Book Title: Anusandhan 2016 09 SrNo 70
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520571/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) anusandhAna - 70 prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA zrIhemacandrAcArya sampAdaka : vijayazIlacandrasUri 1PM kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi 2016 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusandhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA (70 sampAdaka : vijayazIlacandrasUri -IMILARATHI ANIMANANDoooo zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2016 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 70 Adya sampAdaka : Do. harivallabha bhAyANI sampAdaka : vijayazIlacandrasUri samparka : C/0. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, mahAvIra TAvara pAchaLa, pAlaDI, amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 E-mail : s.samrat2005@gmail.com prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAna : (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAyamandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 phona : 079-26622465 (2) zrIvijayanemisUri-jJAnazAlA zAsanasamrATa bhavana zeTha haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004 phona : 079-22168554 Email : nemisuri.gyanshala@gmail.com (3) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 phona : 079-25356692 prati : 250 : Rs 150-00 mudraka : kirITa grAphiksa - phona : 079-25330095 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana koIpaNa kSetranuM mUlya tenI phaladrUpatA uparathI tathA tenA kheDanAranA AdhAre aMkAtuM hoya che. phaladrUpatA mahattvanI kharI, paNa te paNa chevaTe to tenA kheDanAranI AvaData ke kSamatA upara ja AdhArita gaNAya. game tevU phaladrUpa kSetra paNa, teno kheDU jo aNaghaDa hoya to, niSphala ke nabaLU phaLa ApanAeM ja banI jAya che. saMzodhananA kSetranuM paNa Aq ja che. A kSetra Aje, atyAra sudhI, ATaluM badhuM vistaryu hoya, UMDANapUrvaka ane phaladrUpa tarIke kheDAtuM radyu hoya, to tenuM nidAna tene kheDanArA - saMzodhako che. . Ama to saMzodhana e baha prAcIna vakhatathI pracalita evI vidyAvidhA che.. jaina itihAsa anusAra, vIra nirvANa saMvat 980mAM yojAyelI 'valabhIvAcanA' e zuM che ? jaina Agama-sUtronA pATha-nirdhAraNa mATe maLelI e vAcanA athavA saMgItimAM 500 jaina AcAryo ekaThA maLelA. duSkALa jevA kudaratI prakopone kAraNe vIsarAtA jatA jaina AgamonA je je aMzo jene jene smaraNamA rahyA hoya te aMzonuM gAna ane paThana karIne saMkalana karavAmAM tathA zuddha vAcanAnuM (pAThanu) nirdhAraNa karavAmAM te 'vAcanA' nirNAyaka banI gaI. Ane 'saMzodhana'nA kSetranI prakriyA gaNAvIe to harakata zI ? kRti-saMzodhanamA vIsarAyelA, badalAyelA athavA khoTA ke khoTI rIte pravezelA grantha-pAThane, tenA sAcA/zuddha svarUpamAM ane sAcA sthAne punaH prasthApita karavAnA hoya che. 'valabhI-vAcanA'mAM ekatra thayelA, jinAgamonA parama upAsaka ane bhakta evA 500 AcAryoe A .ja kAma kareluM. ethI ja, Adhunika bhASAmAM te kAmane 'saMzodhana' ane te AcAryone 'Adi saMzodhaka' e rIte oLakhIe, to te anaitihAsika ke ajugatuM nathI ja. ___itihAsamAM AvA to ghaNA dAkhalA jaDe, kAraNa ke saMzodhana e eka nirantara ke avirata cAlanArI prakriyA che. yuge yuge A prakriyAnA saMvAhako thayA che, thAya ja che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe ApaNA samayanI vAta karIe. ApaNA sAmprata samayamAM, jaina sAhityanA kSetre, Adhunika paddhatinA saMzodhanano pAyo nAkhanArA vidvajjano, ApaNA dezamAM temaja videzomAM, ghaNA ghaNA thayA che. e sahunAM nAmo levAnuM to zakya nathI, parantu, ApaNA jANItAM thoDAMka nAmo laIe. AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI, temanA be guruvaryo; purAtattvAcArya zrIjinavijayajI, zrIkAntisAgarajI jevA jaina munivaro; temaja paM. sukhalAla saMghavI, paM. becaradAsa dozI, paM. haragovindadAsa, paM. dalasukha mAlavaNiyA, nagInadAsa zAha, harivallabha bhAyANI, jayanta koThArI jevA gRhastha vidvajjano; digambara sampradAyanA aneka vidvajjano - AvAM ghaNAM ghaNAM nAmo ahIM laI zakAya. saMzodhana-kSetre A badhAnuM yogadAna ananya che, Agaq che, dAkhalArUpa che. A badhAnAM zodhakAryothI ApaNuM vidyAkSetra tathA sAhitya ghaNuM raLiyAta banyuM che. sAthe ja, A badhAnI anupasthitithI te kSetre ApaNe ghaNA rAMka paNa banyA chIe. uparokta nAmAvalImAM anivAryapaNe umeravu paDe evaM eka nAma che DaoN. madhusUdana DhAMkI. AntararASTrIya kakSAnA bhAratIya vidvajjana. gujarAtanA ane gujarAtI bhASAnA mUrdhanya vidvAna. aneka bhASAo, vidyAnI aneka zAkhAomAM emanI askhalita ane sAdhikAra gati; chatAM purAtattva, itihAsa ane sthApatyanAM kSetronA e sarvamAnya vidvAna. saMzodhananA cAMvIrUpa siddhAntomAM sauthI pahelI Ave 'satyaniSThA. zodha-kSetranI satyaniSThA eTale pramANo, sAkSyo, AdhAra-purAvAo ane paramparAne najara samakSa rAkhIne ja nirNAyaka bananArI satyaniSThA. AvI niSThA sadAya jALavanAra sajjana eTale DaoN. DhAMkIsAheba. rUDhijaDa paramparAvAdIo temanAM saMzodhanone na svIkAre. virodha paNa kare. parantu DhAMkI kahetAM ke pramANo je ane jevAM prApta che tene AdhAre ja mUlyAGkana, arthaghaTana ke vidhAna thaI zake; koIne game che / nathI gamatuM evA mApadaNDathI kAma karIe to te saMzodhana nahi hoya, ane temAM satyaniSThA nahi hoya. mULe porabandaranA. chellAM varSoM amadAvAdamAM vaselA. kAryakSetra banArasa tathA dilhI. jaina vaNik kuLanA mANasa. parantu gujarAte temane barAbara oLakhyA nahi. jainoe temane uvekhyA - thoDAka apavAdone bAda karatAM. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prakAranA sarvadezIya ane sarvamAnya vidvajjana, kadAca, teo chellA haze. A kakSAnA bIjA vidvAna koI hoya to te jANamAM nathI. eTale, thoDA ja divaso agAU thayelI temanI ciravidAyathI gujarAtanuM, bhAratanuM ane vizvanuM vidyAkSetra vadhu daridra banyuM che, ema atizayokti vagara kahI zakAya. emanA vidyApUta AtmAne aMjali ho ! - - 'anusandhAna'no have pachIno aGka Do. DhAMkInI smRtimA vizeSa aGka tarIke prakAzita thanAra che. A mATe zodha-lekha athavA/ane smaraNa-lekha mokalavA vidvAnone AmantraNa che. - zI. AvaraNacitra viSe A aGkamAM 'vastupAlAdiprazastisaMgraha' nAmaka lekha che, temAM giranAra tIrthanA smRti-stambha viSe nirdeza thayelo che, te sandarbha sAthe sambandha dharAvatI A chabIo che. varSo agAu giranAra upara yAtrAe javAnuM thayuM tyAre tyAM 'manoharabhuvana'mAM rAtri-rokANa kareluM, tenA kampAunDamAM AvA thoDAka stUpo ke stambho veravikhera paDelA, ane temanI zocanIya hAlata pratyakSa nihALelI. te vakhate tenA phoTo paNa paDAvelA - phoTogrApharane bolAvIne. te pachI peDhInA pramukhazrIne tenI kALajI levAnuM samajAvela. jo ke pachI te badhA- zuM thayuM tenI jANa nathI. parantu te samaye tyAM rakhaDatA paDelA samAdhistambhanI be tasavIro ahIM ApI che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama sampAdana paJcatIrthakarastotrANi __- saM. muni kalyANakIrtivijaya 1 yamakabandhamayaH jinastavaH ( sAvacUriH) - saM. muni kalyANakIrtivijaya 5 zrIvastupAlAdiprazastisaMgrahaH (truTitaH apUrNazca) - saM. gaNi suyazacandravijaya-muni sujasacandravijaya 15 zrIvastupAlAdiprazastisaMgraha-no paricaya - vijayazIlacandrasUri 23 . zrIsarvavijayajIkRta 'puNDarIka zabdazatArthI - saM. gaNi suyazacandravijaya-muni sujasacandravijaya 30 zrIlakSmIkallolagaNikRta saptavargAkSaravareNyAvamazabdagrathitaH sUktasaGgrahaH - saM. vijayazIlacandrasUri 40 munizrI premavijayajI kRta keTalIka gurjara laghu racanAo - saM. muni dhurandharavijaya 53 premavijayajInI racanAo viSe ___ - vijayazIlacandrasUri 61 paNDita-zrIjayavijayajI-racita vAcaka-zrIkalyANavijayajI-rAsa __ - saM. muni trailokyamaNDanavijaya 64 vAcaka-rAjaratnakRta zatrujaya-caityaparivADI-stavana - saM. jijJAna vizAla zAha 101 svAdhyAya AcArya kundakunda (lagabhaga 6ThIM zatI) - pro. sAgaramala jaina 105 tattvabodhapravezikA-2 khyAtivAda - muni trailokyamaNDanavijaya 118 vihaGgAvalokana ___- upA. bhuvanacandra 150 prakIrNa granthAvalokana - - Willem Bollee 156 sudhAro DaoN. madhusUdana DhAMkI smRtizeSa 161 162 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 | sampAdana . paJcatIrthakarastotrANi - saM. muni kalyANakIrtivijaya A kRtimAM zrIAdinAtha, zAntinAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIrasvAmI ema pAMca tIrthaMkaronA pAMca laghu stotro saMskRtabhASAmAM nibaddha che. dareka stotra pAMca pAMca vividha chandomAM racAyela che. pAMceya stotro atizaya bhAvapravaNa che. kAvyazailI manohara che. kartAno koI nirdeza kRtimAM kyAMya karAyo nathI tethI kartA ajJAta rahe che. pratiparicaya : A prati jodhapura (rAjasthAna)sthita rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAnanI 21138/2 kramAMGkita prati che. patra 1 ja che. . akSaro suvAcya ane sundara che. lekhanazailI zuddha che. pratilekhaka paM. cArudattagaNi che, evaM cheDe lakhAyela puSpikAthI jaNAya che. lekhana saMvat nirdezAyela nathI chatAM lekhanazailI jotAM 16mA saikAnA uttarArdhanI hoya tevU jaNAya che. (1) zrI AdinAthalaghustotram jaya jaya jagadAnanda !, jaya jaya varanAbhinandana ! jinendra ! / jaya jaya karuNAsAgara !, manorathA adya phalitA me // 1 // adya me saphalaM janma, adya me saphalA kriyA / prayAsaH saphalo me'dya, darzanAdAdimaprabhoH // 2 // prAtarutthAya yenA'yamAdidevo namaskRtaH / helayA mohabhUpAlastena nUnaM tiraskRtaH // 3 // sukRtaM saJcitaM tena, duSkRtaM tena vaJcitam / yena prathamanAthasya, caraNAmbhojamaJcitam / / 4 / / tribhuvanAbhayadAnavidhAyine, tribhuvanAdbhutavAJchitadAyine / tribhuvanaprabhutApadazAline, bhagavate RSabhAya namo namaH // 5 // // iti zrIAdinAthalaghustotram // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 (2) zrIzAntinAthalaghustotram kiM kalpadrumasevayA yadi mayA zAntiH zritaH sarvadA kiM karpUrazi (za) lAkayA nayanayorjAto'tithizcedasau / kiM pIyUSapipAsayA yadi pi (pa ) pe tvatkIrtivArtAraso . yadvA'nyairapi cendriyapriyatamaiH paryAptamarthAgamaiH // 1 // sarvAGgasubhagAkAraM, kAraNaM sukhasampadAm / zAnte ! tava mukhaM dRSTa-miSTalAbho babhUva me, // 2 // bhuvanAnandavidhAtrI, yatra zrIH kA'pi nirbharaM vasati / tajjinapatipadakamalaM, bhave bhave bhavatu me zaraNam // 3 // dAninAM paramo dAnI, munInAM paramo muniH / jJAninAM paramo jJAnI, zAntiH kasya na zAntaye // 4 // svAminAmapi yaH svAmI, gurUNAmapi yo guruH / devAnAmapi yo devaH sevyatAM zAntireva saH // 5 // " // iti zrIzAntilaghustotram // (3) zrIneminAthalaghustotram paramAnnaM kSudhArttena, tRSitena bhRtaM saraH / daridreNa nidhAnaM vA, mayA''taM nemidarzanam // 1 // anusandhAna- 70 niHsImasaubhAgyamasImakAnti, niHsImalAvaNyamasImazAntim / niHsImakAruNyamasImarUpaM, nemIzvaraM raivatake namAmi // 2 // Alokena jinendrasya, dinendrasyeva raivate / tamomayI nizA naSTA, jAtaM sudinamadya me // 3 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 kuleSu yAdavakulaM, zlAghyaM merurivA'driSu / nemiH kalpadrumaH puMsAM, yazaste sarvakAmadaH // 4 // ya ekavAraM giranArahAraM, namAmi(praNauti?) nemiM si(zi)rasA sa dhanyaH / muhurmuhustaM praNaman vizeSA-dahaM kathaM dhanyatamo na gaNyaH / // 5 // // iti zrIneminAthalaghustotram // (4) zrIpArzvanAthalaghustotram abhinavamaGgalamAlA-karaNaM haraNaM durantaduritasya / . zrIpArzvanAthacaraNaM, pratipanno bhAvataH zaraNam // 1 // AyAsena vinA lakSmI-vinA kSepeNa vaibhavam / vinaiva tapasA siddhi-rjapatAM pArzvanAma vai // 2 // pArzvajina ! zAsanaM te, niviDamahAmohatimiravidhvaMse / mayi ratnadIpakalpaM, tanoti tejo-vivekAkSam // 3 // tvarethAM caraNau ! jihve !, kuru stotraM ziro ! namaH / harSA zrRM muJcataM dRSTI !, A eSa paramezvaraH // 4 // bhave bhavAntare vA'pi, du:khe vA yadi vA sukhe / pArzvadhyAnena me yantu, vAsarAH puNyabhAsurAH // 5 // // iti pArzvanAthalaghustotram // zrImahAvIrasvAmilaghustotram kanakAcalamiva dhIraM, samudramiva sarvadA'pi gambhIram / labdhabhavodadhitIraM, namAmi kAmaM mahAvIram // 1 // duritadavAnalanIraM, nIrAgaM bhItibhUmikAsIram / siddhisahakArakIraM, karomi nijamAnase vIram // 2 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 pramodena mano nRtya, romAJcairvapurullasa / cirAdunmIli(la?)taM netre, nanu vIravaro'grataH // 3 / / ajanmadAyine pitre, bAndhavAyA'virodhine / adrohiNe cA'(ca)mitrAya, zrIvIra ! bhavate namaH // 4 // zrIvIrasaddhyAnamayAgnimagnaM, saGkliSTabhAvArjitakarmakakSam / . bhasmIbhavatvAzu virAgiNo me, tathA yathA nityasukhIbhavAmi // 5 // // iti zrImahAvIrasvAmilaghustotram // iti jinapatipAdapaJcacaJcadvicAraiH sulalitasugamArthe-navyakAvyaiH kathaJcit / kRtasamucitasevA sevakAnAM janAnAM janitamadhurabodhA bodhilAbhAya santu // 26 / / // iti paJcatI kara stotram // . // paM. cArudattagaNilipIkRtam / / // zrIrastu lekhaka-pAThakayoH / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 yamakabandhamayaH jinastava: saM. muni kalyANakIrtivijaya A stava saMskRta sAhityamAM utkRSTakakSAnuM kahI zakAya tevuM stuti-kAvya che. ahIM zrIjinezvara bhagavantanI 16 zlokomAM vividha bhaGgIothI stuti karavAmAM AvI che. temAM paNa bIjAthI mAMDI pandaramA sudhInA zloko yamakAlaGkAravibhUSita che. prathama zlokamAM 'jinastuti karavAno ame udyama karIe chIe', ema bhUmikA bAMdhI che, ane soLamA zlokamAM samApana karavAmAM AvyuM che. stutikAra vyAkaraNa - kAvya - sAhityAdi tathA anya jJAnavidhAonA pAragAmI haze tevuM zlokonI kakSA jotAM anubhavAya che racayitAe potAnA nAmano kRtimAM kyAMya nirdeza karyo nathI, chatAM chellA zlokamAM cakrabandhamAM temanA gurubhagavantanuM nAma vagere nirdiSTa che evo avacUrino ullekha jotAM stavana kartA, vikramanA 14-15mA saikAmAM vidyamAna tapAgacchAdhipati AcArya zrIdevasundarasUrIzvarajI bhagavantanA parivAranA, koI vidvAna munirAja haze tevuM jaNAya che. A. stavanA kaThina bhAvone samajhavA mATe sAthe ja avacUri paNa ApelI che. avacUri paNa atyanta vizada ane vidvattApUrNa che, tethI evI sambhAvanA thaI zake ke stavanA kartAe svayaM ja tenI racanA karI hoya, kAraNa ke avacUrimAM paNa kartAno koI nirdeza nathI. pratiparicaya : A prati, sadAgama jJAnabhaMDAra, koDAya (kaccha) nA saMgrahanI 141/1535 kramAGkita prati che. patra 1 ja che. prati paJcapAThI che. akSaro ati sundara - suvAcya che. lekhana zuddha che. paNa patra cAreya taraphathI karapAyeluM hovAthI ghaNA akSaro /zabdo tUTI gayA che. temAMthI jeTalA ukalyA/ anumAnI zakAyA teTalA corasa kauMsamAM lakhI mUkyA che, jeTalA na ukalyA tenA sthAne khAlI corasa kauMsa mUkela che. mULa stavananuM, lekhana caraNAnanda nAmaka koI lekhake karela che tevuM puSpikAthI jaNAya che. lekhana saMvat nirdiSTa nathI, chatAM zailI jotAM 16 mA saikAnI lakhAvaTa hoya tevuM anumAnI zakAya . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 yamakabandhamayaH jinastavaH (sAvacUriH) asamasammadadAyivacaHprathaM, satatapUritavizvamanoratham / navitumIzamanuttarasaMvidaM, jinavaraM samalAma-tamobhidam // 1 // avacUriH jinendraM natadevendra, [vIraM] natvA'rthadezakam / stotrasyaitasya saGkhpAd, vyutpattiH kiJciducyate // 1 // asamA- atulyA, paJcatriMzadguNAnvitatvAt, sammada- pramodadAyinI athavA'samo yaH sammadaH- pramodastatpradAyinI, vacaHprathA- vAgvistaro yasya sa tathA, taM; satataM- nirantaraM, pUritA vizveSAM- sarveSAM, vizvasya- jagato vA, manorathAicchAvizeSA yena sa tathA, taM; IzaM- vizvavizvaizvaryavirAjamAnaM, anuttarAsarvottamA, saMvid- jJAnaM yasya sa tathA, taM; jinA- vItarAgAsteSu varastIrthakaraH zrIvardhamAnAdistaM, saha malena- pApena yaH sa samalaH, samalazca sa Amazca- rogo. dravyabhAvabhedabhinnaH, samalAmazca jJAnaM (tamaH?)- samalAmatamasI, te bhinattIti samalAmatamobhit, tam / atra anuttarasaMvidamiti jJAnAtizayaH, samalAmatamobhidamiti apAyApagamAtizayaH, athavA'pAyApagamamantareNa jJAnAtizayo na syAditi jJAnAtizayenA''kSipto'pAyApagamAtizayaH, athavA jinavaramiti nAmnaivA'pAyApagamAtizayaH pratipAdyate, asamasammadadAyivacaHprathamiti vacanAtizayaH, etadatizayatrayA'vinAbhUtapUjAtizayo'pi mantavyaH / / evaM sarvAtizayAzrayamUlAtizayacatuSTayaviziSTaM viSTapanAyakaM sakalaloka kAmitadAyakaM navituM- stotuM, kriyA guptA / tatkarSaNapakSe tu tamobhidamityetAvadeva vizeSaNam / evaMvidhavizeSaNavizeSitaM jinavaraM stotuM vayaM samalAmasam-pUrvasya 'aDa udyame' ityasya dhAtoH paJcamyA Amavi rUpamidaM, Da-layo Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 raikyAt / samaDAma- sAmastyena udyamaM sRjAma ityarthaH / sakalatribhuvanastavanIyaparamezvarajinezvarastotraracanodyamAzaMsA'smAbhirvidhIyamAnA'stIti bhAvaH / jinavarastotrakaraNodyamAzaMsinAM bahutvAd bahuvacanam / nA'nuprapyanaM (praNayanaM?), stAvakAnAM bahutvavivakSAyA mahAkavikRtastutiSvapi dRzyamAnatvAt / evamAdyavRttaM lezato vivRtam // atha dvitIyam - madanasUdana ! sUdaya ! dehinAM, bhavabhayaM jina ! sUdaya satvaram / bhuvanabAndhava ! sUdaya ! bhAvinAM, mahimamandira ! sUdaya mAnase // 2 // avacUriH- he jina !- vItarAga !, he madanasUdana !- he manmathamathana !, he sUdaya !- he zobhanonnate !, dehinAM- prANinAM, bhavabhayaM- saMsArasAdhvasaM, sUdayanidalaya, satvaraM- zIghram; evaM pUrvArdhaM gatArtham / uttarArdhe tu vAkyAntaraM yathA - he bhuvanabAndhava !- jagadbandho !, jagatAM bAndhavavat paramahitakAritvAt; he mahimamandira !- prabhAvAvAsa !, he sUdaya !- atizayaprabaladaiva !, su-atizayena ut-prAbalyena zubhadaivaM yasya sa sUdayastasyA''mantraNamiti vyutpattyA / bhAvinAM- zraddhAlUnAM janAnAM, mAnase- citte, sUdaya- sazubha !, bhAvinAM mAnase bhAnuvat tathA tvamudayaM kuruSva yathA'ndhakAraH sarvathA'pi pralIyata iti bhAva // 2 // vimala ! te padapaGkajayAmalaM, vimalate hRdi yo jina ! yAmalam / vima ! lasadguNa so'yatayAmalaM, vimalamokSasanAtanayAmalam // 3 // avacUriH- he jina !, he vimala !- niSpApa !, he vima !- viziSTA mA- tribhuvanaizvaryalakSmIryasya sa vimaH, athavA mA- brahmarUpA lakSmIryasya sa vimaH, tasyA''mantraNam; he lasadguNa !, te- tava, padapaGkajayAmalaM- pAdapadmayugmaM; yo- jano, hRdi- hRdaye, vimalate- dhArayati, mali - malli dhAraNe iti vacanAt, padapaGkajayAmalaM kathambhUtaM ? - yAmAni- vratAni lAtIti kvaci [yAmalaM] - vratasaGgrAhakaM, sarvavratAnAM bhagavanmUlatvAt; punaH kiMbhUtam ? - AmalaM- AmAn - rogAn lunAtIti De AmalaM - rogalAvi; hRdi ye smarantI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 tyarthaH; so'yate- gacchati, katham ? - alam- atyarthaM, kAM ? - vimalamokSasanAtanayAM- [ ]zcittazriyam (?) // 3 // vibhava ye vacanaM vinizamya te, vibha ! vamanti mahoda ! yamAyinaH / vibhavabAndhavamohamamoha ! te, vibhavamanti mahodayamAyinaH // 4 // avacUriH- he vibhava !- vigatasaMsAra !, he vibha ! viziSTA bhA - dIptiryasya sa vibhastasyA''mantraNaM, he mahoda !- tejaHpradaH ! utsavaprado vA, maha utsava-tejasI iti vacanAt, he amoha !- nirmoha !, he vibhav !- vigato bhavo - janma yeSAM te vibhavA - janmarahitAH; vibha[ ], janAn vibhavAn janmarahitAn karotIti Ne [vibhavayati, tatra kvipi]- he vibhav !, ye- janAste -tava vacanaM vinizamya- zrutvA, vibhavabAndhavamohaM- snehaM, vamanti- udgiranti tyajantItyarthaH, yamAyina:- yamAn - vratAni, yameSu vA yanti Ayanti vetyevaMzIlA yamAyinaH - [vratasevina ityarthaH], athavA te - tava [yamAyi]na:, niruktaM prAgvat; mahodayamAyinaH- mahodayaM - mokSaM [puNyo ?]dayaM vA amantigacchanti, kathambhUtAH ? - AyinaH- Ayo - lAbha: kevalasaMvi[t tadvantaH], samyag[jJAnavanta] ityarthaH // 4 // prabhavatIha vibho ! tvayi nityazaH, prabhavatIva ripurmama manmathaH / prabhava ! tIrthapate ! sumate ramA-pra ! bhavatIrada ! mA'va nataM tataH // 5 // avacUriH- he vibho ! svAmin !, iha- jagati tvayi prabhavatijagajjantujAtatrANaikatA[rUpavibhu]tvamaizvaryamatra prabhavati sati, mama manmathaH[kAmadeva:], [ripuriva] - zatruriva, nityazo- nityaM, prabhavati- [.....] sarvaprathanasamartho bhavatIti, [kanda]rpa - ripurAvAM prabhoH purato vi[jJaptyarthaM vijJapayannutta[ ]; prabhava tIrthetyAdi- he tIrthapate !- [tIrthanA] tha !, he prabhava !- utpattisthAna !, kasyAH ? - sumate:- jJAnasaMvidaH, he ramApra !ramAM - lakSmI prAti - pUrayatIti ramAprastasyA''mantraNaM, he bhavatIrada !- saMsAra[samudrataTa] prada !, mA- mAm, avanataM- praNataM santaM, tataH- kandarpasakAzAt; Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 kriyA guptA, tatkarSaNapakSe tu nataM- praNataM, mA- mAM, tato- manmatharipoH sakAzAt, ava- rakSa; athavA svAmin tvayi prabhavatyapi manmatho ripuriva [prabhavati] yatastato hetoH mAM natamava, zeSaM prAgvat // 5 // sukaravAma tavA'samazAsanaM, suka ! ravAma guNastavanaM tava / sukara ! vAma sadA tava dAsatAM, sukaravAmajayAH prabhavAmaha ! // 6 // avacUriH- asmin vRtte pra[thamAdvitIyA] yogAd vAkyabhedastathAhi - he sukara ! tavA'samazAsa- virUpazAsanam [AjJArU]paM, sukaravAma- supUrvasya DukaMga karaNe [ityasya dhAtoH paJcamyA Ama]vi rUpamidaM, suSTha ArA[dhayAma ityarthaH], [he suka !] - su- zobhanaM, kaM- sukhaM - para[brahmaNi ramaNarUpaM yasya sa sukaH], tasyA''mantraNaM; tava guNastavanaM- guNastutiM vayaM ravAma- bravAma, Tuttu(kSu)rukuMk zabde ityasya dhAtoH paJcamyA Amavi rUpa; he sukara ! - supUjitau sarvalakSaNopetatvAt karau- hastau yasya sa sukarastasyA''mantraNaM, sadAsarvakAlaM, tava dAsatAM- bhRtyatAM, vayaM vAma- vrajAma, vAMk- gati-gaMdhanayorityasya dhAtostasminnekavacane rUpaM, he prabho !, he Amaha !- rogahiMsaka !, sukaravAmajayAH - sukaraH- sukhasAdhyaH, vAmA- pratikUlAH zatravo ye, teSAM jayaH- parAbhavo yeSAM te sukaravAmajayAH vayaM; kriyA guptA, tatkarSaNapakSe tu prabhavAma- tava prasAdato nikhilavairisukaravijayenA'pratihatasAmarthyA bhavAma, ha ityavadhAraNe pAdapUraNe vA // 6 // sukalayAma vibho ! tava sevanaM, sukala ! yAma mataM tava santatam / sukalayAma sadA bhavadAgamAt, sukala ! yAmabharaM samavAmaha // 7 // avacUriH- asminnapi pratipadaM kriyAstathaiva, he vibho ! tava sevanaMsevAM vayaM sukalayAma- viracayAma, supUrvasya kalaN - saMkhyAna-gatyorityasya dhAtoH paJcamyA Amavi rUpaM, he sukala - su- zobhanA kalAtribhuvanajanamanaHparamapramodasampAdanalakSaNA vividhAtizayavazavizvavizvavismayavidhAnarUpA yasya sa sukalastasyA''mantraNaM, tava mataM- zAsanaM, santataM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 nirantaraM, yAma- prApnavAma, zrayAmetyarthaH, ko (kaH?) - Atmani Atmano vA layo yeSAM te sukalayA- yogIndrAH, sakalayA ivA''carAma, kartuH vipIti kvipi paJcamyA Amavi sukalayAma- paramAtmalayalInayogIndralIlAmakalayAmetyarthaH, tavA''gamaM zrutvA paramabrahmalayalInA bhavAmeti bhAvaH; tathA he sukala !suSTha - atizayena kalo- madhuradhvaniryasya sa sukalastasyA''mantraNam, trailokyaparamApyAyanakAritvAd bhagavaddhvanermAdhuryAtizayaH prasiddha eva; he samavAmaha !sarvazatrughAtaka !, yAmabharaM- vratabhAraM vayaM, kriyA guptA, tatkarSaNe tu vayaM yAmabharaM samavAma- saMrakSAma, sampUrvasyA'va rakSaNAdAvetasya dhAtoH paJcamyA Amavi rUpaM, hetyavadhAraNe // 7 // hatatamAra ! bhavAn bhavinAmanI-ha! tata mA'rabha nUnamupekSaNam / hatatamA rabhasA patatAM bhave-'hatata ! mAramataGgajakesarI // 8 // avacUriH- he hatatamAra !- nirmUlonmUlitavairivAra !, atizayena hataM - hatatamam, AraM- arisamUho yena sa tathA, tasyA''mantraNam, he anIha !nirIha !, he arabha !- tyaktaviSayasukha !, he ahatata !- akhaNDitazrIka !, yadvA hatatA- nindyatA, na vidyate yasya so'hatatastasyA''mantraNaM; bhavAn bhavinA- prANinAM, bhave- saMsAre, rabhasA patatAmadho gacchatAM satAM, nUnaMnizcitam, upekSaNam- upekSA, mA tata vattanavAt(?) kintu sarveSAM bhavyAnAM bhavanistAraNopakramaM kRtavAniti bhAvaH / kathambhUto bhavAn ? - hatatamA:- hataMgataM, tamaH- pApamajJAnaM vA yasmAt sa tathA; punaH kathambhUto bhavAn ? - mAramataGgajakesarI- kandarpakaripaJcAnanaH // 8 // samata tArayazobhara ! matsarA-sa ! matatAra ! vibho ! mama mAnase / samatatArabhidAzu bhavAnmahA-samata ! tAraya mA'sama ! sevakam // 9 // avacUriH- he tArayazobhara !- tAravat - rUpyavadujjvalo yazobharo yasya sa tathA, tasyA''mantraNam, he matsarAsa ! matsaraM- krodhamasyati - nikSipati, karmaNo'NI(Ni)ti aNi [matsarAsastasyA''mantraNam]; he matatAra ! Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 matAmabhISTAM, tAM- zriyaM, rAti- dadAtIti De matatArastasyA''mantraNam; he vibho ! mama mAnase, samata- satataM gaccha, ata - sAtatyagamane iti vacanAt; tathA he samatatArabhit ! - samaM- sakalaM, tataM- vistRtaM, AraM- arisamUha, [bhinatti - nAzayatIti] kvipi; he mahAsamata ! - mahatI samatA- rAgadveSaviyuktatA yasya sa tathA, tasyA''mantraNam; he asama !- atulya !, bhavAt- saMsArAd, Azu- zIghraM, mA- mAM, sevakaM tAraya- parapAraM prApaya // 9 // kamala kAmada ! deva ! sadA'pi satkamalakA'mada ! dAtumanuttaram / kamala ! kAmada ! kopadavAnale-'kamalakA''mada bhavyatanUmatAm // 10 // avacUriH- he deva !, he kAmada !- vAJchitaprada !, he satkamalaka !satAM- [sajjanAnAM kRte kamalakaH -] sUryaH; he amada !- madavarjita !, he kamala !- [jalatulya !], kopadavAnale- krodhAgnau, he kAmada ! - kAmakandarpa dyati- chinattIti De; he akamalaka !- na vidyate ke- Atmani malo-. mAlinyaM yasya so'kamalakastasyA''mantraNam; he Amada !- rAgacchedaka !, bhavyatanUmatAM- bhavyajIvAnAm, anuttaram- anupamaM, kaM- sukhaM, dAtuM sadA'pi ala- DalayoraikyAdaDa- udyamaM kuru // 10 // samara ! moditaviSTapariSTapA'samaramo'dita zaM bhavinAM bhavAn / samaramo ditamoha ! tamoharA'samaramoditapaH suguNAtata ! // 11 // avacUriH- he samara !- sarvada !, moditaviSTapaviSTapa ! - moditAAnanditAH, viSTapeSviti vizveSu, viSTA- niviSTAH ye surAdayastAn pAtIti De viSTapaviSTapA:- surendrAdayo yena sa moditaviSTapaviSTapastasyA''mantraNama; bhavAn bhavinAM zaM- sukham, adita- dattavAn, kathambhUto bhavAn ? - asamaramo - asamA- atulyA, ramA- tribhuvanaizvaryalakSmIryasya sa tathA; he ditamoha !chinnamoha !, he tamohara !- ajJAnApahArin !, he suguNAtata - su- sutarAM, guNavistRta !; bhavAn kathambhUtaH ? - samaramaH - samaraM- saGgrAmaM manAtIti De; samaramoditapa: - samarAn- amarAn modayatItyevaMzIlaM tapo yasya sa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 samaramoditapaH; kriyA guptA, tatkarSaNapakSe tu tapaH suravismayavidhAyi atatatatAna - vistArayAmAseti bhAvaH // 11 / / vinayavAmanavAsavasantate !, vinayavAmanarA'nupalakSita ! / vinaya ! vAmanamArabhavaM bhayaM, vinayavAmanagA'marapAyudha ! // 12 // avacUriH- he vinayavAmanavAsavasantate ! - vinayena vAmanA- kharvA, vAsavAnAmindrANAM, santatiH- saMhatiryasya sa tathA, tasyA''mantraNaM - he vinayavAmanavAsavasantate !, vara.....mra(?) vinayavinamrAmarendravRndetyarthaH; he vinayavAmanarAnupalakSita ! viziSTo nayaH- nyAyaH - sadAcAro vinayastasya vAmA:- pratikUlA vinayavAmA:- sadAcArapratipakSiNa ityarthaH, evaMvidhA ye narAstairanupalakSitaH- anAdikAlaprarUDhaprauDhamithyAtva [ ] paramayoga[ ]vAhabhavanaH; he vinayavAmanagAmarapAyudha ! - vi- vividhA, nayAstvekadezaparicchedarUpA vacanamA[[] yasmin sa vinayaH- syAdvAdastaM [vAcayatI]ti De - vinayavA- syAdvAdavA[ ]gavadvaktA ityarthaH, teSAM mA[ ]sta eva nagAH parvatAsteSAmamarapAyudhaH - amarapA- indrastasyA''yudhaM vajraM - vinayavAmanagAmarapAyudhastasyA''mantraNam, bhayaM kathambhUtaM ? - vAmanamArabhavaM- vA[mayati - pra]tikUlaM karotIti Niji vAmaH, [kartari] ane vAmanaH- pratikUlakArI, mAra:- kandarpastasmAjjAtaM vAmanamArabhavaM, vinayaapanaya - spheTayetyarthaH // 12 // hRdaya moditadevanarAvalI-hRdaya modita ! deva ! sadA satAm / hRdayavajjanasaMstuta ! mohabhI-hRdayavajjanayA''zritamaNDalam // 13 // avacUriH- he deva !, he moditadevanarAvalIhRdaya !- moditasuramanuja[zreNi] svAnta !, he modita !- mayA-paramayA zriyA, udito- mahAbhyudayaM prApto moditastasyA''mantraNam; sadA satAM- sajjanAnAM hRt- hRdayaM karmatApannaM, aya- [gaccha], satAM hRdaye nivAsaM viracayetyarthaH; tathA he hRdayavajjanasaMstuta ![dayA] lulokastuta !; he mohabhIhRd- mohabhayApahArin !, AzritamaNDalaM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 sevakavRndam, ayaH- [zubhAvahaM ?] daivaM, sa vidyate yasya tad ayavatabhaM.......bhAgyabhAga, janaya- niSpAdaya // 13 // parama ! mA naya mAbhavamIzvarA-'para ! mamA''naya saMyamamaJjasA / parama mAnaya mA nijasevakaM, paramamAnaya me guNasampadam // 14 // avacUriH- asmi[ ]ti pAdaM kriyAstathAhi [parama-] sraSTA, IzvarasvAmin !, mA- mAM, [bhavaM - saMsAraM], mA naya- mA prApaya, kintu pAraM naya; he apara !- na vidyante parA- vairiNo yasya so'parastasyA''mantraNam; mama saMyamamaJjasA- vegena Anaya, he parama ! - parA- prakRSTA, mA- zrIryasya sa paramaH, tasyA''mantraNam; mA- mAM, nijasevakaM- nijabhaktaM, mAnaya- gaNaya; tathA me- mama, guNasampadaM- guNasampattim, amAnaya- na vidyate mAnaMparimANaM yasyAH sA'mAnA, tAmamAnAM kuru - amAnaya, Niji paJcamyA hau ca; kathaM ? paraM- pradhAnaM yathA syAt pradhAnataraprakAreNa mama guNAnanantAn kuruSveti bhAvaH // 14 // samadayodaya deva ! tavA'rate-'samada ! yo dayate hRdayaM mate / samada ! yodaya IritasaMsRte ! - 'samadayodayate'sya nirantaram // 15 // avacUriH- he deva !, he samadayodaya ! - samaH sarvajIvatulyaH, dayAkRpA, tasyA udayo yasya sa samadayodayastasyA''mantraNam; he arate !- na vidyate ratirmanoharazabdAdiviSayo rAgo yasya so'ratistasyA''mantraNam; (he samada !sarvada !,) he asamada ! - asamA- lakSaNayA vairiNastAn dyati- chinattIti De asamadastasyA''mantraNam; yo - janastava mate- zAsane hRdayaM dayate- dadAti; he IritasaMsRte !- vikSiptasaMsAra !, he asamade !- saha madena- darpaNa vartate yaH sa samadaH, samadazca sa izca- kAmazca - samadeH, na vidyate samaderyasya sa tathA, tasyA''mantraNamaH asya- janasya, yodayo - yA- zrIstasyA udayo'bhyunnatiH paramaizvaryazrIsamudaya ityarthaH, nirantaram odayate- AG-utpUrvasya ayi gatAvityasya dhAtoridaM rUpaM, samantAdAgacchatItyarthaH; he deva ! yastava zAsanalInamanAH syAt sa svargApavargasaukhyazriyA samAzrIyata iti bhAvaH // 15 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna- 70 evaM zrIzubharAzidaM daraharaM jiSNuH pramAdadviSaM sArvaM devamadRSyamuttaravibhaM namrAvalIrakSakam / stautyAbaddharasaM kRtI naravarastathyAzayaH sUktibhiryo'sau sundaramAtanoti rayato'vazyAM visArizriyam // 16 // // zrIjinastavaH yamakabandhamayaH samAptaH // caraNAnandena likhitaH // avacUri : evaM zrIzubharAzidamityAdyantimavRttaM sphuTArthameva / idaM vRttaM zrIgurunAmAdiSoDazAkSaragarbhASTAracakrabandhenA'vagantavyam ||16|| // zrIjinastavAvacUriH samAptA // zubhamastu zrIH // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 15 zrIvastupAlAdiprazastisaMgrahaH (truTita: apUrNazca) __- saM. gaNi suyazacandravijaya-muni sujasacandravijaya sacivo racayAmAsa, vastupAlaH savistaram // 2 // yugmam etayormUrtiyugalI-mayamArAsanAzmanA / cakre zrIsomanAthasya, raGgamaNDapakhattake // 3 // svasvAmisukRtAya zrI-somanAthamaheza(zi)tuH / mANikyakhacitAM muNDa-mAlAmayamakArayat // 4 // snAtrakuNDI vibhostatra, kaladhautavibhAsitAm / zIrNAM samuddadhArA'sau, candramUrtimivA'ryamA // 5 // dvisa(za)tyA sacatuHSaSTyA, svarNagadyANakairasau / tatromAbharaNaM saukhya-latA-puNyakRte'kRta // 6 // somanAthapurato nijakIrtyAH, krIDaparvatanibhaM kariyugmam / tuGgamazmamayamatra vitene, tejapAlasacivastu suvastu // 7 // somanAthavibholiGga-mandaraM parito'munA / catuHkASTI vidhAyA'tra, vidhAtA'pi vyajIyata // 8 // tatra candraprabhasvAmi-sadanasyA'ntike'munA / caturviMzatitIrtheza-prAsAdo'STApadaH kRtaH // 9 // pauSadhazAlAmauSadhi-patimUrtimivojjvalAM sudhAsAraiH / janatApApaharAmiya-makRta kRtI tatra nabhasIva // 10 // aSTApadasya pauSadha-zAlAyA api ca tatra sacivo'yam / AyArthamaTTamAlAM, gRhamAlAM ca vyadhApayat // 11 // // iti devakapattanIyAdhikArazcaturthaH // 1. cokarcha / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 . mantrI bhRgupure vastu-pAlo vastuvicAravit / zakunIvihArakariNA, bhettumAtmabhavArgalAm // 1 // . sanmukhe devakulikA-dvayaM dantadvayopamam / ArAdArAsanIyAzma-mayaM sphAramakArayat // 2 // yugmam tadgUDhamaNDape'jita-zAntyAkhyaM parikarasthazeSajinam / . lalitAdevyAH svasya ca, sukRtAya cakAra jinayugalam // 3 // tadgUDhamaNDapakroDe, vizatAM dakSiNe satAm / svamUrti kArayAmAsa, lalitAM(tA)kalitAM(tA)mayam // 4 // . pittalA(lA)nirmitAM snAtra-pratimAM suvrataprabhoH / lepamUrteralepAlA, tejaHpAlo'tra tenivAn // 5 // tatra snAtrapratimA-pRSThe, puratazca suvratajinendoH / mUrtimakArayadanupama-devyAH svasyA'pi sukRtI saH // 6 / / atrA'zvabodhatIrthe , paritastIrthezadevakulikAnAm / daNDAMzca paJcaviMzati-makArayat kAJcanAneSaH ||7|| purAd bahirasau puSpa-vanaM talatamAlavat / cakre jinArcanavidhA-vanantalatamAlavat / / 8 / / vaDaUsaNapallIsthita-caityayormUlanAyakau / nAbheya-neminau vastu-pAlastu samatiSThipat // 9 // // iti bhRgukacchAdhikAraH paJcamaH / / dIrvInagare vaidya-nAthAvasathamaNDape / vastupAlo vyadhAt svarNa-kumbhAnekonaviMzatim // 1 // sveza-tatpriyatamA-svakaniSTha-jyeSThamUrti-nijamUrtisanAtham / vaidyanAthaharagarbhagRhAgre, vAmato vyadhita khattakameSaH // 2 // navasvarNamayAMstatra, khattake kalazAnayam / navakhaNDadharodyoti-karotpra(karAn pra)dyotanAniva // 3 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 17 pazcimottarayorvaidya-zAla(lI)yadvArayorayam / prazastI nyastavAnAtma-kIrti-maGgalapAThake // 4 // uttaradvArapurato, vaidyanAthasya vezmanaH / asUtrayadasau tujhaM, toraNaM vizadAzmabhiH // 5 // vRSamaNDapikAM dvibhUmikAM, vizadairazmabhirasya bAndhavaH / iha kAJcanakumbhazobhinI, purato vaidyapateH pratenivAn // 6 // tathA'sau nijanAthasya, kAlakSetra(traM?) tadAkhyayA / rivori(?)saGgame vIre-zvaradevakulaM vyadhAt / / 7 / / // iti darbhAvatyadhikAraH SaSThaH // stambhanake ca zalAkA-muddadhe pArzvanAthabhavanasya / daNDakalazau ca kAJcana-mayau vyadhAdvastupAlo'tra // 1 // nAbheya-zaiveyajinezakhattake, sadvArapatraM ca sitAzmasundaram / tatra prazasti ca giriM ca devatA-makArayat kArayitavyakovidaH // 2 // sAdhitobhayaMlokApta-janmanorayamAtmanaH / kIryordolAnibhaM tatra, toraNadvayamAtanot // 3 // pure stambhanake tasmi-nnekA vApImapApadhIH / dve prape trInayaM zAlAn, vizAlAn parito vyadhAt // 4 // // iti stambhanAdhikAraH saptamaH // vastupAlasuto jaitraH, peTalApadrapattane / digambarajinAgAre, dhanapAlena kArite // 1 // mAtAmahasya sukRta-kRte kAnhaDamantriNaH / mUlanAyakamarhantaM, neminAthaM nyavIvizat // 2 // yugmam tatraiva pattane jaitra-siMho'yamatipuSkalam / maNDalaM peTalAryAyAH, padradevyAH puro'karot // 3 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anusandhAna-70 mantrI masUyaDagrAma-gambhIrAgrAmacaityayoH / vastupAlastu nAbheya-vAmeyau nyastavAn jinau // 4|| svasyaiSa lalitAdevyA, api puNyAbhivRddhaye / jayAdityaM nagarake, ratnAdevImakArayat // 5 // // iti peTalApadAdhikAro'STamaH // . . stambhatIrthapure vastu-pAlo mantripurandaraH / kIrtane zAligasyocca-ruddadhe gUDhamaNDapam // 1 // tatra garbhagRhadvAra-zriyo lIlAsaroruham / svasyA'pyavarajasyA'pi, sa tene mUrtikhattakam // 2 // gurjarAnvayino lakSmI-dharasya sukRtAya saH / tasyaiva paridhAvaSTA-padoddhAramakArayat // 3 // puNyAyA'mbaDadevasya, vairisiMhAbhidhasya ca / tatpakSacaityayoH so'rhad-bimbe pRthagatiSThipat // 4 // tathosivAlagacchIya-pArzvanAthajinAlaye / svasyA'pi svAGgajasyA'pi, mUrtI kArayati sma saH // 5 // zreyAMsamAtmAgrajapuNyahetoH, svapuNyahetozca yugAdidevam / svakAntayoH puNyakRte ca nAbhi-siddhArthajAveSa jinAvakArSIt // 6 / / saiSa mokSapuradvAra-toraNastambhasannibhau / tadgUDhamaNDape kAyo-tsargiNau vidadhe jinau / / 7 / / thArApadrakagacchIya-zAntinAthajinAlaye / balAnakaM trikaM gUDha-maNDapaM proddadhAra saH // 8 // tatraiva kelikAkhyAyAH, puNyahetoH pitRSvasuH / pitRvyasyaiSa tihuNa-pAlasya sukRtAya ca // 9 // svazreyase ca kramataH, zambhavaM nAbhinandanam / zAradAM paTTazAlAyAM, kAritAyAmatiSThipat // 10 // yugmam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 tathA zatruJjayAkhye ca, sadane prathamArhataH / zrInemi-pArzvajinayoH, sa devakulike vyadhAt // 11 // prAgvATavaMzodbhavakRSNadeva-rANUtanUsambhavayoH sapatnyoH / zreyobhivRddhayai mathurAbhidhAne, jinAlaye satyapurAbhidhe ca // 12 // balAnakaM ca trikamaNDapau ca, puraH pratolI parito varaNDam / maThaM tathA'TTadvayamaTTaSaTakaM, krameNa mantrI racayAJcakAra / / 13 / / yugmam kSapaNArhadvasahikA-mekAmekAM ca tatpriyA / tathoddadhAra lalitA-devIkAntaH sa kAntadhIH // 14 // tathA'sau vIranAthasya, rathazAlAmakArayat / maThamaTTadvayaM caita-dAyadAnAya nirmame // 15 // guhAyAmiva pUrvAdre-zcandraM vizvatamopaham / tatraiva rathazAlAyAM, neminAthamakArayat // 16 / / itazca pallIvAlAkhya-vaMze zobhanadevabhUH / abhUdajayasiMhAkhyo, bhaNDazAlI mahAmanAH // 17|| saGgrAmasiMhasaM(grA)ma-vyasanopazamAya saH / svamauliM vastupAlArthe, DhuNDhadevabaliM vyadhAt / / 18 / / tanmUrti(ti?) roghaDIcaitye, kRtajJo'yamakArayat / tacchreyase ca jainendra, bimbamekamatiSThipat // 19 / / roghaDIcaityadevendo-rAdinAthajinezituH / zAkamaNDapikAmAya-dAne kalpayati sma saH / / 20 / / tathA brahmANagacchIya-neminAthajinAlaye / jinendorAdinAthasya, sa devakulikAM vyadhAt // 21 // tathA saNDeragacchIya-mallinAthajinAlaye priyAsaukhyalatAzreyaH-kRte sImandharaprabhoH // 22 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 udAramaNDapAM deva-kulikAmayamAtanot / yugandharaM ca bAhuM ca, sa( su)bAhuM ca jinAdhipam / / 23 / / yugmam bhAvaDAcAryagacchIyaH, samuddadhe'munA tathA / jinatrayAkhyaH prAsAdaH, zrImatpArzvajineza( zi)tuH // 24|| zrIkumAravihAre'sA-vakArSInmUlanAyakam / tadAye haTTikAM caikAM, tandulecchAmapi vyadhAt // 25 // pautrapratApasiMhasya, tadbhAtuzca kanIyasaH / zreyase kiJca tatrArhat-khattake dve cakAra saH ||26|| AsarAjavihArasya, prAsAdamRSabhaprabhoH / kumAradevIvIhAra-nAmadheyaM ca neminaH // 27|| ekasthaNDilabandheno-bhayaM tatkatasaMzrayam / ekanirgamanadvAraM, dvipraveza(zaM) balAnakam // 28 // aSTamaNDapamuddaNDa-. [ataH paraM patraM nA'sti ] ................ / ......... na mahanIyAH // 44 // teSAM jayatyacaramazciramarthisArthaM, santoSayan nayadhiyA sudhiyAM dhurINaH / AzAdharaH sucaritaikanidhAnagaura-devIpatirbhuvanalaGghanakIrtipUrtiH // 45 // tasyA'nuja: sujanamAnasavAsahaMsaH, kSoNIndusaMsadavataMsakRtaprazaMsaH / zrIsomasiMha iti dikkulakUlabhitti-zrIkhaNDalepamayakIrticayazcakAsti // 46 / / yasya vidhoriva rajanI, jayataladevIti jayati jAyA ca / budha iva cArjunanAmA-''lhaNadevIvarayitA sUnuH // 47 / / aNahillapattane yaH, zrIrANigasacivarAjaracitasya / aSTApadasya maNDapa-makhaNDakulamaNDanazcakre |48 / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI- 2016 tatraivA'STApade yena, jananyA janakasya ca / ambikAdevatAyAzca, kAritA mUrttayo'naghAH // 49 // paurAkhyavelAkUlAzca, prAcyAM gavyUtisImani / jAGgale'pyarNasA pUrNAM, kArayAmAsa ya: prapAm // 50 // ihaiva tIrthe zaiveya - vezmano raGgamaNDape / zubhaM stambhadvayaM pUrva-jAtamUrttiyutaM vyadhAt // 51 // zrImannemijineza(zi)tuH sitamaNikrIDArathantI mahAzreyaH zubhragirIndusAndrazikhara zrIvibhramaM bibhratI / yenA'kAri vizAripUrvajayazaHkSoNIruhasyoccakairudbhinnA kalikeva devakulikA seyaM zriyaH keNikA // 52 // pitrostatra zreyaseM nemibimbaM tasmAt savye mUrttiyugmaM tayozca / vAme bhAge svasya palyAzca mUrti dvandvaM tadvannirmalaM nirmame yaH // 53 // udIcIne ca tatrAnta - rapAcIne ca khattake / vyadhAt svasyeva zaiveyaM, zreyase'mbAM ca devatAm ||54|| dAnaM balaM ca balijaitramagAdhamedhA - bIjaM manazca gurugauravabhAvahAri / lakSmIH kRtAnugaphalA sukRtakriyA ca yasyA'rjunaH sphurati kIrtibharaH sutazca // 55aa nA'haGkAragaNena ghUrNitamati: droheNa nA'bhidrutaH, kArpaNyena kalaGkito na kalitaH kauTilyazilpena na / naizvaryeNa khalIkRtastaralitaH krUrairna karNejapainaM''lIDhaH kalicApalairiha yadi zrIsomasiMhaH param ||56|| tenoddhRtavatA gotraM, pUrveSAM kIrttanAni ca / prazastiH kAritA deva - kulikAyAmiyaM zubhA // 57 // bRhadgaNodgatapippala-zAkhAyAM zrIdhanezvaravineyaH / zrIvijayasiMhasUriH prazastimetAmiti vyatanot // 58 // 21 , yAvannabhaHsarasi rAjati rAjahaMsa - yugmaM milattimirazaivalabhedazIlam / zrIrANigasya kulanirmalakIrtipUrti - sauvastikI jayatu tAvadasau prazastiH // 59 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anusandhAna- 70 saM0 1211 varSe mahArAja zrIkumArapAladevaniyuktavyayakaraNena zrI zrImAlajJAtIyasaGghapatizrIrANigena zrImadaNahillapattane zrIkumAravihArajagatyAM pUrvAmukho'STApadastathA saM0 1222 varSe'tra mahAtIrthe'pavarakatrayapaTTazAlAdvayAlaGkRtaH pazcimAmukho maThastathA saM0 1224 varSe'tra zrInemicaitye raGgamaNDapastathA gUDhamaNDapanairRtyakoNe svasya patnI mahaM0 zrIrUpiNyAzca mUrttiyugmaM ceti dharmasthAnAni, bahUni cAnyAni zreyAMsi kAritAni // tathA saM0 1222 varSe zrIkumArapAladevadattasurASTrAdaNDAdhipatyena mahaM0 zrIrANigasuta daNDa0 zrIAmbAkena atra tIrthe pazcimadizi nUtanapadyA kAritA / tathA zrInemicaitye balAnakaM tadagrata: pUrvajastambhAn pitRmUrttisamIpe svamUrttizca / tathA girinagarapUrvadvAre AmbAvApI | tathA rAjaprasAdAptasahuAlApurapArzvastha-AmbAsaNagrAme zrInemicaityam / tathA zrIkumArapAladevaniyuktamAlavadezadaNDAdhipatyasthena bahUni dharmasthAnAni kAritAni / tathA atra zrInemipUjArthaM zrImaGgalapureM AvAsasahitA AmbAkoTaDI kArApya pradattA / tathA saM0 1223 varSe daNDa0 zrIAmbAlaghubhrAtrA lATadezadaNDanAthena daNDa0 zrIdhavalena navyapadyAmadhye dhavalaprapA kAritA / tathA daNDa0 zrIdhaulUlaghubhrAtrA nAgasArikAdaNDanAthen daNDa0 zrIyazorAjena dhavalaprapAyAH pazcAt giritaTe kuNDikA, tathA bahuSu sthAneSu jinabimbAni kAritAni / tathA saM0 1328 varSe daNDa0 AmbA. daNDa0 zrIrAimaisutarANazrIpethAkatadbhAryA rAjJI suhAgadevInandanarANazrIjagasIha tatpatnI rAjJIjAsaladevItanuja mahaM0 zrIchADA tadgehinI mahaM0 zrIcAhiNidevInandanena mahaM0 zrIAzAdharAnujena mahaM0 zrItihuNasIha jyeSThena mahaM0 zrIsomasIhena atra tIrthe pitroH zreyase zrInemibimbAlaGkRtA seyaM devakulikA / tathA zrInemiraGgamaNDape pUrvajastambhadvayam / tathA zrIaNahilla pattanASTApade maNDapastathA paurAvelAkUle prapA ceti dharmasthAnAni kAritAni / saM0 1328 zrIbRhadgacchIya zrIvijayasiMhasUribhiH seyaM prazastiH kRtA / peaa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 'zrIvastupAlAdiprazastisaMgraha 'no paricaya 23 vijayazIlacandrasUri ApaNA utsAhI, abhyAsI ane saMzodhanapremI banne munirAjo oka apUrva ane aitihAsika racanAnuM sampAdana laIne 'anusandhAna nA AMgaNe AvyA che. racanA truTita che, apUrNa che, to paNa mahattvapUrNa che. gujarAtanA mahAmantrIo vastupAla ane tejapAlanAM kAryo sAthai saMkaLAyelI A racanAmAM te benAM aneka viziSTa ane adyAvadhi ajJAta satkAryonuM varNana che. vastupAlaviSayaka ghaNI prazastio upalabdha che. temAM temanAM kAryonuM varNana paNa thayuM ja che. chatAM A racanAmA ghaNI badhI navI ajJAta vAto noMdhAyelI hoya evaM jaNAya che. pratinAM phakta be ja patra prApta che. temAM vastupAlanI prazasti prathama patramAM che, jenAM Adi - anta nathI; tethI te keTalA zlokapramANa hoya tathA konI racelI hoya, kyAM utkIrNa hoya, te vagere kazuM jANI zakAya tema nathI. bIjA patramAM pATaNanA rANiga sacivanA derAsarasambandhI tathA tenA putrAdie karela sukRtonAM varNananI prazasti che. teno prArambha nathI, anta che. 59 padyonI te racanA che. te pachI te ja parivAra sambandhI gadya - prazasti che. temAM prazastikartAnuM nAma tathA racanAsaMvat ullikhita che. pratinA akSara-maroDa AdinA AdhAre te 14mA saikAmAM lakhAyAnuM anumAna thAya. A badhI prazastio, je te caityamAM ke sthAnamAM utkIrNa zilAlekharUpa ho, ane tenI A likhita nakala jaNAya che. have ApaNe pratigata prazastio dvArA prApta thatI aitihAsika vigato joIe, vastupAla - - tejapAla - sambandhita, prathama- patra-gata, padyAtmaka prazastimAM, upalabdha aMza - anusAra, caturtha adhikAranA bIjA padyathI vAcanA zaru thAya che. oTale prathamanA 3 adhikAro jeTalo bhAga sampAdakone jaDyo nathI. te jaDI Ave to prazasti pUrNa bane ja, uparAMta ghaNI aitihAsika vigato jANavA paNa maLe. kyAMka, kyAreka A truTita aMza koIne jaDI Ave tevI AzA. caturtha adhikAramA 11 padyo che. te 'devapattanIya adhikAra' nAmano che. devapattana eTale prabhAsapATaNa. tyAM prakhyAta somanAtha mahAdevanuM tIrtha che. candraprabhajinanuM paNa e tIrtha che. 'soma' ane 'candra' banne dharmonA tIrtha sAthe A ja " Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 zabdo joDAya te paNa rahasyavAdI ghaTanA che. ahIM A be mantrIoe karelAM satkRtyo AvAM che : 1. somanAtha-mandiramA mantrIe 'etayoH' (be vyaktivizeSanI) pratimAo mUkAvI. 2. potAnA rAjAnA puNyArthe somezvarane mANekaratnanI muNDamAlA caDAvI. 3. te devasthAnanI snAtranI (prakSAlanI) kuNDIno teNe uddhAra karyo. 4. pArvatI mAtAne teNe 264 gadiyANAnuM svarNAbhUSaNa caDAvyu, potAnI patnI 'saukhyalatA (sokhU)'nA zreyArthe. 5. tejapAle somanAthanI sanmukha pASANamaya uttuGga be hAthI mUkAvyA. 6. somanAtha bhagavAnanA liGga pharate mantrIe catuHkASThI-cokaTu banAvyuM. ___ eka jaina mantrI keTalo samudAra, binasAmpradAyika tathA sarva dharmo pratye AdarabahumAna dharAvanAro haze, teno AthI aMdAja maLe che : eka Adarza racAya che. tyAM ja candraprabhajina-tIrthamAM teNe - 1. candraprabhunA jinAlaya-samIpe aSTApadaprAsAda banAvyo; 24 jinayukta. 2. tyAM pauSadhazAlA baMdhAvI. 3. e bannenA nirvAhanI Avaka mATe dukAno ane gharo paNa banAvyAM... pachI bhRgukaccha-adhikAra pAMcamo che. 1. tyAM zakunivihAra-caityamAM sanmukhamAM vastupAle ArAsaNanA pASANamaya 2 derI karAvI. 2. tyAM ja gUDha maNDapamAM, potAnA ane lalitAdevInA zreyArthe, ajitanAtha ne zAntinAthanI be covIzI-mUrti karAvI. 3. tenA gUDhamaNDapamA pravezatAM dakSiNadizAmA mantrIle lalitAdevIsameta potAnI mUrti mUkAvI. 4. tejapAle suvratajinanI lepamaya snAtra-pratimAne sthAne pittalanI pratimA karAvI. 5. snAtrapratimAnI pIThe ane suvratajina-sanmukha teNe potAnI ne anupamAdevInI mUti karAvI. 6. mukhya zikhara sahita 25 zikharo para suvarNanA daNDa karAvyA. 7. bharUcanI bahAra, jinArcana mATe puSpo maLe te mATe upavana banAvyu. 8. vaDosaNapallInAM be caityomA mantrIe AdinAtha-neminAtha benI mUlanAyaka tarIke sthApanA karI. ahIM A adhikAra pUro thayo. ___ pachI 'DabhoI'no adhikAra che. DabhoInuM nAma che 'dIrvI'. 1. tyAM vaidyanAtha mahAdevanA mandira upara vastupAle 19 svarNakalaza sthApyA. 2. te mandiranA khattakamAM potAnA nAnA-moTA bhAIo sahita potAnI sapatnIka pratimAo sthApI. 3. te khattakanI upara 9 svarNakalazo sthApyA. 4. vaidyanAtha-mandiranA pazcima ane uttaranAM be dvAra para potAnA prazistalekha lakhAvyA. (te parathI lAge che ke vaidyanAtha- mandira Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 temaNe ja banAvyu hovU joIe). 5. vaidyanAthamandiranA uttara-daravAje moTuM ane pASANamaya toraNa racAvyu. 6. vaidyanAthanI sanmukha be mALanI zvetapASANamaya vRSa(nandI)maNDapikA mantrIo karAvI ane tenA para suvarNakalaza paNa sthApyA. 7. chellA zlokano artha samajAto nathI. parantu temAM 'vIrezvara deva' (nAmanA deva)nuM mandira banAvyAnI vAta jaNAya che. te pachI stambhanaka tIrthano adhikAra che. stambhanaka eTale thAmaNA, DAkora pAsenu, seDhI nadInA kinArAnuM gAma. 1. tyAM pArzvanAtha-caityanI zalAkAno uddhAra karyo, tathA svarNanA daNDa tathA kalaza sthApyA. 2. tyAM AdinAtha-neminAthanA khattaka para zveta ArasanuM dvAra-toraNa karAvyu; tyAM prazasti lakhAvI; giri ane devatA (AdinAtha-neminAthanA parvata : zatrujaya ne giranAra ?)nI (racanA ?) karAvI. 3. be toraNo te caityamA karAvyA. 4. te nagaramA eka vAva, be parabo ane traNa zALAo temaNe karAvI. . have peTalApadrapattana (peTalAda)mAM - 1. vastupAlanA putra jaitre, dhanapAle karAvela digambara derAsaramAM, potAnA mAtAmaha (nAnA) kAnhaDa mantrInA kalyANArthe mUlanAyaka neminAthanI sthApanA karI. 2. tyAM ja jaitrasiMhe pAdaradevI evA 'peTalA'devI, moTuM maNDala banAvyu. 3. masUyaDa ane gambhIrA e be gAmonAM caityomA mantrIe AdinAtha ne pArzvanAthanI pratiSThA karI. 4. potAnA ne lalitAdevInA zreyArthe nagaraka (nagarA, khambhAta)mAM sUryadeva ane ratnAdevI (rAMdala)nuM (nA mandiranu) nirmANa karAvyuM. stambhatIrthapura (khaMbhAta)no adhikAra, prApta vAcanAmAM chello che te moTo che, 28 zlokono, te paNa apUrNa. 1. ahIM mantrIe zAliganA kIrtana (devAlaya)mAM gUDha maNDapano uddhAra karAvyo. 2. temAM ja gabhArAnA dvAra para potAnI tathA nAnA bhAInI pratimAyukta khattaka karAvyu. 3. tenI ja paridhimAM gurjaravaMzIya lakSmIdharanA zreyArthe aSTApadano uddhAra karyo. 4. AmbaDadeva tathA vairisiMhanA puNyArthe, temanA pakSa (gaccha)nAM be caityomAM be jinabimbo sthApyAM. 5. osi(sa)vAlagacchIya pArzvanAthacaityamAM potAnI ne potAnA putranI pratimAo sthApI. 6. moTAbhAInA nAme zreyAMsanAtha, potAnA nAme AdinAtha, potAnI be patnIonA nAme AdinAtha ne mahAvIranI mUrtio pratiSThita karI. 7. te caityanA gUDha maNDapamA kAyotsargamudrAmAM (khaDgAsane) be pratimA padharAvI. 8. thArApadra (tharAda) gacchIya zAntinAtha-caityanAM balAnaka, trika, gUDhamaNDapano uddhAra ko. 9. tyAM ja potAnAM phoI kelikA, kAkA tihuNapAla - e Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anusandhAna- 70 benAM nAme kramazaH sambhavanAtha ne AdinAtha tathA potAnA nAme sarasvatInI mUrti pote tyAM karAvelI paTTazAlAmAM sthApI. 10. zatruJjayAvatAra adinAtha - caityamAM neminAtha ne pArzvanAthanI be derI banAvI. 11. prAgvATa (poravADa) vaMzanA kRSNadeva tathA temanAM patnI rANUnAM be putrI, banne sapatnI (zokya) che temanA zreyArthe, mathurA - caityamAM tathA satyapurAvatAra caityamAM balAnaka, trika, maNDapa, sanmukha poLa, pharato varaMDo, maTha, kramazaH be tathA cha aTTa (dukAna) mantrIe karAvyAM. 12. kSapaNa - arhad vasahI nAme eka caityano mantrI tathA eka caityano tenAM patnI lalitAe uddhAra karAvyo. ( kSapaNa : eTale koI yativizeSa haze ? ). 13. vIra - caityamAM rathazAlA karAvI. tenA nibhAvanI Avaka mATe maTha tathA be aTTa karAvyAM. te rathazAlAmAM nemanAtha paMdharAvyA. 14. pallIvAla vaMzamAM thayelA zobhanadevanA dIkarA bhaNDazAlI ( bhaNazAlI) ajayasiMha, teNe saMgrAmasiMha (zaGkha) joDe vikaTa yuddharUpI ApattinA nivAraNa mATe (mantrIne vAste) potAnA mastakano bali (kamalapUjA ? ) DhuMDhadeva (nAme deva) ne dharAvelo. kRtajJa mantrIe roghaDI-caityamAM tenI mUrti, tathA tenA zreyArthe eka jinabimbanI sthApanA karI. ane roghaDI caityanA AdinAthajinanA mandira - nirvAhArthe eka zAkamaNDapakA (mAMDavI) mantrIe banAvI hatI. 15. brahmANagacchanA nemi caityamAM teNe AdinAthanI derI karAvI. 16. saNDeragacchanA mallinAtha - caityamAM, patnI saukhyalatAnA zreyArthe moTA maNDapavALI, sImandharaprabhunI derI karAvI, temaM sImandhara, yugamandhara, bAhu, subAhu - 4 jinanI pratiSThA karI. 17. bhAvaDAcArya ( bhAvaDAra) gacchano pArzvanAthano 'jinatraya' prAsAda hato teno teNe uddhAra karAvyo. 18. kumAravihAra caityamAM teNe mUlanAyakanI sthApanA karI. tenI Avaka mATe eka hATa karAvI. (tandulecchA?). te caityamAM jaM, potAnA pautra pratApasiMhanA tathA tenA ja nAnA bhAInA zreyArthe khattako karAvyAM. 19. RSabhadevano AsarAjavihAra ane nemijinano kumAradevIvihAra be caityo pitAmAtAnAM nAmanAM karAvyAM. te bannene eka ja parisara (Compound) mAM goThavI, eka ja mukhya dvAravALAM karAvyAM. te bannenA balAnakanA praveza judAM rAkhyAM. ahIMthI A prazasti truTita che. ATalAmAM paNa ApaNane ghaNI vigato sAMpaDe che. somanAtha ane vaidyanAtha mahAdevanA prasaMgomAM vastupAlanA sarva-dharma-samabhAvano tathA binasAmpradAyikatAno paricaya maLe che. jo ke binasAmpradAyikatA ke samabhAvamA 'bhakti' nathI hotI, jyAre ahIM to sarvatra mantrInI 'bhakti' pragaTa thatI jaNAya che. khambhAtamAM tamAma gacchonAM caityo hatAM vastupAla te sarva gaccho prati sadbhAva ane bhakti dAkhave che, e paNa ahIM jANavA maLe che. vastupAlanA putra jaitra (siMha), tenA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 27 putro be, temAM moTAnuM nAma pratApasiMha; jaitranAM mAtAmaha kAnhaDamantrI, vastupAlanA kAkA tihuNapAla, phoI kelikA; vastupAlanA sasarA kRSNadeva, sAsu rANU (?) - AvAM badhAM svajanono paricaya AmAM maLe che. bharUcamAM pittalamaya snAtrapratimA karAvyAno ullekha eTalA mATe noMdhapAtra che ke anyatra prabandhomAM, thAmaNAnA A. mallavAdInA kahevAthI, mantrIe bharUcamAM sonAnI snAtrapratimA karAvyAno ullekha che. 'peTalAda' - peTalApadra e nAmamAM 'peTalA' e tyAMnI pAdaradevInuM nAma hovAnuM tathA te devatA- maNDala mantrIputra jaitre karAvyAnuM paNa AmAM jANavA maLe che. nagarA e khambhAta-samIpanuM kSetra (hAla nAnuM gAma) che, ane tyAM mantrIe karAvela sUryamandira atyAre paNa vidyamAna che. devAlayonA nibhAvanI Avaka mATe ghara, dukAna, maTha vagere banAvI arpaNa karavAnI prathA hatI, te paNa ahIM jANavA maLe che. koI yuddha bhayAnaka hoya, zatru jorAvara hoya ane mantrI para jIvanuM jokhama hoya, tyAro koI sevaka potAnA iSTanI mAnatA mAne ane potAnuM mastaka kApIne caDAvI de - tevI Atyantika zraddhA-prathAno prasaMga khUba noMdhavAjoga che. AjakAla potAnA iSTa netA-abhinetAnA kAraNe aneka jano Atmavilopana kare ja che, tenI tulanAmAM A prasaMga vIratAno, vaphAdArIno tathA bhaktino mAnavo paDe, AjanA jevI andhazraddhAno nahi. jinAlayamAM 'khattaka'mAM potAnI (dAtAnI) mUtio mUkavAno rivAja haze te paNa jANI zakAya che. mantrIe potAnI ja nahi, nAnA-moTA bhAIonI tathA putranI paNa mUrti mUkAvI hovAnuM ahIM varNana che. ahIM vastupAla sambandhI prazastinI vAta pUrI thAya che. patra 2mA 44mA padyanA antima aMzathI 59mA padya sudhIno prazasti-lekha che. matalaba ke 1-43 padyo vALo aMza truTita che. padya 45mAM AzAdhara ane gauradevInAM nAma che. 46-47mAM tenA anuja-bhAI somasiMha ane tenAM patnI jayataladevInAM tathA tenA putra arjuna ane AlhaNadevInAM nAma che. A somasiMhe, aNahilapura pATaNamAM potAnA pUrvaja rANiga sacive karAvelA aSTApada (aSTApadAvatAra caitya ?)no maNDapa, potAnAM mAtA-pitAnI tathA ambikAnI mUrtinI sthApanA karAvI. temaNe, pau(po)rabandaramA pUrvadizAnA sImADe jala bharelI paraba karAvI. A ja (giranAra) tIrthamAM nemi-caityanA raGgamaNDapamAM, potAnA pUrvajanI mUrtivALA be stambho karAvyA. neminAthanI derI paNa karAvI, temAM madhyamAM neminAthanI, jamaNe mAtA-pitAnI ane DAbe potAnI-pati-patnInI yugala mUrtio mUkAvI. tyAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anusandhAna-70 uttaranA khattakamAM neminAthanI tathA dakSiNa- khattakamAM ambAnI pratimAo sthApI. te devakulikAmAM A prazasti utkIrNa che. bRhadgacchanI pippalazAkhAnA A. dhanezvarasUrinA ziSya vijayasiMhasUrie A prazasti racI hovAno nirdeza 58mA padyamAM che. rANigano paricaya, te pachInA gadya bhAgamAM maLe che, te pramANe vi.saM. 1211mAM, rAjA kumArapAlanA saciva (kharcakhAtAnA ) evA zrImAlajJAtinA rANigasaMghapatie, pATaNanA kumAravihAra- caityanA parisaramAM, pUrvAbhimukha aSTApada karAvyo. saM. 1222mAM, atre (giranAramAM ) pazcimAbhimukha evo 3 oraDA ane 2 paTTazAlAyukta maTha karAvyo; 1224mAM raGgamaNDapa banAvyo ane gUDhamaNDapanA nairRtya koNamAM potAnI tathA patnI rUpiNInI mUrtio besADI. bIjAM paNa aneka sukRta teNe karyAM. - rANiganA putra ane saurASTranA daNDanAyaka AmbAke atre ( giranAra para) pazcima dizAmAM navI pAja-pagathiyAMnI zreNI karAvI. nemi - caityamAM balAnaka tathA tenI AgaLa pUrvajonA stambho, pitAnI mUrti pAse potAnI mUrti karAvI. girinagara ( giranAra ) nA pUrvadvAre ambAvAva karAvI. vaLI rAjAnI prasAdIrUpa sahuAlApura kSetra najIkanA AMbAsaNa gAmamAM nemi caitya karAvyuM. kumArapAle temane mAlavadezanA daNDanAyaka nImyA tyAre (tyAM) ghaNAM dharmasthAno teNe karAvyAM. maGgalapura (mAMgaroLa)mAM raheThANa yukta AMbAkoTaDI, neminAthanI pUjArthe karAvI arpaNa karI. saM. 1223 varSe daNDanAyaka AMbAnA nAnA bhAI ane lATadezanA daNDanAyaka dhavale (giranAranI) navI pAjamAM vacce dhavala - prapA ( dhoLI paraba) karAvI. dhavalanA nAnA bhAI ane nAgasArikA (navasArI) nA daNDanAyaka yazorAje dhavala - prapAnI pachavADe giri-taTa para kuNDI (kuNDa ?) karAvI, tema ja aneka sthAne jinabimbo karAvyAM. saM. 1328mAM daNDa0 AMbAnA vaMzamAM thayelA somasiMhe A (giranAra) tIrthamAM mAtA-pitAnA zreyArthe neminAthanI A devakulikA karAvI. raGgamaNDapamAM pUrvajonA 2 stambho karAvyA. pATaNamAM aSTApadamAM maNDapa banAvyo. paura (pora) - bandaramAM prapA- paraba ATalAM dharmasthAno karAvyAM. 1. madhusUdana DhAMkI kRta 'mahAtIrtha ujjayantagiri mAM A pAja viSe vigata che. - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 saM. 1328mAM vijayasiMhasUrie A prazasti banAvI. uparanI 44-59 padyovALI prazasti sAthe joDAyela A gadya bhAga hovAnuM tathA A lekha giranAranA nemi-caityamAM ja hato tema nakkI thAya che.. pUrvajonA stambhanI vAta AmAM AvI, te aMge vicAra karatAM ema lAge che ke giranAra parvatanAM jaina mandironA prAGgaNamAM, ApaNe jene pALiyA tarIke oLakhIe te prakAranA, cAreka phITa UMcAI dharAvatA keTalAka smRtistambha, Amatema rakhaDatA paDelA, A lakhanAre thoDAM varSa agAU joyelA. te stambho para giranAra para samAdhistha divaMgata jainAcAryo ke sAdhuonI AkRti kotarelI hoya, nIce saMskRta lekho hoya. ghaNA stambha para zrAvaka-gRhasthanI AkRti paNa jovA maLI. AvA stambho viSe ja uparanI prazastimA ullekha hoya ema lAge che. e smRtistambhone ekatra karIne yogya jagAe yogya rIte sAcavavAnI bhalAmaNa, te samayanA vahIvaTadArone samajAvaTa sAthe karelI, parantu AvI darakAra koNa le ? DaoN. madhusUdana DhAMkInA giranAra viSayaka pustakamAM AvA stambhanA phoTogrApha joyA che. to sakkarabAga myujiyamanI vakhAromAM paNa AmAMnA keTalAka stambha joyA che. Aje te hoya ke kema, te savAla che. pratamAM AnI pachI eka prazasti-aMza che te to 'vastupAla-prazastisaMgraha' mAM mudrita che. aitihAsika tathyo ujAgara karatI AvI sarasa vastu zodhIne sampAdita karIne ApavA badala tenA sampAdako suyazacandra-sujasacandravijayajI - e bandhu-muni-dvayane ApaNe ghaNAM abhinandana ApIe. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anusandhAna- 70 zrIsarvavijayajI kRta 'puNDarIka' zabdazatArthI - saM. gaNi suyazacandravijaya muni sujasacandravijaya "jaina sAhityanA mukhyatayA be bhAga pADI zakAya (1) ekArthaka ane (2) anekArthaka / jaina Agamo pAiya ( prAkRta) mAM racAyA che / tenAM sUtro. anekArthaka che / e cAre anuyoganAM sUcaka che / AnuM eka udAharaNa zrIjinaprabhasUrijIe Avassayanijjutti (Avazyakaniryukti) nI 336mI gAthAnA nirUpaNa dvArA pUruM pADyuM che / anAgamika sAhityagata keTalIka kRtio anekArthaka che. ahIM huM 'anekArthaka' - zabda vyApaka arthamAM vAparuM chaM / ane ethI nIce mujabanI racanAone anekArthaka gaNuM chaM. I (1) dvayAzrayakAvya (2) anekasandhAnakAvya (3) pAdapUrtirUpakAvya (4) anekArthaka kRtio / temAM dvayAzrayakAvyo be bhinna-bhinna viSayane eka sAthe raMjU kare che / anekasandhAna kAvyo prAya: caritrAtmaka che / e eka karatA vadhu vyaktinAM caritro pUrAM pADe che / pAdapUrtirUpa kAvyo paikI keTalAMya evA che ke jemAM je caraNanI pAdapUrti hoya te caraNane cAlu arthamAM upayoga na karatAM anya arthanuM dyotaka banAvAyuM hoya / anekArthIkRtio eka ja padya AdinA arthothI alaMkRta hoya che / " uparokta zabdothI "jaina saMskRta sAhityano itihAsa " ( khaNDa - 2, prastAvanA patra kra. 66) para pro. hIrAbhAI kApaDiyA 'anekArthakasAhitya' zIrSaka heThaLa kAvyanA mukhya prakArono sarala - sacoTa bodha Apyo che. temAM paNa amArI samajaNa mujaba anekArthaka kRtionI vibhAjanA nIce mujaba vicArI zakAya : (1) anekArthakapadyo vALI kRtio eka ja padyanA ekathI vadhu artho saMbhavatA hoya tevI kRtio, zatArthIkAvyo, kumAravihAraprazasti vagere kRtio / (2) anekArthacaraNayukta kRtio eka jaM caraNanA ekathI vadhu artho saMbhavatA hoya tevI kRtio / 'rAjAno dadate saukhyam', 'nAlikerasamAkArAH ' vagere kRtio / (3) anekArthakazabdayukta kRtio eka ja padanA ekathI vadhu artho saMbhavatA hoya tevI kRtio hari, puNDarIka, kamala, parAga, parimala, sAraMga, saMvara jevA zabdono prayoga karI racAyela kRtio / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 AvI kRtiomAM kavio ghaNuM karIne padaccheda-samAsavigraha-vyaJjanavyatyayasvaravyatyaya - vagereno prayoga karI ekAdhika artho karatA hoya che / prastuta kRti paNa 'anekArthakazabdavALI' kRti cha / kRtimAM kavie puNDarIka zabdanA 100 artha prayojyA cha / mUlamAM ja nirdeza karavA pUrvaka 'p' ne sthAne karAyela k, t, ph, m, c, j, b, bh vyaJjanano lopa - zatArthInAM mukhya sAdhana rahyAM che / jo kRtikAre ke pachIthI bIjA koie TippaNa lakhI na hota to kRti samajavI muzkela thaI paData / AvI keTalIka kRtionI sUci ahIM karI che / je abhyAsuone khUba upayogI thaze - zabda artha padya kRtinAma kartA prakAzana pustaka kamala 512 230 paMcajinastotra harSakulagaNi anusaMdhAna 15 kamala 116 29 caturviMzatijinastotra somavimalasUrijI stutitaraMgiNI kamala 108 29 nemijinendrastavana / hemavijayagaNi saMvara 108 28 abhinaMdanajinastotra somavimalasUrijI anusaMdhAna 56 parAga 108 28 sAdhAraNajinastava lakSmIkallolagaNi anekArtharatnamaMjUSA sAraMga 60 19 mahAvIrajinastava guNavijayajI " sAraMga 12. 4 RSabhastuti / hari 30 10 vItarAgastava vivekasAgarajI hari 32 6 AnandavijJapti anusaMdhAna 64 (zloka 41 thI 48) go 24 - jinastuti uparokta kRtiomAM 'AnandavijJapti' mAM 'hari' zabdano prayoga karI guru ma.nI stuti karI che / zeSa sarva kRtio bhagavAnanI stuti paraka cha / prastuta kRti paNa tevI guru ma.nI guNastutisvarUpa che / zrIsarvavijayajI gaNi - tapAgacchanI zramaNa paraMparAmAM A.zrIdevasuMdarasUrijInA ziSya A.zrIsomasuMdarasUrijI ma. thayA / temanI AjJAmAM suMdara-rAja-kIti-zekhara-naMdI-sAgara-deva-maMDana vagere zAkhAonA maLI kula 1800 thI vadhu zramaNo hatA / amanA aneka ziSyomAnAM eka hatA - cAritraratnagaNi / somasuMdarasUrijI ma.nA hastadIkSita ziSyomAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anusandhAna- 70 te sauthI moTA hatA / teonI vidvattAne kAraNe temane 'kRSNasarasvatI' evaM biruda prApta thayuM hatuM / 2 alaga-alaga yamakamaya caturviMzati jinastotra, dAnapradIpa, citrakUTa mahAvIraprazasti, SaDbhASAmaya paJcajinastotro' vagere aneka kRtio teNe racI che / temane mATe AnandasundarakAvyamAM kahyuM che ke yad buddhibeDA bahuzAstravArddhAn nityaM jagAhe kila layai / tene sarvahaMsa gaNi nAmnA ziSya ane jayasAdhu gaNi nAmanA praziSya hatA / potAnA guru ma. ane dAdA guru manI stuti karatA kavie anukrame 'paNDitapadavIdhuryAH, sarasasudhAjaitravANImAdhuryAH' ane 'tadvat paNDitamaulimaNDanamaNirvAdIbhakumbhe sRNiH, prakhyo'yaM jayasAdhu-ruttamagaNizreNISu mAdyaddhRNiH' kAvyo prayojyAM che / manA ziSya prastuta kRtikAra sarvavijayajI gaNi / temanA jIvana saMbaMdhI koi vizeSa vigato prApta thatI nathI / paraMtu te samayanA 'laghu zAlibhadra' kahevAtA jAvaDanI prArthanAthI temaNe (sarvavijayajI gaNie) saM. 1552mAM AnandasundarakAvya banAvyuM cheM / te uparathI teo 16mA zatakamAM thayA evo nirNaya thAya che / potAnA ja kAvyanI prazastimAM temaNe potAno paricaya Apyo che / je nIce mujaba che -- - tacchiSyamukhya eSa zleSasamasyArthakAvyajitakAvyaH / vitanoti graMthamamuM, samudaJcannaikarasaparamam / / sarvavijayaH sa dhImAn, sImA kavitArkikaprakANDAnAm / varakANapArzvanAtha- prasAdasAhlAdahRdayatayA // ( Anandasu. prazasti 30/31 ) agaracaMdajI nAhaTA (bikAnera) nA saMgrahamAMthI prastuta kRti amane sampAdanArthe prApta thayela che / te mATe sUrajamalajI puMgalIyA tema ja Anandasundara grantha (aprakAzita) meLavI ApanAra vaDodarAnA zrAvaka bhAI zrIvirala zAha dhanyavAdane pAtra che / 8 zrIpUjyapAdabhAsvat-pAdasparzaM prapadya kila sadyaH / madhyemAnasamasakRt, prasarati mama puNDarIkazrIH // 1 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 33 tad yathAsArvajJazAsanasudhAhUdapuNDarIke !, siddhAntazuddhajalamaJjulapuNDarIkaH(!) / svAmiMstava stavakRtAviti puNDarIkazabdaM karomi kaNazaH zamipuNDarIka ! // 2 // (1) puNDarIkazabdaH, pakSe puNDarIkaH / (2) puNDarIkaM - zvetakamalam / (3) kamaNDaluH / (4) atra puNDarIkaH zabda eva / (5) puNDarIkaH - pradhAnaH / mAyAmRgInidhanasAdhanapuNDarIkavidyAbhavidyaH ! bhavamiNoru( bhavabhittaru )puNDarIka ! / vAgmAdhurIvidhuritoddharapuNDarIka !, - jIyAd bhavAnabhinavaH kila puNDarIkaH // 3 // (6) mRgIvidyA-vyAghrIvidyA / (7) sahakAraH / (8) gajasvaraH / (9) gaNadharaH (gaNabhRt) / puSyatkaSAyagajagaJjanapuNDarIka !, nyakSakSamoddharaNadhIrimapuNDarIka / pAtke tvadIyavacanotpalapuNDalIkastvAM na stute duritadAruNi puNDarIka ! // 4 // (10) siMhaH / (11) diggajaH / (12) 'kuNDalI' iti pa-sthAne ke kRte sati / paM annA(ntI)ti pAn, pazcAt kena saH / (13) agniH / jJAnorunIrabharabhatsitapuNDarIka ! lopAt pa-te lavaNimolbNapuNDarIke ! / matvA bhavantamiva mUrcchati puNDarIkanetrasya patramatha manmathapuNDarIka( kaH) ! // 5 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 (14) puNDA-vApI (vApIvizeSA) / (15) pa-sthAne ta-kAre kRte sati 'tuNDam' iti, 'rIka' ityakSaradvayasya lopaH / (16) puNDarIkanetro viSNuH / (17) vAhanam / (18) puNDarIkAbhidhaH sarpaH / puNyAtmanaH prati nirUpitapuNDarIka !, pau-ke'nyataH punarudAhRtapuNDarIke ! / puNDastha-pharphamurarIkRtapuNDarIkastvaM nanda ninditaparoditapuNDarIka ! // 6 // (19) puNDarIkAkhyaRSiH / (20) pu-sthAne ke kRte sati / anyataH . vimucyate ? apuNyAtmanaH prati udAhRtaH kaNDarIko yena saH, tathA / (21) pharpharIkaM - mArdavaM yena / yai( d) bAbhajIti bhaviko bhuvi puNDarIkavo vicitritabhuvaM giripuNDarIkam / tat te vacovilasitaM kila puNDarIkaparvopadezasamaye zamapuNDarIka ! // 7 // (22) puNDarIkavatA(ptA)-bharataH, tena / (23) zatruJjayam / (24) caitrapUrNimopadezaH / (25) puNDarIkAkhyasamudraH / satyAdinityasukRtAmRtapuNDarIke ! dvAra vA )NI parA'sya rasapUrvagapuNDarIka / duSkarmadaityapuruSottarapuNDarIka ! raGgatkuraGgakadane bhava puNDarIka ! // 8 // (26) hRdavizeSaH / (27) puNDarIkazabdAt(d) rasa-zabda iti puNDarIkarasa:rasaH / (28) puruSapuNDarIkaH - viSNuvizeSaH / (29) vyAghraH / manye mahopapadamannadapuNDarIka !, buddhe ca saMzayamayAmayapuNDarIka ! / nirdambhavaibhavavibhAvitapuNDarIka !, cakre bhavAn svamatamadvayapuNDarIkA kam) ! // 9 // // vasantatilakAvRttam / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 (30) mahApuNDarIka / (31) buddhe devatAvizeSe, o(au)SadhavizeSaH / (32) vimAnam / chatram / (33) advayaM puNDarIkaM yatra tat / iNyantapUtpuGgavapuNDarIka !, krIDadyazomaNDalapuNDarIka ! / paJcat-kipaNDodakapuNDarIka jyAnerjaya-tvaM jaya puNDarIka // 10 // (34) puNDarIkiNI / (35) zvetavarNaH / (36) [pu]-sthAne ke kRte sati 'kuNDam' iti / kuNDaM - pAtravizeSaH / rIkasya lopaH / puNDojjhanAnnazyadapuNDarIkamudvinduriproddharapuNDarIka ! / pazyet pu-me kalmaSapuNDarIkastvAM puNDasat sundamapuNDarIka (m) // 11 // (38) nazyadarIkam / ko'rthaH ? arINAm I: zrIH / etAvatA 'arIH' iti zabdaH / pazcAt(d) bahu.(bahuvrIhisamAsaH) / (39) bindu-rI-karSaNAt 'pulakaH' iti / pazcAt(d) bahu. / (40) pu-sthAne me kRte sati 'maNDalam' iti / pazcAt samAsaH / (41) asundarIkam / kutsAvarAhIhatipuNDarIkavidyAbha ! vAgvarjitapuNDarIka ! / prathApathaprApitapuNDarIka- . stavA''rava: sAritapuNDarIka ! // 12 // (42) siMhavidyA / (43) Amraphalam / (44) sUtrakRdarthavizeSaH / (45) ikSudaNDaH / iNyantavApIvarapuNDarIkagarjadguNAvarjitapuNDarIka ! / puNDAttapharphAt parapuNDarIka ! yad( hya )vyaja( a )naM jIva sapuNDarIka ! // 13 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 anusandhAna-70 (46) puNDarIkiNI-vApIvizeSa:(SA) / (47) tAM yAvat(d) garjantazca te guNAzca / tairAvarjito devavizeSo yena / tasya sambodhanam / (48) pare - vAdini pharpharIkaH - capeTAvizeSaH / (49) 'somaya' (?) iti syAt(d) vyaJjanaivinA / apuNDamarhanmatapuNDarIkadRzAM pu-rI-muk sakhapuNDarIka(kaH) ? / vilomatastvaM ravapuNDarIkavajIvajIzvAvi supuNDarIka // 14 // (50) puNDavarjitam / (51) arhanmate rI:-bhrAntiH, tAM karoti iti rI: (rIka.) / (52) kIdRg ? yeSAM(teSAM) khaNDakaH / (53) 'karIDapuMsu vizvAjIvajIvakalIla he puMvara !' - idaM vailomyena syAt / apuNDa-joMttarapuNDarIka ! bhIkasvakIrtyaGkitapuNDarIka ! / uddAmakAmotkaTapuNDarIka !, . vi-rIka-vAz2aT-pata-puNDarIka // 15 // (54) jarjarIkam - jarjara ivAcaran - ityucyate / (55) rAjilAhi [rAjilA'hi:-sarpavizeSajAtiH] / (56) pa-sthAne te kRte sati vajratuNDa ! / tartAdapuNDAd bhavapuNDarIka ! saMsAravArbhartari puNDarIka ! / caJcAdapuNDAdiha puNDarIka ! bodhAmbuje kIrtigapuNDarIka // 16 // yugmam // (57) tartarIkam-bohittham / (58) tarttarIkam-pArakam / (59) caJcarIka !- he bhramara ! / (60) jJAnakamale kIrtigA puNDarIkA devI yasya / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 37 puNDasthajarjAn( t )smarapuNDarIka ! puNDasthabarbAd gatapuNDarIka ! / puNDAptabarbAdhitapuNDarIka ! bharbhAdapuNDAjjaya puNDarIka ! // 17 // (61) smarajarjarIka ! jarja0-vRddha / (62) barbarIkaH kezaH / (63) hitaH-tyaktaH barbarIka:-zAkabhedo yena, tasyA''mantraNam / (64) he bharbharIka ! koSe bharbharI lakSmIH, tayA udAraH, ka-zabdena udAraH / . varAvabhAsottarapuNDarIkadvIpaM tadAgha( dyA )'mbudhipuNDarIka ! / saGkhyAtigaM zliSyasi puNDarIka leNyAd (lezAd? ) guNairvarNitapuNDarIka // 18 // yugmam // - (65) puNDarIkaH varAvabhAsadvIpaH, taM puNDarIkavarAvabhAsadvIpastam (dvIpam) / (66) puNDarIkavarAvabhAsasamudram / ubhayatra-'saGkhyAtigam' iti sambadhyate / tayovi(vi)zeSaH / vipuNDarIkalpavimuktacitta, sampuNDarIkalpaviviktacitta ! / ApuNDarIkalpa ! caritralakSyAkSmApuNDarIkalpatarUpamAna ! // 19 // duHpuNDarIkapaviyogatastvAmutpuNDarIkastava sevane yaH / satpuNDarIkaH zrayato'trivarNI supuNDarIkarmajane'syajAne // 20 // puNDarIkayugmam (67) utsukaH / atra kAvyayugme-'puNDarIkazabdAd' akSaratrayaM varjayitvA'rthasaGgatiH / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 yaH puNDarIkavaranAmavaromburAziryaH puNDarIkavaranAmadharo'ntarIpaH / tau puNDarIkajaniyAnakulAdrimAna - zrIpuNDarIkanayanayi yazo'spRzat te // 21 // (68) puNDarIkajani: jinasahasranAmastave pratipAditatvAt / brahma / (69) puNDarIkanayano jina:, pazidoH sitapuNDarIkalupkaraNAd dUritapuNDarIka kim / viSayArthiSu puNDarIkarAT, pukinA''khyAyisa puNDarikamuT // 22 // svasantatismAritapuNDarIka pitAmahaM pANDurapuNDarIka / vivyaJjanaM naumitapuNDarIkaviparyayAt tvaM sanR(tR) puNDarIka // 23 // 70 71 a-bindu-uM pAvitapuNDarIka !, padbhyAM pase'rocakapuNDarIka ! | apuNDa - de darzitapuNDarIka pare tavApteranuM puNDarIka ! // 24 // anusandhAna- 73 74 yAnAtmajaM nirmitapuNDarIka ! / -70 (70) pAvitapurIka ! / (71) pa-sthAne se kRte sati arocaka: suzra (?) yasya saH / ( 72 ) paravAdini / darIkaH mayavAcako bhavati / dambhorudaityadrutipuNDarIka atryakSaraM sAkSarapuNDarIka ! saMstaumi dustAmasapuNDarIka ! // 25 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 (73) kArttikeyaH / (74) puNDarIka - kaNDarIkAdhyayanam / puNDastha- barboditapuNDarIkaMnsaMbhogayogojjhitapuNDarIka / jIyAzciraM duzcarapuNDarIka !, tapAHkSapArAT ! guNapuNDarIka ! // 26 // akSaracatuSkamapi tyajyate / // iti puNDarIkazabdazatArthI // bhayabhidi sahakRtyA naM( taM ), smararAjamapekSya rAjayuddhAnam / tvAM bhaktita (taH ) stuvAno namati yatiH sarvavijaya iti // 27 // 39 C/o. nikeza saMghavI, gopIpurA, kAyastha mahollo, sUrata Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 zrIlakSmIkallolagaNikRta saptavarNAkSara-vareNyAvamazabdayathitasUktasaGgrahaH (sAvacUrNi:). ___ - saM. vijayazIlacandrasUri bhUmikA __saMskRta sAhitya-sarjananA kSetre madhyakALanA jaina munioe je kheDANa karyu che tenuM vaividhya temaja vaipulya jotAM bhAre acaMbo upaje che. sAhityanI kevI kevI chaTAo A munioe vikasAvI che ! jaina saMskRta sAhityanA itihAsanA sandarbho joIe tyAre, ke pachI jJAnabhaNDAromAM sacavAyelI asaMkhya nAnI-moTI racanAonI hAthapothIo para dhyAna ApIe tyAre, emanI A nirvyAja sAhitya-upAsanAno Achero aMdAja AvI zake. A sthaLe eka virala ane vilakSaNa kahI zakAya tevI kRti pragaTa thaI rahI che : 'sUktasaGgraha' nAme. sUkta eTale subhASita. teno A saGgraha che. AnI vilakSaNatA e che ke 69 anuSTup zlokomAM, ka varga, ca varga, Ta varga, ta varga, pa varga, ya varga, za varga - e sAta vargomAM AvatA, Ga sivAyanA, tamAma vyaJjanAkSarathI zaru thatA 6-6 zabdo kavie pasaMda karyA che. temAM prathama 6 zabda 'sajjana' paraka ane bIjA 6 zabda 'durjana' paraka yojyA che. be padyomA 12 zabdo. alabatta, badhA zabdo asala eTale ke sIdhA zabdakozamAMthI ja upADelA hoya evaM nathI. ghaNA zabdo zuddha zabdo che, ghaNA kRtrima-nIpajAvelA-saMyojita zabdo che, keTalAka dezI zabdo paNa che, to thoDAka te samayamAM bolAtI bolInA taLapadA zabdo paNa che. zabdo sAthe kAma pADanArAo mATe A eka majAnI-rasaprada racanA gaNAya. A badhA zabdonA artha pakaDAya-samajAya tema nathI. to kartAe pote ja (prAyaH) te padyo para avacUrNi paNa lakhI dIdhI che, jemAM te te zabdonA arthavAcaka paryAyo ApyA che. kartA tarIke prAnte koInuM nAma nathI, tethI lAge che ke mULa racanAkAre ja A paryAyAvacUNi racelI haze. vAMcanAranI sugamatA khAtara padyagata zabdo para tathA avacUrimAM tenA arthaparyAyo para aGko mUkI dIdhA che, jethI kayA zabdano kayo artha kartAne abhipreta Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 che teno khyAla Ave. jo ke kartAe badhA zabdonA paryAya ApavAnuM munAsiba nathI mAnyu. ghaNA zabdo cha, jenA artha mATe ApaNe anya sandarbho pAse jaq ja paDe; keTalAkanA artha to tyAM paNa na jaDe; te mATe lokabolI ja AdhAra bane, je Aje astitvamAM nathI, ke ApaNA mATe ajANI hoya. ___ avacUrNimAM mahadaMze to je te zabdanA saMskRta paryAya ja noMdhyA che. chatAM ghaNe ThekANe vadhu spaSTatA mATe amuka zabdonA arthane tatkAlIna gujarAtI bhASA dvArA paNa varNavela che. dA.ta. zloka 9mAM-10mAM anukrame 'ghaTadvAkyaM-ghaTatA vacana- bolavU', 'ghAtakatvaM-hatyArApaNuM, ghRSTatvaM-ghAThUApaNuM' ityAdi. ahIM 'ghAThUA' samajavA mATe ApaNe to 'ghRSTa'no ja Azaro levo paDe. paNa te samayamAM 'ghRSTa'nuM bhraSTa bhASArUpa 'ghAThUA' thatuM haze te AthI ApaNane jANavA maLe che. padya 14mAM 'chAkatA' che, teno artha tyAM 'chAkyApaNuM' thayo che. Aje ApaNe tyAM 'chAka-chakavU-chakI jaq, chakelo' AvA zabdo prayojAya che ja. padya 16-17mAMnA jhalatkAra, jhamatkAra, jhuMmaj, jhabajjhaba, jhapATI jevA zabdo 'dezI zabdakoza'mAM paNa noMdhAyA nathI. 