________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता तद्रूपेण तथाऽप्रतीतेः । पर्याया एव हि पर्यायरूपेण निरुध्यन्ते, न तु द्रव्यमिति नित्यमभ्युपगम्यते । (२२) इयमप्ययुक्ता यस्मादेषाऽप्यत्र नित्यता न सम्भवति, पर्यायव्यतिरिक्तस्य द्रव्यस्यासिद्धेः । तथाहि-न पर्यायव्यतिरिक्तं द्रव्यमस्ति तथाऽनुभवाभावात्,
.................. * व्याख्या ............ क्षणप्रविभागेन । कुत इत्याह-तद्रूपेण-द्रव्यरूपेण तथाऽप्रतीतेः-उच्छेदेनाप्रतीतेः प्रबन्धवृत्त्या; अथवा तद्रूपेण-द्रव्यरूपेण तथाप्रतीते:-अनुच्छेदेन प्रतीतेः । एवं च पर्याया एव यस्मात् तत्तत्क्षणस्थितिस्वभावतया पर्यायरूपेण निरुध्यन्ते-विनश्यन्ति, न तु द्रव्यं तत्तत्स्वभावतया तन्निरोधबीजम् इति-एवं नित्यमभ्युपगम्यते । अनित्यतानुविद्धं तदाधारभूतमित्यर्थः । एतदाश
क्याह-इयमप्ययुक्ता-आरेका यस्मादेषाऽपि अनन्तरोदिता अत्र-द्रव्ये नित्यता न सम्भवति । कुत इत्याह-पर्यायव्यतिरिक्तस्य द्रव्यस्यासिद्धेः स्वतः परतश्च । एतदेवाह तथाहीत्यादिना ।
... मनेतिरश्मि . એ વાતમાં કારણ એ જ કે, પૂર્વ-ઉત્તર અવસ્થા વચ્ચે જે સંબંધ (અન્વય) છે, તેનાથી અસ્તિત્વમાં આવતા અન્વયી એવા દ્રવ્યરૂપે કદી ઉચ્છેદની પ્રતીતિ થતી નથી. (અર્થાત્ પૂર્વ-ઉત્તર અવસ્થા વચ્ચે સંબંધ હંમેશાં જણાય છે...) ભાવાર્થ એ કે, ક્રમભાવી બે પર્યાય વચ્ચેના સંબંધના (આ પૂર્વપર્યાય અને આ ઉત્તરપર્યાય એવા સંબંધના) નાશની પ્રતીતિ કદી થતી નથી. એટલે એવા બે વિભાગ જેના थई श, अj द्रव्य नित्य ४ छे.
તથા, દરેક ક્ષણે જે નાશ થાય છે, તે પર્યાયનો જ થાય છે, કારણ કે તેનો જ સ્વભાવ એકક્ષણ રહેવાનો છે. દ્રવ્યનો તેવો સ્વભાવ ન હોવાથી તેનો નાશ થવાનું કારણ જ નથી અને તેથી તેનો નાશ પણ થતો નથી. તેથી ઘટ-કપાલાદિત્યેન ઘટાદિ પદાર્થો અનિત્ય હોવા છતાં, દ્રવ્યત્વેન-પુદ્ગલત્વેન તો તેઓ નિત્ય જ છે – એમ નિત્યાનિત્ય બંને ઘટી શકવાથી – વસ્તુ ઉભયાત્મક કેમ ન કહેવાય?
. .. * स्यादESबित नित्यता मसंगत * . (૨૨) એકાંતવાદીઃ સ્યાદ્વાદીનું કથન અયુક્ત છે, કારણ કે દ્રવ્યાનુવૃત્તિના આધારે જે નિત્યતા કહો છો, તે નિત્યતા તો સંભવિત જ નથી.
प्रश्न : - ५९॥ 3 ? ઉત્તર : કારણ કે સ્વંતઃ કે પરતઃ પર્યાયથી જુદા એવા દ્રવ્યની સિદ્ધિ થતી નથી. ભાવ ઘટમાં,
............................ विवरणम् ..................................................... — 17. तत्तत्क्षणस्थितिस्वभावतयेति । तस्मिंस्तस्मिन् क्षणे स्थिति:-अवस्थानं स्वभावो येषां ते तथा तेषां भावस्तत्ता तया ।। . 18. तत्तत्स्वभावतयेति । स:-अविनश्वर: स्वभावो यस्य तत् तत्स्वभावं तस्य भावस्तत्ता तथा तस्य-द्रव्यस्य तत्स्वभावता तयेति ॥ 19. स्वत: परतश्चेति । घटे हि मार्दोऽयं घट इति
ઘટમાં, “આ માટીનો ઘડો છે' - એ પર્યાય દ્રવ્યનો સ્વતઃ કહેવાય છે અને “આ નવો માટીનો ઘડો છે” એ
१. 'तथाप्रतीतेः' इत्यपि चारु, व्याख्यान्तरशक्यत्वात्। २. 'भावस्तत्रास्य' इति क-पाठः। ३. 'तत्भावता' इति कपाठः। ४. 'मार्तो हि घट' इति ख-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
