________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
२११
- न च निरन्वयनश्वरवादिनस्ततस्तत्सदृशान्यप्रभवः सम्भवति, सर्वथा हेतुनिवृत्तावहेतुकत्वप्रसङ्गात्, अन्यथाऽन्वयसिद्धेरिति । (१५५) उक्तं च
"सर्वथा कारणोच्छेदाद् भवेत् कार्यमहेतुकम् । तच्छक्त्यवयवाधारस्वभावानामनन्वयात् ॥" इत्यादि ।
............ व्याख्या ... ___ न चेत्यादि । न च निरन्वयनश्वरवादिनस्ततः-निरन्वयनश्वराद् वस्तुनः तत्सदृशस्य अन्यस्य प्रभवः-उत्पादः सम्भवति । कुतो न सम्भवतीत्याह-सर्वथा हेतुनिवृत्तौ सत्याम् अहेतुकत्वप्रसङ्गात्, तत्सदृशस्याभावात् तद्भाव इति कृत्वा । अन्यथा-तत एव तद्भावात् अन्वयसिद्धेरिति । उक्तं चेति ज्ञापकमाह-सर्वथा कारणोच्छेदात् तन्निरन्वयभवनेन भवेत् कार्यमहेतुकम् अभावाद् भावभूतेः । तच्छक्ते:-कारणशक्तेरवयवाः तच्छक्त्यवयवाः-शक्तिशक्तिमतोरभेदात् कारणावयवा एव, तच्छक्त्यवयवाश्च ते आधारस्वभावाश्चेति, प्रक्रमात् कार्यस्येति
............... मनेतिरश्मि *... શય એ છે કે, જયારે ઘડાની ઉત્પત્તિ થાય, ત્યારે મૃપિંડરૂપ કારણ કોઈપણ રૂપે કશું હોતું નથી, કારણ કે બૌદ્ધ પૂર્વક્ષણગત કારણનો નાશ થાય, ત્યારે જ કાર્યની ઉત્પત્તિ માની છે, એમ કારણની અવિદ્યમાનતામાં જ કાર્યની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી, કાર્ય નિહેતુક બનશે... ફલતઃ કાર્યકાળે એવો કોઈ પદાર્થ જ નહીં રહે, કે જે પોતાના જેવા કાર્યને બનાવી શકે. માટે નિરન્વય નશ્વર વસ્તુથી, તત્સદશ અન્યની ઉત્પત્તિ જ અસંભવિત છે.
જો કારણ સર્વથા નાશ પામતું હોય (અન્યથા...) અને જો તેની સદેશતા કાર્યમાં મૂકીને જતું હોય તો અન્વય સિદ્ધ થવાથી ક્ષણિકવાદ અસિદ્ધ થશે...
(१५५) भाटे यथोति संवेहन तो असंगत ४ २३शे. ह्यु छ -
“કારણનો સર્વથા ઉચ્છેદ થતો હોવાથી, કાર્ય નિહેતુક બનશે અને તેથી કાર્યને રાખવાનો જેમાં સ્વભાવ છે, તેવા કારણના અવયવોનો (ઘટરૂપ કાર્ય માટે કૃત્પિડના પરમાણુઓનો) અન્વય નહીં थाय... इसत: अनुतांश न २३वाथी, अनुवृत्ता।. थतुं संवेहन अघटित २३शे."
............... विवरणम् ............. ............................. ... 20. तत्सदृशस्याभावात् तद्भाव इति कृत्वेति । तस्य-घटादेर्जन्यस्य य: सदृश:-मृत्पिण्डादिस्तस्य सम्बन्धिनोऽभावात् सकाशात्, तमाश्रित्येत्यर्थः । तद्भाव: तस्य-घटादेर्भाव:-उत्पाद इति कृत्वा अहेतुकत्वप्रसङ्गः । न हि घटोत्पत्तिकाले मृत्पिण्डलक्षणं त्रैलोक्येऽपि क्वचिदस्ति तद्विनाशे एव तदुत्पत्त्यभ्युपगमात्, इत्यहेतुकमेव तत् । अतो निरन्वयनश्वराद् वस्तुनस्तत्सदृशान्योत्पादो न सम्भवत्येवेति स्थितम् ।।
જ દ્વિતીયાદિક્ષણે પ્રથમક્ષણગત વસ્તુનો કોઈપણ પ્રકારે અન્વય થતો નથી, એવી બૌદ્ધની માન્યતા છે અને તેથી જ તેઓ નિરન્વયનાશવાદી કહેવાય છે..
१. अनुष्टुप् ।
२. 'वस्तुनस्त(?त्स)दृशोत्पादो न' इति च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