'jhuMbanaka' maLe che, tenuM ja 'jhumaNuM' thAya; paNa kartAe te bhASAno zabda ja ahIM prayojya zabda tarIke svIkArI lIdho che. jhalA, jhIrA, sajhuMjhumusaya jevA zabdo kozamAM maLe che. ___ padya 21-22mAM Tikka-TIko, TAra-TAraDaM jANItA che. TaTTara-bherInAda, TTiTilikA-hAMsI, TaTAratva-sadA sajjatA (jo ke 'TaTTAra' zabda Aje paNa sAvadhAnanA arthamAM prayojAya to che), TiTTibhatvaM-sagarvatva, TauMkya-TukaDApaNuM (TraeNkuM, kamAM, TUMko-badhA AnI ja nIpaja na gaNAya ? parvatanA zikhara mATe prayojAto 'ka' zabda paNa yAda Ave.), TakkarA-artha nathI noMdhyo, (ApaNe 'Takkara mArIe te A hoya ?), TuMcatvaM-TuMcapaNuM-kalaGka-A badhA zabdo-artho mahattvanA che. 'Tappara' kozamAM vikarALa-kAnavALA-arthamAM, TuNTa-eka hAthavALAnA arthamAM jaDe che. TuMcatvaM-TuMcapaNuM-tyAM 'TocAyeluM' evo zabda teno vArasadAra gaNAya ? 23-24mAM-TharaNatvaM-TharyApaNuM-A sIdho bhASAmAMthI saMskAra ApIne saMskRta banelo zabda jaNAya. 'ThAMThalya' kozamAM nathI. ApaNe 'ThaThThA-mazkarI' karIe te A haze ? 'ThIMbha'no artha samajamAM Avato nathI. strI Thuma Thuma ke ThaNa ThaNa karatI cAle cAle, tene 'ThaNatkAra-ThamatkAra' zabdo dvArA oLakhAvela che. ThoThatvaM-no artha Apyo nathI, paNa ApaNe 'ThoTha' zabda Aje 'mUrkha'nA arthamA prayojIe chIe ja. 'ThoTha'no itihAsa keTalo jUno gaNAya !. 'Thaga'-ThagArApaNuM-A zabda paNa eTalo ja Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anusandhAna-70 jUno ! 'ThallatvaM' - nirdhanapaNuM, ApaNe 'ThAlo' (nakAmo, khAlI) prayoga karIe tenuM mULa ahIM jaDe. ThIMThatva ThIMThApaNuM - e paNa samajAyo nathI, paNa 'ThAlA' jevo ja lAge che. 25-26mAM DuMgaroccatA- 'DuMgara'ne (dezya zabda che) ahIM saMskRta banAvavAmAM Avyo che, te majAnuM che. 'DayanatvaM' A zabda uDDayanavAcaka 'DI' dhAtuthI banelo che, tenA 3 artha mArmika che. to 'DayanAvAptiH - pAlathInI prApti' e kAMIka navI ja arthachAyA che. pAlathI eTale palAMThI ema samajIe to navA ja zabda artha sAMpaDe che. 'Dollatkaratva' saMyojita zabda che. hAtha dhUje kampavA hoMya to te ghaDapaNanI sthiti che, eTale artha Apyo - jarAjIrNatvaM. DiMgaratva- hAMsI e navo zabda maLe che : kozamAM nathI. Dakka-DAka Ano matalaba pakaDAto nathI. kozamAM 'Dakka' - sarpa dvArA DasAyela, dantagRhIta, vAdyavizeSa ema traNa artha maLe che. paNa A. 'DAkaputrApaNaM' sAthe te ekeya besato nathI. DAkuno, putra ema thaI zake ke kema ? 27-28mAM 'DhIMcatA-DhIMcAlapaNuM' che, te navo ja zabda che : kozamAM nathI. 'DhAMDharyaM - suMnA DhaMDhArapaNaM' 'DhIMcavuM - DhIMcanAro-DhIMcIne Avyo' e arthamAM A haze ? A paNa evo ja zabda che, artha na maLe, na samajAya. 'DhImaNaM' kozamAM nathI, paNa artharUpe mUkela rUDhiprayoga 'deha tyAM DhImaNAM' e spaSTa batAve che ke paDI jatAM kapALe ke anyatra DhImacuM thAya te arthavAcaka se zabda che. DhImaNuM - DhImakuMDhImacuM vagere. 'DhikkA - DhIMka' spaSTa che. koIne DhIMka mAravAmAM A zabda kAma lAgI zake. 'DhauDhallaM' kozamAM nathI, teno artha 'DhoDhalApaNuM' nathI samajAto. 'dodalApaNuM ' hoya ? 'DharaDhillitA' 'DhaumaNyaM' zuddhapaNe dezya che, kozamAM nathI jaDatA. - - - 29-30mAM badhA ja zabdo dezI che, ema kartA ja jaNAvI de che. kRtino saghana abhyAsa karatAM AvAM sthAno, AvA zabda- artha ghaNA jaDe, te rasaprada paNa bane ja. AvI majedAra kRtinA kartA, 69mA zlokamAM jaNAvyA pramANe, lakSmIkallola nAme vidvAn jaina muni che. itihAsanA sandarbho tapAsatAM temanA viSe maLatI alpa jANakArI A pramANe che : temano sattAkALa soLamo saiko che. prA. hI. ra. kApaDiyAnA jaina saMskRta sAhityano itihAsa khaNDa - 1 (pR. 157, navI AvRtti ) mAM nirdiSTa 'sUktasaMgraha' te A ja kRti che. te tapagacchanA harSakallolanA ziSya che. temaNe AcArAGga ane jJAtAdharmakathA jevA Agamo para vRtti / avacUri banAvI che. A kRtinI eka prati koDAya (kaccha)nA sadAgama pravRtti - jJAnabhaNDAramAM che. tenI jeroksa nakala upAdhyAya zrI bhuvanacandrajInA sahakAra thakI maLI che, tenA AdhAre A sampAdana thayuM che. pratinI nakala mokalavA badala te sahuno AbhArI chu. aa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 ahaM praNamya vijJAnaM vinodAya mayA'nayA / sadasadvyaktiyuktyA ca kriyate sUktasaGgrahaH // 1 // kavarNAdikSaparyanta-rItyA SaT SaT svanazriyA / sadasajjanopadeSTuM pUrvAcAryairakRtapUrvaH // 2 // tu namaH // asya sUktasaGgrahasya yathAjAtajanAvabodhAya saMskRtAsaMskRtaparyAyArtharUpA'vacUrNilikhyate / yathA-jinaM natvA paNDitAnAM vinodahetave mayA'nayA sadasadvyaktiyuktyA uttamAdhamalakSaNazabdavizeSayuktyA ca punaH SaT SaT zabdazobhayA kAkSarAdikSaparyantarItyA prakAreNa sajjanadurjanopadezAyopAdeyaheyArthaM pUrvAcAryaH pUrvam akRta evaMvidhaH sUktasaGgrahaH kriyate ityAryAyugmArthaH // 1-2 // kRtajJaH kAryakartA ca kAmyarUpazca komalaH / kovidaH kamalAvAsaH kaSaTko'yaM nRSUttamaH // 3 // kRpaNaH kUTadhIH kRSNaH kuTilaH kaTuvAk kuNiH / kaSaTkaM puNyahInAnA-midaM sampadyate nRNAm // 4 // ka 1 // parakRtaguNaM jAnAtIti kRtajJaH / pareSAM kAryakartA paropakAritvAt / manojJarUpa: / akaThinapariNAmaH / raimAnivAsaH // 3 // TuMTatvaM // 4 // kaThinaravArivaiyaggraM(?) / iyatA heyArohaNazUratA sUcitA // khalInakhaDgavyagratvaM khalvATatvaM kharAMzutA / khedana khalaMghAtitvaM SaT khakArA narottame // 5 // khelA khasa-kharatvaM ca, khajU-kharvatva-khoratA / khakArAH SaDamI loke garhitA nari garhite // 6 // kha // khalvATo nirdhanaH kvacit / sUryavat tejastvam / khedo duHkhaM taddhantIti khedaghnaH / sajjanapAlakaH // 5 // kUrdanam / pAmA ruk / karkazatvam / kaNDU / vAmanatA / khoDatvam // 6 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna-70 2 10 guNitvaM gurutA caiva gauratvaM grAmaNIyatA / godhanatvaM gauravApti-rgaSaTkaM prApyamuttamaiH // 7 // gargatvaM gauNatA caiva gArhasthya-gaNa-gorasaiH / hInatA gativakratvaM gaSaTkaM pApayogataH // 8 // ga 3 // pUjyatA / grAmyamukhyatA / sarvatra gauravapAtram // 7 // sAmAnyatA / gRhasthadharma-parivAra-gorasANi, tai rahitatvam / gamanavakratA ||8|| ghRNimattvaM ghRNAvattvaM ghanaupamyaM ghanopamA / ghaTArogyaM ghaTadvAkyaM dhakArAH SaNnarottame // 9 // ghargharArava gharmitvaM ghasmaratvaM ca dhUrNimA / ghRSTatvaM ghotakatvaM ca, ghakArAH SaNnarAdhame // 10 // gha // tejovattvam / dayAlutA / dehottamatA / meghavat pradhAnatA / dehaMsamAdhitA / ghaTatA vacananuM bolavU // 9 // ghargharazabdatvam / tathA tApavattvam / khAdanazIlatA / anavadhAnatA / ghAThUApaNuM / hatyArApaNuM // 10 // Go nAsti // cakSute( ste )jazcittatuSTiH cAturya cirajIvitA / cilIna-celatvahAniH SaT cAH syuH puNyavannari // 11 // cApalyaM cATiMkA ceSTau cATutA calacittatA / cauryakriyA cakArAH SaT pApinAM puNyahAnidAH // 12 // ca 5 // kutsitatva-adhamatvahInatA // 1 // pareSAM ceSTA / mAyayA caTubhASitA // 12 // chekatA chalahInatvaM chetritvaM chAyA zritam / chavidIptiH cchuptihAni-zchakArAH SaNnarottame // 13 // chardizchidraM chAkatA ca chAtatvaM chadmatAyutam / chinnAGgatA chakArAH SaT kSINapuNyaprabhAvataH // 14 // cha 6 // vidagdhatA / prabhutvaM / zobhayA yutam / tvagdIptiH / pAvitryam // 13 // vAntirogaH / kalaGkaH / chAkyApaNuM / kSINadehatA / chalasahitam // 14 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 N 12. + jIvarakSA janazlAghA jinapUjA jitAtmatA / jalpazaktirjayAvApti-rjakArAH SaT satAM nRNAm // 15 // jADyaM jApavAdazca jAratA jAtihInatA / jihyatA jantuMghAtitvaM jakArAH SaNnarAdhame // 16 // ja 7 // lokaprazaMsA / jitendriyatvam / vAkpaTutA / sarvatra jayaprAptiH // 15 // jaDatA / loke apakIrtiH / avettRtvam / hiMsakatvam // 16 // jhAtkArazca jhalatkArA( ra )jhamatkArau ca jhumaNuM / jhabajjhabazca jhIrA ca jhasya SaTkaM zubhaM nRNAm // 17 // jhujhito jhUrito jhIrNo jhapATI ca jhalAyutaH / saMjhuMjhamusaya: pApI jhaSaTko'narhagauravaH // 18 // jha 8 // . jhAtkAro vidyudiva / jhalatkAraH svarNamiva / jhamatkAro jhAMjharANAm / jhuM0 grIvAbharaNam / jhabajjhabat, jhabajhabaTo darpaNavat / jhIrA dezyaH, lajjAsarvo'pi jano lajjAmAnayati / iha jhakArasya SaTkaM nRNAM zubhamAGgalyakAri // 17|| jhuM0muSitaH / jhU0 kuTilIbhUtaH / jhIrNaH jarAjarjarIbhUtaH / jhaSATi kartA / jhalA mRgatRSNA / sajhuMjhumu0 manoduHkhasahitaH / evaMrUpajhaSaTkaH pApavAn gauravAyA'yogya: // 18 // Atyagrimo jJAnavAMzca jokti jJapti jasaMstavaH / jJAnabhakto jJaSaTkenA-zrita eva narAgraNIH // 19 // jJAna-jJapti-jJatAbhraSTo, jasaGgativivarjitaH / jJAnyabhakto jJaSaTkenA-zrita evaM narAgraNIm // 20 // Ja 9 // jJAtizreSThaH / jJokteH paNDitavAkyasya / tathA buddhastathA paNDitasya paricayo yasya saH // 19 // jJAna-buddhi-pANDityabhraSTaH / paNDitasaGgatirahitaH / paNDitadveSI // 20 // + jhumujhumusaya - mananuM duHkha ( deshiikosh)| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anusandhAna-70 TikkaMgale ToDDuraM ca TArAvaroha TaTTarau / TTiTilikA TeTAratvaM SaT TakArAH zubhAzra(za )ye // 21 // TiTTibhatvaM ca TuNTatvaM TaukyaM TapparakarNato / TakkarA TuMcanatvaM ca SaT TakArA durAzaye // 22 // Ta 10 // bhAlatilakam / gale mAlA / azvAroha, jane TArazcottamAzvatA / bherInAda / sadA hAsakarma / sadA sajjatvam // 21 // sadA sagarvatvam / TuMka iti dezIzabdaH / Thekasya bhAvaH TauMkyaM, TukaDApaNuM / TAparaknu / TuMcapaNuM, kalaGkaH // 22 // ThakkuratvaM TharaNatva-maMThAMThalyaM ca ThIbhatA / ThaNatkAra-ThamatkArau strINAM puNyAkRSaTakamidam // 23 // ThoThatvaM Thaga ThallatvaM ThIThatvaM ThIThIAnvitam / ThAmaNatvaM ca jAyeta ThaSaTkaM pApayogataH // 24 // ThaH 11 // TharyApaNuM / ThAMThelirahitapaNuM / ThIbhapaNuM / ThaNakalA / ThamakalA strINAM, 'gRhe' iti gamyam // 23 // ThagArApaNuM / nirdhanapaNuM / ThIThAMpaNuM // 24 // . DiNDIragaurakIrtitvaM DiNDimA DuMgaroccatA / DayanatvaM DayanAvApti-DimbahAniH supuNyataH // 25 // DollatkaratvaM DumbatvaM DiMgaratvaM ca DimbhatA / DAmaryaM DakkaputratvaM DakArAH SaD durAtmanaH // 26 // Da 12 // samudraphINanI paraI nirmalakIrtipaNuM / sphItivaMtapaNuM / DuMgaranI pariM uccatA, guNe karI / naMbhogatitvaM, alasamandagatitvaM na / pAlathInI prApti / DamarahAni // 25 // jarAjIrNatvaM / nIcajAtitvaM / hAsakarmatvaM / bAlatA mUrkhatvam / Damarasya bhAvo DAmaryaM utpAtitvam / DaoNkaputrApaNuM // 26 / / Dholla Dhollika Dhakkopti-DhIMcatA DhakvitAravaH / DhaukanaM ceti jAyeta DhaSaTkaM puNyazAlinAm // 27 // DhAMDharyaM DhImaNaM DhikkA DhauDhallaM DharaiDhillitA / DhaumaNyaM ceti jAyeta DhaSaTkaM pApazAlinAm // 28 // Dha 13 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 DholaM DholIu DhakkA - vAjitra tehanI prApti / DhIMcalapaNaM / dRpte I mandasvara nahIM / prAbhRtaprApti ||27|| suMnA DhaMDhArapaNuM / deha tihAM DhImaNAM / DhIMkA / DhoMDhalApaNuM / bhramaNazIlatA / dumaNApaNuM // 28 // rNajjara NaccAutto 2 Nisatta 3 NijjAu 4 Nivaha 5 saMjuto / rNimmaMsU 6 caite syu- rNaSaTkayogAH supuNyAnAm // 29 // Nirddhadhasa 1 Nikkhario 2 NaMdeNa 3 Nivvaha ( Nivvara ? ) 4 fast 5 kkhi / 10 12 etaM NakAraSaTkaM pApiSTAnAM bhRzaM bhavati // 30 // Na 14 // vi'irmalaH / IzvaraH / saintuSTaH 3 / upakArasaMyuktaH 4 / samRddhisaMyuktaH 5 / taru'NaH 6 ||29|| nirdayaH 1 / muSitaH 2 / bhRtyaH 3 / stabdhaH 4 / 11 12 kaiThinaH 5 / caura 6 / amI dezIzabdAH ||30|| . tyAgastattvajJatAtuSTi-strikazuddhyAdayo guNAH / tIvrecchA-taMptihInatvaM takArAH SaNnarottame // 31 // 47 tarucchedastAmasatvaM taskaratA tRNatruTi: / 7 tRSNA ca taptiranyeSAM takArAH SaNnarAdhame // 32 // ta 15 // manovaca:kAyazuddhatA / tIvralobhaH parataptiH paranindA, tAbhyAM hInatA // 31 // 4 * vRkSabhaGgaH / tamoguNatvam / tRNatroTana / lobhabAhulyam / paranindA // 32 // sthAnAptiH sthiratA sthAMma sthUlalakSAdayo guNAH / sthAviSThyaM sthalabhASitvaM thakArAH SaNnarottame // 33 // sthaMkkatA sthaMpuTAGgatvaM sthAviraM sthANutA tathA / thUtkRtiH sthalavAsitvaM SaT thakArA durAzaye // 34 // tha 16 // sarvatra sthAnaprAptiH / acApalyam / vIryam / bahupradatvAdayo guNAH / pRRSTatA / thailanA / thalanA bolanuM bola ||33|| jairAjIrNatA / stabdhatA / vAra 2 thuMka mUrkhAH ||34|| 11 thAkApaNuM / viSamonnatAGgatA / thailecI marubhUmiM vasavuM / te Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 dIptirdAnaM ca dAkSiNyaM dayA devArcanaM damaH / bhAgyabhAjAM DhkArAH SaT sampadyante dhruvaM nRNAm // 35 // duHkha-daurbhAgya-daurgatyaM dInatA dIrghasUtratA / dambho'mI SaD dakArAH syuH pApabhAjAM nRNAM dhruvam // 36 // da 17 // dehe dIpti / indriyANAM damaH // 35 // daurigaM / mUrkhatA // 36 // dhArmiSThyaM dhRti dhI dhairya dhAraNA dhanitA tathA / puNyapreraNayA SaTkaM dhakArANAM narottame // 37 // dhoTIvAhatva dhUrttatvaM dhIvaikalyaM ca dhikkRtiH / dhyAnadauSTyamapeyasya dhItiH SaD dhAstamobhRtAm // 38 // dha 18 // avismaraNazIlatA // 37 // dhoDIvAhApaNuM / nirbuddhitA / sarvatra dhikkAraH / durdhyAnam / madyAdeH pAnam / ajJAninAm // 38 // nirAmayatvaM namratvaM nirdambhatvaM nayAnvitam / nirmamatvaM nirIhatvaM nakArAH SaNnarottame // 39 // niHsnehatvaM ca nIcatvaM nirdayatvaM nRzaMsatA / nirguNatvaM nikalatvaM nakArAH SaNnarAdhame // 40 // naH 19 // nIrogatA / nyAyopetatA / nirlobhatA // 39 // krUratA / kalAvikalatvam // 40 // priMyatvaM parabhAgitvaM prabhutA pezalaM vacaH / paropakAraH pANDityaM paSaTkaM puNyayogataH // 41 // prArthanA pAravazyaM ca pInatA putrahInatA / pratyarthiyogaH pAmA ruk pakArAH pApayogataH // 42 // pa 20 // sarveSAM vallabhatvam / guNotkarSatA / aizvaryam / madhurabhASitA // 41 // dehe sthUlatA / zatrusaMyogaH // 42 // sphAratA sphuTabhASitvaM sphItimattA sphuTAnvayaH / phalAvAptiH sphuratkAntiH phakArAH SaNmahAtmanAm // 43 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 julAI-2016 phalgutvaM sphuradoSThatvaM phaTATopazca phikkatA / / phetkAritA phUtkRtizca phakArAH SaD durAtmanAm // 44 // pha 21 // udArasphAratA / sphuTavaktA / avaJcakaH / zorbhAvattA / prasiddhAnvayatvam, zuddhAnvayatvAt / dRSTe sati phalaprApti: / dIpyattejAH // 43 // asAratA / adharacAlanam / bhayaGkaratA / phIkA paDyApaNuM / phaitkAryApaNuM / sarvadA niHzvAsocchvAsamocanam // 44 // ... buddhirbandhuratA baudhyaM bererUpaM baliSThatA / bahupradatvaM SaDamI, bakArA bahupuNyataH // 45 // bIbhatsatA bAlizatvaM buddhivaikalya banditA / bokkasatvaM budruTatvaM bakArAH SaD durAtmani // 46 // ba 22 // . manojJatA / budhasya bhAvo bodhyam- pANDityam / surUpadehatvam / balavattA / amoghadAtRtvam // 45 // kuhi~tatvam / mUrkhatvam / matibhraMzatA / paradAsatvam / mAtRpitroviruddhajAtitvam // 46 // bhArakSamatvaM bhartRtvaM bhadrakatvaM ca bhavyatA / bhUtimattva bhAmamukti-rbhakArAH SaD vibhUtaye // 47 // bhImatvaM bhAravAhatvaM bhraSTatvaM bhUtivarjitam / bhAgyahAnirbhayabhrAntiH SaD bhakArAH sukhAya na // 48 // bha 23 // bhArekhamIpaNuM / poSakatvam / mugdhapariNAmatA / uttamatvam / Rddhimatvam / akrodhatA // 47 // bhayaGkaratvam / bhAravAhitA / sadAcArarahitatvam / daridratvam / nirbhAgyatA / sadI sabhayatvam // 48 // marmajJatvaM ca maitrItvaM medhAvitvaM mahAtmatA / mitabhASitvamuktitve makArAH SaNnarottame // 49 // malImasatvaM mandatvaM madonmattatvamUrkhatA / maukharyaM madyapAyitvaM makArAH SaNnarAdhame // 50 // ma 24 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 anusandhAna-70 sarvaiH saha maitrIbhAvaH / mahAnubhAvatA / alpajalpAkatvam / nirlobhatA // 49 // malinatvam / Alasyam / uddhatatvam / vAcAlatA // 50 // yAthAtathyaM yazasvitvaM yoddhatvaM ca yadRcchatA / yUnatvaM yuktavAditvaM SaD yakArI narottamaH // 51 // yadbhaviSyo yathAjAto yAcako yadvadaH punaH / / yAtayAmo yakSmarogI SaD yakArI narAdhamaH // 52 // ya 25 // satyavAditA / yazasvitA / svecchaucAritA / taruNatvam / yukta vacovAditA // 51 // daivaparaH / jaDaH / yattadasabhyaM vadatIti yadvadaH / jarAjIrNa / kSayarogI // 52 // rogamukto rUpayukto ratiraGga rasAkaraH / ramyarAvo ramAvAso raSaTkaH puNyapIvaraH // 53 // rAgadveSI riputrAsI rINo rephamatizritaH / rUpahIno ramAkSINo raSaTkaH pApadhIvaraH // 54 // ra 26 // nIrogaH / surUpaH / ratai raGgo yasya saH / harSAkaraH / madhurabhASI // 53 // ripu thiku trAsai / viSAdI / adhamAM matimAzritaH / kSINadhanaH // 54|| lAlityaM lokasAMmatyaM lakSmI lajjAzritaM layaH / dayAyAM lalanAlIlA laSaTkaM labhyamuttamaiH // 55 // lubdhatvaM lubdhakatvaM ca lAmpaTyaM laghutA tathA / lakSaNAbhAva lAsaryaM laSaTkamaghazAlinAm // 56 // la 27 // saukumAryam / lokobhISTatvam / lakSmI / lajjAzritaM yathA syAttathA / dayAyAM layaH / lalanAyA lIlA // 55 // lobhitvam / AkheTikatvam / aMgauravArhatA / nirlakSaNatA / losarIyApaNuM // 56 // . vidvattA vyAdhihInatvaM vIryasampad vibhUtayaH / vrIDAyutaM vinidratvaM SaD vakArAH zubhAtmanAm // 57 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 vaivarNya vyapadezazca vailakSyaM vipralApatA / vezyAvyasana vaitathyaM SaD vakArA vikAriNAm // 58 // vaH 28 // belasampat / RddhayaH / salaijjatA / sAvadhAnatA // 57 // I kolimA 1 chailam / vilakhApaNuM / rviruddhoti / asatyavacanatA // 58 // zUraH zIrlayutaH zlIlaH zlAghyaH zItalavAgguNaH / zlethapAtakabandhazca SaTzakAro'vikAravAn // 59 // 51 zUlI zAntarasAniSTaH zokazaGkApariplutaH / 10 zlathAGgaH zIrNavAsA ca SaTzakAro'dhamaH pumAn // 60 // za 29 // , I I sadA'cArI / RddhimAn / zraizaMsArhaH / miSTavAkyaH / alpapApabandhaH // 59 // zUrlaMrogI / sa~kopaH / zorka-zaGkAvyAptaH / zithilazarIra / jIrNavastraH // 60 // SaDja 1 SaTkArakajJatvaM 2 SaNDha 3 SaNmukha 4 SeNDatA 5 / SaTkarmAdisarvadAtA SaTSo'yaM puruSotamaH // 61 // 7 SaNDha 1 puMkAra 2 gitvaM 3 SoDazAvartatA 4 tathA / SaTkAravAkyaM 5 SATakyaM 6 SaTSo'yaM puruSAdhamaH // 62 // Sa 30 // 12 3 SaDja'jJatvaM saMgItakuzalatA / SaTkArakajJatvaM / vyAkaraNadakSatA / Izvaratvam / SaNmukhatA zIlagAGgeyatA / SeNDatA dhaureyatA / brAhmaNAdisarvajanadAtA // 61 // SaNDhatvaM klIbatvam / SaMkAratvaM vAraM vAraM SuH SuH iti karoti yaH (khoMkhAkhuM) / saMviTaceSTA / zaGkhatvaM ayaM zaGkhaH iti / yadvAkyaM zalyamiva SATkaroti / nirdayapaNuM, khATakIpaNuM // 62 // 1 saubhAgyaM sUktivaktRtvaM sAhasAGka sahiSNutA / supAtradAna satsaGgaH sakArAH SaT supuNyataH // 63 // 7 surApI svapahartA ca sattvaghnaH sukhaghAtakaH / sAmya-saumyaparibhraSTaH SaTsakAro narAdhamaH ||64 // sa 31 // saMdvacanakathatvam / sohasitvam / sairvaMsahatA | uttamasaGgati // 63 // madyepaH | dharnaharttA cauraH / hiMsakaH / duHkhadAyakaH / samatayA saumyatayA bhraSTaH ||64|| 7 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 harSitAsyaM hemabhUSA hayaheSA haripriyA / / harmyavAso havisyA( ghyA )nnaM haSaTakaM sajjanAzrayam // 65 // hatAzatA hAni hosyaM hInavaMza haThakriyA / hIlASaTakamidaM hasya prApyate puNyavarjitam // 66 // ha 32 // prasannavadanatA / svarNAbharaNadhAritA / dvArai hayaheSAravaH / lakSmIvattA / dhavalagRhe nivAsa: / haviSyAnabhojyam // 65 // iSTArthA'prAptiH / sarvapadArthahAniH / niHprayojanahAsyam / adhamAnvayotpattiH / sarvatra haThakarma / sarvatrA'vagaNanA // 6 // kSamitvaM ca kSamAvattvaM kSIrabhojyaM kSudalpatA / kSudrAvAsaH kSaumavAsaH kSasya SaTkaM mahAtmanAm // 67 // kSIbatvaM kSAmatA kSaNyaM kSobhaH kSArAzrayaH kSayaH / sampanIpadyate SaTka-midaM kSasya durAtmanAm // 68 // kSaH 33 // samarthatvam / krodhaMjayitvam / paramAnnAhAritA / stokakSudhAtvam / cetasyakuTilatA / uttamavastradhAritvam // 67 // unmattatA / durbalatA / kSINapaNuM / kalahAzraya: / kSayarogaH // 68 // iti saptavargasarvAkSarotthaSaTSaDvareNyarepharavaiH / lakSmIkallolabudho nirmitavAn sUktasaGgrahaM zuddham // 69 // iti saptavargAkSaravareNyAvamazabdagrathitaH sUktasaGgrahaH / / ityamunA prakAreNa saptavarga-GavarjasarvavarNotpannaSaTpaTuttamAdhamazabdaiH sUktasaGgrahaM kRtavAn // 69|| sUktasaGgrahaparyAyAvacUNiH // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 53 munizrI premavijayajI kRta keTalIka zurjara laghu racanAo - saM. muni dhurandharavijaya (1) sImandhara-jina-namaskAra sumati sadA dau sAradA, praNamata karei / . viharamAna-jina-guNa-stava, mani bhAva dharei / / pUravavideha-nagari nAma, puMDarigari jANI / . rAjya karai zrIaMsa rAya, satakI tasa rANI // trUTaka - tasa ghari AvI avatarA a, tribhuvana-tAraNahAra / janmyA jinavara jagatraguru, sura karai jayajayakAra // 1 // dhanuSa pAMca sata mAna kahuM, sovanamai kAyA / ati suMdara ruSamiNiya nArI, kuMvara paraNAyA / vIsa lAkha pUrva lagai, bAlakanI lIlA / trisaThi pUrve rAja ruddhi, bhagati sukhazIlA / / trUTaka - artha-bhaMDAra aMteurI me, hayagaya-ratha-parivAra / mamatA-moha tajI karI, lIdhu saMyamabhAra // 2 // anukrami avani vicaratAM, lahai kevalanANa / samosaraNa sobhA ghaNI, sura karai maMDANa || vANI vacana-vilAsa Adi, atizaya cautIsai / bhavIya jIva pratibodha lahai, darasaNa jagadIsa / / jUTaka - prakhardA bArai bujhavaie, cihuM mukha karai vakhANa / zubhadhyAnai sahu sAMbhalai, nija nija bhASA jANa // 3 // 1. parSadA / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anusandhAna-70 . mRgapati nai mRga aka ThAmi, bihu jamalA baiThA / nAga-mora mAjAra-haMsa, sukhasyuM te dIThA / vAgha-vRSabha nai sasA-svIna, hejai te harakhai / jAti-vaira upasAMta hoi, jinavara-mukha nirakhai // trUTaka - sura-nara-kiMnara-asura-nara-vidyAdharanI koDi / . mana-vacana-tanu bhAvasuM, pAya praNamai kara joDI // 4 // tribhuvanatAraNa deva tuhi, mana jANai eka / rasanA tripati lahai sadA, guNa gAya vazeSa // . tumha guNa zravaNe sAMbhaLI, sukhasyAtA thAi / roma-roma ANaMda ghaj, aMgai navi mAya // trUTaka - AMkhi kari umhAhaluM e, tumha mukha jovA deva / zrIvimalaharSaziSya premanai, dejo tumha pada seva // 5 // (2) paMcatIrtha-namaskAra zrIsejejau siddhakSetra, durgati-dukha vArai / bhAva dharInai caDai jeha, bhava-pAra utArai // anaMta siddhanau ThAma, sakala tIrathanau rAya / pUrava navANu RSabhadeva, ThaviyA tihAM pAya // trUTaka - sUrajakuMDa sohAmaNu e, kavaDajakkha abhirAma / nAbhirAya kulamaMDaNu, jinavara karu praNAma // 1 // prathama tIrtha kIya cakkavai, bharahesara jANa / cauvIsai jinataNA, biMba tihAM mAna pramANa || ATha jojana giri uMca-paNai pAmai ujala / joyaNa joyaNa pAvaDI mAna, sagara suta kIdha nirmala // 2. joDe / 3. tRpti / 4. umaLako / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 trUTaka - sAva sauvarNamai prAsAda achaD, rayaNamai jinabiMba sAra / bharaharAya bhAvai karI, huM praNamuM te vArovAra // 2 // sametazikhara samosaryA, siddhA jina vIza / vIsai DhUMkai vivadhi pari, vaMdu nisadIsa / muja mani oha umAhaluM, giri jAtrA jAuM / pApa tApa dUrai karI, ima nirmala thAuM / jUTaka - RSabhadeva zrInema vinA, vAsupUjya mahAvIra / avara tIrthaMkara aNi giri, pAmyA bhavatuM tIra // 3 // ujantagari uMcapaNa, vaLI gAu sAta / prathvIjai prAsAda karau, sAjaNa avadAta // yAdavakuli zrInemanAtha, je bAlabrahmacArI / satIsiromaNI rAjamatI, tajI jeNai nArI // trUTaka - traNa kalyANaka ahIMA huA o, dIkkhA-nANa-niravANa / bhAvasahita bhagati namuM, bAvIsamuM jinabhANa // 4|| arabadagiri upare aneka, jinabiMba prAsAda / vimalasAha vasahI karI, suragarisyuM vAda // vastupAla nai tejapAla, jagamAMhi sAra / luNakavasahI prAsAda karI, pAmyA bhavapAra // tapagacchamaMDaNa hIrajIo, vimalaharSa uvajjhAya / tAsa sIsa muni premanai, Apau sivapura ThAya // 5 // // iti zrIpaMcatIrthanamaskAra samApta // (3) zatrujaya-namaskAra pahilaM praNamuM prathamanAtha, serjeja garirAya / nayaNe pekhauM Adideva, sovarNamai kAya // 5. pRthvIjaya nAmano prAsAda / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 anusandhAna-70 cAlau senUMja jAiI, harSai karau jAtra / sUrajakaMDa karI sanAna, nirmala karau gAtra // trUTaka - khIrodikanAM dhotIyAM a, oDhaNa jAdara cIra / kanaka-kalasa hAthi dharI, bhariyAM nirmala nIra // 1 // sukaDi kesara ghasIya ghaj, kacolai bharIi / yugAdideva pUjA karI, bhavasAgara tarIi / / caMpaka-ketaka-mAlatI, mAhiM damaNau sohai / kusuma-mAla kaMThi Thavau, jinanA mana mohiiM // trUTaka - nAdapUjA karau bhAvasyuM o, nATika navina vijJAna / savipada naranAri varai, te pAmai bahumAna // 2 // RSabha-bhuvana rulIAmaNuM, jANai harinuM ThAma / merataNI pare acala aha, vimalAcala nAma || hastikhaMdhii maruadeva, baiThIM dIi hela / sura-nara-nAri sahu malI, pUjai raMgi relaiM / / trUTaka - sejeMja-biMba saMkhyA suNau a, huM kahuM mananai koDi / panarasanaiM pAMsaThi valI, nahi ko te sama joDa // 3 // seja-Abu-sametasikhari, aSTApada sohii / raivati vaMdu nemanAtha, dIThai mana mohii // paMca tIrtha o paMca mera, jagamAMhi sAra / bhAvai vaMduM bhaviya loya, pAmau bhavapAra // trUTaka - RSabhajiNaMda samosaryA a, pUrva navANu vAra / puMDarikasyuM munivarA, bahu pAmyA bhavapAra // 4 // cauiMdra Adi dei sUra, sevA sAraiM / tihuyaNa tAraNa vItarAga, bhavapAra utAraiM // 6. zivapada / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 (4) namaskAra - - saMgraha sarasatimAtA suNau deva, dyau avi (ma) la vANI / cavIsai jina gAizuM, aMgi ulaTa ANI // pahilu RSabhajiNaMda deva, sUra sevA sArai / bIju ajitajiNaMda nAtha, bhavapAra utArai / / trUTaka - saMbhava trIju sohAmaNu o, abhinaMdanajina deva / sumati padmaprabhu supAsajina, caMdraprabha karUM seva // 1 // suvidhi zItala zreyAMsa, vAsupUjya guNa gAuM / vimala anaMta dharmanAtha, sevaI sukha pAuM // zAMtIkaraNa zrIzAMti kuMthu, jinavara arinAtha / mallinAtha munisuvrata, sivapUrano sAtha // trUTaka tapagacchanAyaka guNanilau, hIrajI gururAya / manamohana vijayasenasUri, vaMduM tasa pAya // zrIvimalaharSasiSya ima bhaNai a, premavijaya kaha deva / bhava-bhavi setuMjagiri-taNI, mujanai dejyo seva // 5 // // iti zrIsetuMjanamaskAra samApta // Taka nami- nema jaga jANIi a, jAyavakula saNagAra / pazubaMdha choDI karI, caDIu gaDha garinAra // 2 // . puruSAdAnI pAsajI, naukAra ja dIdhau / pannaganai surapadavI dei, dharaNeMdra ja kIdhau // caraNe meru kaMpAvIu, zrIvIrajiNaMda | sakala surAsura - iMdra-caMdra, guNa gAI ANaMda || o cauvIsaiM jinavaruM a, huM praNamuM nasadIsa / bhAva dharI tasa pAyakamala, bhagati nAmuM sIsa ||3|| 57 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 anusandhAna-70 hivai viharamAna bhaviyaNa suNauM, je kahiI vIsa / bhAva dharI tasa pUja karau, TAlI savi rIsa // sImaMdhara yugamaMdhara deva, bAhu subAhu vIre / zrIsujAta nai sayaMprabha, jaga moTA dhIra / trUTaka - RSabhAnana sohAmaNau a, anaMtavIrya abhirAma / . sUraprabha sUrau sahI, vizAla vajradhara nAma // 4 // caMdrAnanai caMdrabAhu, valI zrIyabhojaMga / Izvara nema prabhu sahI, guNa gAuM raMga // vIrasenai mahAbhadra, guNarayaNanidhAna / / devajasa nai anaMtavIrya, vAdhai jasa vAna // trUTaka - jayavaMtA jaga vicaratA se, viharamAna jina vIsa / zrIvimalaharSavAcaka taNau, ima premavijaya kahai sIsa // 5 // zrIzejau siddhakSetra, su durgatiduHkha vArai / bhAva dharInai caDa(i) jeha, tehanai pAra utArai / / raivatagiri zrIneminAtha, je bAlabrahmacArI / satIsiromaNI rAjamati, tajI jeNai nArI / / trUTaka - arabadagiri rulIAmaNu a, jihAM jinabiMbataNuM nahi pAra / Adi-nemi bhAvai karI, pUjA karu naranAri // 6 // vIsai jinavara sametazikhara, Avinai sIdhA / karmarAsi sahu dUra karI, sukha mugatinA lIdhA / / aSTApadagiri aSTa joja(na), uMcau ati kahii / sA sovarNama(i) jinabhavana, tihAM kaNa lahii / / trUTaka - mAna pramANa rayaNamai a, mUrati jina cauvIsa / bharaharAya bhAvai karI, huM praNamuM te nisadIsa // 7 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 zaMkhesa guDI thaMbhaNau, ciMtAmaNi pAsa / pATaNa zrIpaMcAsaru, pUraI mani Asa // tAraMgai vaDanagara vIra, navakhaMDa ajhArai / kulapAkanai aMtarIka, Avai naranAri // trUTaka - avaMtI pAsa magasI kahuM o, ArAsaNa abhirAma / rANapUranaiM rAmaseNa, samaraNa sIjhai kAja ||8|| kuMbhalamera nai citrakoTa, pAvai prAsAda / bharuyaca munisuvratasAmi, guNa gAuM ulAsa // devakai pATiNa caMdraprabha, AThamau jiNaMda / jasa guNa gAya suranara, mukha punamacaMda / / trUTaka - mAlavadezamAMhi suNau o, vaDavANI bhaluM gAma / bAvanagaja biMba tihAM narmu, nitu uThI lIjai nAma // 9 / / DuMgarapuranaiM AMtari, valI RSabha ja nAtha / delavADaI deva vaMdatAM, huM huu sanAtha // varakANau baMbhaNavADi vIra, loTINa utArai / hathinAura sUripura nemajI, duragati dukha vArai / / trUTaka - o tIratha je vaMdasai , bhAvisyu naranAri / zrIvimalaharSasiSya prema kahii, te pAmai bhavapAra // 10 // o paMcatIratha Adi dei maI, kahiyA apAra / nAhanA moTA biMba ghaNA, na lahuM tasa pAra // havai sAsvatA prasAda-biMba, tehageM kahuM mAna / bhAva dhari bhavijana suNau, pavitra karau kAna / / chappana koDi ATha lAkha valI, sahisa sattANu hoi / causai chayAsI upari tehanai, jaga jANai saba koi // 11 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 pannarasa koDa biMba valI, baitAlasa koDI / lAkha aThThAvana sahisa aDayAla, praNamyu kara joDi / / trUTaka - bhavanapati vyaMtara jotakI o, asaMkhya udadhi dIpa majhAri / jinaprasAda jinabiMbataNau, tehanau na lahu pAra // 12 // hivai satirisau jinavicAra, utkraSTai vAraI / pAMca bharatha pAMca auravata, huM kahuM ApAra // okeke mAhavadeha, vajaya batrIsa / pAMce malI saMkhyA suNu, aka sata do tIsa // . trUTaka - navasahisa koDI sAdhu vaMdio, valI kevali nava koDi / uttamakAle o sahI, huM praNamuM doi kara joDI // 13 // .. saMpratikAlai viharamAna, jinavara je vIsa / doya koDi kevalI doya koDi sahasa munIsa // pAMce mere jinabhavana, paMcAsI kahAya / / dasasahasa (jina)biMba, guNapAra na lahAya / / trUTaka - bAvana prAsAda naMdisari o, biMba vIsa sahasa navasata aMka / sura nara munivara asura nara, praNami dharIya viveka // 14 // cauvIsai jina parivAra sAra, gaNadhara paTAdhArI / caudai sai bAvana valI, je pu(pa)ra upagArI / / lAkha aThAvIsa sahisa aDayAla, munivara vairAgI / mana-vacana-kAye karI, lai saMyamasuM lAgI // trUTaka - lAkha cauMyAlIsa cyAra saiM o, valI chayAlIsa hajAra / SaT adhika o mAhAsatI, tasa guNanau na lahu pAra // 15 // samakita mUla sahita zrAdha, paMcAvana lAkha / valI. sahisa aDayAlIsa adhika, o zrAvakanI bhAkha // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 aka koDi nai pAMca lAkha, valI sahisa aDatIsa / dharmaiM rAti zrAvikA, jaga bahu jagIsa // trUTaka - a cauvIsai jinataNau , maI kahiuM parivAra / bhAva dharI tasa guNa thuNau, jima pAmuM bhavapAra // 16 // caurAsI gaccha mAhiM sAra, zrItapagaccha dIpai / jiMhA hIrajI gururAjIu, tejai tribhuvana jIpai // tasa pATi sohi suravIra, vijayasena guNadhArI / . koDAnaMdana ciraMjau, jaganai hitakArI // zrIvimalaharSavAcakataNu sIsa kahi ulAsa / / gaNiratnaharSa vaMdu premanai, Apau sivapuravAsa // // iti zrInamaskAra saMpUrNa // zrIvizAzrImALI tapagaccha jaina pAThazALAno hastalikhitasaMgraha pothI102, prata-793 zrInamaskArasaMgraha patra-6 utArI - 2023, vai.zu.12 muni zrIpremavijayajI kRta keTalIka . gurjara laghu racanAo viSe - vijayazIlacandrasUri kavimitra muni dhurandharavijayajIe purANAM pAnAM pheMdI peMdIne aneka adbhuta ane aitihAsika evI racanAo prakAzamAM ANI che. temanI dRSTi evI to pAradarzI che ke hajAro pAnAM ke pratonI vacce kyAMka aTavAyelI, koIne jhaTa jaDe nahi tevI, viziSTa ke navatara racanA ke prata ja temanA hAthamAM Ave ! temaNe varSoM pUrve Ama purANAM pAnAM jotAM jaDelI keTalIka kRtio potAnI noMdhapothImAM utArI lIdhelI. tenI jeroksa temaNe prakAzana arthe ApI rAkhelI, temAMthI keTalIka racanA atre pragaTa karavAmAM Ave che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 ___ A tamAma, cAre racanAo 'duhA' rUpa racanAo che. be duhA ne eka truTaka evA mApa ke baMdhAraNamAM racAyelI A racanAo che. 3-3 duhAne eka kaDI gaNIe to, pahelI 'sImandharajinanamaskAra' nAmanI racanA, pAMca kaDInI che. temAM kartAe viharamAna jina zrIsImandharasvAmI- varNana tathA vandana karela che. bIjI 'paMcatIrthanamaskAra' nAmaka racanA paNa pAMca kaDInI che. temAM kramazaH zatrujaya, aSTApada, sametazikhara, ujjayanta ane arbudagiri ema pAMca tIrthonI vandanA che. dareka tIrtha- zAstravarNita svarUpa kavie bahu saMkSepamAM paNa hRdayaGgama zabdomAM varNavyuM che. Aje jaina saGghamAM, prAtaH pratikramaNaveLAe ke zatruJjayanI stuti-vandanA thatI hoya tyAre, "zrIzatruJjaya siddhakSetra" thI zaru thatuM caityavandana bolAya che tenA kartA koNa - te, nAmAcaraNanA abhAve, jANamAM nahotuM. te caityavandana ahIM zatruJjayanI stavanArUpe che, te parathI tenA kartA viSe paNa jANa thAya che. trIjI racanA 'zatruJjayanamaskAra' che, temAM zatruJjayatIrtha-vandanA thaI che. AmAM zatruJjayamaNDana RSabhadevanI pUjAnuM vizada varNana thayuM che. trIjI kaDImAM hAthI para beThelAM marudevAnA zilpano nirdeza hovA uparAMta, kavinA samayamAM zatruJjaya upara 1565 jinabimbo hovAnI noMdha dastAvejI che. cothI racanAmAM 17 kaDI che. temAM kramazaH 24 jina, 20 viharamAna jina, pAMca tIrtha - badhAMne namaskAra karyA pachI keTalAMka abhinava anya tIrthone smA~ che, jemAM zaMkhezvara, goDI, thaMbhaNa, cintAmaNi - e 4 pArzvanAtha ane tIrtho, pATaNanA paMcAsarA pArzva, tAraMgA, vaDanagaramAM mahAvIra, navakhaMDA, ajArA, kulapAka, antarIkSa, avantI pArzva, makSI, ArAsaNa, rANakapura, rAmaseNa, kuMbhalamera, citrakUTa, bharuca, devakA