Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham // zrInemi vijJAna- kastUra- yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // kalikAlasarvajJa - zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasyagadyAtmakasAroddhAraH dazamaM parva kartA A. zrIvijayazubhaGkarasUri : sampAdakaH - munidharmakIrtivijayaH : prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti- zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJa- zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 6 ( dazamaM parva ) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattA: kartA sampAdaka prakAzakam 2 mUlyam pRSThAni prAptisthAnam dvitIya saMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH : 500 mudraNam : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH : munidharmakIrtivijayaH : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti - zikSaNasaMskAranidhiH - amadAvAda ru.125-00 : 24 + 264 = 288 : 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda- 380001. phona : 25356692 : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 3 samarpaNam bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH | durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamantra-tantrajJa ! jyotirvijJAnakovida / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzI ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrahmapAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahmapi satye hi sadA niyagrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAncitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarva puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145 - 2045) nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcArya zrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana- sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna 'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana- ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1966 - 2066) nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A. zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A. zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa - zrI hemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhi: amadAvAda, 5 kiJcit prAstAvikam suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gurjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gurjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapuna:sthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi mUka- pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtadvayAzrayamahAkAvyaM prAkRtadvayAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstram ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara- cakravarti-vAsudevabaladeva nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRRNAM vidyArthinAM bodhavaizadyArthametasya kAvyagranthasyA 'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcAryapAdazrIvijayazubhaGkarasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cAsya
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na sajjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ata: zrIhemacandrAcAryapAdAnAM saripadanavamazatAbdyA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH preritA etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAdhyAsino yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprAthino vayamiti shm| viSayAnukramaH dazamaM parva prathamaH sargaH viSayaH maGgalam ..... ............. nayasArasya samyaktvalAbho devalokagamanaM ca .. marIce: samyaktvavratapratipattiH....... marIce: klezabhayAt tridaNDadhAraNam ................ bharatasya marIcivandanam... marIce cagotrAkhyakarmopArjanam . marIceyAdhiH ziSyArthaM cintA ca kapilasya marIciziSyatA, marIce: sAGkhyadarzanapracArazca ................ marIcerdevAdibhavabhramaNam ....... vizvabhUtevratagrahaNam ....... vizvabhUtevizAkhanandimAraNanidAnakAraNam , ripupratizatrunRpasya svakanyayA pariNayaH . tripRSThajanma ............... tripRSThena hayagrIvadUtagharSaNam ........... tripRSThena tuGgagirisiMhavadha: ..... hayagrIvavadhaH, tripRSThasyA'rdhacakritvaM ca ..... tripRSThasya narakagamanamacalasya paramapadaprAptizca priyamitrasya janma... priyamitrasya cakritvam ..... priyamitrasya devatvam .... nandananRpasya tIrthakRnnAmakarmopArjanaM devabhavazca .. saM. 2067 Azvina zudi-1, surendranagare - zIlacandravijayaH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH ............... ........ viSayaH dvitIyaH sargaH vIrajinasya devAnandAgarbhAvatAra: ....... zakracintA . devAnandA-trizalayorgarbhaparivartanam ................... prabhuNA'GgulIcAlanena mAtuzcintApanodaH.. vIrajinasya garbhe'bhigrahagrahaNam ....... vIrajinasya janma, sUtikarma, devendrasnapanaM, zakrazaGkAnirAsazca ....... prabhornAmakaraNam vIraprabhoH svadhIratayA devajayaH .................. vIraprabhoyAkaraNopadezaH ..... vIraprabhostAruNyaM yazodayA vivAhazca .............. vIrajinasya kanyAjanma, tadvivAhaH, pitrormaraNaM ca..... prabhornandivarddhanabodhanaM bhAvayatitvaM ca .. vIrajinasya dIkSAgrahaNaM.. tRtIyaH sargaH vIravibhoviprAya vastrArdhadAnam ......... viprasya dvitIyArdhArthaM prabhoranugamanam ............ zakreNa prabhorgopakRtopasarganivAraNaM, mRtyUpasarganivAraNAya siddhArthavyantarapreraNaM ca..... prabhoH SaSThapAraNaM, mAsacatuSTayaM yAvadupasargasahanaM ca .......... prabhormorAkasanniveze varSAkAlagamanamuTajanAzAt kulapatestadupAlambhazca ........ vIraprabhorasthikagrAmagamanaM zUlapANiyakSakathA ca vIraprabhoH zUlapANiyakSakRtopasargaH, prabhozcA'kSobhaH, siddhArthasya zUlapANiprabodhanam ......... prabhordazasvapnadarzanamutpalamunestatphalakathanaM, prabhoranyatra vihArazca .... morAke siddhArthadevakRtA'cchandakasyA'pratiSThA'cchandakena prabhoH prArthanA ca................. ........... somadvijasya prabhordevadUSyadvitIyArdhaprAptiH................ dRgviSasarpasya pUrvabhavavRttAntaH ..... prabho: sarpakRta upasargaH, prabhuNA prabodhitasya sarpasya zAntasyA'nazanena svargamanaM ca. prabhoruttaravAcAle nAgasenagRhe pAraNaM, nadyAM nAvamAruDhasya tasya nAgakumArakRta upasargazca........ jinadAsa-sAdhudAsyoH kambala-zambalAkhyavRSabhadvayapoSaNam kambala-zambalayo gakumAratA.. naimittikasya prabhuM bhikSukaM dRSTvA zAstranindanaM, zakrasya naimittikatoSaNaM ca .... prabho landAyAM varSAnivAsaH....... gozAlasya janmavRttAntaH, prabhovijayAnanda-sunandagRhe pAraNaM, gozAlasya prabhoH ziSyatvapratipattistatsevanaM ca. gozAlasya niyativAdagrahaH prabhoH kollAkagrAme bahulavipragRhe pAraNam ....................... prabhorgozAlasya ziSyatvena svIkAraH...... gozAlasya pAyasAlAbhAd niyativAdadAyam ...................... bhikSAyA alAbhenA'pamAnitagozAlazApAdupanandagRhadAhaH, prabhornandagRhe pAraNaM ca ..
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ............. viSayaH prabhozcampAyAM varSAkAlagamanaM, kollAke rAtrau pratimayA sthitiH ........... gozAlasya siMhena grAmaNIputreNa kuTTanaM, prabhoH patrakAlagrAme pratimayA sthitizca ...... kUpanayena municandrasUrivadho, gozAlasya pArzvaziSyaivivAdazca ........ sagozAlasya prabhorArakSaiH pIDanam..... pArzvaziSyAbhyAM mokSaNaM campApuryA varSAvAsazca ........... gozAlasya daridrasthaviraiviDambanam ..... prabhoH zrAvastIgamanaM ca. .......... gozAlasya manuSyamAMsabhakSaNaM, vyantareNa tatpradezadAhazca ...... prabhoragninA pAdadAhaH gozAlasya grAmyaistADanam ..... prabhogrAmyaiH kSamaNam ... gozAlasya grAmyaiH kuTTana, vyantarairmaNDapadAhazca prabhoH kAlahastinA bandhanaM, meghena mokSaNaM ca......... prabhoranAryadeze karmakSapaNam .. ..................................... zakreNa cauravadhaH........... gozAlasya sadAvratAnnabhojanena tRptiH, prabhorjambUkhaNDagrAme pratimayA sthitiH. nandiSeNamuneH svargaprAptiH.. prabhorArakSaistADanaM, mokSaNaM, kSamaNA ca................ gozAlasya prabhusaGgatyAgo, rAjagRhaM pratigamanaM, prabhovaizAlIgamanaM ca ....... gozAlasya caureNa viDambanam . gozAlasya prabhoranveSaNam viSayaH zakreNa prabhojighAMsoH kArasya vadhaH ........... zAlizIrSagrAme prabhoH kaTapUtanAkRtopasargaH, paramAvadhijJAnaM, gozAlasaGgamo bhadrikApuryAM caturmAsayApanaM ca .. caturthaH sargaH kuNDakagrAme gozAlasya grAmyaiH kuTTanam .... ............ mardanagrAme grAmyairgozAlasya kuTTanaM, prabhoLantarIkRtopasargazca ............ utpalena nRpAt prabhormocanaM ca. vAgurabhadrAvRttAntaH ......... gozAlasya janaiH kuTTanam ...................................... mlecchadezeSu prabhorupasargasahanam .......................................... vaizikAyanasya tanmAturvaizikAyAzca vRttAntaH ................ gozAle vaizikAyanaprayuktatejolezyAyAH prabhuNA zItalezyayA nivAraNaM, vaizikAyanasya prabhukSamApanA, prabhuNA gozAlasya tejolezyAlAbhopAyakathanaM ca ..... ................. gozAlasya prabhubhASitA tilaviSayabhaviSyatpratItiH ........................... 64 gozAlasya tejolezyAsAdhanaM, pArzvaziSyebhyo'STAGganimittajJAnalAbhazca.. prabho vikakRtopasargaH ... prabhorAnandakRtA bhaktiH ... prabhoH pratimAtrayakaraNaM, paryuSitAnnena pAraNaM, bahukAyA dAsIbhAvAd muktizca .......... saGgamasurasya prabhoH pratikUlopasargakaraNam ..... saGgamasurasya prabhoranukUlopasargakaraNam ... parAjitasya devasya pazcAttApaH, prabhoH kSamApanaM ca .................. ................... .........
