________________
HP
__
(प्रथमः
अनेकान्तजयपताका विहितोत्तरत्वात् । यस्मादेवं तस्मात् समुत्सारितपक्षपातैः न्यायविद्भिर्युक्तियुक्तत्वात् सदसद्रूपं वस्त्वङ्गीकर्तव्यमिति । (८२) आह च
.............. व्याख्या ....................................... मित्यादिना । अनन्तरोदितमपि श्लोकद्वयं सदसद्रूपवस्तुव्यवस्थापकमेव, तत्त्वतोऽन्यरूपाभावमन्तरेण अन्यतोऽन्यव्यावृत्त्यसिद्धेः, स्वव्यावृत्तिवद् व्यावृत्त्यन्तराभावे न प्रकल्पना बीजाभावादिति निर्लोठितमेतदर्थतः । यस्मादेवं तस्मात् समुत्सारितपक्षपातैायविद्भियुक्तियुक्तत्वात् कारणात् सदसद्रूपं वस्त्वङ्गीकर्तव्यमिति । आह च-यस्मात् सत्त्वमसत्त्वं
............ मनेांतरश्मि ........ ન બની શકે” વગેરે ગ્રંથમાં પાનું-૭૧ કથનથી અમે પહેલા આપી જ દીધો છે. વળી, તમે કરેલી ઉપરોક્ત સઘળી વાત પણ, વસ્તુની સદસરૂપતાને જ સિદ્ધ કરે છે, કારણ કે અન્યથી વ્યાવૃત્તિ ત્યારે જ ઘટી શકે, જ્યારે વસ્તુમાં પરરૂપે અસત્ત્વ સ્વીકારવામાં આવે... વસ્તુમાં સ્વઅસત્ત્વની જેમ, જો પરઅસત્ત્વ પણ ન હોય, તો પરઅસત્ત્વની પણ કલ્પના ન થઈ શકે. અર્થાત્ રક્તઘટને પોતાનાથી વ્યાવૃત્ત માનવા માટે કોઈ જાતિની કલ્પના કરતું નથી, કારણ કે તેની પોતાનાથી વ્યાવૃત્તિ નથી... તેમ બીજાથી વ્યાવૃત્તિ ન હોય તો તેના માટે પણ કોઈ કલ્પના કરે જ નહીં. કલ્પના તો કરે છે જ, તેથી વ્યાવૃત્તિ સિદ્ધ થાય અને તે અસત્ત્વ વિના થઈ શકે નહીં.
આ કારણથી, પક્ષપાતને છોડીને વિદ્વાનોએ, વસ્તુને સદ્ અસરૂપ જ માનવી જોઈએ, કારણ કે વસ્તુને સદસંદૂરૂપે માનવી તે જ યુક્તિસંગત છે.
(૮૨) તેથી, પૂર્વપક્ષગ્રંથમાં તમે જે શ્લોક કહ્યો હતો, તે જ શ્લોક અમે બદલીને કહીએ छी*...... .... .... विवरणम् .....
... ....* तत: सजातीयाद् विजातीयाच्च पदार्थराशेः स्वसत्त्वेनैव स्वरूपनियतेन स्वभिन्नव्यावृत्त्यंशनिरपेक्षेण व्यावृत्ति भजन्त इति । एवं सति किं सिद्धमित्याह-(पृ. १११) तस्मात्-स्वपरव्यावृत्तिरूपाद्धेतोर्यतो यत:-सजातीयाद् विजातीयाद् वाऽर्थात् अर्थानां-घटादीनां व्यावृत्ति:-भिन्नरूपता तन्निबन्धना:-व्यावृत्तिहेतुका जातिभेदा: परस्परपरिकल्पितसामान्यलक्षणा: प्रकल्प्यन्ते । कीदृशा इत्याह-तद्विशेषावगाहिन इति । तस्य-स्वस्य परिव्यावृत्तिभाज: स्वलक्षणस्य विशेषा:-'मार्त्तत्व'-'पाटलिपुत्रक'त्व-वासन्तकत्व-रक्तत्वादिलक्षणास्तान् विकल्पबलाद्यान् अवगाहन्ते अवलम्बन्त इत्येवंशीला ये ते तथा । न हि निरंशे वस्तुनि अत एव स्वरूपमात्रनियते केचिद् विशेषाः सन्ति, परं तत्तद्व्यावृत्तिवशेन विकल्पविज्ञानसन्निधापिता अतत्त्वदर्शिभिः प्रमातृभिर्व्यवह्रियन्ते, यथा-मार्त्त इति कोऽर्थः ? अमातॊ न भवति । 'पाटलिपुत्रक' इति कोऽर्थ: ? | अपाटलिपुत्र'को न भवति । इत्यादि ।।
१. प्रेक्ष्यतां ७१तमं पृष्ठं । २. 'व्यावृत्तिसिद्धेः' इति ङ-पाठः । ३. 'बीजभावादिति' इति ङ-पाठः। ४. 'आह यस्मात्' इति ङ-पाठः। ५. 'याच्चार्थात् अर्थानां' इति ख-च-पाठः। ६. 'वर्तमानपाटलिपुत्र०' इति क-पाठः, पूर्वमुद्रिते 'विशेषा:-'मार्तव(त्व?)" इति पाठः, अत्र 0-K-प्रतपाठः । ७. 'द्यान्यानवगाहन्ते' इति ख-च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
