________________
२१४
अनेकान्तजयपताका
(द्वितीयः
तस्मात् तद् यत एव नित्यम्, अत एवानित्यम्, द्रव्यात्मना नित्यत्वात्, तस्य चाभ्यन्तरीकृतपर्यायत्वात्; यत एव चानित्यम्, अत एव नित्यम्, पर्यायात्मनाऽनित्यत्वात्, तस्य चाभ्यन्तरीकृतद्रव्यत्वात्, उभयरूपस्य चानुभवसिद्धत्वात्, एकान्तभिन्नस्य चोभयस्य अभावात्, तथाऽनुपलब्धेः । उक्तं च
.......... व्याख्या .... अन्वयवृत्तितः-मृद्रूपेण वृत्तेः । किं तर्हि ? मृद्भेदद्वयसंसर्गवृत्ति अन्वयभेदसम्बन्धेन वर्तते । जात्यन्तरम् एव तत्-वस्त्वित्यादि ।
पूर्वपक्षग्रन्थयोजनामाह-यस्मादेवं तस्मादित्यादि । तस्मात् तत्-वस्तु यत एव नित्यम्अनुवृत्ताकारप्रत्ययग्राह्यम्, अत एवानित्यं-व्यावृत्ताकारप्रत्ययग्राह्यम् । उपपत्तिमाह-द्रव्यात्मना नित्यत्वात् कारणात्, तस्य च-द्रव्यात्मनः अभ्यन्तरीकृतपर्यायत्वात्, अन्यथा द्रवणानुपपत्तिरिति भावना । यत एव च अनित्यमत एव नित्यमिति पूर्ववत् । उपपत्तिश्च पर्यायात्मना अनित्यत्वात् कारणात्, तस्य च-पर्यायात्मनः अभ्यन्तरीकृतद्रव्यत्वात्, अन्यथा पर्ययणायोग इति हृदयम् । उभयरूपस्य च द्रव्यपर्यायोभयापेक्षया अनुभवसिद्धत्वात् अनुवृत्तव्यावृत्ताकारसंवेदनभावेन । एकान्तभिन्नस्य चोभयस्य द्रव्य-पर्यायलक्षणस्य किमित्याह-अभावात् ।
અનેકાંતરશ્મિ છે
વસ્તુની નિત્યાનિત્યરૂપે સિદ્ધિ (१) तथा वस्तु, ४ ॥२९थी नित्य छ, अनुवृत्तिथी या छे, ते ४ ॥२९॥था मनित्य छ, વ્યાવૃત્તિથી ગ્રાહ્ય છે, કારણ કે મૃતપિંડાદિ દ્રવ્યાત્મના (માટીરૂપે) નિત્ય છે અને દ્રવ્યરૂપ વસ્તુ પણ ગૌણરૂપે પર્યાયપણું સ્વીકારે જ છે, નહીંતર “તે તે પર્યાયોમાં જવારૂપ' દ્રવ્યનું લક્ષણ જ નહીં ઘટે – આમ, દ્રવ્યાંશ-પર્યાયાંશનો કથંચિત્ અભેદ હોવાથી, જેમ દ્રવ્યાંશને લઈને વસ્તુ નિત્ય છે, તેમ દ્રવ્યાંશથી અભિન્ન પર્યાયાંશને લઈને વસ્તુ અનિત્ય છે.
(૨) વસ્તુ, જે કારણથી અનિત્ય છે, તે જ કારણથી નિત્ય છે, કારણકે મૃપિંડાદિ પર્યાયાત્મના (શિવકાદિરૂપે) અનિત્ય છે અને પર્યાયરૂપવાળી વસ્તુ પણ ગૌણરૂપે દ્રવ્યપણું સ્વીકારે જ છે, નહીંતર
અવસ્થાએ-અવસ્થાએ બદલાવારૂપ” પર્યાયનું લક્ષણ જ નહીં ઘટે. (નાશ પામવાની જગ્યાએ બદલાય છે આવો પ્રયોગ એક અનુવૃત્ત અંશનું જ સૂચન કરે છે.) આમ, પર્યાયાંશ-દ્રવ્યાંશનો કથંચિત્ અભેદ હોવાથી, જેમ પર્યાયાંશને લઈને વસ્તુ અનિત્ય છે, તેમ પર્યાયાંશથી અભિન્ન દ્રવ્યાંશને લઈને વસ્તુ नित्य छे.
વસ્તુનું, અનુવૃત્તાકારે અને વ્યાવૃત્તાકારે સંવેદન થતું હોવાથી, દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપતા તો અનુભવસિદ્ધ છે, માટે તે તો માનવી જ જોઈએ.
પ્રશ્નઃ વસ્તુને દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપ તો માની લઈએ, પણ તે બંનેનો અભેદ માનવાની જરૂર शी?
१. 'पर्यायेणायोग' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