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 viSayaH prabho!pAlikAdattoSitaparamAnena pAraNaM, vidyutkumAreNa prabhoracirAdeva kevalalAbhanivedanaM ca prabhoH zvetavIpuyA~ harisiMhena vandanAdikaM, zakrapreraNayA lokairmahimakaraNaM ca... vIraprabhoH kauzAmbI-vArANasI-rAjagRha-mithilApuryA vihAraH sUryAdibhirvandanaM ca.... vaizAlyAM prabhozcaturmAsakSapaNapAraNaM, jIrNazreSThyabhinavazreSThivRttAntazca. ............... vIraprabhoH suMsumArapurodyAne pratimAdhAraNaM, bibhelagrAme pUraNasya saMnyAso, bAlatapazcaraNaM, camarendratvaM ca............. camarasya zAt parAjayaH, vIraprabhuM prati palAyanaM ca................ vIraprabhAvAccamarendrasya vajrAt trANaM, saparivArasya tasya vIrabhaktizca .. vIraprabhorbhogapuragamanaM, mAhendrakSatriyasya sanatkumAreNa bhartsanaM ca............. 78 vIraprabhoH kauzAmbyAM duSkarAbhigraheNa caturmAsIyApanam ....... prabhorabhigrahApUrtebhikSAnAdAnaM, tena mRgAvatI-zatAnIka-nandAsuguptAdInAM cintA ca. zatAnIkena campApurIbhaGgo, dadhivAhanasya palAyanamauSTrikeNA'pahRtAyA dhAriNyA maraNaM, vasumatyA dhanAvahena krayaNaM mUlAyAH samarpaNaM ca ......... candanAyA mUlayA sejyA nigaDabandhaH ............... dhanavAhanasya candanAyAH pRcchA, dAsIvacanena jJAtvA tasyai kulmASadAnaM tannigaDabandhocchedodyamazca.. candanAyA: prabhoH kulmASapratilambhanaM, zreSTigRhe divyapaJcakaM ca ........... 83 viSayaH candanAyAH indrakRtaM sanmAnaM, lokAnAM tatparicayaH, prabhoH pAraNaM, indreNa tasyAH prabhoH ziSyatvakathanaM, mUlAyA narakagatizca ............... prabhoH samudgalAdigrAmeSu vihAro, bhAyAlavaNija: siddhArthapreraNayA svayaM vadhaH, svAtidattadvijasya pratibodhaH, zakrAdikRtavandanAdikaM ca ................ prabhorgopAlena karNayoH zalAkAropopasargaH, siddhArthakharakAbhyAM zalAkAkarSaNaM ca............ paJcamaH sargaH zrIvIrajinasya kevalotpattiH, zAsanadevatAsannidhAnaM ca...................... vIraprabhorapApApuyA~ gamanaM, tatra samavasaraNe dezanA ca........ indrabhUtyAdInAM paricayaH ...... indrabhUtaH garvaH ............ indrabhUteH pravrajyA, dharmopakaraNagrahaNa-samarthanaM ca, vIrajinena jIvasAdhanaM ca vIrajinena karmasAdhanamagnibhUteH pravrajyA ca........................ zrIvIreNa jIva-dehayorabhedakhaNDanaM, vAyubhUteH pravrajyA ca ............. vIraprabhoH zUnyavAdakhaNDanaM, vyaktasya pravrajyA ca.................. zrIvIreNehabhava-parabhavayoH sAdRzyakhaNDanaM, sudharmaNaH pravrajyA ca .......... prabhuNA bandha-mokSasamarthanaM, maNDikasya vratagrahaNaM ca prabhuNA devasAdhanaM, mauryaputrasya pravrajyA ca..................... prabhuNA nArakasAdhanamakampitasya dIkSAgrahaNaM ca................ prabhuNA puNya-pApasamarthanamacalabhrAturdIkSAgrahaNaM ca................. prabhuNA paralokasAdhanaM, metAryasya pravrajyA ca .......... prabhuNA mokSasamarthanaM, prabhAsasya pravrajyA ca............... ............
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH candanAyAH pravrajyAgrahaNam dvAdazAGgAdinirmANavRttAntaH SaSThaH sargaH prasenajinnRpaparicayaH sumaGgalasya rAjyAbhiSekaH, senakasya purAnnirgamanaM ca. senakasya tApasavratagrahaNaM, sumaGgalasya tannimantraNaM, senakasya kopAnnidAnakAraNaM, senaka-sumaGgalayorvAnamantaratvaM ca ........... 97 zreNikajanma, nAgasya putracintA, tatpatnyAH sulasAyAH putrArthamarhadArAdhanaM ca.. sulasAyai devena putrArthaM guTikAdAnam sulasAyA dvAtriMzatputrajanma, teSAM zreNikasya sakhyaM ca nRpeNa kumAraparIkSaNaM, zreNikasya taduttIrNatA ca. zreNikasya bhaMbhAsAra ityaparanAmakaraNaM, prasenajinnRpeNa rAjagRhanagaranirmANaM ca veNAtaTapure zreNikasya vaNikkanyayA nandayA vivAha: prasenajinnRpasya mRtyuH, zreNikasya rAjyAbhiSeko'bhaya kumArasya janma ca abhayakumArasya pituranveSaNArthaM rAjagRhanagaragamanaM ca abhayakumArasya zreNikasaGgo, mantrimukhyatvAdikaM, pR. 95 95 nandAyA: zreNikamahiSItvaM ca ceTakanRpasya saptAnAM kanyakAnAM vRttAnte sujyeSThAyAH zreNike prItirabhayabuddhyA zreNikena cillaNApaharaNaM, sujyeSThAyA dIkSAgrahaNaM ca zreNikasya cillaNayA vivAha: 97 97 99. 100 100 101 102 102 103 104 105 105 109 15 viSayaH abhayena sutamaraNasantaptasulasA - nAgabodhanam cillaNAyA durdohadapUraNam. kUNikasya halla- villayozca janma, kUNikasya padmAvatyA pariNayazca meghakumArajanma nandiSeNasya janma secanakahastivRttAnta:. vIrajinasya rAjagRhe samavasaraNaM, zreNikAdInAM samyaktvAdiprapattizca vIrajinena meghakumArasya vratagrahaNam . vIrajinena meghakumArasya sthirIkaraNaM, tasya devatvaM ca nandiSeNasya dIkSAgraha tyAgau, vezyayA sahavAsazca nandiSeNasya punardIkSAgraho devatvaM ca.. saptamaH sargaH zreNikasya cellaNAzIlasaMzayo'bhayakumAreNa buddhyA'ntaHpuradAhanivAraNaM ca zreNikenA'bhayakumArabuddhiprazaMsanam . vyantareNa cillaNArthamekastambhaprAsAdanirmANam mAtaGgapaterudyAnAmraphalagrahaNam. abhayasya caurAnveSaNe zreSThikanyAkathAvarNanam . abhayena cauropalakSaNe nRpeNa mAtaGgapatervidyAgrahaNam zreNikapRSTena prabhuNA durgandhAyA bAlikAyAH pUrvabhavavarNanam. durgandhabAlikAyAH zreNikena vivAha: durgandhabAlikAyA vratagrahaNam pR. 109 109 110 110 111 111 113 113 113 114 115 116 117 118 118 118 120 121 122 122
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH ............ zreNikasyA''rdrakanRpaM pratyupAyanapreSaNam ...... ArdrakakumArasyA'bhayakumAramaitrIcchayopAyanapreSaNam ....... abhayasyA''rdrakakumArapratibodhecchayA'rhatpratimApreSaNam ArdrakakumArasya jAtismaraNAt pUrvabhavasmaraNaM jinabhaktizca ................ 124 ArdrakakumArasyA''ryadezaM gatvA muniliGgagrahaNaM, vasantapure pratimAgrahaNaM ca.......... zrImatyA varopalakSaNArthaM munipAdavandanam .... ArdrakakumAramuneH zrImatIsvIkArastayoH putrotpattiH, tatsnehAd muneguhavAsazca ....... ArdrakakumAramunergRhatyAgaH ......... vivAde ArdrakakumArAd gozAlasya parAjayaH .... ArdrakakumAreNa hastimokSaNaM, tApasaprabodhanaM ca... ArdrakakumAreNa zreNikasya eva tarkutantupAzamokSaNavRttAntakathanam ArdrakakumAramunerabhayAya kRtajJatAjJApanaM vIrasevayA muktizca ................ 131 aSTamaH sargaH brAhmaNakuNDagrAme vIraprabhoH samavasaraNaM, devAnandarSabhadattayoH svapitRtvena khyApanaM ca... vIraprabhordezanA, devAnandarSabhadattayordIkSAgrahaNaM mokSazca .......... jamAli-priyadarzanayordIkSAgrahaNam ... jamAle: prabhoH pRthagbhUya vihAraH........ jamAleH sthavireNa saha kriyamANaM kRtamiti jinavacanaviSaye pUrvapakSottarapakSI, jamAlerdumatAgrahazca. jamAlenihnavavAditvAt saGghabahiSkAra: .............. viSayaH DhaGkena priyadarzanAyA bodhanaM, jamAlemaraNaM ca .............. prabhuNA jamAlergatyAdikathanam . sAketapure citrakaraNa yakSatoSaNaM, varagrahaNaM ca ...................... zatAnIkena citrakarasyAM'guSThachedanaM, tena pratikArecchayA pratijJAkaraNam ............. citrakaraNa mRgAvatyarthaM caNDapradyotasya preraNaM, caNDapradyotasya / zatAnIkaM pratyabhiyAnaM, bhayAt zatAnIkasya maraNaM ca ............... mRgAvatyAH kapaTena pradyotena svapuraprAkAranirmANAdikaM pradyotasya purIrodhazca. svarNakArasya strIpaJcazatIpariNayaH, sarveSAM mRtyuzca svarNakArAdiparAbhavavRttAnte caurapaJcazatIkathA, caurANAM pravrajyAgrahaNaM ca... mRgAvatyAdInAM pravrajyA AnandazreSTinaH sapatnIkasya gRhidharmaprapattiH ......... Anandasya bhAvibhavakathanam ..... ....................... kAmadevazreSThino gRhidharmaprapattiH ................... culunIpitustatpalyAzca zrAvakadharmagrahaNam ............. surAdevasya sapatnIkasya zrAvakadharmAdigrahaNam cullazatikasya sabhAryasya zrAvakadharmAdigrahaNam ........ zabdAlaputrasya zrAvakadharmagrahaNam ....... gozAlasya zabdAlaputreNA'satkAraH ........... mahAzatakasya zrAvakadharmAdiprapattiH .. nandinIpiturlAntakApituzca zrAvakadharmAdigrahaNam . mRgAvatyAzcandanAyAzca kevalotpattiH. ............. 131
