________________
२१८ अनेकान्तजयपताका
(द्वितीयः क्षीरोदकादिभिर्व्यभिचार इति चेत्, न, तेषां पूर्वं पश्चाच्च भेदेनापि सिद्धेः, (१६२) भिन्नोपादानत्वेन च तन्निवृत्तावपि पृथग् मृदस्तद्विकारापत्तेश्च । कपालाद्याकार एव तद्विकार इति चेत्, न, तस्यापि मृदः सर्वथा भेदासिद्धेः । अत एव कथञ्चिदूर्खादि
..
... व्याख्या .....
भेदासिद्धेः । असिद्धिश्च तत्स्वरूपाननुविद्धस्य-मृत्स्वरूपाननुविद्धस्य अनुपलम्भात् ऊर्ध्वादिपर्यायस्य ॥ . पराभिप्रायमाह-क्षीरोदकादिभिः, 'आदि'शब्दान्मज्जितादौ गुडदध्यादिग्रहः, व्यभिचारः, तेषामपीतरेतरस्वरूपाननुवेधेनानुपलम्भेऽपि भेदात् । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-नेत्यादि । ननैतदेवम्, तेषां-क्षीरोदकादीनां पूर्वं सम्बन्धात् पश्चाच्च हंसादिविभागकरणेन भेदेनापि सिद्धेः कारणात् । न चैवमिह भेदेनापि सिद्धिः ॥ ___ दोषान्तरमाह भिन्नेत्यादिना । भिन्नोपादानत्वेन च, मृदूर्ध्वाकारयोरिति प्रक्रमः, तन्निवृत्तावपि-ऊर्ध्वाकारनिवृत्तावपि सत्यां पृथग् मृदः सकाशात्, तद्विकारापत्तेश्च-ऊर्ध्वादिविकारापत्तेश्च काष्ठभस्मवदिति । कपालाद्याकार एव तद्विकारः-ऊर्ध्वाद्याकारविकारः काष्ठभस्मकल्पः । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-न, तस्यापि-कपालाद्याकारस्य मृदः सकाशात् सर्वथा
..* मनेतिरश्मि .. ઉત્તરપક્ષ માટીરૂપ દ્રવ્યથી, ઉધ્વદિ પર્યાયનો સર્વથા ભેદ અસિદ્ધ છે, કારણ કે મૃત્વરૂપથી રહિત માત્ર ઉધ્વદિ પર્યાયનો કદી ઉપલંભ (=સાક્ષાત્કાર-પ્રત્યક્ષ) જ નથી થતો.
પૂર્વપક્ષ : જુદા રૂપે સાક્ષાત્કાર તો મિશ્રિત થયેલા દૂધ-પાણી, દહીં-ગોળમાં પણ ક્યાં થાય છે? છતાં પણ તેઓ તો પરસ્પર જુદા જ છે ને ? તેથી જુદારૂપે સાક્ષાત્કાર ન થવા માત્રથી દ્રવ્યપર્યાયનો અભેદ છે-એવું સિદ્ધ ન થઈ જાય.
ઉત્તરપક્ષ : અરે ! દૂધ-પાણી વગેરે તો પહેલા પણ જુદારૂપે દેખાય છે અને પછી જ્યારે હંસ વગેરે દ્વારા વિભાગ કરાય, ત્યારે પણ જુદારૂપે દેખાય છે. માટે દૂધ-પાણી વગેરેનો તો ભેદ માનવો સંભવિત છે, પણ દ્રવ્ય-પર્યાયનું તો ત્રણે કાળમાં, સર્વથા ભેદરૂપે તો કદી સંવેદન થતું જ નથી, માટે દૂધ-પાણીની જેમ, દ્રવ્ય-પર્યાયનો સર્વથા ભેદ માનવો અયુક્ત છે. ___(१६२) वा वात, भाटी ने चाहि मा॥२ °ो सर्वथा ४८ डोय, तो - नेनुं पान કારણ જુદું રહેવાથી – જેમ લાકડાની નિવૃત્તિ થયે રાખરૂપે વિકાર થાય છે, તેમ ઉધ્વદિ પર્યાયની નિવૃત્તિ થયે, ઉધ્વદિ પર્યાયનો, માટીથી જુદો વિકાર પણ થવો જોઈએ, જે દેખાતો નથી...
પૂર્વપક્ષ ઃ ઘટના ઉધ્વદિ આકારનો નાશ થયા પછી, ઠીકરાનો આકાર પેદા થાય છે. આ ઠીકરાના આકારને જ ઉધ્વદિ આકારનો વિકાર માની લઈએ તો?
१. 'मृत्तद्विकारा०' इति क-पाठः। २. 'तेषामपीतरस्वरूपा०' इति ड-पाठः। ३. 'करणेनापि सिद्धेः' इति कपाठः।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
