________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
२०९
-ON मेव संवेदनं प्रवर्तते । न चार्थप्रभवमविसंवादि संवेदनं विहाय जातिविकल्पेभ्यः पदार्थव्यवस्था युज्यते प्रतीतिबाधितत्वेन तेषामनादेयत्वात् । न चैकान्तनित्येषु यथोक्त
....... व्याख्या .. यथोक्तलक्षणमेव संवेदनं प्रवर्तते, न तु गगनावनति-मायोदक-स्थाणुपुरुष-शङ्खादिपीतादिसंवेदनवद् देशान्तरादावन्यथारूपमिति । न चार्थप्रभवं तद्भावभावितया अविसंवादि बांधाऽभावेन संवेदनं विहाय-परित्यज्य जातिविकल्पेभ्यः व्यतिरिक्ताव्यतिरिक्तादिलक्षणेभ्यः पदार्थव्यवस्था युज्यते । कुत इत्याह-प्रतीतिबाधितत्वेन हेतुना तेषां-जातिविकल्पानाम्,
.......... मनेतिरश्मि .... વળી, યથોક્ત સંવેદન તો - પદાર્થ હોય તો જ થાય અને પદાર્થ વિના ન થાય, એમ અર્થની સાથે અવિનાભાવ હોવાથી - “અર્થજન્ય' છે અને તેમાં કદી પણ બાધ ન જણાતો હોવાથી, તે 'अविसंवाही' छे. साम, द्रव्य-पायन, यारे अर्थन्य सविसंवाही संवेहन थतुं डोय, त्यारे ते વસ્તુને દ્રવ્ય-પર્યાયરૂપ માનવી જ જોઈએ.
माj यथार्थ संवेहन डोवा छतi ५९l, "ट्रैव्य-पर्याय ने भिन्न छ, ममिन्नछ, मिन्नामिन्न छ?..." वगेरे तिविडयो (=ोषामास३५ विडयो) 4151-41डीने, मेत नित्य અનિત્યરૂપે પદાર્થની વ્યવસ્થા કરવી બિલકુલ યોગ્ય નથી, કારણ કે તે બધા જ કુવિકલ્પોનો તો, અર્થજન્ય અવિસંવાદી પ્રતીતિથી બાધ થઈ જવાથી - તેઓનું અસ્તિત્વ નિબંધ ન રહેતાં – તેઓ ગ્રાહ્ય બની શકે નહીં. માટે વસ્તુને દ્રવ્ય-પર્યાયરૂપ માનવામાં વ્યતિરિક્તાદિ વિકલ્પો બાધક બનતાં નથી.
ન એકાંત નિત્યમતે યથોક્ત સંવેદનની અસંગતિ , પદાર્થને જો એકાંત નિત્ય માનવામાં આવે, તો મૃતપિંડાદિમાં થતું અનુવૃત્તિ-વ્યાવૃત્તિનું સંવેદન ઘટી શકશે નહીં, કારણ કે આ બંને સંવેદન અનુક્રમે દ્રવ્યાંશ અને પર્યાયાંશને લઈને થાય છે. ........................ ................. विवरणम् ........................ ...............
- 19. न तु गगनावनति-मायोदक-स्थाणुपुरुष-शङ्कादिपीतादिसंवेदनवद् देशान्तरादावन्यथारूपमिति । तत्र गगनावनतेः प्रतिभासो दूरदेशवशेन, मायोदकस्य मरीचिकादौ ग्रीष्मादिप्रतप्तकालवशेन, स्थाणौ पुरुषप्रतिभासस्तु तथाविधासन्निहितप्रदेशवर्तिपुरुषवशेन विद्यमानस्यापि देशभेदस्याविवक्षणात्, शनादौ पीतादिसंवेदनस्य तु काचकामलाद्युपहतलोचनत्वावस्थावशेन, अवस्थाया एव प्राधान्येन विवक्षणात् ।।
પૂર્વપક્ષવાદમાં, પૂર્વપક્ષીએ આ બધા વિકલ્પો પાડીને, વસ્તુની દ્રવ્ય-પર્યાયરૂપતાનું નિરાકરણ કર્યું હતું. જુઓ નિત્યાનિત્યપૂર્વપક્ષ.
१. 'बाधाभावेन' इति क-टु-पाठः। २. 'गमनावतु गमनावनति०' इति ख-पाठः, 'गमनावनति०' इति तु चपाठः। ३. 'गमनावनतेः' इति च-पाठः। ४. भासस्तु न तथा० इति च-पाठः। ५. 'वचने विद्यमान०' इति कपाठः । ६. 'देशभेदविवक्षणात्' इति च-पाठः । ७. 'अवस्था एव' इति क-पाठः, 'अनवस्थाया' इति पूर्वमुद्रितपाठः, अत्र J-K-M-T-प्रतपाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
