________________
२१३
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
"नित्यं योगी विजानाति क्षणिकं नेति का प्रमा ? देशनाया विनेयानुगुण्येनापि प्रवृत्तितः ॥" इत्यादि ।
तस्मादन्वयाविनाभूतो व्यतिरेकः, व्यतिरेकाविनाभूतश्चान्वय इति वस्तुस्वभावः । (१५७) तथा चोक्तम्
"नान्वयस्तद् विभेदत्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः । मृद्भेदद्वयसंसर्गवृत्ति जात्यन्तरं हि तत् ॥"
. .....व्याख्या ....... चेति ज्ञापकमाह-नित्यं योगी विजानाति क्षणिकं नेति का प्रमा ? न किञ्चित् प्रमाणम्, तज्ज्ञानाग्रहणादिति । देशना प्रमाणं भविष्यतीति एतदपोहायाह-देशनाया विनेयानुगुण्येनापि प्रवृत्तितः भूतात्मनो द्वैताद्वैतदेशनावद् ब्राह्मणस्य मृतजायाऽमृतदेशनावच्चेत्यादि । यस्मादेवं तस्मादित्यादि । तस्मात् अन्वयाविनाभूतो व्यतिरेकः, तद्गर्भत्वात्, व्यतिरेकाविनाभूतश्चान्वयः, तद्गर्भत्वादेव, इति वस्तुस्वभावः-वस्तुन आत्मीया सत्ता । तथा चोक्तमिति ज्ञापकमाह-नान्वयेत्यादि । नान्वयः तत्, प्रक्रमाद् घटवस्तु । कुत इत्याह-विभेदत्वात् ऊर्ध्वादिरूपेणावधारणप्रतिषेधश्चायमन्वय एव नेति । एवं न भेद इति न भेद एव । कुत इत्याह
..... * मनेतिरश्मि . संस्काराः' मेवी शिन। सपाडोय, माटे शिनाने अनुसार योगाने १- ४ शान छ - मेवो निश्चय यश नही. (१५६) युंछ 3 -
“યોગી નિત્યને જાણે અને ક્ષણિકને ન જાણે – એમાં પ્રમાણ શું? તેમનું જ્ઞાન આપણે તો ગ્રહણ કરી શકતા નથી અને દેશનાની પ્રવૃત્તિ તો શ્રોતાને અનુસારે પણ હોઈ શકે.”
* द्रव्य-पर्यायनी सविनालाविता * - तेथी (१) मृत्पिंड, शिव परेनी ५२२५२ मे, ते अन्यथा अविनाभूत छ, अर्थात् મૃતપિંડાદિનો સર્વથા ભેદ જ નથી. કથંચિત્ અન્વય પણ છે, અને (૨) મૃપિંડાદિનો પરસ્પર અન્વય, તે ભેદથી અવિનાભૂત છે, અર્થાત્ મૃતૃપિંડાદિનો સર્વથા અન્વય જ નથી,કથંચિત્ ભેદ પણ છે. આવો જ વસ્તુનો સ્વભાવ હોવાથી, વસ્તુને અન્વય-વ્યતિરેકવાળી જ માનવી જોઈએ. (૧૫૭) કહ્યું છે કે –
મૃપિંડાદિનો, પરસ્પર માત્ર અન્વય જ નથી, કારણ કે ઉધ્વદિ આકારે તેઓનો ભેદ પણ છે અને પરસ્પર માત્ર ભેદ જ નથી, કારણ કે માટીરૂપે તેઓનો અભેદ પણ છે, પણ મૃદુ (અન્વય) અને ભેદ – એ બંને સંબંધથી રહેલ, જાત્યન્તર ઘટ છે.
१ अनुष्टुप् । २. 'सन्तुल्यतामिदं पद्यं तत्त्वार्थाधिगमसूत्रस्य (अ. ५, सू. २९)' श्रीसिद्धसेनगणिकृताया भाष्यानुसारिणीटीकायाः ३७७तमपृष्ठगतेन निम्नावतारितेन पद्येन सह
"नान्वयो भेदरूपत्वान्न भेदोऽन्वयरूपतः । मृद्भेदद्वयसंसर्गवृत्तिर्जात्यन्तरं घटः ॥" ३. अनुष्टप्। ४. 'न नैतदिति न भेद एव' इति ड-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