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 viSayaH prabhuNA dazAzcaryavarNanam . vIraprabhogazAlasya ca zrAvastIgamanaM gozAlasya kopa: . gozAlasyA''nandabhartsanam . lobhivaNikpaJcakakathA prabhuNA svaziSyasya gozAlapreraNaniSedhaH, tejolezyayA sarvAnubhUtimunimRtyuH gozAlasya prabhau tejolezyayA pratinivRttayA santApazca gozAlasya viceSTitamayaM pulasaMzayacchedazca gozAlasya pazcAttApo mRtyuzca vIreNa gozAlasya bhAvibhavakathanaM, mahApadmanRpa-sumaGgalamunikathA ca.. gozAlasya pUrvabhavavarNanam . prabhogazAlatejolezyAjanitAtisArAdirogazAntiH navamaH sargaH hAlikasya gautamopadezAddIkSAgrAhaNaM, prabhodarzanAddIkSAtyAgazca prabhogatamapraznottaradAnam. prasannacandrasya dIkSAgrahaNam prasannacandrasyA'dhyavasAyAntaraM kevalotpattizca. prabhuNA vidyunmAlidevasya bhAvijambUbhavavarNanaM, kevalocchedakathanaM ca kuSThikasya vIraprabhusevanaM zreNikapraznazca. seDukasya zatAnIkanRpaprasAdalAbhaH seDukasya kuSTharoga:, putrAdinA'pamAnaM ca seDukena putrANAM kuSTharogakaraNaM, svasya nIrogatA ca. ************ pR. 149 149 150 150 152 152 153 154 155 157 158 160 160 161 162 162 163 163 165 . 165 19 viSaya: seDukasya bhekabhavo, devatvaM zreNikaparIkSaNaM ca. prabhuNA zreNikAdeH kSute devoktiphalakathanam . prabhuNA zreNikasya narakoddhAropAyakathanam . zreNikasya devena parIkSA hAra golakadAnAdi ca. zreNikasya kapilayA sAdhave bhikSAM dApayituM, kAlasaukarikeNa hiMsAM tyAjayituM ca niSphalaprayAsaH .. sAla- mahAsAlayoH pravrajyA gAgaledakSA, sAlAdInAM paJcAnAM kevalalAbhazca gautamasyA'STApadagamanam gautamasyA'STApade surAdibhyo dharmadezanA tapasvinAM mekhalAvasthAnaM ca puNDarIkasya rAjyakaraNaM, kaNDarIkasya pravrajyA ca kaNDarIkasya dIkSAtyAgo, rAjyagrahaNaM, puNDarIkasya vratagrahaNaM ca kaNDarIkasya mRtyuH puNDarIkasya devatvam kuberasAmAnikadevasya puNDarIkAdhyayanagrahaNam.. tApasAnAM gautamapArzve dIkSAgrahaNaM, kevalotpattizca, dattAdInAM kauNDinyAdInAM ca kevalotpatti: prabhogautamaprabodhanaM, drumaputrIyAdhyayanavyAkhyAnaM ca. prabhoH sulasAyAH sandezo'mbaDasya tatparIkSaNaM ca.. dazamaH sargaH dazArNabhadrasya zakrasamRddhidarzanenA'bhimAnabhaGgo, dIkSAgrahaNaM ca. dhanyAputravRttAnte tanmaraNa-zAlibhadrajanma-vivAhavRttAnta: pR. 166 167 167 167 168 169 169 170 170 171 172 172 173 173 173 174 174 177 178
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH viSayaH zAlibhadrasyaihikasukhavarNane zreNikasya tadgRhAgamanaM, zAlibhadrasya saMvegazca ............ zAlibhadrasya vratecchA ............ dhanya-zAlibhadrayovratagrahaNam ............. dhanya-zAlibhadrayoH prAgjanmamAtrA dadhipAraNaM, anazanapratipattizca ... dhanya-zAlibhadrayordevatvam ................. ekAdazaH sargaH lauhakhuracauravRttAntaH ........... rauhiNeyacaurasyA'nicchato'pi vIravacanaikadezazravaNam.... .......... rauhiNeyacaurasyA'bhayakumArabuddhyA sainyairgrahaNam , nRpeNa rauhiNeyasya guptipreSaNaM, tatpravRttyanveSaNaM ca ........ rauhiNeyasya svargasukhaprapaJcanenA'pi cauryapravRttyanupalambho, mokSaNaM ca. rauhiNeyasya prabodhaH, pravrajyA, devatvaM ca .............. abhayabuddhyA pradyotasya parAjayaH ........... gaNikAyAH pradyotasabhAyAmabhayaM baddhvA''nayanapratijJA, rAjagRhagamanamabhayena vArtAlApazca gaNikayA chalenA'bhayaM baddhvA'vantyAnayanaM, pradyotena tasya kASThapaJjare kSepazca.. ........... abhayabuddhyA lohajaGghasya mRtyunivAraNaM, pradyotenA'bhayasya varapradAnaM ca ..... pradyotena vAsavadattAdhyApanArthaM chalenodayanagrahaNamudayanasya vAsavadattAdhyApanaM ca.. vAsavadattodayanayoH prema, dAmpatyaM ca.......... vatsarAjasya vAsavadattAmapahRtya palAyanam . pradyotasainyAnAmudayanamanalagirijenA'nudhAvanaM, vatsarAjasya svabuddhyA kauzAmbIgamanaM ca.. pradyotasyodayanasya jAmAtRtvena svIkArazca ............... avantyAmabhayakumArabuddhyA vahnaramaGgalasya copazAntiH ............. pradyotenA'bhayasya mokSaNam ......... abhayena buddhyA pradyotaM baddhvA rAjagRhanayanaM, zreNikena / sasatkAraM tanmokSaNaM ca ... abhayena buddhyA sAdhUpadrAvakalokaprabodhanam ................................. 199 nAgiladevapratibodhitasya vidyunmAlidevasya vIrapratimAnirmANam ....... devanirmitapratimAyAH prabhAvatIkRtA pUjA.. nRpasya dunimittadarzanaM, prabhAvatyA dIkSAbhAvanA ca.... prabhAvatyA vratagrahaNaM devatvaM ca .... udAyanasya devabuddhyA samyaktvalAbhaH ...... gAndhArasya guTikAprAptiH, pravrajyA ca... kubjAyA guTikAprabhAvAt surUpatA, pradyotena vivAhazca, pradyotasya jinapratimAnirmApaNaM ca. kazyapamRtyuH, kapilasya vidyAgrahaNaM, dAsyAmanurAgazca ..................... 207 kapilasya dAsIprayojanavyAvRttasya bhavasvarUpacintAvairAgya-dIkSA-kaivalyAni .... kapilena caurapaJcazatIbodhanam. kapilena pratimApratiSThA, pradyotena tatpratimAyA ............... ..................... 209
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ .......... viSayaH vItabhayapuranayanaM, dAsyA avantyAgamanaM ca ....... bhAyalasya pratimAprAptyAdikathA ........ udAyena pradyotanigrahaH, pratimayA vItabhayapuranAzakathanaM ca, dazapuranagarakhyAtizca ... ............ pradyotasya muktiH.. bhAyalapurakhyAti: ......... udAyanasya devopadezaH. udAyanasya zubhadhyAnam kezino rAjyAptirudAyanasya vratagrahaNaM ca.... dvAdazaH sargaH udAyanasya viSabhakSaNAdrogaH, kaivalyaM, mRtyurvItabhayanagarasya pAMzuvRSTyA nAzaH, kumbhakArakRtanagarotpattizca .... abhIcerasuratvaM bhAvimuktizca. devAdhidevapratimAprakaTanaprastAva-bhAvikumArapAlarAjyavarNanam ....... kumArapAlasya dharmapAlanaM zAsanaM ca..... ........... kumArapAlasya devAdhidevapratimAkhAnanaprAptipratiSThAH .................... abhayakumArasya pravrajyA devatvaM ca, nandAyAH pravrajyA ca ........... kUNikena balAdrAjyagrahaNaM, zreNikasya kArAvAsaduHkhaM ca ............ kUNikasya putrajanma, tadvAtsalyaM ca ... bAlye pituH svasmin vAtsalyaM mAtaH sakAzAjjJAtvA kUNikasya pitRvAtsalyodayaH, zreNikasya mRtyuca.... kUNikasya pitRzokanirAkaraNArthaM campApurInirmANam ............ halla-vihallayo ratnApahArAdibhiyA vaizAlIpalAyanam .. ceTakasamIpe dUtapreSaNam .. viSayaH kUNika-ceTakayoyuddhe kAlakumAravadhaH ..... kUNikasya devArAdhanaM, devena tasya varapradAnaM ca, varuNa-tanmitrasya cA''rAdhanApUrvakaM maraNam . ................. ceTakabANamoghatA, tasya durgAzrayaNaM, secanakagajamaraNaM, halla-vihallayordIkSA ca.................... kUNikasya pratijJA, mAgadhikAdyanveSaNaM ca ........................ kUlavAlakamunikathA ........ ............. mAgadhikayA kUlavAlakamunivazIkaraNam . ......................... kUlavAlakamuniprapaJcena vaizAlIbhaGgaH ..................... kUNikAcceTakayAcanam............ ceTakasya mRtyuH, kUNikasya pratijJApUrtizca .................. prabhoH kUNikasya svanarakagatiprazno, digvijayA) nirgatasya ca tasya cakrimanyasya mRtyuH ...... udAyino rAjyazAsanaM, dharmapAlanaM ca ................ prabhoH parIvAreyattAvarNanam ......... trayodazaH sargaH vIraprabhoH puNyapAlasya svapnAdRSTaphalakathanam , ...... pUrNanRpakathA ...... zrIvIraprabhorbhaviSyakathane kalkicarite sAdhupIDanadevatAkopa-nagaraplAvana-subhikSavarNanam ... kalkino mRtyurdattasya prajApAlanaM ca arhatkAle bharatakSetrasaubhAgyavarNanam ................... ............... paJcamArake bhaviSyatprajAsthitivarNanam ......... SaSThArAdi-dUSamAkAlavarNanaM, duSprasahAdyAcAryAdivarNanaM ..... .... .........
