________________
१७४
अनेकान्तजयपताका
(द्वितीयः
पेक्षालक्षणः स्वभावो निवर्तते न वेति वाच्यम् । यदि निवर्ततेऽनित्यत्वप्रसङ्गः, स्वभावनिवृत्तौ स्वभाविनोऽपि तदव्यतिरेकेण तद्वदेव निवृत्तेः। ___ अथ न निवर्तते, कार्याजननप्रसङ्गः, तत्स्वभावानिवृत्तेः, पूर्ववत् । तथाहि-य एव तस्य कार्याजननकाले स्वभावः, जननकालेऽपि स एव; इति कथं जनयति कथं वा न पूर्वमपीति चिन्त्यम् ॥ __ (१२९) तेन सह जननस्वभावत्वात् तद्भावे जनयति, तदभावाच्च न पूर्वमपीति
... .... व्याख्या ....... तद्धीत्यादिना । तत्-वस्तु यस्माद् यदाऽभीष्टसहकारिसन्निधौ कार्यं जनयति विज्ञानादि, तदाऽस्य-वस्तुनोऽनन्तरोदितसहकार्यपेक्षालक्षण:-अकिञ्चित्करसहकार्यपेक्षालक्षणः स्वभावः-धर्मो निवर्तते न वेति वाच्यम् । उभयथाऽपि दोषमाह-यदि निवर्ततेऽधिकृतस्वभावस्ततः किमित्याह-अनित्यत्वप्रसङ्गः । कुत इत्याह-स्वभावनिवृत्तौ सत्यां स्वभाविनोऽपि-धर्मिणः तदव्यतिरेकेण-स्वभावाभेदेन हेतुना तद्वदेव-स्वभाववदेव निवृत्तेः कारणात् ।। ___अथ न निवर्तते स स्वभावः । अत्राह-कार्याजननप्रसङ्गः । कथमित्याह-तत्स्वभावानिवृत्तेः-अकिञ्चित्करसहकार्यपेक्षालक्षणस्वभावानिवृत्तेः । पूर्ववदिति दृष्टान्तः । एतदेव भावयति तथाहीत्यादिना । तथाहि य एव तस्य-वस्तुनः कार्याजननकाले स्वभावो जननकालेऽपि स एव, सर्वदा स्वस्वभावानिवृत्तेः । इति-एवं कथं जनयति कार्यं तदा कथं वा न पूर्वमपि जनयति स्वभावाभेदादिति भाव इति-एवं चिन्त्यम् ॥ __आह-तेन-सहकारिणा सह जननस्वभावत्वात् कारणात् तद्भावे-सहकारिभावे जनयति
* मनेतिरश्मि ..... છે, ત્યારે તે વસ્તુનો, પૂર્વોક્ત “અકિંચિત્કર સહકારની અપેક્ષા રાખવારૂપ સ્વભાવની નિવૃત્તિ (૧) थाय छ, 3 (२) नहीं ?
(૧) જો થાય છે, તો વસ્તુ અનિત્ય માનવાની આપત્તિ આવશે, કારણ કે સ્વભાવની નિવૃત્તિ થયે, તદભિન્ન સ્વભાવવાનું વસ્તુની પણ નિવૃત્તિ થાય જ... (૨) જો તાદશ સ્વભાવની નિવૃત્તિ ન થાય, તો પહેલાની જેમ, કાર્યોત્પત્તિ વખતે પણ “અકિંચિત્કર સહકારની અપેક્ષા રાખવારૂપ” સ્વભાવની નિવૃત્તિ ન થવાથી, ત્યારે પણ સહકારીની અપેક્ષા ઊભી જ રહે અને તેથી તો કાર્યની ઉત્પત્તિ નહીં જ થઈ શકે. તે આ રીતે –
વસ્તુનો, જે સ્વભાવ કાર્યઅજનનકાળે હતો, તે જ સ્વભાવ કાર્યજનનકાળે છે. તેથી તે સ્વભાવ, જેમ પહેલા કાર્ય નહોતો કરતો, તેમ હમણા પણ કાર્ય નહીં કરે, અથવા તો જેમ હમણા કાર્ય કરે છે, તેમ પહેલા પણ કેમ ન કરે? જો કે સ્વભાવ તો બંને સ્થળે એક જ છે, તો પછી આવો ભેદ શાનો? __ (१२८) पूर्वपक्ष : वस्तुनो स्वभाव, सारी साथे आर्य उत्पन्न ४२वानो छ, तेथी वस्तु
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
