________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
१४१
-
स्तन्नीतावुपादानेतरहेत्वोर्भेदसिद्धिः, हेतुलक्षणाविशेषात्, विशिष्टलक्षणायोगाच्च ॥ ( १०२ ) न चासाधारणादिहेतुतया तत्सिद्धिः, आद्यस्यासम्भवात्, एकस्यैवानेककार्यकृत्त्वात् सर्वबुद्धैर्शप्तेः, अन्यथा तदतत्त्वप्रसङ्गः । स्वभावभेदमन्तरेण चाधिकृत
...व्याख्या ...
तत्त्वततस्तन्नीतौ सामान्येनैव उपादानेतरहेत्वोः नाममात्रकल्पितयोर्भेदसिद्धिः । कुत इत्याहहेतुलक्षणाविशेषात् सामान्येन विशिष्टलक्षणायोगाच्च द्वयोरपि ॥
न चेत्यादि । न च असाधारणादिहेतुतया असाधारण उपादानहेतुः साधारणस्त्वितर इत्येवम्भूतया तत्सिद्धिः- उपादानेतरहेत्वोर्भेदसिद्धिः । कुत इत्याह- आद्यस्य- असाधारणस्य हेतोः असम्भवात् । कथमसम्भव इत्याह- एकस्यैवेत्यादि । एकस्यैव वस्तुनोऽनेककार्यकृत्त्वात्अनेककार्यकरणशीलत्वात्। एतदेवाह सर्वबुद्धैः - सर्वज्ञैज्ञप्तेरेकस्य । इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्य
... अनेअंतरश्मि
બેમાં વિશેષ કોઈ ફેરફાર નથી અને જો કોઈ વિશેષતા જ ન હોય, તો ‘આ ઉપાદાન અને આ નિમિત્ત' - खेम अनेनो लेह ४ संगत न । शडे...
܀
(१०२) जौद्ध : (१) के असाधारण अरा होय ते उपाधानारा, अने (२) ४ साधारण કારણ હોય તે નિમિત્તકારણ - આમ, ઉપાદાન-નિમિત્તનો ભેદ સંગત થઈ શકશે.
સ્યાદ્વાદી ઃ- એવું પણ અસંભવિત છે, કારણ કે અસાધારણ કારણ ત્યારે કહેવાય કે તે એક જ अर्यनुं अरा होय, अन्यनुं नहीं...
પ્રશ્ન ઃ તદ્ તદ્ વહ્નિ વગેરે તદ્ તદ્ ધૂમના જ કારણ હોય છે, તો એક જ કારણથી એક જ કાર્ય थाय छे ४ ने ?
ઉત્તર : ના. દરેક વસ્તુ, સર્વ સર્વજ્ઞોનાં જ્ઞાનમાં કારણ બને છે, એટલે દરેક વસ્તુ અનેક જ્ઞાનરૂપ કાર્ય તો ઉત્પન્ન કરે જ છે... જો સર્વ સર્વજ્ઞો સર્વ વસ્તુને ન જાણે - એક પણ વસ્તુ જાણવી રહી જાય તો તેમનું સર્વજ્ઞપણું જ ન રહે... એટલે અસાધારણ કારણ કોઈ છે જ નહીં અને તેથી
.... विवरणम् ..
89. सर्वज्ञैर्ज्ञेप्प्रेरेकस्येति । यदा सर्वेऽपि बुद्धाः सर्वात्मना सर्वमपि वस्तु अतीतानागतवर्तमानभेद - भन्नं पश्यन्ति तदा न किञ्चिद् विषयवस्तु कस्यचिद् बुद्धज्ञानस्यासाधारणरूपेणालम्बनभावं प्रतिपद्यते; अतो विवक्षितबुद्धज्ञानस्य य उपादानहेतुः कल्प्यते, सोऽपि न तत्र साधारणभावेन व्यावृत्तः, विवक्षितबुद्धव्यतिरिक्तबुद्धज्ञानानां तस्यालम्बनत्वादिति ।।
* જે કારણ કાર્યરૂપે પરિણમે તે ઉપાદાન અને પરિણમનમાં જે સહાય કરે તે નિમિત્ત - આમ સ્યાદ્વાદમતે તો બંનેની વ્યવસ્થા સંગત જ છે, પણ બૌદ્ધમતે સંગત નથી...
* વસ્તુ જ્યારે એક સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં કારણ બને, ત્યારે તે બીજા સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં પણ કારણ હોય છે જ, અન્યથા બીજા સર્વજ્ઞને તે વસ્તુ ન જણાય. . તેથી દરેક વસ્તુ સર્વ બુદ્ધોના જ્ઞાનમાં સાધારણ કારણ છે, કોઈ પ્રતિનિયત વિશે અસાધારણ કારણ નહીં..
'असाधारणोपा०' इति क- पाठः । २. 'नानेककार्यकारित्वं साधारणत्वं' इति टिप्पणकं ड-प्रतौ ।
For Personal & Private Use Only
१.
Jain Education International
www.jainelibrary.org