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH ekAntadUSamAkAlaprajAsthitivarNanam...... utsarpiNIprArambhavarNanam.. duSSamAnte bhAvikulakara-jina-cakrayAdivarNanam . kevalAducchedakathanam .... prabho!tamamohabhaGgavyavasAyaH................................. vIraprabhonirvANam.. ................. devaiH prabhonirvANamahimA-daMSTrAdigrahaNaM, prabhorAyu:kAlakathanaM ca....... gautamasya kaivalyam sudharmaNo muktizca. jambUsvAmino muktirgranthasya sampradAyazuddhizca ............. kaThinazabdArthaH.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasArodvAraH zrImahAvIracaritam dazamaM parva prathamaH sargaH samavApya yasya zaraNaM zakrAdapi no bibheti camarendraH / sa tribhuvanajananAtho vIrajino me bhavatu zaraNam // athA'sminneva jambUdvIpe pratyagvidehe mahAvapre vijaye jayantI nAma pUryasti / tatra ca mahaizvaryasampannaH zatrumardano nAma rAjA babhUva / tasya pRthivIpratiSThAnAkhye grAme svAmibhakto nayasAro nAma grAmaNIrAsIt / sa ca sAdhusaGgatimaprApyA'pi kRtyakarmaNe guNagrAhako babhUva / sa ekadA kASThArthaM nRpAjJayA zakaTAn gRhItvA pAtheyamAdAya mahATavIM gatavAn / tasmistatra vRkSAMzchedayati madhyAho jAtaH / gagane'gniriva sUryaH pradIptavAn / tadAnIM ca kAlajaistasya bhRtyairmaNDapAkAravRkSatale rasavatyupanItA /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato nayasAraH 'kSut-tRSArto'tithirmojanIya' itItastato'valokayAmAsa / tadAnImeva ca kSudhA-tRSNAkulA: klAntAH sArthAnanveSayanto dharmapratimUrttaya iva sAdhavaH samAyayuH / tato grAmaNIH sa 'sAdhvime'tithayo'tra me samAgatA' iti tAn praNamyA'bravIt'tatrabhavanto bhagavantaH kathamatra gahane vane prAptAH, zastriNo'pyekAkino'tra na bhramanti' / tataste Ucu:-'vayaM sthAnAt sArthena saha prasthitAH / kintvasmAsu bhikSArthaM grAme praviSTeSu sArtho jagAma / tasmAd vayaM bhikSAmagRhItvaiva sArthasyA'nupadaM prasthitA asmin kAntAre saMnipatitAH' / tato nayasAraH punarabravIt-'aho ! sArtho'tinirdayo yat saha prasthitAn sArthavizvastAnanAgamayyaiva nijakAryAturo jagAma / yUyaM matsukRtairihA''gatA mamA'tithayaH' / evamAbhASya sa tAn bhojanasthAnamupanIya svArthaM kalpitairannapAnAdyaiH pratyalAbhayat / te munayazcA'pyanyatra gatvA vidhipUrvakamabhuJjanta / grAmarakSakazcA'pi svayaM bhuktvA tAnupagamya praNamyovAcabhavantaH pratiSThantu, yuSmAkaM grAmamArga darzayiSyAmi / tataste tena saha prasthitAH pUrmArga prApya vRkSatale samupavizya tasya nayasArasya dharmaM jaguH / sa ca tena samyaktvaM pratipadya kRtakRtyaM manyastAn natvA valitvA nRpAya kASThAni preSya svayaM grAmamagAt / tatra ca tadArabhya sa manasvI nayasAro dharmamAcaran sapta tattvAni cintayan samyaktvaM pAlayan kAlaM gamayAmAsa / ante ca paJcanamaskAraM smaran vipadya saudharme kalpe palyopamAyuH suro babhUva / dazamaM parva - prathamaH sargaH nayasArajIva: saudharmAccyutvA marIcivikaraNAd marIciriti khyAtaH putro babhUva / sa ca RSabhasvAmina Adye samavasaraNe pitR-bhrAtrAdibhiH saha gataH / tatra saraiH prabhoH kriyamANaM mahimAnaM prekSya dharmaM zratvA samyaktvaM prapadya vrataM lalau / tataH prAptamunidharmaH, svadehe'pi ni:spRhaH, paJcasamitastrigupta, ekAdazAGgAni paThan prabhuNA saha ciraM vijahAra / ___ athA'nyadA sa grISmattau tIvrAtape taptadhUlike svedAmalinavastrayugastRSArttazcAritramohanIyodayAd durmatizcintayAmAsa-"bhavAbhinandI durguNo'haM durvahAn sAdhvAcArAn voDhuM na zaktaH, vratatyAge ca lokalajjA / athavA'yamupAyo yena khedo na syAt-amI zramaNAstridaNDaviratAH, mama daNDaglAnasya tridaNDalAJchanamastu, amI kezaluJcanAd muNDA ahaM kSuramuNDaH zikhAvAn syAm, amI mahAvratadharA mamA'Nuvratamastu, amI niSparigrahA mama mudrAdikaM parigrahamastu, amI nirmohA mohAvRtasya mama chatramAvaraNamasta. amI vinopAnahaM caranti mama pAdatrANArthamupAnahI stAm, amI zIlena sugandhayaH zIlena durgandhasya me saugandhyAya zrIkhaNDatilakAdyastu, amI zuklavastrA niSkaSAyA mama kaSAyavazasya kASAyANi vAsAMsi bhavantu, amI jIvahiMsAnivRttA jalArambhaM tyajanti mama cA'lpena jalena snAnAdyastu" / evaM muniliGganihAya sa svabuddhyA bahu vikalpya klezabhIru: sAdhubhAvaM prapannavAn / taM ca tathAliGgaM dRSTvA sarvo jano dharmamapRcchat / so'pi jinoditaM dharmamupAdideza / 'svayaM kimetad nA''carasI'ti lokaiH pRSTazca merubhAratulyamimaM dharma voDhumazakto'smI'ti jagAda / tathA dharmopadezaprAptapratibodhAn bhavyAn ziSyAn itazcA'traiva bharate purA surairyugAdinAthasya kRtAyAM vinItAyAM nagayA~ zrIRSabhasvAmiputrasya navanidhIzvarasya cakriNo bharatasya sa
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svAmine nAbhiputrAya samarpayAmAsa / evamuktaprakArAcAraH sa marIciH prabhuNA saha vijahAra / prabhuzca punarvinItAyAM puri samavAsArSIt / atha tatra samavasaraNe bharatacakravartinA sa natipRSTaH prabhurAdinAtho bhaviSyato jinAn cakriNo vAsudevAn prativAsudevAn balabhadrAMzca samAkhyat / tato bharataH puna: papraccha-"prabho ! kimatra samavasaraNe vartamAnaH kazcidiha bharatakSetre bhavAniva jino bhAvI ?" tataH prabhumarIciM darzayannuvAca-"ayaM tava putro'ntimo vIranAmA jino bhAvI / sa marIciH potanapure tripRSThAkhyo vAsudevo, videheSu mUkApuryAM priyamitranAmA cakrI ca bhaviSyati / tato bharataH prabhumApRcchya marIci tri: pradakSiNIkRtya vanditvA 'yadyapi te sAdhutvaM na vandanIyaM tathA'pi vAsudevazcakrayaha~zca tvaM bhAvIti vandyase' ityuktvA''dinAthaM praNamya muditaH svAM purIM praviveza / atha marIciH svAminoktaM zrutvA modAt tripadI trirAsphoTayannuvAca-'yadyahaM bhAvI vAsudevazcakrI jinazca, alamanyena / ahaM viSNUnAM, mama pitA cakriNAM, pitAmahazcA'rhatAmAdya ityaho mamottama kulam' / evaM jAtimadaM kurvan bhujAvAsphoTayan sa marIcirnIcagotrAkhyaM karmopArjitavAn / sa RSabhaprabhunirvANAnantaraM munibhiH saha viharan bhavyAn prabodhya sAdhusamIpaM preSitavAn / anyadA ca sa marIcirvyAdhibhirAkrAnto'nAcArIti sAdhubhirarakSyamANa: khinno'cintayat-aho ! amI munayo nirdayAH, svArthaparAyaNA, lokAcAravimukhA, dAkSiNyazUnyAzca / yato mAM gurubhrAtaraM vinItaM snigdhaM paricitaM cA'pi nA'valokante tadA pAlanasya kathA tu dUrApAstA / athavA mamedaM durvyAnaM, yato'mI svadehe'pi nirmohAH, dazamaM parva - prathamaH sargaH tanmama duzcAritrasya pAlanaM kathaM kurvantu ? tasmAd vyAdhimuktaH svasevakaM kaJcit svaliGgenA'nenaiva ziSyaM kariSyAmi / evaM cintayan sa karmavazAllabdhasvAsthyo'bhavat / athA'nyadA tasya marIcerdharmArthI kapilAkhyaH kulaputrako militaH / sa ca marIcinA''rhataM dharmaM jJApitaH / tataH svayaM ki na karoSIti pRSTo marIciravadat-"ahamenaM dharmaM carituM na zaktaH" / tataH kapila: puna: papraccha-"kiM tvanmArge dharmo na vidyate ?" tato marIcistaM jinadharme mandAdaraM jJAtvA ziSyaM kartumicchannuvAca-jaine mama mArge'pi ca dharmo vidyate' / tataH kapilastacchiSyo'bhUt / marIcizca mithyAdharmopadezahetukamabdhikoTikoTIbhavamupArjitavAn / tadanAlocyaiva kRtAnazano marIcirvipadya brahmaloke daza sAgaropamAyurdevo'bhavat / kapilazcA'pyAsuriprabhRtIn ziSyAn vidhAya nijAcArAnupadizya ca vipadya brahmaloke suro'bhUt / sa marIcizcA'vadheH prAgjanma jJAtvA mohAd bhuvamAgatyA''suryAdIn svayaM kRtaM sAGkhyamataM prabodhitavAn / sukhasAdhyatvAccA'tra loke tadArabhya sAGkhyaM darzanaM prAvarttata / ____ atha marIcijIvazcyutvA kollAkagrAme kauzikanAmA pUrvalakSAzItijIvito dvijo'bhUt / tatra sa sarvadA viSayI dravyopArjanaparAyaNo hiMsAdiSvanivRttaH kAlaM gamayAmAsa / ante ca tridaNDI bhUtvA vipadya bahUn bhavAn bhrAntvA sthUNAkhye grAme puSyamitrAkhyo dvijo'bhUt / tatrA'pi tridaNDI bhUtvA pUrvalakSadvAsaptatipramANamAyuratItya ca sa saudharme madhyamasthiti: suro'bhavat / tatazcyutvA sa caityagrAme'gnyudyotAkhyaH pUrvalakSacatuSSaSTyAyuSko dvijastridaNDI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jAtaH / tato vipadyaizAne madhyamAyurdevo bhUtvA tatazcyutvA mandiragrAme'gnibhUtinAmA dvijo'bhavat / tatrA'pi SaTpaJcAzatpUrvalakSAyuSkastridaNDI bhUtvA vipadya sanatkumAre madhyamAyurdevo babhUva / tatazcyutvA zvetAmbIpuryAM bhAradvAjanAmA dvijazcatuzcatvAriMzatpUrvalakSAyustridaNDI bhUtvA vipadya mAhendrakalpe madhyamasthitirdevo jAtaH / tatazcyutvA bhavaM bhrAntvA rAjagRhe sthAvarAkhyazcatustriMzatpUrvalakSAyuSkastridaNDI bhUtvA vipadya brahmaloke madhyamAyuH