pATaNa, mAlavadeze vaDavANI gAme bAvanagajA, DuMgarapura, delavADA, varakANA, brAhmaNavADA, loTINA, hastinApura, zaurIpura ityAdinAM nAma che. pachInI kaDIomAM zAzvata jinabimbo viSe tathA 170 utkRSTakAlabhAvI jinane, vartamAnamAM vicaratAM jina ane munione, pAMca meru paranAM tathA nandIzvara dvIpanAM bimbone namaskAra karyAM che. te pachI 24 jinanA 1452 gaNadharone, 24 jinanA sAdhu (28 lAkha 48 hajAra) ane sAdhvI (44 lAkha 86 hajAra cAra so cha)ne namaskAra che. to 55 lAkha 48 hajAra zrAvako ane 1 kroDa 5 lAkha 38 hajAra zrAvikAone paNa praName che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 Ama A tamAma racanAo duhAnA cokkasa mApane adhIna cAle che, sarala ane prAsAdika bhASA-zailImAM grathita che, ane bhAvapravaNa tathA bhaktisabhara racanAo che. tenA kartA tapagacchapati hIravijayasUriziSya vAcaka vimalaharSa gaNinA ziSya ane ratnaharSagaNinA bhrAtA muni premavijayajI che. sattaramI sadInA uttarArdhamAM thayelA A sAdhu-kavinI keTalIka gurjara racanAo viSe 'gujarAtI sAhityakoza (madhyakAla)' (pR. 258)mAM noMdha che. jo ke atre pragaTa thatI racanAo viSe temAM prAyaH noMdha nathI jaNAi. pUrve 'anusandhAna-6 tathA 7'mAM 'muni premavijayanI TIpa' nAme kRti tathA eka zilAlekha vagere dvArA A kavi viSe ghaNI vigato prakAzita thaI che, jenA AdhAre kavi eka atyanta dharmaparAyaNa, cAritranA kaThora pAlaka ane zatruJjayatIrthanA prakhara ArAdhaka sAdhu hovAnuM pratIta thAya che.. A nakalanA cheDe "zrIvizAzrImALI tapagaccha jaina pAThazALAno hastalikhita saMgraha" ema sampAdake lakhela che. gAmanuM nAma nathI. sambhavata: jAmanagara hoya. Archa smaraNa che ke A racanAo agAU 'kalyANa'(vaDhavANa)nAmaka jaina mAsika patramA prakAzita thaI hoya. parantu tenuM A sthAne A rIte pragaTa tharbu vadhu ucita ane mUlyavAna gaNAze tevI pratItithI o ahIM prakAzita thAya che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna-70 paNDita-zrIjayavijayajI-racita vAcaka-zrIkalyANavijayaz2I-rAsa - saM. muni trailokyamaNDanavijaya upAdhyAya zrIkalyANavijayajI ! mahopAdhyAya zrIyazovijayajInA upAsako mATe atiparicita nAma. "hIraguru sIsa-avataMsa moTo hUo vAcakArAja kalyANavijayo" jevI, mahopAdhyAyajInA granthagata prazastionI paMktionA AdhAre teonA pradAdAguru tarIke suprasiddha mahApuruSa. mahopAdhyAyajInI guruparamparA Ama che - jagadguru zrIvijayahIrasUrijI - upAdhyAya zrIkalyANavijayajI - zabdAnuzAsananA samartha vidvAna paM. zrIlAbhavijayajI - paM. zrInayavijayajI - upAdhyAya zrIyazovijayajI. Ama mahopAdhyAyajIne janmAvanArI guruparamparAnA oka samartha mahAtmAnuM jIvanagAna maLe to te mahopAdhyAyajInA ArAdhako mATe occhava ja gaNAya ! upAdhyAya zrIkalyANavijayajInI pratibhA ane puNyaprakarSanAM darzana A rAsamAM aneka ThekANe thAya ja che. to paNa A vyaktitva mATe balAt ahobhAva janmAve tevI be-traNa vizeSa vAto noMdhavI joIo : 1. teonI dIkSA saM. 1616mA 15 varSanI vaye thaI. tyArabAda teoo karelI saMyamasAdhanAno citAra A rAsamAM ke anyatra kyAMya maLato. nathI. paNa A sAdhanAnA paripAkarUpe saM. 1624mAM pATaNamAM phakta 8 ja varSanA dIkSAparyAyamAM ane 23 varSanI nAnI umare svayaM jagadguruo temane upAdhyAyapadathI vibhUSita karyA hatA ! jagadgurunA padapradAna mATenI yogyatA aMgenA mApadaNDo keTalI ucca kakSAnA hatA ane o mATe teo keTalI AkarI tAvaNI karatA hatA te sujJa janone jaNAvavAnI jarUra na hoya. ane tema chatAM zrIkalyANavijayajI A siddhi meLavI zakyA temAM teonI pratibhA, zAsananiSThA, puNyazAlitA, ArAdhakatA jevA adbhuta guNo z2a ApoApa jaNAI Ave che.. 2. jagadgurunA vizALa ziSya-praziSya parivAramA aneka aneka bahumUlya ratno samAyelA hatAM. A sAdhupuruSo vacce sarakhAmaNI to jANe na ja karAya - na ja karavI joIo. tema chatAM jaitihAsika ghaTanAo ane aneka prasaMgo tapAsatAM upAdhyAya zrIkalyANavijayajI, sthAna o samagra parivAramA bahu mobhAdAra jaNAya che. omanA jIvanakALa daramyAna ja racAyelo A rAsa to ano bolato purAvo che ja, paNa dilhI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 jatAM pUrve jagadguruo upAdhyAyajIne khAsa bolAvIne karelI gujarAta saMbhALavAnI bhalAmaNa ke anta samaye "jo vijayasenasUri ke kalyANavijayajI hAjara hota to omane gacchanI vyavasthA sambandhI sUcano karIne ane gaccha bhaLAvIne huM nizcinta thaI zakata" avAM jagadguruo uccArelAM vacano paNa A vAtanI ja puSTi kare che. 3. pUrve jaNAvyaM tema zrIkalyANavijayajI gacchapati thavAne sarvathA yogya hatA. ane phakta amanA mATe ja nahi, vijayahIrasUrinA parivAranA akeoka upAdhyAya mATe A vidhAna karI zakAya tema che. tema chatAM o pUjyo potAnI mahattAne gauNa karIne anuzAsananA-vyavasthAnA aMgarUpa banI rahyA. gurunI AjJA ane zAsananI sevAne ja o variSThoo sarvopari gaNI. Ano joTo kyAM jaDe tema che ? upAdhyAya zrIkalyANavijayajInI jIvanagAthA, temanA hAthe sarjAyelAM zAsanaprabhAvanAnAM rUDAM kAryo, temano sakala zrIsaGghamAM ke samAjamA vyApelo puNyaprabhAva vagere vAtone gUMthato prastuta rAsa 15 DhALa ane tenI 319 kaDIomAM patharAyelo che. dareka DhALa ane tenI pUrvenA duhA gAvA mATe thayelo vibhinna rAgono nirdeza rAsanI mUlyavattAmAM vadhAro to kare ja che, paNa kartAnI saMgIta vizenI jANakArI paNa sUcave che. kAvyanI viSayavastu saDkSepamAM joIo to - DhALakramAGka viSaya devagurunamaskAra-nagaravarNana pUrvajavarNana ThAkarasIno janma, utsava va. hAlasDaM nizALagamana, vidyAnI anivAryatA jagadgurunI stavanA jagadgurunI dezanA ThAkarasIne jAgelo vairAgya dIkSAnI anumati aMge mAtA-putrano saMvAda dIkSAmahotsava upAdhyAyajInA hAthe thayelA vividha zAsanaprabhAvanAnAM kAryo jagadguru dvArA akabara-pratibodha upAdhyAyajI kRta vairATa dezamA pratiSThA vaNajArAnA upamAne upAdhyAyajInuM guNavarNana guruguNagAna, prazasti or smo 5 w g a or ar ar ar or a Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 rAsamAMthI upAdhyAya zrIkalyANavijayajI viSe keTalIka atihAsika hakIkato paNa sAMpaDe che : 6 janma - saM. 1601, Aso vadi-5, lAlapura; dIkSA - saM. 1616, vaizAkha vadi-3, mahesANA; upAdhyAyapada - saM. 1624, phAgaNa vadi-7, pATaNa. __ palakhaDI nAmanA gAmamAM AjaDa saMghavI rahetA hatA. temanA putra jhIMpu saMghavI thayA. jhIMpunA be putro - 1. rAjasI, 2. mAMIu. rAjasIo ghare ghare modakanA thALanI lhANI karI hatI. rAjasInA putra thirapAla saMghavI thayA. te vakhatanA gUrjarapati mahamUdazAhe thirapAlane bolAvIne tenA para prasanna thaI lAlapura gAma bakSIsa karyu. tethI thirapAla tyAM jaIne vasyo ane saM. 1560mAM tyAM jinAlaya baMdhAvI tapagacchapati zrIhemavimalasarijInA hAthe amAM pratiSThA, karAvI. thirapAle jIvanamAM aneka sukRto sevyAM, jemAM 95 satrAgAra-dAnazALAono paNa samAveza thAya che. zrIhemavimalasUrijIne vinantI karIne moTA utsavapUrvaka zrIAnandavimalasUrijIne AcAryapadavI paNa temaNe ja apAvI hatI. thirapAlane 6 putro hatA : 1. poTA, 2. lAlA, 3. khImA, 4. bhImA, 5. karamaNa, 6. dharamaNa. temAM bhImAne 5 putro thayA - 1. hIrA, 2. harakhA, 3. thirapAla, 4. zrIpAla, 5. tejaka. temAM harakhAo mahesANA nagaranA caMpaka zreSThinI putrI pUMjI sAthe lagna karyAM. temanuM santAna aTale ThAkarasI - upAdhyAya zrIkalyANavijayajI. ___ThAkarasInA janma pUrve mAtA pUMjIne mukhamAM praveza karatA siMha- temaja motIothI vadhAvatA indranuM svapna AvyuM hatuM ane amArighoSaNA jevA uttama dohalA thayA hatA, je harakhA saMghavIo pUrNa karyA hatA. ThAkarasIno dIkSAmahotsava mosALamAM (mahesANA) thayo hato. temanA mAmA somadatte khUba utsAhathI bhANejane dIkSA apAvI hatI. OM upAdhyAya zrIkalyANavijayajInAM rAsamAM varNita jIvanakAryo - 1. pATaNamAM pratiSThA, 2. mUMDAsaInagaramAM brAhmaNo sAthe vAdamA vijaya, 3. vAgaDamAM pratiSThA, 4. ujjainInA rAya sonapAla dvArA dIkSAnI yAcanA, upAdhyAya dvArA jJAnabaLa vaDe temanuM AyuSya jANIne temane dIkSA ane te sAthe ja anazana- pradAna, nava divasamAM sonapAla rAyano samAdhipUrvaka svargavAsa, 5. mAMDavagaDhathI vaDavANa-bAvanagajAno bhAIjI-siMghajI tathA tejapAla gAMdhIo kADhelo saGgha, 6. bhAnu zeThano khAMnadezanA bahanipurathI antarikSajIno saGgha, 7. paiThaNapuramA maThavAsI saMnyAsIo sAthe vAdamAM vijaya, 8. jagadgurunA AdezathI kramazaH ujjaina, mAMDavagaDha, barhAnapura ane Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 devagiri (dolatAbAda) mAM cAturmAsa, 9. jagadgurunA uttara bhAratamAM vicaraNa daramyAna temanI AjJAthI zrIvijayasenasUrijInA sahakAramAM gujarAtanA zrIsaGghanI sArasaMbhALa, 10. vairATa dezanA saGghapati indrarAjanI jinAlaya - pratiSThAnI vinantinA javAbamAM jagadguru dvArA upAdhyAyanA guNonI anumodanA, 'o AvyA te ame AvyA barAbara' avI zIkha, ane upAdhyAyane pratiSThA mATe vairATa javAno Adeza. 11. atyanta jAhojalAlIthI indravihAranI pratiSThA rAsanI racanA saM. 1655nI Aso sudi-5 nA divase thaI che. tethI tyAra pachInI hakIkato AmAM na hoya te svAbhAvika che.. 67 rAsanA kartA upAdhyAya zrIkalyANavijayajInA ja ziSya paNDita zrIjayavijayajI che. teoo gaNipada-paryAyamAM A rAsanI racanA karI hovAnuM rAsanA ante ApelI puSpikA parathI jaNAya che. A rAsa sivAya teoo zobhanastuti para vRtti, kalpadIpikA-vRtti (kavi zrI RSabhadAsanA zrIhIravijayaMsUrirAsagata ullekhanA AdhAre), zrIhIravijayasUri - puNyasajjhAya (saM. 1642), prAcIna tIrthamALA bhAga - 1 mAM prakAzita sametazikhara rAsa (saM. 1664) vagere racanAo karI che. jagadguru zahenazAha akabara sAthenI mulAkAta vakhate potAnA vizALa ziSyaparivAramAthI je 13 cUMTelA zramaNone sAthe laI gayA hatA, temAM oka A zrIjayavijayajI paNa hatA te vAta paNa teonI viziSTa pratibhAnI dyotaka che. AvA pratibhAvanta kavinI racanA hoya ane racanAnA kendramAM paNa ananya pratibhAsampanna mahApuruSa hoya, a racanA vAMcaMvA-gAvA - sAMbhaLavAno Ananda kevo alaukika hoya ! prastuta rAsa A pUrve adhyAtmajJAna prasAraka maNDala, mumbaI taraphathI saM. 1969mAM (AjathI lagabhaga 103 varSa pUrve) prakAzita jaina autihAsika rAsamAlA bhAga - 1 mAM mohanalAla dalIcaMda dezAI dvArA sampAdita thaIne prakAzita thayelo ja che. paNa te vAcanAmAM koI paNa kAraNasara aneka gambhIra kSatio rahI gaI che. tethI samagra vAcanA hastapratanA AdhAre punaH lipyantaraNa, sampAdana karIne pragaTa karavI Avazyaka gaNI che. - 480/2520, patra rAsanA lipyantaraNa, sampAdanamAM AdhAra banelI hastaprata zrIbhAvanagara tapAgacchIya zve.mU.pU. saGghanA jJAnabhaNDAranI che. pratakramAGka 13, mahadaMze zuddha vAcanA. pratanI chAyAprati ApavA badala zrIsaGghanI zeTha DosAbhAI abhecaMdanI peDhInA kAryavAhakono AbhAra. pratamAM kaDIkramAGkonI garabaDa hatI te dUra karIne saLaMga kramAGka ApyA che te vAcakonI jANa sAru. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 dUhA // rAga dezAkha // sakala-siddhi-vara-dAyako, sa jayu rikhabha jiNaMda / bhArata-saMbhava-bhavia-jaNa-bohaNa-kamala-diNaMda // 1 // zAMti jinesara maniM dharuM, ziva-kara trijaga-majhAri / siddhi-vadhU varavA bhaNI, varIo saMjyama-bhAra // 2 // rAja-lachi save pariharI, jItI moha-gaiMda / mugati-ramaNi-pANiM grahI, namuM te nemi-jiNaMda // 3 // duSTa ariSTa harai sadA, karai te maMgala-koDi / pAsa jiNesara praNamasiuM, ahanizi bai kara joDi ||4|| pekhi parAkrama jeha, mRga-pati sAhasa-dhIra / laMchana-misi sevA karai, soi samaru mahAvIra / / 5 / / paMce tIratha je kahyAM, jasa mahimA abhirAMma / kara joDInaI nita namUM, jima hui ciMtita kAma // 6 / / ajitAdika je jinavarA, jita-machara savi jANa / te savi mujha vighanAM haru, praNamuM kevala-nANi ||7|| gautama gaNadhara pAya namaM, tapa-japa-labadhi-bhaMDAra / riddhi-vRddhi-sukha saMpajai, jasa nAmai jayakAra ||8|| nija-guru-caraNa namuM mudA, jima hoi vAMchita-siddhi / karI prasAda mujha UpariM, jJAna-dRSTi jiNiM dIdha // 9 // // dezAkhanI cAla // jJAnadRSTi mujha dIdha jeNi, praNamI guru-rAya / sarasati-sAminI vInavU, vara diu mujha mAya // 10|| tAharA rUpa samAna rUpa, kuNa rUpa kahIjai / / sayala-manoratha-pUraNI, kuNa opama dIjai // 11 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 tuM tribhuvana-hita-kAraNI, vara-dAinI devI / . paMca-akhara-maya tujha sarUpa, SaTa-darazana-sevI // 12 // tuM tUThai mAnava bahU, huA vacana-vilAsa / vRddhavAdi sUrI jayo, kavitA kAlidAsa // 13 // bappabhaTTa sUrIsarU, hemasUrI vikhyAta / sanamukha AvI tehanaiM, tUThI tUM mAta // 14 // bAlaka puDhiuM pAlaNi, sahU-loka prasIdha / tUM tuThI vara dIdha tAsa, laghu paMDita kIdha // 15 // mUrakha caTa-nAmaI hUo, moTu durabhAgI / svAmini tujha prasAyathI, tehanI mati jAgI // 16 // sItA-nAmaI brAhmaNI, tINiM tUM dhyAI / tuM tUThI mAya tehanaiM, dIdhI paMDitAI // 17 // jina-mukha-paMkaja-vAsinI, mAya tuM saparANI / kara joDI pAya namU, diji avirala-vANi // 18 // aSTa-siddhi nava-niddhi-riddhi, jasa nAmaI lahIi / surataru-suramaNi-surabhi-kAmaghaTa-prApati kahIi / / 19 / / zrIkalyANavijaya guru, guNa-maNi-bhaMDAra / tehanA guNa gAyavA, mujha harakha apAra // 20 // dvIpa asaMkhyamAhiM rAM, nAmaI jaMbUdvIpa / meru mahIdhara madhya bhAgi, teha taNaiM samIpa // 21 / / vana achai moTU sAsvatuM, teha mAhi visuddha / jaMbUvRkSa jeNiM karI, jaMbUdvIpa prasIddha // 22 // meru thakI dakSaNa disiM, lavaNodadhi pAsaiM / bharatakhetra bhUtali kahyu, puNya-karma-nivAsa // 23 / / teha madhya bhU-bhAminI-tilakopama sohai / palakhaDI-nAmaiM nayara bhaluM, dekhI mana mohai // 24 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 pADuMra (pADau ?) poli prakAra prauDha, vApI ArAma / nirmala- nIra nadI vahai, sarovara abhirAma // 25 // vara - nara-ratnaiM alaMkarI, nagarI ati opara | poDhAM jina - mandira - mAlIyAM, tuMga-sikhari vilopai ||26|| ThAmi ThAmi jinavarataNA, UttaMga prAsAda / pauSadha - zAlA vicitra - zAla, karai gayaNasiuM vAda ||27|| dharmavaMta dhanaI AgalA, zrAvaka suvicAra | jinavara - ANa vahai sadA, sudha - samakita - dhAra ||28|| nikhila nagari vasi - nAri hoi, mAnava - moha - kArI / dehiM bhagavatI bhAratI, gehiM kamalA sArI // 29 // sAdhu - vihAra sugama jihAM, vasaI bahu dhanavaMta / bhadraka pApabhirU sadA, loka sahU sukhavaMta ||30|| guru-guNa suNIi eka- ciMti, mUkI abhimAna / jaya jaMpaI bhAvaI karI, dIjai bahU dAna ||31|| devagurunamaskAra - nagaravarNanAnI DhAla // anusandhAna- 70 hA // rAga sAmerI // 'kalyANa' 'kalyANa' je ko japai, tasa ghari hoi kalyANa / kamalA nita kIlA karai, jaya jaMpai kila jANa ||32|| dIpaka gRha - bhItara rahyu, karai save vastu - vi (pra) kAza / putra - dIpaka abhinava jUo, karai nija-vaMza - pra (vi) kAza // 33 // zrIkalyANavijaya vAcaka5- vibhu, samatA - sarivara-haMsa | ahanizi jhIla raMga - bhari, karai nija nirmala vaMsa ||34|| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 71 // DhAla // zrIkalyANavijaya gurU, jANaI jaMgama suratarU, suratarU, phalIo mujha ghari AMgaNa e / tAsa taNA parIA bhaNUM, nija avatAra saphala gaNUM, saphala gaNUM, nAma leI tehaNA e // 35 // pariA ekavIsa pUravaI achai, saMghavI AjaDa hUo teha pachai, teha pachai, puNyataNu te Agaru e / sukRta karai nija hAthaI e, saMbala lIi nija sAthaI e, [sAthaI e], hUo bahu-sukha-sAgaro e // 36 // teha taNuM suta guNavaMta e, saMghavI jhIMpu ramA-kaMta e, kaMta e, karai bhagati deva-gurutaNI e / tAsa putra doi guNanilA, rAjasi-mAMIMu atibhalA, . atibhalA, jasa kIrati jagamA ghaNI e // 37 // rAjasI ati UdAra e, jeNi lahiNa karI dhANadhAra* e, dhANadhAra e, thAlI modaka ghari gharaI e / rAjasI-suta thirapAla e, uThyu duritataNu kAla e, kAla e, TAlai duritanaiM paripari e // 38 // eNiM avasari hUo narapati, sAhi mahimUda gUjarapati, gUjarapati, thirapAla vegi teDAvIyo e / jaI milIyo sulatAna e, thirapAla dIdha bahUmAna e, . bahUmAna e, rAyataNaI mani bhAviyo e // 39 // harakhyu nija mani rAya e, lAlapura dIdha pasAya e, . pasAya e, leI thirapAla Aviu javai e / lAlapura kIo nivAsa 'e, nija lachi karai vilAsa e, vilAsa e, dogadika sura sukha anubhavi e // 40 // thANathAra - jaina aitihAsika rAsamAlA / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna-70 zrIhemavimalasUrideva(za)nA, suNI nija zravaNe ekamanA, ekamanA, karai kAja te dharamanAM e / saMvat panarasa saThaI e, karAvI prAsAda viziSTa e, . __[viziSTa e], kATae kaMda te karamanA e // 41 // valI guru-vayaNa hIi dharai, jUo subha karaNI kisAM karai, kisAM karai, dAnataNI mati mani vasI e / dhina thirapAla-avatAra e, maMDAvyA jeNiM satrukAra e, satrukAra e, paMcANui mana UlasI e // 42 // bIjAM subha karaNI kIdhAM ghaNAM, deva-guru-jinasAsana taNAM, sAsanataNAM, nAyakanaiM ima vInavai e / ama maniM ati ucchAha e, thApu sUrI-pada jaga-nAha! e jaga-nAha e, e mujha manoratha pUravai e // 43 / / lAlapura nayara majhAra e, dharai dhyAna gaNadhAra e, gaNadhAra e, zrIhemavimalasUrIsarU e / nIvI-AMbila-upavAsaI e, sUrIvara maMtra upAsai e, [upAsai e], dhUpai nRmAna(?) kRSNAgarU e // 44|| zrIhemavimalasUrIsarU, sayala-saMgha-AnaMdakaru, __ ANaMdakaru, zrIANaMdavimalasUrI thApIyA e / ThAmi ThAminA saMgha milyA, thirapAla save manoratha phalyA, ___ manoratha phalyA, taMbola-dAna bahU ApIyA e // 45 // zrIANaMdavimalasUrI jayu, jina-sAsani soha caDAvayu, __ [caDAvayu], kumati-kadAgraha TAlIyA e / jiNi vihAra karI apramatta e, bhaluM dAkhI sudhaM cAritra e, ___ cAritra e, kumata paDaMta bahU vAlIyA e // 46 / / dhana subha-khetraI vAvarai, thirapAla bahU ucchava karai, uchava karaI, te kahiMtA nAvai chehalo e / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 73 pUjA-pratiSThA jinataNI, tIratha-yAtra kIdhI ghaNI, kIdhI ghaNI, dAni jANiM vUThu mehalu e // 47|| thIrapAla-suta ANaMdalA, prAgavaMsi kule caMdalA, caMdalA, khaTa saMkhyAI dIpatA e / saMghapati poTA lAlA e, khImA bhImA sukumAla e, sukumAlA e, kadalI-dalanaiM jIpatA e // 48 / / karamaNa dharamaNa saMghapatI, puNya-viSaya te subha-matI, subha-matI, deva prasaMsa karai ghaNI e / temAM bhIma bhIma-saMkAsa e, pUrai sahU kerI Asa e, ____ Asa e, dohilAM dubalAM jana[ta?]NI e // 49 // saMghavI bhImA paMca naMdanA, duskRta-dAridra-nikaMdanA, . nikaMdanA, dAna karI te suratarA e / saMghapati hIrA harakhA e, thirapAla zrIpAla sarakhA e, sarakhA e, tejaka-pramukha baMdhava varA e // 50 // anukrami te poDhA huA, lei paraNAvyA jujUA, jujUA, thApyA nija nija ghara-dhaNI e| . mAta-pitA anasana karI, lIu vAsa te sura-purI, sura-purI, jihAM bahU sukha-saMpati ghaNI e // 51 // sugurutaNA guNa sAMbhalI, dIjai dAMna te mana rulI, mani rulI, kIjai bhagati bahu bhAvasiuM e / guru-caraNAM nita anusarUM, jaya jaMpai bahU sukha varu, sukha varu, svarga anaiM apavarganA e // 52 / / iti parIyA-varNanI DhAla // 2 // 'dUhA // rAga rAmagirI // zrIkalyANavijayavAcaka taNu, janamAdika vRttAMta / pabhaNuM bhaviaNa sAMbhalu, tanu-mana karI akAMta // 53 / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna-70 sAMbhalatAM sukha saMpajaI, duragatinAM dukha jAya / jaya jaMpai bhaviaNa suNu, maMdira abhari bharAya // 54 // jeNi bahu pakkha ajuAlIyA, pitari-pakhya muhasAla / jaya jaMpai bhaviaNa suNo, te namIiM traNa-kAla // 55 // DhAla // cupaI // nayara mahisANAM Utama gAma, sadAi te dharama-karamano ThAma / vasai vyavahArI tihAM dhanavaMta, caMpaka nAmaI bahU guNavaMta // 56 // caMpaka zreSThitaNI kuarI, sohaga saMghapari(ti?) harakhai varI / harakhA saMghapati hUo prasidha, jasa ghari dhanada-samANI ridhi // 57|| tasa ghari dharaNI bahU guNavatI, nAmi pUMjI zIalaI satI / nija rUpaiM jItI apacharA, pati-bhaktA pati-citta-anucarA ||58|| komala caMpaka-vAna zarIra, pahiraNi nArI-kuMjara cIra / oDhaNI navaraMgI cUnaDI, sovraNa-cUDI mANiki jaDI // 59 // . nita navalA karai bahU siNagAra, te kahitAM navi pA{ pAra / caMdra-vadani mRga-nayaNI bhaj, nava-jovana lAvaNya atighaNuM // 60|| pAiM neura ramajhama karai, cAlai matta mayagalanI pari / priyasiuM prema jI maMDai prANi, gIta-nRtya-vAjiba guNa-jANa(Ni) // 61|| vinaya-viveka-visudha-guNa-bharI, jANiM kalpa-velI avatarI / deva-guru-bhakti karai ullasI, bolai vacana marakalaDai hasI // 62 / / priyasiuM premi ahanizi ramai, sukha-bhari kAla iNIpari gamai / pujI mAta UariM grabha dhario, koi puNyavaMta sura te avatario // 63 // sukha-sijyA sutI kAminI, dekhai supana te madhi-yAminI / vadana mAhaiM paisaMtu sIha, dekhI jAgI akala-abIha // 64 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 75 tatakhyaNa UThI te suMdarI, deva-guru-nAma vadani UcarI / ANaMda-bhari rayaNI atikramai, pUchai phala prIyanaiM praya-samai // 65 / / valatu Utara dIi vicAri, hosai putra tumha kula-siNagAra(ri) / suNI vacana mani harakhI ghaj, pabhaNi vacana hojo tuhmataNuM // 66|| jIva-amAritaNA dohalA, pUjA-dAnAdika je bhalA / je je mani manoratha Upajai, te te harakhaga pUrA sajai // 67|| puMjali dekhai vali supana majhArI, Avyo iMdra mujha bhavanaM majhAri / mAya mAya bolAvI jasaiM, motI-thAli vadhAvyu tisaI // 68 // jANio mahimA se grabhataNu, ghari Aviu moTu prAhuNu / ciMtai tAta java putra janamasi, ThAkara nAma deIsiuM tisai // 69 // saMvata sola ekotara sahI, Aso vadi dina paMcamI kahI / soma subha-laganaI suta janamIo, svajana-varaga sahU ANaMdIo // 70|| jANiM UgyuM bAla-diNaMda, jANiM mohana-velI-kaMda / jANiM mUrativaMtu kAma, jANe tejataNUM te dhAma // 7 // balikarmAdika kIdhA save, caMda-sUra darazana dAkhave / chaThI-jAgaraNi jAgIyA, phophala-pAna save jana dIyA // 72 / / tAtaiM uchava kIdhA ghaNA, dIdhAM maMgala-vadhAmaNAM / svajana-varaga sahU saMtoSio, putra-nAMma ThAkarasI dIo // 73 / / sura-taru-bhuiM vAdhi sura-taru, dina dina vAdhii tima kuMarU / lakhyaNa batrIse aMgi dharai, tAta sikhAdika subha-dina karai / / 74|| dekhI putrataNuM te teja, mAta-pitAnaiM adhikuM heja / praya UThInaiM leI tasa nAma, jaya jaMpai nita karu pramANa (praNAma) // 75 / / .. iti janmani DhAla // 3|| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dUhA // rAga mAruNI // mamaNAM vacana bolaMtaDau, guNa-maNi-rohaNa-zRMga / dhina te mAtA jehanaiM, putra ramai uchaMgi // 76 // dhina puMjI jeNi janamIo, putra- rayaNa sucaritra / jaya jaMpai tasa guNa gaNI, karasiuM janama pavitra // 77 // ThAkarasI mana-mohilu, laghu- vai lIlAvaMta / mAta puDhADI pAlaNaI, harakhaI hUlAvaMti // 78 // // DhAla // pUta puDhADI pAlaNiiM, mAtA puMjI ho mani dharai AnaMda / pUta hUlAvai harakhasiuM, bhalUM nirakhI ho niramala mukhacaMda | anusandhAna- 70 hAlaru gAuM naMdanA // 79 // manamohana mero naMdanAM, meru lAla chabIlu naMdanAM / naMdanAM ho naMdanAM, sukhakArI meru naMdanAM // 80 // AMcalI mujha tUThA jinavara pAulA, bhaleM tUThAM ho sAsana - devati mAya / tUThAM zrIgotraja - mADalI, mujha tUThA ho guru ke pAya / hA0 // 81 // dharama phalyu jinavarataNu, je maI kIdhu ho mujha putalI Asa / dulabha vadana. dIThu putranuM, mujha saphalaI ho phalIo gRhavAsa / hA0 // 82 // kula - dIpaka kuli caMdalu, kula keru ho vacha! tuM siNagAra / putranaI jAUM vAraNiM, putra - nAMmiM ho jAUM balIhAra / hA0 ||83|| koDiM tuM jAyu koDAmaNAM, mADI keru ho jAyA! tuM vizrAma / duHkha dohilAM save gayAM, valI pAMmiuM ho maI sukha abhirAma / hA0 ||84|| guNa-nidhi putra! tuM janamII, maI pAMmiuM ho saghalI sanamAna / hugAI lalaNA milI, mujha vAdhika ho jagamA bahU vAna / hA0 ||85|| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 77 putra! tUM caMdana-choDauM, bhali Ugyu ho kuliM zItala-chAhi / mAtA sarupari taiM karI, sAsarIi ho poDhA pIharamAMhi / hA0 // 86 // ghaNuM jIvu putranA mAtulA, hAtha-pAI ho bhalI kaDalI asU(mU)la / pUtra-kAji leI Avasai, kaNadoru ho vAMkaDA bahumUla / hA0 // 87|| bhalI TopI lAla pharaMga taNI, maNi-motI ho bharI bharata apAra / tuMgala maNi-motI-jaDyAM, raMgaI ruDu ho ANesii hAra / hA0 // 88 // jhINI-lAhitaNAM aMgalAM, mAmI lAve ho ruDAM putrane kAji / pAyataNI bhalI mojaDI, pahirAvU ho tajanamaniM Aja / hA0 // 89|| Avasi putrane mAMgalAM, ruDo karasiuM ho vIhavA sama-joDi / kula-vahU mujha pAiM lAgasai, puhacesai ho mana-vAMchita koDa / hA0 // 90 / / mAta-manoratha save phalyA, jaba jAyu ho tu kuli avataMsa / tAtataNu jasa vistaryu, jAyA! tuMthI ho pragaTyu jagi vaMsa / hA0 // 91 / / putra! pItarIyA tAharA, tu dekhI ho dharai harakha apAra / kAnha-krIDA dekhI karI, jima harakhyA ho bahU dasai dasAra / hA0 // 92 / / kamala-nayanaM putra nirakhatAM, mujha keruM ho mana-bhamara te lIna / dina dina vAdhii nehalu, jima dIThai ho jala-saMcaya-mIna / hA0 // 13 // jakhya-jakhyaNi rakhyA karu, karo rakhyA ho mADI sItala heva / putra jAyo re ovArayaNi, karu rakhyA ho mADI SoDasa devi / hA0 // 94|| sIhaNi jAyu eka sIhalu, raMgi ramatI ho mAtA karai kalola / suputra jAyu kulavaMtIiM, jaya jaMpai ho nita hoi raMgarola / hA0 // 95 / / iti mAtahulAvananI DhAla // 4 // duhA // rAga kedAra guDI // manoratha mAta-pitAtaNAM, sahita te ThAkarasIha / dIna dIna vAdhai. dIpatu, dvitIya caMdra jima lIha // 96 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 lAlaMtA pAlaMtaDAM, SaTa vachara hUA jAma | mAta-pItA maniM cIMtavai, putra bhaNAvuM tAma // 97|| varasa sAtamaI putranaI, suMdara-mati sukumAla / mAta-pitA sa - mahochavaI, bhaNavA Thavai nesAli // 98 // anusandhAna-70 // DhAla // pATI khaDIo hAthi visAlA, putra bhaNevA jAi re nisAlA / bhUSaNa - bhUSita tunuM sukumAlA, bhaNidaM sAstra matimAna rasAlA // 99 // kara joDI guru-sevA kIjai, vinaya karI vidyA savi lIjai / viNa vidyA na sohe rUpAlA, bhaNaiM sAstra matimAna [ra]sAlA // 100 // AMkaNI // Auli-phUla jisA re suraMgA, vidyA-gaMdha-rahita jasa aMgA / na lahi mAna - mahuta nara ThAlA / bhaNaI0 // 101 // AlasavaMta vidyA navi pAvai, viNa vivasA ghari saMpati nAvai / nyAna saMpati save lahi UjamAlA / bhaNaiM0 // 102 // sIuM kIjai nara sukumali (sukuliM) prasUtA, vidyA - hIna nara jami (gi) vigUtA / viNa vidyA nara kahIi chAlA / bhaNaiM0 || 103 || narapati pUjA lahai nijadesaI, paMDita lahai nijadesa - videsaI / vidyAvaMta nara namaI bhUpAlA | bhaNaI0 // 104 // dhana- hInA nara hIna na kahIi, dhana kahu kahine nizcala rahIi / vidyA - hIna nara hIna sugAlA | bhaNaI0 || 105 / / vidyAvaMta nara bahU gUNa bharIA, mUrakhamAhi save avaguNa dharIA / vidyAvaMta nara hoi sukhAlA / bhaNaiM0 ||106|| vidyAvaMta nara amRta-vANI, mUrakha vacana boliuM pApiNI / paMDita pAmaI bahU guNa - mAlA | bhaNaI0 // 107 // viNa vidyA vANija navi bUjai, vidyAvaMta mati saghalI sUjhai / vidyAvaMta navi hIMDei pAlA / bhaNaI0 || 108 / / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 lakhyaNa sAhita chaMda tarka vicArA, bharaha pIgala jyotika alaMkArA / nIta gaNita abhidhAna te mAlA / bhaNaI0 // 109 // e kumara ThAkarazI kahUM kuNa joDaI, vidyA cauda bhaNI dina thoDai / vadani jharai mugatA - phala - mAlA | bhaNaiM0 // 110 // kalA bahutari kIyA re abhyAsA, mAta-pitA mani pohotI AsA / eNi pari varajatI sukhabhari kAlA / bhaNaiM0 // 111 // ramai rAmati kuMara nAnhaDIu, loka-prasiddha raMgaI rasa caDIu / jaya jaMpai praNamu traNa kAlA / bhaNaI0 // 112 // iti khasAlA (nesAlA) nI DhAla // 5 // dUhA // rAga sAraMga malAra // bharata-khetri bhaviaNa suNo, tIratha dohU mahatIra / jaya jaMpai eka satruMjuM, bIjuM jagatra-guru hIra // 113 // hIraji nAMma jaMpataDAM, ghari hui dhaNa-kaNa koDi / jaya kahi jaMbUdvIpamAM, nahI ko hIra- saMghoDi // 114 // . jaMbUdvIpa tAM joIo, bharata - khetra - bhUpITha | jaya jaMpai guru hIrajI, samavaDi koI na dITha // 115 // // DhAla // vIrataNi pATaiM jayu, jANi sudharamAsvAmi lalaNAM / hIravijaya sUrIsaru, jasa mahimA abhirAma lalaNAM // 116 // 79 hIrajI mohana - velaDI, jayasu manamatha - rUpa lalanAM / jasa kIrati jagamAM ghaNI, seva karai save bhUpa lalaNAM, hIrajI mohana - velaDI // 117 // AMcalI // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 anusandhAna- 70 paMca mahAvrata niramalAM, pAlai paMcAcAra lalaNa / iMdrI paMca dRDha vaza karI, TAlai moha - vikAra lalaNAM / hIra0 // 118 // sumati gupati sudhI dharai, SaTa - jIvana - pratipAla lalaNAM / paMca pramAda nivArIyA, TAlaI doSa bayAla lalaNAM hIra0 // 119|| cyAra kaSAya te jaya karai, maniM vairAga upAi lalaNAM / pApataNA baMdha gAlIyA, cAritasiuM ciMta lAi lalaNAM / hIra0 // 120 // labdhivaMta guru guNanilu, zruta- sAyara-gaMbhIra lalaNAM / guNa chatrIsa alaMkaryu, sIlAMga - ratha-dhara dhIra lalaNAM / hIra0 // 121 / / bhava-jala paDatAM jIvanaI, Apai guru nija bAhiM lalaNAM / je jana du:kha-saMtApIyA, tAsa te sura-taru-chAMhiM lalaNAM / hIra0- ||122 / / Agama-aratha-rayaNiM bharyu, jANi pUrava - gata-marma lalaNAM / mahIali guru vicarai sadA, bhAkhai jinavara - dharma lalaNAM / hIra0 // 123 // bahu - bhavanA saMsaya haraI, kahii save sUtra - vicAra lalaNAM / bhavika jIva pratibUjhavai, tArai bahU nara-nAri lalaNAM / hIra0 ||124|| bahU -muni-jana-parivArasiuM, vihAra karaMtAM soi lalaNAM / lAlapuranayaraiM samosaraiM, ghari ghari utsava hoi lalaNAM / hIra0 / / 125 / / nayara - loka sahU sAMcaryu, vaMdivA hIra muNiMda lalaNAM / jaladhi-pUra jima cAlIAM, nara-nArInA vRMda lalaNAM / hIra0 // 126 // ThAkarasI zravaNe suNI, Agama zrIguru hIra lalaNAM / vege vaMdaNi AvIo, jima te megha mahAvIra lalaNAM / hIra0 // 127 // " guru - darasani mani harakhIo, jiuM ghana dIThai mora lalaNAM / hIrajIsiuM cita lAI o, jaisiuM caMda cakora / hIra0 // 128 // traNa pradakhyaNA deI karI, karI uttarAsaMga tAma lalaNAM / kara joDI vidhi stuti bhaNI, karai paMcAga - pramANa ( praNAma ? ) / hIra0 // 129 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 kuMara vivekI nirakhIo, maniM cItavai gaNadhAra lalaNAM / ju e cAritra-lachi varai, tu hoi gacha-siNagAra lalaNAM / hIra0 // 130 // vinaya karI guru vaMdiA, baisai ucita pradesa lalaNAM / jaya jaMpai bhaviaNa suNo, sAcu guru upadeza lalaNAM / hIra0 // 131 / / iti zrIguruvarNananI DhAla // 6 / / dUhA // rAga kedArU // jaMgama tIratha jAgatuM, jaMbUdvIpamAM hIra / jaya jaMpai jasa nAmathI, pAmIjai bhava-tIra // 132 / / . hIrajI-vAMNi suNaMtaDAM, durita paNAsai dUri / jaya jaMpai sukha saMpajai, hoi lachi bharapUra // 133 / / zrIhIravijaya sUrIsarU, cAritra-guNa-maNi-khANi / bhavika jIva pratibUjhavai, desana mIThI vANi // 134 // // DhAla // guru desana mIThI vANI, bhava-sAyara-tarIa-samAMNI / upasama-rasa kerI khANI, ekaciMti suNu bhavi prANI ! // 135 / / bhava-jalahI bhIma apAro, jIva bhamIo anaMtI vAro / jIvA-jyoni lAkha corAsI, paratekaI joI abhyAsI // 136 / / INi jIvaI je bhava kIdhA, avatAra phirI phirI lIdhA / jJAnavaMti kahyA navi jAi, jIva sukhaI na baiThu kihAMi // 137 / / jIva pApa karai parakAjaiM, sarva kuTaMba milI dhana khAjai / jIva parabhavi sahai bahU pIDA, koi vihiMcaNi nAvai nIDA // 138 / / piMDa pApiM kIdhu miilu, jIva bhamai anAtha ekIlu / koi kahiMnu saraNa na hoI, janama-maraNa karai savi koi // 139 / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 jima tarUara kerI DAlA, AvI baisai paMkhi vIAlA / Ugamate UThI palAi, koNa jANii kavaNa disiM jAi // 140 // tima svajana-kuTaMba ghari milIyA, paMca divasa ekaThA milIyA / jujUA sahU UThI jAsai, mAjhaM mAjhaM mUDha prakAsai // 141 / / vihaDai putra-kalatra-dhana-bhAI, vihaDai nahIM dharama-sagAi / moha-mAyA-mamatA chAMDu, prIti avahiDa dharamasiuM mAMDauM // 142 // viSayA iMdra-jAla-samANA, iMma bolai siddhAMta purANA / khiNi Avai naI khiNi jAi, kahu tAsa kavaNa patIjAi // 143 / / saravArathasiddha-nivAsI, ahameMdra-Au khaya jAsI / juu sAgara tetrIsa jhijhai, bIjA nara kuNa vAta kahIjai // 144|| . mAnava-bhava pAmI sAro, desa Araji-kuliM avatAro / chAMDo mithyA-mati kUDI, karo tattvataNI mati rUDI // 145 / / traNa tattva jiNesara bhASai, deva-guru-dharama sudha dAkhai / eka eka taNA bheda jANu, doi-tIna-cyAri mani ANo // 146 / / arihaMta-siddha-guNa gAu, deva-tattva doi bheda dhyAvu / sUrI-uvajhAya-susAhU, guru-tattva-bheda traNa AhU // 147 / / daMsaNa-nANa-carita-tapa kahIi, cyAra-bhede dharama-tattva lahIi / e nava-pada sAsaniiM sAra, sarve dharma-rahasya avatAra // 148 // jinavara doi paMtha prakAsaI, bhaviaNa-citta-aMtara vAsai / pahilu zuddha-zramaNa-paMtha bhaNIi, bIju zrAvaka-mAraga suNIi // 149 // moha-paMka mAhiM je khUtA, sahI te nara ghaNUM vigUtA / sudha jJAna-dRSTi UghADau, karu dharama-sakhAI gADhau // 150 // maNi-rayaNa-sovana pAvaDIAM, staMbha sahasa sovanamai ghaDiAM / jo karai jina-ghara bahUri ko, tehathI tapa-saMyama adhiko // 151 / / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 sAvadya joga pariharIi, sudha sAdhu-dharama raMgi varI / eka dina jo cAritra pAlai soi siva- sukha tvarita nihAlai // 152 // dIu dAna sIala nita pAlu, nija mAnava-bhava ajUAlu / tapa tapIi bAra prakAriM, bhAvanA bhava- dukkha nivArai // 153 // iti suNI upadesa sobhAgI, ThAkarasI hoi vairAgI / saMvega-raMga bahU AyA, jaya jaMpadaM namU tasa pAyA // 154 // iti guru-upadesanI DhAla ||7|| hA // rAga vairADI // dukkha - dAvAnala bhaya-karu, bhava-kAnanaI apAra / bhaMmai jIva tihAM ekalu, karma-vasi paDyu gamAra // 155 // nizcayai sahI e jIvanaI, puNya niM pApa sakhAi / para-bhavi hIMDai ekalu, baMdhava keDi na jAi // 156 // je dukha bhava-saMbaMdhiyAM, sukha je mugati-nivAsa / jIva ekelo bhogavaI, svajanataNI kuNa Asa // 157 // // DhAla // ThAkarakuMara vairAgIo, nija citanaI samajhAvai re / e saMsAra asAra padAratha, athirapaNi cita bhAvai re, 83 ThAkara kuMara vairAgiyo || 158 || AMcalI // janma-jarA-duHkha- pAra na lahIi, eha saMsAra kileso re / rAga-maraNa-bhaya sAthaiM vahIiM, jihAM sukha nahIM lava- leso re / ThAka0 // 159 // khaDga-paMjara mAhiM jIva ramaMto, caturaMga camUM paravarIyo re / raMkataNI pari tANI lIz2ai, jyama kiMkari kara dhariyo re / ThAka0 // 160 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 anusandhAna-70 caMcala tanu-dhana-jyovana-jIvita-juvatijana-sukha-bhogA re / mAta-pitA-baMdhana-svajanAdika, caMcala save saMjyogA re / ThAka0 // 161 / / kavaNa mAta-pitA kuNa baMdhava, svajana-kuTaMba-parivAra(ru) re / / janami janami bahU sagapaNa kIdhAM, saraNa nahIM koI tAharu re / ThAka0 // 162 / / ma ma jAMNisiuM prANI! manasIuM, putra-kalatra sukhadAI re / . . nivaDa-baMdhana tuM jANe jIvana!, svajana-kuTaMba bhiNa bhAI re / ThAka0 // 163 / / sura-sukha khINAM hovai jIvana!, nara-sukhanI kuNa vAta re / iMdra-caMdrAdika cavatA dIsi, e jina-vAta vikhyAta re / ThAka0 // 164 / / dhina ahimaMtA( aimuttA )dika je munivara, moha-baMdhana dUra kIdhAM re / tapa-saMjyama niramala ArAdhI, anaMta ziva-sukha lIdhAM re / ThAka0 // 165 / / deha asuci-mala-kRmi-kula-maMdira, abhra-paTala pari chIjai re / sAra etalUM jIva! deha ji mAMhi, sohana dharama karIjai re / ThAka0 // 166 / / kara joDI kuMara ema bolai, mujha milIo guru nyAnI re / huM bhava-bhayathI bIhano mAguM, dyu dIkhyA kalyANI re / ThAka0 // 167 // eha vayaNa suNI suguru payaMpai, vacha! eka vAta suNIjai re / jiNa-vANI iMNI pari bolai, dharmi vilaM[ba] na kIjai re / ThAka0 // 168 / / zrIguru-vayaNa suNI iMma vinavai, tAM tuho rahu gaNadhArI re / mAta-pitA taNI anumati lAvU, jaya jaMpai sukhakArI re / ThAka0 // 169 / / // iti vairAganI DhAla // dUhA // rAga asAvarI // caraNa-manoratha cItavI, Avai mAta-samIpa / kara joDInaI vInavai, ThAkarasI kula-dIpa // 170 // cugatinAM dukha anubhavyAM, vAra anaMta anaMta / nyAnavaMta nara ju kahai, tuhi na Avai aMta // 171 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 huM bhava- bhayathI Usanu, vadai vacana sukumAra / anumati hyuM mujha vA (mA) tajI, varIi saMjyama - nAri // 172 // 85 // DhAla // kuara ThAkarasI kahai kara joDI, praNamI jananI - pAya / mani vairAga dhari tava bolai, anumati dyu mujha mAya, re mADI! lesiuM saMjyamasAra ima jANiuM athira saMsAra, jeNi lahIi bhava - jala - pAra re mADI0 // 173 // AMcalI // aniSTa vacana java mAI re sAMbhalIyAM, suMdari tanuM sukumAla / putrataNaI dukhi ati mUrachANI, bhUiM Ta (Dha) lI tatakAla / re jIvana ! saMyama - viSa apAra rAkhevu sudha AcAra, jIpevu moha - vikAra re // 174 // AMcalI // nayaNa