Book Title: Vivek Chudamani Bhasha Tika Samet
Author(s): Chandrashekhar Sharma
Publisher: Chandrashekhar Sharma
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002468/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIH // bhUmikA | She Shi kucha dina kalike bItane para nAstikoMneM zrautasmArta sanAtana dhammako svakapola kalpita mithyA yuktiyoMse dUSita kara vedaviruddha pAkhaNDamatoMkA pracAra kiyA ! jisake pracAra hone se bahutase manuSya pratimA pUjana Adi karmose tathA pitRkamoMse svayaM virakta hokara dUsareko bhI sanAtana dharmomeM pravRtta dekhakara ThA karane lage / samayAnusAra aisI durdazA sanAtanadhammoMkI dekhakara paramakAruNika sanAtanadharmmapratipAlaka surAsuravaMditapAdapadma zrIzaMkara bhagavAn avatAra lekara pUrva dakSiNa pazcimottara saba dezoM meM Atmazubha saMcArase Adhunika pAkhaNDamatAbalambiyoMko parAjaya kara punaH sanAtana zrautasmArtadhammoM kA yathAvat pracAra kiyA / pazcAt svasaMsthApita sanAtanadharmo ke rakSA nimitta zrIjagannAtha, rAmezvara, dvArakA, badarikAzrama Adi prasiddha tIrthoMmeM zRMgerImaTha, zAradA maTha, jyotirmaTha, Adi cAra maTa banAkara una maThoM meM vidvacchiromaNi surezvarAcArya Adi daza nija ziSyoMko niyukta kiyA / yaha zrIbhagavatpAdapUjya zrI 108 zaMkarAcArya svAmI svasaMcArita kIrtti maMDaloMme aise prasiddha hue jinakA jIvana vRttAnta bodhaka zaMkaradigvijaya Adi bahutase grantha bane haiN| isaliye hama logoM kA jyAdA prazaMsA karanA jagat prakAzaka sUryya maNDalake paricaya karAneke liye dIpapradarzana samAna upahAsAspada hogA / aise baDe yatnoMse sanAtanadharmoke yathAvat pracAra karanepara bhI kiyatkA bItane para phira yaha dharma naSTa na ho isa kAraNa upAsanA ke pravartaka saba devatake stotra pUjAvidhAna racanA karI zArIraka bhASya, gItAbhASya, svArAjyasiddhi Adi bahutase choTebaDe grantha banAkara advaita matakA sthApana kiyA / ina saba granthoMke banAne parabhI paramakAruNika zrIAcAryajIne vicAra kiyA ki ina granthoMse anAyAsa Atma anAtmavastukA yathAvat bodha honA sabako kaThina hogA. isa nimitta aisA eka grantha honA cAhiye jisameM thoDe akSaroMmeM saMpUrNa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhuumikaa| adhyAtma vidyAkA siddhAnta likhA jAya jisake dekhanese sAdhAraNa ma na bhI Atma anAtmakA viveka sugama sAdhya hojAya isa vicArase zrIsvArA AcArya ziSya saMvAdakA bahAnAse vivekacUDAmaNi nAmaka yaha graMtha banAyA jo kucha ho, mere samajhameM sahaja thoDA zloka manohara chanda svaccha viSaya prasiddha dRSTAnta saMyukta jaisA yaha graMtha banA hai aisA grantha AtmavidyAkA virala hai| aisA uttama isa granthakA parama Ananda vidvAn loga to lUTate hI haiM para jina logoMne saMskRta vidyAmeM kama parizrama kiyA hai vaha loga bhI isa graMthake paramAnandako anubhava kareM isaliye tathA vizeSa zAstra maryAdA pratipAlaka sanAta;dharmAnurAgiNI zrImatImahArAnI sAheba surasaDake citta prasAdanakai nimitta maiMne isa graMthakA dezIbhASAmeM anuvAda karanA svIkAra kiyA / yadyapi isa mAyA anuvAdameM pramAda prayukta katipaya jagaha nyUnAdhika huA hogA tathApi guNakapakSapAtI buddhimAn loga apanA matalaba nikAlahI leMge. isa mere lekhako bhASA samajhakara vidvAnoMko dekhanemeM saMkoca na honeke kAraNa mUlazloka bhI madhya madhyameM likhadiye haiM jisake dekhaneka bahAnese mI merA ke vidvAnoMke dRSTigocara hojAyagA to bhI merA zrama saphala hogA-iti prArthanA / mAjhAdhipa zrImadvAbU hariharendra sAhi kRpApAtra rAmapura grAmanivAsI praNata paNDita cndrshekhrshrmaa| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIH // viSaya. guNa tamoguNa lUDAmaNike viSayoMkI anukramaNikA / / pRSThAMka sattvaguNakA ka raNa zarIra katha .... 1 mokSa nahIM hotA nAtma vastukA 2 ma vastuoMka 3 zarIra honA durlabha hai tma vicAraka pAkara jo apanA artha sAdhana na kare vaha AtmaghAtI va mUDha hai vinA dhana Adi hone para bhI mukti nahIM hotI. 77 ma svarUpa nameM upAya darzana vicAra karanese vastu prApti. AtmasAdhana meM adhikArIkA lakSaNa sAdhanakA nirUpaNa mumukSutva va vinizcayakA lakSaNa vairAgyakA lakSaNa rAma dama uparatikA lakSaNa titikSA lakSaNa dvAlakSaNa samAdhAnakA lakSaNa **** .... T... kevala paNDitAIse mokSa nahIM. jJAnahone para zAstroMke vaiyarthya tvajJAnase tattva ko jAnanA. 6900 4 .... 6440 .... 1000 .... 9000 .... 0.00 ... .... 6666 0000 ..... 1000 ... 04.0 BABA 9440 ziSyakA punaH prazna. .... gurukartRka ziSyakA dhanyavAda saMsArI bandhamocanameM AtmAse dUsarA samartha nahIM. jJAnahIse mokSa hotA hai. 6330 .... .... .... 0000 4840 .... 2000 0.00 .... .... mukSutAkA lakSaNa jisameM vairAgya va mumukSutA donoM tIvra haiM usImeM zama Adi phala hote haiM vairAgya va mumukSutAmeM maMda honese zama AdikA AbhAsamAtra rahatA hai. mokSake saba sAdhanoM meM bhaktIkI zreSThatA va bhaktikA nirUpaNa. guruke pAsa jAnA va gurukA lakSaNa guruse namra hokara prazna karanA. ziSya ke prati abhayadAnapUrvaka uttara denA. .... * 0860 .... 8000 .... .... ... .... 0000 .... 2009 .... 0000 8060 ... 8.00 Goo .... $8.9 .... 6000 .... .... .... .... ... .... .... 1999 27 9 F 75. 8 99 77 " 77 77 12 13 14 15 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrmnnikaa| viSaya. ajJAnakA nivartaka brahmajJAnahI hai .... .... .... kevala brahmazabda jAnalenese mokSa nhiiN| praznaprazaMsA .... .... ... ... .... . sAvadhAna karAnA. .... ... mokSasAdhana krama. Atma anAtma vicArakI pratijJA .... .... sthUlazarIrakA svarUpa va usakA kAraNa ...... viSayoMkA doSa kathana pUrvaka unako tyAjya karAnA jo kevala dehahIkA poSaka hai vaha AtmaghAtI hai deha puSTa karanese AtmajJAna nahIM hotA mohako jItanepara mukti hotI hai .... .... sthUla deha nindA .... .... .... sthUla deha pUrva janmakRta karmase utpanna hai jAgrata avasthAmeM sthUla dehakA prAzastya jIva dehakA bheda kathana. .... .... janmaAdi dharma sthUla dehakA hai .... jJAnendriya va karmendriyakA parigaNana antaHkaraNa cAra haiM cAroMkA lakSaNa.... .... prANake pAMca bheda kathana .... .... ... liMgadehakA svarUpa kathana.va isakI svapnameM pratIti honA va isakA kArya andhatva badhiratva Adi dharma netrAdikA hai AtmAkA nahIM Urdhva zvAsa Adi kriyA kSudhA Adi dharma prANakA hai| sukha duHkha Adi dharma ahaMkArakA hai| saba viSaya AtmAke liye priya haiM. suSuptimeM AtmAnandakA anubhava mAyAkA svarUpa pradarzana .... .... mAyAke guNakI saMkhyA .... vikSepa nAma kara jo guNakI zakti .... rajoguNakA dharma va usakA kArya .... .... AvaraNa nAmaka tamoguNakI zakti va AvaraNa zaktikA kArya / tamoguNakA dharma va isakA kArya .... .... .... .... .... .... Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA / viSaya. joguNa tamoguNa mizrita sattvaguNakA kAryya va isakA dharma ... zuddhasattvaguNakA kAryya va dharma kAraNa zarIra kathana va usakI suSupti meM pratIti anAtma vastukA parigaNana..... mathyAtva kathana mahAvAkyakA vicAra brahmavicArakA upadezakathana .... 90.0 .... 04.0 .... 6000 0.00 brahmabhAvanAkA phala adhyAropa apavAdamA dehAntyapayazastAra 2000 ... 6000 .... ... 0000 6800 .... .... ... pratijJA .... .. pradarzana .... aura tatkA vakSepa zakti va AvaraNa zaktise bandha saMsArarUpa vRkSakA bIja Adi kathana... janma Adi pravAhakA janaka anAtma bandha hai ..... vaha bandha zastra Adise chedya nahIM apanA dharmameM zraddhApUrvaka AtmajJAna honese 0000 0000 .... .... saMsArakA nAza..... paJcakozase AvRta hojAnepara AtmA nahIM bhAsatA hai paJcakozoMkA apavAda karanese zuddha AtmAkA bhAna hotA hai annamaya kozakA vicAra prANamaya kozakA vicAra manomaya kozakA vicAra vijJAnamaya kozakA vicAra Anandamaya kozakA vicAra vijJeya vastu viSayaka prazna | vijJeya kA svarUpa kathana | jagatako mithyAtva kathana brahmasvarUpa nirUpaNa .... .... .... 0001 0.00 0000 .... 9000 .... .... .... .... 0000 0000 .... .... ... 6000 6000 ... .... 0000 8009 .... .... 6000 ... 9000 0.0 8000 .... 8110 .... 0000 0000 .... .... 8000 .... .... .... 09.0 9960 0000 0800 0000 .... 6300 8300 0000 0.00 6000 0.00 .... .... 0800 99.9 0000 8000 8939 .... 83.8 0980 9990 9000 .... .... .... 0000 6000 6400 0904 4040 6000 .... 0000 (7) pRSThAMka 0800 1930 0019 ...% 0000 6000 0000 .... .... ... .... 0000 .... 9.00 ... .... .... 8930 ... 6800 .... .... .... 0000 ... 31 "" 32 "" 33. 27 4 97 do 2 or = 31 37 31. 12 30 = 30 30 41 44 45 49 55 16 57 61 11 66 68 69 19 tayaham // 8 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA / - vAsanA saMsArakA kAraNa va vAsanA nAzakA phala AtmaniSThoM meM pramAda karanese mahAhAni sthUla dehameM Atmabuddhi honese saMsArI duHkha nivRttidvArA sabameM Atmasiddhi mauna honekI AvazyakatA va phala ( 8 ) viSaya. Marat vairAgya va bodhako AvazyakatA vairAgyavAloMkA sadA sukhakA anubhava hotA hai, .... .... vairAgyakA zreSThatva kathana. AzA AdikA tyAgopadeza dehAtmabuddhi tyAgapUrvaka Atmopadeza. .... 8000 ... .... ... .... Na .... .... bheda nirAsa. dvaitako mAyAjanmatva advaitako satyatvaAropita vastuoMko adhiSThAnase bhinnatva kathana hRdayameM pUrNa brahmakA vicAropadeza 0.00 .... 0000 yakta dehakA punaH saMdhAna nahIM karanA jIvanmuktakA phala kathana vairAgyakA phala bodhavairAgyakA parama avadhi jIvanmuktakA lakSaNa jIvanamuktakA prArabdha karma vicAra..... 8.00 advaitakA upadeza ... Adi svayaM vedanIya hai brahmopadezakA upasaMhAra.... brahmajJAna hojAnepara ziSyako apanI avasthA varNana ziSyakartRka guruko namaskAra gurukartRka punaH ziSyako upadeza .. kRtArtha hokara ziSyakA gamana granthopasaMhAra... 8000 6000 8000 02.0 .... .... 6000 6300 6.30 8000 .... 9344 .... .... 9900 .... 6460 .... 8.00 ... 6330 0800 6000 4... .... ... 6000 ...9 18. 0000 8000 8000 9100 ... 1..8 0000 .... ...e 8800 AvaraNa nAmaka tamAmaNiviSayAvaraNa zaktikA kArya tamoguNakA dharma va isakA kAryya 6300 pRSThAGka. .... .... 6930 .... .... .... .... 6030 .... .... BOGE .... 2.00 .... .... .... 6000 .... 84 85 100 "" 101 " 17 d.. 102 104 107 108 - 110 112 1, 113. 114 119. 116 122 125. 127 9006 128 129 138 " 151 152 77 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shriiH|| . vivekacUDAmaNiH-- bhaassaattiikaasmetH| AS maGgalAcaraNa / yAkalpitatucchasamRtilasatprajJairavedyaM jagatsRSTiyatyavasAnatopyanumitaM sarvAzrayaM sarvagam / indrodramarudgaNaprabhRtibhirnityaM hRdabjercitaM vande'zeSapradaM zrutizirovAkyaikavedyaM zivam // 1 // vA vighnavinAzakaM gaNapatiM vAgdevatAmIzvarIm / boraGghrisarojayugmamamalaM svAbhISTasaMsiddhaye / / 108 macchaGkarabhikSunirmitanibandhasyAsya kAmahaM kurve madhyamadezasambhavagirA bhUyAnmude'sau tAm // 2 // manISyAnandatIrtheSu kSAlitAmma mAtmanaH / vivekacUDAmaNiSu niyukte candrazeparaH // 3 // yadyapyagAdhabodhAnAM vidAM nopakAriSyase / tathApyasAvRjudhiyAM bodhAyAtra mamodyamaH // 4 // nardoSe doSamutpAdya satAmAcarite mRSA / vistArantyipayazamnAra bALA praNamAmyaham // 8 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / soraThA / zaMkaracaraNadineza, mama hiyabA rijakozako / vikasitakara hameza, ajJAnaja tama dUra kari // 1 // grantha nirvighnaparisamAptike nimitta granthakAra zrIzaMkarAcArya svAbhI govindanAmaka nija guruko namaskArarUpa maMgalako AcaraNa karate haiM // (2) sarvavedAntasiddhAntagocaraM tamagocaram / govindaM paramAnandaM sadguruM praNato'smyaham // 1 // sampUrNa vedAntazAstrakA jo siddhAntavAkya hai usa vAkyakA viSaya aura indriyoMkA agocara paramAnandasvarUpa nijaguruko namaskAra karatA hUM // 1 // jantUnAM narajanma durlabhamataH puMstvaM tato vipratA tasmAdvaidikadharmamArgaparatA vidvattvamasmAtparam / AtmAnAtmavivecanaM svanubhavo brahmAtmanA saMsthitirmuktirno zatajanmakoTisukRtaiH puNyairvinA labhyate // 2 // caurAsI lakSa yonibhramaNakAra manuSya zarIra honA prathama durlabha hai daivayoga se manuSya zarIra prApta huA taubhI sabakammoMkA adhikArI brAhmaNa honA durlabha hai, brAhmaNa honeparabhI vaidika dharma parAyaNa honA kaThina hai, vaidika dharma hone para bhI vidvAna honA durlabha hai, vidvAnakobhI Atma anAtma vastukA viveka alabhya hai, Atma anAtma viveka se bhI svayaM anubhava karanA durlabha hai, anubhavasebhI maiM brahmahUM aisI sthiti honA durghaTa hai daivAdhIna ye saba hone para bhI koTihU~ janmake kiye hue puNyasamUhakI sahAyatA binA mokSa honA kaThina hai // 2 // nAparaNa ----- n---- -- tamoguNakA dharma va isakA kAryya BECO .... .... Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassiittaakaasemtH| (2) durlabhaM trymevaitddevaanugrhhetukm|| manuSyatvaM mumukSutvaM mahApuruSasaMzrayaH // 3 // saba vastuoMmeM ye tIna vastu parama durlabha haiM kevala devatAoMke anugrahase hote haiM eka to manuSya honA, dUsarA mokSakI icchA honA / tIsarA parabrahmarUpatAko prApta honA // 3 // labdhvA kathaMcinnarajanma durlabhaM tatrApi puMstvaM zrutipAradarzanam / yastvAtmamuktau na yateta mUDhadhIH sahyAtmahA svaM vinihantyasadahAt // 4 // pUrvajanmake puNyapuMjase parama durlabha manuSya janma aura puMstva pAkara aura vedAnta zAstrakA yathArtha siddhAnta jAnakara jo manuSya apanI mukti honekA upAya nahIM karatA kevala putra kalatra vitta Adi anitya vastuoMke saMgrahameM bhUlA hai vaha mUDhAtmA sAkSAt AtmaghAtaka hai // 4 // itaH konvasti mUDhAtmA yastu svArthe pramAdyati / durlabhaM mAnuSaM dehaM prApya tatrApi pauruSam // 5 // isase adhika mUDha kauna hogA, jo durlabha manuSya zarIrameM puruSArtha pAkara apanA prayojana saMpAdana karanemeM Alasya karatAhai // 5 // vadantu zAstrANi yajantu devAn kurvantu karmANi bhajantu devtaaH| Atmaikyabodhena vinApi muktina sidhyati brahmazatAntare'pi // 6 // zAstroMke paDhe paDhAyese, yajJa karanese, devatAoMke pUjana karanese, kAmyakamrmoMke karanese aura devatAoMke sevana karanese saikar3oM brahmake bItaneparabhI AtmajJAnake vinA mukti nahIM hotI kintu AtmajJAna honehIse mokSa hotA hai // 6 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivakacUDAmaNiH / amRtatvasya nAzosti vittenetyeva hi zrutiH / bravIti karmaNo mukterahetutvaM sphuTaM yataH // 7 // zruti saba spaSTa kahatI haiM ki yajJa Adi kAmyakarma karanese mokSa nahIM hotA isase spaSTa huA ki kAmyakarma mokSakA kAraNa nahIM hai // 7 // ato vimukta prayateta vidvAn saMnyastabAhyArthasukhaspRhaH san / saMtaM mahAntaM samupetya dezikaM tenopadiSTArthasamAhitAtmA // 8 // isaliye samIcIna mahAtmA upadeSTA guruke zaraNameM jAkara aura guruke upadezoM meM manoyoga kari bAhya viSayoMke sukhakI icchA tyAgakara saMsAra meM apanA mokSa honeke liye sarvathA upAya karanA sabako ucita hai // 8 // ThA uddharedAtmanAtmAnaM manaM saMsAravAridhau / yogArUDhatvamAsAdya samyagdarzananiSThayA // 9 // mokSa hone kA upAya yahI hai ki samIcIna zAstroMmeM vizvAsa karike aura cittavRttiko nirodha kari saMsAra samudrameM DUbe hue AtmAko apane upAyameM uddhAra karanA // 9 // sanyasya sarvakarmANi bhavabandhavimuktaye / yatyatAM paNDitaidhIrairAtmAbhyAsa upasthitaiH // 10 // saMsAra bandhana se mukta honeke liye dhairyyavAn paMDita kAmyakarmoMko choDakara AtmajJAnakA abhyAsa kare // 10 // cittasya zuddhaye karma na tu vastUpalabdhaye / vastu siddhirvicAreNa na kiJcitkarmakoTibhiH // 11 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| . (5) karma karanese AtmasAkSAtkAra nahIM hotA kevala cittazuddhi honA karmakA phala hai AtmasAkSAtkAra to kevala jJAnahA~se hotA hai aura karoDoM karma karanese bhI nahIM hotA // 11 // samyag vicArataH siddhA rajjutattvAvadhAraNA / bhrAntoditamahAsarpabhayaduHkhavinAzinI // 12 // pahile arthameM dRSTAnta hai, jaise rajjumeM jo sarpakA bhrama hotAhai usako yathArtha vicAra karanese sarpakA jo bhaya duHkha hai usako nAza karanevAlA yathArtha rajjukA jJAna hotAhai / taise vicAra honese saMsArako nAza karanevAlA AtmajJAna hotAhai // 12 // arthasya nizcayo dRSTo vicAreNa hitoktitaH / na mAnena na dAnena prANAyAmazatena vA // 13 // - snAna karanese, dAna karanese, rAtadinake prANAyAma karanese Atma: jJAna nahIM hotA kintu samIcInaguruke upadezase aura apane vicArase tattvajJAna hotA hai // 13 // adhikAriNamAzAste phalasiddhirvizeSataH / upAyA dezakAlAyAH santyasmin sahakAriNaH // 14 // brahmajJAnarUpa jo phalaMkI siddhi hai so adhikArI puruSakI AzA rakhatI hai aura nirjanadeza. puNyakAla, tIrthabhUmikA vAsa ye saba upAya brahmajJAnake sahAyaka hote haiM // 14 // ato vicAraH karttavyo jijJAsorAtmavastunaH / samAsAdya dayAsiMdhu guruM brahmaviduttamam // 15 // isa kAraNa AtmajJAnakI icchA karanevAle manuSyako dayAkai samudra brahmajJAnI uttama guruke pAsa jAkara AtmavicAra karanA ucita hai15|| medhAvI puruSo vidvAnahApohavicakSaNaH / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) vivekacUDAmaNiH / adhikAryAtmavidyAyAmuktalakSaNalakSitaH // 16 // AtmavidyAkA adhikArI vahI hai jisakI tIkSNa buddhi hai aura tarkameM catura hai guruke upadezameM aura vedavedAntameM vizvAsa aura bAhya viSayoMmeM vairAgyayukta lobha rahita hai arthAt viSayAbhilASI lobhI puruSa AtmavidyAke adhikArI kabhI nahIM hote // 16 // vivekino viraktasya shmaadigunnshaalinH| mumukSoreva hi brahmajijJAsAyogyatA matA // 17 // AtmaanAtmake vicAra karanevAlA virakta zama, dama, uparati, titikSA, samAdhAna, zraddhA, ina cha: guNoMse saMyukta mumukSu arthAta mokSakI icchA karanevAlA puruSa brahmajJAnake yogya hotA hai // 17 // sAdhanAnyatra catvAri kathitAni manISibhiH / yeSu satsveva saniSThA yadabhAve na sidhyati // 18 // cAra prakArake sAdhana Age kaheMge jinake sampAdana karanese AtmatattvameM sthiratA hotI hai jinako sAdhana nahIM huA unako AtmatattvameM sthiti nahIM hotI // 18 // Adau nityAnityavastuvivekaH parigaNyate / - ihAmutra phalabhogavirAgastadanantaram // 19 // kyA nitya vastu hai aura kyA anitya vastu hai isako vicAranA yaha pahilA sAdhana hai svak candana manohara strI Adi viSayakA bhoga karanA isa lokakA phala hai aura amRtapAna nandanavana vihAra apsarAgaNa saMbhoga ye saba pAralaukika phala haiM ina donoM phaloMse vairAgya honA dUsarA sAdhanahai zama, dama, uparati, titikSA, samAdhAna, zraddhA ina chaH guNoMkA sampAdanakaranA tIsarA sAdhanahai mokSakI icchA karanA cauthA sAdhana hai / / 19 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (7) zamAdiSaTka sampattirmumukSutvamiti sphuTam / brahma satyaM jaganmithyetyevaMrUpo vinizvayaH / so'yaM nityAnityavastuvivekaH samudAhRtaH // 20 // kevala eka brahmamAtra nitya hai brahmase atirikta akhila jagata anitya hai aisA nizcaya honA isIko nityA'nitya vastuviveka kahate haiM // 20 // tadvairAgyaM jihAsA yA darzanazravaNAdibhiH / dehAdibrahma paryyante nitye bhogavastuni // 21 // deha Adi brahmaparyanta jitane bhogya vastu haiM unake zravaNa darzanakI icchA na honekA nAma vairAgya hai // 21 // virajya viSayatrAtAddoSadRSTyA muhurmuhuH / svalakSe niyatAvasthA manasazzama ucyate // 22 // zamadama Adi jo chaH sampattike lakSaNa kahate haiM indriyoM ke jo jo viSaya haiM unase sarvathA virakta hokara AtmavastumeM cittako sadA lagAnA isIko rAma kahate haiM // 22 // viSayebhyaH parAvartya sthApanaM svasvagolake / ubhayeSAmindriyANAM sa damaH parikIrttitaH // 23 // jJAnaindriya aura karmaindriya ina donoM indriyoM kA jo viSaya haiM usase rokike indriyoM ko apane 2 sthAnapara sthira rakhanA isako dama kahate haiM // 23 // bAhyAnAlambanaM vRtterevoparatiruttamA // 24 // viSayoMse indriyoM kI vRttikI nivRtti honA isIkA nAma uparati hai // 24 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) vivekcuuddaamnniH| sahanaM sarvaduHkhAnAmapratIkArapUrvakam / cintAvilAparahitaM sA titikSA nigadyate // 26 // cintA vilApa aura duHkha na honekA upAya inako tyAga kari duHkhako sahalenA isakA nAma titikSA hai // 25 zAstrasya guruvAkyasya satyabuddhayA'vadhAraNam / sA zraddhA kathitA sadbhiryayA vstuuplbhyte||26|| zAstra tathA gurukA vacana inako satya samajhake usapara bharapUra vizvAsa karanA isako zraddhA kahate haiM // 26 // sarvadA sthApanaM buddhaH zuddha brahmaNi srvdaa|| tatsamAdhAnamityuktaM na tu cittasya laalnm||27|| cittakA lAlana chor3akara kevala zuddhacaitanya parabrahmameM buddhiko sadA sthira rakhanA isakA nAma samAdhAna hai // 27 // ahaMkArAdidehAntAn bandhAnajJAnakalpitAn / ' svasvarUpA'vabodhena moktumicchA mumukSutA // 28 // AtmasvarUpakA bodha honese ahaMkAra Adi deha paryanta ajJAna kalpita bandhase mukta honekI jo icchA usIkA nAma mumukSutA hai||28|| mandamadhyamarUpANi vairAgyeNa shmaadinaa| prasAdena guroH seyaM pravRddhA sUyate phalam // 29 // yahI mumukSutA vairAgya aura zama dama Adi chaH saMpatti, aura gurukA prasAda ye saba honepara manda, madhyama, uttama rUpa kramase baDhatI hai to AtmasvarUpa prAptirUpa phalako utpanna karatI hai // 29 // vairAgyaM ca mumukSutvaM tInaM yasya tu vidyate / tasminnevArthavantaH syuH phalavantaH shmaadyH||30|| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ (9) bhaassaattiikaasmetH| jisa puruSake vairAgya aura mokSakI icchA ye donoM tIvra haiM usI puruSameM zama dama Adi Atma bodhakA upAya sArthaka hokara AtmajJAnarUpa phalako detA hai // 30 // etayormandatA yatra virkttvmumukssyoH|| marau salilavattatra zamAderbhAnamAtratA // 31 // jisa puruSameM vairAgya aura mokSakI icchA ye donoM manda haiM usa puruSameM zama dama Adi upAya maru dezake jala samAna niSphala hote hai / arthAt maru dezameM vRSTi hotehI jala sUkha jAtA hai usa jalameM kucha bhI kAma nahIM calatA taise vairAgya vinA zama dama Adi upAya niSphala hote haiN.|| 31 // mokSakAraNasAmayyAM bhaktireva garIyasI / svasvarUpAnusaMdhAnaM bhaktirityabhidhIyate // 32 // mokSasAdhanameM jitanI sAmagrI hai usameM sabase zreSTha bhakti hai bhakti usIko kahate haiM jo AtmasvarUpakA dhyAna karanA athavA rAmakRSNa Adi saguNa brahmake rUpako sadA cittameM cintana karanA // 32 // svAtmatattvAnusaMdhAnaM bhaktirityapare jaguH // 33 // kisIkA mata hai ki AtmasvarUpameM rAta dina cittako lagAye rahanA yahI bhakti hai // 33 // uktsaadhnsNpnnstttvjijnyaasuraatmnH|| upasIdedguruM prAjJaM yasmAdbandhavimokSaNam // 34 // * ukta sAdhana catuSTaya AdimeM sampanna Atmatattvako jijJAsA karane vAlA adhikArIko brahmaniSTha vidvAn guruke zaraNameM jAnA ucita hai jisake anugrahase saMsArarUpa bandhanase mokSa hotA hai // 34 // zrotriyo'vRjino'kAmahato yo brhmvittmH| brahmaNyuparataH zAnto nirindhana ivAnalaH // 35 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) vivekcuuddaamnniH| ahetukadayAsindhurbandhurAnamatAM satAm / tamArAdhya guruM bhaktyA prahaprazrayasevanaiH / prasannaM tamanuprApya pRcchejjJAtavyamAtmanaH // 36 // gurukA lakSaNa kahate haiM / veda vedAntake yathArtha jJAtA pApase rahita nirlobhI brahmajJAnI AtmaparAyaNa zAnta nirdhUma anisadRza vinA kAraNa dayA ke sindhu zaraNAgata sat ziSyako bandhu samAna aise samIcIna guruke pAsa jAkara bhaktisevana praNAma Adi zuzrUSA ArAdhana se prasanna karaneke bAda AtmatattvajJAnake nimitta prazna karai // 35 // 36 // svAminnamaste natalokabandho kAruNyasindho patitaM bhavAbdhau / mAmuddharAtmIyakaTAkSadRSTayA RjvyA'tikAruNyasudhAbhivRSTayA // 37 // pUchanekA prakAra kahate haiM ki, tattvajJAnake nimitta guruke pAsa jAkara baDe vinIta bhAva hokara guruse bolanA, he svAmin ! he lokake, baMdhu ! he dayAke siMdhu !maiM saMsArasamudra meM DUbatAhU~ mujhako apanI kRpAkaTAkSa dRSTi se aura dayA sudhA vRSTise uddhAra kIjiye // 37 // durisaMsAradavAmitaptaM dodhUyamAnaM duradRSTavAtaiH / bhItaM prapannaM paripAhi mRtyoH zaraNyamanyadyadahaM na jAne // 38 // he dayAsindhu ! maiM duri saMsArarUpa davAgnise jalatA hU~ durbhAgyarUpa vAyuse kA~patA hUM mujhako mRtyubhayase bacAiye Apake vinA dUsarA rakSaka koI mujhe nahIM dIkhatA // 38 // zAntA mahAnto nivasanti santo vasantavallokahitaM carantaH / tIrNAH svayaM bhImabhavArNavaM janAnahetunAnyAnapi tArayantaH // 39 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhaassaattiikaasmetH| (11) zAnta svabhAva mahAtmA loga baDe bhayAnaka saMsAra samudrase svayaM uttIrNa hokara binA kAraNa dayA bhAvase saMsAra samudrameM DUbate huye manuSyako uddhAra karaneke kAraNa saMsArameM nivAsa karate haiM // 39 // ayaM svabhAvaH svata eva yat paraHzramApanodapravaNaM mahAtmanAm / sudhAMzureSa svayamakaikakezaprabhAbhitaptAmavati kSitiM kila // 40 // mahAtmA logoMkA yaha svataHsvabhAva hai jo dUsarekA duHkha dUra karanemeM tatpara aise hote haiM, jaise sUryake pracaNDa kiraNoMse tapI huI pRthvIko candramA apane sudhusaMyukta kiraNoMse niSkAraNa sIMcatA hai40 brahmAnandarasAnubhUtikalitaiH pUrteH suzItairyutairyuSmadvAkalazojjhitaiH zrutisukhairvAkyAmRtaiH secaya / saMtaptaM bhavatApadAvadahanajvAlAbhirenaM prabho dhanyAste bhavadIkSaNakSaNagateH pAtrIkRtAH svIkRtAH // 41 // he karuNAkara ! maiM saMssArake duHkharUpa dAvAgnikI jvAlAse pIDita hUM, mujhako zItala brahmAnanda rasake AsvAdanase aura manohara zruti gaNoMse pavitra kalazarUpI mukhase TapakatA huA apane vacanAmRtase sIciye dhanya vaha manuSya haiM jo ApakI kRpA kaTAkSa dRSTi se svIkRta hue aura brahmavidyAke pAtra banAye gaye // 41 // kathaM tareyaM bhavasindhumetaM kA vA gtimektmo'styupaayH / jAne na kiMcitkRpayAva mAM prabho saMsAraduHkhakSatimAtanuSva // 42 // he dayAsiMdhu ! isa saMsArase maiM kaise pAra hUMgA ? merI kauna gati hogI ? saMsAra samudra taranekA kauna upAya hai ? maiM kuchabhI nahIM jAna- . tAhUM saMsArI duHkhase mujhe bacAiye // 42 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) vivekcuuddaamnniH| tathA vadanta zaraNAgataM svaM saMsAradAvAnalatApataptam / nirIkSya kAruNyarasAdRSTayA dadyAdabhIti sahasA mahAtmA // 43 // saMsAra tApa dAvAnalase saMtapta hokara vinIta bhAvase bolate hue zaraNAgata ziSyako dekhakara guruko ucita hai ki, karuNA rasayukta ArdradRSTi dAnase ziSyako abhaya denA // 43 // vidvAnsa tasmA upasattimIyuSe mumukSave sAdhu yathoktakAriNe prazAntacittAya zamA'nvitAya tattvopadezaM kRpayaiva kuryAt // 44 // mokSakI icchAse zaraNAgata aura samIcIna rItise AjJA pAlana karanevAlA prazAntacitta jitendriya ziSyapara dayAkari brahmavidyAko upadeza karanA vidvAn brahmajJAnI guruko ucita hai // 44 // mAbhaiSTa vidvaMstava nAstyapAyaH saMsArasiMdhostaraNe'styupAyaH / yenaiva yAtA yatayo'sya pAraM tameva mArga tava nirdizAmi // 45 // he vidvan ! tuma saMsArI duHkhase bhaya mata karo tumhArA kabhI nAza na hogA isa saMsAra samudrase pAra honekA upAya hai jisa upAyase yogI loga isa duHkhase pAra hue vahI upAya tujhe maiM batalAtA hUM aisI rItise ziSyako upadeza karanA guruko ucita hai // 45 // astyupAyo mahAnkazcitsaMsArabhayanAzanaH / tena tI bhavAmbhodhi paramAnandamApsyasi // 46 // saMsArI duHkha nAza honekA eka parama upAya hai usI upAyase saMsAra samudrase pAra hokara paramAnandako prApta hoge // 46 // vedAntArthavicAreNa jAyate jJAnamuttamam / tenAtyantikasaMsAraduHkhanAzo bhavatyanu // 47 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (13) vedAnta zAstrakA artha vicAra karanese uttama AtmajJAna utpanna hotA hai isI jJAnase nirmUla du:kha naSTa hotA hai yahI eka duHkha nAza honekA parama upAya hai // 47 // zraddhAbhaktijJAnayogAnmumukSormukterhetUnvakti sAkSAcchutegaH / yo vA eteSvavatiSThatyamuSya mokSo'vidyAkalpitAddehabandhAt // 48 // mokSake viSaya meM sAkSAt zruti kahatI hai ki zraddhA bhakti dhyAna yoga ye saba mokSama kAraNa haiM ina sabako jo manuSya anuSThAna karatA hai vaha ajJAna kalpita deha bandhana se mukta hokara mokSa padako pAtA 1186 11 ajJAnayogAtparamAtmanaste hyanAtmabandhastata eva saMsRtiH / tayorvivekoditabodhavahnirajJAnakAryaM pradatsamUlam // 49 // tuma sAkSAt parabrahmaho ajJAnake saMyoga honese AtmasvarUpako bhUlakara anitya vastuoM para sneha karanese saMsArI duHkhako bhogate hoM jaba Atma anAtma vastukA vicAra karane se bodharUpa eka agni utpanna hogA to vahI agni ajJAnakalpita saMsArako samUla nAza karegA // 49 // ziSya uvAca / kRpayA zrUyatAM svAmin praznoyaM kriyate mayA / yaduttaramahaM zrutvA kRtArthaH syAM bhavanmukhAt // 50 // ziSya kahatA hai ki he svAmin! maiM Apase eka prazna karatA hU~ kRpAkari isa praznakA uttara dIjiye isa praznakA uttara Apake mukhAravindase sunakara maiM kRtArtha hUMgA // 50 // ko nAma bandhaH kathameSa AgataH kathaM pratiSThAsya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) vivekcuuddaamnniH| kathaM vimokssH| ko'sAvanAtmA paramaH sva AtmA tayovivekaH kathametaducyatAm // 51 // - ziSyakA prazna hai ki he dayAsiMdhu ! yaha deharUpa bandhana kyA vastu hai aura kaise yaha huA kaise yaha sthira hai aura kyA Atmavastu hai kyA anAtma vastu hai aura ina donoMkA viveka kaise hotA hai yaha dayAkAra mujhase kahiye // 51 // __ zrIgururuvAca / dhanyosi kRtakRtyosi pAvitaM te kulaM tvayA / yadavidyAbandhamuktyA brahmIbhavitumicchasi // 52 // aise vinItabhAvase yukta ziSyakA vacana sunake AcArya bole, tuma dhanya ho kRtakRtyaho arthAt jo tumako karanA cAhiye so kari cuke tumane apanA kula pavitra kiyA, jo tuma ajJAna bandhase mukta hokara sAkSAt brahma honekI icchA karate ho // 52 / / RNamocanakartAraH pituH santi sutAdayaH / bandhe mocanakattA tu svasmAdanyo na kazcana // 53 // kyoMki pitAkA RNa putra mocana karatA hai para saMsAra bandhase mukta karanevAlA apane binA dUsarA nahIM hotA arthAt apanehI udyoga karanese mokSa hotA hai // 53 // mastakanyastabhArAderduHkhamanyairnivAryate // kSudhAdikRtaduHkhaM tu vinA svena na kenacit // 54 // jaise mAthekA bojha dUsarA AdamI utArale to vaha duHkha dUra ho jAtA hai taise cAhe ki kSudhA honese jo duHkha hotA hai so duHkha dUsareko bhojana karAnese chUTe so nahIM hotA kintu apanehI bhojanase dUra hotA hai taise