suro bhUtvA cyutvA bahUn bhavAnATa / itazca rAjagRhe vizvanandInAmA nRpo babhUva / tasya priyaGga nAmnyAM patnyAM vizAkhanandI nAma putro'bhavat / tasya nRpasyA'nujo vizAkhabhUtiryuvarAjo'bhUt / tasya ca yuvarAjasya dhAriNI nAma patnI bbhuuv| marIcijIvazca prAkkRtasukRtaprabhAvAt tasya yuvarAjasya tasyAM patnyAM vizvabhUtinAmA suto'bhUt / sa ca prAptayauvano vizvabhUtiH puSpakaraNDake vane nandane surakumAra iva sAntaHpuro reme / rAjaputro vizAkhanandI ca krIDecchayA vanAd bahirasthAt / dAsyazca puSpAdyarthaM tatra gatAstau tathA sthitau dadRzuH / priyaGgazca tadvRttAntaM tAbhyo dAsIbhyo jJAtvA kupitA kopagRhaM jagAma / tadiSTArthaM sAdhayituM nRpo'pi yAtrAbherImavAdayat / tathA puruSasiMhaH sAmanta uddhata iti tatsAdhanAya yAsyAmIti sabhAyAM kapaTenovAca / tacchrutvA ca vizvabhUti: saralamatirvanAdetya nRpaM praNamya bhaktyA nivArya svayaM pryaannmkrot| gatvA ca puruSasiMhaM nidezavarttinaM jJAtvA balitvA puSpakaraNDakaM vanaM praap| dazamaM parva - prathamaH sargaH tatra dvArapAlena 'vizAkhanandI vanamadhye'stI'ti nivedito'cintayat-'mAyayA'haM puSpakaraNDakAdAkRSTaH' / tataH kruddhaH samuSTyA kapitthaM hatvA tatphalairAvRtAM mahIM darzayan dvA:sthaM jagAda-'bhavatAM sarveSAM zirAMsi pAtayAmi, yadi jyeSThe tAte mama bhaktirna bhavet / kintvIdRgvaJcanApradhAnairbhogairmamA'lami'ti bruvan sa gatvA sambhUtimunipArve vrataM gRhItavAn / taM pravrajitaM zrutvA nRpaH sAnujo gatvA natvA kSamayitvA ca rAjyAya prArthayate sma / kintu vizvabhUtiM nirIhaM jJAtvA ca nRpo gRhaM jagAma / sa ca guruNA sahA'nyatra vijahAra / atha sa tapa:kRzo gurvanujJayaikAkI viharan mathurA nagarI praap| tadAnIM ca vizAkhanandI mathurAnRpasutAM pariNetuM tatrA''yayau / vizvabhUtizca mAsAntapAraNAya nagarI pravizya zibirasamIpamAgataH / vizAkhanandI ca taM dviSamiva dRSTvA'kupyat / tadAnImeva caikayA gavA prakSipto vizvabhUtirapatat / taM tathAbhUtaM dRSTvA ca vizAkhanandI 'kva te kapitthapAtanabalami'tyupajahAsa / tataH kopAd vizvabhUtie~ zRGgayogRhItvA bhramayan 'asya mRtyave bhavAntare'nena tapasA bhUyiSThabalo bhUyAsamiti nidAnamakarot / tadanAlocyaiva ca koTivarSAyuratItya vipadya mahAzukre uttamAyuH suro'bhavat / *** itazcA'traiva bharate potanapure ripupratizatrurnAma nRpo'bhUt / tasya bhadrAkhyAyAM palyAM catuHsvapnasUcito'calo nAma balabhadraH putro mRgAvatI nAma putrI ca babhUvatuH / sA prAptayauvanA'pratimarUpA pitaraM praNantuM gatA / nRpazca tAmavalokya jAtAnurAgastAM nijakroDe kRtvA tatpANigrahaNopAyaM vicintya vyasRjat / tato nagaravRddhAnAhUya nRpaH
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH papraccha- 'yadatra ratnaM jAyate tat kasyeti nirNayaM kathaya' / 'tave'ti taiH kathite sa nRpastatra mRgAvatIM pariNetumAnAyayat / tataste sarve paurA lajjitAH svasthAnaM jagmuH / rAjA ca gAndharvavivAharItyA mRgAvatI svayaM pariNinAya / tato bhadrAdevI lajjayA krodhena ca parItA nRpaM muktvA'calena saha dakSiNApathaM jagAma / tatra cA'calo navAM mAhezvarIM purI nirmAya mAtaraM ca tatra saMsthApya piturantikaM jagAma / tajjanakazca svaprajAyAH putryAH patiriti lokaiH prajApatinAmnA kathitaH / ___atha vizvabhUti: zukrAccyutvA mRgAvatyAM kukSau saptasvapnasUcitavAsudevabhAvo'vAtarat / mRgAvatI ca yathAsamayaM prathama vAsudevaM sUnuM suSuve / sa ca pRSThe trikaraNDakasadbhAvAt tripRSTha nAmnA khyAtaH / azItidhanuruttuGgaH so'calena saha krIDan sakalakalAkalApajJo yauvanaM prapede / atha vizAkhanandijIvo bhavaM bhrAntvA tuGgagirau siMhabhAvamApya zaGkhapuradezamupAdravat / tadAnImeva ca prativiSNunA'zvagrIveNa nRpeNa 'mama kuto mRtyuri'ti pRSTo nimittajJaH prAha-yastava dUtaM caNDavegaM dharSayiSyati, tuGgagirisiMhaM ca lIlayA haniSyati, tata eva tava mRtyuH" / tato hayagrIvaH zaGkhapure zAlIn vApayitvA tadrakSArtha nRpAnAdizat / tadAnImeva ca prajApateH putrau mahAvIryAviti zrutvA tasmai kenacid nimittena dUtaM caNDavegaM preSIt / sa ca saGgItaM kArayata: prajApateH sabhAM prAvizat / rAjJA ca gItavighnabhUto'pi so'bhyutthAnAdinA satkRtaH / kumArau ca mantrisakAzAd hayagrIvasyA'yaM dUta iti jJAtvA 'yadA'yamitaH pratiSThate, tadA''vAM nivedanIyAvi'ti svapuruSamAdizatAm / dazamaM parva - prathamaH sargaH sa dUtazcA'nyadA nRpeNa sagauravaM satkRtya visRSTaH prasthitavAn / kumArau ca tannijapuruSairjApitau / tataH kumArau gatvA mArgArdhe nijabhaTaistaM cAru tADayAmAsatuH / dUtasya sahAyakAzca kAkanAzaM naSTAH / prajApatizca tavRttAntaM jJAtvA bhItastaM dUtaM punaH svagRhamAnAyya savizeSa satkRtya covAca-"kumArayorduvinayaM svAmino hayagrIvasya na vAcyam" / sa ca tat svIkRtya yayau / dUtasahAyakAzcA'grato gatA hayagrIvAya sarvamAcakhyuH / dUto'pi ca nRpaM jJAtavRttAntaM jJAtvA bhayAt sarvaM yathAtathaM kathayAmAsa / tato hayagrIveNA'nuziSya preSito dUto gatvA 'siMhAcchAlIn rakSeti nRpAjJAM kathayAmAsa / tatazca zAlirakSArthaM prasthitaM nRpaM niSidhya kumArau svayaM siMhayuddhAturau zaGkhapuraM jagmatuH / tatra ca zAlirakSakai"rikrameNa caturaGgasenayA vapraM kRtvA nRpAH zAlInagopAyanni"ti jJAtvA tAn 'evaM zAlipAkaparyantaM kaH sthAsyati ? tatsihaM darzayata. yenA'dhunaiva taM nihanmI'ti tripRSTho'vocat / tataste tuGgagirikandaralInaM taM siMhaM darzayAmAsuH / tau cA'cala-tripRSThau rathArUDhau guhAM gatvA lokaiH kolAhalaM kArayAmAsatuH / tacchrutvA ca jRmbhayA vyAttAnanaH siMho guhAyA nirgatavAn / tatastripRSTho 'rathArUDhena mayA'sya padAteH siMhasya yuddhaM na samamiti khaDga-carmadharo rathAdavaruhya zastriNA'zastrasya yuddhamanucitamiti zastraM tatyAja / tad dRSTvA jAtismaraNamAptaH siMho guhAgamana rathAvarohaNa-zastramocanAdikaM tripRSThasya dhASTyaM jJAtvA kuJjaramivainaM hanmIti vicintya vivRtamukha: phAlAM dattvotpattya tripRSThasamIpaM prAptaH / tripRSThazcaikena kareNo;SThamapareNA'dharoSThaM ca dhRtvA taM sihaM jIrNavastramiva vidArayAmAsa / tadAnIM ca
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH surAstripRSThasyopari puSpANi vavRSuH / lokAzca sAdhu sAdhviti jaguH / siMhazca "kathamahamadyA'nena kumAreNa hata" iti krodhAt kampamAno vidArito'pi tasthau / tatastripRSThasya sArathi vino gaNadharasya gautamasya jIvastaM siMhamavadat-"tvaM pazuSu siMho'yaM ca manuSyeSu, tadanena tvaM mAritaH, tanmanasi mA'vajJAM kRthAH, na hInena hato'si" / tatastayA vANyA muditaH sa kesarI mRtvA caturthe narake nArako'bhavat / tau kumArau ca tatsihacarma gRhItvA svanagaraM prati prasthitau grAmyAn- "hayagrIvasyaitad vRttaM nivedyatAM, kesarIvadhAcca vizvasta: tiSThantu, yatheSTaM zAlIn bhuJjantu ce"tyuktvA potanapuraM prApatuH / grAmyAzca gatvA hayagrIvasya sarvaM vRttAntamAcakhyuH / hayagrIvazca tajjJAtvA bhItastau chalenA'pi jighAMsurdUtamanuziSya prajApatinRpaM prati preSitavAn / itazca gatvA prajApatinRpamavocat-"nijaputrau svAmino'ntike preSaya, so'nayoH pRthak pRthag rAjyaM dAsyati" / tataH prajApatiruvAca-"svAminamahaM svayaM yAsyAmi, mama putrAbhyAM gatAbhyAmalam" / tato dUto'vocat-yadi tvaM putrau na preSayiSyasi, tarhi yuddhAya sajjIbhava" / tataH kumArI taM dUtaM dharSayitvA nijapurAd niravAsayat / tena ca kruddho dUto gatvA hayagrIvAya sarvaM vRttAntaM niveditavAn / tata: kopAdagniriva jvalito hayagrIvaH sasainyaH prasthitavAn / tripRSThA-'calAvapi yuyutsU prasthitau rathAvartagiri prApatuH / ubhayoH sainyAni tatra mitho yuyudhire / tatra ca sainyeSu kSIyamANeSu tau sainyayuddhaM niSidhya tripRSThA-'zvagrIvau rathArUDhau svayamayudhyetAt / tatra viphalAstro'zvagrIvastripRSThAya cakraM mumoca / ura:sthale dazamaM parva - prathamaH sargaH cakratumbenA''hatastripRSThazca vegodbhrAntazarabhavat parvatazikhare papAta / kSaNenaivotthAya ca sa tena cakreNaiva kamalanAlavad hayagrIvasya kaNThaM ckrt| tadAnIM ca devaidivi puSpavarSaNapUrvakamacala-tripRSThau prathamau balabhadra-vAsudevAvityAghoSi / anye ca nRpAstau praNemuH / tathA tAbhyAM dakSiNabharatArdhaM balena sAdhitam / tathA tripRSThaH koTizilA zilAmekena kareNotpATya mUni chatravallIlayaiva dhArayAmAsa / tataH sAdhitabhUmaNDalaH sa potanapuraM prApto devairnRpaizcA'rdhacakripade'bhiSiktaH / athaikadA gAyanazreSThAstamupAyayuH / vAtrau teSu gAyatsu caikadA tripRSTho "mayi zayAne ime visraSTavyA" iti zayyApAlamuvAca / zayyApAlazca tripRSThe nidrite'pi gItalobhAt tAn na vyasRjat / tripRSThazca gAnazabdAd nidrAbhaGgAt kupita: pRSTAcchayyApAlAd mayA gItalobhAd neme visRSTA iti jJAtvA prabhAte tasya karNayostaptaM trapu nyakSepayat / tena ca zayyApAlo mRtaH / tripRSThaca tenograkarmaNA vedanIyaM karma nyakAcayat / tathA so'nyairapi duSkarmabhirduradRSTamabadhnAt / evaM mahArambhaparigraharato hiMsAdiSvavirata: sa caturazItyabdalakSIM gamayAmAsa / vipadya ca saptamanarakAvanAvudapadyata / acalazca tadviyogAt pravrajya vipadya paramaM padaM prApa / tripRSThajIva: punarnarakAduvRttya kesarI bhUtvA vipadya caturtha narakaM prApya tiryaG-manuSyAdibhavAn bhrAntvA mAnuSaM janma prApyaikadA zubhaM karmopArjayat / * * * atha sa tripRSThajIvo'paravideheSu mUkAyAM nagaryAM dhanaJjayanRpasya panyA dhAriNyAH kukSAvavAtarat / sA ca pUrNe samaye
