________________
ધોર:) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता दिसिद्धिः; अन्यथा तज्ज्ञानायोगात् निर्विषयत्वात् ॥
(९६) शक्तिभेदमन्तरेणैकतोऽनेककार्यासिद्धेरिति । एवमितरेतरानुविद्धतुल्येतरानेकान्तात्मकत्वे वस्तुनः प्रतिपत्तनुरोधतस्तथा तथा धर्मधर्मिभावो न विरुध्यत इति ॥
હ્યા છે
. केनचित् प्रकारेण तद्भेदकत्वलक्षणेन तदतिरिक्तचेतनत्वादिसिद्धिः-सदसदतिरिक्तचेतनत्वादिसिद्धिः । इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यमित्याह-अन्यथेत्यादि । अन्यथा-एवमनभ्युपगमे तज्ज्ञानायोगात्-चेतनत्वादिज्ञानायोगात् । अयोगश्च निर्विषयत्वात् सदसतोस्तद्भावेन ।। ___ अथ सदसती एव विषय इत्याशङ्कयाह-शक्तिभेदमन्तरेणैकतः-सदसदादेः अनेककार्यासिद्धेः-तच्चेतनाद्यनेकज्ञानकायसिद्धेः इति । उपसंहरन्नाह-एवमित्यादि । एवम्-उक्तेन प्रकारेण इतरेतरानुविद्धाश्च ते तुल्येतरानेकान्ताश्चेति विग्रहः । तदात्मकत्वे सति वस्तुनः प्रतिपत्त्रनुरोधतो यो यथा प्रतिपत्ता तदनुरोधेन तथा तथा-उक्तवत् तेन तेन प्रकारेण धर्मधर्मिभावो न विरुध्यते, उभयनिमित्तयोगात् इति ॥
અનેકાંતરશ્મિ .... તો - ચેતનત્વ વગેરે કોઈ જુદો વિષય જ ન રહેવાથી -ચેતનત્વ વગેરેનું જ્ઞાન જ ન થઈ શકે.
(૯૬) પ્રશ્નઃ સદસરૂપતાને જ વિષય બનાવી, તેનાથી જ ચેતનવ અચેતનવ વગેરે અનેક જ્ઞાન ન થઈ શકે ?
ઉત્તર : ના, કારણ કે શક્તિભેદ (સ્વભાવભેદ) વિના, માત્ર સદસરૂપથી ચેતન-અચેતન વગેરે જુદા જુદા અનેક જ્ઞાનરૂપ કાર્ય ન થઈ શકે અને સ્વભાવભેદ માટે, ચેતનત્વ વગેરે ભેદક તત્ત્વનો અવશ્ય સ્વીકાર કરવો પડશે.
ઉપસંહાર : એક જ વસ્તુમાં સમાન-અસમાનપરિણામ ઘટાવવાના છે, સમાન પૂર્વે ઘટાવ્યો છે : જ્યાં સદસની ઉપલબ્ધિ થાય છે, તે જ દેશમાં વસ્તુની ઉપલબ્ધિ થાય છે, એટલે સમાનપરિણામ છે અને એક જ વસ્તુમાં ચેતન, મૂર્ત, પ્રમેય વગેરે જુદી જુદી પ્રતીતિ થાય છે એટલે અસમાન પણ છે એ બંને પરસ્પર અનુવિદ્ધ છે...
આમ, વસ્તુમાં તુલ્ય-અતુલ્ય બંને પરિણામ હોવાથી, વસ્તુનો તુલ્ય અંશને આશ્રયીને ધર્મી તરીકે અને અતુલ્ય અંશને આશ્રયીને ધર્મ તરીકે વ્યપદેશ થઈ જશે - આ રીતે, ધૈર્મ-ધર્માભાવની વ્યવસ્થા અવિરોધપણે સંગત થઈ શકશે.
ધર્મ-ધર્મભાવની વ્યવસ્થા, પ્રતિપત્તાના અનુસારે થાય છે, તેથી જો તુલ્યાંશ તરીકે વસ્તુની અને અતુલ્યાંશ તરીકે સત્ત્વાસત્ત્વની વિવેક્ષા હોય, તો વસ્તુની ધર્મરૂપે અને સત્ત્વ-અસત્ત્વનો ધર્મરૂપે વ્યપદેશ થશે અને તુલ્યાંશ તરીકે સંદસરૂપતાની અને અતુલ્યાંશ તરીકે ચેતનવાદિની વિવેક્ષા હોય, તો સત્તાસત્ત્વનો ધર્મરૂપે અને ચેતનતાદિનો ધર્મરૂપે વ્યપદેશ થશે - આમ, પ્રતિપત્તાના અનુસાર ધર્મ-ધર્મીભાવની વ્યવસ્થા થાય છે.
રૂ. ‘ધત તથા
૨. નિવિષયત્વ' ત પાડાન્તરે સમજૂ િન-પ્રતી ૨. ‘ડતો નૈ ' તિ -પઢિ: ધર્મ' તિ -પટિ: I ૪. ‘તન્વેતવૈદ્યનેવ' ત -પd: I ૬. ‘પ્રતિપત્તેરનુo' તિ ટુ-પતિ: |
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