Atmabandhana apanehI jJAna sampAdanase dUra hotA hai||54|| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / pathyamauSadhasevA ca kriyate yena rogiNA / Arogya siddhirdRSTA'sya nAnyAnuSThitakarmaNA // 55 // jo rogI rogavimukta honeke nimitta pathya aura auSadha sevana apanese karatA hai vaha rogI avazya rogase vimukta hotA hai jo dUsareko pathya auSadha sevana karAyake apanA roga dUra karanA cAhe to kabhI nahIM dUra hotA // 55 // (15) vastusvarUpaM sphuTabodhacakSuSA svenaiva vedyaM na tu paNDitena // candrasvarUpaM nijacakSuSaiva jJAtavyamanyairavagamyate kim // 56 // jaise candramAke zItala svarUpakA anubhava apane nirmala netrase hotA hai dUsare netrase apane ko nahIM dIkhatA taise AtmasvarUpa apane hRdayake prabala bodharUpa cakSuse jAna paratA hai dUsare paMDitakA bodha honese apaneko Atmabodha nahIM hotA // 56 // 'avidyAkAmakarmAdipAzabandhavimocitum / kaH zaknuyAdvinAtmAnaM kalpakoTizatairapi // 57 // aMjJAna va kAma tathA karma Adi pAza bandhase mukta hone meM AtmajJAnake vinA dUsarA koI upAya karoDahUM janmameM bhI samartha nahIM hotA // 57 // na yogena na sAGkhyena karmaNA no na vidya yA / brahmAtmaikatvabodhena mokSaH siddhyati nAnyathA // 58 // yogAbhyAsa karanese tathA sAMkhya matake avalambana karanese yajJa Adi karma karanese aura nAnA prakArakI vidyA abhyAsa karanese mokSa nahIM hotA kevala jIva brahmameM ekatva buddhi honese mokSa hotA hai // 58 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) vivekcuuddaamnniH| vINAyArUpasaundarya tantrIvaudanasauSThavam / prajAraJjanamAtraM tanna sAmrAjyAya kalpate // 19 // jaise vINAkA jo sundara rUpa hai tathA vINAkA jo manohara zabda hai so kevala manuSyoMko prasanna karaneke liye hai isase koI rAjya prApti nahIM hotI taise yajJa Adi karma karanese mokSa nahIM hotA // 59 // vAgvaikharI zabdajharI zAstravyAkhyAnakauzalam / vaiduSyaM viduSAM tadvadbhaktaye na tu muktaye // 6 // paNDitoMkI vAk vistAra aura zabdakI cAturI zAstrakI vyAkhyA karanA ye saba paNDitAI kevala apanI udarapUrtike nimitta haiM mokSake nimitta nahIM hote // 6 // avijJAte pare tattve zAstrAdhItistu niSphalA / vijJAte'pi pare tttveshaastraadhiitistunissphlaa||6|| jina vidvAnoMko Atmabodha nahIM huA una logoMkA zAstra paDhanA niSphala hai yadi * vinA par3he daivAdhInaH brahmajJAna huA taubhI paDhanA niSphala hai isase spaSTa huA ki par3hanekA mukhya phala brahmajJAnahIM hai61 zabdajAlaM mahA'raNyaM cittabhramaNakAraNam // ataHprayatnAjjJAtavyaM tattvajJAstattvamAtmanaH // 62 // zabdasamUharUpa jo mahA vana hai so cittameM bhrama utpanna honekA kAraNa hai ki zAstroMmeM aneka prakArakI bAteM likhI haiM buddhimAnoMko brahmajJAnI guruke pAsa jAkara AtmavicArameM zrama kara aisA vicAra karanA ucita hai // 62 // ajJAnasarpadaSTasya brahmajJAnauSadhaM vinA / kimu vedaizca zAstraizca kimu mantraiH kimaussdhaiH||63|| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 17 ) ajJAna rUpa mahAsarpa se grasta manuSyoMko mukta honemeM brahmajJAnahI parama auSadha hai isako binA veda zAstra mantra yantra ina sabase kucha phala nahIM hotA // 63 // na gacchati vinA pAnaM vyAdhirauSadhazabdataH / vinA parokSAnubhavaM brahmazabdairna mucyate // 64 // jaise rogI puruSoMkA roga kevala auSadhake nAma suna lenese dUra nahIM hotA kintu auSadha pInese dUra hotA hai taise deha bandhase mukta hone meM eka parokSa brahmakA anubhava karanA yahI parama upAya hai // 64 // akRtvA dRzyavilayamajJAtvA tattvamAtmanaH / bAhyazabdaiH kuto muktiruktimAtraphalairnRNAm // 65 // sthUla deha Adi jar3a samUhako brahmajJAnase nAza kiye vinA Atmatattva samajhe binA bolaneke liye jo bAhya zabda hai usake jAnane se vinA mokSa nahIM hogA // 65 // akRtvA zatrusaMhAramagatvA'khilabhUzriyam / rAjAhamiti zabdAnno rAjA bhavitumarhati // 66 // saba zatruoM nAza kiye vinA aura bhUmaNDalake rAjyabhoga kiye vinA hama rAjA haiM aisA kahanese jaise koI rAjA nahIM hotA taise Atma tattvake jAne vinA maiM brahma hU~ aisA kahane se brahmajJAna nahIM hotA // 66 // AptoktiM khananaM tathopari zilAdyutkarSaNaM svIkRta niHkSepaH samapekSate na hi bahiH zabdestu nirgacchati // tadvadbrahmavidopadezamananadhyAnAdibhirlabhyate mAyAkAryyatirohitaM svamamalaM tattvaM na duryuktibhiH // 67 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) vivekacUDAmaNiH / jo dravya jamInameM kisIkA rakkhA gADA hai usa dravyako jo nahIM jAnatA hai usa puruSako koI jJAtA puruSa batAve pazcAt batAne motAbika khodA jAya aura usake nIceke kaMkar3a patthara alaga kiyA jAya to usa jagahakA rakkhA huA dravya mila jAtA hai binA khode kevala batAne se nahIM milatA jaise mAyA ke prapaJca meM chipAhuA AtmA kA bodha guruke upadeza motAbika sAdhana kiye vinA duSTa yuktiyoMse kabhI nahIM prApta hogA // 67 // tasmAtsarvaprayatnena bhavabandhavimuktaye / svaireva yatnaH karttavyaH rogAdAviva paNDitaiH // 68 // isa vAste saMsArabandhase mukta honeke nimitta apanehI upAya karanA ucita hai jaise roga se mukta hone meM apanAhI kiyA huA pathyAcaraNa auSadha sevana hitakArI hotA hai // 68 // yastvayAdya kRtaH prazno gharIyAMzchAstra vinmataH / sUtraprAyo nigUDhArtho jJAtavyazca mumukSubhiH // 69 // jo prazna abhI tumane kiyA hai vaha ati uttama hai sarva zAstra se sammata hai sUtraprAya hai arthAt thore akSaroM meM bahuta artha bharA hai yaha prazna mokSake icchA karane vAloM ke avazya jAnane yogya hai // 69 // zRNuSvAvahito vidvan yanmayA samudIryyate / tadetacchravaNAtsadyo bhavabandhAdvimokSyase // 70 // he vidvan ! jo maiM kahatA hU~ so apane manako sthira kari suno isake sunane se aura vicAranese avazya saMsAra bandhase mukta ho jAvoge 70 mokSasya hetuH prathamo nigadyate vairAgyamatyantamanityavastuSu / tataH zamazcApi damastitikSA nyAsaH prasaktAkhilakarmaNAM bhRzam // 71 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAMsametaH / ( 19 ) anitya vastuoM meM atyanta vairAgya honA yaha mokSakA prathama kAraNa hai pazcAt viSayoMse indriyoMkA nigraha karanA dUsarA kAraNa hai tIsarA dama cauthA zIta uSNa sukha duHkha Adiko sahalenA pAMcavAM saba kAmya karmakA tyAga karanA // 71 // tataH zrutistanmananaM satattvadhyAnaM ciraM nityanirantaraM muneH / tato vikalpaM parametya vidvAnihaiva nirvANasukhaM samRcchati // 72 // kama tyAga karane ke bAda gurumukhase brahmavidyAko zravaNa karanA pazcAt Atmavastuko apane manameM vicAra karanA isake bAda usa rUpa ko niraMtara dhyAna karanA ye saba jo mokSake sAdhana haiM isake karane se nirvikalpa para brahmako pAyake adhikArI isI dehase brahmAnanda sukhako prApta hotA hai // 72 // yadboddhavyaM tavedAnImAtmAnAtmavivecanam / taducyate mayA samyakchrutvAtmanyavadhAraya // 73 // Atma anAtma vastukA viveka jo tuma cAhateho samAcIna rIti se maiM kahatA hU~ isako samajhakara AtmasvarUpameM tuma cittako sthira rakkho // 73 // majjAsthimedaHpalaraktacarmatvagAhvayaidhAtubhirabhiranvitam / pAdoruvakSobhujapRSThamasta kairaMgairupAMgerupayuktametat // 74 // majjA asthi meda mAMsa rudhira carma tvacA ye sAta dhAtuse saMyukta aura paira jaGghA bhujA vakSasthala pRSTha mastaka ye saba aMga upAMga saMyukta // 74 // ahaMmameti prathitaM zarIraM mohAspadaM sthUlamitI . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) vivekcuuddaamnniH| yaMte budhaiH / nabho nabhasvadahanAmbubhUmayaH sUkSmANi bhUtAni bhavanti tAni // 75 // ahaMkAra mamatAse prasiddha mohakA sthAna yaha sthUla zarIra kahA jAtA hai AkAza vAyu agni jala pRthivI ye pAMca sUkSma bhUta kahe jAte haiN| 75 // parasparAMzaimilitAni bhUtvA sthUlAni ca sthUlazarIrahetavaH / mAtrAstadIyA viSayAbhavanti zabdAdayaH paJca sukhAya bhoktuH // 76 / / - AkAza Adi pAMca tattva apane 2 aMzase ikaTe hokara sthUla zarIrakA kAraNa hote haiM tathA AkAza vAyu teja jala pRthivI paJca pRthivI paJca tattvoMkI sUkSma mAtrAkA nAma zabda, sparza, rUpa, rasa, gandha hai ye saba bhoktA puruSake sukhaka sAdhana kramase zrotra, tvak, cakSu, jihvA, ghrANa ina pAMcoM jJAneMdriyoMkA viSaya kahe jAte haiM // 76 // ya eSu mUDhA viSayeSu baddhA rAgeNa pAzena sudurmadena / AyAnti niryAntyadhaUrddhamuccaiH svakarmadUtena javena nItAH // 7 // jo mUDha jana zabda sparza rUpa rasa gandha ina pAMco viSayoMkA prabala prAti rUpa pAzameM pha~si jAte haiM vehI manuSya apanA karmarUpa dUtake vegameM prApta hokara isa lokameM aura para lokameM Ate jAte haiM // 7 // zabdAdibhiH paJcabhireva paJca paJcatvamApuH svaguNena bddhaaH| kuraGgamAtaGgapataGgamInabhRGgA narAH paJcabhirazcitaH kim // 78 // zabda sparza rUpa rasa gandha ina pAMca viSayoMmeMse ekaeka viSayase sneha karanese mRga hAthI phila~gA machalI bhramara ye pAMcoM mAre jAte haiM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (21) jo manuSya ina pAMcoM viSayoMke snehameM sadA pha~sA hai vaha kyoM na mArA jAyagA || 78 // doSeNa tIvro viSayaH kRSNasarpaviSAdapi / viSaM nihaMti bhoktAraM draSTAraM cakSuSApyayam // 79 // kAlasarpa viSa bhI adhika zabda sparza Adi viSayoMkA doSa ati tIvra hai kyoMki viSakhAnese aura sarpa kATane se manuSyoMko duHkha detA hai zabda Adi viSaya kevala dIkhane sunanese bhI duHkha dete haiM // 79 // viSayAzAmahApAzAdyo vimuktaH sudustyajAt / sa eva kalpate muktyai nAnyaH SaTzAstravedyapi // 80 // viSayakI AzArUpa dustyaja mahApAzase jo manuSya vace haiM vehI mokSake bhAgI hote haiM aura AzApAzameM pha~sA huA SaTzAstrIbhI mokSakA bhAgI nahIM hotA // 80 // ApAtavairAgyavato mumukSUnbhavAbdhipAraM pratiyAtumudyatAn / AzAgraho majjayate'ntarAle nigRhya kaNThe vinivarttya vegAt // 81 // atiutkaTa vairAgyayukta hokara saMsAra samudrako pAra hone meM udyata mokSakI icchA karanevAle manuSyoMko AzArUpa grAha tIvra vegakheM nivRtta karake kaNThagrahaNa pUrvaka madhya meM DubAtA hai // 81 // viSayAkhyagraho yena suviraktayasinA hataH / sagacchati bhavAmbhodheH pAraM pratyUhavarjitaH // 82 // vipayarUpa grAhako jo manuSya vairAgyarUpa taravArase nAza karatA hai vaha manuSya nirvighna saMsAra samudrase pAra hotA hai || 82 // viSasa viSayamArgergacchato naSTabuddheH pratipadamabhiyAto mRtyurapyeSa viddhi / hitasujana gurUttayA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) vivekcuuddaamnniH| gacchataH svasya yuktyA prabhavati phalasiddhiH satyamityeva viddhi // 83 // jo durbuddhi manuSya kuTila viSama mArgase arthAt viSayabhoga karatA huA, saMsAra samudrase pAra honA cAhatA hai usako padapadameM parama duHkha bhoganA paDatA hai / jo manuSya hitakArI zreSTha guruke upadezase tathA apanI yuktise yA viSayarasa tyAgakara pAra honA cAhatA hai usakA nizcaya mokSarUpa phala siddha hotA hai // 83 // mokSasya kAikSA yadi vaitavAsti tyajAtidarAdviSayAnviSaM yathA / pIyUSavattoSadayAkSamAvaprazAntidAntIrbhaja nityamAdarAt // 84 // yadi tumako mokSakI icchA hai to viSatulya viSayoMko tyAga karoM aura amRtatulya jo jo saMtoSa, dayA, kSamA, komalatA, zAnti, indriyoMkA nigraha hai ina saboMkA sarvathA Adarase sevana karo // 84 // anukSaNaM yatparihRtyaM kRtymnaayvidyaakRtbndhmokssnnm| dehaH parArthoyamamuSya poSaNe yaHsajjate sa svamanena hanti // 85 // anAdi avidyA kRta bandhase mokSa honekA upAya sarvathA tyAgakara jo manuSya anitya isa sthUla dehake pAlanameM tatpara hotA hai vaha manuSya sAkSAt AtmaghAtaka hai // 85 // zarIrapoSaNArthI sanya AtmAnaM didRkSati / grAhaM dArudhiyA dhRtvA nadI tatu sa gacchati // 86 // jo manuSya anitya zarIrako pAlana karatA huA AtmasAkSAtkAra cAhatA hai vaha kASTha buddhise grAhako pakaDakara nadI pAra honekI icchA karatA hai // 86 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAkAsametaH / mahAmRtyurmumukSorvapurAdiSu / moha eva moho vinirjito yena sa muktipadamarhati // 87 // mokSArthI puruSakA apane zarIrameM moha honA yahI mahAmRtyu hai, jisane mohako jIta liyA vahI puruSa mokSapadake yogya hai // 87 // mohaM jahi mahAmRtyuM dehadArasutAdiSu / yaM jitvA munayo yAnti tadviSNoH paramaM padam // 88 // apane dehakA tathA putra kalatra AdikA moharUpa mahAmRtyuko tyAga karo jisako jItane se muniloga sAkSAt viSNupadako prApta hote haiM // 88 // tvaGmAMsarudhirassrAyumedomajjAsthisaMkulam | pUrNaM mUtrapurISAbhyAM sthUlaM nindyamidaM vapuH // 89 // tvacA, mAMsa, rudhira, snAyu, majjA, asthi ina sabase saMyukta aura malamUtra se bharA huA yaha sthUla zarIra sarvathA nindya hai // 89 // paJcIkRtebhyo bhUtebhyaH sthUlebhyaH pUrvakarmaNA / samutpannamidaM sthUlaM bhogAyatanamAtmanaH // avasthAjAgarastasya sthUlArthAnubhavo yataH // 90 // paraspara milA huA AkAza Adi paJcatattvase AtmAke bhogasthAna yaha sthUla zarIra utpanna hotA hai isa sthUla zarIrakA sthUla vastuoMkA anubhava karanevAlI jAgrata avasthA hotI hai // 90 // bAhyendriyaiH sthUlapadArtha sevAM srakcandanarUyAdivicitrarUpAm / karoti jIvaH svayametadAtmanA tasmAtprazastirvapuSo'sya jAgare // 91 // zrotra Adi bAhya indriyoMse srak candana manojJa strI Adi sthUla padArthoM kA sevana tadrUpahokara jIvAtmA karatA hai isa vAste isa sthUla zarIrakI jAgrata avasthA prasiddha hai / / 99 / / (23) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) vivekacUDAmaNiH / sarvo'pi bAhyasaMsAraH puruSasya yadAzrayaH / viddhi dehamimaM sthUlaM gRhavagRhamedhinaH // 92 // saMpUrNa yaha dRzyamAna bAhya saMsAra gRhasthoMkA gRhake tulya puruSakA sthUla deha hai // 92 // sthUlasya saMbhavajarAmaraNAni dharmA sthaulyAdayo bahuvidhAH zizutAdyavasthAH / varNAzramAdiniyamA bahudhAmayAH syuH pUjAvamAnabahumAnamukhA vizeSa : 93 janma honA, baDhanA, sthUla honA, dubarla honA ye saba sthUla zarIrake dharma haiM, bAla yuvA vRddha maraNa Adi aneka prakArakI avasthA hotI haiM varNAzrama Adi niyama aura pratiSThA anAdara Adi aneka prakArakI isameM Adhi vyAdhi hotI haiM // 93 // buddhIndriyANi zravaNaM tvagakSi ghrANaM ca jihvA - viSayAvabodhanAt / vAkpANipAdA gudamapyupasthaH kamrmendriyANi pravaNena karmasu // 94 // zrotra, tvagu, akSi, jihvA, ghrANa ina pAMca indriyoMse zabda, sparza, rUpa, rasa, gandha ina pAMcoM viSayoMkA jJAna hotA hai isaliye inako jJAnendriya kahate haiM / vAka, pANi, pAda, pAyu, upastha ina pAMcoMkA vacana, AharaNa, gamana, visarga, Ananda Adi karmameM pravRtta honese inako karmoMndriya kahate haiM // 94 // nigadyate'ntaHkaraNaM manodhIrahaMkRtizcittamiti svavRttibhiH / manastu saMkalpavikalpanAdibhirbuddhiH padArthAdhyavasAyadharmataH // 95 // atrAbhimAnAdahamityahaMkRtiH svArthAnusaMdhAnaguNenacittam // 96 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (25) . mana, buddhi, ahaMkAra, citta ye cAra aMtaHkaraNa kahe jAte haiM saMkalpa , vikalpa honA yaha manakI vRtti hai padArthoMkA nizcaya karanA buddhikA dharma hai abhimAna honA yaha ahaMkArakA dharma hai, viSayoMpara anudhAvana karanA cittakA dharma hai // 95 // 96 // prANApAnavyAnodAnasamAnA bhavatyasau prANaH / svayameva vRttibhedAdvikRtibhedAtsuvarNasalilavat 97 // prANa, apAna, vyAna, udAna, samAna, ye pAMca prANa kahe jAte haiM yadyapi prANa ekahI hai tathApi hRdaya, gudA, nAbhi, kaNTha, sarvadeha ina sthAnoMpara rahakara vRttibheda honese pAMca bheda hote haiM, jaisA suvarNa vikArako prApta honese kaTaka kuMDala Adi aneka saMjJAoMko prApta hotA hai // 97 // vAgAdi paJca zravaNAdi paJca prANAdi paJcAbhramukhAni paJca / buddhayadyAvidyA'pi ca kAmakarmaNI puyaSTaka sUkSmazarIramAhuH // 98 // vacana Adi pAMca karmeMdriya, zravaNa Adi pAMca jJAna indriya, prANa apAna Adi pAMca vAyu, AkAza Adi pAMca tattva buddhi Adi cAra aMtaHkaraNa, ajJAna kAma karma puryaSTaka ye saba milakara sUkSmazarIra hotA hai // 98 // ida zarIraM zRNu sUkSmasaMjJitaM liMgantvapaJcIkRtabhUtasaMplavam / savAsanaM karmaphalAnubhAvakaM svAjJAnato'nAdirUpAdhirAtmanaH // 99 // paMcIkaraNake vinA AkAza Adi paMcatattvase utpanna pUrvavAsanAke sahita karma phalakI icchA karatA huA jo AtmAkA anAdi upAdhi hai usIko liGga zarIra kahate haiM // 99 // . Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) vivekcuuddaamaannH| svapno bhavatyasya vibhattyavasthA svamAtrazeSeNa vibhAti yatra / svapne tu buddhiH svayameva jAgratkAlInanAnAvidhavAsanAbhiH // 10 // sthUla zarIra tathA sUkSma zarIrake vibhAgake nimitta svapna avasthAhai isa svapna avasthAmeM jAgrat avasthAkI jo nAnAprakArakI vAsanA haiM usase saMyukta hokara bala buddhikA bhAna hotAhai // 10 // kAdibhAva pratipadya rAjate yatra svayaM bhAti hyayaM parAtmA / dhImAnakopAdhirazeSasAkSI na lipyate tatkRtakarmalezaiH // 101 // svapna avasthAmeM sarvasAkSI paramAtmA kartRtva bhoktRtvabhAvako prApta hokara buddhimAtra upAdhi saMyukta honeparabhI buddhyAdi kRtakarma lezase lipta nahIM hote isa kAraNa asaMga tathA nirlepa kahe jAte haiM // 101 // sarvavyApRtikaraNaM liGgamidaM syAccidAtmanaH puMsaH / vAsyAdikamiva takSNastenaivAtmA bhavatyasaGgo'yam // 102 // manuSyakA jo sarva vastu viSayaka vyApAra hai vahI vyApAra caitanya AtmAkA cihna hai arthAt binA caitanyake yaha jaDa zarIrase koI vyApAra nahIM hotA / jaisA baDhaIke vyApAra binA TAMgA vasulA svatantra kisI kAmameM pravRtta nahIM hote isaliye AtmA asaGga hai // 102 // andhatvamandatvapaTutvadharmAH sauguNyavaiguNyavazAddhi cakSuSaH / bAdhiryamUkatvamukhAstathaiva zrotrAdidhoM na tu vetturAtmanaH // 103 // andhA honA, manda dIkhanA, adhika dIkhanA ye saba sundara guNa aura Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (27) doSa netrakA dharma hai isI taraha badhira honA mUka honA ye saba zrotrAdi indriyakA dharma hai sarva sAkSI sarvajJa AtmAkA dharma nahIM hai // 103 // "yasmAdasaMgastata eva karmabhirnalipyate kiMcidupAdhinA kRtaiH" // "jisase ki AtmA saGgarahita hai ata eva upAdhikRta karmoMse kuchabhI lipta nahIM hotA" // ucchvAsaniHzvAsavijRmbhaNakSutpraspandanAyutkramaNAdikAH kriyaaH| prANAdikarmANi vadanti tajjJAH prANasya dharmAvazanApipAse // 104 // Uparako zvAsa lenA nIceko zvAsa honA jabhAI AnA kSudhA honA sIdhA calanA TeDhA calanA khAnA pInA ye saba dharma prANa Adi vAyuke haiM AtmAke nahIM haiM AtmA ina saba dharmoMse rahita hai // 104 // antaHkaraNameteSu cakSurAdiSu vrmnni| . ahamityabhimAnena tiSThatyAbhAsate'jasA // 105 // mana citta Adi cAroM antaHkaraNa saMkalpa vikalpa Adi dharma yukta hokara cakSuSa Adi pA~coM jJAnendriyameM sthita rahatehaiM // 105 // viSayANAmAnukUlye sukhI duHkhI vipryye| sukhaM duHkhaM ca taddharmaH sadAnandasya naatmnH106|| icchAnukUla viSaya prApta honese antaHkaraNa sukhI hotA hai na milanese duHkhI hotA hai isa liye sukha duHkha ye donoM antaHkaraNake. dharma haiM sadA Ananda svarUpa AtmAke dharma nahIM haiM // 106 // ahaMkAraH sa vijJeyaH kartA bhoktAbhimAnyatha / sattvAdiguNayogena cAvasthAtrayamaznute // 107 // jo kartA bhoktA aura abhimAnI hai vaha ahaMkAra jAnanA aura yahI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) vivekacUDAmaNiH / ahaMkAra sattvaguNa tamoguNa aura rajoguNake yogase jAgrat svapna aura suSupti ina tIna avasthAoMko bhogatA hai // 107 // AtmArthatvena hi preyAn viSayo na svataH priyaH / svata eva hi sarveSAmAtmA priyatamo ytH||108|| viSayameM Atmabuddhi honese viSayapriya hotA hai svataH viSayapriya nahIM hai kintu vinAkAraNa sabhIkA parama priya kevala AtmA hai dUsarA nahIM // 108 // tata AtmA sadAnando nAsya duHkhaM kadAcana / yatsuSuptau nirviSaya AtmAnandonubhUyate / zrutiH __"pratyakSamaitiAmanumAnaM ca jAgrati" // 109 // isa kAraNa AtmA sadA AnandasvarUpa hai AtmAko kabhI duHkha nahIM hotA suSuptikAlameM jo sukhavizeSakA anubhava hotA hai vahI AtmAnanda hai| aisehI zruti 'pratyakSa aitihya itihAsa anumAna Adise pratIta hotA hai' // 109 avyaktanAnI paramezazaktiranAyavidyA triguNAtmikA parA / kAryAnumeyA sudhiyaiva mAyA yayA jagatsarvamidaM prasUyate // 110 // IzvarakI jo zakti hai usIko mAyA kahate haiM jisakA nAma anAdi avidyA triguNAtmikA avyakta ye saba prasiddha haiM isa mAyAkA anumAna kAryase hotA hai jisase sampUrNa dRzya jagata utpanna huA hai // 110 // sannApyasanApyubhayAtmikA no bhinnaapybhinnaa'pyubhyaatmikaano| sAMgA'pyanaMgA [bhayAtmikA no mahAdbhutA nirvacanIyarUpA // 111 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (29) isa. mAyAko satyabhI nahIM kahasakate kyoMki advaita pratipAdana karanevAlI bahutasI zrutiyAM virodha karatI haiM mithyAbhI nahIM kahasakate kyoMki isa mAyAkA kArya pratyakSa dIkhatA hai aMgasahita athavA aGgase rahitabhI nahIM kahasakate yaha adbhuta anirvacanIya rUpa mAyA zuddhA'dvayabrahmavibodhanAzyA sarpabhramo rajjuvivekato yathA / rajastamaHsattvamiti prasiddhA guNAstadIyAH prathitaiH svakAyyaH // 112 // zuddha advitIya brahmakA bodha honepara isa mAyAkA nAza hotA hai jaise rajjusvarUpakA yathArtha jJAna honepara sarpakA bhrama naSTa hojAtA hai isa mAyAke sattva raja tama ye tIna guNa haiM apane 2. kAryase prasiddha haiM jaise jisa samaya prasanna citta hojAve aura bhUlI huI bAtoMkA smaraNa honelage to samajhanA ki, satvaguNakA udaya hai / jisa samaya citta caMcala hojAve aura koI vastupara sthira na rahai to samajhanA ki, isa samayapara rajoguNakA udaya hai / aura Alasya nidrAdi doSoMse bAtoMke bhUla jAnese tamoguNakA udaya jAnanA // 112 // vikSepazaktI rajasaH kriyAtmikA yataH pravRttiH prasRtA puraannii| rAgAdayo'syAH prabhavanti nityaM duHkhAdayo ye manaso vikArAH // 113 // rajoguNakA aMza mAyAkI eka vikSepazakti hai, jisase vaha mAyA saba kriyAoMmeM manuSyoMko pravRtta karAtI hai aura rAga duHkha Adi jitane manake vikAra haiM so ye saba vikSepazaktihIse prabala hote kAmaH krodho lobhadambhAdyasUyA'haMkArAmatsarAdhAstu ghorAH / dharmA ete rAjasA puMpravRttirya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) vivekacUDAmaNiH / smAdeSA tadrajo bandhahetuH // 114 // ... kAma krodha lobha dambha IrSyA asUyA ahaMkAra ye saba rajoguNake ghora dharma haiM / jinake vaza honese puruSakI pravRtti viSayoMmeM hotI hai isaliye rajoguNa bandhakA kAraNa hai // 114 // eSA vRttirnAma tamoguNasya zaktiryayA vastvavabhA. sate'nyathA / saiSA nidAnaM puruSasya saMsRtervikSepazaktiH prasarasya hetuH|| 115 // tamoguNakA aMza mAyAkI dUsarI zaktikA nAma AvaraNazakti hai jisase vastuoMkA yathArtharUpa nahIM dIkha paDatA pazcAt vikSepazakti honese usI vastumeM dUsare vastukA bhAna hotA hai| isaliye puruSakA saMsAra sambhAvanA honemeM mAyAkI jo vikSapazakti hai vahI kAraNa hai // 115 // prajJAvAnapi paNDito'pi caturopyatyantasUkSmAtmadRgvyAlIDhastamasA na vetti bahudhA saMbodhitopi sphuttm|bhraantyaaropitmev sAdhu kalayatyAlambate tadguNAnhantAsau prabalA durantatamasaH zaktirmahatyA vRtiH // 116 // baDe khedakI bAta hai ki, tamoguNakA aMza mAyAkI vikSepazaktike prAdurbhAva honese paDhehue buddhimAn paNDita bahuta catura sUkSmadRSTi puruSako bhalIbhAMti koI vastu samajhAyAjAya taubhI usa vastuko na samajhakara bhrAMtise usI vastu meM dUsare vastukA Aropa karatA hai aura usI dUsarI vastuko dRDha avalambana karatA hai / dhanya yaha tamoguNakI AvaraNa zaktikA mahimA hai // 116 // abhAvanA vA viparItabhAvanA saMbhAvanA vipratipattirasyAH / saMsargayuktaM na vimuJcati dhruvaM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (31) vikSepazaktiH kSapayatyajasram // 117 // abhAvanA viparItabhAvanA saMbhAvanA nizcayAtmikA zakti ye saba mAyAyukta honese nahIM chUTate vikSepazakti chipAletI hai // 117 // ajJAnamAlasyajaDatvanidrApramAdamUDhatvamukhAstamoguNAH / etaiH prayukto nahi vetti kiJcinnidrAluvatstambhavadeva tiSThati // 118 // ajJAna Alasya jaDatA nidrA pramAda mUDhatA ye saba tamoguNake dharma haiM ina guNoMke saMyukta honese manuSyako kisI vastukA jJAna nahIM hotA kevala nidrAluke sadRza jaDake sadRza sthira rahatA hai // 118 // sattvaM vizuddhaM jalavattathApi tAbhyAM militvA zaraNAya kalpate / yatrAtmabimbaH pratibimbitaH . sanprakAzayatyarka ivAkhilaM jaDam // 119 // sattvaguNa jalake samAna svaccha hai, taubhI rajoguNa tamoguNameM milanese AtmAbimbameM pratibimbata hokara sUrya samAna sampUrNa jaDasamUhako prakAza karatA hai // 119 // mizrasya sattvasya bhavanti dharmAH svAmAnitAdyA niyamA ymaayaaH| zraddhA ca bhaktizca mumukSutA ca devI ca sampattirasA nivRttiH // 120 // rajoguNase milehuye sattvaguNake mAna, niyama, yama, zraddhA, bhakti, mokSakI icchA, Adi dharma haiM aura sattvaguNakA udaya honese asanmArgase nivRtta aura daivI kriyAmeM pravRtti hotI hai // 120 // vizuddhasattvasya guNAHprasAdaH svAtmAnubhUtiH paramA prazAtiH / tRptiH praharSaH paramAtmaniSThA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) vivekcuuddaamnniH| yayA sadAnandarasaM samRcchati // 121 // AtmasvarUpakA anubhava honA parama zAnti honA sadA tRpta rahanA Ananda honA paramAtmAmeM zraddhA honA ye saba rajoguNase rahita kevala vizuddha sattvaguNake dharma haiM sattvaguNake udaya honese paramAnandarasa prApta hotA hai // 121 // avyaktametatriguNairniruktaM tatkAraNaM nAma zarIramAtmanaH / suSuptiretasya vimuktyavasthA pralIna sarvendriyabuddhivRttiH // 122 // . sattva raja tama ina tInoM guNoMse saMyukta mAyA hai isakA kAraNa AtmazarIra hai mAyAke vibhAgake liye suSupti avasthA hotI hai jisa avasthAmeM saba indriyoMkI aura buddhikI vRtti naSTa hojAtIhai // 122 // sarvaprakArapramitiprazAntiIjAtmanAvasthitirekha buddheH / suSuptiretasya kila pratItiH kiJcinna venIti jagatprasiddheH // 123 // suSupti avasthAmeM saba pramitikA nAza honese bIjarUpa kevala .. buddhikI sthiti rahatI hai bIjarUpase buddhike sthira rahanemeM pramANa yahI hai ki sukhase meM soyA thA mujhe kucha mAlUma nahIM huA aisA jAganeMpara anubhava hotA hai // 123 // dehendriyaprANamanohamAdayaHsarve vikArA viSayAH sukhAdayaH / vyomAdibhUtAnyakhilaM ca vizvamavyaktaparyantamidaM hyanAtmA // 124 // deha, indriya, mana, prANa, ahaMkAraka, Adi saba vikAra sukha duHkha Adi saba viSaya AkAza Adi paJcabhUta akhila saMsAra mAyAparyanta ye saba AtmAse bhinna anAtmavastu haiM // 124 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| mAyA mAyAkArya sarvaM mhdaadidehpryntm|asdidmnaatmktvN viddhimarumarIcikAkalpam // 125 // buddhiAdi deha paryanta ye saba mAyAke kArya tathA mAyA AtmAse bhinna hai aura anitya hai jaise marusthalakI marIcikAmeM jo jala mAlUma hotA hai so sarvathA mithyAhai // 125 // atha te sampravakSyAmi svarUpaM prmaatmnH|ydvijnyaay naro bandhAnmuktaH kaivalyamaznute // 126 // aba maiM tumase paramAtmAkA svarUpa kahUMgA jisake jAnanese manuSya saMsArabandhase muktahokara kaivalyamokSapadako pAtAhai // 126 // asti kazcitsvayaM nityamahaM prtyylmbnH| avasthAtrayasAkSI sanpaMcakozavilakSaNaH // 127 // eka koI anirvacanIya vastu hai so nitya-hai ahaM isa pratItiko Alambana karatAhai jAgrat svapna suSupti ina tInoM avasthAoMkA sAkSI hai annamaya prANamaya manomaya vijJAnamaya Anandamaya pAMco kozosne vilakSaNa hai // 127 // yo vijAnAti sakalaM jAgratsvapnasuSuptiSu / buddhitavRttisadbhAvamabhAvamahamityayam // 128 // - jo jAgrat svapna suSupti tInoM avasthAoMmeM buddhi aura buddhikI vRttikA sadbhAva aura abhAva ina sabako jAnatAhai // 128 // yaH pazyati svayaM sarvaM yaM na pazyati kazcana / yazcetayati buddhayAdi na tu yaM cetayantyayam 129 // jo svayaM sabako dekhatAhai aura usako koI nahIM dekhatA jo buddhi Adi saba jaDapadArthoMko caitanya karatAhai aura usako dUsarA koI nahIM cetAtA // 129 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) vivekcuuddaamnniH| yena vizvamidaM vyAptaM yantra vyApnoti kiNcn| AbhArUpamidaM sarva yaM bhAntamanubhAtyadaH // 130 // jo saba vizvameM vyApta hai aura usameM koI nahIM vyApatA jisake jJAna honese saba jagat mithyA mAluma hotAhai vahI paramAtmA hai||130|| yasya sannidhimAtreNa dehendriyamanodhiyaH / viSayeSu svakIyeSu vartante preritA iva // 131 // / jaise kisIke kahanese kisI kAmameM koI pravRtta hotAhai taise kevala jisake nagIca honese dehaM indriya mana buddhi ye saba apane 2 viSayameM pravRtta hotehaiM // 131 // ahaMkArAdidehAntA viSayAzca sukhAdayaH / vedyante ghaTavayena nityabodhasvarUpiNA // 132 // jisa nityacaitanyarUpake sannidhise ahaMkAra Adi deha paryanta ye sthUla sUkSma zarIra aura sukha Adi saba viSaya ye saba ghaTake samAna spaSTa mAluma hote haiM // 132 // eSo'ntarAtmA. puruSaH purANo nirantarAkhaNDasukhAnubhUtiH / sadaikarUpaH pratibodhamAno yeneSitA vAgasavazvaranti // 133 // yahI antarAtmA purANapuruSa niraMtara akhaNDa sukhakA anubhava karanevAlA, sadA ekarUpa kevala caitanyasvarUpa parabrahma hai jisakI icchAse vANI aura prANa ye saba apane 2 karmameM pravRtta hotehaiM // 133 // atraiva sattvAtmani dhIguhAyAmavyAkRtAkAza uruprkaashH|aakaash uccai ravivatprakAzate svatejasA vizvamidaM prakAzayan // 134 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (35) : isI sattvasvarUpa buddhirUpa guhAmeM vikArarahita parama prakAza tejaHsvarUpa Izvara akAzameM sUryake sadRza apane tejase sakala vizvako prakAza karatAhuA bhAsatA hai // 134 // / jJAtA mano'haMkRtivikriyANAM dehendriyaprANakatakriyANAm / ayo'gnivattAmanuvartamAno na ceSTate no vikaroti kiJcana // 135 // yaha paramAtmA mana ahaMkArake vikArake aura deha indriya prANa ina sabakI kI huI kriyAoMkA jJAtAhai jaise lohAke saMyoga honese agni lohe kI AkRtitulya dIkhatA hai para anikA vikAra nahIM hotA taise AtmA indriya Adike kiye huye karmakA jJAtA hai, parantu apanA na koI ceSTA karatA hai na koI vikArako prApta hotAhai kevala sAkSati pase sthita rahatA hai // 135 // na jAyate no mriyate na vardhate na kSIyate no vikaroti nityaH / vilIyamAne'pi vapuSyamu. Sminna lIyate kumbha ivAmbaraM svayam // 136 // AtmA na janmaletA hai na maratA hai na baDhatAhai na kSINa hotAhai na kabhI vikArako prApta hotAhai nityahai