nIra bharaMtI re bolai, suNi tuM morA re pUta! / eka ja eka tuM nidhI re samANu, vallabha jIvitabhUta re / jIvana0 // 175 // UMbara-kusumataNI pari dulaho, jAyA tuM sukha - dAI / nizcaya tujha viNa rahIa na sakAi, tujha viNa ghaDIa na jAi re / jIvana0 // 176 // jAM ahmo jIvu tA tUM re jAyA !, bhogavinAM sukha bhoga / ahmanaI sura-sukha lIdhA re pUThaI, bheje tUM tapa- jyoga re / jIvana0 // 177 // I vayaNa suNI kuMara mAya kerAM, pabhaNi suNi morI mAta! | kAMma - bhoga e mAnava kerA, asuci adhruva khiNa - pAta re / mADI0 // 178 // asthira jIvita mAnavanAM e, AU te khi[Na] khi[Na] jAya / kavaNa pahiluM kuNa pachai re cavesai, ti nizcaya te na jaNAya re / mADI0 // 179 // valatuM re mAta bhaNi suNi jAyA!, moTAM mahA re nidhAna pariyAgata maNi-sovraNa kerAM, bhogavinAM dai dAna re / jIvana0 // 180 // suMdara gukha sacitra paTasAlA, ati UMcA re AvAsa / putra vinA mujhanaI pratibhAsaiM, te save duHkha - nivAsa re / jIvana0 // 182 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anusandhAna-70 kuMara bhaNiM mahA-nidhi-maNi-maMdira, suNInaiM asAsvatAM teha / cora-agani-jala-nRpati-dAyAdika, tAsa Ayata kahyAM jeha re / mADI0 // 182 / / dasa masavADA uariM dharIo, prasavataNAM dukha dITha / pUtara posI kUjara kIdhau, havi huM huI ariSTa re / jIvana0 // 183 // moTai manorathi mi tu re jAyu, dhoyA bahU mala-mUta / jANiuM vaDapaNi vinaya vahesai, rAkhese ghara-suta re / jIvana0 // 184|| mAta UvekhI joya(va)na vIriM, cAritra te navi lIdha / tuM maniM moha na ANiM re mAno, e tujha kuNiM mati dIdha re / jIvana0 // 185 // kuMvara thAvaccaI dIkhyA re lIdhI, mUMkI jaNaNI-moha / jonaI vairakuMara leI dIkhyA, kulanaI caDAvio soha re / mADI0 // 186 // pAiM aNuhANi vihAra karevA, karavA loca samUla / durdhara paMca mahAvrata dharavAM, parisaha mahA-pratikUla re / jIvana0 // 187 / / bhUkha-triSA-sita-tApa sahevA, bhUtali sayana karevu / mINa-dasani loha-java re ccholevA, bAhiM jaladhi tarevu re / jIvana0 // 188 // khaDga-dhAra Upari cAlavU, vacha! tUM lagha-vai bAla / velUM-kavala-samAgUM re saMjyama, pIvI hUtAsana-jhAla re / jIvana0 // 189 // kuMara bhaNi suNi kAyara-naranaiM, cAritra duHkara joI / je paralokataNA abhilASI, tAsa anaMta sukha hoI re / mADI0 // 190|| putrataNuM mana nIzcala jANI, mAtA dii re Adesa / jaya jaMpai utsava dIkhyAnAM, te huM bhAvaI bhaNesa re / mADI0 // 191 / / iti anumatinI DhAla // 9 // dUhA // rAga guDI // zrIhIravijayasUrIsaru, mahi-maMDali vicaraMti / nayara mahisANi sAMcaryA, dekhI lAbha anaMta(ti) // 192 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 ThAkarasI mani harakhIo, pAmI anumati Aja / mahisANiM mAmA bhaNI, AvaI milavA kAji // 193 / / mahisANA-pura-maMDaNu, caMpakasAha sujANa / sAha-somadata dIkhyAtaNA, uchava karai maMDANa // 194 / / // DhAla // saMvega-rasaI saMpUru, dIkhyA levA ghana sUru / tava sIhataNI pari kIdhI, mokalAmaNa save jana dIdhI // 195 / / vaDUo sAha caMpaka dhIra, saMsArade gharaNI gaMbhIra / . putra doi vara dhIMga-sakhAI, sAha somadatta-bhImajI savAI // 196 / / dhina mAmu somadatta-nAMma, karai AdarasiuM save kAma / vita vAvai anopama ThANa, karai uchava bhalai maMDANiiM // 197 / / mahisANuM nayara sohAvai, bahu nayara taNA loka Avei / ghari ghari bahU uchava bAjai, surapurathI adhika virAjai // 198 / / save sajana milI nhavarAvai, ThAkara dekhI sukha pAvai / pahirAvai savi siNagAra, sira khUpa racyu manohAra // 199 / / kAMnai doi tUMgala dIpai, jANUM ravi-sasIara jIpai / opai sira tilaka visAlA, taMbola bhare doi gAlA // 200 / / uravara nava hAra sohAvaI, aMgi aMgiyA lAla banAvai / bAMhiM doi bAjUbaMdhA, dharai kusuma-mAla subha-gaMdhA / / 201 / / kara-saMpuTa siriphala sohai, varaghoDe saba jaga mohai / saba-janakuM tilaka karIjai, sAjanakuM siriphala dIjai // 202 / / tatakhyaNa bahU vAjina vAjai, pratichaMdai aMbaru gAjai / vAjai tava Dhola-nIsANA, bahU-thokaI karati payANA // 203 / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 anusandhAna-70 vAjaI paMca-sabada napherI, vAjai bahU bhUgala-bherI / vAjai mAdala-suravINA, gAvati guNa gaMdhrava lINA // 204 / / baMdIjana kIrati bolai. nahI ko ThAkarasI-tolai / ' rUpaI karI mayaNa-samAna, detu maNi-sovraNa-dAna // 205 / / 'jaya jaya' jaMpati jana-vRMdA, 'cira jIva tuM harSA-naMdA' / sasi-vayaNI suMdarI sarikhI, dIi dhavala-maMgala mani harakhI // 206 / / dhina puMjI rayaNa-suta jAyu, raMgaI maNi-motI vadhAyu / saMvata sola-sola vaizAkhI, vadi trIja divasi sahU sakhI // 207 / / AvI save parijana sAthaI, lIi cAritra hIrajI-hAthaI / rUhUM kalyANavijaya nAma dIdha, sahI sakala manoratha sIdha // 208 / / sahU lokataNA vRMda jovai, save sajana nayaNa bharI rovai / AsIsa dIi vaDI-AI, cira pAle caraNa sukha-dAI // 209 / / subha-jJAna-gaji tava caDIo, sIla-sabala-sanAha-dRDha-draDhIo / subha-dhyAna-khaDaga kara kIdhu, saMvega-kheTaka vara lIdhu // 210 // guru-ANa dharai sira-Topa, jIpaiM krUra karama sakopa / . vicarai guruhIra samIpaI, jaya jaMpati pApa na chIpai // 211 / / iti dIkSAnI DhAla // 10 // dUhA // rAga mAruNI // jugatiM joga vahI save, kalyANavijaya mana-raMgi / dina thoDai buddhaiM karI, bhaNIAM aMga-upAMga // 212 / / lakSaNa-veda-purANa-mukhi, tarka-chaMda-suvicAra / ciMtAmaNi-pramukhA save, graMtha bhaNyA teNi vAra // 213|| saMvata sola cuvIsae, phAguNa vadi thira kIdha / sAtami pATaNa nayaramAM, vAcaka-pada guru dIdha // 214 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 // DhAla // zrIkalyANavijaya UvajhAya, praNamaI sura-nara pAya / sumati-gupati-alaMkarIo, jJAnAdika guNe bharIo // 215|| amRta-vANI vakhANa, subhaga-siromaNI jANa / Agama-aratha prakAsai, bhaviaNa-maniM pratibhAsai // 216 / / labadhi gautama-tolai, jasa kIrati sahU bolai / juo ugra-tapa ugra-vihArI, tArai bahU nara-nArI // 217 // khaMbhAita-amadAvAdasahiriM, dIiM upadesa bahU nayariM / pATaNa nayara prasIdha, biba-pratiSThA e kIdha // 218 // . posaha-sAmAI-paDikamaNAM, tapa-japa-upadhAna-UjamaNAM / sIla-samakita-vrata dIjai, lAbha te atighaNA lIjai // 219 / / vAgaDa-mAlava desa, zrIpUjya dIdha Adesa / nayara mUMDAsaie AdI, jItyu viprasiuM vAda // 220 / / vAgaDadesai sAMcarIyA, praNamyA deva AtarIA / kIkAraTU desadANI(?), zravaNiM suNI guru-vANI // 221 / / zrIjinaprasAda racAvai, biba-pratiSThA e karAvai / desa jimADI raMgarola, Upari mudA pharI taMbola // 222 / / anukramaI UjeNI pahUtA, bhAgA save kumatI achUtA / pUrava paMtha ajUvAlai, kumata paDyA bahU vAlai // 223 / / kIdha u[jeNI cumAsa, pUrai save saMghataNI Asa / magasI yAtrAi saMcalIyA, saMgha bahU desanA milIyA // 224|| dhanaiM karI dhanada-samAna, rAya sonapAla bahU-jJAna / vita vAvai subha-TANai, pUjai guru sovraNa-nANaiM // 225 / / karai valI saMgha-vAchallya, kADhai duritanAM sallya / jalebIiM traNa jamaNavAra, jimai bAra bAra mAnava hajAra // 226 / / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 vInavai sonapAla rAya, praNamI gurutaNA pAya / / bhavodadhi-tarianaI sarikhI, dIkhyA mAgai e harakhI // 227 / / Ayu-bala jovai munI-rAya, Avai UjeNIa ThAya / dIkhyA anaMzana dIdha, nAthujIiM uchava kIdha // 228 // nava dina anazana pAlai, devataNA sukha bhAlai / sohai mAMDavI maMDANa, karyu ekathI(?) pAmai vakhANa // 229 / / mAlavadesamAM viveka, hovai lAbha aneka / nara-nArI guNa gAvaI, zrAvaka bhAvanA bhAvai // 230 // sAraMgapurAdika khetra, zrIguru kIdha pavitra / maMDapAcala mahAduraga, jANi abhinavo svaraga // 231 / / suguru cumAsaie padhArai, maMDapAcaladurga majArai / kuNa kuNa sAmahIyAM kahIi, kahitA pAra na lahIi // 232 / / bhAijI-siMghajI e joDI, gaMdhI tejapAla matI poDhI / yAtrA karAvai vaDavANa, biMba gaja bAvana pramANa // 233 // . khAMnadesa keruM lalAma, barahAnapura pura sUra-dhAma / uvajhAya rahyA cumAsii, yAtrA taNA phala prakAsai // 234|| tatakhyaNa uThai dhanavaMta, bolai bhAnuM seTha mahaMta / dhu mujha vAMsaie hAtha, saMgha leI AvU huM sAtha // 235 / / saMgha sajAII sAMcarIo, jANaI UlaTIo e darIo / aMtarIkha pAsa jUhAraI, saphala karai avatAra[i] // 236 / / uvajhAya nija-mani ulasIyA, devagiri cumAsai vasIyA / pura paiThANa suNI vAta, jihAM mAlAtIratha vikhyAta // 237 / / cAlai guru tIratha vaMdevA, jANiM subha jasa levA / jihAM maTha-vAsI saMnyAsI, jeNi bahU vidyA-abhyAsI // 238 / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 bolai guru tehasiuM pramANa, thApai sAsana sujANa / uvajhAya tIratha vaMdii, jaya varI AvyA ANaMdaI // 239 // DhAla // 11 // dUhA // rAga dezAkha // zrIakabara Alima-dhaNI, jUvu ati-duravAra / ahma tethu chai tehataj, eha vAta niradhAra // 240 // jAevaM akabara bhaNI, e ahma nizcai Aja / kari UtAvali Avajo, ju tuhma milavA kAji // 241|| lekha likhyu guru hIranu, dekhI zrIkalyANa / jaI sAdaDI guru vaMdiyA, kIdha te vacana pramANa // 242 / / // DhAla // bheTyA re zrIgurunaiM uvajjhAya, tatakhyaNa hiaDalai harakha na mAya / neha jisaTha doi sAyara-caMda, tima guru hIrajI-kalyANa muNIMda // 243 // sAra sIkhAmaNa deI visesa, thApyA re uvajhAya gurjara-desa / zrIvijayasenasUrIMda sujANa, dharajo re tAsa taNI sira ANa // 244 / / milIa bhalI paraI karajo re kAja, jima vAdhai gacha kerI re lAja / deI sIkha tava kIdha payANa, cAlai re gachapati moTai maMDANa // 245 / / puhatA re sIkarI sayara majhAra, milIA re akabaranaiM gaNadhAra / bayasInaiM goSThi karai eka ThAma, kahi kuNa dharama ju hai abhirAMma // 246 / / bolai re zrIguru madhurI e vANI, bUjho karI saba ekI ja prANI / khayara mahira Uparata na koI, dila pAkIvaI dharama ja hoi // 247 // raMjyu re narapati dIi bahumAna, zrIguru praNamI karai guNa-gAna / SaTamAsI tava dIdha amAra, nAma jagattraguru ati UdAra // 248 / / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 gAya-balada-bhiMsa kou na mAraI, inu bAtaI soMgaMdha hamArai / sejA tiratha sou tuhma dInA, pesakasI pustaka bhI kInA // 249 / / karI phuramAna dIi tatakAla, zrIguru-ANa vahai nija-bhAla / vinaya kIrI bulAvai sUrIsa, dina dina bodhai re adhika jagIsa // 250|| akabara sIkha le(de)I java valIyA, mana kerA manoratha save phalIyA / zrIpUjya vihAra karaMtA re Avai, nAgura nayara cumAsuM suhAvaI // 251 // zrIkalyANavijaya guNa-dhIra, sanamukha jaI praNamaI guru hIra / bhAva dharI rahai zrIguru-saMgaI, bhagataiM seva karai mana-raMgiM // 252 // iNi avasari saMgha-patI iMdrarAja, karai vinatI Avai guru-rAja / jina-murati-prAsAda karAyA, kIjai pratiSThA re gachapati-rAyA // 253 / / // iti zrIhIravIjayasUri-akabarapratibodhanu DhAla // 12 // ____dUhA // rAga guDI // karavA pratiSThA jinataNI, ahme Avyu navi jAya / pabhaNaiM jagattra-guru hIrajI, mokalasiuM uvajhAya // 254 // zrIkalyANavijaya vAcakataNA, guNa jaMpai sUrIsa / "eNi AvaI ahme AvIyA, e jagi mahA-munIsa" // 255 / / deI Adesa calAvIyA, zrIuvajhAya vairATa / kari supratiSThA Avajo, vegi karI munirATa // 256 / / // DhAla // praNamI guru-pAya, zrIkalyANavijaya uvajhAya / / cAlai camakaMtu, jima gaja-gati gaja-rAya // 257 // atizaya mahimA kari, karatu khema-kalyANa / racatu mahimAvana, lAvana taNu re nihANa // 258 / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 anukramiM saMpUhatu, kahatu dharama-vicAra / vairATa nayara-vara, dIrcha nayaNe UdAra // 259 / / prAkAra-sumaMDita, koTI-dhvaja-AvAsa / lakkhesari-lakSita, bahU-vyavahAri-nivAsa // 260 / / jina-dharamaI bhAvita, lIlA-bhoga-puriMdra / bhaya-rahita vivekI, vasai lokanA vRMda // 261 / / jina-bhavana sa-toraNa, bhaviaNa-jana-vizrAma / kUA-vAvI-sarovara-vADI-vana abhirAma // 262 // jAMNaiM bhU-bhAminI-bhAlaI tilaka-samAna / dIse bahU sobhA-bhAsura sura-pura-vAna // 263 / / tihAM vasai vyavahArI, rAja-mAna ridhivaMta / saMgha-pati bhArahamala, suta iMdrarAja puNyavaMta // 264 / / guru-Agama nisuNI, harakhyu mani iMdrarAja / sAmahIAM sapareiM, karai atighaNaiM davAja // 265 / / baha sobhA nayaraiM, deI Adesa karAvai / darpaNamaya toraNa, ghari ghari guDIa baMdhAvaI // 266 / / sA bAlA sohaiM, jANaiM deva-kumAra / bahU gaja alaMkarIyA, pAkharIyA gati-sAra // 267|| nejA bahU bhAtaiM, rAja-vAhaNa ratha kIdha / bahu-sohaga suMdarI, kari bhaMgAra sulIdha // 268 / / keI haya-gaya caDIyA, karabha caDyA nara kevi / eka pAlakhi baiThA, baiTha sukhAsana kevi // 269 / / vahilaI eka baiMThA, ghama ghama ghUghara-mAla / cakaDola eka baiThA, eka hIDai nara pAlA // 270 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-70 bolai birudAlI, bhojakanAM bahU vRMda / gaMdhrava guNa gAvai, nATaka nava nava chaMda // 271 / / gAjai gayaNaMgaNi, mAdalanA dhoMkAra / paMca zabadAM bAjaI, bherItaNA bheMkAra // 272 / / suraNAI napherI, vAjai Dhola nIsANa / raNajhaNatI kaMsAlAM, bhuMgala-nAda vakhANa // 273 / / maNi-soaNa-bhUSaNa-bhUSita-tanuM sukumAla / sahi vadIiM maMgala, kokila-kaMThI rasAla // 274 / / keI caDIyA pAlA, nara-nArInA vRMda / guru-vadana nihAlai, pUru puMnimaM caMda // 275 / / guru mahImA-maMdIra, kIdhu nagara-praveza / dina dina ati uchava, hovaI nayara visesa // 276 // maMDapa bahU racIyA, jANaiM iMdra-vimAna / jala-jAtra-ADaMbara, karai sura-nara guNa-gAna // 277 // subha-dina subha-lagani, thApi iMdra-vihAra / zrIvimala jiNesara, mUla-nAyaka jayakAra // 278 / / saMghapati bhArahamala, nAmaiM pAsa jiNaMda / ajayarAja anopama, pUju paDhama jiNaMda // 279 / / chajU saMghaviNa sukhakara, munisuvrata jinadevo / subha muhurata saMThaviya, sura-nara karai nita sevo // 280 // vAcaka-mukatA-maNi, zrIkalyANavijaya uvajhAya / kari harakhaI pratiSThA, iMdrAdika guNa gAya // 281 // iMdra-vihAra anopama, dIThai hui ANaMda / jANai iMdra-bhacanathI, avatarIo sukha-kaMda // 282 / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 dhina dhina avatAro, dhina iMdrarAja toru nAma / lachi - lAhu ji lIdhu, kIdha anopama kAMma // 283 // saMgha - bhagati bhalI pari, karai saMgha- pati iMdrarAja / paTa-kUla pahirAvai, dIjai bhUSaNa subha-kAja // 284|| jAcaka - jana miliyA, saMkhyA sahasa dasa kIdha / paMcAmRta bhojana, TaMkA upari doi dIdha // 285 // zrIkalyANavijaya guru, vicarai jagi jayavaMta / desAura phalIyA, hUA lAbha anaMta // 286 // iti zrIkalyANavijayavAcakakRta vairATapratiSThAnu DhAla ||13|| hA // rAga kedAro // moToM o jagi vyApArIo, kalyANavijaya muni - sIha / vivahAra - sudhi vANija karai, dharama na lopai lIha // 287 // paMca mahAvrata sudha dharai, nAmaI lekhai joi / desa desa vANija karai, lAbha save gAMThaI karI, leI bAlada gUjara bhaNI, paNi kahuM khoTa na hoi // 288 // -kriyANa | vaNajI puNya - Avai guru kalyANa // 289 // // DhAla // viNajArA ho viNajArA, taI kIdhau saphala avatAra / kalyANajI mohanagArA, jagi sAco tuM viNajArA // 95 viNajArA ho viNajArA // 290 // zrIkalyANavijaya dhanavaMto, karai vANija parighala - cito / viNajyAM savi sukRta-kriyANAM vAcaka- guNa motI - dANAM // viNa0 // 291 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 anusandhAna-70 siddhAMta-kosa vasi karIu, nava-tattva mahA - maNi bharIu / aNajIjai sAhasa - dhIrA, jJAna- darzana - cAritra - hIrA / viNa0 // 292 // suvihita- guNa rayaNe bharIA, ratha sahasa aDhAra jotarIA / caraNa - karaNa- suvarNa sameTI, bharI labdhi aThAvIsa peTI // viNa0 // 293 // paMca saMvara sAra nagInA, aSTa-joga kriANaka lInA / nava brahama - gupti kastUrI, subha-lesyA tejamatUrI || viNa0 ||294 // paMca sumati - gupati bharI khaMDA, vIsa thAnaka agarU - karaMDA / yati-dharama bAvanA-caMdanAM, bharIAM bahU harakhA - naMdanAM // viNa0 // 295 // bAra bhAvanA sAkara- dhUnI, bAra bhedaI bharI tapa- guNI / samakita sudha - gula grahIjai, paMcAcAra poTha bharI lIjai // viNa0 // 296 // satarabheda saMjyama ghanasArA, bharIA bahU poThI bhArA / veyAvaca dasa kApaDa-taMgI, dharama-dhyAna kesara bahU - raMgI || viNa0 // 297|| pacakhANa dase lAla taMbU, navi bhedi mithyA-mati aMbU / SaTa Avazyaka mIThAI, dasavidha sukha sabala bhuMjAI // viNa0 // 298 // samatA vaNajArI saMgai, sukha-sejiM ramai mana - raMgaI / manabhAvai karata payANA, vAjai sajjhAya bahu nIsANA || viNa0 // 299 // parivAra sabala muni dhorI, guNa gAvai ahanizi gorI / zrIkalyANavijaya muni - rAyA, gUjara dharai ThAvai pAyA || viNa0 // 300 // Ayu SaTa - jIvana - pratipAlA, hUA bahU puNya-sugAlA / vaMda hIrara-caraNa- araviMdA, jaya jaMpara paramANaMdA || viNa0 ||301 || iti vaNajArAnI DhAla ||14|| dUhA // rAga dhanyAsI // kalyANajI guru vaMdatAM, lahIi kAMcana - koDi / jaya jaMpai praya Ugatai, vAMdu bai kara joDi ||302|| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 kalyANavijaya kalapataru, mahIali mohanagAra / jaya jaMpai bhaviaNa suNo, vAMchita-phala-dAtAra // 303 / / kamanIya nAma kalyANarnu, je mana-sudhaiM dhyAi / jaya jaMpai tasa sukha ghaNA, kamalA ghari thira thAi // 304 // // DhAla // sAdhu-ziromaNi vaMdIi, zrIkalyANavijaya uvajhAya re / ' darazani durita save Talai, nAmaiM nava nidhi thAya re // 305 / / sAdhu-siromani vaMdii, jasa mahimA abhirAma re / puNya-saMjogai pAmIo, kalyANajI rUDuM nAma re sA0 // 306 / / mUratI mohanavelaDI, dIvaDa(dITha)i hoi ANaMda re / tapa-gacha-gayaNi sohAkaru, vadana anopama caMda re // sA0 // 307|| sura-taru jima vAMchita dIi, tima guru-nAma prabhAva re / desa-videsaI dIpatu, bhava-jala-tAraNa-nAva re // sA0 // 308 // jasa ghari guru pagalAM Thavai, tasa ghari phalI sura-vela re / kAmakuMbha-ciMtAmaNi, vahI AvyAM raMgi rela re // sA0 // 309 / / rohaNa jima rayaNe bharyu, suri bhario sura-loya re / jala-nidhi jIma jala-pUrIu, tima guNe karI guru joya re // sA0 // 310 // gaMgA-jalathI niramalA, tuhma guNa-maNi udAra re / sura-guru jo saMkhyA karaI, tuhe na pAmaiM pAra re // sA0 // 311 // sura-pati-sura-gaNamAM raghu, graha-gaNamAM jima caMda re / tima saMgha mAhi kalyANajI, baiThu sohai muNiMda re // sA0 // 312 // zrIhIravijaya sUrI-rAjIo, kali-yugi jugaha-pradhAna re / / sAhi akabara jiNeM bUjhavI, dIdhuM jIva-abhaya-dAna re // sA0 // 313 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 anusandhAna-70 jasa paTi jesaMghajI jayu, gautama-sama pratirUpa re / pragaTyo savAI-hIralu, parikhIo akabara-bhUpa re // sA0 // 314 / / hIrajI-sIsa jagi-vallaho, zrIkalyANavijaya guNa-geha re / vAcaka-rAya maI gAIo, jaMgama tIratha eha re // sA0 // 315 / / java lagaiM sesa mahI dharaI, jAM sura-giri thIra thAya re / . . jAM ravi-sasi-graha-gaNa tapai, tAM pratiSa muni-rAya re // sA0 // 316 / / saMvata sola paMcAvanA, vatsara Aso mAsa re / zuddha pakhya paMcamI dIne, racIo anopama rAsa re // sA0 // 317|| jagi jayavaMtA kalyANajI, pUrA manaha jagIsa re / sevA calaNa-kamala taNI, mAgai jayavijaya sIsa re // sA0 // 318 / / bhaNaiM guNaI ji sAMbhaliM, guru-guNa eka-citta jANa re / vAMchita save sukha anubhavai, pAMmai te koDi kalyANa re // sA0 // 319 / / iti mahopAdhyAya zrIkalyANavijayagaNInAM rAsaH / kRto gaNijayavijayena ciraM naMdatu sadaiva / alpaparicita zabdonA artha kaDI zabda __ artha 1 bohaNa pratibodha misi bahAne machara mAtsarya laghu zIghrapaNe saparANI pADau(?) mahollo poli poLa, dvAra 26 opai zobhe che 26 poDhAM prauDha, vizALa kaDI zabda artha 26 mAlIyAM mALavALA 26 vilopar3a jhAMkhA pADe che 29 vasinAri vezyA 32 kIlA krIDA 35 parIA paryAya, vaMzaja saMbala bhAtuM 37 ramAkaMta . lakSmIvaMta | 38 lahiNa | 38 dhANadhAra pradeza- nAma( ?) zreSTha 25 lhANI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 file 13 3 3 38 47 poravADa 92 kaDI zabda artha kaDI zabda artha 38 paripari vividha rIte | 83 koDAmaNAM abhilASAne pUrI 40 javar3a jaladIthI karanAro dogaMdika eka mahaddhika devajAti | 85 hugAiM ? kisAM kevI sarupari sarvoparI satrukAra sadAvrata-satrAgAra 87 kaDalI hAthanA kAMDAnuM eka nRmAna AbhUSaNa chehalo cheDo-challo kaNadoru kaMdoro jANi pharaMga jANe phiraMgI jevI prAgavaMsi tuMgala kuMDala jevo lAhi saMkAsa kApaDano eka prakAra(?) 52 mani rulI mananA umaMgathI tanujanama putra 52 apavarga mokSa mAMgalAM vivAha mATe mAMgaNI abhari. puSkala dasai dasAra daza dazArha 55 muhasAla mosALa 95 raMgarola majA 57 sohaga saubhAgya lIha rekhA 61 / prema jI je parANe prema Auli AvaLa maMDai prANi upajAve che 101 mahuta mahattva 62 maskalaDai malakAra, 102 vivasA vyavasAya AchA hAsyathI vigUtA nindita/nindanIya 64 madhiyAminI madhyarAtre 103 chAlA gheTA 65 praya . praha, prabhAta 105 kaha kyAM 68 jasaI jyAre 105 kahine kyAMka 68 tisaI tyAre 105 sugAlA sugALavo 69 grabha garbha 106 sukhAlA sukhamaya prAhuNu atithi 108 pAlA pagapAlA/padAti 72 phophala sopArI 109 bharaha bharata, nRtya-saMgIta heja heta 111 __ varajatI varte che mamaNAM kAlAM 112 rAmati ramata 80 pAulA caraNa/pagalAM 113 mahatIra moTAM putalI pahoMcI 114 saMghoDi jevA 82 jAUM vAraNiM ovAraNAM lauM 129 uttarAsaMga vaMdana karatI veLA vastrane korDi hozapUrvaka khabhA para goThavaq te 101 103 HREEEEEEEEEEE 75 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anusandhAna-70 kaDI zabda artha kaDI zabda . artha 135 asamAMNI asAdhAraNa 210 sanAha bakhtara 136 paratekaiM pratyakSathI 210 kheTakA DhAla 138 nIDA nikaTa, najIka 211 chIpai sparza 140 vIAlA vikAla, sAMje 221 AtarIA sthaLanAma( ?), 142 vihaDai vikhuTuM paDe antarikSajI. 142 avahiDa have 221 kIkAraTU ? 143 patIjAi pratIti kare 221 desadANI ? 150 khUtA khUpI gayA 229 mAMDavI pAlakhI 151 pAvaDIo pagathiyAM 240 AlimadhaNI zahenazAha 151 bahUri ghaNAka 247 khayara. khera 163 nivaDa nibiDa, sajjaDa 247 mahira dayA 166 chIjai nAza pAme 247 dila pAkI nirmaLa citta 165 payaMpai bole 249 pesakasI khaMDaNI, najarANuM 172 Usanu khinna 261 puriMdra . puraMdaraM, indra 174 viSa duHkha 265 sapareiM sArI rIte 178 pAta nAza 265 davAja zobhA 182 Ayata adhIna 266 guDIa 183 masavADA mahinA 267 pAkharIA ghoDA 183 ariSTa aNagamatI 268 neja vAvaTo 187 aNuhANi pagarakhAM vinA 195 mokalAmaNa vidAyaveLAe 268 zRMgAra kalaza ApavAnuM dAna 270 vahila gAIM 196 vaDUo moTo 273 kaMsAla kAMsIjoDAM 196 dhIMga samartha 274 sehi sahi-sakhI 196 sakhAI sahAyakatA 286 desAura paradeza 199 khUpa sahero 289 vaNajI vepAra karIne 201 lAla mANeka 289 kriyANa kariyANAM 202 sAjana svajana-sajjana 289 bAlada balada 203 pratichaMda paDagho | 291 parighalaciMto mokaLA mane 203 nIsANa nobata 294 nagIna - rala . 203 thoka samUha 296 dhUnI khANa(?) 204 napherI zaraNAI jetuM vAdya | 297 taMgI nAno taMbU(?) 204 mAdala mRdaGga dhajA . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 101 vAcaka rAjaratna kRta zatruJjaya-caityaparivADI stavana - saM. jijJAna vizAla zAha bhUmikA upAdhyAya zrIrAjaratnakRta "zatruJjaya-caityaparivADI" nAmaka racanA atre prastuta karatAM Ananda anubhavAya che / kRtinI antima kaDImAM thayelA ullekha pramANe saMvata 1704 mAM A racanA thaI che. kartA kavizrIne zatruJjaya tIrthanI yAtrA karavAno manoratha thayo, ane temane yAtrAe jaI rahelA eka saMghano sAtha maLI gayo, tenI sAthe pote karelI yAtrAnuM ane zatruJjaya uparanA te samayanAM caityo tathA bimbo temaja dharmasthAnonuM A kRtimAM temaNe varNana ApyuM che, je itihAsanI dRSTie ghaNuM mahatva- lAge cha / . upA. rAjaratnajI tapAgacchanA A. lakSmIsAgarasUri-vizAlasomasUrinI paramparAmAM 17mA saikAnA pazcArdhamAM thayelA sAdhu-kavi che. temaNe A racanA uparAnta bIjI paNa vividha kRtio racI che : 1. arbudagiri caityaparipATI, 2. giranAramaNDana nemijinastavana, 3. vizAlasomasUri bhAsa vagere / A * kRtinI be pAnAnI eka hastaprata kobA - zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandiranA saMgrahamAMthI prApta thaI che (jheroksa nakala) / temAM prAnte "iti zrIcaityaparavADistavanaM vIjApuramadhye likhitaM / raSi vanisUMdara paThanArtha" eTalI ja puSpikA jovA maLe che, paNa lekhanasaMvat nathI. sambhava che ke kartAnA potAnA hAthe ja lakhAyelI e prata hoya. lakhAvaTa aDhAramA zatakanI anumAnI zakAya tema che. A prata ApavA badala kobA-saMsthAnA vyavasthApakonI AbhArI chu / saM. 2072nA poSa mahine mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame Do. dhanavaMta zAhanA AyojanamA 'jaina sAhitya samAroha' sonagaDha mukAme yojAyo hato tyAre A racanAne laIne nibandhavAMcana kareluM. te nibandhanA sAra sAthe e racanA pragaTa karatAM Ananda thAya che / zArada mani samarIsa hA re lo, praNami sahiguru pAya re, caturanara caityapravADI siddhakSetranI re lo, gAyasyu kavi sukhasAya re, caturanara Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anusandhAna-70 zrIzetrujAsama ko na haI re lo, sakala tIratha sadA deva re, caturanara AgamamahI ehano re lo, ThAmi ThAmi adhikAra re, caturanara zrIzetrujA0 (AkalI) // 1 // zrIsImaMdhara zrImukhI re lo, bhAkhI ehanuM prabhAva re... catura iMdrAdika suranara sadahi re lo, bhavodadhi tAraNa nAtha re... catura... zrI // 2 // siddhakSetra eha zAzvatu re lo, bhAkhI savi bhagavaMta re... catura mahImA ati ghaNu sAMbhalI re lo, vaMdana thayu muja aMta re... ca... zrI // 3|| jAtrA manoratha java dharyu re, managamatuM malo saMgha re... catura vidhasuM cha'harI pAlatu re lo, viSama paMtha ulAMghi re... catura zrI // 4 // durathI girivara pekhIu re lo, uparnu atiumAMhi re... catura sovana phula mugatAphali re lo, vadhAvaI nara nAra re... catura zrI i|5|| pAlitANi saMgha AvIu re lo, jiMhA lalitasarovara pAli re... catura . DerA deI sahu utaryu re lo, vaDanI chAha saMbhAlI re... catura... zrI // 6 // AdijaNaMda juhArIA re lo, pAlItANA mAhi re... catura... . . satarabheda pUjA raci re lo, saMghapati laI dhana lAhu re... catura... zrI / / 7 / / dhana kharacI mugatu karyu re lo, suMdara piharyA vesa re... catura... harSa dharI sahu sAcaryA re lo, pAmyu talahaTI desa re... catura... zrI / / 8 / / prabhu pagalA pUjIA re lo, agara kapuranu vAsa re... catura pAji caDhatA AraMbhIu re lo, bhAminI gAya bhAsa re... catura... // 9 // mAragI vIsAmA bhalA re lo, ghulA nilA nAma re... catura sohalakuMmAra doya kuMDa tihA re lo, caukI zItala ThAma re... catura... zrI... // 10 // sAhasa caDhi pagala dughaDi re lo, kAdavI vali ghaNI deha re... catura hiMgalAjanuM haDu duhilu re lo, caDhatAM huI pAtika cheha re... catura... zrI // 11 // anukramaI paravata pharasyu re lo, jova zetrujA tIra re... catura vAghiNa poli AvIu re lo, ubhA RSabha saMghI re... catura... zrI // 12 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 103 vAghiNini pratibodhatA re lo, detA surapada vAsa re... catura kSetrapAlahanuM mata tahA re lo, karatAM AraMbha-nAsa re... catura... zrI // 13 / / polimAMhi cakresarI re lo, jAgatu kavIDa jakSa re... catura bhagata taNI sAnidha kari re lo, vighana hari paritakSa re... catura... zrI // 14|| sohalAvasatI vAMdIi re lo, ToDarAvihAra udAra re... catura nemijiNaMda curI jihAM re, lo jina cuvIsa juhAri re... catura... zrI // 15 // ghoDA cukI dIpatI re lo, kharataravasahI sAra re... catura naMdIsara racanA racI re lo, huvaDavasahI agyAra re... catura... zrI // 16 / / DAbA jimaNA jinataNA re lo, caumukha ati manohAra re... catura pUjo praNamI bhAvasu re lo, Avyu bhuvana majAra re... catura... zrI // 17 // prathama pradakSaNA deyatA re lo, jinanA biMba aneka re... catura pharasatAM bIjI pradakSaNA re lo, pratimAnu nahi kheka re... catura... zrI // 18 // prabhu pagalAM rAyaNi tali re lo, mora nAga parasaMga re... catura sittirisu jina pAdukA re lo, vAMdu dhari bahu raMga re... catura... zrI // 19 // deharI bhadraprasAdinA re lo, caumukha moTA ThAma re... catura / bhAva dharI ulaTa ghaNai re lo, te savihuM naI praNAma re... catura // 20 // mulagA gabhArA mAMhi yu re lo, dIThA RiSabhajiNaMda re... catura manaha manoratha savi phalyA re lo, bhAgA bhavasaya daMda re... catura... zrI // 21 // vidhipUravaka jina vAMdyA re lo, stavanA karI vaDI vAra re... catura duragatiM caMtA savi TalI re lo, utaryu bhavodadhi pAra re... catura... zrI // 22 // gajakhaMdhi bharatesaru re lo, marudevI mAta jina pAsa re... catura nAhanI moTI jina taNI re lo, pratimA praNamu ullAsa re... catura... zrI // 23 / / sAhamAM puMDarIka gaNadharu re lo, bheTyA tehanA pAya re... catura / janama kRtAratha muja thayu re lo, duri gayA aMtarAya re... catura... zrI // 24 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anusandhAna-70 gaDha pAchali jala pUrIyA re lo, sUrija pramukha pAMca kuMDa re... catura te joi Agali gayo re lo, dIrcha eka vanakhaMDa re... catura... zrI // 25 / / zetrujI nadI sUhAmaNI re lo, je nAhI naranAra re.... catura ulakhA joli tihA abhInavI re lo, celaNa talAvaDI sUvAma re... catura tisavi tIrtha bhUmikA re lo, sidhavaDanuM ArAma re... catura... zrI // 26 / / Adipura pAji vIsAmIu re lo, biMhu ughaDIyA viccAra re... catura valI AvI prabhu bheTIyA re lo, havaI cAlyu nIja gaya(?) re... catura... zrI // 27 // adabuda Adi juhArIA re lo, pAchali khoDiAri deva re... catura pAMcaI pAMDava deharI re lo, teha paNi joi tiNi khevi re... catura... zrI... // 28 // bAvana deharI zobhatu re lo, zivA somajI prasAdi re... catura / caumukha cahuMbAre kari re lo, suragarasu kari vAda re... catura--- zrI... // 29 // RSabhAdika jina pUjatA re lo, upasamyA kalinA kalesa re... catura zAMti jaNesara solamA re lo, marudevI bhuvana navesa re... catura... zrI... // 30 // aNajoNa muja vIsaryA re lo, tIrathanA ahiThANa re... catura jIraNa navAM suranara karyA re lo, te savi mAhari pramANa re... catura // 31 // caityaparavADi karI valau re lo, pAmatuM adhika AnaMda re... catura zrI nIja nIja gAmaI sahu calu re lo, jehanA jananA baMda re... catura... zrI... // 32 / / tiratha tapa vadhi kari re lo, pharasi navANuM vAra re... catura do aTThama sAta chaThThasu re lo, te pAmaI sukha sAra re... catura... zrI // 33 / / saMvata satara cIDotari re lo, bheTyuM Adi jinarAya re... catura bhAva dharI ulaTa ghaNiI re lo, kahi rAjaratna uvajjhAya re... caturanara zrI zetruja sama ko nahi re lo... // 34 // iti zrI caityaparavADi stavanaM // vijApura madhye lakhita // RSi vanasUMdara paThanArtha // zrIrastu kalyANamastu / Clo 104, jaya phleTa, 32, vasaMtakuMja, pAlaDI, amadAvAda-7 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 svAdhyAya AcArya kundakunda (lagabhaga 6ThIM zatI) * pro. sAgaramala jaina AcArya kundakunda, digambara jaina sAhityAkAza ke ve sUrya haiM, jinake Aloka se unake paravartI kAla kA sampUrNa jaina sAhitya Alokita hai / kintu durbhAgya yaha hai ki anya bhAratIya AcAryoM ke samAna hI unake jIvanavRtta ke sambandha meM koI bhI adhikRta jAnakArI unake aura unake sahavartI sAhitya se hameM nahIM milatI hai / unake aura unake sahavartI sAhitya ke AdhAra para mAtra aTakaleM hI lagAI jAtI hai / unakA vAstavika gRhIjIvana kA nAma kyA thA ?, unake mAtApitA kauna the ? ve kaba aura kisa kAla meM hue isakI adhikRta jAnakArI kA prAyaH abhAva hI hai / yadyapi yaha bAta sahI lagatI hai ki unake janmasthAna yA nivAsasthAna kauNDakauNDapura ke AdhAra para hI ve kundakunda nAma se vikhyAta hue haiM / sAmAnyatayA unheM nimna pA~ca nAmoM se pahacAnA jAtA hai kundakunda, padmanandI, vakragrIva, gRdhrapiccha aura elAcArya / kahIM-kahIM unheM balAkapiccha bhI kahA gayA hai / inameM paravartI cAra nAma to nizcaya hI unakI muni avasthA se sambandhita haiM aura prathama nAma unake nivAsasthala kauNDakauNDapura se sambandhita hai / Aja bhI dakSiNa bhArata ke kucha kSetroM meM vyaktiyoM ke gA~va yA nagara ke nAma unake nAma kA hI eka hissA hote haiM / sambhavataH kundakunda ke sAtha bhI aisA hI huA ho aura apane gA~va ke nAma se hI ve prakhyAta hue ho / padmanandI nAma unakI dIkSita avasthA kA nAma ho, kintu digambara AmnAya meM padmanandI nAma ke aneka AcArya ' ho gaye haiM, ataH isa nAma se unakI pahacAna kara pAnA kaThina hI hai / yadyapi nandI nAmAnta se kucha vidvAnoM ne unheM digambara AmnAya. ke nandIsaMgha se joDane kA prayAsa kiyA hai, kintu yaha bAta - 105 - - Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anusandhAna-70 kitanI pramANika hai, yaha siddha kara pAnA kaThina hai / yadyapi pUrva meM hArnale dvArA sampAdita nandIsaMgha paTTAvalI meM pAMcaveM krama para kundakunda kA nAma diyA hai, anya paTTAvalIyoM meM kundakunda kA nAma nahIM hai| kucha zilAlekhoM me kundakundAnvaya kA nAma milatA hai / zilAlekhoM meM bhI unake nAma kundakunda yA padmanandI utkIrNa hai / ataH itanA nizcita hai ki IsA kI prathama sahasrAbdI meM ve nizcita hue haiM / zilAlekhoM meM IsA kI sAtavIM zatI ke bAda se kundakundAnvaya ke hone ke kucha pramANa upalabdha haiM / gRdhrapiccha yaha nAma unake dvArA mayUrapiccha ke sthAna para gadhra ke paMkha kI picchI dhAraNa karane se huA hai / yahI balAkapiccha ke sambandha meM bhI kathita hai / aura vakragIva unake atyadhika lekhana aura paThana karane se gardana TeDI ho jAne ke kAraNa huA ho / ailAcArya aisA unakA eka aura bhI nAma milatA hai / kintu ye tInoM vizeSaNa lagabhaga IsvI san kI teharavIM zatI se hI pracalana meM dekhe jAte hai, ataH ye unake hI vizeSa nAma the, yaha siddha kara pAnA kaThina pratIta hotA hai / vidvAnoM ne kundakunda aura padmanandI ina do nAmoM ko hI pramANika mAnA hai / kintu itanA nizcita hai ki ve dakSiNa bhAratIya digambara paramparA ke jainAcArya hue hai jinhoMne vipula mAtrA meM sAhitya kI racanA kI thii| guruparamparA aura sampradAya ___ AcArya kundakunda ke guru kauna the, yaha bhI pUrNataH eka vivAdAspada prazna hai / unhoMne apane grantha pAhuDa (prAbhRta) meM apane guru ke rUpa meM bhadrabAhu kA ullekha kiyA hai / kintu bhadrabAhu nAma ke bhI aneka AcArya hue haiM / unake guru ke rUpa meM ullekhita bhadrabAhu kauna se hai, yaha nirNaya kara pAnA kaThina hai / digambara vidvAnoM ne do bhadrabAhu kI kalpanA kI hai - prathama bhadrabAhu jo pUrvadhara the aura bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt I. pU. lagabhaga tIsarI zatI meM hue haiM, ve AcArya kundakunda ke vAstavika guru nahIM ho sakate hai, kyoMki donoM meM kAla kA lambA antarAla hai / digambara vidvAnoMne dUsare bhadrabAhu kI kalpanA IsA kI dUsarI zatI meM honekI kI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 107 hai / kintu unake sAtha pUrvadhara Adi hone ke jo vizeSaNa diye gaye haiM, ve to prathama bhadrabAhu ke sambandha meM hI yukta yA susaMgata ho sakate haiM / punaH kucha digambara vidvAnoM ne bhadrabAhu prathama ko hI gamaka guru mAnakara yaha saMgati biThAI hai, kintu yaha vAstavika saMgati nahIM hai / gamaka guru mAnane meM koI bAdhA to nahI hai, kintu isase samakAlikatA yA prAcInatA kA nirNaya nahIM ho pAtA hai / kyoM ki Aja bhI bhagavAna mahAvIra yA gautama hamAre saba ke gamaka guru to hai hI / astu / zvetAmbaroM ne jina dUsare bhadrabAhu (varAhamihira ke bhAI) kI kalpanA kI hai, unakA kAla lagabhaga IsA kI sAtavIM zatI hai / ataH unase bhI kundakunda kI kAlika samarUpatA ThIka se nahIM baiThatI hai / kundakunda ke guru ke rUpa meM dUsarA nAma jinacandra kA bhI mAnA jAtA hai / kintu ye jinacandra kauna the, kaba hue, isakA koI bhI sabala pramANa nahIM milatA hai / zvetAmbaroM meM jinacandra nAma ke aneka AcArya hue haiM, inameM kundakunda ke guru kauna se jinacandra the, yaha nirNaya kara pAnA kaThina hai / sambhavataH jinacandra nAma ke AdhAra para AcArya hastImalajI ne yaha kalpanA kara lI ho ki kundakunda pahale zvetAmbara paramparA meM dIkSita hue, phira zivabhUti ke prabhAva se yApanIya yA boTika ho gaye aura phira digambara hokara muni kI acelatA kA joroM se samarthana karane lage / kintu isa sambandha meM sabala pramANa khoja pAnA kaThina hai / ataH yaha AcAryazrI kI svaira kalpanA hI ho sakatI hai / pramANika taura para nizcayAtmaka rUpa se kucha bhI kalpanA kara pAnA kaThina hI hai / itanA nizcita hI hai ki ve apane lekhana ke AdhAra para to digambara paramparA ke hI AcArya siddha hote haiM / dakSiNa meM digambara paramparA kA hI bAhulya thA, ataH yaha nizcita hai ki unakA samasta lekhana digambara paramparA se prabhAvita rahA hai / kundakunda