________________
अनेकान्तजयपताका
(द्वितीय:
निश्चयात् । ( १३५ ) न च सर्वथैकक्षणस्थितिधर्मणः सत्तैव युक्ता, द्वितीयादिक्षणास्थित्यभावे सति तत्क्षणस्थितिधर्मकत्वायोगेन तदन्यत्वादिविकल्पानुपपत्तेः । स्यादेतत्
१८४
o
एकान्तानित्यावगमाभाव एव । कुत इत्याह- तदभावभाविनः - वस्त्वभावभाविनः । विज्ञानस्य तत्कार्यत्वानिश्चयात्, अर्थात्यन्तपरोक्षतयेति भावः । न चेत्यादि । न च सर्वथा - एकान्तेन क्षणस्थितिधर्मणः-वस्तुन: सत्तैव युक्ता । कुत इत्याह- द्वितीयादीत्यादि । द्वितीयादिक्षणास्थित्यभावे सति तत्क्षणस्थितिधर्मकत्वायोगेन तस्यैव वस्तुनः क्षणस्थितिधर्मकत्वायोगेन हेतुना तदन्यत्वादिविकल्पानुपपत्तेः, तयोः प्रथमक्षणस्थितिद्वितीयादिक्षणास्थित्योरन्यत्वादिविकल्पैरघटमानत्वात् क्षणस्थितिधर्मसत्तायाः । तथाहि - तयोः प्रथमक्षणस्थितिद्वितीयादिक्षणास्थित्योः अन्यत्वमनन्यत्वमन्यानन्यत्वमवाच्यत्वं वा स्यात् । अन्यत्वे क्षणान्तरस्थितेरिव प्रस्तुतास्थित्यविरोधात् क्षणस्थितित्वाभावः । अनन्यत्वे प्रथमक्षणेऽप्यस्थितिः, द्वितीयादिष्वपि अनेअंतरश्मि
* क्षलिङ पहार्थनुं अस्तित्व ४ असंलवित छे
(૧૩૫) જો પદાર્થ સર્વથા એકક્ષણ સ્થિતિસ્વભાવી જ માનવામાં આવે, તો તે પદાર્થનું અસ્તિત્વ ४ नहीं घटे ते खारीते -
व्याख्या
ક્ષણિકમતે ક્ષણસ્થિતિકત્વનો અર્થ - ‘દ્વિતીયક્ષણ-અસ્થિતિ હોતે છતે પ્રથમક્ષણસ્થિતિ' એવો માનવો જરૂરી છે, કારણ કે આમાંથી જો પ્રથમક્ષણસ્થિતિરૂપ અર્થ ન મનાય, તો – પ્રથમક્ષણે પણ અસ્તિત્વ ન ઘટતાં - વસ્તુનો જ અભાવ થશે અને જો દ્વિતીયક્ષણ-અસ્થિતિરૂપ અર્થ ન માનો, તો દ્વિતીયાદિક્ષણમાં અસ્થિતિનો અભાવ માનવો પડશે (અર્થાત્ સ્થિતિ માનવી પડશે) અને તો ક્ષણસ્થિતિધર્મકત્વનો જ અયોગ થશે, અર્થાત્ ક્ષણમાત્ર સ્થિતિ નહીં ઘટે. એટલે ક્ષસ્થિતિધર્મકત્વનો અર્થ દ્વિતીયક્ષણઅસ્થિતિ હોવાથી પ્રથમક્ષણસ્થિતિ એવો જ માનવો પડે.
અને દ્વિતીયાદિ ક્ષણે અસ્થિતિનો અભાવ હોવાથી તત્ક્ષણસ્થિતિધર્મકત્વ હોવું શક્ય નથી અને દ્વિતીયાદિ ક્ષણે અસ્થિતિનો અભાવ કેમ છે ? તો તેનું કારણ એ કે તે તદન્યત્વાદિવિકલ્પથી અનુપપન્ન छे. ते खा रीते - प्रथमक्ष स्थिति ने द्वितीयक्षाअस्थिति धंने (१) भिन्न छे, (२) अभिन्न छे, (3) भिन्न-भिन्न छे, } (४) वाय्य छे ?
(૧) ભિન્ન તો ન માની શકાય, કારણ કે જેમ એક જ કાળે, ક્ષણિક એવી ઘટક્ષણનો, ભિન્ન એવી પટક્ષણ સાથે વિરોધ નથી, અર્થાત્ ઘટક્ષણ અને પટક્ષણ બંને એક સાથે રહી શકે છે, તેમ
..... विवरणम् ..
*
4. क्षणान्तरस्थितेवि प्रस्तुतास्थित्यविरोधात् क्षणस्थितित्वाभाव इति । यथाहि क्षणिकस्य घटादेः स्वकाले पटादिक्षणेन सह वस्त्वन्तरत्वान्न विरोधः, एवं द्वितीयक्षणभाविन्या अस्थित्याऽपि सह
१.
'क्षणस्थित्य०' इति क-पाठः ।
Jain Education International
२. 'काले घटादि०' इति ख- पाठः ।
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