kabhI usakA nAza nahIM hotA isa zarIrake naSTa honeparabhI AtmA jaisAkA taisA vartamAna rahatAhai jaise ghaTake nAza honeparabhI ghaTake bhItarake AkAzakA nAza nahIM hotA taise AtmAkA kabhI nAza nahIM honA // 136 // prakRtivikRtibhinnaH zuddhasattvasvabhAvaH sadasadidamazeSaM bhAsayanirvizeSaH / vilasati paramAtmA jAgradAdiSvavasthAsvahamahamiti sAkSAtsAkSirUpeNa buddheH // 137 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) vivekcuuddaamnniH| paramAtmA prakRtivikRtibhAvase bhinna zuddha tattvasvabhAva hai arthAta na to AtmAkA kisIse prAdurbhAva hotAhai na AtmAse kisIkI utpatti hotI hai jAgrat svapna suSupti ina tInoM avasthAoMmeM ahaM aisI pratIti honese sAkSAt buddhikA sAkSI hokara sthUla sUkSma saba jagatakoM nirvizeSa prakAza karatA huA svayaM prakAzita hotA hai / / 137 // niyamitamanasAmuM tvaM svamAtmAnamAtmanyayamahamiti sAkSAdviddhi buddhiprsaadaat| . janimaraNataraMgApArasaMsArasiMdhuM pratara bhava kRtArtho brahmarUpeNa saMsthaH // 138 // ziSyake prati gurukA upadeza hai ki tuma apane manako sthira karake buddhike prasAdase yaha hama sAkSAt AtmA hai aisA apaneko jAno bAda janana maraNarUpa taraGgase apAra saMsArasamudrako pAra honese brahmasvarUpameM prApta hokara kRtArtha hovo // 138 / / atrAnAtmanyahamiti matibaMdha eSo'sya puMsaH praapto'jnyaanaajnnmrnnkleshsNpaathetuH| yenaivAyaM vapuridamasatsatyamityAtmabuddhayA puSyatyukSatyavati viSayaistantubhiH kozakRddhat // 139 // AtmAse bhinna isa sthUlazarIrameM apane ajJAnase ahaMbuddhi jinakI hotI hai una puruSoMko janana maraNa Adi klezasamUhake kAraNa bandhahI sadA prApta rahatA hai jisa bandhake honese vaha manuSya anitya isa sthUla zarIrako Atmabuddhise satya samajhake viSayoMse puSTa karate haiM sevana karate haiM pAlana karate haiM // 139 // atasmistabuddhiH prabhavati vimUDhasya tamasA vivekAbhAvAdvai sphurati bhujage rajjudhiSaNA / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / tato'narthavrAto nipatati samAdAturadhikastato yo'sagrAhaH sa hi bhavati bandhaH zRNu sakhe 140 // tamoguNase vizeSa mohako prApta manuSyoMkA asatya zarIrAdikameM satya AtmavastukI buddhi utpanna hotI hai moha honepara vivekakA abhAva honese sarpamaM rajjubuddhikI sphUrti hotI hai pazcAt sarpako rajjubuddhise jo puruSa grahaNa karatA hai usako ati anartha prApta hotA hai isa kAraNa asavastukA grahaNa karanA yahI bandhana kA kAraNa hotA hai // 140 // akhaNDa nityAdvayabodhazaktyA sphurantamAtmAnamanantavaibhavam / samAvRNotyAvRtizaktireSA tamomI rAhuravArkabimbam // 141 // akhaNDa nitya advitIya bodhazaktise prakAzamAna anantavibhava AtmAko tamoguNamayI yaha AvaraNazakti DhA~paletI hai jaise prakAzamAna sUryabimbako rAhu DhA~paletA hai // 141 // tirobhUte svAtmanyamalataratejovati pumAnanAtmAnaM mohAdahamiti zarIraM kalayati / tataH kAmakrodhaprabhRtibhiramuM bandhana guNaiH paraM vikSepAkhyA rajasa uruzatirvyathayati // 142 // ( 37 ) AtmA jaba mAyAkA prabala AvaraNazaktise paramaprakAzasvarUpa chipa jAtA hai taba puruSa mohako prAptahokara AtmAse bhinna isa jaDa zarIra meM ahaMbuddhi karatA hai isa zarIra meM ahaMbuddhi hone ke bAda rajoguNakI vikSeSanAmaka zakti, kAma, krodha, Adi apanA vanvanaguNase usa puruSako paramaduHkha detI hai // 142 // mahAmohagrAhagrasanagalitAtmAvagamano dhiyo nAnAvasthAM svayamabhinayastadguNatayA / apAre saMsAre Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) vivekcuuddaamnniH| viSayaviSapUre jalanidhau nimajjyonmajjyAyaM bhramati kumatiH kutsitagatiH // 143 // jisa puruSake AtmajJAnako mAhAmoharUpayAha jaba grAsa karaletAhai taba vaha kubuddhipuruSa tamoguNase apanI buddhiko nAnAprakArakI avasthAko prAptakaratAhuA viSayarUpa viSase bharAhuA apAra saMsArasamudrase DUbatA utaratAhuA parama ninditagatiko prAptahotAhai // 143 // bhAnuprabhAsaMjanitAbhrapaGktirbhAnuM tirodhAya vijambhate yathA / AtmoditAhaMkRtirAtmatattvaM tathA tirodhAya vijRmbhate svayam // 144 // jaise mUryakI prabhAse utpanna hokara meghamaMDala sUryako chipAkara AtmavistAra dikhAtAhai taise AtmAse utpanna huA ahaMkAra Atmatattvako chipAkara apane rUpako baDhAtAhai // 144 // kavalitadinanAthe durdine sAndramedhairvyathayati himajhaMjhAvAyuruyo yathaitAn / aviratatamasAtmanyAvRte. suuddhbuddhiHksspytibhuduHkhaistiivvikssepshktiH145|| jaise saghanameghase sUrya chipajAnepara zItala jalakaNake sahita utkaTa prabala vAyu manuSyoMko vyathA detAhai taisehI tamoguNase AtmajJAnake naSTa honepara mAyAkI prabala vikSepazakti nAnAprakArake duHkhase puruSoMko kleza detIhai // 145 // etAbhyAmeva zaktibhyAM bandhaH puMsaH smaagtH| yAbhyAM vimohito dehaM mattvAtmAnaMbhramatyayam146 isI donoM mAyAke AvaraNazakti aura vikSepaM zaktise puruSako bandha prApta hotAhai aura isI donoM zaktise mohita hone para isa dehameM Atmabuddhi utpanna hotIhai // 146 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (39) bIjaM saMsRtibhUmijasya tu tamo dehAtmadhIraMkuro rAgaH pallavamambu karma tu vapuH skandho'savaH zAkhikAH / agrANIndriyasaMhatizca viSayAH puSpANi duHkhaM phalaM nAnAkarmasamudbhavaM bahuvidhaM bhoktAtra jIvaH khagaH // 147 // isa saMsArarUpa vRkSakA tamoguNa bIja hai, dehameM Atmabuddhi honA aMkura hai, dehAdimeM prIti honA pallava hai, kAmyakarma jala hai, zarIra isa vRkSakA skandha hai, prANaAdi paJcavAyu zAkhA hai, indriya sabavRkSakA agrabhAga hai, zabda Adi viSaya puSpa haiM, nAnA prakArake karmoMse utpanna nAnAprakArakA jo duHkha hai soI phala hai isa phalakA bhoktA jIvAtmA pakSI hai // 147 // ajJAnamUloyamanAtmabandho naisargiko'nAdirananta IritaH / janmApyayavyAdhijarAdiduHkhapravAhapAtaM janayatyamuSya // 148 // yaha jo anAtmavastukA bandha hai so ajJAnase utpanna hai svAbhAvika hai yahI anAtmabandha puruSake janma nAza vyAdhi jarA Adi duHkha pravAhako utpanna karatAhai // 148 // nAstrairna zastrairanilena vahinA chettuM na zakyo na ca krmkottibhiH| vivekavijJAnamahAsinA vinA dhAtuH prasAdena sitena maJjunA // 119 // isa prabala ajJAnarUpa bandhako viveka aura vijJAnarUpa mahAtaravArake vinA aura manohara svaccha Izvarake prasAdavinA koI zastra nahIM chedana karasakatA hai na koI astra na vAyu uDA sakatA hai na to agni jalA sakatA hai na kisI tarahakA karma nAza karasakatA hai kintu kevala jJAnahIse ajJAnabandha naSTa hotA hai // 149 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) vivekcuuddaamnniH| zrutipramANaikamateH svadharmaniSThA tayaivAtmavizudvirasya / vizuddhabuddheH paramAtmavedanaM tenaiva saMsArasamUlanAzaH // 150 // jo puruSa zrutiyoMkA pramANa sthira mAnatA hai usa puruSakI svadharmameM zraddhA bhakti hotIhai zraddhA honese buddhizuddhi hotIhai buddhizuddhihonese paramAtmajJAna hotA hai paramAtmajJAna honehIse samUla saMsArakA nAza hotA hai // 150 // kozairanamayAdyaiH paJcabhirAtmA na samvRto bhAti // nijazaktisamutpannaiH zaivalapaTalairivAmbu vApIstham // 151 // jaise jalahIkI zaktise utpanna hokara zaivAla bAvalIke saba jalako AcchAdanakara letAhai taise AtmAkI zaktise utpanna hokara annamaya Adi paMca koza AtmAko AvaraNa karaletA hai jisameM aise pratyakSa rUpa IzvarakA prakAza naSTa hojAtAhai // 151 / / tacchevAlApanaye samyaksalilaM pratIyate zuddham / tRSNAsantApaharaM sadyaH saukhyapradaM paraM puMsaH // 152 // usa zaivAlako dUra karanese zIghrahI puruSako parama saukhya denevAlA tRSA saMtApake nAza karanevAlA parama pavitra svaccha jala dikhAtA hai // 152 // paJcAnAmapi kozAnAmapavAde vibhAtyayaM zuddhaH / nityAnandekarasaH pratyagrUpaH paraM svayaMjyotiH 153 taise annamaya Adi paMca kozake jJAnadvArA ajJAna dUra karanese nitya AnandasvarUpa janma Adise rahita pratyakSa svayam prakAzasvarUpa zuddha parabrahmakA jJAna hotAhai // 153 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 41 ) AtmAnAtmavivekaH karttavyo bandhamuktaye viduSA / tenaivAnaMdIbhavati svaM vijJAya saccidAnandam // 154 // saMsArakA bandha vimukta honeke nimitta vidvAn ko Atma anAtmavastukA viveka karanA cAhiye jisa vicArase saccidAnandasvarUpa apako samajhake jJAnIloga, paramAnandako prApta hote haiM // 154 // muAdiSIkAmiva dRzyavargAtprapaJcamAtmAnamasaGgamakriyam / vivicya tatra pravilApya savvaM tadAtmanA tiSThati yaH sa bhuktaH // 155 // jaise pratyakSa dRzyamuJjako haTAnese usake bhItarakA kIlaka alaga dIkhatA hai taise pratyakSa isa saba prapaJcako bhI asaGga akriya AtmarUpa ' samajhake isameM prapaJcako layakarake Atmabuddhise manuSya sthita rahatA hai vahI mukta kahatA hai // 155 // dehoyamannabhavano'nnamastu kozazvAnnena jIvati vinazyati tadvihInaH // 156 // yaha deha annase utpanna hai aura anamaya isakA koza hai aura annahIse isakA pAlana hotA hai aura anna na milane se vinAzako prApta hotA hai // 156 // tvakcarmamAMsarudhirAsthipurISarAzi rnAyaM svayaM bhavitumarhati nityazuddhaH // 157 // tvacA carma mAMsaM rudhira asthi purISa inhI sabakA samUha hai isaliye yaha deha nityazuddha caitanyasvarUpa kabhI nahIM hosakatA hai // 157 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) vivekacUDAmaNiH / pUrva janerapi mRterapi nAyamasti jAtakSaNaH kSaNaguNo'niyatasvabhAvaH / naiko jaDazca ghaTavatparidRzyamAnaH svAtmA kathaM bhavati bhAvavikAra vettA // 158 // yaha deha janma ke pahile bhI na thA na marane bAda rahegA utpattisamameM dIkhatA hai kSaNika isameM guNa hai isakI sthiratA bhI nizcita nahIM hai anantAnanta hai aura jaDa hai ghaTake nAI dIkhatA hai aisA yaha utpanna vikAra jaDa deha AtmA kyoMkara ho sakatA hai // 158 // pANipAdAdimAndeho nAtmanyaMgepi jIvati / tattacchakteranAzAcca na niyamyo niyAmakaH // 159 // hAtha aura paira Adi aGgoM ke bhaMgahonepara bhI yaha deha jItArahatA hai isaliye hasta pAda saMyukta yaha zarIra AtmA nahIMhai aura aGgoMke ja honeparabhI unakI zakti banI rahatI hai isase niyamya jo deha hai so niyAmaka AtmA nahIM ho sakatA // 159 // dehataddharmatatkarmatadavasthA disAkSiNaH / svata eva svataH siddhaM tadvailakSaNyamAtmanaH // 160 // deha aura dehakA dharma karma avasthA AdikA sAkSI AtmAko dehase vilakSaNatA Apase Apa siddha hai || 160 // zalyarAzirmAsalipto malapUrNo'tikazmalaH / kathaM bhavedayaM vettA svayametadvilakSaNaH || 161 // asthikA samUha mAMsase lipta malase paripUrNa atinindita yaha deha caitanya nahIM hosakatA hai kyoMki caitanya isase vilakSaNa hai / / 161 // svaGmAMsamedo'sthipurISarAzAvahaMmati mUDhajanaH karoti / vilakSaNaM vetti vicArazIlo nijasvarUpaM paramArthabhUtam // 162 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (43) tvacA mAMsa majjA asthi purISakA samUha isa dehameM jo ahaM buddhi karatA hai vaha AtamUDha hai jo vicAravAna haiM vaha AtmarUpa paramArthavettA AtmAko dehase vilakSaNa jAnate haiM // 162 // deho'hamityeva jaDasya buddhidehe ca jIve viduSastvahaMdhIH / vivekavijJAnavato mahAtmanobrahmAhamityeva matiH sadAtmani // 163 // jisa puruSako isa jaDadehameM ahaM buddhi hotI hai vaha jaDa manuSya hai, dehameM aura jIvameM jinakI Atmabuddhi hai vaha vidvAna haiM hama brahma haiM aisI buddhi sadA apanemeM jisakI hotI hai vahI vivekayukta vijJAnI mahAtmA hai // 163 // atrAtmabuddhiM tyaja mUDhabuddhe tvaGmAMsamedo'sthipurIparAzau / sarvAtmani brahmaNi nirvikalpe kuruSva zAnti paramAM bhajasva // 164 // he mUDhajana ! tvacA, mAMsa, majjA, asthi, purISakA samUha yaha deha hai isa dehameM jo tumhArI Atmabuddhi huI hai isako choDakara vikalpase rahita sabakA AtmA parabrahmameM paramazAntiko karo aura unhIMkA sevana karo // 164 // dehendriyAdAvasati bhramoditAM vidvAnahatAM na jahAti yAvat / tAvanna tasyAsti vimuktivArtApyastveSa vedAntalayAntadarzI // 165 // anitya isa dehameM aura indriyoMmeM bhramase utpanna ahaMbuddhiko jabataka jo manuSya nahIM tyAga karatA hai tabataka vedAntazAstrakA nItimArgakA pAradarzI honeparabhI usa manuSyase muktikI vArtA bhI dUra rahatI hai // 165 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) vivekacUDAmaNiH / chAyAzarIre pratibiMbagAtre yatsvapradehe hRdi kalpitAGge / yathAtmabuddhistava nAsti kAcijjIvaccharIre ca tathaiva mAstu // 166 // apanI chAyA kezarIrameM tathA apanA pratibimbameM tathA svapnAvasthA ke zarIrameM aura hRdaya ke kalpita dehameM jaise tumhArI koI Atmabuddhi nahIM hotI taise isa jIvita zarIrameM bhI Atmabuddhi tumheM na honI cAhiye // 166 // dehAtmadhIreva nRNAmasaddhiyAM janmAdiduHkhaprabhavasya bIjam / yatastatastvaM ca hitAM yatnAttyakte tu citte na punarbhavAzA // 167 // janma maraNa Adi duHkha honeke kAraNa manuSyoMkI isa dehameM Atmabuddhi utpanna hotI hai isa liye tuma isa dehake Atmabuddhiko tyAga karo isa buddhiko cittase tyAgane para phira janma honekI AzA na hogI // 167 // kamrmendriyaiH paJcabhiraJcito yaH prANo bhavet prANamayastu kozaH / yenAtmavAnannamayonnapUrNApravarttate sau sakalakriyAsu // 168 // prANavAyu jo hai soI vacana Adi paMca karmendriyoMse saMyukta hAkera prANamayakoza hotA hai jisase yaha deha AtmavAn hotA hai aura annase pUrNa honese annamayakoza kahA jAtA hai aura prANayukta honese yAvat kriyAmeM pravRtta hotA hai / / 168 / / naivAtmApi prANamayo vAyuvikAro gantAgantA vAyuvadantarbahireSaH / yasmAtkiJcitvApi na vettImaniSTaM svaM vAnyaM vA kiMcana nityaM paratantraH 169 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (45) vAyukA vikAra prANamaya koza hai vAyuke sadRza antarbAhya gamana Agamana karatA hai aura kabhI koI iSTa aniSTa aura apanA parAyA kucha nahIM jAnatA hai isaliye sadA parataMtra jo prANamayakoza so AtmA nahIM hai // 169 // .. jJAnendriyANi ca manazca manomayaH syAtkozo mamAhamiti vastu viklphetuH| saMjJAdibhedakalanA kalito balIyAMstatpUrvakozamabhipUryavijRmbhate yH|| zrotra Adi pAMca jJAnendriya aura mana ye saba milake mamatA ahaMkAra isa vastukA vikalpake kAraNa aura nAnA prakArakI sambhAvanAse zobhita prANamaya kozako paripUrNakara yaha jo manomaya koza hotAhai prabala vRddhiko prApta hotA hai // 170 // paJcendriyaiH paJcabhireva hotRbhiH pracIyamAno viSayAjyadhArayA / jAjvalyamAno bahuvAsanendhanairmanomayAnirdahati prapaJcam // 171 // yaha manomaya kozarUpa agni paJcajJAnendriyarUpa pAMca hotAse saMcita aura viSayarUpa ghRtadhArAse aura aneka janmake vAsanArUpa indhanase atizaya prajvalita hokara nAnAprakArake mahAprapaJcako prApta karatA hai // 171 // nAstyavidyA manaso'tiriktA mano hyavidyA bhavabandhahetuH / tasminvinaSTe sakalaM vinaSTaM vijRmbhite'sminsakalaM vijRmbhate // 172 // manase atirikta dUsarI avidyA nahIM hai manarUpa ajJAna saMsAra bandhakA kAraNa hai manakA taraMga naSTa honese sakala prapazca naSTa hotA hai aura manake baDhanese sakala prapaMca baDhatA hai // 172 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) vivekcuuddaamnniH| sya na vastutA laya hojAtA hai ki, sabama svapne'tha zUnye sRjati svazaktyA bhokAdivizvaM mana eva sarvam / tathaiva jAgratyapi no vizeSastatsarvametanmanaso vijRmbhaNam // 173 // jaise svapna avasthAmeM athavA zUnya pradezameM manahI bhoktRtva Adi saba vizvakI sRSTi karatA hai taise jAgrat avasthAmeM bhI kucha vizeSa nahIM hai yaha sampUrNa prapaJca kevala manahIkA taraGgahai // 173 // suSuptikAle manasi pralIne naivAsti kiMcitsakalaprasiddha / ato manaHkalpita eva puMsaH saMsAra etasya na vastuto'sti // 17 // suSuptikAlameM jaba manakA laya hojAtA hai usa kAlameM kisI vastukA bhAna nahIM hotA hai isase spaSTa mAlUma hotA hai ki, sabameM pratyakSa jo yaha Izvara hai usameM jo saMsArakI saMbhAvanA hotI hai so kevala manahIkI kalpanA hai agara aisA na hotA to suSuptimeM bhI saMsArakA bhAna hotA saca muca IzvarakA saMsArasambandha nahIM hotaa||174|| vAyunA''nIyate meghaH punastenaiva nIyate / manasA kalpyate bandho mokSastenaiva kalpyate // 17 // jaise vAyu meghako ikaTThA karatA hai phira vahI vAyu meSako anyatra uDAya detA hai taise manahIse puruSakI bandhakalpanA hotI hai aura manahIse mokSa bhI hotA hai // 175 // dehAdisarvaviSaye parikalpya rAgaM badhAti tena puruSaM pazuvadguNena / vairasyamatra viSavatsu vidhAya pazcAdenaM vimocayati tanmana eva bndhaat||176|| jaise rassIse pazu bAMdhA jAtA hai taise deha Adi saba viSayoMmeM prAti baDhAkara viSayaguNase manahI puruSako pha~sA detA hai pazcAt vahI Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (47) mana viSaya meM viSasamAna virasattAko prApta kara usa bandhase puruSako bacAtA hai || 176 // tasmAnmanaH kAraNamasya jantorbandhasya mokSasya ca vA vidhAne / bandhasya heturmalinaM rajoguNaimoMkSasya zuddhaM virajastamaskam // 177 // manuSyoMke bandha aura mokSa donoMke vidhAnameM AdikAraNa manahIM hai rajoguNa ke yogase malina hokara mana bandhakA kAraNa hotA hai aura rajoguNa tamoguNase rahita zuddhasattvapradhAna mana puruSake mokSameM kAraNa hotA hai // 977 // vivekavairAgyaguNAtirekAcchuddhatvamAsAdya manovimuktaye | bhavatyato buddhimato mumukSostAbhyAM bhavitavyamaye // 178 // viveka aura vairAgya ke guNa baDhanese mana zuddhatAko prApta hokara mokSakA kAraNa hotA hai isaliye buddhimAna mumukSu puruSoMko prathama viveka aura vairAgya karanA yogya hai / / 178 // mano nAma mahAvyAtro viSayAraNyabhUmiSu / caratyatra na gacchantu sAdhavo ye mumukSavaH // 179 // viSayarUpa araNya bhUmimeM mananAmaka eka mahAvyAghra sadA varttamAna rahatA hai isaliye samIcIna mumukSu puruSako viSayarUpa araNyabhUmimeM kabhI jAnA yogya nahIM hai // 179 // manaH prasUte viSayAnazeSAnsthUlAtmanA sUkSmatayA ca bhoktuH / zarIravarNAzramajAtibhedAngaNakriyA hetuphalAni nityam // 180 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) vivekacUDAmaNiH / sthUla sUkSmarUpase bhoktA puruSake sampUrNa viSayako tathA zarIravarNAzrama jAti bheda guNa kriyA kAraNa phala ina sabako manahI sadA utpanna karatA hai // 180 // asaMga cidrUpamamuM vimohya dehendriyaprANaguNairnibadhya / ahaM mameti bhramayatyajatraM manaH svakRtyeSu phaloMpabhuktiSu // 181 // asaGga caitanyasvarUpa Izvarako mohita kara deha indriya prANa sattvA - diguNoMse bAMdhakara apanA kalpita jo sukhaduHkhaAdi phala hai usake upabhogameM ahaM mama arthAt yaha merA hai yaha maiM hUM aise bhramako mana sarvathA prApta karadetAhai // 181 // adhyAsadoSAt puruSasya saMsRtiradhyAsabandhastvamunaiva kalpitaH / rajastamodoSavato vivekino janmAdiduHkhasya nidAnametat // 182 // viSayoMse puruSakA saMsargAdhyAsa honase Izvara meM saMsArasaMbhAvanA hotI hai aura adhyAsarUpa bandhakI kalpanA manahI karatA hai, isaliye rajastamarUpadoSayukta manahI vivekI puruSake janma maraNa Adi duHkhakA AdikAraNa hai // 182 // ataH prAhurmano'vidyAM paNDitAstattvadarzinaH / yenaiva bhrAmyate vizvaM vAyunevAbhramaNDalam // 183 // isaliye yathArthadarzI paNDita loga manahIko avidyA kahate haiM jisa manake vega se jaise vAyuvegase meghamaNDala bhramaNa karatA hai taiseM manahIke vega se sampUrNa vizva bhramako prApta ho rahA hai // 183 // tanmanaHzodhanaM kAyryaM prayatnena mumukSuNA / vizuddhe sati caitasminmuktiH karaphalAyate // 184 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (49) isakAraNa mokSArthI puruSoMko prayatnase prathama manahIkA zodhana kara nA yogya hai jaba mana vizuddha hogA to mukti hastAmalaka samAna ho jAyagI // 184 // mokSakazaktyA viSayeSu rAgaM nirmUlya saMnyasya ca sarvakarma / sacchradrayA yaH zravaNAdiniSTho rajaHsvabhAvaM sa dhunoti buddheH // 185 // prabala mokSakI zaktise jo puruSa viSaya prItiko nirmUla nAza kara aura saba kAmya karmoMko tyAgakara samyak zraddhA se zravaNa manana Adi upAyameM yukta hotA hai vahI manuSya buddhise rajoguNa svabhAvako dUra karatA hai / / 185 // manomayo nApi bhavetparAtmA hyAdyantavattvAtpariNAmabhAvAt / duHkhAtmakatvAdviSayatvahetordraSTA hi dRzyAtmatayA na dRSTaH // 186 // manomayakoza bhI parama AtmA nahIM hai kyoMkiM manomayakoza utpatti vinAzayukta hai aura vRddhi kSayako bhI prApta hotA hai aura duHkhAtmaka haiM viSayoMkA kAraNa hai AtmA to Adi antase rahita utpatti vinAza rahita sukhAtmaka viSayAtirikta sabakA draSTA hai jo draSTA hotA hai vaha dRzya hokara nahIM dIkhatA isaliye manomayakoza bhI AtmA nahIM hai // 186 // buddhirbuddhIndriyaiH sArddhaM savRttiH kartRlakSaNaH / vijJAnamayakozaH syAtpuMsaH saMsArakAraNam // 187 // paMcajJAnendriyasahita aura apanI vRttisaMyukta jo buddhi hai soI kartRtvayukta vijJAnamayakoza hotI hai jisase AtmAmeM bhI utpatti vinAzarUpa saMsArakI saMbhAvanA hotI hai // 187 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) vivekcuuddaamnniH| anuvajaccitpratibimbazaktirvijJAnasaMjJaH prkRtevikaarH|jnyaankriyaavaanhmityjtrN dehendriyAdiSvabhimanyate bhRzam // 188 // caitanyakI pratibimbazaktise yukta hokara vahI jo prakRtikA vikAra vijJAnamayakoza hai sohI dehameM aura indriyoM meM maiM jJAnI hUM maiM kriyAvAna hUM aise abhimAnako utpanna karatA hai // 188 // anAdikAlo'yamahaM svabhAvo jIvaH samastavyavahAravoDhA / karoti karmANyapi pUrvavAsanaH puNyAnyapuNyAni ca tatphalAni // 189 // ahaMkAra svabhAva saMyukta anAdi kAlakA jo yaha jIva hai so samasta vyavahArako prApta karatA hai aura pUrva vAsanAsaMyukta hokara puNya, pApa Adi saba karmako karatA hai aura usake phalako svayaM bhogatA hai189 bhuGkte vicitrAsvapi yoniSu vrajannAyAti niryAH . tyadha urdhvameSaH / asyaiva vijJAnamayasya jAgratsvapnAyavasthA sukhaduHkhabhogaH // 190 // yaha jIva nAnAtarahakI yonimeM ghUmatA huA paralokako jAtA hai aura isalokako bhI AtA hai isa vijJAnamaya kozakI jAgrat svamAdi avasthA hai so sukha duHkhako anubhava karatAhai // 190 // dehAdiniSThAzramadharmakarmaguNAbhimAnaM satataM mameti / vijJAnakozo'yamatiprakAzaH prakRSTasAnnidhyavazAtparAtmanaH / ato bhavatyeva upAdhirasya yadA tmadhIH saMsarati bhrameNa // 191 // yaha vijJAnamaya koza paramAtmAke atyanta sannihita rahanese saba vastu Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (51) oMkA parama prakAzaka hai aura dehameM rahanevAlA varNAzrama dharmakarma raNakA aura mamatAkA abhimAna sadA karatA hai / / isaliye dehAdimeM jaba bhramase Atmabuddhi hotI hai to AtmA nAnAtarahakI upAdhiko prApta hokara saMsArako prApta hotAhai // 191 // yoyaM vijJAnamayaH prANeSu hadi sphuratyayaM jyotiH|| kUTasthaH sannAtmA kartA bhoktA bhavatyupAdhisthaH192 jo yaha vijJAnamayakoza prANameM aura hRdayameM jyotiHsvarUpase prakAzako prApta hotA hai vahI jyotIrUpa kUTastha honese AtmA kahA jAtA hai aura upAdhiyukta honese kartA bhoktA hotA hai // 192 // / svayaM paricchedamupetya buddhestAdAtmyadoSeNa paraM mRSAtmanaH / sarvotmakaH sannapi vIkSate svayaM svataH pRthaktvena mRdo ghaTAniva / / 193 // yadyapi paramAtmA svayaM sarvAtmaka sarvasvarUpa hai tathApi mithyAtmaka buddhike tAdAtmya doSakA prApta honese dehastha jIvabhAvako prApta hokara svayaM apaneko alaga dekhatA hai / jaise mRttikAse alaga ghaTa dIkhatA hai / vAstavika alaga nahIM hai taise AtmA kisIse alaga nahIM hai193 upAdhisambandhavazAtparAtmAApAdhidharmAnanu bhAti tadguNaH // ayovikArA na vikArivahnivatsadaikarUpo'pi paraH svabhAvAt // 194 // jaise vikArayukta loheke saMbandhahonese agni bhI vikArayukta dIkhatA hai arthAt jaisI AkRti lohekI hotI hai taisIhI AkRti lohake saMbandha honese agnikI bhI mAlUma hotI hai paraMtu agni to sadA apane svabhAvase ekarUpahI rahatA hai taise paramAtmA sadA ekarUpa hai anekaprakAra upAdhike sambandha vazase upAdhike dharma aura guNako anubhava karatA huA taisAhI mAlUma detA hai // 194 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / ziSya uvAca / bhrameNApyanyathA vAstu jIvabhAvaH parAtmanaH / tadupAdheranAditvAnnAnAdernAza iSyate // 195 // itanA upadeza gurumukhase sunakara phira ziSya guruse prazna karatA hai ki, jo paramAtmA jIvabhAvako prApta huA hai so bhramase ho cAhe satya ho parantu jIvakI upAdhi anAdi hai aura jo anAdi hai usakA nAza bhI nahIM hotA hai // 195 // (52) ato'sya jIvabhAvopi nityA bhavati saMsRtiH / na nivartate tanmokSaH kathaM me zrIguro vada // 196 // upAdhike anAdi honese AtmAkA jIvabhAva aura saMsAra ye donoM nitya hue nitya hone se ye donoM nivRtta na hoMge jaba ki, nivRtta na huye to mokSa kaise hogA // 196 // zrIgururuvAca / samyakpRSTaM tvayA vatsa sAvadhAnena tacchRNu / prAmANikI na bhavati bhrAMtyA mohitakalpanA // 197 // ziSyakA samIcIna prazna sunakara gurujI bole he vatsa ! tumane bahuta acchA prazna kiyA tumhAre praznakA uttara maiM kahatA hUM sAvadhAna hokara suno bhrAMtise mohayukta jo paramAtmAmeM jIvabhAvakI kalpanA hotI hai so kalpanA prAmANikI nahIM hai // 197 // bhrAMtiM vinA tvasaMgasya niSkriyasya nirAkRteH / na ghaTetArthasambandho nabhaso nIlatAdivat // 198 // jaise AkAza meM zyAmatA bhrAMti kalpita hai vAstavikameM AkAzakA .koI rUpa nahIM hai taise AkRtise rahita asaGga AtmAke viSaya saMbakI ghaTanA bhI karanA ayogya hai // 198 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (53) svasya draSTunirguNasyAkriyasya pratyayabodhAnandarUpasya buddheH / bhrAntyA prApto jIvabhAvo na satyo mohApAye nAstyavastusvabhAvAt // 199 // svayaM draSTA guNakriyAse rahita bodhAnandasvarUpa paramAtmAmeM bhrAntise jIvabhAva prApta hotA hai vAstavika vaha satya nahIM hai mohake nAza honepara svabhAvahIse anitya vastu jIvabhAva AdikA nAza hojAtA hai199 yAvaddhAntistAvadevAsya sattA mithyA jJAno jjRmbhitasya pramAdAt / rajjvAM so bhrAMtikAlIna eva bhrAnte ze naiva so'pi tadvat // 20 // jaise rajjumeM sarpakA bhAna hotA hai so buddhika pramAdase hai jabataka bhrAMtikI sthiti hai tabatakahI sarpakI sattA hai bhrAMtike nAza honepara sarpabuddhikA bhI nAza hojAtA hai taise jabataka bhrAMti hai tabatakahIM mithyA jJAnakAlpita jIvasattA rahatI hai bhrama nAza honepara jIvabhAva naSTa hokara kevala AtmasattAkAhI bhAna hotA hai / // 20 // anAditvamaviSAyAH kAryyasyApi tatheSyate / utpannAyAM tu vidyaayaamaavidykaamnaaypi| prabodhesvapnavatsarva sahamUlaM vinazyati // 201 // mAyA aura mAyAkA kArya ye donoM anAdi haiM jaba jJAna utpanna hotA hai to anAdi bhI mAyAkA kArya mAyA sahita naSTa hojAtA hai jaise svapnAvasthAkA saba kArya nidrA khulanepara naSTa hojAtAhai 201 anAdyapIdaM no nityaM prAgabhAva iva sphuTam / anAderapi vidhvaMsaH prAgabhAvasya vIkSitaH // 202 / / yadyapi mAyAkArya saba anAdi haiM tathApi nitya nahIM haiM kyoMki prAgabhAva anAdi hai parantu jisa vastukA abhAva rahatA hai usa vastukA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) vivekacUDAmaNiH / sadbhAva honese usa abhAvakA nAza hotA hai taisehI nityabhI mAyAkArya jJAna utpanna honepara naSTa hojAtA hai || 202 // yaduddhayupAdhisaMbaMdhAtparikalpitamAtmani / jIvatvaM na tatonyastu svarUpeNa vilakSaNaH // 203 // sambandhaH svAtmano buddhayA mithyAjJAnapuraHsaraH 204 buddhikA upAdhisambandha honese paramAtmAmeM jIvatvakI kalpanA hotI hai usase anya nahIM hai mithyA jJAnapUrvaka buddhike sAtha AtmA svarUpase vilakSaNa sambandha hotA hai // 203 // 204 // vinivRttirbhavettasya samyagjJAnena nAnyathA / brahmAtmaikatvavijJAnaM samyag jJAnaM zrutermatam // 205 // samIcIna jJAna honepara jIvatvabhAvakI vizeSa nivRtti hojAtI hai vinA samyag jJAnake nahIM hotI hai parabrahmase apaneko ekatvabuddhi honekA nAma samyak jJAna hai // 205 // tadAtmAnAtmanoH samyagvivekenaiva sidhyati / tato vivekaH karttavyaH pratyagAtmasadAtmanoH / jalaM paGkavadatyantaM paGkApAye jalaM sphuTam // 206 // AtmA aura jIva ina donoMkI ekatA samyak vivekahIse siddha hotI hai isaliye jIvAtmA paramAtmAkA viveka karanA caahiye| jaiseM pamizrita jalase jaba atyanta paGkakA nAza hotA hai to nirmalajala dIkhatA hai taise jIvAtmA paramAtmAmeM viveka karanese jIvatvabhAvakA nAza honepara kevala zuddhaparamAtmAkA bhAna hotA hai || 206 / / asannivRttau tu sadAtmanA sphuTaM pratItiretasya bhavetpratIcaH / tato nirAsaH karaNIya eva sadAtmanaH sAdhvahamAdivastunaH // 207 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (55) asat vastuoMke nivRtta honepara pratyakSa paramAtmA kI AtmarUpa se sadA spaSTa pratIti hotI hai Atmavastuke pratIta honebAda ahaMkAra Adi vastuse sadA nirAsahI karanA ucita hai // 207 // ato nAyaM parAtmA syAdvijJAnamayazabdabhAk / vikAritvAjjaDatvAcca paricchinnatvahetutaH // 208 // dRzyatvAdvyabhicAritvAnnAnityo nitya iSyate / vijJAnamayakoza AtmA nahIM hai kyoMki vijJAnamaya koza vRddhikSaya Adi vikArayukta hai aura jaDa hai AvRta hai dRzya hai vyabhicArI arthAta ekarUpa se sadA vartamAna nahIM rahatA aura anitya hai AtmAmeM saba hetuse bhinna hai arthAt AtmA avikArI caitanya aparicchinna arthAt anAvRta netroMke agocara sarvathA sarvatra ekarUpase vartamAna haiM isaliye jo anitya vijJAnamayakoza hai so nityaparamAtmA nahIM hosakatA hai / / 208 // AnandaprativimbacumbitatanurvRttistamojjRmbhitA syAdAnandamayaH priyAdiguNakaH sveSTArthalAbhodayaH | puNyasyAnubhave vibhAti kRtinAmAnandarUpaH svayaM bhUtvAnandatiyatra sAdhutanubhRnmAtraH prayatnaMvinA 209 // AnandakA pratibimba se saMyukta yaha zarIra tamoguNa vRttise rahita Anandamaya koza hotA hai usakA prema Adi guNa hai apane iSTavastuoMkA lAbha karatA hai puNyAtmA manuSyoMke puNyakA udaya honese svayaM AnandasvarUpa hokara zobhatA hai jisa AnandasvarUpameM pavitrazarIradhArI mahAtmA saba vinA prayatna Anandako prApta hote haiM // 209 // Anandamayakozasya suSuptau sphUrtirutkaTA / svapnajAgarayorISadiSTa saMdarzanAdinA // 210 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) vivekcuuddaamnniH| suSupti avasthAmeM AnandamayakozakI samIcInarItise sphUrti hotI . hai jAgrat avasthA aura. svapnAvasthAmeM iSTavastuke dIkhanese kiMcit Anandamaya kozakI sphUrti hotI hai // 210 // naivAyamAnandamayaH parAtmA sopAdhikatvAtprakRtevikArAt / kAryyatvahetoH sukRtakriyAyA vikArasaMghAtasamAhitatvAt // 211 // Anandamayakoza upAdhisaMyukta hai aura prakRtikA vikAra hai aura sukRta kriyAkA jo kArya usakA kAraNa hai aura vikArasamUha saMyukta hai isaliye Anandamayakoza paramAtmA nahIM hai, AtmA to ina saba hetuoMse rahita hai // 211 // paJcAnAmapi kozAnAM niSedhe yuktitaH shruteH| taniSedhAvadhiH sAkSI bodharUpovaziSyate // 212 // yuktiyoMse aura zrutiyoMse paMcakozameM jo Atmabuddhi phailarahI hai usake niSedha karanese caitanyasvarUpa kevala sAkSI paramAtmA avazeSa rahajAtA hai // 212 // yo'yamAtmA svayaMjyotiH paJcakozavilakSaNaH / avasthAtrayasAkSI sannivikAro nirNjnH| sadAnandaH savijJeyaH svAtmatvena vipshcitaa||213|| paJcakozase vilakSaNa svayaM prakAzasvarUpa jo yaha AtmA hai so jAgrata, svapna, suSupti ina tInoM avasthAkA sAkSI nirmala nirvikAra sadA AnandarUpa hai aisA AtmarUpase vidvAnako samajhanA cAhiye // 213 // ziSyauvAca / mithyAtvena niSiddheSu kozeSveteSu paJcasu / sarvAbhAvaM vinA kiJcina pazyAmyatra he guro| vijJeyaM kimuvastvasti svAtmanAtmavipazcitA 214 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (57) as facia bhAvase ziSyakA punaH prazna hai ki, he guro ! annamaya, prANamaya, manomaya, vijJAnamaya, Anandamaya ina pAMcoM kozoMko mithyA samajha ke AtmarUpa se niSedha honeke pazcAt vastumAtrakA abhAvahI dIkhatA hai dUsarA kucha nahIM dIkhatA to kauna aisI vastu hai jisako vidvAn puruSa AtmasvarUpa samajhe // 214 // zrIgururuvAca / satyamuktaM tvayA vidvannipuNo'si vicAraNe / ahamAdivikArAste tadabhAvo'yamapyanu // 215 // ziSya ke praznakI prazaMsA karate hue guru bole he vidvan ! tumane bahuta acchA prazna kiyA tuma AtmavicAra meM nipuNa ho maiM tumase kahatA hUM citta dekara suno ahaMkAra Adi jitane vikAra haiM una vikAint mithyA samajhake niSedha karaneke pazcAt jo kucha avazeSa rahajAtA hai vahI paramAtmA hai // 215 // sarve yenAnubhUyante yaH svayaM nAnubhUyate / tamAtmAnaM veditAraM viddhi buddhayA susUkSmayA // 216 // sampUrNa ahaMkAra Adi vikArako jo anubhava karatA hai jisakI dUsarA koI anubhava nahIM karasakatA unhIko sUkSmabuddhise sundara sarvajJa paramAtmA jAno / / 216 // tatsAkSikaM bhavettattadyadyadyenAnubhUyate / kasyApyananubhUtArthe sAkSitvaM nopayujyate // 217 // jisa 2 vastukA jo anubhava karatA hai usa 2 vastukA vaha sAkSI hotA hai jisa vastukA jisane nahIM anubhava kiyA hai usa vastukI sAkSitA usameM yukta nahIM hotI // 217 // asau svasAkSiko bhAvo yataH svenAnubhUyate / ataH paraM svayaM sAkSAtpratyagAtmA na cetaraH // 218 // 1 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) vivekcuuddaamnniH| yaha AtmA svayaM apaneko anubhava karatA hai isa liye svasAkSika kahA jAtAhai isase dUsarA sAkSAt svayaM pratyagAtmA nahIM hai // 218 // jAgratsvapnasuSuptiSu sphuTataraM yosau samujjRmbhate pratyagrapatayA sadAhamahamityantaH sphuranakadhA / nAnAkAravikArabhAgina imAnpazyantrahaM dhImukhAnityAna. ndacidAtmanA sphurati taM viddhi svametaM hRdi||219|| jAgrata svapna suSupti inatInoM avasthAoMmeM jo spaSTa pratyakSarUpase udyata rahatA hai aura antaHkaraNameM ahaM aisI pratItise sadA bhAsatA hai aura aneka tarahakA vikArayukta jo yaha buddhi Adi hai usako dekhatA huA nityAnanda caitanyasvarUpase hRdayama jo phuratA hai usIko AtmA jAno // 219 // ghaTodake bimbitamarkavimbamAlokya mUDho ravimeva manyate / tathA cidAbhAsamupAdhisaMsthaM bhrAntyAhamityeva jaDobhimanyate // 220 // jaise ghaDeke jalameM sUryake pratibimbako dekhakara mUDhajana usI pratibimbako sUrya mAnate haiM taise zarIrAdi upAdhimeM sthita jo caitanyakA AbhAsa ahaMkAra hai usI ahaMkArako jaDa manuSya AtmA samajhate haiM vAstavikameM vaha ahaMkAra Adi AtmA nahIM haiM // 220 // ghaTaMjalaM tadgatamarka bimbaM vihAya sarvaM vinirIkSyate'rkaH / kUTastha etatritayAvabhAsakaH svayaMprakAzo viduSA yathA tathA // 221 // jaise ghaTa aura jala va jalastha sUryakA pratibimba ina saboMko tyAgakaranese tInoMke prakAzaka svayaM prakAzasvarUpa sUryako vidvAn loga pRthak dekhate haiM // 221 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| .. (59) dehaM dhiyaM citprativizvameva visRjya buddhau nihitaM guhAyAm / draSTAramAtmAnamakhaNDabodhaM sarvaprakAzaM sadasadvilakSaNam // 222 // . nityaM vibhuM sarvagataM susUkSmamantarbahiH zUnyamananyamAtmanaH / vijJAya samyanijarUpametatpumAnvipApmA virajo vimRtyuH // 223 // taise deha va buddhi va buddhirUpa guhAmeM par3A huA caitanyakA pratibimba . ina tInoMko choDakara sarvajJa sarvadraSTA sabakA prakAzaka sthUla sUkSma . jagatse vilakSaNa nitya vyApaka sabake aMtargata mUkSmarUpa antara bAhyase / rahita aise samIcIna AtmasvarUpako jAnakara manuSya pApase rahita nirmalahI janma maraNase chUTajAtA hai // 222 / / 223 // vizoka Anandaghano vipazcitsvayaMkutazcitravibheti kazcit / nAnyo'sti panthA bhava bandhamuktevinyasva tattvAvagamaM mumukSoH // 224 // AtmasvarUpake jAnanese vidvAn zoka rahita AnandasaMyukta hokara nirbhaya hote haiM isaliye mumukSu puruSoMko bhavabandhanase mukta honekA upAya Atmatattva jJAnake vinA dUsarA nahIM hai // 224 // brahmAbhinnatvavijJAnaM bhavamokSasya kAraNam / yenAdvitIyamAnandaM brahma saMpadyate budhaiH // 225 // brahmase apaneko abhinna arthAt maiM brahmahUM aisA jJAna honA yahI bhavabandhase mukta honekA kAraNa hai jisa brahmajJAna honese AnandasvarUpa advitIya brahmako vidvAnloga prApta hote haiM // 225 // brahmabhUtastu saMmRtyai vidvAnnAvarttate punaH / vijJAtavyamataH samyagbrahmAbhinnatvamAtmanaH // 226 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160) vivekcuuddaamaannH| brahmasvarUpa honese vidvAn phira saMsArameM janma nahIM pAte isaliye samIcIna rItise vidvAnoMko apaneko brahmasvarUpa samajhanA cAhiye 226 satyaM jJAnamanantaM brahma vizuddhaM paraM svataH siddham / nityAnandaikarasaM pratyagabhinna nirantaraM jyti227|| satyajJAnasvarUpa ananta vizuddha svataHsiddha sadA AnandasvarUpa sadA ekarasa pratyakSa bhedarahita nirantara parabrahma sabase alaga vartamAna rahatA hai // 227 // sadidaM paramAdvaitaM svasmAdanyasya vastuno'bhAvAt / nahyanyadasti kiJcitsamyak paramArthatattvabodhada zAyAm // 228 // Atmatattvabodha honepara brahmase bhinna saba vastuoMke abhAva honese advitIya parabrahmahI samyak dIkhatA hai brahmase bhinna kucha nahIM dIkhatA228 yadidaM sakalaM vizvaM nAnArUpaM pratItamajJAnAt / tatsarvaM brahmaiva pratyaktAzeSabhAvanAdoSam // 229 // ajJAnase anekarUpa jo yaha saba saMsAra pratIta hotA hai so saba jJAnadazAmeM saMpUrNa bhAvanA doSase rahita hokara kevala brahmasvarUpahI dIkha tA hai // 229 // mRtkAryabhUto'pi mRdo na bhinnaH kumbho'sti sarvatra tu mRtsvarUpAt / na kumbharUpaM pRthagasti kumbhaH kuto mRSAkalpitanAmamAtraH // 230 // yadyapi mRttikAkAH kAryabhUta ghaTa hai arthAt mRttikAse utpanna hai parantu mRttikAse bhinna nahIM hai kyoMki sarvatra mRtsvarUpahI dIkhatA hai tathA ghaTakA: rUpa bhI ghaTase alaga nahIM hai mithyA kalpita nAma mAtrahI bhinna hai // 230 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (61) kenApi mRdbhivatayA svarUpaM ghaTasya saMdarzayituM na zakyate |ato ghaTaH kalpita eva mohAnmRdeva satyA paramArthabhUtA // 231 // mRttikAse bhinna ghaTakA svarUpa koI puruSa nahIM dIkha sakatAhai isaliye ghaTa aura ghaTakA rUpa ye saba moha kalpita haiM paramArthabhUta mRttikAhI satya hai // 231 // sadbrahmakArya sakalaM sadaiva tanmAtrametanna tato'nyadasti / astIti yo vakti na tasya moho vinirgato nidritavatprajalpaH // 232 // satyasvarUpa brahmase utpanna jo yaha sakala jagat hai so bhI satyahI hai kyoMki brahmase anya dUsarA kucha nahIM hai jo koI kahe ki, brahmasebhI bhinna koI vastu hai usako samajhanA ki isakA moha nahIM gayA nidrita manuSyakI nAIM isakA mithyA prajalpanA hai // 232 // brahmaivedaM vizvamityeva vANI zrautI brUte'tharvaniSThA variSThA / tasmAdetadbrahmamAtraM hi vizvaM nAdhiSThAnAdbhivatAropitasya // 233 // sabase zreSTha jo atharvaNa veda vANI hai so kahatI hai ki sampUrNa vizva brahmamaya hai isaliye yaha vizva brahmase bhinna nahIM hai jaise rajjumeM jo sarpakA Aropa hotA hai vaha Aropita sarpa rajjuse bhinna nahIM hai taise brahmameM jo ajJAnase saMsArakA Aropa huA hai yaha Aropita saMsArabhI brahmase bhinna nahIM hai // 233 // satyaM yadi syAjagadetadAtmanA na tattvahAnirniMgamApramANatA / asatyavAditvamapIzituH syAnatatrayaM sAdhu hitaM mahAtmanAm // 234 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) vivekcuuddaamnniH| yaha dRzya jagat yadi apane svarUpase satya hoya to AtmatattvakI kucha hAni na hogI kintu jagatako anitya pratipAdaka vedakI aprAmANyatA hogI aura jagatko anitya kahanevAle IzvarabhI mithyAvAdI hoMge jagatkA satya honA, aura vedakA aprAmANya honA, IzvarakA mithyAvAdI honA,ye tInoM bAta kisI mahAtmAko abhISTa nahIM isaliye jagatko anityahI mAnanA yukta hai // 234 // Izvaro vastutattvajJo na cAhaM teSvavasthitaH / na ca matsthAni bhUtAnItyevameva vyciilpt||235|| yathArthavastukA jJAtA IzvarahI hai hamaloga nahIM haiM aura hamAremeM sthita saba bhUta nahIM kintu hamahIM bhUtoMmeM avasthita hai aisIhI kalpanA yogya hai // 235 // yadi satyaM bhavedvizvaM suSuptAvupalabhyatAm / yantropalabhyate kiJcidato'satsvapnavanmRSA // 236 // yadi yaha vizva satya hai to suSuptikAla meM bhI isakI upalabdhi honI cAhiye jabaki suSuptimeM jagatakI upalabdhi nahIM hotI hai, to samajhanA cAhiye ki, jagata anitya hai aura svapnavat mithyA hai 236 . ataH pRthaGnAsti jagatparAtmanaH pRthakU pratItistu mRSA guNAdivat / AropitasyAsti kimarthavattA'dhiSThAnamAbhAti tathA bhrameNa // 237 // - jaise ghaTakA rUpa ghaTase pRthak nahIM hai taise paramAtmAse pRthaka yaha jagat bhI nahIM hai pRthak jo pratIta hotA hai so bhramamAtra hai kyoMki bhramase zuktimeM jo rajatakA Aropa hotA hai vaha Aropita rajatakI sthiti zuktikI sthitise alaga nahIM dIkhatI kiMtu zuktirUpahI hai taise brahmameM jagatkI pratIti bhI brahmasvarUpahI hai // 237 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (63) prAntasya yadyaddhamataH pratItaM brahmaiva tattadrajataM hi shuktiH| ida tathA brahma sadaiva rUpyate tvAropitaM brahmaNi nAmamAtram // 238 // bhrAnta puruSake bhramase jo jo vastu pratIta hotI hai so saba brahmarUpahI hai jaise zuktimeM rajata pratIta hotA hai so rajata zuktisvarUpahI hai isa prakArase sadA brahmahI nirUpita hote haiM aura brahmameM jo nAnA prakArakA Aropa hai so kevala nAmamAtrahIse bhinna hai / / 238 // ataH paraM brahma sadadvitIyaM vizuddhavijJAnaghanaM niraMjanam / prazAntamAdyantavihInamakriyaM nirantarAnandarasasvarUpam // 239 // nirastamAyAkRtasarvabhedaM nityaM sukhaM niSkalamaprameyam / arUpamavyaktamanAdyamavyayaM jyotiH svayaM kiJcididaM cakAsti // 240 // isaliye jo kucha yaha dRzya jagat hai so saba satya, advitIya, vizuddha, vijJAnaghana, nirmala, prazAnta, Adi antase hIna, kriyA rahita, sadA Ananda rasasvarUpa, mAyAkRta saba bhedoMse atirikta, nitya, sukharUpa, niSkala, aprameya, rUpa rahita, avyakta, nAza rahita, svayaMprakAza, jyotiHsvarUpa yaha parabrahmahI prakAzita hai // 239 // 240 // jJAtRjJeyajJAnazUnyamanantaM nirvikalpakam / kevalAkhaNDacinmAtraM paraM tattvaM vidurbudhAH // 24 // jJAtA jJeya jJAna arthAt kartA karma kriyA ina tInoMse zUnya,ananta, nirvikalpa, kevala, akhaNDa, caitanyasvarUpa, paramAtmatattvako vidvAn loga jAnate haiM jaise ghaTa hai. to usa ghaTakA jJAtA manuSya hotA hai aura usa ghaTakA jJAna manuSyameM rahatA hai jaba ki ghaTa hai hI nahIM to Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) vivekacUDAmaNiH / ghaTaviSayaka jJAnabhI nahIM hai aura ghaTakA jJAtA vaha manuSyabhI nahIM ho sakatA taise AtmAse atirikta jaba koI padArtha haihI nahIM to AtmA kisa vastukA jJAtA hogA aura kauna vastukA jJAna AtmAmeM rahegA isI kAraNa AtmA jJAtR jJeya jJAna zUnya hai / / 241 // aheyamanupAdeyaM manovAcAmagocaram / aprameyamanAdyantaM brahma pUrNamahaM mahaH || 242 // tyAjya grAhyase rahita mana aura vacanakA aviSaya aprameya Adi antahIna paripUrNa tejaHpuMja brahma maiM hU~ aisA apaneko jJAnI puruSako samajhanA cAhiye / / 242 // tattvaMpadAbhyAmanadhIyamAnayorbrahmAtmanoH zodhitayoryadIttham / zrutyAtayostattvamasIti samyagekatvameva pratipAdyate muduH // 243 // " tattvamasi yaha vedakA mahAvAkyabhI jIvAtmA paramAtmA ke abhedahIko pratipAdana karatA hai jaise sarvajJatva viziSTa caitanya tatpadakA artha hai tathA alpajJatva viziSTa caitanya tvaMpadakA artha hai ina donoM athaka zodhana karane se arthAt acchI rItise vicArA jAya to tattvamasi, yaha zruti vAra 2 donoMkA ekatvahIko kahatI hai / jaise koI bolA ki vahI yaha bAlaka haiM isa vAkya meM parokSakAla, saMyukta bAlaka vaha padakA artha hai aura vartamAna kAla saMyukta bAlaka yaha padakA artha hai ina donoM arthoM meM jo viruddha aMza hai parokSakAla saMyukta aura varttamAnakAla saMyukta ina donoM aMzoMko tyAgakarane se bAlakahI donoMmeM avazeSa rahatA hai aura ina donoMke abheda karanese ekahI bAlakakA bodha hotA hai taise tattvamasi isa mahAvAkya meM sarvajJatva viziSTa AtmA tat padakA artha haiM alpajJatva viziSTa AtmA jo saMpadakA artha hai ina donoM arthoM meM jo viruddha aMza sarvajJatva viziSTa alpajJatva viziSTa hai ina donoM viruddha aMzako tyAgakara denese jIvAtmA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (65) paramAtmAkI ekatA siddha hotI haiM isIkA nAma bhAgatyAga lakSaNA kahI jAtI hai || 243 // aikyaM tayorlakSitayorna vAcyayornigadyate'nyo'nyaviruddhadhammaNoH / khadyotabhAnvoriva rAjabhRtyayoH kUpAmburAzyoH paramANumevaH // 244 // jaise amimeM acche tapAyAhuA lohAse alaga agnikA bhAga nahIM mAlUma hotA hai taise ajJAnakI vRttise chipAhuA AtmAkA jabataka alaga viveka nahIM hotA tabataka sarvajJatvaviziSTa Izvara aura alpajJatvaviziSTa Izvara 'tattvamasi' isa mahAvAkya kA vAcya artha hotA hai jaba ki jJAnavRttise AtmAko alaga viveka hotA hai to vahIM AtmA sarvajJatva aura alpajJatvarUpa viruddha bhAgako tyAga karaneseM zuddha caitanyarUpa lakSita artha hotA hai isakAraNa zuddha caitanya 'tattvamasi' isa mahAvAkyakA lakSya artha hai yahI viruddha aMzase rahita tatpadakA aura tvaMpadakA jo lakSita artha zuddhacaitanya hai inhIM donoM meM abhedabodha honese ekatvajJAna hotA hai aura vAcya artha jo hai sarvajJa tvaviziSTa Izvara va alpajJatva viziSTa Izvara ina donoMmeM ekatA nahIM hotI hai kyoMki ye donoM khadyota aura sUryyake sadRza rAjA va rAjabhRtya kUpa va mahAsarovara, paramANu va sumeru ina sabake sadRza paraspara viruddhadharmayukta haiM // 244 // tayorvirodho'yamupAdhikalpito na vAstavaH kazcidupAdhireSaH / Izasya mAyA mahadAdikAraNaM jIvasya kAryaM zRNu paJcakozam // 245 // jIvAtmA aura paramAtmAkA jo alpajJatva sarvajJatva Adi upAdhi haiN| so saba kalpita ha vAstavika yaha koI upAdhi nahIM hai mAyA aura mahattattva Adi IzvarakA kAraNa hai aura annamaya Adi pazvakoza javikA kAraNa haiM // 245 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (66) . vivekacUDAmaNiH / etAvupAdhI parajIvayostayoH samyanirAse na paro na jIvaH / rAjyaM narendrasya bhaTasya kheTaka stayorapohe na bhaTona rAjA // 246 // mAyA aura mahattattva Adi jo paramAtmAkA upAdhi hai aura annamaya Adi paJcakoza jo jIvakA upAdhi hai ina donoM upAdhikA samyak nirAsa honese na paramAtmA rahegA na alaga jIvAtmA rahegA jaise rAjyakaranese rAjA kahA jAtA hai aura vahI sikArameM jAnese vIra kahA jAtA hai ina donoM upAdhike choDa denese na rAjA kahA jAyagA na to vIra kahA jAyagA ekahI manuSyakI AkRti dIkhegI taise upAdhike naSTa honese ekahI zuddha caitanya zeSa rahegA // 246 // athAta Adeza iti zrutiH svayaM niSedhati brahmaNi kalpitaM dvayam / zrutipramANAnugRhItabodhAttayonirAsaH karaNIya evam // 247 // __ parabrahmameM jo dvaita bhAvanA horahI hai usa dvaitabhAvanAko arthAt Adeze neti neti ityAdi zruti sAkSAt niSedha karatI hai isaliye zrutiyoMkA pramANase bodhasampAdana karake uktarItise daitakA nirAsa hI karanA cAhiye // 247 // nedaM nedaM kalpitatvAnna satyaM rajjuISTA vyAlavasvapravacca / itthaM dRzyaM sAdhu yuktyA vyapohya jJeyaH pazcAdekabhAvastayoryaH // 248 // jaise rajjumeMkA dekhA sarpa aura svabhAvasthAke dekhe nAnA padArtha satya nahIM haiM taise ajJAna kalpita yaha jagat satya nahIM hai aisA samIcIna yuktiyoMse dRzya jagatakA niSedha karake pazcAt jIvAtmA paramAtmAkA jo katva bhAva hai vahI zuddha caitanya parabrahma hai // 248 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *.. - bhaassaattiikaasmetH| (67:) tatastu to lakSaNayA sulakSyau tayorakhaNDaikarasatvasiddhaye / nAlaM jahatyA na tathA'jahatyA kintUbhayAtmikayaiva bhAvyam // 24 // jIvAtmA paramAtmAkA akhaNDa eka rasatva siddha honeke liye mahIvAkyameM bhAga tyAgalakSaNA karanA isI lakSaNAse paramAtmA lakSita hotA hai isIkA nAma jahadajahat lakSaNA bhI hai yahAM kevala jahata lakSaNA athavA ajahat lakSaNA nahIM hotI kyoMki jahat lakSaNA vahAM hotI hai jaise koI kahatA hai ki gaGgAmeM grAma hai yaha vAkya sunakara zrotAne vicAra kiyA ki gaMgApadakA pravAha artha hai.to pravAhameM grAma honA asaMbhava hai isa liye gaMgApadakA jo mukhya artha hai pravAha usako tyAgakara tIrameM lakSaNA hotI hai. ajahata lakSaNAbhI vahI hotI hai jaise koI kahatA hai ki zveta dauDatA hai yaha vAkya sunakara zveta guNakA dauDanA asambhava hai isa liye zvetaguNa saMyukta vAkyameM lakSaNA hotI hai / tattvamasi isa mahAvAkyameM to caitanyarUpa artha tatpadArtha aura tvaMpadArtha donoMmeM vartamAna rahatA hai aura sarvajJatva AtmajJatva rUpa -viruddha bhAgakA donoMmeM tyAga hotA hai isa liye jahadajahallakSaNA yahAM jAnanA // 249 // .. sa devadatto'yamitIha vaikatA viruddhadhazima: pAsya kathyate / yathA yathA tattvamasIti vAkye. viruddhadharmAnubhayatra hitvA // 250 // jaise vahI yaha devadatta hai isa vAkyameM tatkAlIna aura etatkAlInarUpaviruddha dharmako tyAgakara ekahI devadattakA bodha hotA hai taise tattva masi isa vAkyameM uktagItase parokSatva aparAkSatvarUpa viruddha dharmakA donoM padArthoM meM tyAga karanese caitanyAMzameM ekatA hotI hai // 250 / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) vivekacUDAmaNiH / saMlakSya cinmAtratayA sadAtmanorakhaNDabhAvaH pAracIyate budhaiH / evaM mahAvAkyazatena kathyate brahmAtmanoraikyamakhaNDabhAvaH // 251 // jIvAtmA aura paramAtmA ina donoMmeMse viruddha aMzako choDakara donoM caitanya aMzako vidvAna loga ekatva nizcaya karate haiM isI tarahase saiMkaDoM mahAvAkya jIvAtmA paramAtmAke ekatvabhAvahIko spaSTa kahate haiM / / 251 // asthUlamityetadasannirasya siddhaM svato vyomavadapratarkyam / ato mRSAmAtramidaM pratItaM jahIhi yatsvAtmatayA gRhItam / brahmAhamityeva vizuddhabuddhayAviddhi svamAtmAnamakhaNDabodham || 252 || 'pratyaka asthUlo'cakSuraprANo'manAH isa zruti se anityasthUla padArthoM ke nirAsa karane se AkAza sadRza vyApaka tarka rahita caitanya siddha hotA hai isaliye AtmarUpase gRhIta jo mithyA pratItimAtra dehAdi vastumeM Atmabuddhi ho rahI hai usa buddhiko tyAga karo aura maiM brahma hU~ aise vizuddha buddhise apaneko akhaNDa bodharUpa caitanya AtmA samajho // 252 // mRtkAryyaM sakalaM ghaTAdi satataM mRnmAtramevAhitaM tadvatsaJjanitaM sadAtmakamidaM sanmAtramevAkhilam / yasmAnnAsti sataH paraM kimapi tatsatyaM sa AtmA svayaM tasmAttattvamasi prazAntamamalaM brahmAdvayaM yatparam // 253 // jaise sampUrNa ghaTAdi mRttikAkA kArya hai aura ghaTake nAza hone se sarvathA mRttikAhI varttamAna rahatI hai isI taraha satse utpanna yaha jagat sadAtmaka hai jisa satse atirikta dUsarA kucha nahIM hai vaha satsvarUpa Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| / (69) sAkSAt AtmA hai isaliye vahI prazAMta nirmala advitIya parabrahma tuma ho // 253 // nidrAkalpitadezakAlaviSayajJAtrAdi sarva yathA mithyA tadvadihApi jAyati jagatsvAjJAnakAyaM tvataH / yasmAdevamidaM zarIrakaraNaprANAhamAdyapyasattasmAttattvamasi prazAntamamalaM brahmAdvayaM yatparam // 254 // jaise nidrAkalpita deza kAla sampUrNa viSaya jJAna jJAtA Adi saba mithyA haiM taisehI jAgrat avasthAmeM apanI ajJAnatAse kalpita yaha jagat mithyA hai isI tarahase yaha zarIra aura indriya gaNa prANa aura ahaMkAra Adi saba mithyA haiM jaba ye saba mithyA huve to vahI zAnta* svarUpa nirmala advitIya parabrahma tuma hau / / 254 / / jAtinItikulagotradUragaM nAmarUpaguNadoSavarjitam / dezakAlaviSayAtivati yadabrahma tattvamasi bhAvayAtmani // 255 // brAhmaNa Adi jAti aura aisA karanA aisA na karanA yaha nIti kula gotra ina sabase rahita tathA nAma rUpa guNa doSa ina sabase varjita deza kAla viSaya Adise alaga jo parabrahma hai vahIM brahma tuma ho usI brahmako apane meM bhAvanA karo // 255 // yatparaM sakalarAgagocaraM gocaraM vimalabodhacakSuSaH / zuddhaciddhanamanAdi vastu yadbrahma tattvamasi bhAvayAtmani // 256 // sakala rAgagocara arthAt premAspada tathA vimala jo bodharUpa netra usake gocara zuddha caitanya ghana anAdi vastu jo parabrahma hai vahI brahma tuma ho aisA apaneko apanemeM vicAra kiyA karo // 256 // . kSaSaH / zuddhAvAna // 256 ||l jo bodharUpa natra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / SaDbhirUrmibhirayogiyogihRdbhAvitaM na karaNairvibhAvitam / buddhayavedyamanavadyamasti yadbrahma tattvamasi bhAvAtmani // 257 // rAga dveSa Adi chaH UrmiyoMse rahita aura yogiyoMke hRdayase vicArita aura netra Adi indriyoMke agocara aura buddhikAbhI aviSaya aisA jo parabrahma so tumhIM ho aura aisAhI apaneko samajho // 257 // ( 70 ) bhrAntikalpitajagatkalAzrayaM svAzrayaM ca sadasadvilakSaNam / niSkalaM nirupamAnabuddhi drahma tattvamasi bhAvAtmani // 258 // bhrAnti se kalpita jo jagat usakA AdhAra aura Atmabhinna AdhArase rahita sthUla sUkSma jagatse vilakSaNa niHkalaMka upamAnase. rahita jo parabrahma so tumhI ho aisA apaneko mAno // 258 // janmavRddhi pariNatyapakSayavyAdhinAzanavihInamavyayam / vizvasRSTayavavighAtakAraNaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 259 // janma vRddhi pariNati arthAt sthUla kSINa vyAdhi nAza ina sabase bihIna sadA eka rasa saMsArakI jo sRSTi aura vinAza inakA kAraNa jo parabrahma so tumhI hau aisAhI apane ko samajho / / 259 // astabhedamanapAstalakSaNaM nistaraMgajalarAzinizvalam / nityamuktamavibhaktamUrti yadbrahma tattvamasi bhAvayAtmani // 260 // asta Adi doSase bhinna taraGgarahita nizcala jalarAzike samAna gaMbhIra nityamukta aura vibhAga se rahita sadA eka mUrtti jo parabrahma so tumhI ho aisAhI apane ko samajho || 260 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / . (71) ekameva sadanekakAraNaM kAraNAntaranirAsya kaarnnm| kAryakAraNavilakSaNaM svayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 261 // svayaM ekahI hokara anantAnanta jagatakA kAraNa aura dUsare kAra NakA nAza karanemeM kAraNa aura kArya kAraNase vilakSaNa jo svayaM brahma hai so tumhIM ho // 261 // nirvikalpakamanalpamakSaraM yat kSarAkSaravilakSaNaM param / nityamavyayasukhaM niraJjanaM brahmatattvamasi bhAvayAtmani // 262 // vikalpase rahita sarvavyApaka nAzarahita kSara akSarase vilakSaNa nitya avyaya sukhasvarUpa nirmala jo parabrahma hai so tumhI hau // 262 // yadvibhAti sadanekadhA bhramAtrAmarUpaguNavikriyAtmanA / hemavatsvayamavikriyaM sadA brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 263 // jaise suvarNa apane vikArarahita to hai parantu bhramase kaTaka kuNDala Adi nAnAprakArake rUpa nAmako prApta hotA hai taise jo parabrahma svayaM vikArarahita eka hai tathApi bhramase aneka tarahakA nAma, rUpa, guNa kriyA rUpase anantAnanta mAlUma hotA hai vaha brahma tumhI ho||263|| yaccakAstyanaparaM parAtparaM pratyagekarasamAtmalakSaNam / satyacitsukhamanantamavyayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 264 // prakRti Adise pare pratyakSa ekarasa AtmasvarUpa satya citsvarUpa mukhAtmaka ananta avyaya jo parabrahma so tumhI ho // 264 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) vivekcuuddaamnniH| uktamarthamimamAtmani svayaM bhaavyetprthityuktibhirdhiyaa| saMzayAdirahitaM karAmbuvattena tattvanigamo bhaviSyati // pUrvokta arthako acchI yuktipUrvaka buddhise apanemeM Atmavastuko vicAranese hastagata jala Adike sadRza saMzayarahita honese AtmavastukA sAkSAt bodha hotA hai // 265 // saMbodhamA parizuddhatatvaM vijJAya saMghe nRpavacca sainye / tadAzrayaH svAtmani sarvadA sthito vilApaya brahmaNi vizvajAtam // 266 // jaise sainyake madhyameM sarvopari virAjamAna eka AtmA hotA hai taise saMsArasamUhameM parizuddha samyak bodhamAtra Atmatattvako jAnakara aura usI AtmatattvakA Azraya hokara AtmAmeM sadA sthita hokara jAyamAna sampUrNa vizvako brahmahImeM lIna karo // 266 // ta hokara buddhau guhAyAM sadasadvilakSaNaM brahmAsti satyaM paramadvitIyam / tadAtmanA yo'tra vasedguhAyAM punane tasyAGgaguhApravezaH // 267 // buddhirUpa kandarAmeM sat asatse vilakSaNa satya advitIya jo parabrahma hai unhIM parabrahmakA rUpa hokara jo manuSya buddhirUpa kaMdarAmeM vAsa karegA usa manuSyakA phira usa kandarAmeM praveza arthAta phira janma na hogA // 267 // jJAte vastunyapi balavatI vAsanA nAdireSA kartA bhoktApyahamiti dRDhA yAsya sNsaarhetuH| pratyagdRSTayAtmani nivasatA sApaneyA prayatnAnmukti prAhustadiha munayo vAsanA tAnavaM yat 268 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (73) ! : Atmavastuke jAnaneparabhI hama kartA haiM hama bhoktA haiM aisI prabala anAdi dRDha vAsanAkA jaba taka tyAga nahIM huA tabataka phira saMsAra bhoga karanA paDatA hai kyoM ki IzvarakA saMsAra prApta honemeM prabala vAsanAhI kAraNa hai isaliye pratyak dRSTise AtmAmeM nivAsa karanevAle manuSyoMko ucita hai ki prayatnase vAsanAko tyAga kareM kyoM ki vAsanAkA kSINa honA yahI mokSa hai aisA AcAryokA mata hai||268|| aha mameti yo bhAvo dehAtmAdAvanAtmani / / adhyAso'yaM nirastavyo viduSA svAtmaniSThayA269 deha aura netra Adi indriya jitane anAtma vastu haiM unameM jo ahaM mama aisI bhAvanA huI hai usa bhAvanAko AtmaniSThAse vidvAnako avazya nirAsa karanA cAhiye // 269 // jJAtvA svaM pratyagAtmAnaM buddhito vRttisAkSiNam / sohamityeva sadvattyA nAtmanyAtmamati jhi||270|| buddhi aura buddhike vRttikA sAkSI pratyakSa AtmA apaneko jAnakara vahI brahma maiM hU~ aisI samIcIna vRttise deha Adi anAtma vastuoMmeM jo Atmabuddhi phailI hai so tyAga karo // 270 // lokAnuvarttanaM tyaktvA tyaktvA dehAnuvartanam / zAstrAnuvarttanaM tyaktvA svAdhyAsApanayaM kuru // 27 // lokavAsanAko aura dehavAsanAko aura: zAstravAsanAko choDakara AtmAmeM jo saMsArakA adhyAsa hai so tyAga karo // 271 // lokavAsanayA jantoH zAstravAsanayApi ca / dehavAsanayA jJAnaM yathAvatraiva jAyate // 272 // lokavAsanA, aura zAstravAsanA, dehavAsanA ina tInoM vAsanAke rahese manuSyoMko yathAvat jJAna nahIM hotA hai // 272 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) vivekcuuddaamnniH| saMsArakArAgRhamokSamicchorayomayaM pAdanibaMdhazRGkhalam / vadanti tajjJAH paTuvAsanAtrayaM yo'smAdvimuktaH samupaiti muktim // 273 // saMsArarUpa kArAgArase mokSa honekI icchA karate hue manuSyoMko paira bAMdhaneke nimitta lokavAsanA,zAstravAsanA,dehavAsanA ye tInoM vAsanA lohekA prabala zRMkhalA haiM ina tInoM vAsanArUpa zRMkhalAse jo manuSya mukta hotA hai vahI mokSabhAgI hotA hai // 273 // jalAdisamparkavazAtprabhUtadurgandhadhUtAgarudivyavAsanA / saMgharSaNenaiva vibhAti samyagvidhUyamAne sati bAhyagandhe // 274 // jaise agaru Adi divya gandha yukta koI kASThako jala Adi anya vastuoMkA adhika saMsarga honese usa anya vastukA durgaMdha candana kASThameM mila jAtA hai bAda usa bAhya durgaMdhako acchI taraha dhonese usa candanako ghasanepara phira sundara gandha nikalatA hai|274|| antaHzritAnantadurantavAsanAcUlIviliptA paramAtmavAsanA / prajJAtisaMgharSaNato vizuddhA pratIyate candanagandhavatsphuTam // 279 // antaHkaraNameM prApta jo ananta durvAsanArUpa dhUlI hai isa durvAsanArUpa dhUlIse AvRta jo paramAtmAkI vAsanA hai so jaba buddhike atyanta saMgharSa honese vizeSa zuddha hotI hai to candanake gandhatulya : spaSTa pratIta hotIhai // 275 // anaatmvaasnaajaalaistirobhuutaatmvaasnaa| nityAtmaniSThayA teSAM nAzo bhAti svayaM sphuTam276 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (75). deha Adi anAtmavastuke vAsanAsamUhase AtmavAsanA jaba antarahita hojAve to nitya AtmAkI niSThAse deha Adi tIno vAsanAke / nAza karanese phira AtmavAsanA spaSTa mAlUma hotI hai // 256 // yathA yathA pratyagavasthitaM manastathA tathA muJcati bAhyavAsanAm / nizzeSamokSe sati vAsanAnAmA tmAnubhUtiH pratibandhazUnyA // 277 // pratyakSa parabrahmameM mana jaise jaise sthira hotA hai taise taise deha Adi bAhyavAsanAkA mana tyAga karatA hai java manase taba vAsanA dUra hotI haiM to pratibandhakase rahita nirantara AtmAkA anubhava hotaahai||277|| svAtmanyeva sadA sthitvA-mano nazyati yoginaH / vAsanAnAM kSayazcAtaH svAdhyAsApanayaM kuru // 278 // cittavRttiko nirodhakara kevala Atmavastuma sthira honese manakA nAza hotA hai manake nAza honepara bAhyavAsanA kSINa hotIhai jaba bAhyavAsanA dUra huI to AtmAmeM jo jagatkA adhyAsa horahAhai usa adhyAsako tyAga karo // 278 // tamo dvAbhyAM rajaH sattvAtsattvaM zuddhena nazyati / tasmAtsattvamavaSTabhya svAdhyAsApanayaM kuru // 279 // rajoguNa aura sattvaguNa ina donoMse tamoguNakA nAza hotA hai aura sattvaguNase rajoguNakA nAza hotA hai aura zuddha caitanyase sattvakA nAza hotA hai isaliye sattvaguNako avalambana karake AtmAmeM jo jagatkA adhyAsa yAne bhrama horahA hai usako tyAga karo // 279 // prArabdhaM puSyati vapuriti nizcitya nishclH| dhairyamAlambya