________________
१८६ अनेकान्तजयपताका
(द्वितीयः तदन्यत्वादिविकल्पानुपपत्तिः । तथाहि-द्वितीयक्षणे तदेव न भवतीति । उक्तं च
(१३६) "न तंत्र किञ्चिद् भवति न भवत्येव केवलम्" इति ॥ नन्वेवमपि भवनादूर्ध्वमभवनात् तत्कादाचित्कत्वतस्तदुत्पत्तेः, अत एव नाशाद्
.............. व्याख्या .................... वा प्रथमक्षणस्थितेः तदनुपपत्तेः-द्वितीयादिक्षणास्थित्यनुपपत्तेः तस्यासावस्थितिरिति कृत्वा किमित्याह-प्रतियोग्यभावात् पक्षद्वयेऽपि तदन्यत्वादिविकल्पानुपपत्तिः तयोः-प्रथमक्षणस्थितिद्वितीयादिक्षणास्थित्योरन्यत्वादिविकल्पाघटमानता । एतद्भावनायैव आह-तथाहीत्यादि । तथाहीत्युपप्रदर्शने । द्वितीयक्षणे तदेव न भवति यत् प्रथमक्षणेऽभूदिति । उक्तं च धर्मकीर्तिना
"न तत्र किञ्चिद् भवति न भवत्येव केवलम्" इति वार्तिके.॥ एतदाशङ्क्याह-नन्वेवमपीत्यादि । नन्वेवमपि-तदेव न भवतीत्यस्मिन्नपि पक्षे भवना
.... मनेतिरश्मि ક્ષણઅસ્થિતિ રહી છે, તે વખતે તો પ્રથમક્ષણસ્થિતિનું અસ્તિત્વ જ નથી...
(२) ५३ : ही प्रथमक्षास्थिति छ, तो द्वितीयक्ष-अस्थिति नथी, ॥२९॥ ३४नी स्थिति छ, तेनी ४ स्थिति न होय, मने बने मे ४ वस्तुना छे...
આ રીતે બંને પક્ષમાં, પ્રથમક્ષણસ્થિતિ અને દ્વિતીયક્ષણઅસ્થિતિ બંને એકીસાથે ન ઘટવાથી, તે બંનેને આશ્રયીને ભિન્નાદિ વિકલ્પો ઘટી શકે નહીં.
પ્રશ્નઃ તો ક્ષણિકતાની સિદ્ધિ શી રીતે કરશો?
ઉત્તર : જે વસ્તુ પ્રથમક્ષણે રહી હતી, તે જ વસ્તુ દ્વિતીયક્ષ નથી રહેતી, અર્થાત્ જે વસ્તુનું પ્રથમણે ભવન હતું, તે જ વસ્તુનું દ્વિતીયક્ષણે અભવન થાય છે – આમ, માત્ર એક જ ક્ષણ ભવન હોવાથી,વસ્તુની ક્ષણિકતા સિદ્ધ થશે. ધર્મકીર્તિએ કહ્યું છે કે –
(१३६) "उत्पत्तिक्ष९॥ ५७द्वितीयक्ष ओई वस्तुनु मे २उतुं नथी, लेने 'वस्तु' 581 શકાય, પણ એટલું કહી શકાય, કે પૂર્વેક્ષણમાં થનારી વસ્તુ ઉત્તરક્ષણમાં નથી હોતી.” (પ્રમાણવાર્તિક 3/२७८)
ક્ષણિકવાદની સચોટ સમીક્ષા ઉત્તરપક્ષઃ “જે પ્રથમક્ષણે થાય તે જ બીજી ક્ષણે ન થાય એ પક્ષમાં પણ દોષ આવે છે. તે આ
.. .* विवरणम् ...... 5. तस्यासावस्थितिरिति कृत्वेति । तस्य-प्रथमक्षणभाविन: पदार्थस्य सम्बन्धिनी असौद्वितीयक्षणभाविनी अस्थितिरिति ।।
હવેનો વિષય ગહન છે, તેનું એકાગ્રતાથી અધ્યયન કરવું.
.........
१. 'धर्मकीर्तिकृते वातिके' ।
२-३. अनुष्टप्।
४. 'कृत्वा तस्य' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
