________________
३४
अनेकान्तजयपताका
( प्रथमः
वक्तुं युज्यते, हेत्वभावात्, अतः श्रद्धागम्यमेवेदं सदसद्रूपं वस्त्विति । तथा चोक्तम्( १९ ) “न च प्रत्यक्षसंवेद्यं कार्यतोऽपि न गम्यते 1 श्रद्धागम्यं यदि परं वस्त्वेकमुभयात्मकम् ॥”
(२०) एतेन नित्यानित्यमपि प्रत्युक्तमवगन्तव्यम्, विरोधादेव । तथाहि“अप्रच्युतानुत्पन्नस्थिरैकस्वभावं नित्यमाख्यायते, प्रकृत्यैकक्षणस्थितिधर्मकं चानित्य
* व्याख्या
हेत्वभावात्, मृदादेरिव घटादौ प्रतिनियतशक्त्यभावेनेति । अतः श्रद्धागम्यमेवेदं सदसद्रूपं वस्त्विति निगमनम् । तथा चोक्तमिति ज्ञापकमाह न चेत्यादिना । न च प्रत्यक्षसंवेद्यम् उभयात्मकं वस्तु कार्यतोऽपि न गम्यते उक्तवदेतत् । श्रद्धागम्यं यदि परं प्रमाणाविषयत्वेन वस्त्वेकमुभयात्मकम्, सदसदात्मकमित्यर्थः ॥
अतिदेशेन दूषणान्तरमाह एतेनेत्यादिना । एतेन - अनन्तरोदितेन सदसद्रूपतानिराकरणेन नित्यानित्यमपि वस्तु प्रत्युक्तं- निराकृतम् अवगन्तव्यम् । कुत इत्याह - विरोधादेव । एतद्भावनायैवाह-तथाहीत्यादि । तथाहीत्युपदर्शने । अप्रच्युतः अनिवृत्तिस्वभावतया अनुत्पन्नः सदा .. अनेडांतरश्मि
નથી, તો પછી કાર્ય દ્વારા તે અસદ્રૂપનું જ્ઞાન શી રીતે ? અને જો અસપનું જ્ઞાન ન થાય, તો કાર્ય દ્વારા ‘વસ્તુ સદસપ છે’ એવું અનુમાન પણ કેવી રીતે ? તેથી, વસ્તુ સુદસ ્પ છે - એ વાતમાં કોઈ પ્રમાણ નથી, માત્ર એમાં શ્રદ્ધા જ કારણ છે અને શ્રદ્ધામાત્રથી વાસ્તવિકતાની સિદ્ધિ થાય નહીં.
तेथी ४ ह्युं छे } :
(૧૯) ‘પ્રત્યક્ષ દ્વારા સંવેદન નથી થતું અને કાર્ય દ્વારા અનુમાન પણ નથી થતું, છતાં જો એક વસ્તુ ઉભયાત્મક જ હોય તો તે શ્રદ્ધાગમ્ય જ છે... (વાસ્તવમાં નહીં.)”
* (२) नित्यानित्य डांतवाह *
(૨૦) સદસ ્પતાના નિરાકરણની જેમ, વસ્તુ નિત્યાનિત્યરૂપ છે - એનું પણ નિરાકરણ થાય છે, કારણ કે નિત્ય-અનિત્ય વચ્ચે પણ વિરોધ છે. તે આ રીતે -
(१) ४ वस्तु अप्रय्युत (= विनाश न पामे तेवा), अनुत्पन्न ( = उत्पत्ति न थ होय तेवा), અને સ્થિર એવા એક સ્વભાવવાળી હોય, તેને ‘નિત્ય’ કહેવાય છે.
܀
પૈસાના અભાવથી જ સોનું વગેરે ઉત્પન્ન થવાથી જગતમાં કોઈ ગરીબ નહીં રહે......
પ્રશ્ન ઃ અભાવ બધું ઉત્પન્ન કરે, એવો નિયમ નથી. પ્રતિનિયત અભાવ, પ્રતિનિયત વસ્તુને ઉત્પન્ન કરે... ઉત્તર ઃ એવું કહી શકાય નહીં. કારણ કે અભાવ બધા સરખા છે – દરેક અભાવનું જુદું જુદું પ્રતિનિયતસ્વરૂપ નથી... એટલે, જેમ મૃમાં ઘટજનનશક્તિ મનાય છે, તેમ પ્રતિનિયત અભાવમાં પ્રતિનિયત કાર્યની શક્તિ માની શકાતી નથી. તેથી અભાવથી કોઈ પ્રતિનિયત કાર્યની ઉત્પત્તિ ન મનાય...
१. अत्र पूर्वपक्षस्य प्रथमांश: सम्पूर्ण: । इति ड-पाठः ।
Jain Education International
२. अनुष्टुप् । २. 'हेतुभावात्' इति ङ-पाठ: । ४. ' तथाहीत्युपप्रदर्शने '
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