kA kAla / kundakunda kA samaya kyA hai ?, yaha bhI atyanta hI vivAdAspada viSaya rahA hai / jahA~ kucha digambara vidvAn unheM I.pU. prathama zatAbdI meM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anusandhAna-70 rakhate haiM, vahI kucha anya vidvAn unheM vikrama kI sAtavIM yA AThavIM zatI ke mAnate haiM / inameM se kise satya mAnA jAye, yaha nirNaya atikaThina I I hai / phira bhI unake lekhana meM prastuta saMketoM yA' avadhAraNAoM ke AdhAra para unake kAryakAla kA nirNaya sambhava hai / sarvaprathama nandIsaGgha- paTTAvalI ke AdhAra para DaoN. ratanacaMdajI aura hArnale Adi kucha pazcimI vidvAnoM ne unheM I.pU. yA IsA kI prathama zatAbdI kA mAnA hai, to dUsarI ora pro. DhAkI, digambara AcAryoM dvArA sAtavIM taka unakA ullekha bhI nahIM karanA, kundakundAnvaya ke sabhI abhilekhIya evaM sAhityika pramANa sAtavIM zatI ke bAda ke hone ke AdhAra para unheM vikrama kI sAtavIM-AThavIM zatI yA usake bhI bAda ke mAnate haiM / maiMne bhI apane pUrva lekhoM meM pro. DhAkI kA samarthana karate hue aura unake dvArA kathita saptabhaGgI, guNasthAna, mArgaNAsthAna aura jIvasthAna tathA inake pArasparika sambandha kI spaSTatA ke AdhAra para inheM pAMcavIM zatI ke bAda ke hI mAne haiM / kucha digambara vidvAna unheM pUrvApara donoM tithiyoM ke madhya rakhate hai / yathA pro. hIrAlAlajI ne unheM IsA kI dvitIya zatI ke mAnate haiM / paM. nAthUrAmajI premI ne bhI niyamasAra kI gAthA ke 'lokavibhAga' zabda ko AdhAra banAkara lagabhaga unakA samaya vikrama kI chaThIM zatI svIkAra kiyA hai / paM. jugalakizorajI mukhtAra ne yaha mAnA hai ki kuMndakunda I. pUrva san 8 se I. san 165 ke bIca sthita the, arthAt IsA kI dUsarI zatI meM hue / paM. kailAzacandajI markarA abhilekha ke AdhAra para unheM IsA kI tIsarI-cauthI zatI ke mAnate haiM / vaha paTTAvalI, jisake AdhAra para kundakunda ko I. pU. prathama zatAbdI meM rakhA jAtA hai, vaha bahuta hI paravartI kAla kI hai / usakA racanAkAla vikrama saMvat 1800 ke Asa-pAsa hai / isa prakAra apane se aThAraha sau varSa pUrva hue vyakti ke sambandha meM vaha kitanI prAmANika hogI, yaha vicAraNIya hai / maiMne hI nahIM, apitu digambara jaina vidvAn paM. jugalakizorajI mukhtAra ne bhI isa paTTAvalI ko aprAmANika mAnA hai / ve likhate haiM ki "isameM prAcIna AcAryoM kA samaya aura krama bahuta kucha 1 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 109 gaDabaDa meM pAyA jAtA hai / udAharaNa ke lie pUjyapAda (devanandI) ke samaya ko hI lIjiye / paTTAvalI meM unakA samaya vi. saM. 258 se 308 taka diyA hai / parantu itihAsa meM vaha 450 ke karIba AtA hai / itihAsa meM vasunandI kA samaya vikrama kI 12vIM zatI mAnA jAtA hai / parantu paTTAvalI meM chaThI zatAbdI (525-539) diyA gayA hai / merI dRSTi meM yaha 600 varSa kI bhUla prArambha se calI A rahI hai / " ataH paM. jugalakizorajI mukhtAra likhate haiM - yaha paTTAvalI saMdigdha avasthA meM hai aura kevala isI ke AdhAra para kisI ke samayAdi kA nirNaya kaise kiyA jA sakatA hai ? / pro. hArnale, DaoN. piTarsana ne isI AdhAra para kundakunda ko IsA kI pahalI zatI kA vidvAna likhA hai aura isase yaha mAlUma hotA hai ki unhoMne isa paTTAvalI kI koI vizeSa jA~ca nahIM kI / " (dekheM - svAmI samantabhadra, pR. 145-146) / pro. ratanacandajI ise pramANa mAnakara kundakunda ko I. pUrvottara prathama zatI ke mAna rahe haiM, yaha bAta kitanI prAmANika hogI ? / yadi yaha paTTAvalI anyoM ke bAre meM bhI samaya kI apekSA aprAmANika hai, to kundakunda ke bAre meM prAmANika kaise hogI ? / ve bhagavatIArAdhanA, mUlAcAra Adi meM samAna gAthAe~ dikhAkara yaha kaise siddha kara sakate hai ki ve gAthAe~ yA prasaGga kundakunda se unameM liye gaye hai / yaha bhI ho sakatA hai, ki kundakunda ne ye prasaGga vahA~ se liye ho / kundakunda ke samaya ke sambandha meM ina sabhI vidvAnoM ke mata na kevala eka-dUsare ke virodhI haiM apitu samIkSya bhI haiM / merI dRSTi meM kundakunda IsA kI chaThI zatAbdI ke pUrva ke nahIM ho sakate hai / (1) yadi ve IsA kI prathama se lekara tIsarI, cauthI zatI taka ke bhI hote to koI na koI digambara AcArya jo IsA kI 8vIM zatI se pUrva huA hai, unakA nirdeza avazya karatA / samantabhadra, jinasena prathama, akalaGka, vidyAnandI Adi koI bhI cAhe unake pakSa meM ho yA vipakSa meM ho, unakA nirdeza avazya karate / lekina AThavIM zatI taka koI bhI digambara yA zvetAmbara AcArya unakA nirdeza nahIM karate haiM / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anusandhAna- 70 (2) AcArya kundakunda kI amara kRtiyA~ samayasAra, niyamasAra, paJcAstikAyasAra, pravacanasAra Adi kI amRtacandra ke pUrva taka TIkA kI bAta to alaga, kisI bhI AcArya ne unakA nirdeza taka kyoM nahIM kiyA ? | yadi ve unake pakSadhara hote to unakA nirdeza karate yA una para TIkA likhate / aura yadi unake mantavyoM ke virodhI hote to unakA khaNDana karate / kintu IsA kI AThavIM navIM zatI taka na to una kRtiyoM kA kahIM koI nirdeza milatA hai aura na una para TIkA hI likhI gaI hai / yahA~ taka ki unakA nAmasmaraNa bhI koI nahIM karatA hai / jaba ki aneka pUrva AcAryoM kA nAmanirdeza AdarapUrvaka kiyA gayA hai / (3) markarA abhilekha (zaka saM. 388) jisake AdhAra para kundakunda ko IsA kI cauthI zatI kA bhI mAnA jAtA hai, vaha jAlI hai, prAmANika nahIM hai / prathamataH na kevala itihAsavidoM ne, apitu svayaM digambara vidvAnoM ne bhI use jAlI likhA hai / IsA kI pA~cavI, chaThIM zatI ke pUrva ke sabhI abhilekha prAkRta bhASA aura brAhmI lipi ke milate hai, jaba ki yaha abhilekha saMskRta bhASA aura devanAgarI lipi meM hai / (4) kundakunda ne jo suttapAhuDa gAthA 22 - 23 meM strImukti kA niSedha kiyA hai, usakA nirdeza AThavIM zatI ke pUrvavartI kisI bhI zvetAmbara yA digambara mAnya grantha meM nahIM milatA hai / navIM zatAbdI meM digambara AcArya vIrasvAmI mAtra usakA samarthana karate hue SaTkhaNDAgama ke prathama khaNDa ke 93 veM sUtra kI dhavalATIkA meM kahate haiM ki yahA~ manuSyanI kA tAtparyabhAva strI hai, jaba ki AThavIM zatI meM zvetAmbara AcArya haribhadra ne strImukti kA nirdeza kara usa sambandha meM yApanIya mAnyatA kA samarthana kiyA hai, jo acelakatA kI samarthaka hokara bhI strImukti aura kevalIbhukti kI saMpoSaka rahI hai / (5) pro. ratanacandrajI bhI apane grantha 'jaina paramparA aura yApanIya saGgha' meM kundakunda ke anullekha se sambandhI isa prazna kA sIdhA uttara na dekara mAtra vismRti kA tarka dekara chuTTI pA lete haiM / jabaki chaThIM, sAtavIM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 111 zatI ke aneka digambara AcAryoM ko apane pUrvavartI aneka AcAryoM ke nAma smaraNa meM rahe aura unheM Adara-pUrvaka namaskAra bhI kiyA, ve kundakunda jaise mahAna AcArya ko kaise bhUla gaye ? / merI dRSTi meM isake do hI kAraNa ho sakate haiM, yA to ve unheM apanI paramparA kA na mAnakara kisI anya paramparA kA mAnate ho, yA phira unake kAla taka kundakunda kA astitva hI nahIM rahA ho / bhAI zrIratanacandrajI ne mAnA ki guNasthAna ke sambandha meM merA mata parivartita huA hai, parantu aisA nahIM hai / AcArya kundakunda ke granthoM meM na kevala guNasthAna apitu mArgaNAsthAna aura jIvasthAna kI carcA bhI hai / na kevala carcA hai, unake pArasparika sahasambandha kI ora saGketa bhI hai / zvetAmbara AgamasAhitya meM bhI eka apavAda ko choDakara jahA~ unheM 'jIvaThANa' kahA gayA hai, guNasthAna kI koI carcA nahIM hai / zvetAmbaroM ke samAna SaTkhaNDAgama meM bhI prArambha meM guNasthAnoM ko 'jIvaThANa' hI kahA gayA hai / tattvArthasUtra meM to kahIM bhI guNasthAna kI carcA nahIM hai / jabaki kundakunda usakI carcA karate haiM / jina dasa avasthAoM kA tattvArtha ke 9 veM adhyAya meM ullekha hai, ve bhI guNasthAna kI avadhAraNA ki vikAsa ke pUrva kI haiM, aura SaTkhaNDAgama ke kRtianuyogadvAra ke pariziSTa meM pAI jAtI haiM, ve hI donoM gAthAe~ AcArAGganiyukti meM yathAvat hai / maiM to mAtra yaha kahanA cAhatA hU~ ki yadi 14 guNasthAnoM kI avadhAraNA umAsvAti ke pUrva thI, to unhoMne use kyoM nahIM apanAyA ? kyoM mAtra dasa avasthA kI carcA kI, caudaha kI kyoM nahIM kI ? / jainadarzana aura usakI tattvamImAMsA aura jJAnamImAMsA meM aneka avadhAraNAe~ kAlakrama meM vikasita huI hai / jaise paJcAstikAya se Sadravya aura tIna pramANoM se chaha pramANoM kI avadhAraNAdi / tIna trasa aura tIna sthAvara se paMca sthAvaroM aura eka trasa kI avadhAraNA kA bhI kAlakrama meM vikAsa huA hai / ata: guNasthAna, mArgaNAsthAna, saptabhaGgI Adi kI suspaSTa abhivyakti ke AdhAra para AcArya kundakunda IsA kI chaThI zatI ke bAda hI kabhI hue haiM / markarA abhilekha ko DaoN. hIrAlAlajI, Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 anusandhAna-70 pro. gulAbacandajI caudharI Adi ne jAlI siddha kara hI diyA hai / yadi pro. ratanacandrajI use AMzika satya bhI mAne to bhI vaha lekha zaka saMvat kA hai aura zaka saM. 388 bhI use (388 + 78 + 57 = 523 I. san) IsA kI chaThI zatI ke hI siddha karatA hai / ataH kevala digambara vidvAnoM kI bAta ko hI mAne to bhI kundakunda kA samaya I. san kI chaThI zatI pUrva nahIM le jAyA sakatA hai / markarA abhilekha ke atirikta anya abhilekha jo zaka saMvat 719 evaM 724 Adi ke haiM, ve bhI IsA kI 9vIM zatI ke hI haiM / yadi kundakundAnvaya se kundakunda kA kAla sau varSa pUrva bhI mAna liyA jAe to bhI kundakunda kA samaya IsA kI chaThIM zatI se pUrva nahIM jAtA hai| pro. ratanacandrajI ne sabhI prAcIna stara ke granthoM arthAt, mUlAcAra, bhagavatIArAdhanA, SaTkhaNDAgama, tattvArthasUtra Adi meM kundakunda ke granthoM se gAthAe~ lene kA jo saGketa kiyA hai, usa sambandha meM merA eka hI prazna hai yadi ina sabhI granthakAroM ne kundakunda ke granthoM se gAthAe~ aura avadhAraNAe~ gRhIta kI haiM, to ve unake nAma kA ullekha kyoM nahIM karate haiM ? / gAthAe~ le le aura nAma lenA bhUla jAye, yaha to eka gRhastha ke lie bhI ucita nahIM hai, to sAdhu aura vaha bhI zuddha AcAravAn digambara maniyoM ke lie kaise kSamya hogA ? / yaha vicAraNIya avazya hai / AdaraNIya bhAI ratanacandrajI ne mere se asahamata hokara bhI unake grantha meM aura lekhoM meM mere prati jo AdarabhAva prakaTa kiyA hai vahI yaha saGketa karatA hai ki pUjya munivaroM ne jaba kundakunda ke granthoM se anekoM gAthAe~ aura saiddhAntika avadhAraNAe~ gRhIta kI, to ve AdarapUrvaka unake nAma kA smaraNa karanA kaise bhUla gaye ? / yadi hama paJcAstikAya ke TIkAkAra jayasena aura bAlacandrajI kI bAta ko mAnakara yaha kaheM ki kundakunda ne samayasAra mahArAja zivakumAra ke lie likhA aura ye zivakumAra, zivamRgeza varmA hI the, jo zaka saMvat 450 meM rAjya karate the, to bhI kundakunda kA kAla IsA kI chaThI zatI se pUrva nahIM le jAyA sakatA hai / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 113 isa prakAra merI dRSTi meM kundakunda ke kAla kI apara sImA I. san kI chaThI zatI aura nimnatama sImA I. san kI AThavIM zatI mAnI jA sakatI hai / Age hama unake sAhityika avadAna kI carcA kareMge / AcArya kundakunda kA sAhityika avadAna - AcArya kundakunda kA sAhityika avadAna stara aura granthasaGkhyA donoM hI apekSA se mahAna hai / yaha mAnA jAtA hai ki unake 22 yA 23 grantha Aja bhI upalabdha haiM / yadyapi unheM 84 pAhuDoM (prAbhRtoM) ke lekhaka mAnA jAtA hai tathApi Aja ve sabhI grantha upalabdha nahIM haiM / yadi aSTa pAhuDa ko ATha, bArasANuvekkhA ko bAraha aura dasa bhakti ko dasa svatantra grantha mAnA jAye to Aja bhI yaha saGkhyA lagabhaga 35 ke AsapAsa pahu~ca jAtI hai / unake upalabdha granthoM kI sUcI banAte samaya jugalakizorajI mukhtAra ne aSTa prAbhRtoM aura dasa bhaktiyoM ko svatantra grantha mAnA hai / unake anusAra yaha sUci nimna hai - 1. samayasAra, 2. niyamasAra, 3. paJcAstikAyasAra, 4. pravacanasAra, 5. bArasANuvekkhA, 6. daMsaNapAhuDa, 7. suttapAhuDa, 8. cArittapAhuDa, 9. zIlapAhuDa, 10. bodhapAhuDa, 11. bhAvapAhuDa, 12. mokkhapAhuDa, 13. liMgapAhuDa, 14. rayaNasAra, 15. siddhabhakti, 16. zrutabhakti, 17. yogIbhakti, 18. caritrabhakti, 19. AcAryabhakti, 20. nirvANabhakti, 21. paMcagurubhakti, 22. thorasAmibhakti / kucha logoM ne vaTTakera ke mUlAcAra kA kartA bhI unheM mAnA hai / isa prakAra mukhtArajI unake granthoM kI saMkhyA 22 yA 23 batAte haiM / kucha vidvAnoM ne aSTapAhuDa, rayaNasAra aura mUlAcAra ke unake kartRtva ke sambandha meM zaGkA bhI uThAI hai / yahA~ maiM isa vivAda meM paDakara mAtra unake ina granthoM kA ati-saMkSipta paricaya dUMgA / (1) samayasAra - AcArya kundakunda ke sAhitya meM zreSTha AdhyAtmika grantha ke rUpa meM samayasAra kA sthAna sarvopari hai / yaha grantha mUlataH zaurasenI prAkRta meM upalabdha hai / isakI gAthA-saGkhyA vibhinna saMskaraNoM meM alaga-alaga hai| yathA - amRtacandrajI kI TIkA meM samayasAra kI gAthA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anusandhAna-70 saMkhyA 415 hai, jaba ki jayasena kI TIkA meM gAthAsaMkhyA 436 hai / yahI sthiti anya saMskaraNoM kI bhI hai| jaise - kahAnajI svAmI ke saMskaraNa meM 415 gAthAe~ hai / isa grantha meM nizcayadRSTi aura vyavahAradRSTi se Asrava, puNya, pApa, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa kI avasthAoM kA sundara citraNa hai / vaidika paramparA meM isI prakAra kI dRSTi ko lekara aSTAvakragItA nAmaka grantha milatA hai / dono meM AdhyAtmika dRSTi se bahuta samarUpatA hai / yaha to nizcita hai ki aSTAvakra upaniSadakAlIna RSi hai / ataH unakI aSTAvakragItA se yA unakI AdhyAtmika dRSTi se kundakunda ke samayasAra kA prabhAvita honA bhI pUrNataH amAnya nahIM kiyA jA sakatA hai / yadyapi samayasAra meM nizcayanaya kI pradhAnatA ke aneka kathana haiM, kintu AcArya kundakunda ne kahIM bhI vyavahAranaya kI upekSA nahIM kI hai| jaba ki unake TIkAkAra amRtacandrajI ne vyavahAra kI upekSA kara nizcaya para adhika bala diyA hai / amRtacandrajI kI vizeSatA yaha hai ki ve apanI pataMga kI Dora ko jainadarzana ke khUTe se bAMdhakara apanI pataMga vedAnta ke AkAza meM uDAte haiM / kundakunda ne aneka sthaloM para zvetAmbaramAnya AgamoM kA Azraya liyA hai / jaise gAthA saMkhyA 15 kA artha zvetAmbara Agama AcArAGga ke AdhAra para hI ThIka baiThatA hai / kahAnajI svAmI ke saMskaraNa meM to pATha hI badala diyA hai| "apadesa suttamajjhaM" ke sthAna para "apadesa saMta majjhaM" kara diyA hai aura usakA mUla artha bhI badala diyA hai / zAstra yA Agama meM (aacaaraanggsuutr-1|5|6 meM) use avyapadezya arthAt anirvacanIya kahA hai| ___ (2) paJcAstikAyasAra - tattvamImAMsIya dRSTi se yaha bhI AcAryazrI kA eka bahuta hI mahatvapUrNa grantha hai / yaha bhI mUlataH zaurasenI prAkRta meM racita hai / isakI gAthA saMkhyA amRtacandrajI kI TIkA ke anusAra 173 hai, jaba ki jayasenAcArya ne 187 mAnI hai / isameM jainatattvamImAMsA kI eka mahatvapUrNa avadhAraNA arthAt paJcAstikAyoM kA vivecana prastuta kiyA gayA hai / merI dRSTi meM jainadarzana meM paJcAstikAyoM kI avadhAraNA mUla hai aura Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 115 usI se SadravyoM kI avadhAraNA kA vikAsa huA hai / paJcAstikAya haiM - 1. jIvAstikAya, 2. pudgalAstikAya, 3. dharmAstikAya, 4. adharmAstikAya aura 5. AkAzastikAya / jainadarzana meM prAcIna kAla meM loka ko paJcAstikAyarUpa mAnA gayA thA aura kAlakrama meM usameM anastikAya ke rUpa meM kAla ko joDa kara hI SadravyoM kI avadhAraNA banI hai / (3) pravacanasAra - AcArya kundakunda ke mahattvapUrNa granthoM meM pravacanasAra kA nAma AtA hai / yaha grantha bhI mUlataH zaurasenI prAkRta meM racita hai / AcArya kundakunda ke granthoM para arddhamAgadhI evaM mahArASTrI prAkRta kA prabhAva hone se unakI bhASA ko ajaina vidvAnoM ne jaina zaurasenI bhI kahA hai / amRtacandrajI kRta TIkA meM isakI gAthAsaMkhyA 275 hai, jabaki jayasenAcArya kRta TIkA meM isakI gAthAsaMkhyA 311 hai / kahAnajI svAmI ne bhI amRtacandrajI kA anusaraNa kara gAthAsaMkhyA 275 hI. mAnI hai / isake prathama jJAnatattva-prajJApana adhikAra ke cAra upa adhikAra hai - 1. zuddhopayogAdhikAra, 2. jJAnAdhikAra, 3. sukhAdhikAra aura 4. zuddhapariNAmAdhikAra / isI prakAra dUsare jJeyatattva-prajJApana adhikAra ko dravya-sAmAnya adhikAra aura dravya-vizeSa adhikAra tathA jJAtA-jJeya adhikAra aise tIna bhAgoM meM vibhAjita kiyA hai / tIsare caraNAnuyoga cUlikA mahAdhikAra ko bhI cAra adhikAroM meM vibhAjita kiyA gayA hai - 1. AcaraNa prajJApanAdhikAra, 2. mokSamArga prajJApanAdhikAra, 3. zuddhopayoga prajJApanAdhikAra aura 4. paJcaratnAdhikAra / sAmAnyatayA isa grantha kA pratipAdya mokSamArga hI hai| (4) niyamasAra - yaha zaurasenI prAkRta meM racita eka saMkSipta grantha hai / isakI gAthAsaMkhyA padmaprabha ke anusAra 187 hai / isa para amRtacandrajI aura jayasena kI koI TIkAeM nahIM hai / padmaprabha ke atirikta isakI anya TIkAe~ upalabdha nahIM hotI hai / isa grantha kA mUla viSaya samyak-darzana, samyak-jJAna, samyak-cAritra evaM Sadravya hI haiM / jahA~ taka merI jAnakArI haiM sAmAyika Adi sambandhI isakI kucha gAthAeM nandIsUtra meM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anusandhAna-70 bhI upalabdha hotI haiM / yadyapi inako kisane kisase liyA hai yaha viSaya vivAdAspada hI rahA hai / yadi hama kundakunda ko IsvI san kI chaThI zatI kA mAne to unake dvArA ye gAthAe~ nandIsUtra se avaitarita kiyA jAnA siddha ho sakatA hai, anyathA nahIM / iti alam / (5-12) aSTaprAbhRta yA aTThapAhuDa - aSTaprAbhRta yA aTThapAhuDa vastutaH eka grantha na hokara ATha granthoM kA samUha hai / isake antargata 1. daMsaNapAhuDa, 2. suttapAhuDa, 3. cArittapAhuDa, 4. sIlapAhuDa, 5. bodhapAhuDa, 6. bhAvapAhuDa, 7. liMgapAhuDa aura 8. mokkhapAhuDa - ye choTe choTe ATha grantha samAhita haiM / paM. mukhtArajI ke anusAra pratyeka pAhuDa kI gAthAsaMkhyA isa prakAra hai - daMsaNapAhuDa - 36, suttapAhuDa - 27, cArittapAhuDa - 44, zIlapAhuDa - 40, bodhapAhuDa - 62, bhAvapAhuDa - 163, liMgapAhuDa - 22, aura mokkhapAhuDa - 16 gAthAe~ hai / kucha vidvAna ina granthoM ko alaga-alaga karake inheM ATha svatantra granthoM meM vibhAjita karate haiM / kucha vidvAnoM ne mAtra chaha pAhuDoM ko hI unakI racanA mAna kara unheM alaga se prakAzita bhI kiyA haiN| / (13) bArasANuvekkhA (dvAdazAnuprekSA) - anuprekSAe~ 12 mAnI gaI hai, inheM bhAvanAe~ bhI kahA jAtA hai / anuprekSAoM yA bhAvanAoM kI saMkhyA ko lekara jaina paramparA meM aneka mata haiM - kucha AcArya maitrI, pramoda, karuNA aura mAdhyasthya - aisI cAra bhAvanAe~ mAnate haiM / kintu prastuta grantha meM nimna 12 bhAvanAeM mAnI gaI hai - 1. anitya bhAvanA, 2. azaraNa bhAvanA, 3. ekatva bhAvanA, 4. anyatva bhAvanA, 5. saMsAra bhAvanA, 6. loka bhAvanA, 7. azuci bhAvanA, 8. Asrava bhAvanA, 9. saMvara bhAvanA, 10. nirjarA bhAvanA, 11. dharma bhAvanA aura 12. bodhidurlabha bhAvanA / prakArAntara se zve. AgamoM meM pAMca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanAoM kA ullekha bhI milatA hai| phira bhI jaina paramparA meM bhAvanAoM ko lekara jo bhI grantha likhe gaye haiM unameM uparokta bAraha bhAvanAoM kI hI carcA huI hai / AcArya kundakunda ne unhIM kA anusaraNa kara bAraha Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 117 bhAvanAoM kI carcA kI hai / isa sambandha meM eka anya grantha svAmI kArtikeya kA bhI hai / zvetAmbara paramparA meM aneka AcAryoM ne ina bhAvanAoM ko AdhAra banAkara saMskRta, prAkRta, apabhraMza, purAnI hindI Adi meM aneka grantha likhe haiM / . (14-21) dasa bhaktiyA~ - dasa bhaktiyoM meM jugalakizorajI mukhtAra ke anusAra 8 bhaktiyA~ hI AcArya kundakundaracita haiM - 1. thorasAmidaNDaka (arhatbhakti). 2. siddhabhakti, 3. AcAryabhakti, 4. paMcagurubhakti, 5. zrutabhakti, 6. yogIbhakti, 7. cAritrabhakti aura 8. siddhabhakti / zeSa do bhaktiyA kisake dvArA racita haiM, yaha vicAraNIya hai / bhaktiyoM ko svatantra grantha mAnane meM eka samasyA hai / kyoMki ye stutirUpaM bhaktiyA~ atisaMkSipta haiM / isa kAraNa kucha AcArya ina dasa bhaktiyoM ko bhI eka hI grantha mAnate haiM / inameM 8 bhaktiyoM kundakunda dvArA racita mAnI gaI haiM / . inake atirikta 22 rayaNasAra, 23 mUlAcAra Adi anya kucha grantha bhI kundakunda racita mAne jAte haiM / yadyapi inakA kundakundaracita honA vivAdAspada hai / AcArya kundakundaracita mAne gaye ina granthoM meM zvetAmbara mAnya AgamoM se kahA~-kahA~ aura kaunasI gAthAe~ samAna haiM, yahA~ batAnA bhI vivAda ko janma degA, ataH isa carcA ko virAma dekara isa viSaya ko yahIM samApta kara denA ucita hogA / yahA~ merA Azaya yaha hai ki hama AcAryazrI ke sAhityika avadAna ke mahattva ko samajhe yahI ucita hogA / prAcya vidyApITha, dupADA roDa, zAjApura (ma.pra.) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anusandhAna-70 tattvabodhapravezikA - 2 khyAtivAda , _ - muni trailokyamaNDanavijaya [jaisA ki isa lekhazreNI ke prathama caraNa meM nivedita hai, zrIsiddhasena divAkara racita sanmatitarkaprakaraNa para nyAyapaJcAnana zrIabhayadevasUrijI praNIta 'tattvabodhavidhAyinI' vRtti meM niviSTa durUha aura suvistRta carcAoM meM se kuchaeka atimahattvapUrNa carcAoM ko sarala zailI aura saG kSipta rUpa meM prastuta karane kA . yaha eka prayAsa hai / thoDe bahuta tulanAtmaka sandarbho se maNDita aisI prastuti vidyArthIoM ke lie prArambhika stara para kAphI upayukta aura rasaprada ho sakatI hai aisI anubhavapuSTa bhAvanA isa prayAsa se juDI huI hai / zreNI kA prathama lekha lekhaka kI mAtRbhASA gujarAtI meM prakAzita thA / lekha ko dekhakara gurujanoM kA sUcana huA ki aisA prayAsa yadi rASTrabhASA meM kiyA jAya to a-gujarAtI loga bhI isase lAbhAnvita ho sake / lekhaka dvArA usa sUcana ko Adeza samajhakara zirodhArya kiyA gayA hai| prathama lekha vRtti meM prathamata: carcita prAmANyavAda se sambandhita thA / vRtti meM usake bAda preraNAbuddhi kA aprAmANya, jJAtRvyApAra kI asiddhi, abhAvapramANa kI anAvazyakatA aisI mImAMsA darzana se juDI huI choTI-baDI carcAe haiM / usI meM prasaGgavazAt prAbhAkara-sammata smRtipramoSa kA khaNDana hai / yaha smRtipramoSa bhramajJAna kI janaka eka prakriyA hai / bhramajJAna kI utpatti ke viSaya meM aisI bahuta sArI prakriyAoM kA vibhinna dArzanikoM dvArA nirUpaNa huA hai, jo alaga-alaga 'khyAti' ke nAma se pahacAnI jAtI haiM / dArzanika jagata meM bhramajJAna kI janaka ina prakriyAoM kI carcA 'khyAtivAda' kahalAtI hai / isa bAra isa viSaya para vimarza prastuta hai / ] ____ apramANabhUta jJAna tIna prakAra kA ho sakatA hai : 1. saMzaya 2. anadhyavasAya 3. viparyaya / inameM se tIsare prakAra kA apramANAtmaka jJAna, jo 'viparyaya, mithyAjJAna, atattvajJAna, bhrama, bhrAnti, vibhrama, vyabhicArijJAna, jJAnAbhAsa' ityAdi aneka abhidhAoM se vyaJjita kiyA jAtA hai, vaha bhI do tarIke kA ho sakatA hai - 1. pAramAthika yA parama bhrama 2. vyAvahArika bhrama / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 119 parama bhrama kA sabhI dArzanikoM dvArA nirUpaNa hone ke bAvajUda bhI isakI koI eka nizcita vyAkhyA karanA kaThina hai / kyoM ki pratyeka darzana kI dRSTi meM usakA svarUpa vibhinna hone ke kAraNa usakA koI eka lakSaNa bana hI nahIM pAtA / ___kahane kA matalaba yaha hai ki sabhI dArzanikoM ne apanI apanI dRSTiruci ke mutAbika tattva kI vivecanA kI hai / ataH Apasa-Apasa meM tattvanirUpaNoM kA saGgharSa honA bilkula svAbhAvika hai / aura sabhI dArzanika khuda ke nirUpaNa ko hI saca mAnate haiM / hara dArzanika kI soca meM dUsarA kucha bhI galata hI hogA / so pratyeka darzana kI nigAha meM khuda kI tattvavivecanA kA bodha 'samyagajJAna' kahalAyegA, jaba ki dUsaroM kI tattvavivecanA 'parama bhrama' ginI jAyegI / . udAharaNa ke taura para dekhe to naiyAyikAdi kahate haiM ki dravya-guNa Adi kA bhedajJAna hI tattvajJAna hai, taba isake viruddha advaitavAdI kA kahanA hai ki usa bhedajJAna se baDhakara dUsarA koI mithyAjJAna nahIM / isa taraha yaha parama bhrama prasthAnabheda se nAnA svarUpavAlA ho jAtA hai, aura kahIM mithyAtva, kahIM avidyA, kahIM vAsanA ityAdi abhidhAnoM se pahacAnA jAtA hai / sabhI dArzanikoM ne isa mithyAjJAna ke nAza se 'mokSa' honA svIkAra kiyA hai / isa parama bhrama ke viSaya meM jaina darzana kA mantavya saba se alaga hai / yadyapi usake mata meM bhI aise parama bhrama kA astitva hai hI, aura vaha bhI aise mithyAjJAna ke dhAraka ko mithyAtvI hI kahatA hai / itanA hI nahIM, usake matAnusAra aise mithyAjJAna ke nirAsa ke binA mokSapatha para pragati kI koI guMjAIza bhI nahIM / tathApi dUsare dArzanikoM ke parama bhrama se jaina darzana sammata parama bhrama meM mahad antara hai / jaba anya sabhI darzana khuda se bhinna darzana kI tattvavibhAvanA ko mithyAjJAna ginate haiM, taba jaina darzana unakI, 'hamAre alAvA dUsaroM kA tattvanirUpaNa galata hai' aisI soca ko 'parama bhrama' samajhatA hai / cU~ki vaha satyaniSTha, tattvAnveSI va samanvayazIla hai, ataH use anya sabhI darzanoM meM satya kI AMzika sattA svIkRta hai / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 anusandhAna-70 lekina jaba koI bhI darzana khuda kI apUrNatA ko najaraandAja karake svayaM ko paripUrNa aura ekamAtra satya samajhane lagatA hai, aura anya sabhI ke prati nimnatA kA bhAva dhAraNa karatA hai to vaha apane Apa parama bhrama ho jAtA hai| samyag jJAna to sabhI darzanoM meM nihita satyAMzoM kA Akalana karake una saba kA sucAru rUpa se samanvaya karane se, va anya sabhI mithyA abhinivezoM kA nirasana karane se hI mila sakatA hai / sakSepa meM kahA jAya to jaina mata ke anusAra sabhI darzanoM kI apekSAoM ko dhyAna meM rakhate hue anekAntarUpa se tattvanirNaya karanA hI samyag jJAna hai, jaba ki kisI eka mAnyatA ke Agrahavaza hone vAlA apUrNa tattvabodha yAnI ekAntavAda hI mithyAjJAna yA . parama bhrama hai, jo mokSamArga para pragati kA mukhya pratirodhaka tattva hai / dUsarA bhrama hai vyAvahArika bhrama / bhrAnti ke rUpa meM isa vyAvahArika bhrama kA hI pramANazAstroM meM mukhyatayA vivecana hotA hai, aura yahA~ bhI usI kA vivecana abhimata hai / dArzanikoM meM isa bhrama ke astitva ko lekara aikamatya hai, aura lokavyavahAra meM zuktikA meM rajatajJAna, marumarIcikA meM jalajJAna jaise jitane jJAnoM ko bhrama ginA jAtA hai, una sabhI jJAnoM kA vyAvahArika bhrama ke rUpa meM svIkAra karane meM bhI kisI ko koI Apatti nahIM / ____ yadyapi mImAMsaka prabhAkara ke 'sabhI jJAna yathArtha hI hote haiM' aura tattvopaplavasiMhakAra bhaTTa jayarAzi ke 'vyabhicArI jJAna kA astitva hI nahIM' isa matalaba ke nirUpaNa ko dekhate hue 've donoM vyAvahArika bhrama kA asvIkAra kara rahe haiM' aisA ApAtataH pratIta ho sakatA hai / lekina unhoMne uparyukta mithyAjJAnoM kI utpatti kI jo prakriyAeM pradarzita kI hai, use dekhakara mAlUma hotA hai ki una donoM ne apanI-apanI mAnyatA ko bacAe rakhane ke lie hI, bhrama kA 'bhrama' rUpa meM svIkAra na karake, zabdAntara se use svIkRti dI hai / mUlatattva to vahI hai yaha Age spaSTa kiyA jAegA / ___ darzanoM meM jo vivAda dekhA jAtA hai vaha ina bhramAtmaka jJAnoM kI utpatti ko lekara hai / jaise ki zukti meM 'idaM rajatam' jJAna ko le, to Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI- 2016 yahA~ jJAna kA viSayabhUta padArtha vyavahAra meM zuktirUpa meM parigaNita zukti hI hai, rajata nahIM, usameM (doSavazAt) honevAlA rajata kA bodha galata hai; pazcAdbhAvI zukti ke samyagjJAna se bAdhita hone vAlA vaha bodha bhrama ginA jAtA hai ina sabhI bAtoM ko lekara dArzanikoM meM aikamatya hone para bhI, 'aisA kyuM hotA hai ?' isa viSaya meM ekamatya nahIM hai / sabhI darzana apanI tattvavibhAvanA bAdhita na ho isI taraha pratyakSAbhAsa kI vivecanA pradarzita karate haiM / sabhI dArzanikoM ke sAmane mukhya prazna yahI hai ki zuktikA meM rajatapratyaya kI utpatti kA nimitta kyA hai ? jo upasthita hai usakA jJAna nahIM aura jisa ke sAtha netra kA koI saMsarga nahIM usakA jJAna aisA kyoM ? doSa kisa kA pramAtA kA ? indriya kA ? viSaya kA ? yA phira aura kisI kA ? ina doSoM kI mImAMsA ke samaya sabhI dArzanika do vibhAgoM meM vibhakta ho jAte haiM / bAhya padArthoM kI sattA jinheM svIkRta hai unake sAmane yaha prazna hai ki jJAna arthAnusArI ho to phira zukti kA anusaraNa na karake vaha rajatAvasAyI kaise banA ? jaba ki advaitavAdiyoM, zUnyavAdiyoM ityAdi ke samakSa yaha prazna hai ki zukti aura rajata ina donoM kA astitva na hote hue bhI vahAM rajata kyoM dikhAI detA hai ? / aura zukti meM zukti kA jJAna, abhrAnta aura rajata kA jJAna bhrAnta kyoM ? / jaba ki arthAbhAva donoM sthiti meM samAna hai phira bhrAntAbhrAnta viveka kaise ? - 121 - "AtmakhyAtirasatkhyAtirakhyAtiH khyAtiranyathA / tathA'nirvacanakhyAtirityetat khyAtipaJcakam // yogAcArA mAdhyamikAstathA mImAMsakA api / naiyAyikA mAyinazca paJca khyAtIH kramAjjaguH // " ina praznoM ke nirAkaraNasvarUpa vividha dArzanikoM dvArA sUcita bhramotpatti kI prakriyAeM 'khyAti' kahalAtI haiM / pramANazAstra meM jyAdAtara pA~ca khyAtiyA~ prasiddha haiM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 anusandhAna-70 lekina aneka jagaha ATha khyAti kA bhI bayAna hai / jaise - "anyathAkhyAtirakhyAtivivekAkhyAtireva ca / asatkhyAtiH prasiddhArthAkhyAtireva ca paJcamI || AtmakhyAtistathA SaSThI, khyAtiH saptamyalaukikI / aSTamyavAcyatAkhyAtirityaSTau nAmataH smRtAH // " para pramANazAstroM meM inake alAvA bhI khyAtiyA~ dekhane milatI haiM / yahA~ nimnokta khyAtiyA~ aura una para anyathAkhyAtivAdiyoM ke dvArA kiyA gayA vicAra saGkepa meM prastuta kiyA jAegA / cUMki ina khyAtiyoM meM anyathAkhyAti hI balavatI va pramANabhUta hai, aura jaina, naiyAyika, kumArila bhaTTa ityAdi ke dvArA svIkRta hai, isalie usIke dvArA anya khyAtioM kA khaNDana yahA~ prastuta hai| ___khyAtinirUpaNa nimnokta krama se kiyA jAegA - bhramajJAna ke viSayabhUta bAhyArtha kI sattA na svIkArane vAle dArzanikoM kI khyAtiyA~ : 1. mAdhyamikoM kI asatkhyAti 2. yogAcAroM kI AtmakhyAti 3. brahmAdvaitavAdiyoM kI anirvacanIyakhyAti 4. cArvAkoM kI akhyAti 5. nyAyaTIkAkAra Adi kI vividha asatsaMsargakhyAtiyA; jJAna meM avidyamAna kA pratibhAsa na svIkArane vAle dArzanikoM kI khyAtiyA~ : 6. sAGkhyoM kI prasiddhArthakhyAti 7. mImAMsakoM kI alaukikakhyAti 8. rAmAnujAcArya Adi kI vividha. satkhyAtiyA~; bhramajJAna kI anyathA vivecanA karane vAle dArzanikoM kI khyAtiyA~ : 9. prAbhAkaroM kI vivekAkhyAti 10. jaina, naiyAyika Adi kI anyathAkhyAti 11. vividha sadasatkhyAtiyA~ kramazaH nirUpaNa - 1. mAdhyamika va sautrAntika sammata asatkhyAti __ jisa jJAna meM jisa artha kA pratibhAsa hotA hai usIko usa jJAna kA Alambana mAnanA ucita hai - isa bAta ko mAna lene para prazna hogA ki bhramajJAna meM pratibhAsamAna vastu jJAnAtmaka hotI hai yA arthAtmaka ? | Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 123 jJAnAtmaka to vaha nahIM ho sakatI, kyoM ki taba to zukti meM rajata kA bhramAtmaka jJAna 'ahaM rajatam' aisA honA cAhie, yataH jJAna khuda ko hI usa rUpa meM grahaNa kara rahA hai, para aisA anubhava kabhI bhI nahIM hotA / ataH bhramajJAna kI viSayabhUta vastu ko bAhya arthAtmaka hI samajhanI cAhie, jJAnAtmaka nahi / lekina vaha bAhya artha 'sat' to ho nahIM sakatA, kyoM ki yadi vaha sat hotA to usase tatsAdhya arthakriyA bhI honI cAhie thI, jo nahIM hI hotI / ataH anAyatyA bhramasthala meM hama asat padArtha kA hI bodha kara rahe haiM, aisA hI svIkAra karanA hogA / yahI kahalAtI hai 'asatkhyAti' / yaha svIkAra mAdhyamikoM ke lie donoM ora se lAbhadAyI hai / eka to, jJAna ko sAlambana mAnane para bhI yadi ve bhramajJAna meM kisI sadbhUta bAhyArtha ko Alambana nahIM mAnate haiM, to eka taraha se nirAlambanavAda hI siddha hotA hai, jo ki unako vastutaH abhISTa hai / dUsarI ora, asat kA bhI jJAna ho sakatA hai yaha svIkRta hone para, pramANabala se prameya kI vyavasthA tUTa jAne se, apane Apa zUnyavAda hI phalita hotA hai / sArAMza yaha hai ki mAdhyamika sabhI vastuoM ko zUnya, asat, niHsvabhAva hI samajhate haiM / ve prathamataH sabhI padArthoM kI vyAvahArika sattA mAnakara unakI parIkSA karate haiM, aura anta meM sabhI kI pAramAthika asattA dikhAkara, unako viSaya banAne vAle sabhI jJAnoM ko 'bhrama' siddha karate haiM / unake mata se jJAnoM meM jo bhramAbhrama-viveka hotA hai, usakA AdhAra vyAvahArika satyatA-asatyatA hI hai; pAramArthika dRSTi se to eka nirvikalpajJAna ke sivA sabhI saviSayaka jJAna asat ke grAhaka hone se asatkhyAtyAtmaka bhrama hI haiM / vastutaH mAdhyamikoM kI dRSTi meM asat zukti meM zukti kA jJAna ho yA rajata kA, donoM hI asadAlambana hone se paramArthadRSTi se ajJAna hI haiM / anAdi vAsanA gata asatprakAzana kI zakti ke kAraNa ve udbhUta hote haiM / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 anusandhAna-70 jaba vAsanA se viparItasaMvAdajanaka asatprakAzana hotA hai, taba hama usa asatprakAzana ko vyAvahArika rUpa meM bhrama ginate haiM, anyathA samyaksaMvAda-janaka asatprakAzana vyAvahArika satyatA kI kasauTI para 'pramA' ginA jAtA hai / jaba ki vAstava meM sabhI mithyAjJAna hI haiM / mAdhyamikoM kI isa asatkhyAti ke viruddha anyathAkhyAti ke samarthakoM ne nimnokta tarka die haiM - 1. jJAna meM asat kA pratibhAsa ho hI nahIM sakatA / asat kA matalaba hI yaha hotA hai ki kisI bhI pratIti kA Alambana vaha na bane / anyathA zazazRGga kA pratibhAsa bhI kyoM nahIM hotA ? zUnyavAdiyoM ke mata meM to zazazRGga ho yA zuktikA - donoM samAna rUpa se asat haiM / phira eka kA pratibhAsa ho sakatA hai aura eka kA nahi isameM niyAmaka kyA ? / 2. jJAna meM pratibhAsita honA hI arthoM kA sattva ginA jAtA hai / aba yadi jJAna hI asat kA grAhaka ho gayA, to pramANa ke bala se prameyavyavasthA nahIM bana pAegI / Akhira to mAdhyamikoM ko bhI zUnyavAda kI siddhi kisI jJAna se hI karanI hogI / lekina jaba jJAna bhI asat kA grAhaka ho sakatA hai, taba to zUnyavAda bhI kisI jJAna se siddha nahIM ho sakatA / - 3. jJAna jaba asat kA hI grAhaka hai, to bhrAntigata vaicitrya hI upapanna nahIM ho sakatA / sat ke svabhAva meM vaividhya hone se tadgrAhaka jJAna meM bhI vibhinnatA ho sakatI hai / asat to khuda hI niHsvabhAva hai, to usake grahaNa meM vaicitrya kaise ? / . 