________________
१८० अनेकान्तजयपताका
(દ્વિતીય न दहति, स्वभावापगमे च नियतमनित्यता । (१३२ ) तथापि एकदाह्यदहने तददहनाद् दाह्यान्तरदहनाच्चादोष इति चेत्, न, सर्वथा स्वभावभेदमन्तरेणोक्तानुपपत्तेः । न च येनैव
.... ચા - बलात्-सामर्थ्यात् तत्फलप्रसङ्ग:-विवक्षितकार्यप्रसङ्गः । अमुमेवार्थं स्थूरोक्त्या निदर्शनान्तरेणाह न हीत्यादिना । न हि अग्निरनपगते दहनस्वभावे नैश्चयिके न दहति, किन्तु दहत्येव, नैश्चयिकस्य दहनस्वभावस्यैवमात्मकत्वात् । स्वभावापगमे च विवक्षितकार्योदये सत्यभ्युपगम्यमाने नियतमनित्यताऽधिकृतवस्तुनः, अतादवस्थ्यस्यैवानित्यत्वादिति । निदर्शनमधिकृत्याह-तथापीत्यादि । तथापि-एवमपि एकदाह्यदहने सत्यग्नेः तददहनाद् दग्धत्वेनैव दाह्यान्तरदहनाच्च तददग्धत्वेन अदोषो न ह्यग्निरनपगते दहनस्वभावे न दहतीत्यादि । इतिएवं चेन्मन्यसे, एतदाशङ्क्याह-नेत्यादि । न-नैतदेवम् । कुत इत्याह-सर्वथा-एकान्तेन स्वभावभेदमन्तरेण, तदेकस्वभावत्व एवेत्यर्थः । उक्तानुपपत्तेः एकदाह्यदहने तददहनं दाह्या
છે અને કાંતરશ્મિ છે પ્રશ્નઃ તેવો સ્વભાવ હોય તો અવશ્ય કાર્યની ઉત્પત્તિ થાય, એવું શી રીતે?
ઉત્તર : અરે ભાઈ ! જ્યાં સુધી અગ્નિનો દહનસ્વભાવ નિવૃત્ત ન થાય, ત્યાં સુધી તે અગ્નિ બાળે જ, ન બાળે-એવું ન બને... તે રીતે જયાં સુધી કરણસ્વભાવ નિવૃત્ત ન થાય, ત્યાં સુધી તે વસ્તુ કાર્ય કરે જ, ન કરે- એવું ન બને... માટે, કરણસ્વભાવની નિવૃત્તિ માનવી જ પડે અને તેથી તો વસ્તુ અનિત્ય જ બને, કારણ કે “સર્વદા તે જ સ્વભાવે ન રહેવું એ જ અનિત્યતાનું લક્ષણ છે...
(૧૩૨) પૂર્વપક્ષ : અગ્નિ, એક ઈંધણને બાળ્યા પછી તેને બાળતો નથી, પણ બીજા ઈંધણને બાળે છે... એટલે સ્વભાવ પણ ઊભો રહે છે, અને પૂર્વે બાળેલા ઈંધણને બાળતું નથી... તેમ, કરણસ્વભાવી પણ વસ્તુ, અનુત્પન્નને જ ઉત્પન્ન કરે, ઉત્પન્નને નહીં. માટે પૂર્વોક્ત દોષ નહીં આવે.
| ઉત્તરપક્ષ આ કથન પણ અયુક્ત છે, કારણ કે અગ્નિને પણ જો સર્વથા એકસ્વભાવી માનવામાં આવે, તો ઉપરોક્ત કથન સંગત જ ન થઈ શકે, માટે અગ્નિમાં પણ સ્વભાવભેદ તો માનવો જ પડશે. તે આ રીતે -
જો અગ્નિમાં રહેલો એકસ્વભાવ માત્ર દહનનો હોય તો બંનેને બાળે અને અદહનનો હોય, તો એકેને ન બાળે. એટલે એકનું દહન અને બીજાનું અદહન, તે અગ્નિના સ્વભાવભેદને જ સિદ્ધ કરે છે. તેથી સ્વભાવભેદ વિના; તમારી વાત શક્ય નથી...
વળી, ઘાસ-લાકડા વગેરે ઘણા પદાર્થો બાળી શકાય એવા છે, પણ અગ્નિ, તે બધા જ પદાર્થોને બાળે એવું નિયત નથી, કારણ કે કેટલાક પદાર્થોને (ઘાસને) બાળે અને કેટલાક પદાર્થોને (કાષ્ઠને) હમણાં ન પણ બાળે. તેથી યદ્યપિ અગ્નિ, તૃણ-કાષ્ઠ ઉભયદહનસ્વભાવી છે, પણ બંનેને એકસાથે ન
૨. “TP વિક્ષત' તિ ટુ-પીd: I રૂ. પ્રેક્ષ્યતાં ૨૭૨તાં પૃષ્ઠમ્ |
- ૨. ‘નિત્યનિત્યતા' તિ વ-પd: ૪. “ભાવ ત્ય:' fત ટુ-પડિ: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
