________________
३०
अनुसन्धान- ७०
श्रीसर्वविजयजी कृत 'पुण्डरीक' शब्दशतार्थी
- सं. गणि सुयशचन्द्रविजय मुनि सुजसचन्द्रविजय
"जैन साहित्यना मुख्यतया बे भाग पाडी शकाय (१) एकार्थक अने (२) अनेकार्थक । जैन आगमो पाइय ( प्राकृत) मां रचाया छे । तेनां सूत्रो. अनेकार्थक छे । ए चारे अनुयोगनां सूचक छे । आनुं एक उदाहरण श्रीजिनप्रभसूरिजीए आवस्सयनिज्जुत्ति (आवश्यकनिर्युक्ति) नी ३३६मी गाथाना निरूपण द्वारा पूरुं पाड्युं छे । अनागमिक साहित्यगत केटलीक कृतिओ अनेकार्थक छे. अहीं हुं 'अनेकार्थक' - शब्द व्यापक अर्थमां वापरुं छं । अने एथी नीचे मुजबनी रचनाओने अनेकार्थक गणुं छं.
I
(१) द्वयाश्रयकाव्य (२) अनेकसन्धानकाव्य (३) पादपूर्तिरूपकाव्य (४) अनेकार्थक कृतिओ । तेमां
द्वयाश्रयकाव्यो बे भिन्न-भिन्न विषयने एक साथे रंजू करे छे । अनेकसन्धान काव्यो प्राय: चरित्रात्मक छे । ए एक करता वधु व्यक्तिनां चरित्रो पूरां पाडे छे । पादपूर्तिरूप काव्यो पैकी केटलांय एवा छे के जेमां जे चरणनी पादपूर्ति होय ते चरणने चालु अर्थमां उपयोग न करतां अन्य अर्थनुं द्योतक बनावायुं होय । अनेकार्थीकृतिओ एक ज पद्य आदिना अर्थोथी अलंकृत होय छे ।"
उपरोक्त शब्दोथी "जैन संस्कृत साहित्यनो इतिहास " ( खण्ड - २, प्रस्तावना पत्र क्र. ६६) पर प्रो. हीराभाई कापडिया 'अनेकार्थकसाहित्य' शीर्षक हेठळ काव्यना मुख्य प्रकारोनो सरल - सचोट बोध आप्यो छे. तेमां पण अमारी समजण मुजब अनेकार्थक कृतिओनी विभाजना नीचे मुजब विचारी शकाय :
(१) अनेकार्थकपद्यो वाळी कृतिओ एक ज पद्यना एकथी वधु अर्थो संभवता होय तेवी कृतिओ, शतार्थीकाव्यो, कुमारविहारप्रशस्ति वगेरे कृतिओ । (२) अनेकार्थचरणयुक्त कृतिओ एक जं चरणना एकथी वधु अर्थो संभवता होय तेवी कृतिओ । ‘राजानो ददते सौख्यम्', 'नालिकेरसमाकाराः ' वगेरे कृतिओ ।
(३) अनेकार्थकशब्दयुक्त कृतिओ एक ज पदना एकथी वधु अर्थो संभवता होय तेवी कृतिओ हरि, पुण्डरीक, कमल, पराग, परिमल, सारंग, संवर जेवा शब्दोनो प्रयोग करी रचायेल कृतिओ ।