yatnena svAdhyAsApanayaM kuru||28|| prArabdhahI zarIrakA poSaNa karatA hai aisA nizcaya kara caMcalatAko choDa yatnase dhairyako avalambana kara AtmAmeM jo jagatkA adhyAsa hai usako dUra karo // 280 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) vivekacUDAmaNiH / nAhaM jIvaH paraM brahmetyetadvyAvRttipUrvakam / vAsanAvegataH prAptaH svAdhyAsApanayaM kuru // 281 // maiM jIva nahIM hUM maiM sAkSAt parabrahma hUM aisA parabrahmameM jIvabhAvakoM niSedha kara vAsanAvega se prApta jo AtmAmeM jIvakA adhyAsa hai usako dUra karo // 289 // zrutyA yuktyA svAnubhUtyA jJAtvA sAvatmyamAtmanaH / kvacidAbhAsataH prAptasvAdhyAsApanayaM kuru // 282 // zrutiyoMse aura yuktiyoM se apane anubhava se apaneko sarvasvarUpa samajhake mithyA jJAnase prApta jo AtmAmeM jagatkA adhyAsa usako tyAga karo // 282 // anAdAnavisargAbhyAmIpannAsti kiyA muneH / tadekaniSThayA nityaM svAdhyAsApanayaM kuru // 283 // dUsarese dravyAdi apaneko na lenA aura dUsareko denA ina donoM kriyAse atirikta koI kriyA munilogoMke liye nahIM hai isaliye ina donoM meM se eka kriyA meM sadA niSThA kara AtmAmeM jo adhyAsa hai use choDo // 283 // tattvamasyAdivAkyotthabrahmAtmaikatvabodhataH / brahmaNyAtmatvadAya svAdhyAsApanayaM kuru // 284 // tattvamasi Adi mahAvAkyase utpanna jo brahma aura AtmAkA ekatva bodha usa bodhase brahmameM Atmabuddhi dRDha honeke liye AtmA jagat adhyAsako tyAga karo // 284 // dehe'sminniHzeSavilayAvadhiH / ahaMbhAvasya sAvadhAnena yuktyAtmA svAdhyAsApanayaM kuru 285 // isa deha meM jo abuddhi ho rahI hai usa ahaMbhAvakA jabataka niHzeSa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (77) laya hoya tabataka sAvadhAna hokara apanI yuktiyoMse AtmAkA adhyAsako dUra karo // 285 // pratItirjIvajagatoH svapnavadbhAti yaavtaa| tAvanirantaraM vidvan svAdhyAsApanayaM kuru // 286 // he vidvan ! jabataka jIva aura jagatakI pratIti svamavat dIkhe tabataka niraMtara AtmaviSayaka adhyAsako dUra karo // 286 // nidrAyA lokavArttAyAH zabdAderapi vismRteH| kacitrAvasaraM dattvA ciMtayAtmAnamAtmani // 287 // nidrA aura lokakI vArtA aura zabda sparza Adi viSaya ina sabakA vismaraNa honepara kahIM bhI avasara na dekara arthAt sarvathA viSayoMko vismaraNa kara AtmAko apane meM ciMtana karo // 287 // mAtApitrormalodbhUtaM malamAMsamayaM vapuH / tyatvA cANDAlavadUraM brahmIbhUya kRtI bhava // 288 // mAtApitAke malase utpanna aura malamAMsase bhare isa zarIrako cANDAlake nAI dUrahIse tyAgakara brahmamaya hokara kRtakRtya hojaavo288|| ghaTAkAzaM mahAkAza ivAtmAnaM parAtmani / vilApyArakhaNDabhAvena tRSNIM bhava sadA mune||289|| he mune ! jaise ghaTake nAza honepara ghaTakA AkAza mahAAkAzameM lIna hotA hai taise jIvAtmAko paramAtmAmeM laya kara akhaNDasvarUpa hokara sadA mauna dhAraNa karo // 289 // svaprakAzamadhiSThAnaM svayaM bhUya sdaatmnaa| brahmANDamapi piNDANDaM tyajyatAM malabhANDavat 290 svayaM prakAzasvarUpa jo jagatakA adhiSThAna parabrahma hai tadpa svayaM hokara sampUrNa brahmANDako malase bharA bhANDa kI nAI tyAga karo290 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) vivekacUDAmaNiH / cidAtmani sadAnande dehArUDhA mahaMdhiyam / vivezya liGgamutsRjya kevalo bhava sarvadA // 291 // dehameM jo ahaMbuddhi phaila rahI hai so sadA AnandarUpa cidAtmAmeM niveza kara pramANa Adiko choDakara kevala caitanyarUpase sadA sthira raho // 299 // yatraiSa jagadAbhAso darpaNAntaH puraM yathA / tadbrahmAhamiti jJAtvA kRtakRtyo bhaviSyati // 292 // jaise darpaNa bhItara puragrAmakA pratibimba dIkhatA hai taise jisa jagatkA AbhAsa ho rahA hai vaha brahma maiM hU~ aisA apane ko jAnanese kRtakRtya hoMge // 292 // yatsatyabhUtaM nijarUpamAdyaM cidadrayAnandamarUpamakriyam / tadetya mithyA purutsRjeta zailUSavadveSamupAttamAtmanaH // 293 // .. satyabhUta jo caitanya advayAnanda rUpakriyAse rahita Adya AtmarUpa hai usarUpako prApta hokara kRtrimanaTake rUpake samAna mithyAbhUta isa zarIrako tyAga karo // 293 // sarvAtmanA dRzyamidaM mRSaiva naivAhamarthaH kSaNikatvadarzanAt / jAnAmyahaM sarvamiti pratItiH kuto'hamAdeH kSaNikasya siddhayet // 294 // sampUrNa yaha dRzya jagat mithyA hai aura ahaMpadakA artha deha Adi sthUla jagat nahIM hai kyoMki yaha saba kSaNika dIkhatA hai kadAcit kaho ki kSaNika dRzyamAna jagat ahaM padakA artha hai to maiM saba jAna - tAhUM aisI pratItikI siddhi kSaNika ahamAdiko kaise hogI // 294 // ahaMpadArthastvahamAdisAkSI nityaM suSuptAvapi Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| . (79) bhAvadarzanAt / brUte hyajo nitya iti zrutiH svayaM tatpratyagAtmA sadasadvilakSaNaH // 295 // ahaMkAra AdikA sAkSI va nitya jo suSupti kAlameMbhI vartamAna rahatA hai vahI sata asatase vilakSaNa sarvavyApI AtmA ahaMpadakA artha hai kyoMki "ajo nityaH zAzvataH" ityAdi sAkSAt zruti bhI spaSTa kahatI haiM // 295 // vikAriNAM sarvavikAravettA nityAvikAro bhavituM samarhati / manorathasvapnasuSuptiSu sphuTaM punaH pundRssttmsttvmetyoH||296 // . ahaMkAra Adi jitane vikArI haiM unake vikArake jJAtA Izvara sadA vikArase rahita haiM manoratha aura svama suSupti ina tInoM avasthAoMmeM spaSTa vAraMvAra vikAriyoMkI asattAhI dekhI jAtI hai // 296 // ato'bhimAnaM tyaja mAMsapiNDe piNDAbhimAninyapi buddhiklpite| kAlatrayAbAdhyamakhaNDabodhaM jJAtvA svamAtmAnamupaihi zAntim // 297 // isaliye buddhikalpita piNDAbhimAnI mAMsapiNDa zarIrake abhimAnako tyAga karo aura bhUta bhaviSya vartamAna ina tInoM kAlameM sadA vartamAna bhedarahita caitanya AtmA apaneko jAnakara zAntiko prApta ho jAvo // 297 // tyajAbhimAnaM kulagotranAmarUpAzrameSvAzavAzriteSu / liGgasya dharmAnapi kartRtAdIstyaktvA bhavAkhaNDasukhasvarUpaH // 298 // Ardra zavarUpa zarIrakA Azrita jo kulanAma gotrarUpa Azrama hai ina sabake abhimAnako tyAgakaro aura saptadaza avayavakA jo liMga Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) vivekcuuddaamnniH| zarIra hai, usake kartRtva bhoktRtva Adi dharmako tyAgakara akhaNDa sukha svarUpako prApta hojAtro // 298 // santyanye pratibandhAH puMsaH saMsArahetavo dRssttaaH| teSAmevaM mUlaM prathamavikAro bhavatyahaMkAraH // 299 // paramAtmAko saMsAra prApta honekA kAraNa bahutasA pratibandhaka dRSTa haiM una pratibandhakoMkA mUla prathama vikAra ahaMkAra hai kyoMki ahaMkArahIse sabakA prAdurbhAva hotA hai // 299 // yAvatsyAtsvasya sambandho'haMkAreNa durAtmanA / tAvana lezamAtrApi muktivArtA vilakSaNA // 30 // durAtmA ahaMkArake sAtha jabataka AtmAse sambandha rahatA hai tabataka muktivArtAkA lezamAtra bhI honA vilakSaNa hai mokSa honA to sarvathA kaThina hai // 30 // ahaMkAragrahAnmuktaH svarUpamupapadyate / candravadvimalaH pUrNaH sadAnandaH svayaM prabhuH // 30 // jaise rAhugrahase mukta honepara caMdramA prakAzamAna paripUrNa apane rUpako prApta hotA hai taise AtmA ahaMkArarUpa grahase mukta honepara nirmala paripUrNa sadA Ananda svarUpa svayaM prakAzaka apane svarUpako prApta hotA hai301 yo vA pure sohumiti pratIto buddhayA prkptstmsaatimuuddhyaa| tasyaiva niHzeSatayA vinAze brahmAtmabhAvaH prtibndhshuunyH||302|| tamoguNase atimohako prApta huI buddhise isa zarIrameM ahaM aisA jo pratIta huA hai usa pratItakA niHzeSa vinAza honese pratibandhakase zUnya brahmameM AtmabhAva hotA hai // 302 // brahmAnandanidhirmahAbalavatA'haMkAraghorAhinA saMveSTayA tmani rakSyate guNamayaizcaNDaistribhirmastakaiH / vijJA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| nAkhyamahAsinA zrutimatA vicchidya zIrSatrayaM nirmU lyAhimimaM nidhiM sukhakara dhIronubhoktuM kssmH303|| - brahmAnandarUpa eka uttama dravyako mahAbalavAn ahaMkArarUpa bhayaMkara sarpa sattvarajastamarUpa kopa yukta tIna mastakase saMveSTana kara rakSA karatA hai jo dhIra puruSa zrutiyukta jJAnarUpI mahAkhaDgase ahaMkArarUpa sarpakA triguNAtmaka tInoM mastakako chedanakara nirmUla sarpakA nAza karaigA vhii| dhIra puruSa brahmAnda mahodadhikA paramasukha bhoganemeM samartha hogA 303 // yAvadvA yatkiJcidviSasphUtirasti cedehe / kathamArogyAya bhavettadvada haMtApi yogino muktyai // 304 // jabataka thor3AbhI viSakA doSa zarIrameM rahatA hai tabataka vaha zarIra Arogya nahIM hotA taise jabataka yogIkA ahaMkAra niHzeSa na hogA tabataka mokSa honA kaThina hai // 304 // ahamo'tyantanivRttyA tatkRtanAnAvikalpasaMhRtyA: pratyaktattvavivekAdidamahamasmIti vindate tattvam305 ahaMkArakI atyanta nivRtti honese aura ahaMkArakRta nAnA tarahakA vikalpake nAza honese tathA Atmatattvake viveka honese yaha maiM hUM aisA tattva lAbha hotA hai // 305 // ahaMkAre kartaryahamiti matiM muzca sahasA . vikArAtmanyAtmapratiphalajuSi svasthitimuSi // yadadhyAsAtprAptA janimRtijarAduHkhabahulA pratIcazcinmUrtestava sukhatanoH saMsRtiriyam 306 // he ziSya vikArAtmaka aura Atmapratibimba saMyukta aura AtmasattAko chipAne vAlA jo jagatkA kAraNa ahaMkAra hai usase ahaM *hco. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) fadnaDAmaNiH | buddhiko hause tyAga karo kyoMki usI ahaMkArakA adhyAsa AtmAmeM paDane se vyApaka aura caitanya mUrti sukhAtmaka tumheM janmamaraNa jarA Adi aneka duHkhayukta yaha saMsAra bhoganA paDatA hai // 306 // sadaikarUpasya cidAtmano vibhorAnandamUrteranavadyakIrteH / naivAnyathA kvApyavikAriNaste vinAhamadhyAsamamuSya saMsRtiH // 307 // jabataka ahaMkArakA adhyAsa AtmAmeM nahIM hotA tabataka sadA ekarUpa, caitanyAtmaka, sarvavyApaka, AnandamUrti aura pavitra kIrti vikArase rahita tumako saMsArabhAvanA nahIM hotI arthAt ahaMkArakA adhyAsa paMDanehI se tumako saMsAra prApta hai anyathA saMsAra hai nahIM ) 307 tasmAdahaMkAramimaM svazatruM bhokturgale kaNTakavatpratItam / vicchidya vijJAnamahAsinA sphuTaM bhuGkSvAtmasAmrAjyasukhaM yatheSTam // 308 // - he vidvan ! isa kAraNa se bhoktA puruSake galemeM kAMTeke sadRza duHkhaprada pratIyamAna ahaMkArarUpa apane zatruko vijJAnarUpa mahAkhaDUga se chedana kari AtmasAmrAjya sukhako yatheSTa bhoga karo // 308 // tato'hamAdervinivartya vRttiM saMtyaktarAgaH paramArthalAbhAt / tUSNIM samAsvAtmasukhAnubhUtyA pUrNAtmanA brahmaNi nirvikalpaH // 309 // ahaMkAra ke nAzahone ke bAda ahaMkArakI jo kartRtva bhoktRtva Adi vRtti hai usako tyAga kari paramArtha vastuke lAbha honese samyak rAgako bhI tyAga kara aura AtmavastukA anubhava honese vikalpa rahita pUrNa AtmarUpase mauna hokara sukhakA AsvAdana karo // 309 // samUlakRtto'pi mahAnahaM punarkyule khitaH syAdyadi Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| cetasA kSaNam / saMjIvya vikSepazataM karoti nabhasvatA prAvRSi vArido yathA // 31 // aisA prabala yaha ahaMkAra hai ki samUla nAza hone para bhI thorA cittakA saMgharSa honese kSaNa mAtrama saMjIvita hokara maikaDoM nikSepoMko baDhAtA hai jaise varSAkAlameM vAyukA saMgharSa honeme thoDAbhI megha AkAzameM nAnA tarahakI AkRtikA dIkhatA hai taise citta ke saMgharSase ahaMkAra bhI nAnA tarahakI sRSTiko vistAra karatA hai // 310 // nigRhya zatrorahamo'vakAzaH kacinna deyo vipyaanucintyaa| sa eva saMjIvanaheturasya prakSINajambIratarorivAmbu // 31 // jaise jambIrake vRkSa kATane para varSA samayameM jala saMsarga honese aMkurita hokara phira vaha vRkSa baDha jAtA hai tase ahaMkArarUpa zatruko nAza karanepara bhI viSayakA anucintanase samaya pAkara phira vaha ahaM. kAra saMjIvita hotA hai kyoMki ahaMkArake utpanna honemeM viSayacintAhI kAraNa hai isa liye ahaMkArake nAza hone para phira viSayacintA kabhI na karanA // 311 / / dehAtmanA saMsthita eva kAmI vilakSaNaH kAma- . yitA kathaM syAt / ato'rthasandhAnaparatvameva bhedaprasattyA bhavabandhahetuH // 312 // dehameM Atmabuddhise vartamAna jo kAmI puruSa vaha vilakSaNa kAmayitA kaise hogA isaliye bheda buddhise viSayakA anucintanameM tatpara honA bhavabandhameM kAraNa hai // 312 // kAryapravarddhanAdIjapravRddhiH paridRzyate / kAryyanAzAdvIjanAzastasmAtkAryaM nirodhayeta: 13 nAma Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) vivekacUDAmaNiH / kArya baDhane se bIjakabhI vRddhi hotI hai aura kArya nAza honese bIjakabhI nAza hotA hai isa liye kAyyaikA nAza karanA cAhiye 313 vAsanA vRddhitaH kAryyaM kAryyavRddhayA ca vAsanAH / varddhate sarvathA puMsaH saMsAro na nivarttate // 314 // vAsanA ke bar3hane se kArya baDhatA hai aura kArya baDhane se vAsanA baDhatI hai isa liye puruSako saMsAra nivRtta nahIM hotA || 314 // saMsArabandhavicchayai tad dvayaM pradahedyatiH / vAsanAvRddhiretAbhyAM cintayA kriyayA bahiH // 315 // saMsArabandhase vimukta honeke liye kArya aura vAsanA ina donoMko yogI nAza kare / aura vAsanAkI vRddhi to viSayoMkI cintA karane se aura bAhyakriyA karane se hotI hai kyoMki viSayacintA chUTane se vAsanA naSTa hotI hai vAsanA nAza honese phira saMsAra nahIM hotA || 315 / / tAbhyAM pravarddhamAnA sA sUte saMsAramAtmanaH / trayANAM ca kSayopAyaH sarvAvasthAsu sarvadA // 316 // viSayakI cintA aura bAhyakriyA ina donoMse bar3hI huI vAsanA AtmAmeM saMsArako utpanna karatI hai isa liye viSayacintA aura bAhyakriyA aura vAsanA ina tInoMko kSaya honekA upAya saba kAlameM aura saba avasthA meM karanA cAhiye / / 316 // sarvatra sarvataH sarvaM brahmamAtrAvalokanaiH / sadbhAvavAsanAdADharyAttattrayaM layamaznute // 317 // saba kAlameM saba vastuoM meM sabase sabako brahmamaya dakhinese aura usa brahmamaya vAsanA dRDha honese viSayacintA aura bAhyakArya aura vAsanA ye tInoM layako prApta hote haiM / / 317 / / kriyAnAze bhaveccintA nAzo'smAdvAsanAkSayaH / vAsanAprakSayo mokSaH sA jIvanmuktiriSyate // 318 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (85) kriyAkA nAzahonese cintAkA nAza hotA hai cintAke nAzahonese vAsanAkA kSaya hotA hai vAsanAkA kSaya honA yahI mokSa hai jisake vAsanAkA kSaya huA usa manuSyako samajhanA ki yaha jIvanmukta hai / saddhAsanAsphUrti vijRmbhaNe satItyasau vilInApyahamAdivAsanA / atiprakRSTApyaruNaprabhAyAM vilIyate sAdhu yathA tamisrA // 319 // . jaise atyaMta prakRSTa andhakAra yukta rAtri sUryakI prabhAke udaya hotehI naSTa hotI hai taise sat brahma vAsanAkI sphUrti vaDhane para ahaMkArakI yaha vAsanA naSTa ho jAtI hai / 319 // tamastamaH kAryyamanarthajAlaM na dRzyate satyudite dineze / tathA dvayAnanda rasAnubhUtau naivAsti bandho na ca duHkhagandhaH // 320 // jaise sUryake udaya honese tapa aura anarthakA samUha tamakA kArya ye saba kahIM nahIM dIkhate taise advitIya Anandamaya rasake anubhava honese na saMsArarUpa bandha rahatA hai na duHkhakA gandha rahatAhai // 320 // dRzyaM pratItaM pravilApayansan sanmAtramAnandaghanaM vibhAvayan / samAhitaH sanbahirantaraM vA kAlaM nayethAH sati karmabandhe // 321 // he ziSya yadi tuma karmabandhameM pha~seho to dRzya pratIyamAna isa jagatako mithyA samajhake laya karate hue aura sanmAtra Ananda ghana AtmAko vicArate hue bAhya bhItarase samAhita hokara kAla vyatIta karo // 321 // pramAdo brahmaniSThAyAM na karttavyaH kadAcana / pramAdo mRtyurityAha bhagavAnbrahmaNaH sutaH // 322 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) vivekacUDAmaNi he vidvan brahma vicArameM pramAda kabhI na karanA kyoMki brahmaputranAradAdi RSIzvaroMne pramAdahI ko mRtyu kahA hai // 322 // na pramAdAdanartho'nyo jJAninaH svsvruuptH| tato mohastato'haMdhIstato bandhastato vyathA 323 // apane svarUpase pramAda karanA arthAt apanA rUpa bhUlajAnA isase anya jJAna ke liye dUsarA anartha nahIM hai / kyoMki apanA rUpako bhUlanese moha hotA hai mohase ahaMbuddhi hotI hai ahaMbuddhi honese saMsArakA bandha prApta hotA hai bandha honese kleza hotA hai // 323 // viSayAbhimukhaM dRSTvA vidvAMsamapi vismRtiH / vikSepayati dhIdoSaryoSA jAramiva priyam // 324 // jaise apane tarapha sAkAMza dRSTi detAhuA jAra puruSako dekhakara kulaTA strI apane kaTAkSa vikSepa Adi guNAMse mohita kara detI hai taise viSaya pravRtta vidvAnko bhI dekhakara vismRti buddhimeM doSa sampAdana kari nAnA prakArakA vikSepa karatIhai // 328 // yathApakRSTaM zaivAlaM kSaNamAtraMna tiSThati / AvRNoti tathA mAyA prAjJa vApI parAGmukham // 325 // jaise jalameMke zavAlako haTAdene para phira vaha zaivAla kSaNamAtrabhI alaga nahIM rahatA zIghrahI jalako AvaraNa kara detA hai taise AtmavicArase parAGmukha vidvAnako bhI mAyA zIghrahI apanI AvaraNa zaktise AvRta kara detI hai // 325 // . lakSyacyutaM ceyadi cittamISadahirmukhaM snniptetttsttH|prmaadtH pratyuta kelikandukaH sopAnapaGkto patito yathA yathA // 326 // jaise khelameM hAthase chUTAhuA kaMduka sopAnapaMktipara nIceko giratA jAtA hai taise yadi brahmatattvameM lagAhuA citta thoDAkAlabhI usa lakSyase bahirmukha huA to nIcehIko dAMDatA hai // 326 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (87) viSayeSvAvizeJcetaH saGkalpayati tdgunnaan| samyaksaMkalpanAtkAmaH kAmArapuMsaH pravartanam 327 // jaba citta, viSayoMmeM praveza karatAhai to viSayake guNoMko saMbapa arthAt vicAra kiyA karatAhai / sadA saMkalpa honese una viSayoMkI cAhanA hotIhai cAhanA honese viSayoM meM puruSakI pravRtti hotIhai 327 // ataH pramAdAna parosti mRtyuvivekino brahmavidaH samAdhau / samAhitaH siddhimupaiti samyaksamAhitAtmA bhava sAvadhAnaH // 328 // zrIsvAmIjI ziSyako zikSA dete haiM ki he ziSya ! isaliye vivekI brahmajJAnI puruSako samAdhikAlameM pramAda honA isase adhika dUsarA koI mRtyu nahIM hai kyoMki jo puruSa samAdhimeM sadA sthira rahatA hai vaha AtmalAbharU pa siddhiko prApta hotA hai isahetu tuma bhI sAvadhAna hokara citta sthira karo // 28 // tataH svarUpavibhraMzo vibhraSTastu pttyvH| patitasya vinA nAzaM punarnAroha IkSyate // 329 // samAdhikAlameM pramAda hone para AtmasvarUpase alaga honA par3atA hai jo AtmasvarUpase vibhraSTa huA usakA adhaHpatana hotA hai adhaHpatita manuSya nAzako prApta huye vinA cAhe ki phira usakA citta AtmasvarUpameM ArohaNa kare aisA kabhI nahIM hotA // 329 // saMkalpaM varjayettasmAtsarvAnarthasya kAraNam / jIvato yasya kaivalyaM videhe ca sa kevalaH / yatkiJcitpazyato bhedaM bhayaM brUte yjuHshrutiH||330|| isaliye sampUrNa anarthIkA kAraNa saMkalpako sarvathA tyAga karanAhI yogya hai jisane saMkalpakA tyAga kiyA vaha jItemeM kaivalya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) vivekacUDAmaNiH / sukha pAtA hai zarIra pAta honepara bhI kevala brahma hotA hai jo manuSya yatkiJcit bhedabuddhi rakhatA hai vaha bhayako prApta hotA hai aisA yajurvedakI zrutiyA~ kahatI haiM // 330 // yadA yadA vApi vipazvideSa brahmaNyanante'pyaNumAtrabhedam / pazyatyathAmuSya bhayaM tadaiva yadvIkSitaM bhinnatayA pramAdAt / / 331 // jo vidvAn ananta parabrahma meM kiMcit mAtra bhI bhedako dekhatA hai usI bhedabuddhise usa manuSyako bhaya prApta hotA hai kyoMki pramAdahI se AtmAmeM bheda dekha paDatA hai isa liye pramAdase sadA sAvadhAna honA cAhiye // 339 // zrutismRtinyAyazatairniSiddhe dRzyena yaH svA tmamatiM karoti / upaiti duHkhopari duHkhajAtaM niSiddhakarttA sa malimluco yathA // 332 // zruti aura smRti aura saiMkaDoM yuktiyoMse niSiddha jo yaha dRzya saMsAra hai isa saMsAra meM jo Atma buddhi karatA hai vaha niSiddhakarmakarttA mlecchoM ke samAna parama duHkhako prApta hotA hai // 332 // satyAbhisaMdhAnarato vimukto mahattvamAtmIyamupaiti nityam / mithyAbhisaMdhAnarataMtu nazyedRSTaM yadetadyadacaura caurayoH // 333 // advitIya brahmarUpa satyavastuke vicAranemeM jo manuSya anurakta rahatA hai vaha jIvanmukta hokara mahatva AtmIya padako sadA prApta hotA hai jo mithyA vastu zarIra AdikA saMgraha meM anurakta hai usa manuSyako yahI dRSTasaMsAravastu nAzako prApta kara detA hai jaise acche kAma karanevAlA sAdhujana uttama padako pAtA hai nIcakarma karanevAlA cora daNDa pAkara parama duHkha pAtA hai / / 333 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / yatirasadanusandhi bandhahetuM vihAya svayamayamahamasmItyAtmadRSTayaiva tiSThet / sukhayati nanu niSThA brahmaNi svAnubhUtyA harati paramavidyA kAryyaduHkhaM pratItam ||334 || virakta hokara yati anitya vastuoMke anusaMdhAnako tyAgakara sAkSAt brahmasvarUpa yaha maiM hI hUM aisA apane meM AtmadRSTise sthira rahe pazcAt apane anubhavase brahmameM jo niSThA hotI hai vahI brahmaniSThA pratIyamAna saMsArI duHkhako nAzakara paramasukha ko detI hai // 334 // bAhyAnusaMdhiH parivarddhayetphalaM durvAsanAmeva tatastato'dhikAm / jJAtvA vivekaiH parihRtya bAhyaM svAtmAnusandhi vidadhIta nityam // 335 // bAhyavastuoM kA jo anusandhAna hai arthAt cintA hai vahI cintA adhika se adhika durvAsanArUpa phalako baDhAtI hai / yadi vivekase jJAna utpAdanakara bAhyavastukI cintAkA tyAga kiyA jAya to vahI viveka Atmavastu ke anubhavako sadA vidhAna karatA hai isaliye bAhyavastukI cintA choDakara AtmacintA karanA ucita hai // 335 // bAhye niSiddhe manasaH prasannatA manaHprasAde paramAtmadarzanam / tasminsudRSTe bhavabandhanAzo / bahirnirodhaH padavI vimukteH // 336 // bAhyavastuoM kA niSedha honese manakI prasannatA hotI hai mana prasanna hone se paramAtmAkA sAkSAtkAra hotA hai paramAtmAkA darzana hone se saMsAra rUpa bandhakA nAza hotA hai isaliye bAhyavastuoMkA jo nirodha hai soI muktikA sthAna hai // 336 // kaH paNDitaH sansadasadvivekI zrutipramANaH (89) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) vivekcuuddaamnniH| paramArthadarzI / jAnana hi kuryAdasato'valamba svapAtahetoH zizuvanmumukSuH // 337 // paramAtmavastukA draSTA aura zrutiyoMkA pramANa jAnanevAlA sata -asat vastukA vivekI kauna aisA samIcIna vidvAna hogA jo Atmavastuko jAnatA huA phira paramapadase pAta honekA kAraNa asat vastuoMkA grahaNa karegA jaise ajJAna bAlaka apanI ajJAnatAse aisI koI vastukA avalambana karatA hai jisake grahaNa karanese vaha bAlaka jamInameM giratA hai // 337 // dehAdisaMsaktimato na muktirmuktasya dehAyabhimatyabhAvaH / suptasya no jAgaraNaM na jAgrataH svapnastayobhinnaguNAzrayatvAt // 338 // jaise svapnAvasthAmeM prApta manuSyoMmeM jAgrat avasthAkA abhAva hotAhai aura jAgrat avasthAko prApta manuSyoM meM svapnAvasthAkA abhAva rahatAhai kyoMki ye donoM avasthA bhinna bhinna guNako AzrayaNa karatI hai taise jo manuSya dehaAdi anityavastuoMmeM Asakta rahatehaiM vaha mokSake bhAgI nahIM hote aura jo mukta hogaye unako dehaAdikA phira kabhI abhimAna nahIM hotA // 338 // antarbahiH svaM sthirajaGgameSu jJAtvAtmanAdhAratayA viloky| tyaktAkhilopAdhirakhaNDarUpaH pUrNAtmanA yaH sthita eva muktaH // 339 // vRkSaAdi jitane sthAvara haiM aura manuSyaAdi jitane jaMgama haiM una sabameM bAhara aura bhItara sabakA AdhArabhUta AtmarUpase apanekoM dekhakara saMpUrNa upAdhise chUTakara akhaNDarUpa paripUrNa hokara jo manuSya sthita hai vahI manuSya mukta kahA jAtAhai // 339 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (91) sarvAtmanA bandhavimuktihetuH sarvAtmabhAvAnna paro'sti kazcit / dRzyAgrahe satyupapadyate'sau sarvAtmabhAvo'sya sadAtmaniSThayA // 340 // saba vastuoMkA bandhase sadA vimuktahoneke kAraNa sarvAtmabhAvako prApta honese adhika dUsarA nahIM hai arthAt / sthAvara jaMgama jitane padArtha hai una saba padArthomeM Atmabuddhi honese sampUrNa bandhase manuSya mukta hojAtA hai / ) jo dehaAdi jagat hai usameM mumukSupuruSakI tyAgabuddhi honA yahI sarvAtmabhAvahonekA arthAt saba vastuoMmeM Atmabuddhi honekA kAraNa hai // 340 // . dRzyasyAgrahaNaM kathaM nu ghaTate dehAtmanA tiSThato bAhyArthAnubhavaprasaktamanasastattatkiyAM kurvataH / saMnyastAkhiladhargakarmaviSayanityAtmaniSThAparaistattvajJaiH karaNIyamAtmani sadAnandecchubhiH sarvataH // 341 // jo manuSya dehameM Atmabuddhi sthira kiye hai aura bAhya viSayake smaraNameM sadA manako lagAkara bAhyavastuoMkI kriyAmeM phaMsA hai usa puruSake dehaAdimeM tyAgabudri kaise hogI / isaliye sampUrNa dharmakarma viSayako tyAga kara aura nitya AtmAmeM bhaktikara sadA Anandake icchA karanevAlA tattvajJa puruSoMko yatnase dehaAdike Agrahako tyAga karanA ucita hai // 341 // sarvAtmasiddhaye bhikSoH kRtazravaNakarmaNaH / samAdhi vidadhAtyeSA zAnto dAnta iti zrutiH342 zravaNa manana nididhyAsana Adi karmake karanevAlA saMnyAsIko sarvAtmasiddhi ke liye 'zAnto dAnta yaha zruti samAdhikA vidhAna Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) vivekacUDAmaNiH / karatI hai / arthAt mumukSu bhikSuko apanI abhISTasiddhike nimitta cittakA nirodha karanA cAhiye // 342 // ArUDhazakterahamo vinAzaH kartuM na zakyaH sahasApi paNDitaiH / ye nirvikalpAkhyasamAdhinizcalAstAnantarAnantabhavA hi vAsanAH // 343 // ahaMkArakI pUrvoktazakti jabataka baDhI rahatIhai tabataka ahaMkArakA haThAtkArase nAzakaranemeM koI paNDita samartha nahIM hosakate jo vidvAna nirvikalpaka samAdhise cittako sthirakaratehaiM una vidvAnoMko kisItara- . hakI vAsanA AtmalAbha hone meM pratibandhaka nahIM hotI // 343 // ahaMbuddhayaiva mohinyA yojayitvA vRterbalAt / vikSepazaktiH puruSaM vikSepayati tadguNaiH // 344 // moha denevAlI jo ahaMbuddhihai usake sAtha AvaraNa zaktike haThAtkArase saMyogakarAya vikSepazakti puruSake vikSepako prAptakaradetI hai // 344 / / vikSepazaktivijayo viSamo vidhAtuM niHzeSamA varaNazaktinivRttyabhAve / indRzyayoH sphuTapayo jalavadvibhAge nazyettadA varaNamAtmani ca svabhAvAt // 345 // niHzeSa AvaraNa zaktiko nivRtta kiyevinA vikSepazaktikA vijaya karanA bahuta kaThina hai jaise draSTA aura dRzya ina donoMko spaSTa dugdhase jalakA vibhAgake nAI vibhAga kiyA jAya to svabhAvahIse AvaraNazakti AtmAmeM lIna hojAyagI abhiprAya yaha ki, jaise dUdhameM jalamilAne para dugdhase alaga jala nahIM dIkhatA taise draSTA jo Izvara hai aura dRzya jo jagat hai ina donoMkA vibhAga ajJAnatAse nahIM mAlUma hotA yadi vicAranese draSTAdRzyakA vibhAga kiyA jAya to AvaraNa zakti ApahI AtmAmeM naSTa hojAyagI // 345 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (93) niHsaMzayena bhavati pratibandhazUnyo vikSepaNaM nahi tadA yadi cenmRSArthe / samyagvivekaH sphuTabodhajanyo vibhajya dRgdRzyapadArthatattvam / chinatti mAyAkRtamohabandhaM yasmAdvimuktasya punarna sNsRtiH||346|| yadi mithyAvastuoMse vikSepazaktikA nAzahoya to spaSTa bodhajanya pratibandhakase rahita nizcaya samIcIna viveka utpanna hogA / vivekayukta jo puruSa draSTA aura dRzyapadArthoM ke vibhAgakara mAyAkRta mohajAlakA nAza karatA hai jisa mohajAla se muktahonepara phira saMsArakI saMbhAvanA nahIM hotI // 346 // parAvaraikatvavivekavahnirdahatyavidyAgahanaM hyazeSam / kiM syAtpunaH saMsaraNasya bIjamadvaitabhAvaM samupeyuSo'sya // 347 // tattvamasi Adi mahAvAkyoMse jIva brahmakA ekatva vicArarUpa jo Agnahai so avidyArUpa mahAvanako nirmUla bhasma karadetAhai jaba nirmUla avidyAkA nAzahuA to advaita bhAvameM prApta manuSyakA saMsAra prApta honemeM kucha bhI kAraNa nahIM rahatAhai // 347 // AvaraNasya nivRttirbhavati ca samyak padArthadarzanataH / mithyAjJAnavinAzastadvikSepajanitaduHkhanivRttiH // 348 // samyaka padArtha jo Atmavastuhai usake darzana arthAt vicArahonese AvaraNa zaktikI nivRtti hotI hai AvaraNazaktikI nivRtti honese mithyAjJAnakA nAza hotAhai mithyAjJAnake naSTa honepara vikSepazaktise jAyamAna sampUrNa duHkha nivRttiko prApta hote haiM // 348 // etatritayaM dRSTaM samyagrajjusvarUpavijJAnAt / tasmAddhi vastutatvaM jJAtavyaM bandhamuktaye viduSA // 349 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (94) vivekacUDAmaNiH / ___ jaise rajjumeM sarpakA bhrama honepara aneka tarahakA bhaya aura duHkha hotAhai pazcAt dIpase acchetaraha vicAranese rajjukA yathArtha jJAna honese to yAvat bhaya aura duHkha naSTa hojAtAhai taise AvaraNazaktise jo IzvarameM jagatkA mithyAjJAna huA hai usa mithyAjJAnase jo duHkha prApta hai so saba duHkha yathArtha vicArase jagata meM jo AtmajJAnahogA to usI AtmajJAnase naSTa hogA isa liye saMsAra bandhase mokSa honeke nimitta AtmavastukA jJAna sampAdana karanA ucitahai // 349 // ayoniyogAdiva satsamanvayAnmAtrAdirUpeNa vijRmbhate dhiiH| tatkA>meta vitayaM yato mRSA dRSTaM bhramasvapramanoratheSu // 350 // jaise agnikA saMyoga honese caitanya lohekA vilakSaNarUpa dIkhatAhai taise sabrahmameM anvita honepara mAtrArUpase buddhi bhI baDhatI he caitanyake yoga vinA kevala buddhimeM prakAzakatA nahIM rahatI kyoMki bhrama dazAmeM aura svapnAvasthAmeM manorathameM buddhikA kArya saba mithyAhI dekhA gayA hai // 350 // tato vikArAH prakRterahaMmukhA dehAvasAnA viSayAzca . sarve / kSaNe'nyathA bhAvitayA hyamISAmamayamAtmA tu kadApi nAnyathA // 351 // ahaMkAra Adi deha paryaMta jitanA prakRtikA vikAra hai va jitanA viSaya hai so saba acchI rItise vicAra karanepara mithyA mAlUma hotA hai aura AtmA to sadAhI eka rasa rahatA hai // 351 // nityAdvayAkhaNDacidekarUpo buddhayAdisAkSI sadasadvilakSaNaH / ahaMpadapratyayalakSitArthaH pratyakU sadAnandaghanaH parAtmA // 352 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (95) nitya advitIya bhedase rahita caitanya ekarUpa buddhayAdikA sAkSI aura sat asat se vilakSaNa ahaM padakI jo pratIti hai usakA lakSita artha vyApaka satsvarUpa Anandavana aisA paramAtmA hai / / 352 // itthaM vipazcitsadasadvibhajya nizcitya tattvaM nijabodhadRSTayA / jJAtvA svamAtmAnamakhaNDa bodhaM tebhyo vimuktaH svayameva zAmyati // 353 // isa rIti se vidvAna, sat asat ke vibhAga kara apanI bodhadRSTise Atmatatvako nizcaya kara akhaNDa bodharUpa AtmA apaneko jAnakara asat vastuoMse vimukta hokara ApahIse zAntiko prApta hotA hai 353 ajJAnahRdayagrantherniHzeSavilayastadA / samAdhinAvikalpena yadAdvaitAtmadarzanam || 354 // ajJAnarUpa hRdayakI graMthikA nAza tabhI hotA hai jaba nirvikalpaka samAdhiyukta hokara advaita AtmasvarUpakA darzana kiyA jAya anyathA ajJAna nAza honA kaThina hai // 354 // tvamahamidamitIyaM kalpanA buddhidoSAtprabhavati paramAtmanyadvaye nirvizeSe / pravilasati samAdhAvasya sarvo vikalpo vilayanamupagacchedrastu - tattvAvadhRtyA / / 355 // vizeSase rahita advitIya paramAtmAmeM apanI buddhike doSase yaha tuma ho yaha maiM hU~ yaha merA hai aisI kalpanA hotI hai jaba nirvikalpaka samAdhimeM AtmavastukI dhAraNA hotI hai to usI AtmadhAraNA se puruSakA sampUrNa vikalpa naSTa hokara kevala AtmasvarUpahI dIkhatA hai isaliye citta nirodha kara AtmavicAra karanA cAhiye || 355 // zAnto dAntaH paramuparataH kSAntiyuktaH samAdhi kurvannityaM kalayati yatiH svasya sarvAtmabhAvam / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / tenAvidyAtimirajanitAnsAdhudagdhAvikalpAntralAkRtyA nivasati sukhaM niSkriyo nirvikalpaH 356 jo yatipuruSa bAhya indriyoMko viSayase nivRtta kara parama uparA mako prApta hokara kSamAyukta cittavRttiko nirodha karatA huA apaneko sarvAtmasvarUpa mAnatA hai vahI puruSa AtmajJAnase avidyArUpa andhakA rase utpanna vikalpa vastuko nAza kari bhedabuddhi aura kriyAse rahita sAkSAt brahmasvarUpa se sukhapUrvaka nivAsa karatA hai // 356 // (96) samAhitAye pravilApya bAhyaM zrotrAdicetaH svamahaM cidAtmani / ta eva muktA bhavapAzabandhairnAnye tu pArokSyakathAbhidhAyinaH // 357 // jo manuSya cittavRttiko nirodha kari bAhya vastuoMkoM aura zrotra Adi indriyoM ko cittako caitanya AtmAmeM layakara dete haiM vahI manuSya saMsArarUpa pAzase mukta hote haiM dUsare kevala parokSa brahmakI kathAke abhidhAna karane se kabhI mukta nahIM hote || 357 || upAdhibhedAtsvayameva bhidyate copAdhyapohe svayameva kevalaH / tasmAdupAdhervilayAya vidvAn vasetsadA kalpasamAdhiniSThayA // 358 // upAdhibheda hone se sAkSAt AtmA bhinna mAlUma hotA hai yadi upAdhikA nAza kiyAjAya to kevala eka AtmAhI dIkhatA hai isaliye vidvAn upAdhike laya karane ke nimitta pralayaparyanta samAdhi lagAkara sadA vAsa kare || 358 // sati sakto naro yAti sadbhAvaM hyekaniSThayA / kITako bhramaraM dhyAyanbhramaratvAya kalpate // 359 // * cittako ikaTThA kara saccidAnanda brahmameM Asakta honese arthAt citta lagAne se brahmarUpatAko manuSya prApta hotA hai| jaise bhramara dIvAloMmeM eka Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (97) miTTIkA ghara banAkara eka kisI kIDAko banda karadetAhai aura sUkSma . chidrase apanA bhanabhanAhaTazabda sunAya apane DaMkoMse usa kIDAko pIDA diyAkaratA hai phira uDake apane alaga calAjAtAhai to bhI vaha kIDA bhayase bhramarakA rUpa aura zabdako anukSaNa dhyAna kiyA karatA hai aise niraMtara dhyAna karanese kucha dinake bAda vaha kIDA bhramara svarUpa hojAtA hai taise nirantara Izvarake dhyAna karanese manuSyabhI IzvararUpa hI hojAtA hai // 359 // kriyAntarA''saktimapAsya kITako dhyAyanalitvaM hylibhaavmRcchti| tathaiva yogI paramAtmatattvaM dhyAtvA samAyAti tadaikaniSThayA // 360 // jaise dUsarI kriyAzaktiko choDakara kevala bhramarakA dhyAna karanese kIDA bhramarake rUpako prApta hojAtA hai taise ekatra citta kari kevala paramAtmatattvako dhyAna karanese yogI brahmasvarUpako prApta hotAhai 360 atIva sUkSmaM paramAtmatattvaM na sthUladRSTayA pratipattumarhati / samAdhinAtyantasusUkSmavRttyA jJAtavyamAryairatizuddhabuddhibhiH // 361 // paramAtmatattva atisUkSma hai sthUla dRSTise koI nizcaya nahIM karasakatA isa liye cittavRttiko nirodha kari atyanta sUkSmavRtti aura atizuddhabuddhise AryalogoMkA Atmavastuko jJAna karanA caahiye||361|| yathA suvarNaM puTapAkazodhitaMtyatvA malaM svAtmaguNa samRcchati / tathAmanaH sattvarajastamomalaM dhyAnena saMtyajya sameti tattvam // 362 // jaise suvarNameM dUsarA koI dhAtuke milajAnese suvarNakA yathArthaguNa naSTa hojAtA hai yadi agnimeM acche tarahase zodhAjAya to malako Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 98 ) vivekacUDAmaNiH / tyAga kara phira apanA svAbhAvika guNako prApta hotA hai taise puruSakA manameM jo sattva raja tamakA mala hai usako IzvarakA dhyAnase tyAgakari zAnta hokara yathArtha apanA svarUpako puruSa prApta hotA hai // 362 // nirantarAbhyAsavazAttaditthaM pakkaM mano brahmaNi lIyate yadA / tadA samAdhiH savikalpavarjitaH svato'drayAnandarasAnubhAvakaH || 363 || pUrvoktaprakArase jo rAtadinakA abhyAsa haiM usase mana paripakka hokara jaba parabrahma meM lIna hojAtA hai taba advitIya brahmAnandarasa ke anubhava karanevAlA nirvikalpa samAdhi svataH siddha hotA hai / / 363 / / samAdhinAnena samastavAsanAgranthervinAzo'khilakarmanAzaH / antarbahiH sarvata eva sarvadA svarUpavisphUrtirayatnataH syAt // 364 // isa nirvikalpa samAdhike siddha honese sampUrNa vAsanAkI granthi naSTa hojAtI hai vAsanAkA nAza honese saba karmoMkA nAza hotA hai karmakA nAza honepara vinA parizrama antara aura bAhya sarvatra saba kAlameM brahmasvarUpahIkA prakAza hotA hai // 364 // zruteH zataguNaM vidyAnmananaM mananAdapi / nididhyAsaM lakSaguNamanantaM nirvikalpakam // 365 // saba ko tyAga kari gurumukhase Atmavastuko zravaNa karanA uttama hai zravaNasebhI zataguNa adhika manana arthAt gurumukhase sunakara apane manameM vicAra karanA uttama hai / mananase bhI lakSaguNa nididhyAsana arthAta Atmavastuko vicArakari sadA cittameM sthira karanA uttama hai nididhyAsana se bhI anantaguNa nirvikalpaka arthAt cittameM Atma vastuko sthira honepara phira cittako dUsare tarapha na lejAnA kevala parabrahmasvarUpahI sadA dIkhanA yaha sabase uttama hai // 365 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (99) nirvikalpakasamAdhinA sphuTaM brahmatattvamavagamyate dhruvam / nAnyathA calatayA manogateH pratyayAntaravimizritaM bhavet // 366 // nirvikalpasamAdhi siddha honese nizcaya spaSTa brahmatattvakA bodha hotA hai| jabataka manakI gatiko caMcala honese bAhya vastuoMkI pratItise milA huA Atmatattva rahegA taba taka brahmajJAna kabhI nahIM hogA366 ataH samAdhatsva yatendriyaH sanniraMtaraM zAntamanAHpratIci / vidhvaMsaya dhvAntamanAyavidyayA kRtaM sadekatvavilokanena // 367 // pUrvokta zikSA kahakara zrIzaMkarAcAryasvAmI apane ziSyase bole ki, he ziSya ! isa liye tuma indriyoMko apane vazakari sadA zAnta mana hokara sarvavyApaka parabrahmameM cittako sthira rakkho aura saccidAnandasvarUpa eka parabrahmako dekhanese anAdi ajJAnase utpanna huA mahA andhakArako nAza karo // 367 // yogastha prathamadvAraM vAGnirodho'parigrahaH / nirAzA ca nirIhA ca nitymekaantshiiltaa368|| vacanakA nirodha karanA ( arthAt mauna dhAraNa karanA ) dravyakA tyAga karanA tathA nirAza honA aura ceSTAko tyAga karanA kevala eka brahmameM sadA cittako sthira rakhanA ye saba yogakA prathama dvAra hai arthAt pahilI sAmagrI hai // 368 // ekAntasthitirindriyoparamaNe heturdamazcetasaH saMrodhe karaNaM zamena vilayaM yAyAdahavAsanA / tenAnandarasAnubhUtiracalA brAhmI sadA yoginastasmAJcittanirodha eva satataM kAryaH prayatnAnmune // 369 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) vivekacUDAmaNiH / indriyoM ko nirodha karane meM eka jagaha sadA sthira honA kAraNa hai aura indriyoMko nirodha karalenA yaha cittako sthira honemeM kAraNa hai cittakA sthira honese ahaMkArakI vAsanA naSTa hotI hai ahaMkAra ke nAza honese yogiyoMkA brahmAnandarasakA nizcala anubhava hotA hai isa liye sadA cittakA nirodha karanA yahI yogiyoMkA parama sAdhana hai 369 vAcaM niyacchAtmani taM niyaccha buddhau dhiyaM yaccha ca buddhisAkSiNi / taM cApi pUrNAtmani nirvikalpe vilApya zAnti paramAM bhajasva // 370 // vacanako apane zarIra meM niyamana karo (arthAt nirodha karo ) isa sthUla AtmAko buddhimeM laya karo buddhiko bhI buddhikA sAkSI jIvAtmAmeM laya karo jIvAtmAkobhI nirvikalpaka paripUrNa AtmAmeM laya karake parama zAntiko sevana karo // 370 // dehaprANendriyamanobuddhayAdibhirupAdhibhiH / yaiyairvRtteH samAyogastattadbhAvo'sya yoginaH 371 // deha, prANa, indriya, mana, buddhi Adi jitanI upAdhi haiM ina upAdhiyoMmeM jisa jisa upAdhike saMga yogiyoMkI cittavRtti saMyukta hotI haiM vahI bhAvanA yogiyoM ko prApta hotI hai || 371 // tannivRttyA muneH samyakU sarvoparamaNaM sukham / saMdRzyate sadAnandarasAnubhavaviplavaH // 372 // deha, prANa Adi upAdhi se cittavRttikI nivRtti honese saba viSa - yoMse sukha pUrvaka vairAgya hotA hai vairAgya honepara saccidAnanda rasakA anubhava hotA hai // 372 // antastyAgo bahistyAgo viraktasyaiva yujyate / tyajatyantarbahiHsaMgaM viraktastu mumukSayA // 373 // viraktahI puruSakA antastyAga aura bAhyatyAga yukta hotA haiM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 101 ) ataeva virakta puruSa mokSakI icchAse antarIya saMga aura bAhya saMga donoMko sukhase tyAga karate haiM // 373 // bahistu viSayaiH saMgaM tathAntarahamAdibhiH / virakta eva zaknoti tyaktuM brahmaNi niSThitaH // 374 // viSayoM ke sAtha jo indriyoMkA bAhyasaMga hai aura ahaMkAra Adike sAtha jo AntarIya saMgahai ina donoM saMgoMko brahmaniSTha jo virakta hai bahI tyAga karane meM samartha ho saktA hai || 374 // vairAgyaarat puruSasya pakSivatpakSau vijAnIhi vicakSaNatvam / vimuktisaudhAgralatAdhirohaNaM tAbhyAM vinA nAnyatareNa siddhyati // 375 // zrIzaMkarAcAryajI apane ziSyase kahate haiM ki he ziSya ! vairAgya aura bodha, ina donoM ko pakSIke pakSa sadRza puruSakA pakSa tuma jAno jisa puruSa ke vairAgya va bodha ye donoM pakSa vidyamAna haiM vahI puruSa mokSarUpa koThAkA UrddhabhAgakI jo latA hai usa latA para jA sakatA hai eka pakSa ke rahane se arthAt kevala vairAgya athavA kevala bodha hone se muktirUpalatAko nahIM pAsaktA // 375 // atyantavairAgyavataH samAdhiH samAhitasyaiva prabodhaH / prabuddhatattvasya hi bandhamuktirmuktAtmano nityasukhAnubhUtiH // 376 // atyanta vairAgyayukta puruSakA nirvikalpaka samAdhi sthira hotA hai jisa puruSakA samAdhi sthira huA usI puruSako dRDhatara bodha hotA hai jisako cittameM parama bodha utpanna huA vahI puruSa saMsArabandhase mukta hotA hai jo mukta hue vahI sadA sukhakA anubhava karate haiM // 376 // vairAgyAnna paraM sukhasya janakaM pazyAmi vazyAtmanastaccecchuddhatarAtmabodhasahitaM svArAjyasAmrAjya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102 ) vivekacUDAmaNiH / dhuk / etaddAramajasramuktiyuvateryasmAttvamasmAtparaM sarvatrAspRhayA sadAtmani sadA prajJAM kuru zreyase 377 jisa puruSane cittako apane vaza karaliyA usa puruSake sukhakA janaka vairAgyase adhika dUsarA kucha nahIM hai / yadi vaha vairAgya zuddha Atmabodha saMyukta hoya to svargIyarAjyakA sAmrAjya sukhako detA hai kyoMki bodhayukta vairAgya nitAnta muktirUpa yuvatikA dvArahai isa liye saba viSayoMkI icchA tyAga kara apane kalyANanimitta tuma vairAgyayuktaH hokara saccidAnanda brahmameM buddhiko sthira karo || 377 // AzAM chindhi viSopameSu viSayeSvevaiva mRtyoH kRtistyaktvA jAtikulAzrameSvabhimatiM muJcAtidUrAtkriyAH / dehAdAvasati tyajAtmadhiSaNAM prajJAM kuruSvAtmani tvaM draSTAsya mano'si nirdvayaparaM brahmAsi yadvastutaH // 378 // viSasamAna jo viSaya haiM una viSayoMmeM jo AzA lagI hai usako tyAga karo kyoMki yahI viSayoMkI AzA mRtyu honekA upAyahai / aura jAti kula brahmacarya Adi Azrama inakA jo abhimAna hai arthAt maiM brAhmaNajAti hUM aura merA pratiSThita kula hai aura maiM brahmacarya AdiAzrama meM varttamAnahU~ aisA jo abhimAna horahA hai isako tyAga karo yajJa Adi kAmyakriyAko bhI tyAga karo anitya dehaA - dimeM jo Atmabuddhi huI hai use bhI tyAga karo aura advaita paramAtmAmeM buddhi sthira rakkho kyoM ki ina saba anitya vastuoMkA tuma draSTA ho vastutaH advitIya parabrahma tumhIM ho // 378 // lakSye brahmaNi mAnasaM dRDhataraM saMsthApya bA ndriyaM svasthAne vinivezya nizcalatanuzcopekSya dehasthitim / brahmAtmaikyamupetyatanmayatayA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 103 ) cAkhaNDavRttyAnizaM brahmAnandarasaM pibAtmani mudA zUnyaiH kimanyairbhRzam // 379 // lakSya jo parabrahma hai arthAt jisakA sAkSAtkAra cAhateho usa parabrahmameM manako dRDha sthApana karo aura zrotra Adi bAhya indriyoMko apane sthAnameM sthira kara nizcalazarIra hokara dehadhAraNako upekSA karo jIva aura brahmakI ekatA jAnakara brahmamaya akhaNDa vRttise nirantara AtmatattvameM prApta hokara brahmAnandarasako prIti pUrvaka AsvAdana kiyA aura jitane zUnya padArtha haiM unakI icchA tyAga karo // 379 / / anAtmacintanaM tyaktvA kazmalaM duHkhakAraNam / ciMtayAtmAnamAnandarUpaM yanmuktikAraNam // 380 // AtmAse bhinna bAhyaviSayoMkA cintana pApajanaka hai aura duHkhakA kAraNa hai isaliye viSayacintAkA tyAgakaro aura mokSakA kAraNa AnandasvarUpa AtmAko sadA cintana karo // 380 // epa svayaM jyotirazeSasAkSI vijJAnakoze vilasatyajasram / lakSyaM vidhAyainamasadvilakSaNamakhaNDavRttyAtmatayAnubhAvaya / / 381 // ye jo svayaMprakAzasvarUpa sakala padArthakA sAkSI vijJAnamayakoza meM nirantara vidyamAna aura anitya vastuoMse vilakSaNa vyApaka Izvara haiM inhIMko akhaNDa antaHkaraNakI vRttise AtmA jAnakara cintana kiyAkaro || 381 // etamacchinnayA vRttyA pratyayAntarazUnyayA / ullekhayanvijAnIyAtsvasvarUpatayA sphuTam 382 bAhya vastuoMkI pratItise zUnya akhaNDa antaHkaraNakI vRttise Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) vivekcuuddaamnniH| nizcaya karatAhuA mumukSupuruSakA AtmasvarUpase prakAzarUpa parabrahmako dhyAna karanA yogya hai // 382 // atrAtmatvaM dRDhIkurvannahamAdiSu saMtyajan / * udAsInatayA teSu tiSThetsphuTaghaTAdivat // 383 // pUrvokta rItise isa AtmAmeM Atmatvako dRDha karatAhuA aura ahaMkAra Adi anitya vastuoMmeM Atmabuddhiko tyAga karatAhuA yogI puruSako jaise phUTAghaTameM upekSAbuddhi hotIhai taise deha Adi anitya vastuoMse udAsIna hokara sadA sthira rahanA // 383 // vizaddhamantaHkaraNaM svarUpe nivezya sAkSiNyavabodhamAtre / zanaiHzanainizcalatAmupAnayanpUrNa svamevAnuvilokayettataH // 384 // sarvasAkSI avabodhamAtra jo AtmasvarUpa hai usameM vizuddha antaHkaraNako nivezakari kramase nizcalatAko prApta honeke bAda mokSArthI puruSa pUrNa brahma apaneko samajhe // 384 // dehendriyaprANamanohamAdibhiH svAjJAnaktairakhilairupAdhibhiH / vimuktamAtmAnamakhaNDarUpaM pUrNa mahAkAzamivAvalokayet // 385 // jaise ghaTarUpa upAdhi rahanese ghaTake bhItarabhI eka AkAza pratIta hotAhai ghaTa phUTane para ekahI mahAAkAza rahajAtAhe-taise apanA ajJAnase kalpita jo deha indriya, prANa mana ahaMkAra Adi sampUrNa upAdhi haiM ina upAdhiyoM se mukta akhaNDarUpa paripUrNa AtmAko bhI jAnanA // 385 // ghaTakalazakumUlasUcimukhyairgaganamupAdhizatairvimutamekam / bhavati na vividhaM tathaiva zuddhaM paramahamAdivimuktamekameva // 386 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 105 ) jaise ghaTa aura kalaza kusUla arthAt baDA koI miTTIkA pAtra Adi saiMkaDoM upAdhike bheda honese AkAzabhI bhinna bhinna dIkhatA hai ina saba upAdhiyoMke nAza honese jaisA ekahI mahAAkAza rahajAtA hai taise ahaMkAra Adi nAnAtarahakI upAdhi honese AtmAbhI aneka mAlUma hote haiM paraMtu upAdhike nAza honepara ekahI zuddha parabrahma rahate // 386 // brahmAdistambaparyantA mRSAmAtrA upAdhayaH / tataH pUrNa svamAtmAnaM pazyedekAtmanA sthitam 387 jIva brahmaAdi stambaparyanta jitanI upAdhi so saba mithyAmAtra haiM isaliye ekarUpase sadA sthita paripUrNarUpa AtmA apaneko dekhanA // 387 // yatra bhrAntyA kalpitaM tadvideke tattanmAtraM naiva tasmAdribhinnam / bhrAnternAze bhAti dRSTAhitatvaM rajjustadvadvizvamAtmasvarUpam // 388 // jaise rajju meM sarpakA bhrama hotA hai vaha sarpa rajjusvarUpahI hai kyoMki, dIpadvArA bhrama naSTa honese yathArtha rajjusvarUpahI dIkhatI hai taise jisa AtmAmeM bhrAntise saMsArakI kalpanA hotI hai vaha saMsArabhI AtmasvarUpahIhai kyoMki viveka karanese bhrama naSTa honepara vizvabhI AtmasvarUyahI dIkhatA hai || 388 // svayaM brahmA svayaM viSNuH svayamindraH svayaM shivH| svayaM vizvamidaM sarvaM svasmAdanyanna kiJcana // 389 // brahmajJAna hone para brahmA viSNu indra ziva aura saba vizva apanAhI rUpa dIkhatA hai AtmAse bhinna dUsarA kucha nahIM hai // 389 // antaH svayaM cApi bahiH svayaM ca svayaM pura - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) vivekcuuddaamnniH| stAtsvayameva pazcAt / svayaM AvAcyA svayamapyudIcyAM tathopariSTAtsvayamapyadhastAt // 390 // antaHkaraNameM svayaM AtmA hai aura bAhyabhI AtmA Age AtmA aura pazcAtUbhI AtmA dAhine AtmA bAyeM AtmA Upara AtmA nIcebhI AtmA isI rItise brahmajJAnIko sarvatra sadA kAla AtmA hI dIkhatA hai AtmAse bhinna dUsarI kucha vastu huI nahIM hai / / 390 // taraMgaphenabhramabuddhadAdivatsarva svarUpeNa jalaM yathA tathA / cideva dehAyahamaM tametatsarva cidevaikarasaM vizuddham // 39 // jaise jalameM taraGga, phena, jalakA ikaTTA ghUmanA aura jalakA bubuda ( arthAt bullA ) ye saba aneka rUpase dikhAI dete haiM parantu jalase bhinna nahIM haiM jalarUpahI haiM / taise deha Adi ahaMkAra paryaMta jitanI vastu dIkhatI haiM so saba akhaNDa vizuddha caitanyasvarUpahI haiM caitanyase. bhinna kuchabhI padArtha nahIM hai // 391 // sadevedaM sarva jagadavagataM vAGmanasayoH sato. 'nyatrAstyeva prakRtiparasIni sthitavataH / pRthakiM mRtsnAyAH kalazaghaTakumbhAdhavagataM vadatyeSa bhrAntastvamahamiti mAyAmadirayA // 392 // sampUrNa yaha jagat sat brahma svarUpahI hai aisAhI vacana manase . nizcaya karo satse anya dUsarA kucha alaga ghaTa kalaza kumbhako jAnatA hai vAstavameM ghaTa kalaza kumbha ye saba mRtsvarUpahI haiM taise mAyArUpa madirAse jo puruSa bhramako prApta hai usI puruSakI yaha tuma hau yaha maiM hU~ aisI bhedabuddhi hotI hai vAstavameM AtmAse bhinna kuchabhI nahIM hai saba AtmasvarUpahI hai // 392 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (107) kriyAsamabhihAreNa yatra nAnyaditi zrutiH / bravIti dvaitarAhityaM mithyAdhyAsanivRttaye // 393 // mithyAjJAnakI nivRtti honeke liye bahutasI advaitaparake zrutiyAM bAra bAra kahatI haiM ki brahmase bhinna dUsarA kuchabhI nahIM hai kevala nAma mAtrahI bhinna hai // 393 // AkAzavanirmalanirvikalpaniHsImaniSpandananirvikAram / antarbahiHzUnyamananyamadvayaM svayaM paraM brahma kimasti bodhyam // 394 // . AkAzake samAna nirmala vikalpa rahita sImA ceSTA aura vikArase rahita antarbahiH zUnya aisA advitIya parabrahma svayaM tuma hau dUsarA bodhya kuchabhI nahIM hai // 394 // vaktavyaM kimu vidyate'tra bahudhA brahmaiva jIvaH svayaM brahmaitajjagadAtataM nu sakalaM brahmAdvitIyaM zrutiH / brahmaivAhamiti prabuddhamatayaH saMtyaktabAhyAH sphuTa brahmIbhUya vasanti saMtatacidAnaMdAtmanaitadbhuvam 395 // bahutase vAgajAla baDhAnese kyA prayojana hai siddhAnta yahI hai ki jIva svayaM brahma hai aura sampUrNa jo jagata vistRta huA hai so saba brahma hI hai kyoM ki zrutibhI kahatI hai ki brahma advitIya hai aura jinake aMtaHkaraNameM parama bodha huA hai ve manuSya bAhya viSayoMko tyAga karake maiM brahma hUM aisI buddhise brahmasvarUpa hokara sadA saccidAnandAtmakarUpase nizcala hokara vAsa karate haiM // 395 // jahi malamayakoze'haMdhiyotthApitAzAM prasabhamanilakalpe liGgadehe'pi pazcAt / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) vivekcuuddaamnniH| nigamagaditakIti nityamAnandamUrti svayamiti paricIya brahmarUpeNa tiSTha // 396 // zrIzaMkarAcArya svAmI ziSyase bole ki he ziSya ! malamayakoza jo yaha sthUla zarIra hai isa zarIrameM ahaMbuddhi honese jo AzA lagI hai use prathama tyAga karo pazcAt vAyusadRza jo sUkSma liMgazarIra hai usakI AzAkobhI tyAga kara nitya AnandamUrti jo parabrahma hai jinakI kIrtiko vedagAna karatA hai vahI brahmarUpa hokara sthira raho // 396 // zavAkAraM yAvadbhajati manujastAvadazuciH parebhyaH syAtklezo jananamaraNavyAdhinilayaH / yadAtmAna zuddha kalayati zivAkAramacala tadA tebhyo mukto bhavati hi tadAha zrutirapi // 397 / / mRtaka samAna isa dehako jabataka: manuSya sevana karatAhai tabataka apavitra rahatAhai aura janma maraNa vyAdhi nAza Adi parama klezako. pAtAhai / jo manuSya apaneko zuddha caitanya acala zivasvarUpa dIkhatA hai taba janana maraNa Adi lkezase mukta hotAhai aisA hI zrutibhI kahatI haiM // 397 // svaatmnyaaropitaashessaabhaasvstuniraastH| svayameva paraM brahma pUrNamadvayamakriyam // 398 // apane AtmAmeM Aropita jo mithyAjJAna kalpita sampUrNa vastu haiM ina Aropita vastuoMkA tyAga karanese apanehI advitIya paripUrNa kriyA rahita parabrahma zeSa rahate haiM // 398 // samAhitAyAM sati cittavRttau parAtmani brahmaNi nirvikalpe / na dRzyate kazcidayaM vikalpaH prajalpamAtraH pariziSyate tataH // 399 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (109) jaba vikalpase rahita paramAtmA saccidAnanda parabrahmameM cittavRtti nizcala ho jAtI hai taba koI bAhyavastukA vikalpa nahIM dIkhatA kevala prajalpamAtra (arthAt vAcArambhaNamAtra ) raha jAtA hai // 399 // asatkalpo vikalpo'yaM vizvamityekavastuni / nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutH||40|| eka vastu jo parabrahma hai usameM jo vizvakA vikalpa horahA hai so saba mithyA jJAna kalpita hai kyoMki nirvikAra nirAkAra vizeSase zUnya parabrahmameM bheda nahIM hai // 400 // draSTurdarzanadRzyAdibhAvazUnyaikavastuni / nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutaH // 401 // draSTA darzana dRzya ina tInoMke bhAvase zUnya arthAt Izvarase bhinna alaga koI vastu rahe to usa vastukA draSTA Izvara hosaktA hai aura vaha vastu dRzya hogA aura tabhI IzvarameM darzana kriyAkA sambhava hogA yadi Izvarase bhinna kuchabhI nahIM hai to Izvara kisakA draSTA hogA isaliye nirvikAra nirAkAra vizeSa zUnya IzvarameM kucha bheda nahIM hai // 401 // kalpArNava ivaatyntpripuurnnaikvstuni| nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutaH // 402 // pralaya kAlake samudra sadRza paripUrNa jo eka vastu nirvikAra nirAkAra vizeSa zUnya parabrahma hai usameM kucha bheda nahIM hai // 402 // tejasIva tamo yatra pralInaM bhrAntikAraNam / advitIye pare tattve nirvizeSe bhidA kutH||403 // jaise sUryake udaya hote yAvat andhakAra naSTa ho jAtAhai taisebhramakA kAraNa sampUrNa bAhya viSaya jisa parabrahmameM laya hojAtAhai usa advitIya vizeSa zUnya parabrahmameM bheda kahAM hai ? // 403 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110) vivekcuuddaamnniH| ekAtmake pare tattve bhedavArtA kathaM vaset / suSuptau sukhamAtrAyAM bhedaH kenAvalokitaH // 404 // ekAtmaka jo advitIya parabrahma hai usameM bhedakI vArtA kaise vAsa karasakatI hai jaise kevala sukhamAtrakI sAdhaka jo suSupti avasthA hai usameM bheda kisane dekhA arthAt suSuptimeM sukhake anubhavase alaga dUsarA koI vastukA bhAna nahIM hotA taise brahmajJAna hone para brahmase alaga kuchabhI nahIM bhAsatA // 404 // na hyasti vizvaM paratattvabodhAtsadAtmani brahmaNi nirvikalpe / kAlatrayenApyahirIkSito guNe nayambubindugatRSNakAyAm // 405 // brahmajJAna honeke bAda nirvikalpa jo saccidAnanda paramAtmA hai usameM vizvakA bhAna nahIM hotA hai viveka karanese rajjumeM sarpa kisI kAlameM kisIne nahIM dekhA mRgatRSNakAmeM nadIjalakA eka bindubhI kisIne nahIM pAyA parantu bhramase rajjumeM sarpakAbhI bhAna hotA hai aura mRgatRSNikAse jala buddhibhI hotI hai taise AtmAmeM jaba taka ajJAna hai taba taka saMsArasambhAvanA hotIhai ajJAna dUra hone para AtmAse bhinna kuchabhI nahIM dIkhatA // 405 // mAyAmAtramidaM dvaitamadvaitaM paramArthataH / iti brUte zrutiH sAkSAtsuSuptAvanubhUyate // 406 // IzvarameM jo dvaita buddhi hai so mAyA kalpitahai kevala jo advaita buddhihai vahI yathArtha hai suSuptimeM advaitahIkA bhAna hotA hai aura bahutasI zrutiyAM bhI advaitahIko spaSTa kahatI haiM // 406 // ananyatvamadhiSThAnAdAropyasya nirIkSitam / paNDitai rajjusAdau vikalpo bhrAntijIvanaH 4.7 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 111 ) jaise adhiSThAna jo rajju hai usameM Aropya jo sarpa hai so sarpa rajjuse bhinna nahIM hai, kintu rajju rUpahI hai taise jagatkA adhiSThAna jo brahma hai usameM jo jagatkA Aropa huA hai so jagatbrahma svarUpahI hai jo vikalpa buddhi hai so saba bhrAnti kalpita hai // 407 // cittamUlo vikalpo'yaM cittAbhAve na kazcana / atazcittaM samAdhehi pratyagrUpe cidAtmani // 408 // cittake caMcalatAse Izvara meM vikalpa buddhi hotI hai cittake sthira hone se saba vikalpa naSTa ho jAtA hai isa liye sarva vyApaka caitanya paramAtmasvarUpa brahmameM cittako sthira karo jisase vikalpa buddhikA abhAva hokara kevala brahmatattvahI dakhitAhai // 408 // kimapi satata bodhaM kevalAnandarUpaM nirupamamativelaM nityamuktaM nirIham / niravadhigaganAbhaM niSphalaM nirvikalpaM hRdi kalayati vidvAn brahma pUrNa samAdhau // 409 // koI anirvacanIya sadA bodharUpa kevalAnandasvarUpa upamArahita nityamukta ceSTAse rahita niHsIma AkAzake sadRza vyApaka aura nirmala kalAse zUnya nirvikalpa aisA paripUrNa parabrahmako vidvAn yogI loga samAdhimeM sadA dhyAna karate haiM / / 409 // prakRtivikRtizUnyaM bhAvanAtItabhAvaM samarasamasamAnaM mAnasaM bandhaduram / nigamavacanasiddhaM nityamasmaprasiddhaM hRdi kalayati vidvAn brahmapUrNa samAdhau 410 prakRti vikRti bhAvase zUnya aura manuSyoMke vicArakA agocara sadA ekarasa upamA rahita kevala manakA gocara saMsArI bandhase atirikta vedavacanoMse siddha nitya asmata zabdase prasiddha aisA paripUrNa brahmako vidvAn loga sadA samAdhimeM dhyAna karate haiM // 410 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112 ) vivekacUDAmaNiH / ajrmmrmst| bhAvavastusvarUpaM stimitasali larAzi prakhyamAkhyAvihInam / zamitaguNavikAraM zAzvataM zAntamekaM hRdi kalayati vidvAn brahmapUrNa samAdhau // 411 // ajara aura amara nAzase rahita vastusvarUpa nizcala jalasamUhake sadRza gambhIra nAmase rahita guNa aura vikArase zUnya bhUta bhaviSya varttamAna ina tInoM kAloMmeM sadA varttamAna zAntasvarUpa advitIya aise paripUrNa parabrahmako vidvAn loga sadA samAdhimeM dhyAna karate haiM // 411 // samAhitAntaHkaraNaH svarUpe vilokayAtmAnamakhaNDavaibhavam / vicchindhi bandhaM bhavagandhagandhitaM yattvena puMstvaM saphalI kuruSva // 412 // apane antaH karaNako sAvadhAnatA se AtmasvarUpameM sthira rakkhoM aura akhaNDa vibhavayukta paramAtmAko sadA avalokana kiyA karo tathA saMsArake gandhase yukta bandhanako chedana karo aura baDe puNyase' puruSakA zarIra prApta huA hai isa zarIrako jJAna sampAdana kari saphala karo // 412 // sarvopAdhivinirmuktaM saccidAnandamadrayam / bhAvayAtmAnamAtmasthaM na bhUyaH kalpase'dhvane 413 // he vidvan ! sampUrNa upAdhise vinirmukta saccidAnanda advitIya zarIrastha AtmAko vicAra kiyA karo jisase phira janma maraNa kleza mArgako tumheM nahIM bhoganA paDegA // 413 // chAyeva puMsaH paridRzyamAnamAbhAsarUpeNa phalAnubhUtyA / zarIramArAcchavavannirastaM punarna saMdhatta idaM mahAtmA || 414 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / (113) bhaassaattiikaasmetH| manuSyake chAyA sadRza AbhAsa rUpase dRzyamAna aura phalake anubhava karanese mRtaka samAna isa zarIrako samajhake mahAtmA loga tyAga kara dete haiM to phira isa zarIrako prApta nahIM hote // 414 // satatavimalabodhAnandarUpaM sametya tyaja jaDama. larUpopAdhimetaM sudUre / atha punarapi naiSa smaryatAM vAntavastu smaraNaviSayabhUtaM kalpate kutsanAya // 415 // sarvathA vimala bodharUpa tathA AnandarUpa parabrahmako prApta hokara jar3a aura malarUpa upAdhiyukta isa zarIrako dUrahIse tyAga karo aura tyAga kiye para phira isa vAntavastuko smaraNa mata karo kyoMki aise vastuoMkA smaraNa honesebhI manuSya nindita karmako prApta hotA hai. // 415 // samUlametatparidahya vahnau sadAtmani brahmaNi nirvikalpe / tataH svayaM nityavizuddhabodhAnandAtmanA tiSThati vidvariSThaH // 416 // zreSTha vidvAn mahAtmA loga nirvikalpa satya AtmasvarUpa parabrahma rUpa agnimeM sthUla sUkSma jaDarUpa isa saMsArako samUla bhasma karake apane nitya vizuddha bodha AnandasvarUpa hokara sadA sthira hote haiM416 prArabdhasUtragrathitaM zarIraM prayAtu vA tiSThatu gorivAsRk / na tatpunaH pazyati tattvavettAnandAtmani brahmaNi lInavRttiH // 417 // brahmajJAnI puruSa zarIra Adi anitya vastuoMkI AzA choDakara kevala AnandAtmaka parabrahmameM cittavRttiko laya karadete haiM pazcAva prArabdha karmakA sUtra meM prathita yaha zarIra rahe cAhe naSTa hoya nindita vastu jAnakara phira isake tarapha dRSTi nahIM karate // 417 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / akhaNDAnandamAtmAnaM vijJAya svasvarUpataH / kimicchan kasya vA hetoH dehaM puSNAti tatvavit // 418 // ( 114 ) akhaNDa AnandasvarUpa AtmA apaneko jAnakara brahmajJAnI puruSa kisa vastu kI icchAse aura kisa kAraNa isa dehako pAlana karate haiM418 saMsiddhasya phalaM tvetajjIvanmuktasya yoginaH / bahirantaH sadAnandarasAsvAdanamAtmani // 419 // samIcIna siddha jIvanmukta yogI honekA yahI phala hai jo bAhyameM aura aMtara meM saccidAnanda rasako apane meM AsvAdana kiyA kare419 // vairAgyasya phalaM bodho bodhasyoparatiH phalam / svAnandAnubhavAcchAM tireSaivoparateH phalam // 420 // vairAgya hone kA phala yahI hai jo bodha honA aura bodha honekA phala yaha hai jo uparati honA arthAt viSayase vimukha indriyoMko viSayase vairAgya honA athavA vihita karmako saMnyAsa vidhise tyAga karanA AtmAnandarasako anubhavase zAntiko prApta honA yahI uparatikA phala hai // 420 // yadyuttarottarAbhAvaH pUrvapUrvaM tu niSphalam / nivRttiH paramA tRptirAnando'nupamaH svataH // 421 // yadi vairAgyakA mukhya phala bodhahI nahIM huA to vairAgya honA niSphala hai aura bodhakA phala uparati na huI to bodhabhI honA niSphala hai / viSayase nivRtti honepara paramatRpti hotI hai tRpti hone para ApahI se anupama Ananda hotA hai // 421 // dRSTaduHkheSvanudvego vidyAyAH prastutaM phalam / yatkRtaM bhrAMtivelAyAM nAnAkarma jugupsitam / pazcAnnaro vivekena tatkathaM karttumarhati // 422 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (115) dRSTa jo nAnAprakArake duHkha