________________
३२
अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः
स्यारूपत्वात्, रूपत्वे चासत्त्वविरोधात्, तथाऽनुभवाभावाच्च । (१८) न च कार्यद्वारेणापि सदसद्रूपं वस्तु प्रतिपत्तुं शक्यते, यतो नोभयरूपं कार्यमुपलभ्यते । न च तत् कार्यकरणे प्रवर्त्तमानं केनचिदाकारेण करोति केनचिन्न करोति, एकस्य करणाकरण
................... व्याख्या .................................. रूपत्वात् । अरसाधुपलक्षणमेतत् । रूपत्वे चासत्त्वविरोधात्, तथाऽनुभवाभावाच्च नाक्षजज्ञानेन तुच्छानुभवः । एवं प्रत्यक्षेणोभयरूपस्याग्रहणमभिधाय अनुमानेनाभिधातुमाह-न चेत्यादि । न च कार्यद्वारेणापि सदसद्रूपं वस्तु प्रतिपत्तुं शक्यते । कार्यमत्र समानजातीयमभिप्रेतम् । तथा चाह-यतो नोभयरूपं कार्यमुपलभ्यते । न च तत्-वस्तु कार्यकरणे प्रवर्तमानं संत् केनचिदाकारेण करोति केनचिन्न करोति कार्यम् । कुत इत्याह-एकस्य करणाकरण...........................................मनेतिरश्मि ..........................................
(૧) ઇન્દ્રિયજન્ય પ્રત્યક્ષમાં તો રૂપ-રસાદિવાળા પદાર્થનું જ સંવેદન થાય છે, જ્યારે ઉભયરૂપતા અંતર્ગત એવી અસરૂપતામાં તો રૂપ-રસાદિ કશું જ નથી, તો પછી પ્રત્યક્ષમાં અસરૂપતાનું સંવેદન શી રીતે થાય? અને જો અસરૂપતાનું સંવેદન ન થાય, તો ઉભયરૂપતાનું સંવેદન પણ ન જ ઘટે...
પ્રશ્નઃ અસરૂપતામાં પણ રૂપ-રસાદિ માની લઈએ, તો તો તેનું પ્રત્યક્ષ થઈ જશે ને ?
ઉત્તરઃ પણ, એ રીતે રૂપ-રસાદિ માનવામાં તો એની અસરૂપતા જ ન ઘટે, કારણ કે રૂપાદિ હોય તો એને અસત્ શી રીતે કહેવાય?
સદસત્ બંને અક્ષજજ્ઞાનમાં જણાતા હોય એવો કદી અનુભવ નથી થતો. માટે, પ્રત્યક્ષથી તો ઉભયરૂપતાનું સંવેદન અશક્ય જ છે.
(१८) (२) अनुमानमा आर्य द्वा२॥ १२५।- शान थाय, ४भ धूम. द्वा२॥ अग्निन अनुमान... પરંતુ, આ રીતે પણ સદસરૂપ વસ્તુનું જ્ઞાન થવું અશક્ય છે, કારણ કે સદસરૂપ એવું કોઈ કાર્ય જ નથી, કે જેના આધારે સજાતીય એવા સદસરૂપ કારણનું અનુમાન થઈ શકે.
વળી, વસ્તુ જ્યારે કાર્ય કરવા પ્રવર્તે, ત્યારે અમુક આકારે કાર્ય કરે અને અમુક આકારે કાર્ય न ७३ - मेधून बने.
प्रश्न : भन भने ?
ઉત્તરઃ કારણ કે, એક જ વસ્તુમાં કરણ-અકરણ બંનેનો વિરોધ છે. અને તે વસ્તુ જો સંપૂર્ણપણે કાર્ય કરે, તો તેનાથી થનાર વસ્તુ ભાવરૂપ જ થાય. તે આ પ્રમાણે –
....... .................... विवरणम् . .....
13. कार्यमत्र समानजातीयमभिप्रेतमिति । इह मृदादिरूपं कारणं जैनैः सदसद्रूपमभ्युपगतम्, तच्च न कार्यद्वारेणावबोद्धुं शक्यते, यत: सर्वमपि कार्यमत्र लोके समानजातीयं कारणेन सह सदृशं सत् कारणस्वभावं गमयितुं समर्थम्, न च कार्यं घटादिसम्बन्धि सदसद्रूपं वेद्यते, वेद्यमानरूपत्वेनैव तस्य प्रत्यक्ष एवोपलम्भादिति ।।
१. 'सद्भूयमभ्यु०' इति ख-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
