________________
१२८ अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः सिद्धत्वात्, वस्तु इत्येकरूपतया प्रतीतेः । न चेयं तदुभयमात्रनिबन्धनैव, प्रतिभासभेदात् । एवमपि तन्निबन्धनत्वाभ्युपगमेऽतिप्रसङ्गात्, रूपमात्रादेव तद्रसादिप्रतीतिसिद्धेः । न
............ व्याख्या ................. सिद्धत्वात् । तथा-तद्देशनियततया तदतिरिक्तानुभवसिद्धत्वात् । एतदेवाह-वस्त्विति-एवम् एकरूपतया प्रतीतेः कारणात् । न चेयं प्रतीतिः तदुभयमात्रनिबन्धनैव-सदसत्त्वोभयमात्रकारणैवैकान्तेन । कुत इत्याह-प्रतिभासभेदात् । प्रतिभासः-आकारः । एवमपि-प्रतिभासभेदेऽपि सति तन्निबन्धनत्वाभ्युपगमे, प्रक्रमाद् वस्त्विति प्रतीतेः, तदुभयमात्रनिबन्धनत्वाङ्गीकरणे । किमित्याह-अतिप्रसङ्गात् । एनमेवाह-रूपमात्रादेव सकाशात् तद्रसादिप्रतीतिसिद्धेः तस्मिन्-अधिकृतवस्तुनि रसादिप्रतीतिसिद्धेः, अन्यत एवान्याकारविज्ञानभावेन । एवं च रासाद्यभावप्रसङ्गात् इति भावनीयम् । न चैतदित्यादि । न चैतत् समानपरिणामस्य वस्तुनो धर्मित्व
* मनेतिरश्मि .. સમાનપરિણામરૂપ વસ્તુ પણ છે. કારણ કે ત્યાં “વસ્તુ' એમ એક રૂપે પણ પ્રતીતિ થાય છે.
प्रश्न : पस्तु' मेवी प्रत सत्य-असत्त्व३५ धर्मना ॥२९) ४ थाय छ, मे मानी समे
तो?
ઉત્તરઃ પણ એવું ન માની શકાય, કારણ કે ‘વસ્તુ એવી પ્રતીતિનો આકાર જુદો હોવાથી, તે પ્રતીતિનું કારણ પણ જુદું જ માનવું જોઈએ..
પ્રશ્નઃ આકાર જુદો હોવા છતાં, તે પ્રતીતિને સત્ત્વ-અસત્ત્વરૂપ ધર્મમૂલક માની લઈએ, અર્થાત્ અન્યપ્રતીતિ પણ અન્યમૂલક માની લઈએ તો?
ઉત્તરઃ તો રૂપથી પણ રસની પ્રતીતિ થવા લાગશે, કારણ કે જો અન્યથી પણ અન્યની પ્રતીતિ થઈ શકતી હોય, તો અહીં પણ કંઈ અસમંજસ નથી અને એ રીતે, જો રૂપથી પણ રસની પ્રતીતિ થવા લાગશે, તો પછી રસને માનવાની જરૂર જ નથી, કારણ કે, રસની પ્રતીતિ વડે જે રસ પદાર્થની સિદ્ધિ થાય છે, તે નહીં થઈ શકે, કારણ કે તે રસપ્રતીતિ તો રૂપમૂલક પણ હોઈ શકે છે. - આમ અતિપ્રસંગ આવતો હોવાથી, અન્યપ્રતીતિ અન્યમૂલક માની શકાય નહીં. તેથી ‘વસ્તુ એવી પ્રતીતિ માટે, ધર્મરૂપ જુદા તત્ત્વનો અવશ્ય સ્વીકાર કરવો જોઈએ. વળી, સમાનપરિણામરૂપ વસ્તુને ધર્મારૂપ માનવામાં શાસ્ત્રવિરોધ પણ નથી, કારણ કે પ્રાચીન
... .... विवरणम् ........ 83. तद्देशनियततया तदतिरिक्तानुभवसिद्धत्वात् इति । तद्देशनियततया-सत्त्वासत्त्वधर्माक्रान्तप्रदेशप्रतिबद्धतया तदतिरिक्तानुभवेन-कथञ्चित् सत्त्वासत्त्वातिरिक्तानुभवेन सिद्धत्वात् समानपरिणामलक्षणस्य धर्मिणः ।।
१. 'तदव्यतिरिक्त०' इति क-पाठः । २. 'भवने' इति च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