haiM una duHkhoMse cittameM udvega na honA yaha vidyAkA svAbhAvika phala hai ajJAna dazAmeM nAnAprakArakA jo nindita karma kiyA vaha karma viveka honepara phira kaise kregaa||422|| vidyAphalaM syAdasato nivRttiH pravRttirajJAnaphalaM tadIkSitam / tajjJAnayoryanmRgatRSNikAdau nocedvidAM dRSTaphalaM kimasmAt // 423 // asat vastuoMkI nivRtti honI yahI jJAna honekA phala hai| aura asat vastuoMkI pravRtti honA arthAt dikhAI denA yahI ajJAnakA prasiddha phala hai yaha jo bhramAtmaka jJAna tathA yathArthajJAna hai ina donoM, jJAnIkA dRSTa phala mRgatRSNakAmeM vidvAnoMko prasiddha hai / arthAt bhramAtmaka jJAna honese mRgatRSNikAmeM asat jala dikhAI detA hai aura yathArtha jJAna honepara vaha asat jala nivRtta hojAtA hai / isase adhika dRSTaphala kyA hai // 423 // ajJAnahRdayagranthevinAzo ydyshesstH| anicchorviSayaH kintu pravRtteH kAraNaM svataH424 ajJAnarUpa hRdayagranthikA yadi nirmUla nAza hojAve to icchArahita puruSakI svataH saMsArameM pravRtti honekA kauna viSaya kAraNa hogA arthAt ajJAnakA nAza honepara koI viSaya punaHpravRttimeM kAraNa nahIM hogA // 424 // vAsanAnudayo bhogye vairAgyasya tadAvadhiH / ahaMbhAvo dayAbhAvo bodhasya paramAvadhiH // 425 // bhogyavastuoMmeM vAsanAkA udaya na honA yahI vairAgyakA avadhi hai aura ahaMkArakA udaya na honA yaha jJAna honekI parama avadhi hai 425 brahmAkAratayA sadA sthitatayA nirnukabAhyArthadhIranyAveditabhogyabhogakalano nidrAluvadvA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekcuuddaamnniH| * lavat / svapnAlokitalokavajagadidaM pazyankacillubdhadhIrAste kazcidanantapuNyaphalabhugdhanyaH sa mAnyo bhuvi // 426 // brahmasvarUpako prApta honese aura sadA nizcala honese bAhyaviSayoMkI buddhiko tyAga karanevAlA aura dUsarekA diyA bhogyavastuoMko bhoga karanemeM niMdrita puruSake sadRza cAhe bAlakasadRza arthAt vinA mA~ge kisIkA diyA bhogyavastuoMko jaisA bAlaka usa vastukA guNa na samajhakara grahaNa karaletAhai taisA grahaNa karanevAlA aura svapnakA dIkhA huA mithyA saMsArake samAna isa dRzya jagatkobhI mithyA samajhatA huA jo koI brahmajJAnI manuSya sthira rahatA hai vaha ananta puNyakA phalabhAgI hai aura pRthvImeM dhanya hai aura mAnya hai / / 426 // sthitaprajJo yatirayaM yaH sadAnandamaznute / brahmaNyeva vilInAtmA nirvikAro viniSkriyaH427 jo yati puruSa parabrahmameM AtmAko laya karake vikAra aura kriyAse rahita hokara sadA Anandako prApta hotA hai vahI puruSa sthita prajJa kahA jAtA hai // 427 // brahmAtmanoH zodhitayorekabhAvAvagAhinI / nirvikalpA ca cinmAtrA vRttiH prakSeti kathyate // 428 // 'tattvamasi' Adi mahAvAkyoMse zobhita jIvAtmA aura parabrahmameM vikalpa buddhise rahita ekatvabhAvako avagAhana karanevAlI jo caitanya mAtrA vRtti isIkA nAma prajJA kahate haiM // 428 // musthitAsau bhavedyasya sthitaprajJaH sa ucyate / yasya sthitA bhavetprajJA yasyAnando nirntrH| prapaJco vismRtaprAyaH sa jIvanmukta iSyate // 429 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ' ( 117 ) jIvabrahmakA ekatvabhAvake prAptakaranevAlI caitanya mAtrA prajJA jisakI susthira hai vaha puruSa sthitaprajJa kahAtA hai jisakI prajJA susthira hai vahI puruSa nirantara Ananda bhogatA hai prapaJca jagat jisakA vismRta huA bahI puruSa jIvanmukta kahAtA hai / / 429 // lInadhIrapi jAgartti yo jAgraddharmavarjitaH / bodho nirvAsano yasya sa jIvanmukta iSyate 430 apanI buddhiko parabrahma meM lIna karaneparabhI jo manuSya jAgrat dharmase varjita hai arthAt saMsArIkriyAse rahita hai vahI puruSa jAgaraNa karatA hai / aura jisa puruSakA bodha bAhya vAsanA se rahita hai vahI jIvanmukta hai // 430 // zAntasaMsArakalanaH kalAvAnapi niSkalaH / yasya cittaM vinizcitaM sa jIvanmukta iSyate 431 jisakI saMsAravAsanA zAnta hogaI vaha puruSa AtmakalanAyukta honese bhI niSkala kahAtA hai aura jisakA citta cintAse rahita hai vahI puruSa jIvanmukta kahA jAtA hai // 431 // varttamAne'pi dehe'smiJchAyAvadanuvarttini / ahaMtAmamatAbhAvo jIvanmuktasya lakSaNam ||432 // prArabdhakarmake anusAra zarIrake vartamAna rahate bhI jisakA ahaMkAra aura mamatA chAyAke sadRza hai / arthAt apanA vazIbhUta hokara kSINabhAvako prApta hai vahI jIvanmukta hai // 432 // atItAnanusaMdhAnaM bhaviSyadavicAraNam / audAsInyamapi prAptaM jIvanmuktasya lakSaNam 433 bItI huI vastuoMkA phira anubhava arthAt pazcAttApa na karanA tathA honevAlI vastuoMkA vicAra arthAt kaise prApta hogA aisI pratIkSA bhI nahIM karanI aura prApta vastumeM udAsIna arthAt Asakta na rahanA yaha jIvanmukta puruSakA lakSaNa hai // 433 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) vivekacUDAmaNiH / guNadoSaviziSTe'smin svabhAvena vilakSaNe / sarvatra samadarzitvaM jIvanmuktasya lakSaNam // 13 // guNa aura doSase saMyukta aura svabhAvase vilakSaNa jo yaha saMsAra hai isameM samadRSTi rakhanA yaha jIvanmuktakA lakSaNa hai // 434 // iSTAniSTArthasamprAptau samadarzitayAtmani / ubhayatrAvikAritvaM jIvanmuktasya lakSaNam // 435 // jisa puruSakA iSTa vastuke prApta honese cittameM na harSa huA na to bhaniSTa vastuke prApta honese khedahuA kintu donoM avasthAoMmeM samadRSTi honese jisako AtmAmeM koI tarahakA vikAra utpanna na huA. vaha jIvanmukta hai // 435 // brahmAnandarasAsvAdAsaktacittatayA yateH / antarbahiravijJAnaM jIvanmuktasya lakSaNam // 436 // brahmAnanda rasakA AsvAdanameM Asaktacitta honese bAhya aura antarIyavastukA jJAna na honA kevala eka brahmAnandarasahIkA AsvAdanameM lIna rahanA yaha jIvanmukta puruSakA lakSaNa hai // 436 // dehendriyAdau karttavye mamAhaMbhAvavarjitaH / audAsInyena yastiSThetsa jIvanmuktalakSaNaH 437 // dehameM tathA indriyoMmeM tathA karttavya jitanI vastu hai ina sabameM mamatA aura ahaMkArase rahita hokara udAsInatAse jo sadA sthira rahatA hai vaha puruSa jIvanmukta kahA jAtA hai // 437 // vijJAta Atmano yasya brahmabhAvaH zruterbalAt / bhavabandhavinirmuktaH sa jIvanmuktalakSaNaH // 438 // zrutiyoMke dekhanese aura vicAranese jIvAtmAmeM brahmabhAva jisakA vijJAta huA ( arthAt jIva brahmakI ekatA huI ) vahI puruSa bhavabandhase vinirmukta hokara jIvanmukta kahAjAtA hai // 438 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 119 ) dehendriyeSvahaMbhAva idabhAvastadanyake / yasya no bhavataH kvApi sa jIvanmukta iSyate // 439 // deha indriyameM ahaMbhAva aura anyavastuoMmeM idaM bhAva ye donoM bhAvanA jisa puruSako kabhI kisI vastumeM nahIM hotI haiM vaha jIvanmukta kahA jAtA hai // 439 // na pratyabrahmaNo bhedaM kadApi brahmasargayoH / prajJayA yo vijAnAti sa jIvanmuktalakSaNaH // 440 // pratyakSa sarvavyApaka brahmase aura brahmAkI sRSTise kabhI bheda nahIM haiM aisA jo jAnatA hai vaha jIvanmukta hai // 440 // sAdhubhiH pUjyamAne'smin pIDyamAne'pi durjanaiH / samabhAvo bhavedyasya sa jIvanmuktalakSaNaH // 441 // samIcIna manuSyoMse isa dehakI pUjA honese aura durjanoMse pIDita honese bhI jisa manuSyakA antaHkaraNa donoM avasthAoM meM samabhAvako prApta rahatA hai arthAt sajjanoMse satkAra pAyake na prasanna huA na to durjanoM ke duHkha denese duHkhita huA vaha manuSya jIvanmukta kahA jAtA hai || 441 // yatra praviSTA viSayAH pareritA nadIpravAhAdiva vArirAzau / lIyanti sanmAtratayA na vikriyAmutpAdayatyeSa yatirvimuktaH // 442 // jaise nadiyoM ke pravAhase jala samudrameM jAkara samudrahI meM lIna hojAtA hai samudrakI vRddhiko nahIM prApta karatA taise dUsarekA diyA huA viSaya yAne bhogya vastu jisa manuSya ke antaHkaraNameM koI tarahakA vikAra utpanna na kiyA vahI yati puruSa jIvanmukta hai // 442 // vijJAtatrahmatattvasya yathApUrvaM na saMsRtiH / asti cenna sa vijJAnabrahmabhAvo bahirmukhaH // 443 || Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) vivekacUDAmaNiH / jisa manuSyane brahmatattvako jAna liyA hai usa puruSako pUrvakAla sadRza phira saMsAra saMbhAvanA nahIM hotI yadi vaha brahmajJAnI puruSa bahirmukha na ho arthAt phira cittako bAhyaviSayameM Asakta na kare to // 443 // prAcInavAsanAvegA dasau saMsaratIti cet / na sadekatvavijJAnAnmandIbhavati vAsanA // 444 // yadi kaho ki prAcIna vAsanAkA vegase brahmajJAnI puruSakI bhI saMsAra prApta hotA hai so na kaho kyoMki sad brahmajJAnakA ekatva jJAna honese vAsanA kSINa hojAtI hai // 444 // atyantakAmukasyApi vRttiH kuNThati mAtari / tathaiva brahmANi jJAte pUrNAnande manISiNaH // 445 // jaise atyanta kAmuka puruSakI bhI kAmaceSTA mAtAmeM kuNThita hojAtI hai taise pUrNAnanda brahmakA jJAna honepara vidvAnoMkI pUrvavAsanA kuNThita ho jAtI hai // 445 // nididhyAsanazIlasya bAhyapratyaya IkSyate / bravIti zrutiretasya prArabdhaM phaladarzanAt // 446 // prArabdhakarma ke phala dekhanese jJAta hotA hai aura zrutibhI kahatI hai ki nididhyAsanazIla arthAt Atmavastuke vicAra karanevAlA yati puruSake aMtaHkaraNa meM bAhyapadArtha kI pratIti banI rahatI hai // 446 // sukhAdyanubhavo yAvattAvatprArabdhamiSyate / phalodayakriyApUrvo niSkriyo na hi kutracit 447 jabataka sukhakA anubhava rahatA hai tabataka prArabdhakarma banA rahatA hai| pUrva meM kriyA karanese to phalakA udaya hotA hai vinA kiyA ke phalasiddhi nahIM hotI // 447 // ahaM brahmeti vijJAnAtkalpakoTizatArjitam / saMcitaM vilayaM yAti prabodhAtsvaprakarmavat // 448 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| ( 121) maiM brahma hUM aisA vijJAna honese karorahUM kalpake arjita aura saMcitakarma vilayako prApta hote hai jaise jAganepara svapnAvasthAkA karma saba naSTa hojAtA hai // 448 // yatkRtaM svapnavelAyAM puNyaM vA pApamulbaNam / suptotthitasya kiM tatsyAtsvargAya narakAya vaa449|| jaise svapnaavasthAmeM puNya athavA ghora pApa kiyA usa puNya pApase jAganepara na svarga hotA hai na naraka honekI sambhAvanA hotI hai taise pUrvAvasthAkA kiyA karmakA phala brahmAtmaikyajJAna dazAmeM kuchabhI nahIM hotA // 449 // svamasaGgamudAsInaM parijJAya nabho yathA / nazliSyati ca ytkicitkdaacidbhaavikrmbhiH450|| jaise AkAza kisIvastumeM Asakta nahIM hai yAvat vastuoMmeM udAsIna rItise vyApta hai| taise jo manuSya apaneko saMgarahita udAsIna jAnakara sthira hai vaha manuSya kabhI kisI bhAvI karmase lipta nahIM hogA // 450 // na nabho ghaTayogena surAgandhena lipyate / tathAtmopAdhiyogena taddhamaiM naiva lipyate // 451 // jaise ghaTakA yoga honese AkAza ghaTasthamadyakA gandhase lipta nahIM hotA taise nAnA tarahakI upAdhike honese AtmA upAdhikA dharmase lipta nahIM hotA // 451 // jJAnodayAtpurArabdhaM karmajJAnAna nazyati / adattvA svaphalaM lkssymudishyotsRssttbaannvt452|| jJAna honeke pahile jo karma kiyA vaha karma vinA apanA phala diye samAna jJAnase nahIM naSTa hotA jaise kisI ekalakSyapara bANa choDA jAya ho vaha bANa lakSyake mAre vinA madhyameM rukatA nahIM // 452 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) vivekacUDAmaNiH / vyAghrabuddhayA vinirmukto bANaH pazcAttu gomatau / na tiSThati cchinatyeva lakSyaM vegena nirbharam 453 // vyAghrabuddhise bANa choDA gayA pazcAt vyAdhAkI gobuddhi honese vaha bANa madhyameM nahIM rukatA lakSyako ghAta karatAhI hai taise ajJAna dazAmeM jo karma kiyA usa karmakA phala samAna jJAna hone parabhI bhoganA paDegA // 453 // prArabdhaM balavattaraM khalu vidAM bhogena tasya kSayaH samyag jJAna hutAzanena vilayaH praaksNcitaagaaminm| brahmAtmaikyamavekSya tanmayatayA ye sarvadA saMsthitAsteSAM tattritayaM na hi kacidapi brahmaiva ta nirguNam // 454 // jJAna tIna prakArakA hai sAmAnyajJAna, samyakjJAna, brahmAtmaikyajJAna karmabhI tIna prakArakA hai saMcitakarma, prArabdhakarma, AgAmI karma, inasaboMmeM ajJAna dazAmeM tInoM karmakA phala bhoganA paDatA hai sAmAnya jJAna honeparabhI balavAn jo prArabdhakarma hai usakA nAza bhoganehI se hotA hai / aura samyaka jJAnarUpa agnike prajvalita honese pUrvasaMcitakarma tathA AgAmI karmakAbhI laya hotA hai, jo manuSya brahmAtmajJAna honese brahmamaya hokara sadA sthira rahate hai una brahmajJAniyoMkA tInoM prakArakA karma naSTa ho jAtA hai kisI prakAra karma phalako bhoganA nahIM paDatA kyoMki vaha kevala nirguNa brahmahI hai // 454 // upAdhitAdAtmyavihInakevalabrahmAtmanaivAtmani tiSThato muneH / prArabdhasadbhAvakathA na yuktA svapnArthasaMbandhakatheva jAgrataH // 455 // jaise svaMma samaya meM jo viSayoMkA indriyoMse saMbandha hotA hai vaha saMbandha jAgane para naSTa ho jAtA hai taise deha Adi upAdhiyoMkA tAdAtmya bhAva Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (123) se nivRtta hokara kevala parabrahma AtmAkI ekatva buddhise susthira munilogoMke prArabdha karmakA phalakA sambandha kathana karanA yukta nahIM hai| arthAt prArabdha karmakA phala bhoganA nahIM paDatA // 455 / / nahi prabuddhaH pratibhAsadehe dehopayoginyapi ca prpnyce| karotyahaMtAM mamatAmidaMtAM kiM tu svayaM tiSThati jAgareNa // 456 // samyaka jJAnI puruSoMko karma phala bhoganA nahIM paDatA isakA kAraNa yaha hai ki, jJAnIpuruSa pratibhAsa rUpa isa dehameM ahaMbuddhi nahIM rakhate aura isa dehameM upakAraka jitanA viSaya prapaJca hai usameM mamatA idaMtA arthAt yaha merA hai aisI buddhiko choDake kevala AtmasvarUpameM jAgaraNa karatehaiM // 456 // natasya mithyArthasamarthanecchA na saMgrahastajagato. 'pi dRSTaH / tatrAnuvRttiryadi cenmRSArthe na nidrayA mukta itISyate dhruvam // 457 // mithyA viSayoMkI, prArthanAkI icchA brahmajJAnI manuSya nahIM karate aura mithyA jagatkA saMgrahabhI nahIM dekhAgayA / yadi usa mithyA padArthameM anuvRtti hotI arthAt yathArthabuddhi hotI to nidrAse mukta manujyabhI svapnAvasthAkaM viSayoMko sthira mAnate arthAta jaise svapna dazAkA dekhA padArtha jAganepara mithyA dIkhapaDatA hai taise jagatbhI jJAnIkobhI mithyA hai // 457 // tadvatpare brahmaNi vartamAnaH sadAtmanA tiSThati nAnyadIkSate / smRtiryathA svapnavilokitArthe tathA vidaH prAzanamocanAdau // 458 // parabrahmameM vartamAna hokara AtmasvarUpase jo sadA sthira hai unako brahmase bhinna dUsarA kucha nahIM dIkhatA jaise svapnAvasthAkA dekhA padA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) vivekcuuddaamnniH| thoMkA smaraNa jAganepara hotAhai taise jJAna dazAmeM jJAnIkA jagatako mithyA smaraNamAtra hotAhai // 458 // karmaNAM nirmito dehaH prArabdhastasya klpytaam| nAnAderAtmano yuktaM naivAtmA krmnirmitH||459|| karmahIse dehakA nirmANa hotA hai prArabdha bhI dehahImeM rahatA hai anAdi AtmAko karmameM nirmANayukta nahIM hai aura AtmA bhI karmanirmita nahIM hai // 459 // ajo nityaH zAzvata iti brUte zrutiramodhavAk / - tadAtmanA tiSThato'sya kutaH prArabdhakalpanA 460 // 'ajo nityaH zAzvato'yaM puruNo-' yaha zruti AtmAko nitya kahatI hai vahI AtmasvarUpase vartamAna manuSyakA prArabdhakI kalpanA kyoM hogI // 460 // prArabdhaM siddhayati tadA yadA dehAtmanA sthitiH| dehAtmabhAvo naiveSTaH prArabdhaM tyjytaamtH||46|| prArabdhakI siddhi tabatakahI hai jabataka dehameM Atmabuddhi sthita hai| aisI Atmabuddhi isa dehameM iSTa nahIM hai isa liye prArabdhako tyAga karo // 461 // zarIrasyApi prArabdhakalpanA bhrAntiva hi / adhyastasya kutaH sattvamasattvasya kuto janiH462 yaha zarIra prArabdhase nirmita hai aisI kalpanA karanA yahabhI bhrAntimAtrahI hai kyoMki jo adhyasta hai arthAt bhramase utpanna hai vaha satya kaise hogA jo asatya hai usakA janmabhI nahIM hai // 462 // ajAtasya kuto nAzaH prArabdhamasataH kutH| jJAnenAjJAnakAryyasya samUlasya layo ydi||463|| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / (125) ajJAnase utpanna jitane kArya haiM unako yadi jJAnase samUla laya kiyA jAya to jo ajAta hai (arthAt jisakA janmahI nahIM hai ) usakA nAza kahAMse hogA aura jo huI nahIM hai usakA prArabdha bhI nahIM hai // 463 // tiSThatyayaM kathaM deha iti zaMkAvato jaDAn / samAdhAtuM bAhyadRSTayA prArabdhaM vadati zrutiH / na tu dehAdisatyatvabodhanAya vipazcitAm // 464 // yadi isa dehakI utpatti nahIM hai to yaha varttamAna kyoM hai aisI zaMkA karanevAle jo jaDa manuSya haiM unako samAdhAna karaneke liye bAhyadRSTise prArabdha saMdehakI utpatti zruti kahatI hai kachu vidvAnoMko dehAdimeM satyatva bujhAneke liye nahIM // 464 // paripUrNamanAdyantamaprameyamavikriyam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 465 // aba yahAMse sAta lokoM meM advitIya brahmako satyatva pratipAdana karate haiM / paripUrNa Adi antase pramAse rahita vikArase zUnya ekahI advitIya brahma hai aura jo nAnAprakArakA jagat dIkhatA hai so saba kucha nahIM hai aisAhI upadeza kiyA jAtA hai || 465 // sadvanaM cidvanaM nityamAnandaghanamakriyam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 466 // satyadhana caitanyaghana nityaghana Anandaghana aura kriyAse hIna ekahI advitIya brahma hai dUsarA kucha nahIM hai // 466 // pratyagekarasaM pUrNamanantaM sarvatomukham / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 467 // pratyakSa ekarasa paripUrNa Adi antase rahita sarvavyApaka ekahI advitIya brahma satya hai dUsarA kucha nahIM hai // 467 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekacUDAmaNiH / aheyamanupAdeyamanAdeyamanAzrayam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 468 // atyAjya aura avAcya agrAhya Azrayase rahita ekahI advitIya brahma satya hai aura jitanA nAnAprakArakA prapaJca hai so saba mithyA hai 468 nirguNaM niSphalaM sUkSmaM nirvikalpaM niraJjanam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 469 // nirguNa kalAse hIna sUkSma (arthAt indriyoMkA agocara ) vikalpase rahita nirmala ekahI advitIya brahma nitya hai aura saba anitya hai469 anirUpyasvarUpaM yanmanovAcAmagocaram / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 470 // jinakA svarUpako nizcaya kisIne nahIM kiyA aura jo mana vacana donoMkA agocara hai vahI eka advitIya brahma nitya hai aura saba prapaJca mithyA hai // 470 // (126) satsamRddhaM svataH siddhaM zuddhaM buddhamanIdRzam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 471 // satyasvarUpa svataH siddha svaccha bodhasvarUpa upamAse rahita ekahI advitIya brahma hai dUsarA saba mithyA hai // 471 // nirastarAgA vinirastabhogAH zAntAH sudAntA yatayo mahAntaH / vijJAya tattvaM parametadante prAptAH parAM nirvRtimAtmayogAt // 472 // jo mahAtmAloga viSaya rAgakotyAga kiyA aura viSaya bhogakI icchA tyAgakara indriyoMkA nigrahakara apane vaza karaliyA aura cittavRttiko nirodhakarake paramatattvako jAnaliyA vaha yogI AtmasaMyoga hone se paramasukhako prApta hote haiM || 472 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 127 ) bhavAnapIdaM paratattvamAtmanaH svarUpamAnandaghanaM vicAryyaM / vidhUya mohaM svamanaH prakalpitaM muktaH kRtArtho bhavatu prabuddhaH // 473 // itanI zikSA dekara zrIzaGkarAcAryyasvAmI ziSyase bole ki tumabhI paramAtmAkA paramatattva AnandaghanasvarUpako vicAra kara manakA prakalpita mahAmohako choDakara kRtArtha prabuddha mukta hojAo || 473 // samAdhinA sAdhuvinizcalAtmanA pazyAtmatattvaM sphuTabodhacakSuSA / niHsaMzayaM samyagavekSitazcecchutaH padArthoM na punarvikalpyate // 474 // samIcInarIti se nizcalAtmaka samAdhise aura vikasita bodharUpa cakSuse Atmatattvako dekho yadi Atmatattvako saMdeharahita samIcInarIti se sthira karaloge to jitane zrutapadArtha haiM so phira vikalpako ( arthAt saMzayako ) na prApta hoMge || 474 // svasyAvidyAbandhasaMbandhamokSAtsatyajJAnAnandarUpAtmalabdhau / zAstraM yuktirdezikoktipramANaM cAntaH siddhA svAnubhUtiH pramANam // 475 // apanA ajJAnarUpa bandhakA saMvandhase mukta honepara satyajJAna AnandusvarUpa AtmasvarUpakA lAbha hotA hai isa viSaya meM zAstra aura yukti aura zreSThoMkA kahA pramANa hai aura aMtaHkaraNase siddha apanA anubhabhI pramANa hai || 475 // bandha mokSazva tRptizca cintArogyakSudhAdayaH / svenaiva vedhA yajjJAnaM pareSAmAnumAnikam ||476 // kSudhA aura bandhase mokSatRpti cintA ArogyakSudhA ye saba apaneko mAlUma hote haiM arthAt jisako bandhanAdika prAptahaiM usI puruSako ina sabakA yathArtha jJAna hotA hai aura dUsareko ina savoMkA jJAna Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 128 ) vivekacUDAmaNiH / anumAna se arthAt bandhaAdise yukta puruSakI ceSTA dIkhanese jJAna hotA hai || 476 // taTasthatA bodhayanti guravaH zrutayo yathA / prajJayaiva taredvidvAnIzvarAnugRhItayA // 477 // jaise zruti alaga zabdadvArA puruSako bodha karAtI hai taise gurubhI taTastha hokara bodha karAte haiM isaliye IzvarakA anugraha yukta kevala apanI buddhise manuSya saMsArako tarate haiM || 477 // svAnubhUtyA svayaM jJAtvA svamAtmAnamakhaNDi - tam / saMsiddhaH sammukhaM tiSThennirvikalpAtmanA - tmani // 478 // apane anubhava se akhaNDa AtmAko svayaM jAnakara siddhapuruSakA vikalpa rahita AtmAmeM saMmukha varttamAna rahanA ucita hai // 178 // vedAntasiddhAnta niruktireSA brahmaiva jIvaH sakalaM jagacca / akhaNDarUpasthitireva mokSo brahmAdvitIye zrutayaH pramANam // 479 // sampUrNa jagat aura jIva ye saba brahmasvarUpahI haiM aisI vedAntakI siddhAntaukti hai aura advitIya brahmameM akhaNDarUpase arthAt bhedazUnya sthira rahanA yahI mokSa hai isameM bhI bahutasI zrutiyAM pramANa haiM // 479 // iti guruvacanAcchutipramANAtparamavagamya satattvamAtmayuktyA / prazamitakaraNaH samAhitAtmA kvacidacalavRttirAtmaniSThito'bhUt // 480 // zrutiyoMkA pramANayukta isa pUrvauktagurukA vacanase aura apanI yuktise paramAtmatattvako jAnakara aura indriyoMko nigraha karake cittavRttiko nirodha karanese nizcaladeha hokara AtmAmeM niSThA karo // 480 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 129 ) kaMcitkAlaM samAdhAya pare brahmaNi mAnasam / utthAya paramAnandAdidaM vacanamabravIt // 481 // pUrvoktaprakArase kucha kAlataka manako sthira kari paramAnanda prApta honeke bAda uThakara Anandayukta hokara vakSyamANa vacanako bolanA // 481 // buddhirvinaSTA galitA pravRttirbrahmAtmanorekatayAdhigatyA / idaM na jAnepyanidaM na jAne kimvA kiyadvA sukhamastyapAram // 482 // brahmajJAnI puruSakI bolane kI yahI rItihai ki, brahma aura AtmAmeM ekatvabuddhi honese merI buddhikA nAza huA aura bAhyaviSayoMmeM jo cittavRtti lagI rahI sobhI layako prAptahuI aura idam padakA artha aura usase bhinna hama kucha nahIM jAnate aura kyA sukha hai aura kitanA hai isakA pAra maiM nahIM pAtA // 482 // vAcA vaktumazakyameva manasA mantuM na vA zakyate svAnandAmRtapUrapUritaparabrahmAmbudhairvaibhavam / ambhorAzivizIrNavArSikazilAbhAvaM bhajanme mano yasyAMzAMzalave vilInamadhunAnandAtmanA nirvRtam // 483 // AtmAnandarUpa amRtakA pravAhase paripUrNa parabrahmarUpa samudrakA vibhavako kahane meM vacanakA sAmarthya nahIM hai aura manabhI nahIM pahuMca sakatA jaisA varSAkAla meM jalakI dhArAse TUTakara zilAkA khaNDa samudrameM jApaDatA hai taise merA mana brahmAnanda samudrakA ekadezameM lIna hokara isa samaya AnandasvarUpa hokara paramasukhako prApta hai // 483 // kva gataM kena vA nItaM kutra lInamidaM jagat / adhunaiva mayA dRSTaM nAsti kiM mahadadbhutam // 484 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130 ) vivekacUDAmaNiH / brahmajJAna hone para aisA mAlUma hotA hai ki, yaha jagat kahAM gayA kisane isako chipAliyA kisameM lIna huA abhI mujhe dIkhatAthA aba nahIM dIkhatA baDI Azcarya kI bAteM haiM // 484 // kiM heyaM kimupAdeyaM kimanyatki vilakSaNam / akhaNDAnandapIyUSapUrNa brahmamahArNave // 485 // kauna vastu tyAjya hai aura kyA grAhya hai aura kyA vilakSaNa hai aisehI amRtase paripUrNa brahmAnanda mahAsamudra meM mAlUma hotA hai || 485 // na kiMcidatra pazyAmi na zRNomi na vedmayaham | svAtmanaiva sadAnandarUpeNAsmi vilakSaNaH || 486|| aba yahAM maiM kucha nahIM dekhatA hUM na sunatA hUM na jAnatA hUM apanehImeM sadAnandarUpase vilakSaNa mAlUma hotI hU~ // 486 // namo namaste gurave mahAtmane vimuktasaGgAya saduttamAya / nityAdvayAnandarasasvarUpiNe bhUmne sadASpAradayAmbudhAmne // 487 // saGgase rahita samIcIna uttama nitya advitIya Anandarasa svarUpI apAradayAkA samudra aise mahAtmA zrIguruko punaH punaH namaskAra karatA hU~ // 487 // yatkaTAkSazazisAndracandrikApAtadhUtabhavatApajazramaH / prAptavAnahamakhaNDavaibhavAnandamAtmapadamakSayaM kSaNAt // 488 // jisa zrIgurumahArAjakA dRSTirUpa candramAkA savana kiraNoMkA sambandha honese saMsArI tApase utpanna jo kheda rahA usase chUTa kara kSapase rahita akhaNDa vibhavAnanda jo Atmapada hai uta padako kSaNamAtrameM maiM prApta huA / / 488 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 131 ) dhanyohaM kRtakRtyohaM vimuktohaM bhavagrahAt / nityAnandasvarUpo'haM pUrNo'haM tadanugrahAt // 489 // zrIguru mahArAjakI kRpAse nitya Ananda svarUpako maiM prApta huA isa liye maiM pUrNa hUM dhanya hUM aura saMsArarUpa grahase vimukta hokara kRtakRtya hUM // 489 // asaGgohamanaGgohamaliGgohamabhaDuraH / prazAnto'hamanantohamamalohaM ciraMtanaH // 490 // guruke anugrahase maiM asaGga huA asaGga rahita cihna se rahita nAzase rahita prazAnta ananta nirmala purAtana brahmasvarUpako prApta huA / / 490 // akartAhamabhoktAhamavikArohama kriyaH / zuddhabodhasvarUpohaM kevalohaM sadAzivaH // 491 // kartRtva bhoktRtva vikAra kriyA ina sabase rahita bodhasvarUpa kevala sadAzivasvarUpa meM hU~ // 491 // I draSTuH zroturvaktuH kartumakurvibhinna evAham / nityanirantara niSkriyaniHsImAsaGgapUrNabodhAtmA // 492 // draSTA zrotA vaktA karttA bhoktA ina sabase bhinna nitya sadA kipAse raeNhita niHsIma asaGga pUrNa bodhasvarUpa AtmA maiM hUM // 492 // nAhamidaM nAma dopyubhayoravabhAsakaM paraM zuddham / bAhyAbhyantarazUnyaM pUrNa brahmA dvitIyamevAham // 493 // na maiM yaha hUM na to vaha hUM arthAt na sthUla prapaJca hUM na to sUkSma hUM kintu donoM kA prakAzaka bAhya Abhyantarase zUnya pUrNa advitIya parama zuddha brahma maiM hU~ // 493 // nirupamamanAditattvaM tvamahamidamada iti kalpanAdUram | nityAnaMdekarasaM satyaM brahmAdvitIyamevAham // 494 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) vivekcuuddaamnniH| upamAse rahita AnAditattva tvaM ahaM idaM isa kalpanAse zUnya nityA . Anandaikarasa satya advitIya brahma maiM hU~ // 494 // nArAyaNo'haM narakAntako'haM purAntako'haM purussohmiishH|| akhaNDabodhohamazeSasAkSI nirIzvaro'haM nirahaM ca nirmamaH // 495 // maiM nArAyaNa hU~ arthAt samudrazAyI hUM naraka nAmakA daityakA aMtaka maiM hUM tripurAsurakA hantA ziva maiM hI hU~ purANapuruSa Izvara maiM hU~ akhaNDabodha sarvasAkSI mamatA ahaMkArase zUnya nirIzvara brahma maiM hI huuN||495|| sarveSu bhUteSvahameva saMsthito jJAnAtmanAntarbahirAzrayaH san / bhoktA ca bhogyaM svayameva sarva yadyatpRthagdRSTamidaM tayA purA // 496 // saba prANiyoMke hRdayameM jJAnarUpase vartamAna maiM hUM aura AzrayarUpase vartamAna bAhara bhItara maiM hUM bhoktA bhogya aura jo jo vastu idaM zabdakI pratItise pUrva dekhA so saba maiM svayaM hUM // 496 // mayyakhaNDasukhAmbhodhI bahudhA vizvavIcayaH / utpadyante vilIyante maayaamaarutvibhrmaat||497|| akhaNDa sukhakA samudra jo maiM hUM tisameM bahutasI saMsArarUpa laharI mAyArUpa mArutake vibhramase utpanna hotI haiM phira usameM layako bhI prApta hotI haiM // 497 // sthUlAdibhAvA mayi kalpitA bhramAdAropitAnusphuraNena lokaiH / kAle yathA kalpakavatsarAya navadiyo niSkalanirvikalpe // 498 // jaise nirvikalpaka vyApaka jo eka kAla hai usameM kalpa vatsara ayana Rtu Adi nAnAbhAva kalpita hote haiM taise kalA aura vikalpase zUnya parabrahma svarUpa hamAremeM jo sthUla sUkSma Adi bhAvanA hai so Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 133 ) saba bhramase aura mithyA AropakI anusphUrtise manuSyAne kalpanA kara lI hai // 498 // AropitaM nAzrayadUSakaM bhavetkadApi mUDhairatidoSadUSitaiH / nAkarotyUSarabhUmibhAgaM marIci - kAvArimahApravAhaH // 499 // jaise bhramase mRgatRSNikA meM jo jala pravAhakA bodha hotA hai usa Aropita jalapravAhase Upara bhUmi kabhI sikta nahIM ho sakatI taise atyanta doSase dUSita mUDha janoMse brahmameM Aropita jo saMsAra hai so saMsArAzraya jo brahmahai unako apane doSase dUSita nahIM kara sakatA // 499 // AkAzavallepavidUragohamA dityavadbhAsyavilakSagoham / AhAryyavannityavinizcalohamambhodhivatpAravivajjitoham // 500 // brahmajJAnI ukti hai ki jaise AkAza saba vastuoMmeM rahatA hai parantu kisIke guNa se lipta nahIM hotA taise maiM viSayale pate dUrastha hU~ aura sUrya ke sadRza prakAzyavastuse bhinna hU~ arthAt jaise sUrya viSayoM ko prakAza karate haiM parantu viSayoMse bhinna hai / parvatoMke sadRza sadA nizcala hU~ samudra sadRza pArAvArase varjita hU~ arthAt merA anta kisIne nahIM pAyA500 na me dehena sambandho megheneva vihAyasaH / ataH kuto me maddharmA jAgratsvapnasuSuptayaH // 501 // jaise meghake sAtha AkAzakA kucha sambandha nahIM hai taise isa deha se mujhako bhI koI sambandha nahIM hai isaliye dehakA jo jAgrat svama suSupti Adi dharma hai so kyoM hamAre meM hosakatA hai / / 501 // upAdhirAyAti sa eva gacchati sa eva karmANi karoti bhuGkte / sa eva jIryan mriyate sadAhaM kulAdrivanizcala eva saMsthitaH // 502 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) vivekcuuddaamnniH| parabrahmameM jo nAnAprakArakI upAdhi mAlUma hotI haiM vahI upAdhi isa lokameM AtI hai phira alagabhI jAtI hai vahI saba karmoko karatI hai aura vahI upAdhi apane kiye karmakA phala bhogatI hai vahI vRddha hokara mRtyuko prApta hotI hai aura maiM to mahAparvatoMke sadRza nizcala hokara sadA vartamAna rahatA hUM aisI jIvanmuktoMkI ukti hai // 502 // na me pravRttirna ca me nivRttiH sadaikarUpasya niraM- . zakasya / ekAtmako yo nibiDo nirantaro vyomeva pUrNaH sa kathaM nu ceSTate // 503 // jIvanmuktoMkI ukti hai ki maiM aMzase rahita sadA ekarUpase vartamAna hU~ merI kisI viSayoMmeM na pravRtti hai na to kisIse nivRtti hai kyoMki jo eka AtmA hokara sadA sarvatra AkAza sadRza