________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
"सर्वात्मत्वे च भावानां भिन्नौ स्यातां न धी-ध्वनी । भेदसंहारवादस्य तदभावादसम्भवः ॥""
सोऽयमनेकान्तवादी क्वचिदप्येकमाकारं प्रतिनियतमपश्यन् विभागाभावाद् भावानां कथमसंसृष्टान्याकारवत्या बुद्ध्याऽधिबुद्धयेतार्थानभिलपेद् वा ? (३३) ततो भेदाग्रहणात् तत्संहारवादो न स्यात्, स्यादुष्ट्रो दधि स्यानेति । अथ पुनरसंसृष्टावाकारौ ....................................... व्याख्या ..................... उष्ट्रादीनां भिन्नो स्यातां न धी-ध्वनी-ज्ञानं शब्दश्च नियतार्थौ न स्याताम्, भेदसंहारवादस्य तदेकीकरणलक्षणस्य तदभावात्-भिन्नधीध्वन्यभावात्, असम्भवो भेदेन गृहीतयोः श्रुतयोर्वा एकत्वेनोपसंहारो भवति, स्यादुष्ट्रो दधीत्यादि, नान्यथा ॥
तदेतत् सोऽयमित्यादिना व्याचष्टे-सोऽयमनेकान्तवादी-सर्ववस्तुशबलवादी क्वचिदपिउष्ट्र दध्नि वा एकमाकारं प्रतिनियतम्-इतररूपव्यवच्छिन्नमपश्यन् । अदर्शने निमित्तमाहविभागाभावाद् भावानां शबलरूपतया इतरेतररूपापत्तेः । किमित्याह-कथमित्यादि । कथंकेन प्रकारेण । अंसंसृष्टान्याकारवत्येति । असंसृष्टोऽन्याकारो यस्मिन्नर्थे स तथोक्तः, स यस्या बुद्धरस्ति सा असंसृष्टान्याकारवती, विभक्तार्थग्राहिणीति यावत् तया, बुद्ध्या एवम्भूतया अधिबुद्धयेतार्थान-सम्यग् जानीयात् अभिलपेद् वा ध्वनिना । ततो भेदाग्रहणात्-एवं
.... मनेतिरश्मि ... બધા જ પદાર્થો જો સર્વાત્મક હોય, તો દરેક વસ્તુના જુદા જુદા જ્ઞાન અને શબ્દપ્રયોગ નહીં થાય અને જો ભિન્ન ભિન્ન બુદ્ધિ અને શબ્દપ્રયોગ નહીં થાય, તો તે ભિન્ન પદાર્થોના એકીકરણરૂપ स्या नहीं घटे.".
આ શ્લોકનો ભાવ પૂર્વે જણાવ્યો હોવા છતાં, વિશેષ બોધ થાય - એ માટે ગ્રંથકારશ્રી વિવરણ ४२ छ -
અનેકાંતવાદીમતે સામાન્યરૂપતયા બધા પદાર્થો સર્વમય હોવાથી – એકબીજાનો વિભાગ ન રહેવાથી - દહીં, ઊંટ વગેરે એકેય પદાર્થમાં કોઈ ઇતર પદાર્થરહિત પ્રતિનિયત આકાર જ નહીં દેખાય અને તો અન્યાકારથી અસંતૃષ્ટ એવી બુદ્ધિથી, પ્રતિનિયત અર્થનું જ્ઞાન શી રીતે થશે ? અને તેવા જ્ઞાન વિના પ્રતિનિયત અર્થનો, શબ્દ દ્વારા અભિલાપ પણ શી રીતે થશે? (33) तथा, मेह पडे गृहीत. पर्थोनु मे भीलन तेने 'संडा२६' उपाय छ, ५४! -
...........* विवरणम् .... 26. तदेकीकरणलक्षणस्येति । तेषां-दध्याधुष्ट्रादिभेदानां यदेकीकरणं तल्लक्षणस्य ।।
.............
१. अनुष्टुप् । २. 'नियतार्थे न' इति क-पाठः । ३. 'असंसृष्टान्याकारवत्येति' इति पाठो नास्ति च-प्रतौ । ४. 'कारार्थवती' इति घ-पाठः। ५. 'अधिमुच्येतार्थान्न सम्यग्' इति च-पाठः। ६. 'अधिबुध्येत सम्यग् जानीयात् अर्थान्' इत्यर्थः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
