________________
अधिकारः)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
५३
प्रतिहतिद्वैष इति कृत्वा । यदा तु तदात्माऽङ्गनादिकं सात्मकाद्यपि तदा यथोक्तभावनाऽभावाद् भावेऽपि मिथ्यारूपत्वाद् वैराग्याभावः, तदभावाच्च मुक्त्यभाव इति ॥ ___(३६) स्यादेतत् किमनेनेत्थमसम्भविना मुग्धविस्मयकरेण भावनावादेन ? कृत्स्नकर्मक्षयान्मोक्षः, स च कायसन्तापलक्षणेन तपसा प्रागुपात्तकर्मनिर्जरणतः, अनागतस्य
.............. . व्याख्या ................... परोधिनि वस्तुनि प्रतिहतिढेष इति कृत्वा सर्वमुपपद्यते ।।
विपक्षे दोषमाह-यदा तु तदात्माऽङ्गनादिकं वस्तु सात्मकाद्यपि-शबलरूपतया सात्मकं नित्यं शुचि सुखमित्यपि तदा किमित्याह-तदा यथोक्तभावनाऽभावात्-वस्त्वन्यथात्वेन, भावेऽपि मिथ्यारूपत्वाद् भावनायाः । अत एव हेतोर्वैराग्याभाव उपायाभावेन तदभावाच्चवैराग्याभावाच्च मुक्त्यभावः, तत्पूर्वकत्वात् मुक्तेरिति ॥
स्यादेतदित्यादि । स्यादेतत् किमनेन-अनन्तरोदितेन इत्थमसम्भविना-एवमात्माद्यभावेनासम्भविना मुग्धविस्मयकरण-अनालोचकविस्मयकरणशीलेन भावनावादेन अनुपाय एष मोक्षस्य । कुत इत्याह-कृत्स्नकर्मक्षयान्मोक्षः कृत्स्नम्-अशेष कर्म-ज्ञानावरणीयादि क्षयःआत्यन्तिकः सम्बन्धाभावः अस्मान्मोक्ष इति । स च-कृत्स्नकर्मक्षयः कायसन्तापलक्षणेन
* मनेतिरश्मि * હવે અનેકાંતવાદીમતે - કોઈ એકાંત ન હોવાથી - સ્ત્રી-ઘર વગેરે માત્ર અનાત્મ, અનિત્ય, અશુચિ, દુઃખરૂપ જ નહીં રહે, પણ સાથે સાથે આત્મ, નિત્ય, શુચિ, સુખરૂપ પણ લાગશે અને આ રીતે તો – આત્મ-આત્મીય ભાવનાપૂર્વક મોહ આવી જવાથી - ધંથોક્ત (અનાત્માદિરૂપ) ભાવના પણ નહીં થઈ શકે.
કદાચ યથોક્ત ભાવના થઈ પણ જાય, તોયે તે ભાવના તો અનેકાંતમતે, મિથ્થારૂપ જ છે, અને મિથ્યાત્વ હોય તો વૈરાગ્ય ન થાય અને વૈરાગ્ય ન થતાં તો મુક્તિનો જ અભાવ થશે.
(36) पूर्वपक्ष : तमे ऽयुं, "अनात्म-अशुयि वगेरे भावनाथी अनासतिभाव, तेनाथी वैश्य, तेनाथी भोक्ष... वगैरे" - ते. मधु ४ थन मात्र भोगावोने ४ विस्मय ४२नाउँछ, जाड એ રીતે મોક્ષ થતો નથી. प्रश्न :
तोते थाय ? " ઉત્તર : જ્ઞાનાવરણીય વગેરે કર્મોના આત્યંતિક ક્ષયથી.
* "नित्यशुच्यात्मताख्यातिरनित्याशुच्यनात्मसु । अविद्या तत्त्वधीविद्या, योगाचारैः प्रकीर्तिता ॥" (ज्ञानसारः १४/१)
અનેકાંતમતે, દરેક વસ્તુ સાત્મક-અનાત્મકાદિ ઉભયરૂપ છે, જયારે ભાવનામાં તો માત્ર અનાત્મકતાનો જ બોધ કરાય છે, માટે તે ભાવના મિથ્યારૂપ બનશે.
१. 'स्यादेतदित्यादि' इति पाठो न विद्यते ड-प्रतौ ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
