________________
सम्यग्दर्शन
३६४
III सम्यग्दर्शनकी उत्पत्तिके निमित्त
३. कारणोंका स्वामित्व व शंकाएँ
१. चारों गतियोंमें यथासम्भव कारण (ष. खं/६/१/१,६-/सूत्र नं./४१६-४३६); (ति. प./अधि./गा. नं.); ( स. सि./१/७/२६/२ ); (रा. वा./२/३/२/१०५/३)
पं. ख/सूत्र नं.
मार्गणा
जिनबिंब द.
धर्मश्रवण
जातिस्मरण
वेदना
ष. ख./सूत्र नं.
मार्गणा
जिनमहिमा द.
धर्मश्रवण
जातिस्मरण
देवद्धि द,
१. | नरक गतिः
१. देवगति
६-६ | १-३ पृथिवी.
,
३७-३८
भवनवासी
" | " ति. प./२/३५६-३६०
ति.प/३/२३६-२४०
व्यंतर
ति. प/२/३६१
ति.प/६/१०१
ज्योतिषी
१०-१२ ४७ पृथि.
२. तिथंच गतिः२१-२२ पंचे. संज्ञी.
শর্মল,
ति.प/७/३१७
सौधर्म-सहस्रार
ति. प/५/३०१
ति.प/८/६७७-७८
३६-४० | आनत आदि चार
| " | " | " ति. प/५/३०८
[कर्मभूमिज] ३. मनुष्यगतिः२९-३०मनु. गर्भज.
____
x
| ४२
नवग्रेवेयक
" | " ति. ५/१/२६१६
X|
" ति.प/८/६७६.
x
(कर्मभूमिज)
४३ । अनुदिश व अनुत्तर
ति. प/५/२६५५
(पहिले से ही सम्यग्दृष्टि होते हैं) ति.प/८/६७६.
२. जिनबिम्ब दर्शन सम्यक्त्वका कारण कैसे ध.६/१,६-६,२२/४२७/१कथं जिणबिंवदं सणं पढमसम्मत्तुप्पत्तीए कारणं । जिणबिंबदसणेग णिवत्तणिकाचिदस्स वि मिच्छत्तादिकम्मकलावस्स खयदंसगादो। -प्रश्न-जिनबिम्बदर्शन प्रथमसम्यक्त्वकी उत्पत्तिका कारण किस कारणसे है ! उत्तर-जिनबिम्बके दर्शनसे निधत्त और निकाचित रूप भी मिथ्यात्वादि कर्मकलापका क्षय देखा जाता है । (विशेष-दे. पूजा/२/४) ।
३. ऋषियों व तीर्थक्षेत्रोंके दर्शनोंका निर्देश क्यों नहीं ध.६/१,६-६,३०/४३०/६ लद्धिसंपण्ण रिसिदसणं पि पढमसम्मलप्पत्तीए
कारणं होदि, तमेस्थ पुध किण्ण भण्णदे। ण, एदस्स वि जिणबिंबदंसणो अंतभावादो। उज्जंत-चंपा-पाषाणयरादिदंसणं पि एदेण घेत्तव्यं । कुदो। तस्थतण जिण बिंबदसण जिणणिबुझगमणक्हणेहि विणा पढमसम्मत्तगहणाभावा। -प्रश्न-लब्धिसम्पन्न ऋषियोंका दर्शन भी तो प्रथम सम्यक्त्व की उत्पत्तिका कारण होता है, अतएव इस कारणको यहाँ पृथक् रूपसे क्यों नहीं कहा ! उत्तर-नहीं कहा,
क्योंकि, लब्धिसम्पन्न ऋषियों के दर्शनका भी जिन बिम्ब दर्शनमें ही अन्तर्भान हो जाता है।-ऊर्जयन्त पर्वत तथा चम्पापुर व पावापुर आदिके दर्शनका भी जिनबिम्बदर्शनके भीतर ही ग्रहण कर लेना चाहिए, क्योंकि, उक्त प्रदेशवर्ती जिनबिम्बों के दर्शन तथा जिनभगवान के निर्वाण गमन के कथनके बिना प्रथम सम्यक्त्वका ग्रहण नहीं हो सकता। ४. नरकमें जातिस्मरण व वेदना सम्बन्धी ध.६/१,६-६, ८/४२२/२ सव्वे गेरइया विभंगणाणेण एक्क-दो-तिण्णि
आदिभवग्गणाणि जेण जाणंति तेण सब्वेसिं जाईभरत्तमस्थि त्ति सव्वणेरइएहि सम्मादिट्ठीहि होदवमिदि। ण एस दोसो, भवसामण्णसरणेण सम्मतुप्पत्तीए अणभुवगमादो । किं तु धम्मबुद्धीए पुव. भवम्हि कयाणुट्ठाणाणं विहवलत्तदंसणस्स पढमसम्मत्तप्पत्तीए कारणतमिच्छिज्जदे, तेण ण पुबुत्तदोसो हुक्कदि त्ति । ण च एवं विहा बुद्धी सब्बणेरइयाणं होदि, तिव्व मिच्छत्तीदएण औदृदणेरइयाणं जाणंताणं पि एवं विहउवजोगाभावादो, तम्हा जाइस्सरणं पढमसम्मत्तु - प्पत्तीए कारणं ।...वेयणाणुहवणं सम्मत्तुप्पत्तीए कारणं ण होदि, सपणेरझ्याणं साहारणत्तादो। जइ होइ तो सब्वे णेरड्या सम्माइटिणो
जैनेन्द्र सिद्धान्त कोश
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org