________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
अतथाभूताच्च ततो न नास्तिताविकल्पप्रसूतिरिति भावनीयम् । ( १०६ ) एतेन यदि “प्रत्यक्षं प्रमाणं पदार्थमात्रास्वेव लब्धप्रतिष्ठं तासामेवावगमो युक्तः, तत्र व्यापारसम्भवात्, अव्यापारेऽपि परिच्छेदे रूपप्रवृत्तेऽपि रसावसाय: अशक्यपरिहारः संम्पद्येत"
१४५
જ બાબા ×
त्वादेव-अर्थपरिच्छेदानुभवसंस्कारप्रंसूतत्वादेव कथं स्वातन्त्र्यं परिहरति, भावमात्रवस्त्वनुर्भवपारतन्त्र्यासिद्धेः इति चिन्तनीयम् । एतदेव भावयति - अन्यथाभूतेऽर्थे - भावमात्रे तथाउभयविकल्पजनकत्वेन परिच्छेदानुभवसंस्कारानुपपत्तेः कारणात् । अतथाभूताच्च ततःतथापरिच्छेदानुभवसंस्कारात् न नास्तिताविकल्पप्रसूतिः, न हि शुक्लपरिच्छेदानुभवसंस्कारात् पीतविकल्पप्रसूतिः इति भावनीयम् । एतेनेत्यादि । एतेन - अनन्तरोदितेन न्यायेन यदि प्रत्यक्षं प्रमाणं पदार्थमात्रास्वेव-स्वलक्षणरूपासु लब्धप्रतिष्ठं वर्तते, ततः तासामेव- पदार्थमात्राणाम् अवगमो युक्तः । कुत इत्याह-तत्रेत्यादि । तत्र-तासु पदार्थमात्रासु व्यापारसम्भवात् प्रत्यक्षस्य । ... અનેકાંતરશ્મિ ...
<$6
આશય : વસ્તુ ઉભયરૂપ સિદ્ધ થતાં, નિર્વિકલ્પ પણ ઉભયરૂપ વસ્તુવિષયક હોવાથી, તેનાથી ઉત્પન્ન થતો અસત્ વિકલ્પ પણ, પરંપરાએ અસરૂપને જ પરતંત્ર છે - નિર્વિષયક નથી (તે સ્વતંત્રપણે જ વસ્તુને સ્પર્શે છે, નિર્વિકલ્પને પરતંત્ર રહીને નહીં...)
જેમ શુક્લવસ્તુજન્ય નિર્વિકલ્પથી માત્ર શુક્લરૂપ જ વિકલ્પ થઈ શકે, પીતરૂપ નહીં... માટે, વસ્તુ માત્ર ભાવરૂપ હોય, તો તજ્જન્ય નિર્વિકલ્પથી માત્ર ભાવરૂપ જ વિકલ્પ થઈ શકે, અભાવરૂપ (નાસ્તિતારૂપ) નહીં. તેથી ભાવ-અભાવરૂપ વિકલ્પદ્રયની ઉત્પત્તિ માટે, વસ્તુને પણ ભાવ-અભાવ ઉભયરૂપ માનવી જ પડશે...
* અભાવાંશનું પણ પ્રત્યક્ષ શક્ય
(૧૦૬) પૂર્વપક્ષ ઃ સ્યાદ્વાદભંગાદિમાં દિવાકરાદિ કહે છે → સ્વલક્ષણ પદાર્થ વિશે જ પ્રત્યક્ષનો વ્યાપાર થતો હોવાથી, પ્રત્યક્ષની પ્રતિષ્ઠા માત્ર ભાવરૂપ પદાર્થ વિશે જ છે અને તેથી, પ્રત્યક્ષ દ્વારા પદાર્થની માત્રાનો=સ્વલક્ષણનો=સ્વલક્ષણરૂપ પદાર્થનો જ બોધ થઈ શકે... અભાવના વિષયમાં પ્રત્યક્ષનો વ્યાપાર જ ન હોવાથી, તેના દ્વારા અભાવનો બોધ શક્ય નથી.
જો અભાવમાં તેનો વ્યાપાર ન હોવા છતાં પણ, પ્રત્યક્ષ દ્વારા તેનો બોધ માની લઈએ, તો તો બધી જ વ્યવસ્થા અસમંજસ થઈ જશે, અર્થાત્ રૂપ વિશે પ્રવર્તેલું પ્રત્યક્ષ રસનો પણ બોધ કરવા લાગશે.
Jain Education International
* અભાવાંશ વિશે પ્રત્યક્ષનો વ્યાપાર ન હોવાનું કારણ એ કે, ઇન્દ્રિયનો સંબંધ માત્ર ભાવ સાથે જ છે, અભાવ સાથે નહીં અને જે વિશે ઇન્દ્રિયનો સંબંધ થાય, તે વિશે જ પ્રત્યક્ષનો વ્યાપાર થઈ શકે...
૨. ‘સમાપદ્યેતેતિ’ કૃતિ -પાટ: । ૨. ‘પ્રભૂતત્વાદેવ ૨ થં' કૃતિ ૩-પાન: । રૂ. ‘મવાપાર૦’ કૃતિ ચ-પાટ: ।
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
