________________
મfધal:)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
૨૪૨
જ
निमित्तत्वैकभावत्वे चित्रतया तद्भेदसिद्धेः, (१०३) इति भावाभावात्मकवस्तुप्रभवमेव तद्विकल्पद्वयम्, पारम्पर्येण तन्निमित्तत्वात् । अतोऽत्यन्तसूक्ष्मधियः किं नास्थामनोरथं पूरयतीति वाच्यम् ? ॥
- વ્યસ્થી ........ स्तस्मिन् सति चित्रतया कारणेन, न ह्यनेकगर्भमेकमचित्रं नामेत्यर्थः । तद्भेदसिद्धेः-प्रक्रमादधिकृतसामर्थ्यस्य स्वभावभेदसिद्धेः इति-एवमुक्तनीत्या भावाभावात्मकवस्तुप्रभवमेव तत्अधिकृतविकल्पद्वयम् । कुत इत्याह-पारम्पर्येण तन्निमित्तत्वात्-तदुद्भवान्निविकल्पकादुत्पत्तेरिति । न हि शुक्लवस्तुप्रभवादविकल्पाच्छुक्लपीतविकल्पद्वयप्रभव इत्यालोचनीयम् । अत इत्यादि । अतः-अस्मात् कारणात् अत्यन्तसूक्ष्मधियः-इत्थमालोचकस्य किं नास्थामनोरथं पूरयतीति वाच्यम् ? पूरयत्येवेत्यर्थः ॥
અનેકાંતરશ્મિ જ ઉત્તર : પણ એ રીતે તો, નિર્વિકલ્પના સ્વભાવમાં ઉભયસ્વભાવ આવશે જ, કારણ કે જુદા જુદા નિમિત્તવાળો સ્વભાવ એકરૂપ ન હોઈ શકે. માટે વિકલ્પયની ઉત્પત્તિ માટે, નિર્વિકલ્પને પણ ઉભયસ્વભાવી તો માંનવું જ પડશે.
- સદસપ વિકલ્પયની વસ્તુજન્યતા : (૧૦૩) સદસરૂપ બંને વિકલ્પની ઉત્પત્તિ, ભાવ-અભાવાત્મક વસ્તુથી જ થાય છે. તે આ રીતે – ભાવ-અભાવરૂપ વસ્તુથી, સદસરૂપ નિર્વિકલ્પ સંવેદન થાય અને તે નિર્વિકલ્પ સંવેદનના સામર્થ્યથી, ઉભયસ્વભાવી વિકલ્પદ્રયની ઉત્પત્તિ થાય છે. આમ, પરંપરાએ વસ્તુથી જ વિકલ્પદ્રયની ઉત્પત્તિ થાય છે. | માટે, વસ્તુને પણ ઉભયરૂપ માનવી જ જોઈએ. વસ્તુ જો માત્ર શુક્લ જ હોય, તો તજ્જન્ય નિર્વિકલ્પથી, શુક્લતાનો જ વિકલ્પ થશે, શુક્લ-પીત ઉભયરૂપતાનો નહીં... તે રીતે વસ્તુ જો માત્ર સરૂપ જ હોય, તો તજ્જન્ય નિર્વિકલ્પથી માત્ર સરૂપતાનો જ વિકલ્પ થઈ શકે, અસરૂપતાનો નહીં... પણ, અસરૂપતાનો વિકલ્પ પણ થાય તો છે જ , તેથી વસ્તુને અસરૂપ પણ માનવી જ જોઈએ, એમ ફલિત થાય છે.
આમ વિકલ્પદ્ધય, (ઉભયરૂપ) વસ્તુજન્ય છે, એ સિદ્ધ થતાં, વસ્તુ પણ ઉભયરૂપ છે, તે અત્યંત સૂક્ષ્મબુદ્ધિવાળાને શ્રદ્ધેય બને જ છે... (પૂર્વપક્ષીએ સૂક્ષ્મબુદ્ધિવાળાને શ્રદ્ધેય નથી કહ્યું, તો સિદ્ધાંતી અત્યંત સૂક્ષ્મબુદ્ધિવાળાને જ એ સમજાય એમ કટાક્ષ કરે છે....)
અહીં નિર્વિકલ્પને ઉભયસ્વભાવી સિદ્ધ કરવા પાછળ એવો આશય છે, કે જો વસ્તુ ઉભયરૂપ ન હોય તો તજ્જન્ય નિર્વિકલ્પ પણ ઉભયસ્વભાવી ન જ હોઈ શકે. ફલતઃ વસ્તુ પણ ઉભયરૂપ સિદ્ધ થશે.
૨. ‘વૈવસ્વવત્વે' રૂતિ -પd: I ૨. ‘ત્પત્વોત્તેજિત' તિ ટુ-પd: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
