________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
-00 स्वप्रतिभासिसंवेदनाजनकत्वे तद्ग्रहणानुपपत्तेः । न च सदसद्रूपे वस्तुनि सन्मात्रप्रतिभास्येव तत्त्वतस्तत्प्रतिभासि, सम्पूर्णार्थाप्रतिभासनात्, नरसिंहे सिंहसंवेदनवत् । न चैत
............. व्याख्या - भावमात्रस्य इतराभावाननुविद्धस्य अघटाभावाननुविद्धस्य । किमित्याह-अभावापत्तितो वस्तुस्थित्याऽघटत्वेन तदनुवेधे-अन्यासत्त्वानुवेधे सति वस्तुस्थित्या-परमार्थवृत्त्या स्वप्रतिभासिसंवेदनाजनकत्वे, उभयरूपसंवेदनाजनकत्वे इत्यर्थः । किमित्याह-तद्ग्रहणानुपपत्तेः तस्य-उभयरूपस्य वस्तुनो ग्रहणानुपपत्तेरिति । यद् यथारूपं तत् तथाऽगृह्यमाणं कथं गृहीतं नामेति भावनीयम् । न चेत्यादि । न च सदसद्रूपे वस्तुनि उभयात्मके सन्मात्रप्रतिभास्येव, संवेदनमिति गम्यते, तत्त्वतस्तत्प्रतिभासि-सदसद्रूपवस्तुप्रतिभासि । कुत इत्याह-सम्पूर्णार्थाप्रतिभासनात् असत्त्वाप्रतिभासनेन । नरसिंहे सिंहसंवेदनवदिति निदर्शनम् । न सिंहसंवेदनं
અનેકાંતરશ્મિ જ પટાભાવના જ્ઞાનરૂપે – એમ ઉભયરૂપે જ સંવેદનની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી, સંવેદનને ઉભયરૂપ જ માનવું જોઈએ.
પૂર્વપક્ષ ઘટાદિ વસ્તુ તો માત્ર ઘટસત્ત્વરૂપ જ છે, તેથી તેનું સંવેદન પણ ઘટસત્ત્વરૂપે જ માનવું જોઈએ, પટાદિ અસત્ત્વરૂપે નહીં... તો પછી ઉભયરૂપે સંવેદનની ઉત્પત્તિ શી રીતે ?
ઉત્તરપક્ષ ઘટાદિ વસ્તુ પટાદિઅસત્ત્વરૂપ નહીં હોય, તો બધા પ્રમાતાઓને જે પટથી જુદારૂપે ઘટનો બોધ થાય છે, તે નહીં થઈ શકે. તેથી ઘટાદિ વસ્તુને માત્ર ઘટસત્ત્વરૂપ નહીં, પણ પટાદિઅસત્ત્વરૂપ પણ માનવી જોઈએ, નહીંતર પટસત્ત્વરૂપ પણ બની જતાં ઘટ વસ્તુનો જ અભાવ થશે.
પ્રશ્નઃ વસ્તુ ભલે સદસરૂપ હોય, પણ તેને આશ્રયીને થતું સંવેદન માત્ર ઘટજ્ઞાનરૂપે જ થાય, એવું ન માની શકાય?
उत्तर : 11, ॥२९॥ 3 पारमार्थि त वियारीभे, तो “४वो पर्थ डोय, ते ४ो शान । થાય, તો જ તે જ્ઞાન દ્વારા વસ્તુનું ગ્રહણ થયું કહેવાય” તેથી, વસ્તુ સદસરૂપ હોય, પણ સદસના અધ્યવસાયરૂપે જ્ઞાન ન થાય, તો વસ્તુનું ગ્રહણ જ ન થઈ શકે. તે આ રીતે -
સદસક્રૂપ વસ્તુને આશ્રયીને થતું જ્ઞાન, જો માત્ર સરૂપતાનો જ પ્રતિભાસ કરે, તો તે જ્ઞાન દ્વારા – સંપૂર્ણતયા (સદસરૂપે) વસ્તુનું સંવેદન ન થવાથી – વાસ્તવમાં વસ્તુનું ગ્રહણ જ નહીં થઈ श.
.............* विवरणम् *....... अघटासत्त्वानुवेधोऽभ्युपगन्तव्यः; अन्यथा वस्तुनोऽभावापत्ति: । अतोऽभावापत्तित: सकाशात् तदनुवेधेसत्तानुवेधे सति स्वप्रतिभासे(?सी)त्यादि योजनीयम् ।।
१. 'स्थित्या घटत्वेन' इति क-पाठः । २. 'असम्पूर्णा०' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
