________________
ચંપા નગરીમાં ગંગારામ પુષ્કરિણીના કિનારે, જ્યાં ગૌતમ બુદ્ધ પિતાના શ્રમણ શિષ્યો સાથે વિચારી રહ્યા હતા ત્યાં પ્રશ્ય હત્યારોહ પુત્ર અને કંદરક પરિવ્રાજક આવે છે ? અને કેટલાક પ્રશ્નો પૂછે છે જેને પ્રત્યુત્તર ગૌતમબુદ્ધ. આ પ્રમાણે આપે છે . “હે કંદરક! ચાર પ્રકારના મુદ્દગલે (આત્માઓ) આ જગતમાં
છે. એક આત્મા આત્મતપ અને આત્મપરિતાપના અનુયાગ યુક્ત છે. બીજે આત્મા અન્યપ અને અન્ય પરિતાપના અનુયેળ યુક્ત છે. ત્રીજે આત્મા એ બન્નેથી મિશ્ર છે; અને આત્મા આત્મ તપ પણ નહિ અને પરતપ (પરને દમન કરવું તે) પણ નહિ એમાં માનનાર છે.”
ગૌતમબુદ્ધ કયાં અને કેવી ભિક્ષા લીધી હતી એના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ -નથી મળતા. આત્મતપ કરનાર, ભિક્ષા માગી લાવનાર, તપસ્વી, અભિગ્રહ ધારી, ગોશાલકના કે જૈનમતના કે અન્ય કોઈપણ સંપ્રદાયના બાવા, જેગીડા, સંન્યાસી, કેશ લુંચન કરનાર અને મસ્તક મુંડન કરનારને આત્માની ઉપર્યુકત ચાર શ્રેણીઓ પૈકીની પ્રથમ શ્રેણીમાં મુક્યા છે. પરંતુ દમન કરનાર, પશુ હિંસક, માછલાને મારનાર, ડુકકરને મારનાર અને ચોરને મારનાર વગેરે વગેરે પરજીવના ઘાતકોને તેમણે બીજા પ્રકારમાં મુક્યા છે. ત્રીજા પ્રકારનું રસિક વર્ણન નીચે પ્રમાણે છે. કોઈ ક્ષત્રિય રાજા મસ્તક ઉપર રાજ્યાભિષેક કરાયેલું હોય તેવો અથવા કઈ માટે પ્રસિદ્ધ બ્રાહ્મણ લ્યો. તે ગર્દભ ચર્મ લપેટી, દાઢી-મૂછ મુંડાવી, નગર બહાર રહેવાને માટે સ્થાન કરાવી, શરીર ઉપર ઘીતેલનું સિંચન કરાવી, મૃગના શિંગડાથી પીઠભાગને ખણુતે, કેટલાક મહષિઓ સાથે તે સન્થાગારમાં રહેવા જાય. વળી તે એક વાછરડા સાથે ગાયને પાસે રાખી દેવું. તેના એક આંચળમાંથી જે દૂધ નિકળે તે રાજાને આપે; બીજામાંથી નિકળે તે મહર્ષિને; ત્રીજામાંથી નિકળે તે બ્રાહ્મણ-પુરોહિતને અને ચોથામાંથી
૧. “મનિઝમ નિકાય,” કંદરક મૃત.
