________________
अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः
.............*
नावधारणसामर्थ्याद् वस्तु तादात्म्यमुज्झति । उक्तावधारणेऽप्येकतृप्तये ह्युक्तसेतिका ॥
............ व्याख्या ... एतद्भावनायैवाह-नावधारणेत्यादि । नावधारणसामर्थ्यात् शाब्दन्यायानुगताद् वस्तु तादात्म्यमुज्झति-तदात्मत्वं परित्यजति । कुत इत्याह-उक्तावधारणेऽपि सति एकतृप्तये हिएकतृप्त्यर्थमेव उक्तसेतिका । तथाहि-अत्राप्येवमवधारणं कर्तुं शक्यत एव-कात्स्न्र्येनैव सेतिकैकतृप्तिजननस्वभावा, एकतृप्तिजननस्वभावैवेत्येतत् तु न । न चैवमपि सा कात्स्न्ोनैकतृप्ति विधाय अन्यस्यापि विधत्ते, न सा तत्त्वत उभयतृप्तिजननैकस्वभावेति कोऽत्रापवादहेतुः ? तस्या
......* मनेतिरश्मि .... (૬) ખાલી અવધારણ કરી દેવા માત્રથી વસ્તુનું સ્વરૂપ બદલાતું નથી, કારણ કે એવું અવધારણ તો સેતિકા વિશે પણ થઈ શકે છે. તે આ રીતે : “સેતિકા એક વ્યક્તિને સર્વાશે જ તૃપ્તિ કરનાર છે - આનો ભાવ એવો નથી કે તે બીજાને તૃપ્તિ ન કરી શકે. તો કેવો ભાવ છે? તો કે એક વ્યક્તિને સર્વીશે જ તૃપ્તિ કરે છે, અસર્વાશે નહીં... તેથી અવધારણથી માત્ર એટલું જ ફલિત થશે કે, એક જણને તૃપ્તિ થાય જ (બીજાને તૃપ્તિ ન થાય એવું ફલિત નહીં થાય) અને એટલે તો બીજા વ્યક્તિને પણ તૃપ્તિ થઈ શકે.”
પણ, એક જ સેતિકા સર્વીશે બંનેને તૃપ્તિ કરે, એવું તો જોવાતું નથી. તેથી અવધારણ કરી દેવા માત્રથી વસ્તુનું સ્વરૂપ ન બદલાય.
સેતિકા - બે જણને તૃપ્તિ કરતી નથી, કારણ કે તત્ત્વથી તે ઉભયને તૃપ્તિ કરાવનારા એકસ્વભાવવાળી નથી... તો, ઘટાદિ સર્વ વસ્તુથી બે કાર્ય થાય અને સેતિકાથી ન થાય એવો (ઉત્સર્ગના પ્રતિષેધરૂપ) અપવાદ માનવામાં કારણ શું છે ?
પૂર્વપક્ષ : સેતિકાનો તેવો સ્વભાવ. उत्त२५क्ष : ते शशी शत यो ?
............................. विवरणम् ..................................................................* 58. 'नावधारणो'त्यादिकारिकाविवरणे न सा तत्त्वत उभयतृप्तिजननैकस्वभावेति कोऽत्रापवादहेतुरिति ? । आचार्य आह-न सा सेतिका तत्त्वत: परमार्थवृत्त्या उभयस्य-भोक्तृदयस्य तृप्तिजनन एक: स्वभावो यस्याः सा तथा इति । कोऽत्र सेतिकाया अपवादहेतुः, अपवादस्योत्सर्गप्रतिषेधरुपस्यैकस्मादपि कारणात् अनेककार्योत्पत्तिलक्षणे उत्सर्गे सर्वत्राभ्युपगम्यमाने सति हेतु:-कारणमिति आचार्य: । तस्या एव तत्स्वभावता । आचार्य: कथमिदं ज्ञायत इति सुगममेव । अथ पर: तथाविधकार्यद्वयाभावेनेति कार्यानुमेया हि कारणस्वभावाः, तत: कार्यद्वयानुपलम्भेन निश्चियेते, यदुत एकतृप्तिजननस्वभावैव सेतिकेति आचार्य: ।।
१. अनुष्टुप् । २. 'गमात्' इति क-पाठः। ३. 'अपवाद उत्सर्ग०' इति च-पाठः। ४. 'तत्स्वभावात्' इति क-पाठः । ५. 'एककर्तृजनन०' इति पूर्वमुद्रितपाठः, अत्र च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