4. bhrAnti ke viSayabhUta padArtha se koI arthakriyA niSpanna nahIM hone kI vajaha se vaha asat hai yaha bAta bhI ThIka nahi / vahA~ viziSTa arthakriyA sampanna na hone para bhI sAmAnya arthakriyAe~ to hotI hI hai / jaise rajatarUpeNa jJAta zukti se rajata kI viziSTa arthakriyAe~ nahIM hogI, parantu abhilApa, grahaNa, mocana Adi sAmAnya arthakriyAe~ to vahA~ bhI hotI haiM / yaha kriyAe~ zazazRGgAdi asat padArtho meM to Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 125 sambhavita nahI haiM / to una kriyAoM kI kAraka cIja ko hama 'asat' kaise samajhe ? / ___aura bhI bahuta sAre tarka asatkhyAti ke viruddha ho sakate haiM / zUnyavAda ke khaNDana meM kI gaI tamAma dalIleM yahA~ bhI lAgU hotI haiM, yataH zUnyavAda aura asatkhyAti eka hI tattva ke do pahelU haiM / sautrAntikoM kA mantavya bhI isa bAre meM mAdhyamikoM se milatA-jhulatA hI hai| 2. yogAcAra sammata AtmakhyAti vijJAnavAdI bauddhoM ke mata se samUce vizva meM eka hI tattva parisphurAyamAna hai aura vaha hai vijJAna / usase atirikta kisI bAhya tattva kA astitva hI nahIM hai| vaha svayaMprakAza hai aura grAhya-grAhaka bhAva se rahita hai / usa Antaratattva svarUpa vijJAna ke vividha AkAra hI bAhya padArtha ke rUpa meM pratibhAsita hote haiM / ata eva saviSayaka jJAnamAtra bhrAnta haiM, kyoM ki ve bAhyarUpa se Aropita antastattva kA sAkSAtkAra karate haiM / cU~ki anAdi vAsanA ke udbodhana se hI pratibhAsoM meM vaicitrya sambhavita hai, ataH pratibhAsabheda kI saGgati ke lie bhI bAhya padArthoM kI sattA kA svIkAra Avazyaka nahIM / yogAcAra kI ukta dRSTi se dekhA jAya to sirpha zukti meM rajata kA jJAna nahi, apitu sabhI bAhyArthaviSayaka jJAna paramArthataH bhrAnta hI hote haiM / vastutaH una bAhyArthaviSayaka jJAnoM meM jJAna ke apane hI AkAroM kA bodha hotA hai, ataH vahA~ 'AtmakhyAti' (-svayaM kA bodha) ginI jAtI hai / prazna yaha hotA hai ki vijJAnavAda meM bhrAntAbhrAnta-viveka kaise hogA ? yadi sabhI aindriyaka jJAna paramArthataH bhrAnta hI hoMge, to zukti meM cAhe zukti kA jJAna ho cAhe rajata kA jJAna ho, hoMge to donoM hI bhrAnta ! phira pramAapramA kI vyavasthA kaise bana pAegI ? bAhyarUpa se Aropita hone se bhrAnta jJAnAkAroM meM saca-jhUTha kA vibhAgIkaraNa kaise ho sakatA hai ? / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 anusandhAna-70 vijJAnavAdiyoM isakA uttara dete hue batAte haiM ki vyavahAra meM hamArI indriyoM kI jitanI zakti hai usake anusAra hI, usakI maryAdA meM rahakara hI, hama sabhI apane saMvAdi jJAnoM ko pramANabhUta mAnakara pravRtta hote haiM / jaise do dRSTirogiyoM ko paraspara dvicandradarzana meM saMvAda hone se, unako ekadUsare kI apekSA se apanA-apanA jJAna avisaMvAdI hI mAlUma hotA hai; usI prakAra hama sabhI pRthagjanoM kI aindriyaka zaktimaryAdA karIba karIba eka sI hotI hai, ata eva eka hada taka, hama sabhI, apane kucha jJAnoM ko bhrAnta aura kucha ko abhrAnta samajhakara, apanA-apanA vyavahAra calAte haiM / ataH pAramArthika dRSTi se - vastutaH sabhI jJAna bhrAnta hone para bhI, dRzya aura prApya ke ekatvAropa se hone vAle saMvAda-visaMvAda ke bala para, vyAvahArika stara para hamArA kAma cala jAtA hai / ___ sArAMza yaha hai ki jitanA bhI vAsanA kA kArya hai, cAhe vaha saMvAdI ho yA visaMvAdI, vaha saba vAsanAmUlaka hone se paramArthataH mithyA hI hai / una sabhI pratyayoM meM vAsanA se ubuddha jJAna ke apane AkAroM kI hI bAhya arthoM ke rUpa meM pratIti hotI hai, ata: vahA~ 'AtmakhyAti' mAnI jAtI hai / vijJAna ekamAtra, zuddha aura avibhAga hone se usameM bAdhyabAdhakabhAva yA bhrAntAbhrAnta-viveka sambhavita hI nahIM / vyAvahArika dRSTi se jo vijJAnAkAra apane pUrvottara vijJAnAkAroM se saMvAdI hotA hai, vaha aviparItavAsanA-prabodhamUlaka jJAnAkAra abhrAnta samajhA jAtA hai / aura eka jJAnAkAra ke pazcAt yadi usase viparIta vijJAnAkAra kI utpAdaka vAsanA kA prabodha hotA hai to vaha vijJAnAkAra visaMvAdI hone se vyAvahArika dRSTi se bhrAnta ginA jAtA hai / evaM vAsanAprabhUtatva se pratibaddha mithyAtva sabhI vijJAnAkAroM meM samAna rUpa meM hone para bhI, viparIta aura aviparIta vAsanAmUlakatva ke nirdhAraNa se vyAvahArika dRSTi meM bhrAntAbhrAnta-viveka kara pAnA sambhava hai / yogAcArasammata isa AtmakhyAti kA anya dArzanikoM dvArA prabala khaNDana huA hai / yaha AtmakhyAti kA siddhAnta pUrNataH, bAhya arthoM ke Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 julAI- 2016 sarvathA asattva, ekamAtra avibhAjya zuddha vijJAna ke astitva aura vAsanA ke udbodhana se honevAle vijJAna ke nAnAkAratva tannAma vijJAnavAda para AdhArita hai / aura isa vijJAnavAda kA anya sabhI dArzanikoM dvArA khaNDana hone para, AtmakhyAti bhI apane Apa khaNDita ho jAtI hai / bAhya jagat kI vAstavikI sattA aura prAmANikatA svIkArane vAle dArzanikoM ke mata meM, usakI siddhi hone para, AtmakhyAti khuda eka bhrama ho jAtI hai / vaise bhI Antaratattva svarUpa vijJAna ke AkAra kA bAhyarUpa meM jJAna honA vaha eka taraha kI anyathAkhyAti hI kahalAyegI, AtmakhyAti nahIM / AtmakhyAti to taba hotI, jaba jJAna khuda ke AkAra ko, 'yaha maiM hUM' yA 'yaha merA AkAra hai' isa rUpa meM grahaNa karatA / so to hai nahIM, phira use AtmakhyAti kaise gina sakate hai ? | jJAna meM jo sambhavita hI nahIM vaise cheda, bheda, dAha ityAdi bhAvoM kA jJAnAMkAra ke rUpa meM svIkAra bhI yuktiyukta nahIM / taduparAMta, vyAvahArika bhrAntAbhrAnta - viveka ke lie Avazyaka vAsanA ke vaiparItya-avaiparItya kA bhI niyAmaka tattva bhI vijJAnavAda meM sambhavita nahIM / ataH usa meM bhrAntAbhrAnta-viveka va bAdhyabAdhakabhAva ke asambhava kI nyUnatA vaisI hI hI hai / 3. brahmAdvaitavAdI sammata anirvacanIyakhyAti brahmAdvaitavAdiyoM kA kahanA hai ki zukti meM rajatajJAna kA viSaya jo rajata hai vaha sat nahIM, kyoMki vaha sat hotA to mithyA nahIM kahalAtA / vaha asat bhI nahIM, kyoMki asat se khapuSpa kI taraha tadviSayaka jJAna yA pravRtti hI sambhavita nahIM / ukta donoM doSoM kI Apatti hone se vaha sadasadrUpa bhI nahIM ho sakatA / ataH jJAnapratibhAsita usa rajata kA sadasadAdi kisI bhI rUpa se nirvacana azakya hone se usako anirvacanIya hI mAnanA cAhie / aura usake jJAna ko 'anirvacanIyakhyAti' ginanI cAhie | Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 anusandhAna-70 zAGkara advaita anusAra ekamAtra brahma hI parama sat hai, ataH sadrUpa se nirvacanIya hai / bAkI saba avidyAjanya, avidyArUpa, mAyika hone se mithyA hai / parama sat brahma ke adhiSThAna para avidyA mAyika jagat ke rUpa meM apanA prastAra phailAtI hai / ataH brahmajJAna ke atirikta jagat ke samUce jJAna mithyA jJAna haiM, jo ki tattvajJAnasvarUpa brahmajJAna se bAdhita hote haiM / yaha avidyA aura tadrUpa jagat ke sakala padArtha sat-asat vilakSaNa haiM - anirvacanIya haiN| ve tattvajJAna se bAdhya hone ke kAraNa sat bhI nahIM, arthakriyAvyApta hone se asat bhI nahIM, sat - asat meM paraspara virodha hone kI vajaha se ubhayarUpa bhI nahIM / ataH ve sadAdi kisI bhI rUpa se nirvacana ke yogya na hone se anirvacanIya gine jAte haiM, aura unakA jJAna 'anirvacanIyakhyAti' ke nAma se pahacAnA jAtA hai / isa rIti se dekheM to brahmAdvaitavAda meM brahmajJAna ke atirikta jJAnamAtra anirvacanIyakhyAtiM hI haiM / lekina yaha huI parama bhrama kI bAta / vyavahAra meM to pramA-apramAanyatarAtmaka jJAna hote haiM / avidyA ke mUla kArya ke jJAna ko abhrAnta, aura eka mUla kArya para hI dUsare mUla kArya kA Aropa karake hone vAlA jJAna bhrAnta - yaha vyAvahArika bhrAntAbhrAnta-viveka hai| jaise ki zukti meM rajata kA bhrama hotA hai / vahA~ avidyA rajata kA upAdAnakAraNa va zukti usakA adhiSThAnakAraNa hai / hama zuktirUpa adhiSThAna meM avidyAjanya rajata kA doSavazAt AropaNa karate haiM / aura antaHkaraNa kI rajatAkAra mithyA vRtti se 'idaM rajatam' aisA Aropita jJAna karate haiM / yahI bhrama hai / pazcAtkAla meM doSa ke dUra hone para, antaHkaraNa kI samyak vRtti se hone vAle zukti ke jJAna se rajata kA jJAna bAdhita hokara nivRtta hotA hai / jaise ki pahele batAyA jA cukA hai, jJAna se pratibhAsita yaha rajata sat-asat-vilakSaNa hone se anirvacanIya hai, evaM usakI jJapti anirvacanIyakhyAti hai / . vastutaH dekhA jAya to vijJAnavAdiyoM kI AtmakhyAti aura advaitavAdiyoM kI anirvacanIyakhyAti meM nAmamAtra kA bheda hai / donoM bAhya vastuo ko na sat kahanA cAhate haiM, na asat / donoM ko Antara amUrta Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 129 tattva kA hI bAhya rUpa se pratibhAsa mAnya hai / vaha tattva eka ne vijJAna mAnA, dUsare ne avidyA / eka ke mata se viparIta vAsanA ke kAraNa ekarUpa vijJAna kA dvaidhIbhAva hokara usakI grAhya-grAhaka bhAva se pratIti hotI hai / dUsare kI dRSTi meM avidyA kI vajaha se, brahma kI citzakti, avidyopAdAnaka rajata kI pratIti meM vyApta hotI hai / ____ dvaitavAdiyoM kI ora se advaitavAda ke viruddha bahuta sArI dalIleM peza kI gaI haiM / aura avidyA va brahma kI nIMva pe khaDA kiyA gayA advaita kA mahala dharAzAyI kiyA gayA hai / isalie advaita ke siddhAnta para avalambita anirvacanIyakhyAti kA bhI svata: nirAsa ho jAtA hai / cU~ki vijJAnavAda kI AtmakhyAti se advaitavAda kI anirvacanIyakhyAti meM koI antara nahIM, ata: AtmakhyAti ke viruddha kie gae tarka yahA~ bhI lAgU hote haiM / 4. cArvAka sammata akhyAti cArvAka kA kahanA hai ki zukti meM hone vAlA 'idaM rajatam' yaha bhramAtmaka pratyaya kisako Alambana banAtA hai ? / rajata ko to usakA viSaya mAna hI nahIM sakate, kyoM ki taba to rajatarUpa se rajata ke grAhaka usa jJAna ko pramAtmaka jJAna ginanA paDegA, bhramAtmaka nahIM / rajata kA jJAna rajatAbhAva ko bhI viSaya nahIM banA sakatA / jJAna meM pratibhAsita na honevAlI zakti bhI rajatajJAna kA viSaya nahIM ho sakatI / aura anya kA anya AkAra se grahaNa asvIkArya hone ke kAraNa rajatAkAra se zukti bhI usa jJAna kA viSaya mAnI nahIM jA sakatI / isa taraha zukti meM rajatajJAna kA koI Alambana na hone se use nirAlambana mAnanA hI ucita hai / cU~ki isa pratyaya meM kisI bhI vastu kI khyAti hai hI nahIM, isa lie yaha akhyAti ginI jAtI hai / viparyaya ko bhI sAlambana mAnane vAle AcAryoM kA kahanA hai ki - 1. yadi viparIta pratyaya nirAlambana hotA hai, usameM sva yA para kucha bhI pratibhAsita nahIM hotA, to use 'rajatajJAna, jalajJAna' aise abhidhAna kyoM die jAte haiM ? / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 anusandhAna- 70 2. do bhramajJAnoM meM paraspara bheda bhI nahi ho pAegA / kyoM ki nirAlambana jJAnoM meM viSayavyavasthA hI nahIM bana pAtI / aura usake sivA jJAnoM meM bhedaka tattva bhI kyA ho sakatA hai ? / 3. cArvAka ke mata se to suptAvasthA aura bhrama donoM meM kucha bhI pratibhAsita nahIM hotA, to donoM avasthAoM meM bheda kyA rahA ? | vastutaH akhyAtivAda ke samarthaka cArvAka bhaTTa jayarAzi kA ekamAtra kArya yaha hai ki dUsare dArzanikoM ne apane apane tarkabala se jo kucha siddha samajha rakhA hai usakI nitAnta asiddhi unako dikhalAnA | darzanamAtra kA prayojana mithyA jJAna ke nAza dvArA mokSa prApta karanA hai / yadi saMsAra se mithyAjJAna kA hI astitva miTa jAya to darzana prayojanahIna ho jAtA hai / ata eva dArzanikoM dvArA nirUpita mithyAjJAna kA bhI khaNDana bhaTTa jayarAzi ne ucita samajhA / unakA kahanA hai ki yadi mithyAjJAna ke viSaya kI vyavasthA ho sake to hama yaha kaha sakate haiM ki jJAna kA Alambana anya hai aura pratIti kisI anya kI ho rahI hai ata eva amuka jJAna mithyA hai / parantu jaba vAstava meM jJAna ke viSaya kI vyavasthA hI nahIM bana pAtI taba mithyAjJAna kA astitva kaise siddha hogA ? / isalie vyabhicArI jJAna kI sattA svIkRta nahIM kI jA sakatI / isa taraha se deMkhe to akhyAti kA tAtparya bhramotpatti kI koI viziSTa prakriyA yA svarUpa varNita karane meM nahi, apitu vyAvahArika stara para bhramajJAna kA astitva svIkRta karake bhI dArzanika stara para bhramajJAna ke uccheda meM hai / Age baDhakara bhaTTa jayarAzi ne to jJAnamAtraM ko nirAlambana siddha karane kA prayAsa kiyA hai, kyoM ki unheM dArzanikoM ko sammata 'pramANa ke bala se prameyavyavasthA' ko siddhAnta ko toDanA thA; para 'prameyakamalamArtaNDa 'kAra prabhAcandra jaise dArzanikoM ne usakA kaDA pratIkAra kiyA hai / 5. vAcaspati mizra va. kI vividha asatsaMsargakhyAtiyA~ nyAyaTIkAkAra, vAcaspati mizra Adi kI dRSTi meM, dezAntara meM prasiddha rajataniSTha rajatatva kA zukti meM jo alIka samavAya sambandha hai, usakA 'idaM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 rajatam' isa jJAna meM pratibhAsa hotA hai / yahA~ zukti bhI sat hai, rajatatva bhI sat hai / para una donoM meM jisa samavAya sambandha kA adhyAsa hai, vaha alIka hone se yaha 'asatsaMsargakhyAti' ( alIka sambandha kI jJapti) ginI jAtI hai / kitaneka AcAryoM kA kahanA hai ki rajata tAdAtmya sambandha se rajata meM rahatA hai, lekina asat tAdAtmya ke graha se vaha zuktisthala meM bhI pratibhAsita hotA hai / yaha bhI anya prakAra kI asatsaMsargakhyAti hI hai / isa taraha alIka saMsarga ke grahaNa se hone vAlI anya asatsaMsargakhyAtiyoM kA bhI nirUpaNa milatA hai / rajata dezAntara meM to sat hI hai aura purovartI anya sat padArtha meM usakA pratibhAsa ho rahA hai yaha bAta anyathAkhyAti aura asatsaMsargakhyAti meM samAna hI hai / pharka sirpha itanA hai ki asatsaMsargakhyAti meM sat ke. uparAga se 'asat sambandha kA bhAna svIkRta hai, jaba ki anyathAkhyAti anusAra eka sat dUsare sat ke rUpa meM pratibhAsita hotA hai / 131 - asat kA pratyakSabhAna sambhava nahIM, asat kahIM sambaddha nahIM ho sakatA ityAdi tarka isa khyAti ke viruddha die jAte haiM / vaise bhI saMsarga ko alIka mAnane para, jisa cIja kA usa saMsarga se AbhAsa ho rahA hai usakI purovartI padArtha meM sattA bhI svIkRta karanI hI paDatI hai / usa sattA ko satya samajhane para saMtkhyAti se, aura alIka samajhane para asatkhyAti se isa khyAti kA koI bheda hI nahIM rahatA / - aba bhrama ke viSayabhUta bAhya padArtha kI sattA jinako sammata hai aise dArzanikoM kI khyAtiyA~ dekhe / bAhyArthavAdiyoM meM do pakSa haiM / eka mata se jJAna meM avidyamAna kA pratibhAsa ho yaha sambhavita hI nahIM / ataH sarvatra sarva kI sattA hotI hI hai aura usa sat kA hI grahaNa jJAnamAtra meM hotA hai / isalie jJAnamAtra paramArthataH abhrAnta hI hotA hai / kucha jJAnoM meM jo bhrAntatA kA vyavahAra hotA hai vaha sthUla lokavyavahAra se hI hotA hai / usa bhrAntatA kA vyavahAra kisa taraha sambhavita hai yaha darzAne vAlI khyAtiyA~ Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 anusandhAna-70 6. sAGkhya sammata prasiddhArthakhyAti satkAryavAdI sAGkhyoM ke mata meM kisI vastu kA kahIM bhI abhAva nahIM hai| unakA kahanA hai ki vastu sarvathA asat ho to AkAzakusumavat vaha pratibhAsa kA viSaya bana hI nahIM sakatI / jJAna meM jaba aura jahA~ artha pratibhAsita hotA hai taba aura vahA~ vaha artha pramANaprasiddha hI hai / ataH bhramasthala meM prasiddha artha kI hI khyAti hone se vaha 'prasiddhArthakhyAti' hai| satkAryavAda meM arthoM kA utpAda-vinAza sambhavita hI nahIM hai / arthoM kA kevala vyaktIkaraNa-avyaktIkaraNa hotA rahatA hai / arthoM ke vyaktIbhAva ke daurAna hama unako sat samajhate haiM, aura avyaktIbhAva ke samaya unakA abhAva mAna lete haiM / lekina yaha hamArI sthUla vyavahAra dRSTi hai / vastu to sarvadA sarvatra sat hI hotI hai - yaha paramasatya hai / ___ bhramakAla meM bhI purovartI sthala meM rajat sat aura vyakta hI hotA hai aura tabhI hama usakA grahaNa kara pAte haiM / parantu bAda meM kAraNavazAt usake avyakta ho jAne para, vyavahAra meM usakI anupalabdhi hone se, hama pUrvajJAna ko bhrama samajha lete haiM / aura jahA pazcAtkAla meM bhI artha vyakta hI rahatA hai vahA~ vyavahAra meM usakI upalabdhi hone se, hama pUrvajJAna ko abhrAnta samajhate haiM / vastutaH donoM jJAna abhrAnta hI hote haiM / vidyut Adi kSaNika padArtha kI taraha uttarakAla meM rajata kI upalabdhi na hone para bhI, jJAnakAla meM usakA astitva siddha hI hai| anyathA vidyudAdi ke jJAnoM ko bhI bhrama mAnanA hogA / satkAryavAdiyoM kI isa prasiddhArthakhyAti ke samakSa nimnokta samasyAe~ prastuta kI jAtI hai - 1. pAnI ke sUkha jAne ke bAda bhI, usakI pUrvakAlIna sattA ke sUcaka bhUmi kI snigdhatA Adi cihna upalabdha hote hI haiM / pAnI kA vidyut kI taraha zIghra aura niranvaya vinAza sambhavita hI nahIM / to marumarIcikA meM jala kA jo bhramAtmaka jJAna hotA hai, vahA~ pazcAtkAla meM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 133 bhUsnigdhatAdi cihnoM kI anupalabdhi hone se bhramakAla meM usakA sattva thA aisA kaise mAna sakate haiM ? / 2. vidyut dekhane vAloM ko, uttarakAla meM vidyut kI upalabdhi na hone para bhI, pUrvakAla meM ekasamAna vidyut kI pratIti hone se, eka-dUsare kI samAna pratIti ke bala para, pUrvajJAna meM prAmANyanizcaya ho sakatA hai / zuktisthala meM hara darzaka ko ekasamAna rajata kI pratIti to hotI nahi, ki jisake bala para hama vahA~ rajata kA vyaktIbhAva samajha pAe~ / 3. jJAna meM bhAsita hone vAle hara padArtha kA usa jagaha usa kAla meM astitva va vyaktIbhAva hotA hI hai aisA svIkAra, eka hI jagaha eka sAtha rajata aura zukti donoM kA vyaktIbhAva va astitva siddha karegA, kyoM ki eka hI zukti meM do bhinna vyaktiyoM ko ekasAtha 'idaM rajatam' aura 'iyaM zuktiH' aise do jJAna utpanna ho sakate haiM / isa taraha ekasAtha eka hI jagaha do bhinna arthoM kA prAdurbhAva svayaM sAGkhyamata ke viruddha hai / 7. mImAMsaka sammata alaukikakhyAti kucha mImAMsaka avidyamAna kA pratibhAsa nahIM mAnate / unakA kahanA hai ki jJAna meM isa prakAra kA viparyaya hI sambhavita nahIM ki viSaya kucha aura ho, pratibhAsita kucha aura ho / matalaba ki sabhI jJAna paramArthataH satya hI hote haiM / vyavahAra kI dRSTi se jJAna meM bhrAntAbhrAnta-viveka hotA hai, lekina jJAniyoM kI dRSTi meM aisA viveka hI khuda eka bhrAnti hai / unake mata se bAhyArtha do taraha kA hotA hai : 1. vyavahArasamartha 2. vyavahArAsamartha / vyavahArasamartha artha lokasammata hone se laukika ginA jAtA hai, jaba ki dUsarA vikalpabuddhi kA viSayabhUta artha lokasammata na hone se alaukika samajhA jAtA hai, jo zAstravidoM ko sammata hone para bhI lokavyavahAra meM asamartha hotA hai / aura isI vajaha se bhrama kA dUsarA nAma 'alaukikakhyAti' hai / zukti meM rajata kA jJAna, jo lokavyavahAra meM bhrAntarUpa meM parigaNita haiM, usameM laukika nahi, apitu alaukika rajata AlambanabhUta hotA hai / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 anusandhAna-70 arthAt sabhI padArthoM kI hamezA sarvatra sattA hotI hI hai, kahIM laukika rUpa meM to kahIM alaukika rUpa meM / vyavahAra meM laukikasattA kA grahaNa pramA, to alaukikasattA kA grahaNa bhrama ginA jAtA hai / mImAMsako ke mata se, bhramajJAna ko nirAlambana mAnane para zUnyavAda yA vijJAnavAda ke samarthana kA bhaya hai; to usake Alambana ko asat mAnane para bhI, asatkhyAti aura usake pIche zUnyavAda hI calA AtA hai / aura bhramajJAna ke Alambana ko yadi sat mAna le to usakI anupalabdhi sambhavita nahIM hogI / isa paristhiti meM mImAMsakoM ne yaha rAstA DhUMDha nikAlA ki bhramajJAna ke Alambana ko sat mAnate hue bhI use alaukika mAna liyA jAya / taba phalita yaha hogA ki rajatarUpa se pratibhAsita zuktisthala meM rajatasAdhya kriyA kA abhAva rajata kI alaukikatA ke kAraNa se hai, na ki rajata ke abhAva ke kAraNa se / isa alaukikakhyAti ke asvIkAra meM dArzanikoM ne jo kAraNa darzAye haiM ve yaha haiM 1. alaukikatva kA nirvacana hI zakya nahIM / vyavahAra meM asamartha honA alaukikatva kI kasauTI nahIM bana sakatA / kyoM ki taba to alaukikatva aura asattva meM antara hI kyA raha gayA ? / vaise bhI zukti meM rajata ko asat samajhe yA alaukikasat samajhe, kyA pharka hotA hai ? / aura taba to alaukikakhyAti, asatkhyAti kA nAmAntara hI huA / 2. zukti meM rajata kA bhrama karane vAlA, alaukika rajata ko laukika rajata samajhakara usameM pravRtta hotA hai / to yaha eka taraha se anyathAkhyAti hI huI na ? | 3. pazcAdbhAvI 'nedaM rajatam' jJAna se kyA bAdhita hotA hai ? rajatasAmAnya kA to bAdha ho nahi sakatA, kyoM ki Apake mata se vaha to sadaiva zaktisthala meM hai hI / aura laukika rajata kA bAdhaM to kabhI pratIta nahIM hotA / ataH bAdhyabAdhakabhAva bhI anupapanna hotA hai / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 135 8. rAmAnujAcArya Adi kI vibhinna satkhyAtiyA~ rAmAnujAcArya Adi vedAntI AcAryoM ke mata meM, sAGkhyo kI taraha hI, sarvatra sarvadA sarva kI sattA hone se, jJAnamAtra paramArthataH abhrAnta hI hotA hai / aura vyAvahArika bhramasthala meM bhI vastutaH sat kI hI jJapti hone se vahA~ 'satkhyAti' ginI jAtI hai / phira bhI vyAvahArika bhrAntAbhrAntaviveka kI saGgati ve isa taraha dikhAte haiM - rAmAnujAcArya - jise hama zukti samajhate haiM, usameM vastutaH rajatAMza bhI zuktikAMza kI taraha hai hI / kevala vahA~ zuktikAMza kA bAhulya hone se vaha 'zakti' ke nAma se vyavahRta hotI hai / ataH zukti meM jaba 'idaM rajatam' pratyaya hotA hai, taba vahA~ rajatAMza ke hone kI vajaha se vaha pratyaya yathArtha hI hai| phira bhI vyavahAra meM use mithyAjJAna isalie kahA jAtA hai ki cakSurAdi ke doSa ke kAraNa zukti meM sirpha rajatAMza kA hI darzana huA aura jisakA bAhulya thA vaha zuktikAMza antarhita hI raha gayA / bAda meM doSanivRtti se zuktikAMza kA darzana hone para va usakA bAhulya jJAta hone para 'iyaM zuktiH' pratyaya utpanna hotA hai va rajatajJAna kI nivRtti hotI hai / madhvAcArya - zukti meM 'idaM rajatam' pratyaya ke uttarakAla meM zukti kA jJAna hone para, usase bAdhita hokara rajatajJAna nivRtta hotA hai aura 'mujhe asat rajata pratibhAsita huA' aisA bodha utpanna hotA hai / cUMki asat ke sAtha indriya kA sambandha sambhavita nahIM, ataH vahA~ cakSu kA asat rajata ke sAtha sambandha svIkRta nahi kiyA jA sakatA / vastutaH vahA~ cakSu kA saMsarga to zukti ke sAtha hI hotA hai, parantu indriya doSavazAt zukti meM atyanta asat rajatarUpa se avagAhana karatI hai / mAdhvamata meM asat rajata ke sAtha cakSu kA sannikarSa na hone se asatkhyAti nahIM ginI jA sakatI, apitu sadbhUta zukti ke sAtha hI indriyasaMsarga hone ke kAraNa eka prakAra kI satkhyAti hI hai, kevala indriya kA adhiSThAna meM avagAhana asadAtmanA hotA hai / alabatta, dvaitavAdI mAdhvamata meM sarvadA sarvatra sarva padArthoM kI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 anusandhAna-70 sattA svIkRta na hone se, paramArthataH sabhI jJAna abhrAnta hI hote haiM - aisA svIkAra nahi kiyA gayA / ___nimbArkAcArya - jIva, Izvara aura sabhI acetana padArthoM meM paraspara bhedAbheda hai / ataH zukti aura rajata meM paraspara bheda bhI hai va abheda bhI / zaktisthala meM honevAle 'idaM rajatam' jJAna meM, zuktitAdAtmyena rajata kA pratibhAsa hone se, donoM meM abheda kA darzana karane vAlA yaha jJAna pramAtmaka hI hai / phira bhI vaha jJAna bhramAtmaka isalie kahA jAtA hai ki zukti aura rajata meM jaise abheda hai vaise bheda bhI hai aura vaha jJAna bheda ko na dikhAkara kevala abheda dikhA rahA hai / jaba ki zukti meM zukti kA kevala abheda hai, aura zaktisthala meM utpanna 'iyaM zuktiH' isa jJAna meM vaha abheda hI adhyavasita hotA hai, ataH isa jJAna ko 'pramA' ginA jAtA hai / vallabhAcArya - jinameM cittva aura Anandavattva AvRta hai aise brahma ke pariNAma hI jaDa padArtha kahe jAte haiM, lekina brahma kA sattva to unameM bhI anusyUta hI rahatA hai / ye jaDa pariNAma do taraha ke ho sakate haiM, eka kAraNoM kI vikRti se janya, dUsare kAraNoM meM parivartana na hone para bhI utpanna hone vAle / zuktirUpa brahmapariNAma apane kAraNoM meM parivartana hone se utpanna hotA hai (jaise dUdha se dahIM), aura zuktisthala meM kAraNoM meM parivartana kI apekSA na rakhate hue hI rajatAtmaka brahmapariNAma hotA hai / ye donoM pariNAma sattvAtmaka brahma ke hone se sat hI haiM, unakA grahaNa satkhyAti hone se paramArthataH yathArtha hI hotA hai / jJAnoM meM jo bhrAntAbhrAnta-viveka hotA hai vaha, brahmapariNAma jina kAraNoM kI apekSA se udbhUta hai unakI vikRtiavikRti ko dhyAna meM rakhate hue vyAvahArika dRSTi se kiyA jAtA hai / ___ inake alAvA bhI acintyabhedAbhedavAdI Adi AcAryoM kI apanI apanI tattvavibhAvanA kI anukUla khyAtiyA~ hai / ye saba khyAtiyA~ kisI nA kisI taraha pUrvokta khyAtiyoM meM samAviSTa ho jAtI haiM / ataH unake khaNDana se inakA bhI khaNDana ho jAne ke kAraNa inake khaNDana ke lie pRthak prayAsa prAyaH dikhAI nahIM detA / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 137 9. prabhAkara sammata vivekAkhyAti pUrvokta satkhyAti, alaukikakhyAti Adi ke samarthaka AcAryoM ke mata se paramArthataH koI bhI jJAna ayathArtha na hone para bhI, vyAvahArika jagat meM bhrAntajJAna kA astitva to svIkRta hI hai / jaba ki mImAMsaka prabhAkara ko to vyAvahArika stara para bhI bhrAntajJAna kA astitva mAnya nahIM / usake , mata meM to jJAnamAtra vyavahAra meM bhI yathArtha hI hotA hai| ___mImAMsakoM ke eka pakSa ne jo alaukikakhyAti kA mArga nikAlA thA, vaha doSabahula hone se prabhAkara ko svIkArya na thA / to vRddha mImAMsakoM dvArA svIkRta anyathAkhyAti bhI prabhAkara ko sammata na thI / usakA tarka thA ki yadi koI jJAna ayathArtha bhI ho to mImAMsakoM kA mukhya siddhAnta svataHprAmANya ghaTa nahIM sakatA / kyoM ki taba to yathArtha jJAna meM bhI sahaja zaGkA kA avakAza rahegA ki yaha jJAna ayathArtha to nahIM ? / ukta zaGkA ko dUra karake yathArtha jJAna ko abAdhita siddha karane ke lie saMvAda Adi se bAdhakAbhAva kA nizcaya Avazyaka ho jAtA hai / aura taba to ukta nizcaya ke sApekSa hI prAmANyanizcaya hone se, parataH prAmANya siddha hogA, na ki svataH / isa taraha yadi anyathAkhyAti kA svIkAra karanA hai to svataH prAmANya-jJapti ko barkhAstagI hI denI hogI / viparItakhyAti ke viruddha prabhAkara ne dUsarA tarka yaha diyA ki yadi anyadezastha rajata kA zuktideza meM bhAna ho jAya to zuktideza meM zazazRGgAdi atyanta asat kA bhI bhAna kyoM na ho ? / kyoM ki bhramasthalIya vivakSita deza meM, anyatra sat aura atyantAsat - donoM kA asattva samAna hI hai / taba to asatkhyAti yAnI zUnyavAda ko hI avalambana denA hogA / ukta doSoM se bacane ke lie yadi bhramajJAna ke viSayabhUta padArtha ko sat mAna liyA jAya to satkhyAti yAnI sarvatra sarva kI sattA svIkAranI hogI, jo kataI sambhavita nahIM / ataH prabhAkara ne bhramotpatti kA eka nayA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 anusandhAna-70 mArga khoja nikAlA, jo agrahaNa, vivekAgrahaNa, akhyAti, vivekAkhyAti, bhedAgraha, smRtipramoSa ityAdi nAmoM se vyavahRta hotA hai / prabhAkara kA kahanA hai ki cakSurAdi indriya kA saMyoga eka ke sAtha ho aura pratyakSa kisI dUsarI cIja kA ho yaha sambhava nahIM / kyoM ki asanikRSTa artha ko bhI yadi pratyakSa kA Alambana mAna liyA jAya to andha puruSa ko bhI zukti meM rajata kA pratibhAsa honA cAhie / kahane kA marma yaha hai ki cakSuSmAn aura andha donoM ko zuktisthala meM rajata kA asannikarSa samAna rUpa se hone para bhI, eka ko rajatajJAna hotA hai va dUsare ko nahIM hotA isa bAta se hI yaha siddha hotA hai ki rajatabuddhi ke lie rajata kA viSaya honA anivArya hai / arthAt jisa jJAna meM jisakA pratibhAsa ho vahI usa jJAna kA viSaya ho sakatA hai, jJAna meM apratibhAsita vastu ko hama usa jJAna kA viSaya mAna hI nahIM sakate / ataH zukti meM honevAle rajatajJAna kA viSaya rajata hI hai, zukti nahIM / aura isa taraha vaha yathArtha hI hotA hai, bhrAnta nahIM / prazna hotA hai ki yadi sabhI jJAna yathArtha hI hote haiM to phira zukti meM zuktijJAna abhrAnta aura rajatajJAna bhrAnta kyoM ginA jAtA hai ? / athavA zukti meM rajata kA jJAna, jise loka bhrama ginate haiM, usakI upapatti kaise ho sakatI hai ? / prabhAkara kA kahanA hai ki jaba koI puruSa rajatasadRza zukti ko dekhatA hai, taba yadi vaha indriyAdi ke doSa kI vajaha se rajata se zakti kA jo vailakSaNya hai usakA grahaNa na karake kevala sAdRzya kA grahaNa kare, to use tAdRza pratyakSa se rajata kA smaraNa hotA hai / vaha puruSa manodoSAdi ke kAraNa pratyakSa va smaraNa ke bIca jo bheda hai usakA aura pratyakSa ke viSayabhUta zukti aura smaryamANa rajata ke bIca jo bheda hai usakA grahaNa nahIM kara pAtA / vaha donoM jJAnoM ko aura una do jJAnoM kI viSayabhUta vastu ko eka hI samajha letA hai / phalataH vaha zukti ko rajata samajhatA hai| loga ise bhrama samajhate haiM, para vastutaH vaha bhrama na hokara, do yathArtha jJAnoM ke bIca rahe hue bheda kA agraha yA viveka(-vailakSaNya) kI ajJapti(-akhyAti) hI hai| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 139 sArAMza yaha hai ki zukti meM rajata ke bhramAtmaka jJAna ko anya saba dArzanika eka jJAna mAnate haiM, taba prabhAkara svataHprAmANya ke siddhAnta kI rakSA ke lie svIkRta 'sabhI jJAna yathArtha hI hote haiM' isa siddhAnta ke mutAbika zuktipratyakSa va rajatasmaraNa - ina do yathArtha jJAnoM ke mithyA ekIkaraNa ko bhrama ginate haiM / aisA karane se, unakI soca meM, na to parataHprAmANya kA siddhAnta puraskRta hotA hai, na to zUnyavAda ko avakAza milatA hai / punaH zuktideza meM rajata kA asattva hI hone se yahA~ satkAryavAda bhI khaDA nahIM ho pAtA / prabhAkara kI isa vivekAkhyAti kA sabhI dArzanikoM ne prabala prativAda kiyA hai / sanmatitarkavRtti meM bhI isakA vistRta khaNDana huA hai / dArzanikoM ke dvArA kI gaI anekAneka dalIla meM mukhya ye haiM - . 1. prabhAkara ne parataHprAmANyavAda aura zUnyavAda ke svIkAra ke bhaya se viparItakhyAti kA abhyupagama nahIM kiyA / lekina smRti-pramoSa meM bhI smRti smRtirUpa meM gRhIta na hokara anubhavarUpa meM gRhIta hotI hai (tabhI to smRta rajata kA idantvena bodha hotA hai), to yaha viparItakhyAti hI huI na ? / taduparAnta smRtipramoSa meM parataHprAmANyavAda kA bhaya bhI tadavastha hI hai / kyoM ki kAlAntara meM rajatajJAna hone para yaha AzaGkA hogI hI ki yahA~ smRtipramoSa hone se rajata kA mithyA pratibhAsa ho rahA hai yA sacce rajata kI hI anubhUti hai ? / isa AzaGkA ke nirAkaraNa ke lie saMvAdAdi bAdhakAbhAva kI khoja karanI hI hogI, so parataHprAmANyavAda hI A gayA, kyoM ki bAdhakAbhAva ke nizcaya taka to prAmANyanizcaya ho hI nahIM sakatA / zUnyavAda kI Apatti bhI smRtipramoSa meM banI hI rahatI hai / kyoM ki zuktisthala meM jAyamAna rajatajJAna meM jo rajatAkAra pratibhAsita hotA hai, vaha saMnihita rajata kA hai / aura smRti se jo rajatAkAra pratibhAsita hotA hai, vaha asaMnihita rajata kA hai / ataH usa asaMnihita rajatasattva kA ukta bhramajJAna meM koI upayoga nahIM hai / tAtparyataH 'idaM rajatam' isa bhramajJAna meM pratibhAsita saMnihita rajata asat hI huA / isa prakAra jJAna jaba Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 anusandhAna-70 asadarthaviSayaka bhI ho sakatA hai to kisI bhI jJAna ke viSaya ko paramArthasat mAnane kI AvazyakatA na rahane se zUnyavAda hI prasakta hogA / 2. bhramajJAnottarabhAvI bAdhakajJAna se bhI smRtipramoSa kI siddhi nahIM hotI / kyoM ki bAdhakapratIti se to 'nedaM rajatam' isa rUpa meM bhramajJAna meM bhAsita rajata kI asadrUpatA hI siddha hotI hai, na ki 'rajatapratibhAsaH prakRtaH smRtiH' isa rUpa meM usakI smRtirUpatA Avedita hotI hai / isalie bhrAnti ko smRtipramoSagarbhita mAna nahIM sakate / 3. bhrAnti meM do jJAna kA bhedAgraha mAnane para usakA svasaMvedana kisa rUpa meM hogA - pratyakSarUpa meM yA smRtirUpa meM ? ubhayAtmakarUpa meM svasaMvedana yAnI AtmapratyakSa to anubhavaviruddha hai| 4. ekasAtha do jJAna kI sattA to svayaM prabhAkara ke mata meM bhI anubhavaviruddha hone se asvIkRta hai / to bhedAgraha hone ke lie anivArya do jJAnoM kI yugapat sattA kahA~ se AegI ? 5. pratyabhijJA ke bala se bhI bhramajJAna kA ekatva hI siddha hotA hai / isa taraha uparokta khyAtiyoM kI abhyupagama-anarhatA ko dekhakara jaina dArzanikoM ke dvArA anyathAkhyAti yAnI viparItakhyAti kA hI abhyupagama huA hai, jo naiyAyika, vaizeSika, kumArila bhaTTa Adi ko bhI mAnya hai / 10. jaina, naiyAyika Adi sammata anyathAkhyAti eka vastu kI anya vastu ke rUpa meM pratIti ko anyathAkhyAti yA viparItakhyAti kahate haiM / viparyaya kA matalaba yaha hai ki anya Alambana meM anya pratyaya kA honA / zukti meM zukti kA pratyaya hI aviparIta pratyaya hai aura rajatapratyaya viparIta, jo ki kramazaH indriyoM ke guNa-doSa kA phala hai / doSa ke kAraNa zukti kA nija rUpa se pratyakSa na hokara vaha rajatarUpa se dikhatI hai, yahI bhrAnti hai / zukti bhI sat hai va rajata bhI sat hai / bhrama meM usa deza-kAla meM sthita zukti kI jagaha anya deza-kAla meM sthita rajata kA pratyakSa hotA hai / isakI utpatti kI prakriyA aisI hotI hai - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI - 2016 zukti ke sAtha cakSurindriya kA sambandha hone para kabhI kabhI pUrvakAla meM anyatra dRSTa rajata ke sAdRzya kA usameM darzana hotA hai / isa darzana se usa rajata ke saMskAra udbuddha hote haiM, jinase rajata kI smRti hotI hai / usa smRtistha rajata kA pramAtA, indriya Adi ke doSavazAt bahirdeza meM Aropa hokara pratibhAsa hotA hai / arthAt upasthita zuktikA smRtistha rajatarUpa meM pratibhAsita hotI hai / phalataH zukti meM 'idaM rajatam' aisA bhramAtmaka rajatajJAna hotA hai / 141 jisa puruSa ko pahele kabhI bhI rajata kA darzana huA hI nahIM, use aisA bhramAtmaka jJAna nahIM hotA / isase siddha hotA hai ki zukti meM bhramAtmaka rajatajJAna hone ke lie pUrvadRSTa rajata kA smaraNa jarUrI hai / uttarakAlIna naiyAyikoM ne ukta smaraNa ko jJAnalakSaNa alaukika sannikarSa samajhakara bhrama ko alaukika pratyakSa ginA hai / yadyapi dvicandrajJAna, alAtacakrajJAna, zaGkhapItatvajJAna jaise bhramAtmaka jJAnoM meM upasthita vastu ke sAdRzya kI bhUmikA nahIM bhI hotI, phira bhI vahA~ para bhI upasthita vastu ke kisI viziSTa aMza ke kAraNa ubuddha smaraNa ke viSayabhUta padArtha kA doSavazAt bahirbhAga meM Aropa avazya hotA hai / pUrvokta khyAtioM se isa khyAti kA vailakSaNya spaSTa hai / isa khyAti ke anusAra zukti meM rajatajJAna, rajatasmRti se sahakRta pratyakSajJAna hai, na ki smRti; aura vaha bhI do jJAnoM kA bhramAtmaka saMyojana na hokara svayaM eka jJAna hai / isa taraha vivekAkhyAti se isakA baDA bheda hai / viparItakhyAti ke anusAra bAhya vastue~ sarvathA zUnyarUpa, jJAnarUpa yA sadrUpa nahIM hone se, asatkhyAti, AtmakhyAti yA satkhyAti ko yahA~ avakAza nahIM hai / isa vAda meM bAhya padArthoM ke viSaya meM laukikAlaukika yA kSaNika- vyaktAvyakta vibhAgIkaraNa na hone se, alaukikakhyAti va prasiddhArthakhyAti kA bhI sambhava nahIM / aura bAhya padArthoM kA nirvacana sambhavita hone se anirvacanIyakhyAti bhI zakya nahIM / bAhya padArtha ko AlambanabhUta mAnane jaina mata ke anusAra pratyabhijJAna Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 anusandhAna- 70 se yaha khyAti akhyAti bhI nahIM / aura anyatra sat kA atratya sat meM asat saMsarga kA bhAna bhI svIkRta na hone se asatsaMsargakhyAti se bhI yaha bhinna hai / isa khyAti meM to bhramajJAna meM eka satM kA anya sat ke rUpa meM hone vAlA anyathA yA viparIta darzana mAnya hone se yaha anyathAkhyAti yA viparItakhyAti ke nAma se pahacAnI jAtI hai / viparItakhyAti ke khaNDana meM nimnokta tarka diye jAte haiN| 1. bhramajJAna kA Alambana kyA hai rajata yA zukti ? | yadi zukti ko usakA Alambana mAne to usakA grahaNa rajatAkAra se kyoM hotA hai usakA spaSTIkaraNa azakya ho jAtA hai / yataH jo vastu jisa rUpa se jJAna meM pratibhAsita ho usI rUpa ko usa vastu kA AkAra samajhanA cAhie / Alambana kA AkAra anya ho aura anya AkAra se usakA pratibhAsa bhI ho aisA mAnane para to kisI bhI jJAna se kisI bhI cIja kA AkAra taya nahIM ho pAegA, kyoM ki taba to hara jJAna meM bhAsita AkAra ke viSaya meM zaGkA ho sakatI hai / prazna to yaha bhI hai ki zuktisthala meM zukti ko hI Alambana banAne vAle jJAna ko bhrama hI kyoM ginA jAya ? / - 2. yadi bhramajJAna rajata ko Alambana banAtA hai to zuktideza meM asadbhUta rajata ko viSaya banAne vAlA jJAna asatkhyAti hI huA / yadi rajata kA usa deza-kAla meM asattva hone para bhI, bhinna deza-kAla meM usakA sattva hone se asatkhyAti na hogI, to prazna hogA ki usa cakSu se asannikRSTa rajata kA idantvena cAkSuSapratyakSa kyoM ho rahA hai ? / yadi hama mAna le ki zukti, jo idantvena cAkSuSa pratyakSa kA viSaya hai, usameM, asannikRSTa rajata kA mithyA Aropa hotA hai; to vahA~ jaise rajata asannikRSTa hai vaise samUce vizva ke sAre padArtha asannikRSTa haiM, unakA bhAna kyoM nahIM hotA ? 3. 'idaM rajatam' yaha jJAna pratyakSAtmaka hone se use smRti kI apekSA hI nahIM hotI / to usameM smRtistha padArtha kA avabhAsana kaise ho sakatA hai ? Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 143 ina samasyAoM kA prabhAcandrAcArya ne 'nyAyakumudacandra' meM isa taraha samAdhAna diyA hai - asatkhyAti meM ekAntena asat padArtha kA prathana mAnA gayA hai, jaba ki anyathAkhyAti meM bhAsita padArtha kA anyatra sattva svIkRta hai yaha donoM meM mahad antara hai| ___asannikRSTa rajata kA doSavazAt sannikRSTa rUpa meM pratyakSa honA hI anyathAkhyAti (jo rUpa padArtha kA nahIM hai usa rUpa meM bodha) hai, to isameM Apatti kyA ? aura asannikRSTa kA grahaNa mAnane para bhI, sannikRSTa meM nihita sAdRzyAdi se ubuddha smaraNa ke viSayabhUta padArtha kA hI pratyakSa svIkArane se, vizva ke sabhI padArthoM ke pratyakSa kI Apatti bhI nahIM AtI / aura smaraNa meM parisphuraNa jisakA ho rahA hai usI kA bahirbhAna svIkArane para bhI, usa padArtha ko sarvathA jJAnarUpa na mAnakara usakI anyatra svatantra sattA svIkArane se, AtmakhyAti kA bhI bhaya nahIM hai| vastutaH hama jaina dArzanika bhramAtmaka 'idaM rajatam' jJAna ko pratyakSAtmaka nahi, apitu pratyabhijJAtmaka mAnate haiM / usa jJAna meM 'idam' aMza meM dRzyamAna aura 'rajatam' aMza meM dRSTa kA saGkalana hone se 'sa evA'yaM devadattaH' isa jJAna kI taraha vaha pratyabhijJA hI hai| aura vaha pratyabhijJAtmaka hone se hI use darzana va smaraNa donoM jJAnoM kI apekSA rahatI hai, anyathA kevala pratyakSajJAna meM smaraNa kI apekSA nahIM hotI / prabhAkara ne bhramasthAna meM darzana aura smaraNa kA mithyA ekIbhAva mAnA hai, jaba ki yahA~ darzana aura smaraNa donoM se janya eka svatantra pratyabhijJAtmaka jJAna kA svIkAra hai, yahI smRtipramoSa aura pratyabhijJAtmaka anyathAkhyAti meM antara hai / __usa bhramAtmaka jJAna meM jisakA apanA AkAra nigUDha ho cukA hai aura rajatAkAra jisane dhAraNa kiyA hai aisI zukti hI AlambanabhUta hai / jJAna * naiyAyika va jainoM kI anyathAkhyAti meM yaha eka sUkSma antara hai / aisI aura bhI bhinnatA hai jisakA jikra Age kiyA gayA hai| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 anusandhAna-70 rajatAkAra hone se zukti usakA Alambana kaise ho sakatI hai aisI zaGkA bhI yukta nahIM; kyoM ki aGgulinirdeza karake jisakA jJAna ke karmarUpa meM ullekha kiyA jAtA hai, use hI jJAna kA Alambana ginA jAtA hai, phira usakA pratibhAsa kisI bhI rUpa meM ho / zukti ke abhAva meM ukta bhramajJAna bhI nahIM hotA, ataH zukti ko hI ukta bhramajJAna kA Alambana samajhanA ucita hai / 11. vividha sadasatkhyAtiyA~ ___zaGkaracaitanyabhAratI ke khyAtivAda meM jainoM ko anyathAkhyAti kI jagaha sadasatkhyAti ke samarthaka dikhAe gae haiM / vahA~ sAGkhyoM aura kumArila bhaTTa ko bhI isake hI puraskartA batAye haiM / isakA kAraNa yaha hai ki "sadasatkhyAtirbAdhAbAdhAt" isa sUtra kI vijJAnabhikSu kRta vyAkhyA meM "sarva vastu nitya hone se svarUpa se bAdhAbhAva hai, aura saMsarga asat hone se bAdha hai" aura "rajata dukAna meM sthita rUpa se sat hai, aura zukti meM adhyasta rUpa se asat hai" aisA kahane se vijJAnabhikSu ko sadasatkhyAti mAnya hai aisA samajhA jAtA hai / cU~ki vijJAnabhikSu eka sAGkhyAcArya haiM, ataH khyAtivAda ke kartA ne ukta khyAti ko sAGkhyadarzana sammata samajhakara varNana kiyA ho aisA lagatA hai / nAgeza bhaTTa ne apanI 'maJjUSA' meM ukta sUtra kI vyAkhyA karate hue eka vilakSaNa prakAra kI sadasatkhyAti kA darzana karAyA hai / unakA kahanA hai ki zukti meM jaba taka rajata kA darzana hotA hai aura adhiSThAnabhUta zukti ke sattva ke Aropa se buddhi meM sadbhUta rajata kA bahirdeza meM sadrUpa se avabhAsana hotA hai, taba taka abAdha hai, aura uttarakAla meM bAdha hone se asattva pratIta hotA hai isa taraha se sadasatkhyAti samajhanI cAhie / bhATTa mata meM abhAva adhikaraNarUpa hotA hai / ataH zuktiniSTha rajata kA abhAva bhI zuktirUpa hI hai / phalataH asadbhUta rajata zuktirUpa se to bahirdeza meM vartamAna hI hai / lekina rajatarUpa se usakA abhAva hai / vastutaH jaina mata kI taraha hI bhATToM ne bhI abhAva (-rajatAbhAva) kA bhAvAntarasvarUpa (-zuktisvarUpa) hI svIkRta kiyA hai / arthAt rajata Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 145 rajatarUpa se sat hai va zuktirUpa se asat hai / isakA matalaba yaha huA ki zuktideza meM bhI rajata asadrUpeNa to vidyamAna hI hai| isalie zukti meM gRhIta hone vAlA rajata, zukti meM asadrUpeNa vidyamAna va sadrUpeNa avidyamAna hone se, usakA grahaNa sadasatkhyAti hI mAnI jAegI / ___ jainoM ne bhI pararUpa se vastu kA asattva svIkAra kiyA hai / usake mata se vastu sadasat-ubhayAtmaka hotI hai / svarUpa se sattva jaise usakA aMza hai, vaise pararUpa se asattva bhI usakA hI aMza hai / ataH zuktideza meM svarUpa se sattva kI vivakSA se vaha avidyamAna hone para bhI, pararUpa se asattva kI vivakSA se vaha vidyamAna hI hai / bhaGgyantara se kahA jAya to asat rajata vahA~ zuktirUpeNa vartamAna hI hai / ata: usakA grahaNa sadasatkhyAti hI samajhI jAegI / . isa taraha se dekhe to vijJAnabhikSu, nAgeza bhaTTa, kumArila bhaTTa va jainoM kI khyAtinirUpaNA meM vailakSaNya hone para bhI, bhrama ke viSayabhUta padArtha kA kathaJcit sat aura kathaJcit asat honA cAroM khyAtiyoM meM samAna hone se ve eka samAna 'sadasatkhyAti' ke nAma se khyAtivAda meM vyavahRta kI gaI hai / alabatta vijJAnabhikSu ke mata se rajata kA vahA~ svarUpa se sattva (-bAdhAbhAva) aura alIka saMsarga kA bhAna hone se asattva (-bAdha), nAgeza bhaTTa ke mata se bAdhAbhAvakAla meM rajata kA Aropita sattva aura bAdhakAla meM (sahaja) asattva, bhATTa mata meM zuktiniSTha rajatAbhAva zuktisvarUpa hone se aura asattva rajata kA hI dharma hone se, zuktirUpa se asat rajata kI vidyamAnatA (-sattva) aura svarUpa se sadbhUta rajata kI avidyamAnatA (-asattva), jaina mata meM parasvarUpa se abhAva aura svarUpa se sadbhAva - donoM vastu ke hI dharma hone se, zuktideza meM pararUpa se abhAvAtmaka rajata kI vidyamAnatA (-sattva) aura svarUpa se sadbhAvAtmaka rajata kI avidyamAnatA (-asattva) hone se cAroM sadasatkhyAtiyoM meM mUlagAmI bheda hai / phira bhI usa bheda kI upekSA karake vastu kI sadasadAtmakatA ko vivecita karate hue, cAroM khyAtiyA~ samAna abhidhAna prApta karatI haiM / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 anusandhAna- 70 naiyAyikoM ne zuktideza meM rajata kI kathaJcit sattA svIkRta nahIM kI hai / unake mata se to vahA~ rajata kA sarvathA asattva hI hai / isa aMza meM naiyAyika va bhATTa aura jainoM meM matabheda hone para bhI, puraHstha zukti hI anyatra svarUpeNa sat rajata ke rUpa meM pratibhAsita hotI hai isa aMza meM una tInoM ke vicAra samAna hone se tInoM kI khyAtiyA~ anyathAkhyAti yA viparItakhyAti ginI jAtI hai / nAgeza bhaTTa kI sadasatkhyAti naiyAyikoM kI anyathAkhyAti se milatIjhUlatI hI hai, aura vijJAnabhikSu kI sadasatkhyAti va asatsaMsargakhyAti meM nAmabheda mAtra hai, bAkI saba samAna hI lagatA hai / kisI dArzanika ne bhramajJAna ko nirdoSa nahIM mAnA hai / ataH sabhI dArzanikoM ne apanI apanI dRSTi se doSoM kI mImAMsA kI hai / naiyAyika-vaizeSikoM ke mata se viparyayajJAna meM doSa draSTA kA yA usake sAdhana kA hotA hai, artha kA kabhI nahIM / jaise indriya se prathama marIcikA kA nirvikalpa pratyakSa hone para, jaba savikalpajJAna kA avasara AtA hai, taba marIcikAgata jalasAdRzya ke darzana se upahata cakSu apanA kArya ThIka taraha se kara nahIM pAtI aura marIcikA meM jala kA viparyaya ho jAtA hai / isameM doSa dekhanevAle kA, usake mana kA yA indriya kA ho sakatA hai / lekina jJAna kI viSayabhUta marIcikA kA kyA doSa ? | agara vaha dUSita hotI, to usake sabhI draSTA ko ekasamAna viparyaya honA cAhie thA, so to hotA nahIM / isase viruddha, mImAMsA meM draSTA yA sAdhana ke jyoM viSaya kA bhI doSa ginAyA gayA hai| unakA kahanA hai ki viparyaya utpanna karane meM arthagata sAdRzya, saukSmya Adi kA bhI hissA hotA hai / boddhoM ke mata se aindriyaka pratyakSa meM indriya kI mukhyatA hone se mithyApratyaya meM usIkA doSa mukhya hotA hai / anya jitane bhI doSa ho ve sabhI milakara indriya ko hI vikRta karate haiM / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 147 jaina dRSTi se jJAnotpatti meM AtmA kI mukhyatA hai / ataH usake anusAra pramAtA kA hI doSa bhrama kA nimitta hai / pramAtA meM vikRti utpanna karane meM viSayAdi gata doSa bhale hI sahAyaka ho, mukhya kArya to pramAtA ke pUrvasaJcita karmoM ke vipAka kA hI hotA hai / ___advaitavAdiyoM ne karmavipAka kI jagaha avidyA kA abhyupagama kiyA hai| bhramajJAna kI utpatti ke bAda jaba taka usakA bAdhakajJAna nahIM hotA taba taka vaha nirdoSa hI ginA jAtA hai / aura puruSa use pramANa mAnakara hI pravRtta hotA hai / bAdhakajJAna se hI usake mithyAtva kI pratIti hotI hai / ____ navyanaiyAyikoM ne spaSTatA kI hai ki bhramajJAna bhI vizeSya aMza meM to abhrAnta hI hotA hai / udAharaNArtha, 'idaM rajatam' jJAna meM, abhimukha sthita padArtha (zukti) ki jo vizeSyabhUta hai, usakA hI 'idam'rUpa meM yathArtha saMvedana hone se, vizeSya-aMza meM to usa jJAna ko 'bhrama' kahA nahIM jA sakatA / usa jJAna kI bhrAnti rajatatvarUpa vizeSaNa-aMza meM hI hai / naiyAyikoM ne yahA~ eka hI jJAna ko bhrAntabhrAnta-ubhayasvarUpa ginakara syAdvAda kA hI abhyupagama kiyA hai, yaha dhyAnapAtra bAta hai| jainoM ne isase bhI Age baDhakara yaha batAyA hai ki bhramajJAna bhI na kevala vizeSyAMza meM, apitu "mujhe 'idaM rajatam' yaha jJAna huA" aise sva-paraprakAza pratyaya meM, athavA naiyAyikAdi sammata anuvyavasAyAdi meM, 'majhe' - pramAtaaMza, 'idam' - vizeSyAMza aura 'yaha jJAna' - pramitiaMza - ina tInoM aMzo meM vaha abhrAnta hI hotA hai / kyoM ki jJAna huA hai, mujhe huA hai aura purovartI padArtha ko Alambana banAkara huA hai - ina tInoM bAtoM meM to vaha mithyA nahIM hI hai / usakA mithyAtva kevala 'rajatam' yaha vizeSaNAMza meM hI sImita hai / * jaina mata meM koI bhI jJAna sva-paraprakAza na ho yaha sambhava nahIM / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 anusandhAna-70 jaina dArzanikoM kA kahanA hai ki jJAnoM ke vizeSaNAMza meM bhI . prAmANyetara-vyavasthA prAyazaH saGkIrNa hotI hai / udAharaNArtha, indriyadoSajanya candradvayadarzana meM saGkhyAMza ke viSaya meM bhrAnti hone para bhI, candra ke svarUpAMza meM to vaha samyagjJAna hI hai / usI taraha ekacandradarzana, jise hama pramA ginate haiM vaha bhI, saGkhyAMza va svarUpAMza meM bhale hI samyag ho, candra ko jitanI dUrI para hama samajhate haiM usase vAstava meM bahuta jyAdA dUrI para hone se, usa aMza meM to vaha bhI mithyA hai / isalie paramArthataH to koI bhI aindriyaka pratyakSa na to kevala mithyA hotA hai, na to kevala bhrAnta / prazna hotA hai ki sabhI aindriyaka pratyakSoM meM yadi prAmANya aura aprAmANya - donoM saMvalitarUpa meM hote haiM, to bhrAntAbhrAnta-viveka kaise siddha hogA ? syAdvAdiyoM kA kahanA hai ki jJAnagata saMvAda yA visaMvAda ke prakarSa-apakarSa kI apekSA se jJAnoM meM prAmANya yA aprAmANya kA vyavahAra hotA hai / jaise kastUrikAdi dravyoM meM sparzAdiguNoM kI apekSA gandhaguNa kI mAtrA utkaTa hone se vaha gandhadravya kahA jAtA hai, vaise hI jisa jJAna meM saMvAda kI apekSA visaMvAda kI mAtrA adhika ho use bhrAnta va apramANa ginA jAtA hai, jaba ki saMvAda ke Adhikya se vyavahAra meM jJAna ko pramANa samajhA jAtA hai / isa taraha bhramajJAna bhI kisI aMza meM sadbhUta kA aura kisI aMza meM asadbhUta kA grAhaka hone se, sadasatkhyAti hI siddha hotI hai / khyAtivAda kA yaha nirUpaNa yahA~ samApta hotA hai / pramANa-graMtho meM isase atirikta bahuta kucha isa bAre meM likhA gayA hai va aura bhI likhA jA sakatA hai / lekina sAralya va sakSepa, jo ki isa lekhazreNI ke pramukha uddeza haiM, unakI rakSA hetu, vaha yahA~ nahIM likhA gayA / lekhaka kI apanI kSamatA kI maryAdA bhI isameM kAraNabhUta hai / jijJAsuoM se pramANagranthoM meM anekazaH carcita khyAtivAda dekhane kA anurodha hai / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 149 lekhazreNI ke isa caraNa meM, paM. zrIdalasukhabhAI mAlavaNiyAjI ke dvArA sampAdita 'nyAyAvatAravAtikavRtti' (pra. sarasvatI pustaka bhaNDAra-ahamadAbAda) gata unake hI dvArA likhita khyAtivAda se sambandhita TippaNiyA~ aura paM. zrInagInabhAI zAha dvArA likhita 'SaDdarzana, bhAga-2, nyAya-vaizeSika darzana' pustaka (pra. - yunivarsiTI granthanirmANa borDa) gata 'bhrAntajJAna' isa prakaraNa se kAphI sahAyatA milI hai / yadi ye do sAdhana nahIM milate to lekha kA yaha svarUpa zAyada nahIM bana pAtA / isase atirikta nyAyakumudacandra (-prabhAcandrAcArya), prameyakamalamArtaNDa (-prabhAcandrAcArya) va aSTasahasrItAtparyavivaraNa (-upAdhyAya yazovijayajI) gata khyAtivAda-prakaraNa aura khyAtivAda (-zaGkaracaitanyabhAratI) gata sadasatkhyAtiprakaraNa va satkhyAtiprakaraNa kA yahA~ bahulatA se upayoga huA hai / inake alAvA bhI kucha granthoM kA isameM yathAvakAza upayoga kiyA gayA hai / lekhaka una saba granthoM aura granthakAroM kA RNI hai / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vihaGgAvalokana anusandhAna- 70 - upA. bhuvanacandra anu. 67 I A aGkanI prathama kRti 'kAlavicArazataka' e jaina jyotiSazAstra sAthe sambandhita racanA che. saM. TippaNa uparAnta saMzodhaka dvArA samajUtI paNa apAI che / te pachInI traNa prAJjala racanAo rasaprada che / AgaLanI 'aho vara ! boli' eka taddana navIna prakAranI racanA che / jAna mAMDave AvI hoya tyAre kanyA pakSavALA potAnA kulanI gauravarUpa vastuonI ghoSaNA karatA hoya evaM A racanAnuM svarUpa che / dareka kaNDikAmAM 'aho vara' evaM sambodhana Ave che / thoDI kaNDikAomAM 'aho zAlika' evaM sALA pratyenuM sambodhana paNa che tethI varapakSavALA paNa sAme ghoSaNA karatA hoya evaM lAge che / potAnI kulaparamparAnI uttama vAtonI AvA prasaMge gauravagAthA gAvAnI prathA kyAreka haze / pachI A ja prathAe 'phaTANAM'nuM rUpa lIdhuM hoya ema banyuM hoya / pR. 30 para nIcethI 10 mI paM. mAM ' ArAdhItA - pUjItA' che te karmaNi va. kR. no prayoga che. 'ArAdhAtA - ArAdhavAmAM AvatA' vo artha che / A ja prakAranA prayoga AgaLa paNa Ave che paNa tyAM vAcanabhUlathI khoTuM chapAyuM che / pR. 31, paM. nIcethI 13 mAM 'varNavI tau' ema che te 'varNavItau', pR. 32, paM. nIcethI 12 mAM 'ArAdhyatA' che tyAM 'ArAdhItA' vAMcavu joIe / paM. 2 mAM 'raMDha rAvaNa' che tyAM 'raNarAvaNa' hovAnI zakyatA che / 'dharaNavihAra-yugAdistava' vidvattApUrNa prauDha stotrakRti che / 'vRSabhajinastavana' paNa evI ja pANDityapUrNa chatAM rasika racanA che / 'delaulAlaGkAra-RSabhajinastotra' ghaNA sthAne aspaSTa rahe che / zlo. 17 mAM 'kSitirudbhaviSyati' evo pATha che tyAM 'kSatirudbhaviSyati' pATha bese che / 'vRSabhajinastavana' saMskRta - prAkRta be bhASAmAM nibaddha prAsAdika racanA che / I 'aSADhAbhUtiprabandha' nAmaka rAsakRtimAM tenA kartAe kathArasane ghUMTavAmAM saphalatA meLavI che / vAcanA zuddhaprAyaH che / kyAMka pATha samajAyo na Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 151 hovAnA kAraNe bhUla rahevA pAmI che / ka. 43 mAM 'sApadesu yaI usIsaI' che te vAcanabhUla cha / 'sApa de suyaI usIsai' ema vAMcatAM artha besI jAya cha / uMdarathI gabharAya che paNa jarUra paDatAM sApane ozIke mUkIne sUI jAya che - evI nArIsvabhAvanI vilakSaNatAnI ahIM vAta cha / 'gajasiMgharAyacaritra rAsa' nAme dIrgha rAsakRtino ardhabhAga A aMkamAM pragaTa thayo che / vAcanA mahadaMze zuddha che / maho.yazovijayajI ma.nA ziSya tattvavijayajInI pAMca racanAo A aGkamAM prasiddha thaI che, te kavinI prArambhika racanAo haze ema jaNAya che / 'bAra vratanI TIpa' mAM 12 vratonI saGkSipta vyAkhyA jovA maLe cha / __A. zrIrAmalAlajInA lekhamAM AgamonA pAThanirNaya vakhate UbhA thatA prazno ane te aMgenAM mArgadarzaka binduonI sundara carcA thaI cha / sAgarajI mahArAje Agama prakAzananuM kArya karyu tene te samayanI dRSTie bhagIratha kArya kahI zakAya / azuddha pATho ane pAThAntaronI samasyA vRttikAro/cUrNikAro sAme paNa hatI, tethI temanA karelA kArya- avamUlyana na karI zakAya; evaM ja sAgarajI mahArAjanA kArya vize samajavU yogya che / anu0 nA sampAdakajIe potAnI TippaNImAM kaDaM ke "AgamomAM parivartana zrIghAsIlAlajI mahArAje karyAM hatAM te vize A. zrIrAmalAlajIe koI jikara ko nathI" - e vAta gambhIra cha / zrIrAmalAlajInA dhyAnamAM A vAta haze ja / AnandanI vAta e che ke sthAnakavAsI, terApaMthI vagere paramparAonA vidvAna munivaro cUrNi/vRtti va. nA mahattvano svIkAra karatA thayA che ane saMzodhanasamIkSaNanI paddhati je have vikasita thaI che teno upayoga karatA thayA cha / ___maskarin / makkhali viSayaka carcAmAM munizrI trailokyamaNDanavijayajIe upasthita karelA muddA paNa dhyAnArha che / 'maGkhali'mAMthI 'maskarin' thaq zabdavikAsanI dRSTie sambhavita nathI e munizrIne svIkArya lAge che / makkhali / maGkhalino pUrvaz2a koI zabda prAcIna saMskRtamAM hovo joIe evaM munizrI, sUcana dhyAnArha che / enI zodha cAlU rAkhavA jevI cha / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 anusandhAna-70 anu. 68 ___ A aGkanI pramukha kRti che 'jayatihuyaNa'stotranA padyAnuvAdarUpe zrIkSamAkalyANa dvArA racita bhASA / anuvAdakRtio mATe eka tabakke 'bhASA' saMjJA pracalita thayelI / prastuta 'bhASA'mAM mUla apabhraMza kRtino sarala chatAM kAvyAtmaka anuvAda thayo che / 'eka itihAsapatra'nuM mahattva svayaMspaSTa cha / saMzodhake emAMnA binduo para carcA karI che, sAthe sAthe samagra patrano gujarAtI anuvAda ke sArAMza Apyo hota to patranI upayogitA vadhata / 'zAsvatajinastavana' apabhraMza bhASAnI kRti che / ___ zrIvijayasenasUrijInA patramAMnAM binduo para saMzodhaka / sampAdakajIe paryApta avalokano karI patranuM tAtparya rekhAGkita kayuM che / patramAMnI vigata senasUrijInA vyaktitvane vadhu ujAgara karI jAya che / ____ yogabindunI TIkA antargata saMzodhanapAtra sthAnonI carcA karato lekha saMzodhanakSetre kAma karanArAo mATe eka navI ja kAmagIrI karavAnI vAta carce cha / saMzodhakoe mAtra bhASA, itihAsa ke lipinA dRSTikoNathI ja nahi, te te viSayanA sandarbhe paNa kRtinI parIkSA karavI ghaTe - e A lekhanuM tAtparya cha / anusandhAne je vijJaptipatronA vizeSAGka karyA temAM tathA anyatra prakAzita vijJaptipatronI savistara sUci A aGkamA che / anu0 nA 51 thI 67 sudhInA aGkomA prakAzita sAmagrInI viSayavAra sUci paNa apAI cha / kula 164 racanAomA 45 thI vadhu to saM. / prA. stotrAtmaka kRtio pragaTa thaI cha / kula 131 vi. pa. A vizeSAGkomA pragaTa thayA / anu0 69 ___ jaina stotrasAhityanA akSayabhaNDAramAthI vadhu traNa stotra A aGkamAM prakAzita thayA che / traNe racanAomAM kaMika vizeSa che / prathama stotramAM zaraNAgatino bhAva viyoginI chandamAM caeNTAyo che / gautamasvAmInI stutimAM saMskRta vyAkaraNanA ochA jANItAM rUpo vaNI lIdhAM che / trIjI stutimAM yamaka (akSarasamUhanA punarAvartana)nI camatkRti jovA maLe cha / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 153 'viSamavyAkhyAkAvyAni'mAM saMskRta prahelikA (koyaDA) che / saMskRta bhASAnI sandhi ane samAsanI khUbIono upayoga karIne koyaDA sarjavAmAM AvyA che / saMskRtanA abhyAsIone bauddhika kasarata karAve evI racanAo cha / TippaNothI ukelamAM madada maLe che / saMzodhaka munizrIe keTalAka ukela zodhI ApyA che / 29 mA zlokano je ukela sUcavyo che te sAco nathI / gauH + IpadaM ema sandhi chUTI pADatAM kartA 'gauH' maLe che / hajI amuka prahelikAnA uttara zodhavAnA bAkI rahe cha / akSayacandra vAcaka para preSita lekhapatra vidvAna munionA ucca bauddhika vyAyAmano namUno che / A vAcaka nAgorI vaDa tapagaccha (-pArzvacandra gaccha) nA hatA / sakalacandra gaNinI eka ma. gu. racanA ahIM prathama vAra prakAzita thaI cha / ka. 10 mAM 'syAlIjaI' che tyAM 'syA lIjaI' ema chUTuM vAMcaq joIe / ka. 12 mAM 'chapAyu' che tyAM 'potAne kema chupAvI zakAya' evo artha che, 'saMtAine' nahIM / ka. 29 mAM 'pAMtariu' no artha "bhinna paDatuM', 'judI jAtanuM' evo thAya che / __udayasAgarajI kRta 'thUlibhadracandrAyaNA' mAM zRGgArarasa, poSaNa kavie muktahaste kayuM che, ante vairAgyamAM paryavajJAna kayuM che / saMzodhaka munivare nodhyuM che ke jai. gU. ka, mAM candrAvalA-candrAyaNA prakAranI eka ja kRti noMdhAI cha / parantu ema nathI; tyAM alaga alaga viSayanA zIrSaka nIce becAra candrAvalA noMdhAyA che / jo ke candrAvalA prakAranI kRtio ochI che e vAta sAcI che / zrI jayaMta koThArIe jayavaMtasUri kRta sthUlibhadra candrAvalAM sampAdita karIne phArbasa traimAsikamAM pragaTa karAvelAM ! / candrAulAmAM prema-zRGgAra-viraha jevA bhAva vyakta thatA, tethI dharma/bhaktinI abhivyakti mATe enuM mAdhyama levAnuM anukUla na bane / prema-zRGgArano viSaya jemAM Avato hoya evA prasaMgo laIne tyAga/virAganI preraNA ApI zakAya tyAM e mAdhyama kAma Ave / ane AvA viSayanI mAvajata karavI agharI che, AthI candrAulA prakAranI racanAo atyalpa pramANamAM thaI che ema kahevAmAM vAMdho nathI / prastuta racanAmAMnA keTalAka zabdo : Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 anusandhAna-70 ka. 35 'pADI' : zabdakozamAM saMzodhake Ano artha 'adhikAra' jaNAvyo che, paNa sandarbha jotAM A artha besato nathI / sakhI kozAne samajAve che ke 'ima navi dIjai ApaNa pADI' potAMnI jAtane Ama nIcI na pADI devI - arthAt koinA rUpa va. guNothI AkarSAine jAta soMpI na devI, dhanane ja mahattva Apay - evo bhAva cha / ka. 69 'koraDi cAvai' no artha 'karoDo vAto saMbhalAve' evo na thaI zake; bAraNAmAM UbhI UbhI koraDa (maTha) cAve che - evo artha nIkaLe che / asaMskArI strI- varNana che eTale A baMdhabesataM thAya / ka. 61 mAM ja 'barabIya' che, eno artha 'abhimAnI' evo Apyo che tene badale 'abhimAnathI' samajavU joIe / ka. 78 mAMno 'ekalasaMthuI' zabda vadhu tapAsa mAge cha / saMthau = 'seMtho' zabda che, e uparathI 'eka seMthAvAlI' arthAt 'eka sarakhI' evo lAkSaNika artha thaI zake / ___'gajasiMhakumAra copaI' A aMkamAM pUrI thAya che / vAcanA zuddhaprAyaH cha / kyAMka samajaphera athavA vAcanabhUla thaI che| khaM. 3, ka. 55 'raghavalagI' che tyAM 'rathavalagI' joIe / khaM. 4, ka. 73 mAM 'si udesa' chapAyuM che tyAM 'siu desa' pATha vAMcavo ThIka lAge che - 'zuM Apazo' evo artha bese che / ka. 86 mA 'choDAvi vAte' ne sthAne 'choDAvivA te' vAMcaveM ghaTe / A aGkamAM eka viziSTa kRti pragaTa thavA pAmI che / rAmasanehI sampradAyanA eka mahanta upara lakhAyela kAvyamaya vijJaptipatra eka ajaina kRti che / anu0 mAM ene sthAna ApIne anu0 nA sampAdakajIe potAnI zuddha sAhityikaniSThAno paricaya karAvyo che / hastaprata parathI AnI vAcanA munizrI suyazavijayasujasavijaye taiyAra karI che / AnuM vivaraNa / arthaghaTana zrIniraMjana rAjyagurue karyu che / rAmasanehI sampradAya ane tenA mahanto ityAdi upara rAjyagurue paryApta pUraka mAhitI ApI che, jethI kRtino AsvAda sahu koI pAmI zakaze / ka. 119 ane 120 nA arthaghaTanamAM thoDI muzkelI anubhavAI che, parantu AvI racanAomAM kavio vinoda khAtara zabdaracanA karatA hoya che evaM ja ahIM paNa che / vizeSa gUDhatA jevU nathI / 1. ma.gu.ko.mAM 'pADi'no artha 'adhikArakSetra' noMdhAyelo ja che. sandarbha pramANe "ama ApaNo adhikAra koine soMpI na devAya" avo artha paNa saGgata thaI zake che. tAtparya to sarakhaM jaM che / 2. koraDAM - gAMgaDu anAja / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 155 ka. 119 : dizAno Adi akSara ane kAlIno antya akSara manamAM vicAro ane umarAvasiMhanI vinanti che ke tene pAvana karo / (di + lI = dilIzahera) / ka. 120 : batrIza akSaramAM prathama akSara = ka; tenI AgaLa 27 mo akSara = ra; pANa sAthe ekavIzamo akSara = pA. karapA - kRpA / kRpA rAkhajo / 'paJcaparameSThI namaskArArtha'mAM thoDI vAcanabhUlo rahI jaNAya che / pR. 115, paM. 3 'huM' che tyAM hu[u] evo sudhAro Avazyaka cha / pR. 117, paM. nIcethI 8 - loke che, tyAM 'loka' hoya to bese / pR. 118, paM. nIcethI 11 - 'jIvaruli vA nau' ne sthAne 'jIva rulivAnau' vAMcaveM ghaTe / nIcethI paM. 1 'pAMkhIyAnI'mAM anusvAra na joIe / - cha'rIpAlita saGgha stavana tathA pAvAgiri caityapravADi - e banne aitihAsika racanAo sundara rIte sampAdita thaI ahIM rajU thaI cha / sampAdikAoe pUraka mAhitI ekatra karI ApI che / pR. 148 para 'vaMdara (?) vAli' ema che tyAM ma. gU. zabda che je khoTo vaMcAyo che / madhyakAlIna kRtionA na samajAtA zabdo mATe zrI jayaMta koThArIno ma. gU. koza jovAnI Teva pADavA jevI che, jethI kRti zuddha karI zakAya; kyAreka ma. gU. ko. mAM na noMdhAyo hoya evo zabda maLI Ave to zabdomAM umero paNa thaI zake / 'vaMdaravAli' no artha che : 'bAraNe laTakAvAtA toraNa' / 'caitrapravADi' mAM 'bhASA' zIrSakano artha 'DhALa' thAya che / ka. 19 ane ka. 24 thI paNa DhALa badalAya che, je sampAdake zodhIne sUcita karavAnI jarUra rhe| muni zrItrailokyamaNDanavijayajInA be abhyAsalekha zAstrAbhyAsIonA kAmanA che / kramika, suzliSTa ane vyApaka sandarbhayukta carcA e munizrInI zailInAM lakSaNa banavA jaI rahyAM che / DaoN. nalinI balavIranuM vaktavya temanI vidyApriyatA ane namratArnu nidarzana karAvI jAya che / jaina sAdhu-sAdhvIo pratyeno temano AdarabhAva joIne sAzcarya Ananda thAya / jaina derAsara, nAnI khAkhara-370435, ji. kaccha, gujarAta Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 anusandhAna-70 sodof granthAvalokana Piotr Balcerowicz, Early Asceticism in India Ajivikism and Jainism. [362p., 20 figures, 1 table. London: Routledge, 2015 and New York, 2016. Hardbound. PS 90; $ 95.] Review by Willem Bollee After many preliminary studies the Warsaw Indologist herewith has given us a proper successor to Arthur Basham's up to now standard work on the Ajivikas, which to a greater extent uses data from Buddhist than from Jinist sources. The disparity seems to have been dispelled with this new book in which the author (hereafter : PB) wishes to re-examine the relation between Pasa ([U]pasva[sena)'; "Parsva"), Vardhamana Mahavira and Gosala Mankhaliputta, the older leaders known of the religious traditions in question. In the absence of Ajivika scriptures we depend for their doctrines on Jain and Buddhist references. Gosala's father may have been an itinerant bard who stayed for some time in a cow stall of the Brahman Gobahula where Gosala is said to have been born.? In a table (p. 36) PB clearly pictures the complex relations between Gosala and Mahavira, in which the former in the early Jain community was an important teacher, even 1 Bollee, Review of Kristi L. Wiley, Historical Dictionary of Jainism (2004). In: ZDMG 158,2 (2008): 507f. 2 PB appears to accept the meaning of the name Gosala as born in a cow stall" (p. 35), which Reviewer) thinks odd and would rather take it to be a Magadhism for "Gosara, rich in cows' like Gobahula, the name of his landlord, or 'strong as an ox', for which cf. Gobala. Gosala will not have been the only one born in a cow stall and that would therefore not be a reason to be called after. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 julAI - 2016 considered a tirthamkara by his followers. Originally a disciple of Pasa and wearing cloths and using an alms bowl Mahavira after meeting Gosala adopted nudity and eating from his cupped hands. Further, the Jains probably borrowed the idea of social classes (in the form of lesyas), and astrology and fortune telling from the Ajivikas with whom in the beginning they may have shared a corpus of authoritative texts, the Puvvas, of which tradition the noncanonical Isibhasiyaim perhaps became an offshoot (p. 78). These Puvvas may have contained the Mahanimittas of the Ajivikas and were therefore probably forgotten deliberately. PB also discusses several other beliefs and practices such as sallekhana, determinism, syad-vada/anekanta-vada, the tripartite pattern of jiva, a-jiva and jivajiva, and the art of the Ajivikas with many of his own photographs, and is certainly right in his last sentence: "Jainism and its contributions to Indian religious, ascetic and philosophical traditions would look quite different, had there not been Gosala Mankhaliputta and the Ajivikas." The books stands out by precise analysis, is very readable despite its many learned excursions, and has an extensive bibliography and a good index. An early Indian edition is a must for Jains with real interest in the history and contents of their religion. Prof. Dr. Willem Bollee Don-Bosco-Str. 2 D-96047 Bamberg Tel. 0951-69481 willem.bollee@t-online.de Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 anusandhAna-70 ( uparanA lakhANano sArAnuvAda) ghaNA badhA pUrva adhyayana bAda voryo inDolojisTe ApaNane Arthara bAzamanA AjIviko paranA atyAra sudhInA pramANita kAryano eka yogya vArasadAra ahIM Apyo che, ke jeNe jaina sandarbho karatAM bauddha sandarbhono vadhu pramANamAM upayoga karyo che / jemAM vividha dharmaparamparAonA nAyaka evA pAsa, vardhamAna mahAvIra ane gozAla maMkhaliputra vaccenA carcAspada sambandho aMge lekhaka punaH parIkSaNa karavA icche che evA A pustakathI ghaNI viSamatAo dUra thatI jaNAya che / AjIvika sAhityanA abhAvamAM ApaNe emanA dharmasiddhAntone samajavA mATe bauddha ane jaina sandarbho para ja AdhAra rAkhavo paDe che / gozAlAnA pitA kadAca eka yAyAvara bhATa hatA ane teo thoDAka samaya mATe gobahula brAhmaNanI gozALAmAM rokAyA hatA, jyAM gozAlakano janma thayo hovAnuM kahevAya che / PB (lekhaka) eka koSTakamAM gozAla ane mahAvIra vaccenA jaTila sambandho vize spaSTatA karatAM jaNAve che ke gozAla prAcIna jaina samAjano eka mahattvapUrNa zikSaka hato ane enA anuyAyIo ene 'tIrthaGkara' tarIke oLakhatA hatA / mULabhUta rIte 'pAsa'nA ziSya, cIvaradhArI. ane pAtrabhojI evA mahAvIre gozAlane maLyA pachI nagnatA apanAvI ane karapAtrI banyA / tyArabAda, saMbhavataH jainoe lezyA-AdhArita sAmAjika vargIkaraNanI kalpanA, jyotiSa temaja bhaviSyakathanane sambandhita vicAro AjIviko pAsethI uchInA lIdhA / A AjIviko sAthe jainoe zaruAtamAM kadAca adhikRta zAstro ke je 'pUrva' tarIke oLakhAya che, temano vinimaya ko hato / 'isibhAsiyAI' A pUrvanI paramparAno ja eka anAgamika phaNago cha / A pUrvonuM gaThana kadAca AjIvikonAM mahAnimittonA AdhAre thayuM hatuM / ane sambhavataH tethI ja te sampUrNapaNe bhUlAI cUkyA cha / ___PB A uparAMta saMlekhanA, niyativAda, syAdvAda/anekAntavAda, jIvaajIva-jIvAjIva ema traNa rAzimAM vibhAjana jevI anya keTalIka mAnyatAo tema ja. dharmakriyAo ane potAnA ghaNA badhA phoTogrAphsa sAthe Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 AjIvikonI kalA vize paNa carcA kare che / e- e chelluM vidhAna taddana sAcuM che ke : "jo gozAla maMkhaliputra ane AjIviko na hota to jainavidyA ane enuM bhAratIya dhArmika ane dArzanika kSetre pradAna kaMIka jueM ja dekhAtuM hota." sampAdakanI noMdha vizvanAM aneka vidyAkendromAM temaja svatantra rUpe, aneka vidvAno, bhArata nA dharma, tattvajJAna, darzana, itihAsa vagere viSe adhyayana tathA saMzodhana karyA kare che / teo inDolojI, bauddholojInI jema ja jainolojI viSe paNa kArya karatA hoya che / temanAM adhyayano samIkSAtmaka, tulanAtmaka ke AlocanAtmaka ema vividha prakAranA hoya / - te loko jaina nathI / jaina paripATI ke paramparAgata mAnyatAothI vAkepha nathI athavA vAkepha hoya to paNa te badhuM temane mAnya hovU jarUrI nathI / teo taddana taTastha ane trAhita abhyAsu jana hovAnA, ane potAnA svatantra dRSTikoNathI ja badhuM jovA-tapAsavAnA / e vAta jANItI . che ke bhagavAna mahAvIranA samayamAM anya 6 mahAtmAo paNa tIrthaGkara tarIke prakhyAta hatA; temano paNa siddhAnta, prabhAva tathA anuyAyIgaNa hato / temAMnA eka te maMkhaliputra gozAla / ApaNA paramparAgata granthomAM te bhagavAna mahAvIranA jIvanamA eka khalanAyaka athavA vidUSakarUpe AlekhAya che, varNavAya che / paryuSaNa daramyAna thatuM tenuM varNana upahAsAtmaka hoya che, je vicArazIla ke vyApaka abhyAsa karanArA mATe arucikara hoya che / parantu jyAre saMsAramAM ne samAjamAM tene paNa eka tIrthaGkara ke dharmapravartaka tarIke khyAti ane svIkRti maLI hoya tyAre, tema ja tenA pratipAdita siddhAntonu paNa bhAratIya tattvadarzananA sandarbhamAM mUlya aMkAtuM hoya tyAre, taTastha ke jaina na hoya tevA vidvAno tenA ane bhagavAna Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna- 70 varanA sambandho viSe, siddhAnto viSe, vividha dRSTikoNathI tathA itihAsanA pariprekSyamA carcA - vimarza kare to te abhyAsa karavA yogya viSaya banI rahe / AmAM dhArmika mAnyatA ke paramparAne ADI na lavAya / 160 alabatta, eno artha evo nahi ke te loko je kahe ke lakhe te ApaNe yathAtatha mAnI ke svIkArI lIdhuM che ke laIe chIe / ApaNe to temanI vAto jANavAnI che| ane pachI ApaNane khapatuM kAMI hoya to te aMge vicAravAnuM, ane anukUla na hoya to te badhuM temanA pustakamAM ja rahevA devAnuM / koInuM lakhANa chApavAno artha 'tenAM pratipAdanomAM saMmati' evo na thaI zake / mAtra madhyasthabhAve ApaNane anukULa hoya tenI jema ja, pratikULa hoya tevI vAtone paNa sAMbhaLatAM ane anveSaka dRSTie tapAsatAM zIkhavAnuM che / prA. viliyama bolI eka jarmana vidvAna che, inDolojI tathA jainolojInA prakANDa adhyetA che / temaNe, vidvAna Piotr Balcerowicz nAmanA mitre lakhela zodhapUrNa grantha 'AjIvikijhama enDa jainijhama' viSe potAnuM avalokana 'anusandhAna' mATe pAThavela che / te yathAvaMt, amArI noMdha sAthe, prakaTa karavAmAM Avela che / zI. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ julAI-2016 161 pAyA cha - sudhAro triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam - bhAga 3, parva 5-6-7 (saM. - paM. zrIramaNIkavijayajI gaNi, vijayazIlacandrasUri, pra. - ka.sa. zrIhemacandrAcArya na.ja. za.smR.saM. zikSaNanidhi - amadAvAda, saM. 2057)mAM rahelI eka kSati tarapha munizrI zrutatilakavijayajIe dhyAna doryu che. parva-7, sarga-10, zloka 52 Ama che - "bhrAntvA zrIkAntajIvo'bhUnmRNAlakandapattane / rAjasUnurvajrakaNThaH, zambhu-hemavatIbhavaH // " . AmAM traNa pAThAntara noMdhAyA che - "rAjJaH sUnu0, vajrakandaH, zambhurtema0" atre rAvaNa, lakSmaNa, sItA va.nA pUrvabhavonA varNana- prakaraNa che. temAM zrIkAntano jIva zambhu nAmano rAjaputra thaIne bhavAntaramAM rAvaNarUpe janma le che tevo sandarbha che. parantu uparanA zlokathI to zrIkAntano jIva 'zambhu' nahi, paNa zambhuno putra 'vajrakaNTha' thayo evaM phalita thAya che. je asaGgata che. munizrI atre arthasaGgati mATe uttarArdha Avo hoI zake tema sUcave che - "rAjJaH sUnurvajrakamboH, zambhurhemavatIbhavaH // " AmAM je traNa sudhArA sUcavAyA che, temAMthI be to (rAjJaH sUnu0 ane zambhurtema0) pAThAntararUpe maLe ja che. ane 'vajrakamboH'nuM lekhanadoSathI 'vajrakaNThaH' thayuM hoya te paNa zakya che. temaja A pATha mujaba zrIkAntano jIva vajrakambu rAjA ane hemavatI rANIno putra 'zambhu' thayo tevU phalita thAya che, te paNa barAbara che. A kSatinirdeza karavA badala munizrInA ame AbhArI chIe. A uparAnta anya eka kSati paNa hamaNAM amArA dhyAnamAM AvI cha : triSaSTi0 bhAga-4, pR. 180, parva 9, sarga 3, zloka 26mAM AvatA 'rAdhA' zabdano artha TippaNImAM 'anurAdhAnakSatra' noMdhAyo che. tene badale 'vizAkhAnakSatra' thavo joie. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 anusandhAna-70 Do. madhusUdana DhAMkI smRtizeSa vikhyAta sthApatyavid, purAtattvavid, itihAsavid, DaoN. madhusUdana DhAMkI have ApaNI vacce nathI rahyA ! tA. 29 julAI 2016nI rAtre 11-40nA sumAre, amadAvAdamAM Do. pArekhanI hospiTalamAM DaoN. DhAMkIe dehatyAga karyo, tyAre teo temanA AyuSyanA 88mA varSanI pUrNAhutinA Are hatA. tA. 31 julAIe to temano janmadina hato ! DaoN. DhAMkI, temanA, amArA jevA seMkaDo cAhako mATe, AdaraNIya DhAMkIsAheba hatA. teo samAjanA temaja sAhityajagatnA bAla, vRddha, yuvAna. - tamAma umaranA lokone potAnA mitra banAvI zakatA hatA. sAhitya, te gujarAtI hoya, hindI hoya ke aMgrejI hoya, sarjanAtmaka hoya, samIkSAtmaka hoya ke saMzodhanAtmaka hoya, tenI tamAma vidhAonA tathA pravAhonA samparkamAM rahevU, tenA zodhaka-sarjako sAthe paNa zakya samparka dharAvavo, ane te saghaLA viSe, sahune Azcarya thAya te hade, potAnI TippaNI, pratibhAva ane vizleSaNa ApavA, A temanI sahaja-vilakSaNa kSamatA hatI. vidyAnI agaNita zAkhAomAM temanI gati ane pahoMca hatI. temano zabda, zodhajagatmAM pramANabhUta ane AkharI gaNAto. mANasa tarIke teo khUba milanasAra, premALa ane hasamukhA hatA. TIkhaLa athavA ramUja e temanA svabhAvano eka majAno hisso hato. temanA viSe Aq to ghaNuM kahI zakAya. __ AvA sarvapriya DhAMkIsAhebane gujarAte oLakhyA nahi, jaina samAje temane pichANyA nahi, e. keTaluM vicitra lAge ! DhAMkIsAhebanI ciravidAyathI vaizvika temaja bhAratIya vidyAvizvamAM kadI bharapAI na karI zakAya tevI khoTa paDI che. temanA vidyApUta AtmAne mATe zAnti prArthIe. ___DhAMkIsAhebane aMjalirUpe 'anusandhAna'no have pachIno aMka 'DaoN. DhAMkI vizeSAGka' tarIke pragaTa karavAmAM Avaze. sAhityakAro tathA saMzodhaka mitrone potAnA zodha-lekha ane smaraNa-lekha pAThavavA vijJapti. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KIRIT GRAPHICS : 09898490091