________________
८८
अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः
"M
माख्या
............................................................
कृत्स्नं प्रतीत्य तं भूतिभावत्वात् तत्स्वरूपवत् ।। अन्यच्चैवंविधं चेति यदि स्यात् किं विरुध्यते ? तत्स्वभावस्य कार्येन हेतुत्वं प्रथमं प्रति ॥
........................... व्याख्या ................. भवेत् । किमित्यत आह-कृत्स्नं-सम्पूर्ण प्रतीत्य-आश्रित्य तं-स्वभावं भूतिभावत्वात्उत्पत्तिस्वभावत्वात् एकस्य कार्यस्य तत्स्वरूपवत्-अधिकृतककार्यस्वरूपवत्, न हि तदन्यत्; नै सत्प्रत्ययोऽसत्प्रत्ययस्तदभिन्नहेतुजश्चेति चित्रम् ।
__ आह-अन्यच्चेत्यादि । अन्यच्च-कार्यान्तरं च, एवंविधं चेति-कृत्स्नं प्रतीत्य तं भूतिभावं चेति यदि स्यात्-यदि भवेत् किं विरुध्यते ? अत्रोत्तरमाह-तत्स्वभावस्य-कारणगतस्य
...... मनेतिरश्मि ... બીજા કાર્યની ઉત્પત્તિ ન થઈ શકે, કારણ કે કારણનો તે સ્વભાવ સંપૂર્ણ અંશે સપ્રત્યયરૂપ કાર્યને ઉત્પન્ન કરવામાં જ વ્યાપૃત છે.
પ્રશ્ન : કારણ અમુક અંશથી સપ્રત્યયને અને અમુક અંશથી અસપ્રત્યયને ઉત્પન્ન કરે, એવું ન બને?
ઉત્તરઃ ના, કારણ કે સપ્રત્યયરૂપ કાર્ય પોતાના સંપૂર્ણ સ્વરૂપને આશ્રયીને ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ કારણ પણ પોતાના સંપૂર્ણ સ્વરૂપને આશ્રયીને જ સપ્રત્યયને ઉત્પન્ન કરવામાં વ્યાપૃત થાય છે..
वे, ४ ॥२५॥ सत्र (सत्प्रयय विशे) व्यापृत डोय, ते ४ ॥२९॥ अन्यत्र (असत्प्रत्यय विशे) વ્યાપાર કરે, એવું માનો તો સપ્રત્યયથી અસ...ત્યય જુદો છે, એવું નહીં ઘટી શકે, કારણ કે એકસ્વભાવી કારણથી બે જુદા જુદા કાર્ય ન થઈ શકે...
(૨) પ્રશ્નઃ કારણસ્વરૂપને આશ્રયીને કાર્યનો ઉત્પાદ થાય છે. તૈથી, કારણ જેમ સંપૂર્ણ અંશને આશ્રયીને સપ્રત્યયરૂપ કાર્યને ઉત્પન્ન કરે, તેમ સંપૂર્ણ અંશને આશ્રયીને અસતુપ્રત્યયરૂપ કાર્યને
.............. .. विवरणम् ...... .... 49. अथ ‘यत: स्वभावतो जात'मित्यादिवृत्तौ अधिकृतककार्यस्वरूपवदिति । यथाहि-सत्प्रत्ययलक्षणं कार्यं कृत्स्नं स्वरुपमाश्रित्योत्पद्यते, न पुन: स्वरूपस्यांशमाश्रित्येति । एवं कारणस्वरूपमपि कृत्स्नं व्याप्रियमाणमाश्रित्य ।।
50. नहि तदन्यदिति । न-नैव हि:-यस्मात् तत्-एकत्र व्यापृतं कारणं कार्यान्तरे व्याप्रियमाणं अन्यत्-भिन्नम्, किन्तु तदेव, निरंशैकस्वभावताभ्युपगमात् । एवं सति किं सिद्धमित्याह- 51. न
અહીં ટીકામાં હેતુત્વ એ પ્રતીત્યઉત્પાદની અપેક્ષાએ કેમ લીધું? તેનું કારણ એ જણાય છે કે, ગ્રંથમાં જે હેતુત્વ છે, તે તો ઉપાદાન અથવા નિમિત્ત બંને હોય... જૈનમતે તો, કાર્યમાં ઉપાદાનકારણનો અન્વય હોય છે – એ
१-२. अनुष्टुप् । ३. 'एतत्स्वभावस्य' इति क-पाठः। ४. 'स्वल्पमस्यांश०' इति क-पाठः। ५. 'व्यावृत्तं' इति क-पाठः । ६. 'तस्य वा नैरंशेक०' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
