________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
-
नुपपत्तेः, पार्थिवद्रव्यसत्त्वादेरपि तदितरासत्त्वस्वभावत्वात्, तथाप्रतीतेः । न च तदितरासत्त्वनिवृत्तौ तदभावेनास्येत्थंस्वभावत्वं युक्तम् । न ह्यसति चेतनात्वेऽणुश्चेतनस्वभाव नाम । (५५) एतेन पार्थिवद्रव्यसत्त्वादेः सत्त्वविशेषत्वात् तंदव्यतिरिक्तत्वेऽप्यबाद्य
व्याख्या
तदव्यतिरिक्तं हि तदेव तद् भवति । इति एवं चेन्मन्यसे, एतदाशङ्क्याह - नेत्यादि । न-नैतदेवम्, युक्त्यनुपपत्तेः । एनामेवाह - पार्थिवद्रव्यसत्त्वादेरपि । 'आदि' शब्दादिहत्यत्वक्षेत्रसत्त्वादिपरिग्रहः । तदितरासत्त्वस्वभावत्वात्, अबाद्यसत्त्वस्वभावत्वादित्यर्थः । कुत एतदेवमित्याहतथाप्रतीतेः । तथा-तेन प्रकारेण - अबाद्यसत्त्वस्वभावत्वेन प्रतीतेः, पार्थिवद्रव्यसत्त्वादेरिति प्रक्रमः। इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यमित्याह - न चेत्यादि । न च तदितरासत्त्वनिवृत्तौ सत्यां तदभावेनेति अबाद्यसत्त्वाभावेन हेतुना अस्य पार्थिवद्रव्यसत्त्वादेः इत्थंस्वभावत्वम्-अबाद्यसत्त्वस्वभावत्वं युक्तम् । एतदेव भावयति न हीत्यादिनां । न हि नैव असति - अविद्यमाने चेतनात्वे-चेतनाभावेऽणुः - परमाणुः चेतनास्वभावश्चेतनाधर्मा नामेति । अनेन नैकान्ताविद्यमानं विशेषणं भवितुर्महतीत्येतदेवाह; ततश्चाबाद्यसत्त्वेन तत्र भवितव्यमिति भावः । एतेनेत्यादि ।
७५
अनेअंतरश्मि
એ કે, જળઅસત્ત્વની નિવૃત્તિ જલાત્મક નથી, પણ પાર્થિવસત્ત્વાત્મક જ છે - આ રીતે અસત્ત્વનિવૃત્તિ માનવાથી, પાર્થિવમાં જળનું આપાદાન પણ નહીં થાય અને જળાદિઅસત્ત્વનું પાર્થિવસત્ત્વ થવું પણ संगत थ ४शे...
ઉત્તરપક્ષ ઃ આ કથન પણ યુક્તિ દ્વારા અસંગત જણાય છે, કારણ કે પાર્થિવસત્ત્વ પણ જળાદિના અસત્ત્વરૂપ છે, કારણ કે જળાદિના અસત્ત્વરૂપે જ પાર્થિવસત્ત્વની પ્રતીતિ થાય છે. (એટલે જલાદિઅસત્ત્વ જ પાર્થિવસત્ત્વરૂપ થઈ ગયું, એમ ન કહી શકાય... તેમાં યુક્તિ જણાવે છે-)
પાર્થિવસત્ત્વરૂપ બનવામાં જલાસત્ત્વની નિવૃત્તિ જ થઈ જાય, તો જલાસત્ત્વનો અભાવ થઈ જતાં, પાર્થિવસત્ત્વ પણ જલાસત્ત્વરૂપ ન રહી શકે... જેમ ચેતનાત્વ ન હોય તે પરમાણુને ચેતન કહી શકાય નહીં... જે એકાંતે વિદ્યમાન જ નથી, તે વિશેષણ શી રીતે બને ? એટલે જળ-અસત્ત્વ પણ ત્યાં રહેવું તો જોઈએ જ... (તો જ પાર્થિવસત્ત્વનો જલાસત્ત્વરૂપે વ્યપદેશ સંગત થાય.)
* वस्तु भाभ स६३५ ४ - ईऽऽायार्यमत*
(पथ) डुडायार्य: पार्थिवद्रव्यसत्त्व, सत्त्वविशेष३प छे, सत्त्वसामान्य नहीं, भेटले ४णासत्त्व, .... विवरणम् ..
37. तदव्यतिरिक्तं हि तदेव तद्भवतीति । तदव्यतिरिक्तं पार्थिवद्रव्यसत्त्वादभिन्नं हिः-यस्मात् । तदेव पार्थिवद्रव्यसत्त्वमेव तदबाद्यसत्त्वं भवति, न पुनरन्यः कश्चिदसत्त्वांशस्तत्रावशिष्यत इति ।
१. 'तदतिरिक्त०' इति घ-पाठः । २. पूर्वमुद्रिते त्वत्र पंक्तिद्वयं प्रमाददोषेण लुप्तम् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
