________________
अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः
तदुक्तिमात्रमेव । तथाहि - 'यदि येनाकारेण भेदः कथं तेनैवाभेदः ? अथाभेदः कथं भेद इति ?" अस्य वचनस्योक्तवद् व्यपेतविषयत्वात् प्रकारान्तरेण भेदाभेदसिद्धेः । (८६ ) सर्वथाभेदाभेदवादिनस्तु तदसत्त्वापत्तिलक्षणो विरोधोऽपरिहार्य एव । तथाहिएकान्तत एव धर्मधर्मिणोर्भेदे धर्मिणो निःस्वभावत्वापत्तिः, स्वभावस्य धर्मत्वात् तस्य
११८ o
व्याख्या
किमित्याह-विरोधादित्यपि यदुक्तं पूर्वपक्षे- 'अथ येनैवाकारेण भेदस्तेनैवाभेदः' इत्येतदप्यचारु, विरोधादित्येवम् । किमित्याह-तदुक्तिमात्रमेव, निरर्थकमित्यर्थः । तथाहीत्यादि भावना । तथाहीति पूर्ववत् । 'यदि येनाकारेण भेदः कथं तेनैवाभेदः ?', धर्मधर्मिणोरिति वर्तते, 'अथाभेदः कथं भेद इति ? ' । निमित्ताभेदेनेत्यर्थः । अस्य वचनस्य पूर्वपक्षसङ्गतस्य उक्तवद् व्यपेतविषयत्वात् व्यपेतविषयत्वं च प्रकारान्तरेण-जात्यन्तरात्मकत्वेन भेदाभेदसिद्धेः । सर्वथाभेदाभेदवादिनस्तु - एकान्तवादिनः । किमित्याह - तदसत्त्वापत्तिलक्षणःधर्मिधर्मासत्त्वापत्तिलक्षणो विरोधः । किमित्याह- अपरिहार्य एव - अपरिहरणीय एव । एतदेव भावयति तथाहीत्यादिना । तथाहीत्युपप्रदर्शने । एकान्तत एव धर्म-धर्मिणोर्भेदेऽभ्युपगम्यमाने
... अनेडांतरश्मि
ધર્મો અને ધર્મો પરસ્પર વ્યાપ્ત (અનુવિદ્વ) હોવાથી ધર્મો પણ ગૌણપણે ધર્મારૂપ છે અને ધર્મી પણ ગૌણપણે ધર્મરૂપ છે... (એ જ તે બેનો અનુવેધ છે...) એટલે તે બંન્નેનો ભેદાભેદ છે, અન્યથા ધર્મનું ધર્મપણું કે ધર્મીનું ધર્મીપણું જ ન રહે...
આ પ્રમાણે ધર્મ-ધર્મીના ભેદાભેદની પ્રતીતિ પણ થાય છે અને તેનું નિમિત્ત (કારણ) પણ ભેદના કારણ અને અભેદના કારણ કરતાં જુદું છે... એટલે તમે જે કહ્યું હતું કે - “જે આકારે ભેદ તે જ આકારે અભેદ ન હોઈ શકે, વિરોધી હોવાથી...'' તે બધું નિરર્થક છે, કારણ કે, ભેદ અને અભેદ અમે માન્યા જ નથી, ભેદાભેદ નામની સ્વતંત્ર જાતિ જ છે. એટલે અમારા પક્ષમાં ભેદ-અભેદ એવા શબ્દપ્રયોગ નિર્વિષયક હોવાથી, કોઈ આપત્તિ જ ન આપી શકાય...
(હા, ભેદ અને અભેદ માનનારને ધર્મી-ધર્મના અભાવની આપત્તિરૂપ વિરોધ આવશે, એ नड्डी छे से ४ वात गावे छे -)
* એકાંત ભેદાભેદમાં દોષોનો અવકાશ
(૮૬) જો ધર્મ-ધર્મીનો સર્વથા ભેદ કે સર્વથા અભેદ માનવામાં આવે, તો ધર્મ-ધર્મી બંને અસત્ થઈ જવાની આપત્તિ અપરિહાર્ય રહેશે, અર્થાત્ તે આપત્તિનો પરિહાર કરવો મુશ્કેલ થઈ પડશે. તે खारीते -
(૧) એકાંતભેદગતદોષ ઃ જો ધર્મ અને ધર્મીનો એકાંતે ભેદ માનવામાં આવે, તો સ્વભાવ પણ એક ધર્મરૂપ હોવાથી સ્વભાવરૂપ ધર્મ પણ ધર્મીથી જુદો થઈ જતાં, ધર્મી નિઃસ્વભાવ બની જશે, १. प्रेक्ष्यतां २७तमं पृष्ठम् । २. २७ तमे पृष्ठे । ३. 'एकान्त एव' इति ड-पाठ: ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