pUrNarUpase vyApaka hogA so kyoMkara kisItarahakI ceSTA karegA // 503 // puNyAni pApAni nirindriyasya nizcetaso nirvikRtenirAkRteH / kuto mamAkhaNDasukhAnubhUtebrUte hyananvAgatamityapi shrutiH||504|| indriya aura citta AkRti aura vikRti ina sabase zUnya akhaNDa mukhakA anubhava karanevAle mujhako puNya aura pApa kahA~se hogA kyoMki puNya pApase saba indriyajanya hai maiM ina sabase vilakSaNa hU~ aisAhI zrutibhI kahatI hai // 504 // .. chAyayA spRSTamuSNaM vA zItaM vA suSTu duSTha vA / na spRzatyeva yatkiJcitpuruSaM yadvilakSaNam 505 // jaise manuSyoMkI chAyA uSNa zIta acchA bejAya sabaprakArakI vastuoMko sparza honekA sukha athavA duHkha manuSyako kuchabhI nahIM mAlUma hotA taise zarIra Adi upAdhikA dharma jo puNya pApa hai so IzvarameM kabhI nahIM hotA // 505: / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (135) na sAkSiNAM sAkSyadharmAH saMspRzanti vilakSaNam / avikAramudAsInaM gRhadharmA pradIpavat // 506 / / jaise gRhakA mAlinya Adi dharma gRhake dIpakako nahIM sparza karate taise deha Adi sAkSya vastuoMkA jo sukha duHkha Adi dharma haiM so vikArase zUnya udAsIna sabase vilakSaNa jo sAkSI Izvara haiM unakoM nahIM sparza karatA hai // 506 // kheryathA karmaNi sAkSibhAvo vahneryathA dAhaniyAmakatvam / rajjoyathAropitavastusaGgastathaiva kUTasthacidAtmano me // 507 // jaise sUryodaya honepara manuSyoMkI ceSTA karmameM pravRtta hotI hai parantu sUrya una karbhIkA kevala sAkSI mAtra hai jaise agni dAhakA niyAmaka hai dAhakA pravartaka nahIM hai kyoMki agnikA svataH aisA svabhAvahI hai aura rajjumeM jaise Aropita sarpakA saMsarga hotA hai taisAhI sAkSibhAva deha Adi viSayoM meM kUTastha caitanya AtmasvarUpa mereko hai // 507 // kartApi vA kArayitApi nAhaM bhoktApi vA bhojayitApi nAham / draSTApi vA darzayitApi nAhaM sohaM svayaM jyotiranIhagAtmA // 508 // jIvanmukta puruSakI ukti hai ki maiM na kisI vastukA kartA hUM na to kisIkA kArayitA hUM na maiM bhoktA hUM na to bhojana karanevAlA hUM na draSTA hUMna kisIko dekhanevAlA hUM sabase vilakSaNa upamAse rahita vahI svayaM prakAzarUpa AtmA maiM hUM // 508 // calatyupAdhau pratibimbalaulyamaupAdhikaM mUDhadhiyo nayanti / svabimbabhUtaM ravivadviniSkriya kartAsmi bhoktAsmi hatosmi heti // 509 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanmukta bolate habakAlaulyahai usakArahita jalastha bapaDanase deha (136) vivekcuuddaamnniH| jIvanmukta bolate haiM ki,baDe kaSTakI bAte haiM upAdhike caJcala honese aupAdhika jo prativimbakA laulyahai usakI caJcalatA mUDha manuSya AtmAmeM mAnate haiM jaise jalake caJcalahonese kriyA rahita jalastha sUryake pratibimbako caJcala mAnate haiM taise deha AdimeM AtmAkA pratibimba paDanese deha. kA kartRtva bhoktRtva dharma AtmAmeM jAnate haiM isase adhika kyA kaSTahai 509 jale vApi sthale vApi luThatveSa jddaatmkH| nAhaM vilipye taddhamairghaTadhammainebho yathA // 510 // yaha jo jaDAtmaka deha hai so jalameM gire cAhe pRthva meM gire parantu isa dehake dharmase brahmarUpa meM lipta nahIM hotA jaise ghaTakA mAlinyAdi dharmase AkAza lipta nahIM hotA // 510 // kartRtvabhoktRtvakhalatvamattatAjaDatvabaddhatvavimuktatAdayaH / buddhervikalpA na tu santi vastutaH svasminpare brahmaNi kevale'dvaye // 511 // kartRtva bhoktRtva kuTilatA unmattatA jaDatA bandha mokSa Adi ye saba buddhike vikalpa haiM kintu advitIya kevala parabrahmasvarUpa hamAremeM ye koI dharma nahIM rahate // 511 // santu vikArAH prakRtedezadhA zatadhA sahasradhA vApi / kiM me'saGgacitastairna dhanaH kvacidambaraM spRzati512 jIvanmukta puruSa kahate haiM ki, dazaprakArakA athavA saba prakArakA cAhe hajAra tarahakA prakRtikA vikAra honesebhI merI kyA hAni hai kyoMki maiM saba vikAroM ke saMgase rahita caitanyarUpa hU~ mujhako koI vikAra sparza nahIM karate jaise megha AkAzako sparza nahIM karatA 512 avyaktAdisthUlaparyantametadvizvaM yatrAbhAsamAtra pratItam // vyomaprakhyaM sUkSmamAghantahInaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 513 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (137) buddhi Adi sthUla dehaparyanta saba vizva jisameM mithyA AbhAsamAtra pratIta hotA hai vahI AkAzasadRza vyApaka sUkSma Adi antase rahita jo advitIya brahma hai vahI maiM hU~ // 513 // sarvAdhAraM sarvavastuprakAzaM sarvAkAraM sarvagaM srvshuunym|nityN zuddhaM nizcalaM nirvikalpaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 514 // sabakA AdhAra Ara saba vastuoMkA prakAzaka sabakA AkAra aura sabameM rahanevAlA sabase zUnya nitya zuddha nizcala vikalpase rahita jo advitIya brahma hai soI brahma maiM hUM // 514 // yatpratyastAzeSamAyAvizeSa pratyagrUpaM pratyayAgamyamAnam / satyajJAnAnantamAnandarUpaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 515 // jisameM sampUrNamAyAkA kArya layako prApta hotA hai aisA jo vyApakarUpa pratyakSa pratItike agocara satya jJAna ananta Ananda rUpa advitIya brahma hai soI brahma maiM hUM aisI brahmajJAnIkI ukti hai515 niSkriyosmyavikAro'smi niSkalo'smi nirAkRtiH / nirvikalpo'smi nityosmi nirAlambosmi nirdvayaH // 516 // maiM kriyA aura vikArase rahita hUM aura kalAse AkRtise bhI zUnya hUM vikalpase rahita aura avalambase rahita advitIya nitya brahma maiM hUM / / 516 // sarvAtmako'ha sarvo'haM srvaatiitohmdvyH| kevalAkhaNDabodho'haMmAnandohaM nirantaram // 517 // sabakA AtmA maiM hUM aura jo kucha vastu hai so hamase bhinna nahIM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) vivekcuuddaamnniH| hai aura sabase atiriktabhI maiM hUM advitIya kevala akhaNDabodha nirantara AnandarUpa brahma maiM hI hUM // 517 // svArAjyasAmrAjyavibhUtireSA bhavatkRpAzrImahimaprasAdAt / prAptA mayA zrIgurave mahAtmane namo namaste'stu punarnamo'stu // 218 // guruke prati ziSyakI ukti hai- he zrIgurumahArAja ! ApakI kRpAse va mahimAke prasAdase svargakA akhaNDa rAjyakI vibhUti maiM pAyA isa liye mahAtmA zrIgurumahArAjako vAramvAra maiM namaskAra karatA hUM 518 mahAsvapne mAyAkRtajanijarAmRtyugahane bhramantaM klizyantaM bahulataratApairanudinam / ahaMkAravyA vyathitamimamatyantakRpayA prabodhya prasvApAtparamavitavAnmAmasi guro / / 919 // he zrIgurumahArAja ! mAyAkRta jo janma jarA mRtyu hai. ina sabase kaThina mahAsvapna sadRza isa saMsArakA jo atyanta duHkha hai usa duHkhase kleza pAkara rAtadina bhramaNameM prApta aura ahaMkArarUpa mahAvyAghrase atyanta vyathita mujhako Apane ati kRpAkara prabodha karAya ina saba bhrAntiyoMse rakSita kiyA // 519 // namastasmai sadaikasmai kasmaicinmahase namaH / yadetadvizvarUpeNa rAjate gururAja te // 520 // he gururAja ! Apako sadA namaskAra karatA hUM jo Apa anirvacanIya svayaM prakAza brahmarUpa hokara isa vizvarUpase virAjamAna haiN520|| iti natamavalokya ziSyavayaM samadhigatAtmasukhaM prabuddhatattvam / pramuditahRdayaH sa dezikendraH punaridamAha vacaH paraM mahAtmA // 521 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (139) paramatatvako jAnakara Atmasukhako prApta jo ziSyavara usakI aisI namratA dekhakara prasanna hRdayase upadeSTA mahAtmA zrIgurumahArAja phira yaha vacana bole // 521 // brahmapratyayasannatirjagadato brahmaiva satsarvataH pazyAdhyAtmadRzA prazAntamanasA sarvAsvavasthAsvapi / rUpAdanyadavekSitaM kimabhitazcakSuSmatAM dRzyate tadbrahmavidaH sataH kimaparaM buddhavihArAspadam // 522 // he ziSya ! prazAnta mana hokara AtmadRSTise saba avasthAoMmeM dekho ki, brahma pratyayakA saMtAna saba jagat hai isaliye saba brahmamaya hai jaisA netrase cAroMtarapha dekhanese netravAn puruSoMko rUpase anya dUsarA kucha nahIM dIkhatA taise brahmajJAnIko saccidAnanda parabrahmase bhinna buddhikA vihArasthAna dUsarA kucha nahIM hai // 522 // . kastAM parAnandarasAnubhUtimutsRjya zUnyeSu rameta vidvAn / candre mahAhlAdini dIpyamAne citrendumAlokayituM ka icchet / / 523 // kauna aisA vidvAn hogA jo paramAnandarasakA anubhava choDakara mithyA viSayoMmeM ramaNa karegA jaise paramaprakAzaka sukhaprada candramAkA darzana choDakara kauna aisA manuSya hogA jo zitrakA likhA candramAko dekhegA // 523 // asatpadArthAnubhavena kiMcinnAsti tRptirna ca duHkhahAniH / tadadvayAnandarasAnubhUtyA tRptaH sukhaM tiSTha sadAtmaniSThayA // 524 / / asat padArthoMke anubhava karanese na tRpti hogI na duHkhakA nAzahI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) vivekacUDAmaNiH / hogA isaliye advayAnanda rasake anubhavase tRpta hokara AtmaniSThA se sadAvarttA karo // 524 // svameva sarvathA pazyan manyamAnaH svamavyayam / svAnandamanubhuJjAnaH kAlaM naya mahAmate / / 525 // gurumahArAja ziSyako zikSA karate haiM ki AtmasvarUpako sarvathA dIkhatA huA AtmAko nAzarahita mAno aura AtmAnanda rasake bhoga karatA huA kAlako vyatIta karo / / 525 // akhaNDa bodhAtmani nirvikalpe vikalpanaM vyomni puraprakalpanam / tadadvayAnandamayAtmanA sadA zAnti parAmetya bhajasva maunam // 526 // vikalpase rahita akhaNDa bodhAtmaka parabrahmameM jo nAnA prakArakI kalpanA hai so saba AkAzameM mithyApurakI prakalpanA sadRza mithyA hai isa kAraNa advitIya Anandamaya AtmasvarUpase mauna hokara parama zAntiko sevana karo // 526 // tUSNImavasthA paramopazAntirbuddherasatkalpavikalpahetoH / brahmAtmanA brahmavido mahAtmano yatrAdvayAnandasukhaM nirantaram // 527 // asatkalpavikalpakA kAraNa jo buddhi hai usako zAntike liye mauna avasthAkA prApta honA brahmajJAnI mahAtmA ke liye uttama hai jisa avasthAmeM brahmasvarUpa hokara advitIyAnanda sukhako nirantara anubhava hotA hai // 527 // nAsti nirvAsanAnmaunAtparaM sukhakRduttamam / vijJAtAtmasvarUpasya svaanndrspaayinH||528|| jisane AtmasvarUpako jAna liyA aura AtmAnanda rasako pAna Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 141 ) karatA hai unakI vAsanAko tyAga karanA aura maunakA dhAraNa karanA isase adhika dUsarA kucha sukhadAyaka nahIM hai // 528 // gacchaMstiSThanupavizaJchayAno vAnyathApi vA / yathecchayA vasedvidvAnAtmArAmaH sadA muniH 529 // vidvAn munilogoMko ucita hai jo calate khaDe hote baiThate sote huve sarvathA AtmArAma hokara yatheSTAcaraNase vAsa kareM / / 529 // na dezakAlAsana digyamAdilakSyAdyapekSApratibavRtteH / saMsiddhatattvasya mahAtmano'sti svavedane kA niyamAdyavasthA // 530 // jisa mahAtmAkA Atmatattva siddha huA aura cittakI vRtti pratibaddha huI usake liye deza, kAla, Asana, dizA, yama, niyama Adi dhyAnakI sAmagrI apekSita nahIM hai kyoMki yama, niyama AdikA phala brahmajJAna hai so jJAna yadi hogayA to ye saba vyartha hI haiM // 530 // ghaToyamiti vijJAtuM niyamaH konvavekSate / vinA pramANasuSTutvaM yasminsati pdaarthdhiiH||531|| jaisA yaha ghaTa hai aisA jJAna honeke liye kisI niyamakI apekSA nahIM hotI taise pramANa sauSThava ke binA bhI sat brahmake bodha honese padArtha buddhi hotI hai // 531 // ayamAtmA nityasiddhaH pramANe sati bhAsate / na dezaM nApi vA kAlaM na zuddhiM vApyapekSate 532 // pramANa rahanese yaha AtmA nitya siddha mAlUma hotA hai aura dezakAla zuddhi ina sabakI apekSA AtmajJAna honepara nahIM hotI 532 devadattohamityetadvijJAnaM nirapekSakam / tadvadbrahmavido'pyasya brahmAhamiti vedanam // 933 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) vivekcuuddaamnniH| jaisA maiM devadatta nAmaka hU~ aisA apanA nAma jJAnameM kisIkI apekSA nahIM hotI taise brahmajJAnIkA bhI maiM brahma hU~ isa jJAnameM kisIkI apekSA nahIM hotI // 533 // bhAnuneva jagatsarva bhAsate yasya tejsaa| anAtmakamasattucchaM kintu tasyAvabhAsakam // 534 // jaise sUryake udaya honese jagat bhAsatA hai taise jisa parabrahmake tejase AtmAse bhinna anitya jhUThA jagat bhAsatA hai to usa brahmakA avabhAsaka dUsarA kauna hogA // 534 // vedazAstrapurANAni bhUtAni sakalAnyapi / yenArthavanti taM kiMtu vijJAtAraM prakAzayet // 535 // veda zAstra purANa aura saba bhUtamAtra ye saba vastu jisase arthavAn hote haiM usa vijJAtA Izvarako dUsarA kauna prakAzaka hogA // 535 // eSa svayaMjyotiranantazaktirAtmA'prameyaH sakalAnubhUtiH / yameva vijJAya vimuktabandho jayatyayaM brahmaviduttamottamaH // 536 // yaha AtmA svayaM prakAzarUpa hai isakI zaktikA kisIne anta nahIM pAyA prabhAse rahita sabakA anubhava karatA hai isa AtmAko jAnanese brahmajJAnI bandhase mukta hokara sabase uttama kahA jAtAhai 536 na khidyate no viSayaiH pramodate na sajate nApi virajyate ca / svasminsadA krIDati nandati svayaM nirantarAnandarasena tRptaH // 537 // brahmajJAna honepara yogI loga na khedako prApta hote na to viSaya prApta honese prasanna hote na kisImeM Asakta hote na kisAse virakta hote kevala AtmasvarUpako pAkara svayaM sadA Anandarasase tRpta hokara vihAra karate haiM // 537 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (143) kSudhAM dehavyA tyaktvA bAlaH krIDati vastuni / tathaiva vidvAn ramate nirmamo nirahaM sukhI // 538 // jaise bhUkha va pyAsa tyAgakara aura dehakI vyathAko bhI choDakara bAlaka krIDAmeM Asakta rahatA hai taisAhI vidvAn puruSa mamatA ahaMkArako choDakara sukhI ho vihAra karatA hai // 538 // cintAzUnyamadainyabhakSyamazanaM pAnaM saridvAriSu svAntatryeNa niraMkuzA sthitirabhInidrA zmazAne bane ! vastraM kSAlanazoSaNAdirahitaM digvAstuzayyA mahI saMcAro nigamAntavIthiSu vidA krIDApare brahmaNi // 539 // brahmajJAnIkA svabhAva varNanahai cintA aura dInatAko tyAga kara samayapara bhikSA lekara bhojana karanA aura nadiyoM meM jala pInA svatantra hokara jahAM citta lage vahAM baiThanA aura bhaya se rahita hokara zmazAna bhUmimeM cAhe vanameM nidrA karanA vastra jo rahe usako dhone sukhAnekA yatna na karanA athavA naMge rahanA bhUmiko zayyA karalenA aura veda vedAntarUpa vana vIthiyoMmeM bhramaNa karanA aura parabrahmameM krIDA karanA isa rItise AtmajJAnIko vihAra karanA cAhiye // 539 // vimAnamAlambya shriirmetdbhunktyshessaavissyaanupsthitaan| parecchayA bAlavadAtmavettA yo'vyataliMgo'nanusaktabAhyaH // 540 // AtmajJAnI mahAtmA puruSa zarIrarUpa eka vimAnake avalamba kare vinA yatna upasthita saMpUrNa viSayoMko parAI icchAse bhoga karate haiM jaisA bAlaka saba viSayoMko parAye kahane mAphika svIkAra karalete haiM parantu vaha jJAnI puruSa apane svarUpako chipAkara kisI bAhya viSayoMmeM anurAga nahIM rakhate // 540 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144 ) vivekacUDAmaNiH / digambaro vApi ca sAmbaro vA tvagambaro vApi cidambarasthaH / unmattavadvApi ca bAlavadvA pizAcavadvApi caratyavanyAm // 541 // caitanyarUpa hI vastradhAraNa kari brahmajJAnI mAhAtmA kabhI naMge hojAte haiM kabhI vastra pahanakara kabhI carmAmbarako dhAraNa kara unmattake samAna kabhI bAlaka samAna kabhI pizAcasamAna hokara bhUmaNDala meM vicarate haiM // 541 // kAmAnniSkAmarUpI saMzvaratyekacaro muniH / svAtmanaiva sadA tuSTaH svayaM sarvAtmanA sthitaH // 542 // jJAnIpuruSa AtmasvarUmeM sadA saMtuSTa hokara aura sarvAtmasvarUpa hokara niHkAmarUpase saba kAmako karate bhI haiM para apane sadA brahmahI mana rahate haiM // 542 // kvacinmUDho vidvAn kacidapi mahArAjavibhavaH kaciddhAntaH saumyaH kvacidajagarAcArakalitaH / kvacitpAtrIbhUtaH kvacidavamataH kvApyaviditazvaratyevaM prAjJaH satataparamAnandasukhitaH // 543 // brahmavit mahAtmA kahIM mUDha samAna dikhAI dete haiM kabhI vidvAn ho baiThate haiM kahIM mahArAjoM kA vibhava bhogate haiM kahIM bhrAnta rUpase dikhAI dete haiM kahIM to saumya rUpa hojAte haiM kahIM ajagaroMke AcaraNa yukta hote haiM kahIM mahAtmA banakara pUjitahote haiM kahIM anAdara bhI pAte haiM kahIM chipe rahate haiM kahIM prakaTa rahate haiM isa prakArase jJAnI mahAtmA sadA paramAnanda sukhase sukhI hokara vicarate haiM / / 543 // nirdhano'pi sadA tuSTopyasahAyo mahAbalaH / nityatRptopyabhuJjAno'pyasamaH samadarzanaH // 544 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATIkAsametaH / ( 145 ) brahmajJAnI yadyapi nirdhana haiM taubhI sadA saMtuSTa rahate haiM yadyapi unakA koI sahAyaka nahIM rahatA taubhI vaha mahAbaliSTa hI rahate haiM bhojanabhI nahIM karate tobhI sadA tRptahI rahate haiM yadyapi ve sabake tulya nahIM haiM arit aant apane samAnahI dIkhate haiM // 544 // api kurvantrakurvANazcAbhoktA phalabhogyapi / zarIryapyazarISa paricchinnapi sarvagaH // 545 // yadyapi jJAnI puruSa bAhya karmako karate haiM tathApi apane kucha nahIM karate yadyapi abhoktA hai tobhI phala bhogate haiM zarIrI haiM tathApi apane ko zarIrI nahIM mAnate haiM to paricchinna para apaneko sarvavyApakahI mAnate haiM 545 azarIraM sadA santamimaM brahmavidaM kacit / priyApriye na spRzatastathaiva ca zubhAzubhe // 946 // aise brahmajJAnI yadyapi sadA vartamAna hai tathApi vaha zarIra rahita haiM isaliye kabhI unako priya cAhe apriya zubha cAhe azubha sparza nahIM karatAha546 sthUlAdi saMbandhato'bhimAninaH sukhaM ca duHkhaM ca zubhAzubha ca / vidhvastabandhasya sadAtmano mune kutaH zubhaM vApyazubhaM phalaM vA // 547 // isa sthUla dehase sambandha karanevAle jo abhimAnI puruSa haiM unhIko sukha aura duHkha zubha aura azubha hote haiM jo isa sthUla dehake bandhase mukta hue unako zubha azubhakA phala kahAMse hogA / / 547 // tamasA grastavadbhAnAdagrastopi ravirjanaiH / grasta ityucyate bhrAntyA hyajJAtvA vstulkssnnm||548|| tadvaddehAdibandhebhyo vimuktaM brahmavittamam / pazyanti dehavanmUDhAH zarIrAbhAsadarzanAt // 549 // jaise rAhu sUryako grAsa nahIM karatA kintu manuSyoM kI dRSTimeM bheda utpAdana karatA hai isa yathAvadvastuko na jAnakara manuSya sUryako grasta kahate haiM taise deha Adi bandhase vimukta uttama brahmajJAnIko 10 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) vivekcuuddaamnniH| zarIrakA AbhAsa dIkhanese mUDhajana dehase baddha dIkhate haiN|548||549|| ahinilayanIvAyaM muktvA dehaM tu tiSThati / itastatazcAlyamAno ytkinycitpraannvaayunaa||550|| jaise sarpa apane carmamaya dehako choDakara prANavAyuse itastataH caMcalatAko pAkara anyatra sthita hotAhai taise jJAnIbhI isa dehakA sneha choDakara itastataH varttamAna hote haiM // 550 // srotasA nIyate dAru yathA nimronnatasthalam / daivena nIyate deho yathA kAlopamuktiSu // 55 // jaise jalakA pravAhase kASTha nIce U~ce jamIna para prApta hotA hai taise prArabdha karmase yaha dehabhI kAlakA upabhogameM prApta hotA hai // 551 // prArabdhakarmaparikalpitavAsanAbhiH saMsArivaJcarati bhuktiSu muktadehaH / siddhaH svayaM vasati sAkSivatra tUSNIM cakrasya mUlamiva klpviklpshuunyH||552|| brahmajJAnI puruSakA jo mamatAse rahita yaha deha hai so deha prArabdha karmase kalpita jo nAnAprakAra kI vAsanA hai usI vAsanA pravAhase bhogya vastuoMmeM saMsArI manuSyoM ke nAI prApta hai aura jJAnI puruSa sAkSIke samAna isa viSayameM apane mauna hokara isa dehakA tAratamyako dekhate haiM jaise rathake cakrameM jo mUla hai jisako dhUrA kahate haiM vaha mUla kriyAzUnya hokara cakrake vegako sAkSIrUpase dIravatAhai Apa koI yatna nahIM karatA hai // 552 // naivendriyANi viSayeSu niyukta eSa naivApayukta upadarzanalakSaNasthaH / naiva kriyAphalamapIpadavekSate sa sAnandasAndrasapAnasumattacittaH // 553 // brahmajJAnI puruSa AtmarUpameM sthira hokara viSayoM meM indriyoMko na kabhI niyukta karate haiM na to nivRtta karate aura na kabhI kriyAke phalake tarapha dRSTi dete kevala brahmAnandarasako pAna kari mundara mattasamAna viharate haiM553 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (147 ) lakSyAlakSyagati tyaktvA ystissttetkevlaatmnaa| ziva eva svayaM sAkSAdayaM brahmaviduttamaH // 554 // lakSya alakSya vastuoMkI gatiko tyAgakara kevala eka AtmasvarUpase jo jJAnI sadA sthira hote haiM vaha sAkSAt zivasvarUpa haiM brahmajJAniyoMmeM uttama haiM // 554 // jIvanneva sadA muktaH kRtArtho brhmvittmH|| upAdhinAzAdbrahmaiva sanbrahmApyeti nirdvayam // 555 // jisakI cittase upAdhi naSTa huI vahI uttama brahmajJAnI kRtakRtya haiM aura sadA jIvanmukta hokara nirdaya brahmarUpako prApta hote haiN||55|| zailuSo veSasadbhAvAbhAvayozca yathA pumAn / tathaiva brahmavicchreSThaH sadA brahmaiva naaprH|| 556 // jase naTa nAnAprakArakA svarUpa racanA karanese aura nahIMbhI karanese puruSarUpa usakA yathArtha saba avasthAmeM rahatA hai taise brahmajJAniyoMmeM zreSTha jo hai so kisI avasthAmeM vartamAna rahai parantu vaha brahmarUpahI hai556 yatra kvApi vizIrNa satparNamiva tarorvapuH patatAt / brahmIbhUtasya yateH prAgeva taccidagninA dagdham // 997 // jaise vRkSase samIcInapatra sUkhane para jahAM tahAM giraparatAhai taise brahmasvarUpako prApta yatikA zarIra pUrvahIse caitanyarUpa amise dagdha rahatAhai isa liye cAhe kahIM girake zIrNa hojAve isameM jJAnIkI koI kSati nahIM hai 557 sadAtmani brahmaNi tiSThato muneH pUrNA'dvayAnandamayAtmanA sadAni dezakAlAAcitapratIkSA tvaGmAMsavipiNDavisarjanAya // 558 // pUrNa advayAnandamaya hokara saccidAnandAtmakaparabrahmameM sadA vartamAna jo muni haiM unakA jo tvacA mAMsaM viSThA Adise pUrNa yaha deha piNDahai isako tyAga karaneke liye pavitra dezakAla AdikI pratIkSA nahIM hai kyoMki ve to svayaM sadA mukta haiM // 558 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 148 ) vivekacUDAmaNiH / dehasya mokSo no mokSo na daNDasya kamaNDaloH / avidyA hRdayagranthimokSo mokSo yatastataH // 559 // dehakA mokSa honA mokSa nahIM hai aura daNDakamaNDalukA tyAga karanAbhI mokSa nahIM hai kintu jisase ajJAnarUpa jo hRdayakI graMthi hai usa granthikA mokSa honA vahI mokSa hai / / 559 // kulyAyAmatha nadyAM vA zivakSetre'tha cattvare / patati cettena taroH kinnu zubhAzubham // 560 // kisI tAlAba meM cAhe kisI nadImeM cAhe kAzIkSetra meM athavA koI acche cautarepara kahIM bhI vRkSakA patra patita hA parantu usa patrake giranese vRkSakA koI hAni lAbha nahIM haiM taise brahmajJAnIkA zarIra cAhe kahIM patita ho para jJAnIko isameM koI harSaviSAda nahIM hotA // 560 // patrasya puSpasya phalasya nAzavadehendriyaprANadhiyAM vinAzaH / naivAtmanaH svasya sadAtmakasyAnandAkRtervRkSavadasti caiSaH // 561 // jaise patra aura puSpa aura phalakA nAza honese vRkSakA nAza nahIM hotA taise deha indriya prANa buddhi inasabakA nAza honese bhI AnandarUpa AtmAkA kabhI nAza nahIM hotA / / 561 // prajJAnaghana ityAtmalakSaNaM satyasUcakam / avidyopAdhikasyaiva kathayanti vinAzanam // 562 // satyakA sUcaka jo prajJAnaghana yaha vizeSaNa hai so AtmalakSaNakA anuvAda kari upAdhihIke nAzako kathana karatA hai // 562 // avinAzo vA'reyamAtmeti zrutirAtmanaH / prabravIdavinAzitvaM vinazyatsu vikAriSu // 563 // vikArI jo deha Adi sthUla sUkSma padArtha haiM ina sabakA nAza honese bhI AtmAkA nAza nahIM hotA hai yatnavAna ( avinAzo vAre'yamAtmA ) yaha zruti spaSTa AtmAko avinAzI kahatI hai // 563 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (149) pASANavRkSatRNadhAnyakaDaMgarAyA dagdhA bhavanti hi mRdeva yathA tathaiva / dehendriyAsumanaAdisamastadRzyaM jJAnAgnidagdhamupayAti parAtmabhAvam // 564 // jaise pASANa, vRkSa, tRNa, dhAnya,musA ye saba nAza honepara mRttikA svarUpa hojAte haiM taise deha, indriya, prANa, mana Adi jitane dRzya padArtha hai so saba nAza honepara paramAtmasvarUpahIko prApta hote haiM564 vilakSaNaM yathA dhvAntaM lIyate bhAnutejasi / tathaiva sakalaM dRzyaM brahmaNi pravilIyate // 565 // vilakSaNa andhakAra jaise sUryake udaya honepara sUryahImeM laya hojAtA hai taise saba dRzya padArtha brahmajJAna honepara brahmahImeM laya hote haiN||56|| vaTe naSTe yathA vyoma vyomaiva bhavati sphuTam / tathaivopAdhivilaye brahmaiva brahmavitsvayam // 566 // vaTake nAza honese ghaTakA AkAza jaise mahAAkAzasvarUpahI ho jAtAhai taise upAdhikA nAza honese brahmajJAnI brahmarUpahI hojAtAhai566 zrIraM bhIge yathA kSipta tailaM taile jalaM jle| saMyuktamekatAM yAti tthaatmnyaatmvinmuniH||567|| jaise dUdhako dUdha meM milAnese telako telameM milAnese jalako jalameM milAnese ekahI rUpa ho jAtA hai taise jJAnI manuSya AtmajJAna honepara AtmasvarUpahI hojAte haiM // 567 / / evaM videhakaivalyaM sanmAtratvamakhaNDitam / brahmabhAvaM prapadyaiSa yatina vartate punH|| 568 // pUrva ukta prakArase deha tyAga honepara akhaNDa sattAmAtra brahmabhAvako Apta hokara yatiloga phira isa saMsArameM nahIM prApta hote / / 568 // sdaatmaiktvvijnyaandgdhaavidyaadivrmnnH| amuSyabrahmabhUtatvAdbrahmaNaH kuta udbhvH||569 // AtmAmeM ekatva jJAna honese ajJAnakA zarIra jaba dagdha hojAtA hai to brahmajJAnI brahmarUpahI ho jAtA hai to brahmakA phira udbhava kaise hogA569 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) vivekacUDAmaNiH / mAyAkRptau bandhamokSau na staH svAtmani vstutH| yathA rajjo niSkriyAyAM srpaabhaasvinirgmau||970|| jaise kriyAse rahita rajjumeM sarpakA bhrama hotAhai phira vaha bhrama nivRttabhI ho jAtAhai parantu rajju jaisAkA taisAhI rahatAhai taise mAyAkA kArya baMdha mokSahai so AtmAmeM kabhI nahIM hotA AtmA ekahIrUpa sadA rahatAhai570 AvRtteH sadasattvAbhyAM vaktavya bndhmokssnne| nAvRttibrahmaNaHkAcidanyAbhAvAdanAvRtam / yavastAdvaitahAniH syAdvaitaM no sahate shrutiH||971|| ajJAnakI jo AvaraNazakti hai usIke rahanese bandha hotA hai aura AvaraNazaktike abhAva honese mokSa hotA hai usa AvaraNazaktikA brahmameM abhAva honese brahmakA bandha mokSa bhI nahIM hai yadi brahmameM bhI AvaraNazakti hogI arthAt yadi brahma bhI AvaraNazaktise AvRta hogA to brahmameM advaita siddha na hogA aura brahmameM dvaitabhAva honA yaha sarvathA zruti viruddha hai / / 571 // bandhaM ca mokSaM ca sadaiva mUDhA buddherguNaM vastuni kalpayantiA hagAvRti meghakRtAM yathA rakho yato'dayAsaMgacidetadakSaram buddhikA guNa jo bandha mokSa hai usa bandha mokSako mRDha manuSya advayAnanda parabrahmavastumeM kalpanA karate haiM jaise meghase apanI dRSTiko AvRta hojAnese sUryako AvRta mAnate haiM brahma to bhedase rahita asaGga caitanyarUpa nAzase rahita he aise brahmakA bandha mokSa kyoM hogA // 572 / / astItipratyayo yazca yazca nAstIti vstuni| buddharevaguNAvato na tu nityasya vastunaH // 573 // AtmavastumeM jo asti pratItihai aura nAsti aisI jo pratItihai ye donoM pratIti buddhikA guNahai nitya vastu jo AtmAhai usakA guNa nahIM hai kyoMki AtmA asti nAsti ina donoM pratItiyoMse vilakSaNahai 573 atasto mAyayA kRptau bandhamokSau na vAtmani / niSkale niSkriye zAnte niravaye nirnyjne| advitIye pare taccha vyomavatkalpanA kutaH // 574 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaassaattiikaasmetH| (151) isa kAraNa mAyAkA kArya jo ye donoM vandha mokSa haiM so kalA kriyAse rahita zAnta niravadya niraJjana advitIya AkAzavat nirlepa jo parabrahma hai unameM kaise rahegA // 574 // na virodho na cotpattirna bandho na ca sAdhakaH / na musukSuna vai mukta ityeSA paramArthatA // 27 // AtmavastumeM na koI virodha hai na utpatti hai na bandha hai na sAdhaka hai na bhAkSakI icchA hai na muktahai sabase vilakSaNa paramArtha vastu AtmAhai 575 sakalanigamacUDAsvAntasiddhAntarUpaM paramidamatiguhyaM datiM myaay| apagatakalidopaM kAmanimuktabuddhisvamutavadasakRttvAMbhAvayitvA mumukSum976 yaha saba vedAntakA siddhAnta upadeza kari AcArya mahArAja ziSyo bole ki, kalike doSase vinirmukta kAmanAse rahita mokSakI icchA karanevAlA tumako apane putra ke samAna jAnakara sampUrNa vedakA zirobhAga jo apane hRdayakA parama siddhAnta atigopanIya viSaya rahA momaba isa samaya maiMne dikhAyA / / 576 // iti zrutvA gurorvAkyaM prazrayeNa kRtAnatiH / sa tena samanujJAto yayau nirmuktabandhanaH // 577 // aise vacana guruke sunakara ziSyane vaDI namratAse praNAma kiyA aura gurukI AjJA pAkara saMsAra vandhale mukta hokara apane sthAnako gayA577 gurureva sadAnandasindhau nirmagnamAnasaH / pAvayan vasudhAM sarvAM vicacAra nirntrH||578 // gurubhI saccidAnanda brahma meM manamAnasa hokara sampUrNa pRthivIko pavitra karate huye nirantara vicarane lage // 578 // ityAcAryyasya ziSyasya saMvAdenAtmalakSaNam / nirUpitaM mumukSUNAM sukhabodhopapattaye // 579 // __ zrIzaGkarAcAryasvAmI granthake antameM adhikArI va viSaya prayojana kahate haiM ki mumukSu puruSako thoDe parizramase Atmabodha honeke liye Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152) vivekacUDAmaNiH / AcArya ziSya kA saMvAdake bahAnese AtmalakSaNa nirUpaNa kiyA579 hitamimamupadezamAdriyantAM vihitanirastasamasta * cittadoSAH bhavasukhavirataH prazAntacittAHzruti rasikA yatayo mumukSavo ye // 580 // jo yati puruSa saMsArI sukhase vairAgyako prApta hue aura prazAnta citta haiM aura zrutiyoMmeM zraddhAlu hokara mokSakI icchA rakhatA hai vaha mumukSuloga samasta cittadoSoMko tyAga kAra apane hitake liye mere upadezako Adara kareMge // 580 // saMsArAdhvani tApabhAnukiraNaprodbhUtadAhavyathAkhinAnAM jalakAMkSayA marubhuvi zrAMtyA paribhrAmyatAm / atyAsannasudhAmbudhiM sukhakaraM brahmAdvayaM darzayatyeSA zaGkarabhAratI vijayate nirvaannsNdaayinii||981 iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryyagovindabhagavatpUjyapAdaziSya zrImacchaMkarabhagavatkRto vivekacUDAmaNiH samApta yaha jo zrIzaMkarAcArya svAmIkI grantharUpa vANI hai so vijayako prApta huI kaisI yaha grantharUpa vANI hai ki jo saMsArarUpa mArgameM prApta tApa aura nAnA klezarUpa sUryakI kiraNoMse dAha aura vyathA ina sabase khedako prApta aura tApa zAntike liye jalakI icchAse nirjala dezameM zrAnta hokara paribhramaNa karate hue manuSyoMko sukhakA denevAlA jo advitIya brahmarUpa atisannikaTa jo amRtakA samudra hai usako dikhAtI hai aura parama mokSako denevAlI hai // 581 / / paJceSunavazItAMzusammite vaikrmbdke| vAkyapuSpAvaliriyaM zivayorarpitA mayA // 1 // iti zrImacchaparAmaNDalAntargatarAmapuragrAmavAstavyapaNDitapRthvIdattapANDeyAtmaja paNDitacandrazekharazarmaviracitA vivekacUDAmaNi bhASATIkA samAptA / _ khemarAja zrIkRSNadAsa. "zrIveGkaTezvara" sTIm-yantrAlaya-bambaI 0 / /