________________
Sતા.
જિ
..............................................
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता त्वासिद्धेः, असत्प्रत्ययाविरोधाच्च । असदननुविद्धस्य च सतस्तन्मात्रत्वाद् विशेषानुपपत्तेरितरेतरानुवेध इति कुत एकस्वभावत्वसिद्धिः ? (७२) स्यादेतत्, तत्राबादिद्रव्यासत्त्वस्य परिकल्पितत्वात् यथोक्तदोषाभाव इति । सोऽयं 'गडुप्रवेशेऽक्षितारिका
જ થાક્યા છે सत्त्वानुवेधेन हेतुना सर्वथा-सर्वैः प्रकारैः अनुपाख्यत्वासिद्धेः अबाद्यसत्त्वस्य । उपपत्त्यन्तरमाह-असत्प्रत्ययाविरोधाच्च । असत इति प्रक्रमः । संत इवासतोऽसत्प्रत्ययभाव इति भावः । सदनुवेधेनेत्यादिमौलं हेतुं समर्थयन्नाह-असदित्यादि । असदननुविद्धस्य च सतःपार्थिवद्रव्यसत्त्वादेः तन्मात्रत्वात्-सन्मात्रत्वात्, विशेषानुपपत्तेः कारणात् इतरेतरानुवेधः सदसतोः इति-एवं कुत एकस्वभावत्वसिद्धिः ? नैवेत्यर्थः । स्यादेतदित्यादि । स्यादेतत्अथैवं मन्यसे । तत्र-पार्थिवद्रव्यसत्त्वे अबादिद्रव्यासत्त्वस्य परिकल्पितत्वात् कारणात् । ” અનેકાંતરશ્મિ
... ઘટાવો છો, પણ અમારે એ કહેવું છે કે, વસ્તુનું અસરૂપ તો નિઃસ્વભાવ છે, અર્થાત્ સ્વભાવરહિત તુચ્છ છે, તો પછી તેના દ્વારા (તુચ્છ એવા અસરૂપથી) જળાદિઅસત્ત્વની પ્રતીતિ શી રીતે થઈ શકે ? શું શશશૃંગથી ક્યારેય કોઈ પ્રતીતિ થાય છે?
"ઉત્તરપક્ષ: વસ્તુનો તે અસદંશ, સદંશથી કથંચિત્ અભિન્ન હોવાથી, સર્વથા સ્વભાવરહિત કે તુચ્છ નથી, માટે તેના દ્વારા અસત્તપ્રતીતિ નિબંધપણે ઘટી શકશે. વળી, અનુરૂપ કારણથી જ કાર્યની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી, જેમ સત્ત્વપ્રતીતિ વસ્તુના સરૂપથી જ થાય છે, તેમ અસત્ત્વપ્રતીતિ વસ્તુના અસરૂપથી જ થઈ શકે છે, તેથી વસ્તુમાં સદ્-અસદ્ બંને અંશ સ્વીકારવા જોઈએ...
બીજી વાત, વસ્તુનો સદંશ, અસંદશથી યુક્ત જ માનવો જોઈએ, નહીંતર પાર્થિવદ્રવ્યસત્ત્વ માત્ર સત્ત્વરૂપ થવાથી, જળાદિથી તેનો ભેદ જ નહીં ઘટી શકે.
આશયઃ જે માત્ર સરૂપ છે, તેનો બીજા સત્ પદાર્થોથી ભેદ ન થઈ શકે. પણ, તેને જો જળાદિઅસત્ત્વરૂપ પણ માનવામાં આવે, તો તેનો જળાદિથી ભેદ ઘટી શકશે. તેથી, વસ્તુનો સદંશ અસદંશથી યુક્ત અને અસદંશ સદંશથી યુક્ત માનવો જોઈએ અને તેમ માનવામાં – વસ્તુની અનેકરૂપતા જ સિદ્ધ થવાથી – એકસ્વભાવતાની સિદ્ધિ ન જ થઈ શકે.
- અસત્વને કલ્પિત પણ ન માની શકાય ? (૭૨) પૂર્વપક્ષ વસ્તુનું પાર્થિવદ્રવ્યત્વેન જે સત્ત્વ છે, તે જ પારમાર્થિક છે અને જળાદિઅસત્ત્વ તો કલ્પિત હોવાથી અવાસ્તવિક છે – આમ માત્ર સરૂપતા જ પારમાર્થિક હોવાથી, વસ્તુને ઉભયરૂપ માનવાની જરૂર નથી.
વિવરમ્ " 66. सत इवासतोऽसत्प्रत्ययभाव इति । यथाहि-सत: सकाशात् सत्प्रत्ययस्तथाऽसतोऽसत्प्रत्ययो भवति, अनुरुपकारणप्रभवत्वात् सर्वकार्याणामिति ।।
૨. ‘મસત્રત્યયાસિદ્ધ (?) વિરોધવ' રૂતિ ટુ-પાd: I ૨. ‘સત્સાશા' રૂતિ 8- 4: .
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