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH caturdazamahAsvapnasUcitacakribhAvaM zubhalakSaNopetaM putraM suSuve / tasya ca bAlasya pitarau priyamitra iti nAma cakratuH / tathA sa dhAtrIbhibalyamAnaH krameNa vRddhimApa / atha dhanaJjayanRpaH saMsArAd nirvedamApya priyamitraM rAjye'bhiSicya svayaM vrataM gRhItavAn / priyAmiva pRthivIM pAlayata: priyamitrasya ca kramAccaturdazamahAratnAni samajAyanta / tata: sa SaTkhaNDaM bharatakSetraM sAdhayituM cakramanusaran pUrvadizaM gatvA mAgadhaM tIrthaM prApyA'STamatapaH kRtvA caturthAnte rathamAruroha / tatassa kiJcid gatvA dhanurgRhItvA mAgadhakumAramuddizya svanAmAGkitaM bANaM mumoca / dvAdazayojanAnyatikramya sa bANo mAgadhezasya puro'patat / tena kupito'pi mAgadhezastatra bANe cakrinAmAGkitaM vilokya zAnta upahArAnAdAya priyamitramupAgamya tavA''dezakaro'smIti gaganastho bruvan pUjayAmAsa / cakrI ca taM satkRtya visRjya ca valitvA pAraNaM vidhAya mAgadhezasyA'STAhnikotsavaM cakAra / tata: prasthAya dakSiNasyAM varadAmezaM pUrvavat sAdhayitvA pratIcyA gatvA prabhAsatIrthezaM sAdhayitvA sindhuM jagAma / tatra tadaSTamatapasA sindhuH pratyakSIbhUya tasmai divye dve ratna-bhadrAsane bhUSaNAni ca dadau / tataH sa sindhuM satkRtya visRjya ca cakramanusaran vaitADhyaM prApyA'STamatapo vidhAya vaitADhyakumAraM vazagaM vidhAya tataH prasthAya tamistrAM guhAM gatvA'STamatapo vyaghAt saH / tatra kRtamAla: strIratnayogyamAbharaNamupAyane cakriNe dadau / cakrinidezAcca senAnIratnaM carmaratnena sindhuM tI| prathamaniSkuTaM sAdhayitvA''gatya cakrizAsanAdaSTamatapo vidhAya daNDaratnaghAtAt tamisrAguhAmudaghATayat / tatazcakrI gajaratnamAruhya tatkumbhe prakAzAya maNiratnaM dazamaM parva - prathamaH sargaH sthApayitvA tamisrAM pravizya kAkiNIratnena pArzvayorguhAprakAzAya maNDalAnyAlikhat / tato vArdhakiratnena baddhayA padyayA conmagnanimagnAkhye nadyAvuttIrya svayamuddhaTitenottaradvAreNa tato guhAto nirIyA''pAtanAmna: kirAtAnajaiSIt / senAnIratnena ca dvitIyaM sindhuniSkuTamasAdhayat / ___ tato nivRttya cakrAnugazcakrI vaitADhyamAgatya dvayoH zreNyorvidyAdharAn vazagAn vidhAya senApatinA'STamatapaH kRtvA gaGgAprathamaniSkuTaM cA'sAdhayat / tathA sa cakrI kRtASTamatapo gaGgAM sAdhayitvA senApatinodghATitakapATayA khaNDaprapAtaguhAM kRtvA vaitADhyAnenirgatavAn / tathA vihitASTamatapasastasya cakriNo naisarpapramukhA navA'pi nidhayo vazagA abhUvan / tathA sa senAnyA gaGgAyA dvitIyaM niSkuTaM sAdhayitvA vazIkRtaSaTakhaNDabharato nijAM mUkAM purImAgatavAn / tatastasya devainaraizca samahotsavaM dvAdazavArSikazcakritvAbhiSekazcakre / tathA sa nItyA prajAH pAlayAmAsa / athaikadA poTTilAcArya udyAne samavAsarat / tatsamIpe ca sa cakrI dharmaM zrutvA virakto rAjye sutaM nyasya pravrajya koTivarSaM yAvad duSkaraM tapastepe / pUrvalakSacaturazItyAyuH sa vipadya zukre sarvArthasiddhavimAne suro'bhavat / atha tatazcyutvA sa priyamitrajIvo bharate chatrAyAM nagaryA jitazatrunRpasya palyA bhadrAdevyA: kukSito nandano nAma putro bbhuuv| jitazatruzca prAptayauvanaM taM nandanaM rAjye nyasya viraktaH prAvrAjIt / nandanazca prajA: pAlayan janmatazcaturazItivarSalakSImatItya
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH saMsAraniviNNaH poTTilAcAryasamIpe pravrajyAmupAdAya mAsopavAsaistapa utkarSayan guruNA saha vijahAra / anaticAraM cAritraM pAlayaMzca sa nandanamunirvarSalakSaM tapo vidhAyA'rhadbhaktyAdikaiviMzatisthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArjayAmAsa / ante ca kRtaSoDhArAdhanaH paJcanamaskAraM smaran SaSTi dinAnyanazanaM vidhAya pUrNapaJcaviMzativarSalakSAyurvipadya prANate puSpottaranAmni vimAne upapede / tatra cA'ntarmuhUrtAd devo niSpannaH sa devadUSyamapanIyopaviSTo vimAnaM devasamUhaM devarddhi ca vilokya vismita: 'kena tapasA mayedaM prAptami'tyacintayat / avadhezca pUrvabhavaM vratapAlanaM ca jJAtvA'rhaddharmasyaiva prabhAva iti nizcikAya / atrA'vasare ca devAstaM baddhAJjalayaH procuH-"svAmin ! ciraM jaya, tvaM naH svAmI, idaM vimAnaM tava, vayaM tavA''dezadharAH, etA devarlIrupabhukSva" / tataH sakalazakarairdevaidivyena jalenA'bhiSikto'laDkRtazca vyavasAyasabhAM gatvA pustakaM vAcayitvA puSpAdikamAdAya siddhAyatanaM jagAma / tatrA'STottarazatamahatpratimA: snapayitvA pUjayitvA vanditvA samAhitaH stutvA sudharmAM gatvA saGgItamakArayat / evaM tatra vimAne bhogAn bhuJjAno yathAsukhaM vijahAra / sa jinakalyANakeSu videhAdiSu gatvA jinAn vavande / evaM sa tatra viMzatisAgaropamamAyuHparyante'pi zriyA dIpyamAno'pUrayat // 1 // dvitIyaH sargaH athA'smin jambUdvIpe bharatakSetre brAhmaNakuNDagrAmAkhyo brAhmaNasannivezo'sti / tatra kauDAlasakulodbhava RSabhadattanAmA brAhmaNo'bhUt / tasya jAlandharakulodbhavA devAnandAkhyA bhAryA''sIt / nandanajIvazcyutvA''SADhazuklaSaSThayAM citrAsthe candre tatkukSAvavAtarat / sukhaM zayAnA devAnandA ca tadAnIM caturdaza mahAsvapnAn dRSTvA prAtaH patye samAkhyat / tataH sa vicAryA'vocat"vedapAragaH paramanaiSThikaH putrastava bhaviSyatItIme svapnAH suucynti"| tato devAnandAkukSau prabhAvavatIrNe sati dvijasya mahatI smRddhirjaataa| atha tasyA garbha prabhoLeyazItidivase jAte saudharmezasyA''sanamakampata / tata: so'vadhinA prabhuM devAnandAgarbhagataM jJAtvA siMhAsanAt sadya utthAya natvA zakro dadhyau-"lokaguravo jinAstuccha kule dInakule bhikSukakule vA na jAyante, kintu mauktikAni zuktyAdiSviva tIrthakarA ikSvAkuprabhRtikSatriyavaMzeSvevA'vataranti / tadidaM karmaprabhAvAdahato nIcakule janma / marIcibhave prabhuNA kulamadaM kurvatA nIcairgotrAkhyaM karmopArjitam / karmaprabhAvAd nIcakule jAtAnapi jinAnuttamakule nivezituM mama sarvadA'dhikAro'sti / adhunA bharate mahImahelAtilakabhUtaM matpuramiva kSatriyakuNDagrAmAkhyaM nagaraM nAnAcaityazobhitaM, dharmAdhArabhUtamanAcAravihInaM, munibhiH iti dazame parvaNi mahAvIraprabhupUrvabhavavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pavitritaM, vyasanipaureraspRSTaM tIrthavat pAvanamasti / tatra jJAtavaMzya ikSvAkusantAno dharmaparAyaNaH saptatattvajJo nyAyaparaH piteva prajAnAM pAlako dInAnAmuddhArakaH zaraNAgatavatsalaH kSatriyazreSThaH siddhArtho nAma nRpo'sti / tasya ca satIziromaNiH pavitrAzayottamaguNasampannA mAyArahitA nisargasaralA sugRhItanAmadheyA trizalA nAmA'gramahiSI varttate / sA cedAnI garbhavatI varttate / tadgarbhasaJcAraNAd devAnandAyAstrizalAyAzca garbhaparivartanaM mayA vidheyam" / evaM vicArya zakra: zIghraM senApati naigameSiNamAhUya garbhaparivarttanaM kartumAdideza / naigameSI ca zakrAjJayA tathA cakAra / ___ tadAnIM ca devAnandA zayAnA pUrvadRSTAn caturdaza mahAsvapnAn mukhAd nirgacchato dadarza / tataH sotthAya vakSastADayantI vivarNA jvarapIDitA 'kenA'pi me garbho hata' iti ciraM vilalApa / AzvinakRSNatrayodazyAM citrAsthe candre ca naigameSI prabhuM trizalAgarbhasthaM cakAra / tadAnIM ca trizalA caturdazamahAsvapnAn mukhe pravizato dadarza / prAtazcaindraiH svapatinA nimittajJaizca svapnaphalaM jJAtvA sA nitarAmamodata / atha tadArabhya ca prasannA trizalA lIlAgRheSvapi sAvadhAnaM viharamANA divyaM garbha babhAra / garbhasthe prabhau cendrAjJayA jRmbhakadevAH siddhArthanRpagRhe puna: punarnidhAnAni nidadhuH / garbhasthaprabhuprabhAvAt sarvameva jJAtakulaM pracuradhana-dhAnyAdisamRddhaM jAtam / siddhArthanRpasyA'rinRpAzca svayamupAyanAnyAdAyA''gatya praNemuH / prabhuzca mAturvedanA mA bhUditi garbhe niSparispandamasthAt / tathA prabhonirvyApAra garbhe'vasthAnAd garbho'sti na veti