________________
IfથR:)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१८७
भवनोन्मज्जनप्रसङ्गः । स्यादेतत् न भवतीति भवनक्रियाप्रतिषेधमात्रमहेतुकमदः, तत्
- વ્યારા જન્મ दूर्ध्वमभवनात् कारणात् तत्कादाचित्कत्वतः तस्य-अभवनस्य कादाचित्कत्वेन हेतुना तदुत्पत्तेः-अभवनोत्पत्तेः कारणात् । अत एव-उत्पत्तेरेव हेतोः किमित्याह-नाशात् अभवनस्य भवनोन्मज्जनप्रसङ्गः, तदभवननाशान्यथाऽनुपपत्तेरिति भावनीयम् ॥
- અનેકાંતરશ્મિ . રીતે – “જે વસ્તુ કાદાચિત્ક (અમુક નિયત વખતે જ) હોય, તેની ઉત્પત્તિ થાય છે અને જે ઉત્પન્ન થાય, તે – ક્ષણિક હોવાથી – અવશ્ય નાશ પામે છે” – આ નિયમ પ્રમાણે વસ્તુનું, પ્રથમક્ષણે ભવન થશે, દ્વિતીયક્ષણે ભવનનો નાશ થયા પછી જ અભવન થતું હોવાથી, તે પણ કદાચિત્ય થશે (સર્વદા નહીં રહે) અને તેથી તેની પણ ઉત્પત્તિ માનવી પડશે અને ઉત્પન્ન પદાર્થ દ્વિતીયક્ષણે નાશ થતો હોવાથી, તૃતીયક્ષણે – અભવનનો નાશ થઈ જતાં – ફરી તે પદાર્થનું ભવન માનવું પડશે, કારણ કે અભવનનો નાશ ભવન વિના અસંભવિત છે... ફલતઃ નષ્ટ પદાર્થનું ફરી અસ્તિત્વ માનવું પડશે, જે કદી જોવાતું નથી. (અને તેમાં ક્ષણિકતા સિદ્ધ ન થાય.)
ક્ષણ
પ્રથમ
દ્વિતીય
તૃતીય
ભવન
ભવનનાશ-અભવન અભવનનાશ-ભવનપ્રસક્તિ બૌદ્ધઃ “તે બીજી ક્ષણે ન થાય” એ કથનથી, અમે દ્વિતીયક્ષણે ભવનનો માત્ર પ્રતિષેધ કર્યો છે અને આ પ્રતિષેધ તો નિર્દેતુક (હેતુ વિનાનો) હોવાથી, તેની કદાચિત્કતા નથી, કારણ કે સહેતુક (હેતુને આધીન ઉત્પન્ન થનાર) પદાર્થની જ કદાચિત્કતા હોય, નિર્દેતુકની નહીં – આમ, ભવનપ્રતિષેધ-અભવન અકાંદાચિત્ક હોવાથી, તેની ઉત્પત્તિ માંનવાની આપત્તિ નહીં આવે. - સ્યાદ્વાદીઃ- (ક) અભવન કાડાચિક છે, સર્વદા નથી (સહેતુક છે) અને (ખ) અભવન ભવનપૂર્વક છે. એટલે, ભવનની જેમ અભવન પણ કદાચિત્ક સિદ્ધ થાય અને તેનો હેતુ ભવન જ સિદ્ધ થાય... ............................................ વિવરVI ... . ... ...........
6. तदभवननाशान्यथाऽनुपपत्तेरिति । तस्य-प्राच्यक्षणवर्तिनो भवनस्य यदभवनं द्वितीयक्षणेन तस्य योऽसौ नाशस्तृतीयक्षणे तस्य अन्यथा-विनष्टभावेन उन्मज्जनमन्तरेणानुपपत्ते:-अघटनात् ।।
ક સિદ્ધાંતીએ પ્રથમણે ભવન, તદુત્તર અભવન, તદુત્તર અભવનનાશની આપત્તિ આપી, કારણ કે જે પ્રથમ ક્ષણે હોય તે દ્વિતીયક્ષણે ન જ હોય અને દ્વિતીયક્ષણે જે હોય તે તૃતીયક્ષણે ન જ હોય.. માટે, અભવન જે દ્વિતીયક્ષણે છે, તે તૃતીયક્ષણે ન રહેતાં પુનઃ ભવનની આપત્તિ આવે.. પણ બૌદ્ધ એમ કહે છે કે – ભવન પછી જે અભવન આવે છે તે કોઈ વસ્તુ નથી કે જેનો અભાવ તૃતીય ક્ષણે આપાદિત થાય... અભવન=ભવનનિષેધ અને આ ભવનનિષેધ અહેતુક છે અને અહેતુક કાદાચિત્ય ન હોય માટે તેનો નાશ થશે જ નહીં...
૨. ‘ઈતિ' તિ -પાઠ:૨. “નક્ષતસ્થ' રૂતિ -પd: I રૂ. ‘માવોન્મઝનમન્તરે નુ' તિ - ૪. પૂર્વમુકિતે તુ ‘૩HMનમનનમન્ત' તિ પાઠ: |
પાઠ:I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
