________________
૧૩
ૐ
બાદ જાય છે તે ઉપજાવી કાઢેલ ગપ્પ છે. મનુષ્ય મરણ પામે છે ત્યારે પંચમહાભૂતનું એનું જે શરીર બનેલું હાય છે તે પાંચેય મહાભૂતા પાત પેાતાના ભૂતમાં મળી જાય છે. એને આપણે મૃત્યુ કહીએ છીએ. મરણુ ખીજું કાંઈ જ નથી. પૃથ્વી પૃથ્વીમાં, જળુ જળમાં, અગ્નિ અગ્નિમાં, વાયુ વાયુમાં, અને ક્રિયા આકાશમાં મલી જાય છે. મૃતકને ચાર પુરૂષા ઉપાડી જાય છે અને શ્મશાનમાં પહેાચાડી દે છે. તેણે પોતાના જીવનકાળ દરમ્યાન કરેલ યજ્ઞ, હામ, જપ, તપ વગેરે રાખાડીમાં, ભસ્મમાં મળી જાય છે. મોમૃતત્ત્વ વૈદ્દસ્ય પુનરાગમન વુક્ત ? ” એ દેહ પા આવતા નથી. દાન, ધર્મ, સયમ, તપ વગેરે કરવાની હિમાયત કરનારાઓ અવળે માર્ગે જઈ રહ્યા છે. આસ્તિક વાદનું સ્થાપન નરી મૂર્ખતા જ છે. ડાહ્યા હોય કે ગાંડા, મૃત્યુ પછી એનેા બન્નેના વિનાશ થઈ જાય છે. પાછળ કાં રહેતું નથી અને સાથે કાંઈ જતું નથી. આ લેાક જ સાચા છે. તા પછી જ્યાં સુધી જીવવાનું હોય ત્યાંસુધી આનંદથી, મસ્તીથી જીવવું. આ સિદ્ધાંત અજિત કસક બલિના છે અને તે ચાર્વાક મતનું પ્રતિબિંબ માત્ર જ છે.
(૫) સંજય એલટ્ટીપુત્ત
સજય ખેલઠ્ઠીપુત્ત ગૌતમ બુદ્ધના સમકાલીન હતા; પરિવ્રાજક હતા; અને પાતાની જાતને તી કર તરીકે ધોષિત કરતા. સારીયુત્ત અને મેગ્ગલાયન-મુદ્દના બે મુખ્ય શિષ્યા-આ સજય ખેલટ્ટીપુત્તના પહેલા અનુયાયીઓ હતા એવી ઐતિહાસિક શ્રુતિ છે. આ સજય વિક્ષેપવાદી અને અજ્ઞાનવાદી એમ બન્ને હતા. લેાકેા જ્યારે એને પૂછે કે “શું પરલેાક છે? ત્યારે એના જવાબમાં કાંઈ કહેવાને બદલે એ જ સામું પૂછે શું પરલેાક છે?” વળી લાગ જોઈ એમ પણ કહેતા કે પરલેાક છે એમ પણ નથી અને પરલેાક નથી એમ પણ નથી. અર્થાત્ દૂધ અને દહીં બન્નેમાં પગ રાખતા અને એવી રીતે એ છટકી જતા. એટલા માટે
66
કે
""