mAtA'pi nizcetuM na zazAka / dazamaM parva - dvitIyaH sargaH tena ca trizalA cintayAmAsa-"mama garbho galita: kenA'pyapahRto vinaSTaH stambhito vA ? yadyevaM tarhi jIvitenA'lam" / evamArtadhyAnavazAt sA vizlathakezA'GgarAgAdiviraktA, kare kRtamukhapadmA''bharaNaparihINA, ni:zvAsaM muJcantI, sakhISvapi viratavAgvyApArA, bhojanaM zayanaM ca tatyAja / tadudantaM vijJAya siddhArthanRpastatputro nandivardhanaH, putrI sudarzanA cA'khidyanta / tataH prabhuH pitrostanmanoduHkhaM vijJAya garbhajJAnArthamaGgalI cAlayAmAsa / tatastrizalA madgarbho'kSata iti vijJAya muditA siddhArthanRpamapi garbhaspadanaM nivedya modayAmAsa / atha garbhasthaH prabhurdathyau-"adRSTe'pi mayi pitrormahAn snehaH, tadyadyanayorjIvatotaM grahISyAmi tadA nUnametau snehAkhyamohAdAtadhyAnamApannau bahvazubhaM karmopArjayiSyataH" / tataH saptame mAsi prabhuH pitrorjIvatoH pravrajyAM na grahISyAmI'tyabhigrahaM jagrAha / atha trizalAdevI sArdhASTamadinAdhikeSu navamu mAseSu vyatIteSu dikSu prasannAsu graheSUccastheSu pavane'nukUlaM vAti jagatyAnandamagne zubhazakuneSu satsu caitrazuklatrayodazyAM citrAgate candre siMhalAJchanaM svarNavarNaM putraM janayAmAsa / tadAnIM na bhogaGkarAdayaH SaTpaJcAzaddikumAryaH samAgatya prabhostanmAtuzca sUtikarmANi sampAdayAmAsuH / zakro'pyAsanakampena prabhorjanma vijJAya sadyaH saparicchadaH samAjagAma / jinaM tanmAtaraM ca dUrata eva praNamya samIpamAgatya devyA avasvApanikAM dattvA tatpAveM prabhubimba nidhAya paJcadhA''tmAnaM vicakre / tato yathA kalpaM bhagavantamAdAya merau gatvA'tipANDukambalAyAM zilAyAM prabhumake kRtvA siMhAsanamadhiSThitavAn / tathA tatra prabhu snapayitumanye'pIndrAH samAgatAH /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH Abhiyogikadevaizca tIrthAdijalAnyAninyire / etAvajjalarAzi prabhuH kathaM sahiSyate ! iti zakrazaGkAnirAsAya ca prabhumipAdAGguSThena meruM lIlayA'pIDayat / tena ca meroH zikharANi prabhuM nantumivA'naman, kulaparvatAzcA'kampanta, samudrA uccairucchalanti sma, pRthivI ca cakampe / tatazca kimetaditi cakitaH zakraH prabhorlIlAmavadhiprayogato jAnAti sma / tena ca "prabho ! tavA'sAdhAraNaM mAhAtmyaM mAdRzaH sAdhAraNo janaH kathaM jAnAtu, tanmayA yadanyathA cintitaM tanmithyAduSkRtaM bhUyAdi"ti bruvan prabhuM nanAma / anantaraM ca devendraiH pavitraistIrthodakaiH prabhoH samahotsavaM snAtraM cakruH / saudharmendro'pi pazcAt prabhumIzAnendrAGke nidhAya snapayitvA pUjayitvA''rAtrikaM vidadhe / tato bhaktyA stutvA ca prabhumAdAya mAtuH pArzve nidhAya bimbamavasvApanikAM ca saMhRtya prabhorupari kSaumaM vAsa: kuNDale zrIdAmagaNDakaM ca kRtvA svasthAnaM jagAma / zakrAdiSTakuberapreritA jRmbhakadevAzca siddhArthanRpagRhe svarNAdivasudhArA vavRSuH / nRpazca putrajanmotsave lokAn kArAgRhato'mocayat / tRtIye divase ca pitarau putrasya candra-sUryabimbadarzanaM kArayAmAsatuH / SaSThe divase ca sadhavAbhiH kulAGganAbhirveSa-bhASArucirAbhirnRpo rAjJI ca rAtrijAgaraNotsavaM kAritau / __athaikAdaze'hni rAjA rAjJI ca jAtakarma kRtvA dvAdaze'hni sarvAn jJAtibAndhavAnAhUya satkRtavantau / tataH siddhArthanRpastAnuvAca"garbhasthe'smin mama putre gRhe nagare deze ca dhana-dhAnyAdisamRddhiyaMvardhata, tenA'sya vardhamAna iti nAmA'stu / te'pi caivamastviti pratyUcuH / zakrazca mahopasagairapyakampyo'yamiti prabhormahAvIra iti nAma cakAra / dazamaM parva - dvitIyaH sargaH atha prabhubhaktaiH surA-'suraiH sevyamAno'STottarasahasralakSaNopalakSitaH svabhAvato guNavRddhaH kramAd vayasA'pi vRddhimApa / ekadA cA'pUrNASTamavarSaH prabhurvayasyai rAjaputraiH krIDituM nirgataH / tadAnIM ca zakro'vadhinA jJAtvA dhIreSu mahAvIraH zreSTha iti prabhumavarNayat / tadasahiSNuH ko'pi suro vIramahaM kSobhayiSyAmIti dhyAtvA prabhukrIDAsthAnamAjagAma / rAjaputrairAmalakI krIDAM kurvANe prabhau ca so'maro mAyayA sIbhUya taroradhastAt tasthau / tatazca rAjaputreSu trasitvetastataH palAyamAneSu prabhuH smitvA rajjumiva taM sarpamutkSipya bhUmau cikSepa / tataH kumArA: salajjA: punastatra krIDitumAyayuH / so'maro'pi kumArIbhUya tatrA''yayau / sarve ca tarumAruruhatuH / prabhuzcA'nyakumArebhya: prAgeva taruzikharaM prApa / tatra ca prabhurmeruzikhare sUrya iva zuzubhe / anyakumArAzca zAkhAsu lambamAnAH kapaya iva babhuH / tatra ca krIDAyAM prabhujitavAn / 'ya iha jayet so'nyAn pRSThamAruhya vAhayedi'ti paNavazAcca prabhuH kumArAn pRSThamAruhyA'vAhayat / tathA prabhustasya surasyA'pi pRSThamAruroha / tata: so'maro bhayaGkaraM vetAlarUpaM vikRtya parvatamapi nIcaiH kurvannavardhiSTa / taM ca bhayaGkaraM vardhanAdaviramantaM prabhurmuSTinA tatpRSTe hatvA taM vAmanamakarot / tataH so'maraH zakravaNitAM dhIratA parIkSya svasvarUpeNa prabhuM natvA nijaM dhAma jagAma / atha pitrA sAdhikASTavarSasya prabhoradhyApane samArabdhe zakrasyA''sanamakampata / tataH zakro'vadhijJAnatastajjJAtvA jinasya ziSyatvamayuktamiti dhyAtvA tatrA''gatyopAdhyAyAsane prabhumupavezya praNanAma / prabhuzca zakraprArthanayA zabdapArAyaNaM provAca / bhagavatendrAya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH proktaM ca tacchabdAnuzAsanamupAdhyAyaH zrutvA lokeSvaindramidaM zabdAnuzAsanamiti kathayAmAsa / 20 atha prabhuH kramAt saptahastonnatazarIro yauvanaM prApa / bhagavatazcA'dbhutaM rUpaM trijagatprabhutvaM navaM yauvanaM cA'pi vikArAya na prAbhavan / itazca samaravIro nRpo vardhamAnAya pradAtuM nijAM yazodAM nAma kanyAM mantribhiH saha preSitavAn / mantriNazcA''gatya natvA siddhArthanRpamUcuH'samaravIro naH svAmI vardhamAnAya pradAtuM nijAM kanyAM prAhiNot mama svAmI bhavato bhRtyaH, tadanena sambandhena tamanugRhANa' / tataH siddhArthanRpa uvAca- 'kumArodvAhAya mama trizalAyAzca bhUyAn manoratho'sti, parantu kumAro janmataH saMsAravirakto vivAhArthaM vaktumapi na zakyate, tathA'pi yuSmAkamanurodhAt tanmitramukhena vivAhArthaM kathayAmi / evamuktvA sa trizalAdevImApRcchya vardhamAnaM pratibuddhizAlinastatsuhRdaH preSayAmAsa / te ca gatvA natvA vardhamAnAya siddhArthanRpAjJAM savinayamUcuH / tataH prabhuruvAca- 'yUyaM mama sakhAyo viSayaviraktaM mama manobhAvaM jAnIthaiva' / tataste Ucu: - ' bhavato bhavodvignaM mano jAnImaH, tathA pitrorAjJA'laGghyetyapi jAnImaH asmAkaM prArthanayA cA'pyetat svIkuru' / tataH prabhuruvAca- 'ayamAgraho bhavato na yuktaH, yato dArAdiparigraho bhavabAhulyahetuH pitrorduHkhaM mA bhUdityadhunaiva na pravrajAmi' / atrA'vasare ca nRpAjJayA trizalAdevI svayaM tatrA - ''jagAma / prabhuzcA'bhyutthAya svamAtaraM ratnasiMhAsana upavezyovAca'mAtardiSTyA tvamAgama:, AgamanakAraNaM brUhi, AhUtaH sannahaM svayameva tavA'ntikamAyAmi' / tatastrizalovAca- 'mama gRhe tavA'vatAro dazamaM parva dvitIyaH sargaH no'nalpapuNyAdeva / tvaddarzanaM jagatAM mude, kimpunarasmAkam ? tvaM saMsAravirakto'pyasmAsvanukampayA gRhe tiSThasi svamanovRttinirodhAtmakaM tavaitat karma suduSkaraM na caitAvataivA'smAkaM tRptiH / tvAM vadhUyuktaM draSTumicchAmi tadyazodAM pariNIya no manorathAn pUraya, tvatpiturapyeSotkaNThA, "tadAvayorAgrahAdetadanumanyasva" / tataH prabhurdadhyau -"adyaitat kiM jAtam ? itaH pitrorAgraha itazca bhavabhramaNabhayaM, garbhe'pi mAturduHkhaM mA bhUditi gRhavAse sthAsyAmItyabhigraho'pi gRhItaH, bhogaphalaM karma cA'vaziSyate, pitarau ca mAnyau " / evaM vimRzya prabhurmAturAjJAmanumene / tena ca pramuditA trizalA sadyo gatvA nRpAya tadvRttamAkhyat / tato nRpaH samahotsava zubhe dine yazodA - mahAvIrayorvivAhaM kArayAmAsa / tadvadhU-varaM pazyantau ca trizalA - siddhArthau nitarAM mumudAte / prabhuzcA'nAsakto yazodayA saha vaiSayikaM sukhamanvabhUt / atha kiyatyapi kAle gate prabhoryazodAyAM priyadarzanA nAma surUpA kanyA jAtA / tAM ca prAptayauvanAM rAjaputro jamAliH pariNinAya / prabhorjanmato'STAviMze varSe pitarau kRtAnazanau vipadyA'cyutakalpaM jagmatuH / tayorjIvau ca tatazcyutvA'paravidehe paramaM padaM prApsyataH / * * * atha pitroraurdhvadaihike karmaNi jAte zokamagnaM nandivardhanaM prabhuruvAca- 'mRtyuH sadA sannihito, jIvitamasthiraM tadasminnavasare zokenA'lam / idAnIM dhairyamAlambya dharmAnuSThAnameva yujyate' / prabhuNaivaM bodhito nandivardhanaH svastho bhUtvA prabhuM rAjyagrahaNAya
