________________
७७
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
(५६) अथोच्येत-न हि नः किञ्चिदबाद्यसत्त्वं निरुपाख्यं नामास्ति यदपेक्षयाऽव्यतिरिक्तविकल्पोपन्यासेनावस्तुत्वापत्त्याऽऽत्मनो न्यायाभिज्ञता ख्याप्यते, अपि तु पार्थिवद्रव्यसत्त्वमेव विशिष्टमेकस्वभावमबाद्यसत्त्वमुच्यते; ततश्च यथोक्तदोषाभावाद् व्यर्थो विकल्पोपन्यासपरिश्रमः । एवं शेषेष्वपि भावनीयमिति ।
.............. व्याख्या ............... अथेत्यादि । अथ उच्येत परेण-न हि न:-अस्माकं किञ्चिदबाद्यसत्त्वं निरुपाख्यंतुच्छं नामास्ति यदपेक्षया-यदाश्रयणेन अव्यतिरिक्तविकल्पोपन्यासेन अवस्तुत्वापत्त्याअवस्तुत्वप्रसङ्गेनाधिकृतस्य वस्तुनः आत्मनो न्यायाभिज्ञता-सूक्ष्मोक्तिकत्वं ख्याप्यते भवता । अपि तु-किं तर्हि ? पार्थिवद्रव्यसत्त्वमेव प्रस्तुतं विशिष्टं त्रैलोक्यव्यावृत्तम् एकस्वभावं सदेकरूपतया अबाद्यसत्त्वमुच्यते, न तु तदन्यत् तदिति । ततश्च-एवं च सति यथोक्तदोषाभावात्-अधिकृतस्य वस्तुनोऽवस्तुत्वप्रसङ्गो नाम यथोक्तो दोषस्तदभावाद्धेतोर्व्यर्थो विकल्पोपन्यासपरिश्रमः अनन्तरकृतः । एवं शेषेष्वपि-ईहत्यत्वसत्त्व पाटलिपुत्रका'दित्वासत्त्वादिषु भावनीयमिति ।
....... मनेतिरश्मि .........
* विशिष्ट सत्यने १ सप्प भानीमे तो...* (૫૬) પૂર્વપક્ષ : “ઘટાદિ વસ્તુમાં રહેલ જળાદિઅસત્ત્વ એ જ પાર્થિવસત્ત્વરૂપ હોય તો ઘટ જળાદિરૂપે પણ સતુ થઈ જશે કે પાર્થિવાદિરૂપે પણ અસતુ થઈ જશે અને તેથી તેનું નિયત સ્વરૂપ ન રહેવાથી અવસ્તુ જ બની જશે” – તેવું કહીને તમે તમારી ન્યાયકુશળતા બતાવી, પણ અમે ઘટાદિમાં રહેલ જળાદિઅસત્ત્વ કંઈ તુચ્છ અભાવરૂપ નથી માનતા કે જેથી તે વાત સાચી પડે...
प्रश्न : तो 3. असत्व मानो छो?
ઉત્તર : રૈલોક્યગત બીજા પદાર્થોથી વ્યાવૃત્તરૂપે (ભિન્નરૂપે) રહેલું, સરૂપ જ એકસ્વભાવવાળું, પાર્થિવત્વેન વસ્તુનું જે સત્ત્વ છે, તે જ જળાદિઅસત્ત્વ છે, અર્થાત્ પાર્થિવસત્ત્વથી ભિન્ન જળાસત્ત્વ નથી, પણ તેવા વિશિષ્ટસત્ત્વનો જ અસત્ત્વરૂપે વ્યપદેશ થાય છે.
તે જ રીતે (૨) ઘડાનું, મથુરારૂપે જે સત્ત્વ છે, તે જ ઇતરવ્યાવૃત્તતયા પાટલિપુત્રરૂપે અસત્ત્વ छ... (3) घ251॥३४ सत्त्व छ, ते ४ त२व्यावृत्ततया मृत्पिं॥३पे असत्य ... (४) २५३पे ४ सत्व छ, ते ४ छत२व्यावृत्तिथी २७१३५असत्त्व छ...
આમ, નિઃસ્વભાવ અસત્ત્વ માન્યું જ ન હોવાથી, પૂર્વોક્ત એકેય દોષ આવતા નથી, તેથી અમારા ખંડન માટે, તમે જે વિકલ્પોના ઉપન્યાસનો પરિશ્રમ કર્યો, તે બધો વ્યર્થ છે !
... .... विवरणम् ............ 40. न तु तदन्यत् तदिति । न पुन: तस्मात्-सत्त्वादन्यत्-भिन्नं तदन्यत् तत् असत्त्वम् ।। १. 'व्यतिरेकविकल्पो०' इति क-पाठः । २. 'त्मनोपायाभिज्ञता' इति क-पाठः। ३. 'इहत्यसत्त्वः' इति क
.........
पाठः । .
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
