________________
-ON
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
२१७ लिताद्याकारशून्यं वियत्कुसुमद्रव्यमस्ति । न चाद्रव्यास्तन्मुकुलितादयः इत्यन्योन्यानुविद्धोभयरूपवस्तुसिद्धिः ॥ ___ (१६१) अत एव घटपर्यायनिवृत्तौ कपालकालेऽपि तद्बुद्ध्या मृदनुभूयते, मृन्निवृत्तौ चोर्ध्वादिपर्यायवन्नानुभूयते । मृदनिवृत्तावप्यूर्खादिनिवृत्तित एव तद्भेदसिद्धिरिति चेत्, न, ऊर्ध्वादेर्मुदः सर्वथा भेदासिद्धेः, तत्स्वरूपाननुविद्धस्यानुपलम्भात् । .............. ................. व्याख्या ................... नाकारमित्यनुमानमेतत् । ऊर्ध्वाद्याकारस्यापि मृद्रव्यरहितस्य, असम्भवादिति वर्तते । न हीत्यादि निदर्शनम् । न हि मुकुलितार्धमुकुलिताद्याकारशून्यं वियत्कुसुमद्रव्यमस्ति, सर्वाविसंवादात् । न चाद्रव्यास्तन्मुकुलितादयः-वियत्कुसुममुकुलितादयः । इति-एवम् अन्योन्यानुविद्धोभयरूपवस्तुसिद्धिः ॥ ___यत एवम् अत एव घटपर्यायनिवृत्तौ सत्यां कपालकालेऽपि तद्बुद्ध्या-कपालबुद्ध्या मृदनुभूयते । मृन्निवृत्तौ च सत्याम् ऊर्ध्वादिपर्यायवन्नानुभूयेत् । न हि मृन्निवृत्तावूर्खादिपर्यायोऽनुभूयते । मुंदनिवृत्तावपि सत्याम् ऊर्ध्वादिनिवृत्तित एव कारणात् तद्भेदसिद्धिः-मृद ऊर्ध्वादेर्भेदसिद्धिः । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-न, ऊर्ध्वादेः पर्यायस्य मृदः सकाशात् सर्वथा
................. मनेतिरश्मि ... .......... મુકુલિત (સંકુચિત) અધમુકુલિત (અર્ધસંકુચિત) વગેરે કોઈ આકાર જ જેમાં નથી, તેવું આકાશકુસુમ નામનું દ્રવ્ય જેમ હોતું જ નથી (તમ આકાર વિનાનું દ્રવ્ય ન હોય), અને (૨) જે દ્રવ્ય જ નથી તેવા આકાશકુસુમના મુકુલિત વગેરે આકારો જેમ હોતા નથી (તમ દ્રવ્ય વિનાના આકારો ન होय.). .
સારાંશ : તેથી વસ્તુ દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપ સિદ્ધ થાય છે અને તે દ્રવ્ય-પર્યાય બંને પરસ્પર અનુવિદ્ધ (જોડાયેલી છે, માટે પર્યાયની નિવૃત્તિ થયે દ્રવ્યની પણ કથંચિત્ નિવૃત્તિ ઈષ્ટ જ છે.
- દ્રવ્ય-પર્યાયનો ભેદભેદ (૧૬૧) વસ્તુ તે દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપ છે, માટે જ તો ઘટપર્યાય નષ્ટ થયા પછી પણ, કપાલ અવસ્થા વખતે, કપાલબુદ્ધિથી માટીનો અનુભવ થાય છે... જો માટીરૂપ દ્રવ્ય પણ નષ્ટ થઈ જાય, તો તો ઉધ્વદિઆકારની જેમ માટીનો પણ અનુભવ થશે જ નહીં... ફલતઃ દરેક પર્યાયમાં દ્રવ્યરૂપ अनुगत अंश तो मानवो ४ ५शे...
પૂર્વપક્ષ : માટીનું નિવર્તન ન થવા છતાં પણ, ઉર્ધ્વદિ આકારોનું નિવર્તન થાય છે, એથી સિદ્ધ થાય છે કે, માટીરૂપ દ્રવ્યથી ઉધ્વદિ પર્યાયો જુદા જ છે. જો જુદા ન હોત, તો માટીની જેમ, ઉર્ધ્વદિ આકારો પણ ન બદલાત માટે દ્રવ્ય-પર્યાયનો ભેદ જ સિદ્ધ થશે.
१. 'मृन्निवृत्ता०' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
