________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१३५ सहायत्वं सहायाभावं भेदकमन्तरेण ससहायस्येव न युज्यत इति ब्रूमः । असहायं च घटोऽयं न पटादीति क्षयोपशमानुरूपमपरित्यक्तान्योन्यगर्भ संवेदनमाविद्वदङ्गनादिप्रतीतमित्यविषयोऽयं विवादस्य । न चैतदनर्थजम्, तद्भावभावित्वोपलब्धेः, तदन्यस्य
.......................* व्याख्या ................. त्यादि । किन्तु तदेवासहायत्वम्-अन्यरहितत्वं सहायाभावं मुख्यं भेदकमन्तरेण-विना ससहायस्येव-अपरस्य न युज्यते इति ब्रूमः, न तु किञ्चिदन्यत् । प्रकृतयोजनामाह-असहायं चेत्यादि । असहायं च-तदन्यविविक्तं च । कथमित्याह-घटोऽयं न पटादीति-एवं क्षयोपशमानुरूपं तदनन्तधर्मकत्वेऽपि नियमप्रवृत्त्या, अपरित्यक्तान्योन्यगर्भम्, इतरेतरानुवेधात्, संवेदनमिति विशेष्यम् । आविद्वदङ्गनादिप्रतीतम्, सकललोकप्रसिद्धमित्यर्थः । इति-एवं
...... ........ मनेतिरश्मि ........ અસહાય એવા ઘટસંવેદનને, અન્યવિવિક્ત માનવામાં કોઈ વાંધો નથી, પણ તેમાં અસહાયત્વરૂપ વિશેષણ સહાયાભાવરૂપ ભેદક વિના નહીં ઘટી શકે... જેમ સસહાય એવા (પટ-ઘટ ઉભય) સંવેદનમાં સહાયાભાવ ન હોવાથી ઘટસંવેદન અન્યવિવિક્ત નથી, તેમ આ પણ અન્યવિવિક્ત નહીં बने भने असहायशान, 'अयं घटः, न पटः' वगेरे १३५ - अन्योन्यानुविद्ध स्व३५नुं ४ (सत्यासत्त्व ઉભયસ્વરૂપનું જ) સર્વને પ્રતીત છે, એમાં કોઈ વિવાદ જ નથી, એવું સંવેદન તો વિદ્વાનથી લઈને અંગના સુધીના બધાને પ્રતીતિસિદ્ધ છે.
હવે જેવી વસ્તુ છે તેવું જ તેનું જ્ઞાન થાય છે, અહીં ઘટાદિ વસ્તુમાં, અનંત ધર્મો છે અને વિષયવસ્તુ પ્રમાણે જ્ઞાન માનવામાં તો બધા ધર્મોનું બધા પ્રમાતાને જ્ઞાન માનવાનો પ્રસંગ આવે, પણ તેવું ન થવાનું કારણ જ્ઞાનાવરણાદિનો તેવો વિચિત્ર ક્ષયોપશમ છે.. બસ, આ ક્ષયોપશમને अनुसार प्रभाताने 'घटो न पटः - मृन्मयो न सुवर्णमयः' इत्याहि ३५४ शान थाय छे. सारीते,वस्तुनु જ જયારે સદસરૂપ સંવેદન થતું હોય, ત્યારે “વસ્તુ સદસરૂપ શી રીતે?” – એવો વિવાદ ફોગટનો ४ छे.
- સદસરપ સંવેદન પદાર્થજન્ય જ છે સદસરૂપ જ્ઞાન, પદાર્થ વિના જ ઉત્પન્ન થાય છે, એવું નહીં કહેવું, કારણ કે (૧) પદાર્થ હોય તો સદસરૂપ જ્ઞાન થાય છે, અને (૨) પદાર્થ ન હોય તો તેનું જ્ઞાન પણ નથી થતું, કારણ કે સંવેદન એ પરિણામી અર્થને ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવવાળું છે. આમ, અન્વય-વ્યતિરેકથી સિદ્ધ થાય
.....* विवरणम् . 87. तदनन्तधर्मकत्वेऽपि नियमप्रवृत्त्येति । यदि हि विषयवस्तुमात्राधीनमेव संवेदनं प्रवर्तेत तदाऽनन्तधर्मणो विषयस्य भावात् हेलयैव सकलधर्मावगम: सकलप्रमातॄणां प्रसज्येत । न चैवं दृश्यते । अतो नियतेनैव रूपेण यद् विज्ञानं विजृम्भते तज्ज्ञायते नूनं कश्चिदन्यो नियमहेतुरस्ति, स च ज्ञानावरणादिकर्मक्षयोपशम एवेति ।।
१. प्रसिद्धम् इति क-पाठः। २. 'मात्राधीनं संवेदनं' इति क-पाठः। ३. 'प्रवर्तते' इति क-पाठः। ४. 'यदि ज्ञानं' इति क-पाठः ।
...............
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
