________________
આમળ: જાણ્યાક્યા તે છ મનાય કી ગૌતમબુદ્ધને પંથ સિદ્ધાંત, પ્રસાર, સંખ્યા અને સાહિત્યની દષ્ટિએ વધારે પડતું વૈશિષ્ટય ધરાવે છે. એટલે એને અહિંયા જરા વિસ્તારપૂર્વક કબાલે આપ્યો છે.
'" "ભિક્ષુસંધમાં શિસ્ત કડકમાં કડક રીતે રહે એ આશયથી ગૌતમ બુદ્ધ અનેક દુષ્કર નિયમોની જાળ ગૂંથી હતી. છતાં ભિક્ષુસંધ નિયમપાલનમાં અવારનવાર શૈથિલ્ય બતાવે છે. શ્રમણીસંઘની રચના માટે ગૌતમબુદ્ધ ઉત્સાહી જણાતા નથી. તે પણ ગૌતમી નામની પિતાની માસીને ગૌતમબુદ્ધ શ્રમણીસંધની અધિષ્ઠાત્રી બનાવી હતી. પોતે આમ કરવા નાખુશ હતા પરંતુ શિષ્યમંડળના અનુરોધથી તેમણે તેમ કર્યું હતું. ગૌતમબુદ્ધને પિતાને જ સંધસ્થય માટે ઝાઝી આશા નો'તી અને તેથી જ એ સંધ માંડ પાંચસો વર્ષ સુધી જીવિત રહી શકશે એમ આગળથી જ તેમણે ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું. સ્ત્રીપ્રત્રજ્યામાં ગૌતમબુદ્ધને શ્રદ્ધા હતી નહિ. છતાં તત્સંબધે આઠ ઉગ્ર નિયમોની તેમણે રચના કરી હતી. આ શ્રમણસંઘમાં ક્ષમા અને ઉત્પલવણુ નામની બે ભિક્ષુણીઓ હતી. ઐતિહાસિક પરંપરાનુસાર એમ માનવાને કારણ છે કે રાજા બિંબિસારની રાણી પણ રાજાની અનુજ્ઞાપૂર્વક બૌદ્ધ ભિક્ષુણી થઈ હતી.
ઉત્પલવણું એક ધનાઢય વ્યાપારીની પુત્રી હતી અને તે કુમારિકાવસ્થામાં જ પ્રવાજિકા બની હતી. ધર્મપ્રચારના કાર્યમાં બૌદ્ધ ભિક્ષુસંઘે જે કરી બતાવ્યું છે તેવું ભિક્ષુણીધે નથી કરી બતાવ્યું. છતાં ભિક્ષુણસંધને ફાળો ઉપેક્ષણાય તો ન જ ગણાય.
મોહ જય ભિક્ષણી વર્ગને સાધ્ય છે કે નહિ તે વિષયમાં એક આખ્યાયિકા આ પ્રમાણે છે. શ્રાવસ્તી નામની નગરીની સમીપમાં આવેલ અંધવનમાં સમા નામની ભિક્ષુણી બાનાવસ્થામાં બેઠી ન હતી તે વખતે તેને મારે આવીને આ પ્રમાણે કહ્યું - ૧. “બૌદ્ધ સંધપરિચય” નામને આ. કૌસાંને લેખ. ૨. લિંક્ષણસંયુત્ત.”
