Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 05
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
षष्ठाध्यायस्य प्रथमः पादः
२७
उदा० - वावश्यते, वावश्येते वावश्यन्ते । 'ग्रहिज्या० ' ( ६ । १ । १६ )
1
इत्यनेन प्राप्तं सम्प्रसारणं प्रतिषिध्यते ।
आर्यभाषाः अर्थ- (वश:) वश् (धातोः) धातु को (यङि) यङ् प्रत्यय परे होने पर (सम्प्रसारणम्) सम्प्रसारण (न) नहीं होता है।
उदा० - वावश्यते । वह पुन: पुन: / अधिक कामना करता है। वावश्येते । वे दोनों पुनः-पुनः/अधिक कामना करते हैं। वावश्यन्ते । वे सब पुनः पुनः / अधिक कामना करते हैं ।
सिद्धि - वावश्यते । वश्+यङ् । वश्+य । वश्य्+वश्य । व+वश्य । वा+वश्य । वावश्य+लट् । वावश्य+त। वावश्य+शप्+त। वावश्य+अ+ते । वावश्यते ।
यहां 'वेश कान्तों' (अदा०प०) धातु से 'धातोरेकाचो०' (३।१।२२ ) से यङ् प्रत्यय है । यङ् प्रत्यय परे होने पर 'प्रहिज्या०' ( ६ |१|१६ ) से प्राप्त सम्प्रसारण का इस सूत्र से प्रतिषेध होता है। 'दीर्घोऽकितः' (७।४।८३) से अभ्यास को दीर्घ होता है । तत्पश्चात् 'वावश्य' धातु से लट् प्रत्यय है। ऐसे ही वावश्येते, वावश्यन्ते ।
की- आदेश:
(६) चाय: की | २१ |
प०वि०- चाय: ६ |१ की १ ।१ (सु- लुक् ) । अनु० - धातो:, यङि इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - चायो धातोर्यङि की:
अर्थ:- चायो धातो: स्थाने यङि प्रत्यये परत: की - आदेशो भवति / उदा० - चेकीयते, चेकीयेते, चेकीयन्ते ।
आर्यभाषाः अर्थ-(चाय) चाय् (धातोः) धातु के स्थान में ( यङि ) यङ् प्रत्यय परे होने पर (की) की आदेश होता है।
उदा० - चेकीयते । वह पुन: पुन: / अधिक पूजा करता है। चेकीयेते । वे दोनों पुनः-पुनः/अधिक पूजा करते हैं। चेकीयन्ते । वे सब पुन: पुन: / अधिक पूजा करते हैं । सिद्धि-चेकीयते । चाय्+यङ् । की+य। कीय्+कीय । की+कीय। के+कीय । चे+कीय | चेकीय+लट् । चेकीय+त। चेकीय+शप्+त । चेकीय+अ+ते । चेकीयते ।
यहां 'चायृ पूजानिशामनयो:' (भ्वा०3०) धातु से 'धातोरेकाचो०' (३।१।२२ ) से यंङ् प्रत्यय है। यङ् प्रत्यय परे होने पर इस सूत्र से 'चाय' के स्थान में 'की' आदेश होता है। 'गुणो यङ्लुको:' (२७/४/८२ ) से अभ्यास को गुण और 'अभ्यासे (ci४ 1५३) से अभ्यास के ककार को चर् चकार होता है। तत्पश्चात् 'चेकीय' धातु से लट् प्रत्यय है।