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - dvitIya: sargaH tasthau / devendrAzca pRSThe vaiDUryadaNDAnyaSTottarasahasrazalAkAni zvetacchatrANi dadhuH / zibikAyAH pArzvayozca saudharmezAnendrau dhRtacAmarau tasthatuH / tataH sahasrabAhyAM tAM zibikAmekato narA anyatazca zakrAdyA udddhruH| zakraH zibikAM dakSiNenezAnezazcottareNopariSTAjjagrAha / camara-balI ca dakSiNottarayoradho dadhatuH / anye devAzcA'pi yathocitaM zibikA 22 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prArthitavAn / prabhuzca bhavodvigno na rAjyaM svIcakAra / tadA mantribhinandivardhano rAjA cakre / tataH prabhuzcirAdabhilaSitAM pravrajyAM grahItuM bhrAtaramApapracche / tato nandivardhana uvAca-"pitarAvadyA'pi na vismRtau, sarvo'pi jano'hamiva zokAkulaH, tadidAnI svaviyogena kiM kadarthayasi" / tataH prabhuyeSThasya bhrAturyuHkhaM mA bhUditi bhAvayatiH kAyotsargadharo, brahmacaryaM paripAlayan snAnAdikriyArahito, vizuddhadhyAnamagna, eSaNIyaprAsukAnnamAtravRttivarSamekaM kathamapi gRhavAsaM cakAra / ___ atha lokAntikAmaraistIrthaM pravarttayeti prArthitaH prabhurvArSika dAnaM dadau / tato devairnandivardhanAdinRpaizca vIraprabhoryathAvidhi dIkSAbhiSekaH kRtaH / tadAnIM ca nandivardhano bhrAturvirahaduHkhenA''kula: svapuruSAn suvarNavedikAstambhAdiyuktAM dhvajAdivibhUSitAM paJcAzaddhanurdI| SaTtriMzaddhanurunnatAM paJcaviMzatidhanurvistRtAM candraprabhAkhyAM vIrAsanayogyAM zibikAM vidhehItyAdizat / te ca zIghrameva tAdRzIM zibikAM kArayAmAsuH / zakrAzcA'pi tAdRzImevaikAmanyAM zibikAmakArayat / tataH prathamAyAM zibikAyAM dvitIyAzibikA nadyAM nadIva kSaNAdantarbabhUva / tataH prabhuH zibikAM pradakSiNIkRtyA'dhiruhya ca prAGmukhaH sapAdapIThaM siMhAsanamalaJcakAra / tadAnIM ca prabhuH zvetavastra-ratnAbharaNAdibhUSito nitarAM zuzubhe / kulamahattarAzca dakSiNata: zucivastrAbharaNabhUSitAstatra niSeduH / ekA cA'GganA vimalavastrAlaGkArA prabhormUrdhani chatraM dadhAra / dve lalane ca svarNAbharaNabhUSite prabhoH pArzvayozcAmare dhArayAmAsatuH / vAyavyadizi caikA rUpyabhRGgArapANistasthau / anyA ca dakSiNapUrvadizi vyajanadharA tato devAdyairuhyamAnayA tayA zibikayA prabhutikhaNDavanaM nAmopavanaM prApa / tadudyAnaM pravizya zibikAyA uttIrya ca prabhubhUSaNAnyatyajat / devendrazca prabhoH skandhe devadUSyaM nidadhe / tataH prabhuH paJcabhirmuSTibhiH kezAnuccakhAna / zakrazca devadUSye tAn gRhItvA kSIrodadhau cikSepa / tata Agatya tena tumule niSiddhe ca prabhuH siddhanamaskAraM kRtvA cAritramagrahIt / janmatastriMzadvarSe'tIte mArge mAsi kRSNapakSe dazamyAM citrAsthe candre divasasyA'ntime prahare kRtaSaSThatapasaH prabhozcAritreNa saha caturthaM manaHparyayajJAnaM samudabhavat // 2 // iti dazame parvaNi zrImahAvIrajanma-pravrajyAvarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH atha prabhurvIro bhrAtaraM nandivardhanamanyAMzca jJAtavaMzyAnanyato gantumApapracche / tadAnIM gRhItavrataM vihArotsukaM prabhuM natvA pitumitraM vRddho vipraH somo'bravIt-'svAmin ! ayaM svaH paro vetyanapekSya vArSikadAnamadAH, yena jagato dAridraM vinaSTam / parameko'hameva mandabhAgyo'vaziSTo'smi, ahaM janmato dArichapIDito grAmAd grAma bhikSArthaM bhramAmi / tatra ca nirbhartsanAdinA vividhApamAnaM sahe / tathA'pi dhanAzayA bhramato me'jAnata eva tava vArSikaM dAnaM gatam / adyA'pi mayi kRpAM kuru, dAnaM dehi, patnyA nirbhayaM tavA'ntikaM preSito'smi" / tato vIraprabhuruvAca-'ahaM samprati tyaktasaGgo'smi, tathA'pi skandhasthitasya mamA'sya vastrasyA'dhaM gRhANa' / tato hRSTo viprastadvastrArdhamAdAya gRhaM gatvA taddazAbandhanArthaM tadvastraM tunnavAyasyA'darzayat / sa ca tunavAyo vastrArdhamidaM vIraprabhorAptamiti vipreNa jJAtvovAca-vastrasya dvitIyArdhamapyAnaya, vIraprabhoranupadaM yAhi / bhramatastasya tadvastrArdhaM kaNTakAdiSu lagitvA patiSyati, vIraprabhuzca niHspRhatvAt punastad na grahISyati, tvaM ca tadAdAyA'trA''nayeH / tato'haM daladvayaM sandhAya pUrNIkariSyAmi, tena caitasya vastrasya dInAralakSaM mUlyaM bhaviSyati, sodarau bhrAtarAvivA''vAmardhamadhU grahISyAva" iti / viprazca tathA'stvityuktvA prabhoranupadaM jagAma / dazamaM parva - tRtIyaH sargaH atha prabhurIryAsamitaH sAyaM kUrmAragrAmaM prAptavAn / tatra ca nAsAgrasthiradRSTiH pralambitabAhuyugala: prabhuH sthANuriva nizcala: pratimayA tasthau / tadAnIM ca ko'pyeko gopo dinaM vRSabhAn vAhayitvA grAmasImani prabhusamIpaM prApto dadhyau-'mama vRSabhA atra grAmasInyeva carantu, ahaM punAmamadhye gatvA gavAM dohanaM kariSyAmi" / evaM dhyAtvA sa grAma praviveza / vRSabhAzca gopaM vinA kAnanaM pravivizuH / gopazca grAmAdAgatya svAminaM vIraM kva me vRSabhA iti papraccha / svAmI ca na kimapi pratyudatarat / maunini prabhau cA'yaM na vettIti vicArayan sa gopo vRSabhAnanveSayaMstAM rAtri gamayAmAsa / vRSabhAzcA'pi vanaM bhrAntvA prabhusamIpamAgatyopavizya romanthAyamAnA avyagrAstasthuH / sa gopazcA'pi bhrAntvA tatrA''gatya vRSabhAn dRSTvA'cintayat-"prabhAte hatukAmenA'nena nUnaM vRSabhA hRtAH" / evaM vicArya sa sahasA bandhanarajjumutkSipya sakrodhaH prabhuM hantumadhAvata / tadAnImeva ca zakro'cintayat-'prathame'hni prabhuH kiM karoti' / evaM cintayaMzca zakrastaM hantumudyataM gopamapazyat / tataH zakrastaM sadyaH stambhayitvA tatrA''gatya 're pApa ! siddhArthanUpaputramamuM na jAnAsI'tyatarjayat / pazcAcca triH pradakSiNIkRtya praNamya ca zakraH prabhuM vijJapayAmAsa"dvAdazavarSANi yAvadupasargaparamparA bhaviSyati, tadahaM pAripArzvako bhUtvA niSedhitumicchAmi" / tato vIraprabhuH samAdhi pArayitvendramuvAca-"jinAH kvacidapi parasAhAyyecchAM na kRtavantaH, etat kadA'pi na bhUtaM bhavati bhaviSyati vA yajjinAH parasAhAyyAt kevalaM prApnuvanti / te svavIryeNaiva kevalaM prApya paramaM padaM yAnti" / tataH zakro bAlatapasA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH vyantareSu jAtaM prabhormAtRSvasrIyaM siddhArthamAdizat- 'ya: prabhormAraNAtmakamupasargaM karoti sa tvayA prabhoH pArzvavartinA nivAraNIyaH' / evamuktvA zakraH svasthAnamagAt / siddhArthAmarazca tat prapannavAn / 26 atha prabhuH SaSThapAraNArthaM kollAkagrAmamagAt / tatra ca prabhurvIro bahulAkhyasya viprasya gRhe zarkarAdimizritena paramAnnena pAraNaM cakAra / tatastadvipragRhe devaiH kRtAni vasudhArAprabhRtIni paJca divyAnyudabhUvan / tataH prabhurnirIhaH samadRSTirbhavyajanAn prabodhayan vAyurivA'pratihatagatirmahIM vijahAra / tatra ca prabhuM dIkSAvasarakRtadivyavilepanasaurabhyAkRSTA bhramarA upadudruvuH / grAmyA yuvAnazca tAdRzagandhayogaM prArthayAmAsuH / smarAkulAstaruNyazcA'GgasaGgaM prArthayAmAsuH / dIkSAdinAt prabhRti sAdhikaM mAsacatuSTayaM yAvadevaM prakArAnupasargAn vIraprabhugiririva sthiraH sehe / athA'nyadA prabhuviharan morAke viSaye duijjantakAkhye tApasagrAme yayau / tatra ca pitRmitraM kulapati: prabhorupasthAnamakarot / prabhurapi pUrvAbhyAsavazAt tasmin bAhuM prasAritavAn / kulapatinA prArthitazca prabhustatraikAM rAtrimekarAtrikyA pratimayA tasthau / vihArodyataM prabhuM kulapatiruvAca - "tvayehaikAntasthAne varSAkAlo gamanIyaH" / vItarAgo'pi prabhustadAgrahAt tat svIkRtyA'nyato yayau / viharan grISmakAlamatItya ca prabhuH siddhArthamitrasya tasya kulapatervacanaM smaran varSAkAlamativAhayituM morAkamagAt / kulapatizca prabhornivAsAya tRNAcchAditamekaM gRhamArpayat / prabhuzca tatra yogamagnaH pratimayA tasthau / tatra ca grISmaprabhAvAd vane nistRNe varSAkAlasya navatvAd nave tRNe aprarohati gAvastApasAnAM tRNoTajAn khAditumadhAvan / tena dazamaM parva - tRtIyaH sargaH tApasA nirdayAstA gA yaSTibhiratADayan / tairhanyamAnA gAvastAMstRNoTajAn vihAya svAmyadhiSThitaM tRNoTajaM prabhau pratimayA sthite nirbhayamakhAdan / tad dRSTvA ca tApasAH kruddhA abruvan- "vayaM nijoTajAn rakSAmaH, ayaM punaH svamuTajaM na rakSati / aho ! kulapateH kIdRzo'yamatithiH yasya pazyata eva gAva uTajaM cakhAduH, svArthaparAyaNatAM dhik, vayaM kiM kurmahe, ayaM kulapateH prANapriyaH, tadbhayAt kimapi paruSaM vaktuM na samarthAH " / tadevaM prabhau jAtamatsarAste tApasA anyadA kulapateH pArzva gatvA sopAlambhamavadan - " tvayA'' zrame ko'yaM nirmamaH zramaNa AnItaH ? yasminniha vasatyapyuTajasya nAzo'bhUt / so'kRtajJo'lasa udAsIno dAkSiNyavihInazcA'sti / yato bhakSyamANaM svauTajaM gobhyo na rakSati / ayaM muniMmanyaH samatAzIlatvAd vA na nivArayati, gurudevArcanaratA vayaM kiM munayo na smaH" / tataH kulapati: prabhusamIpaM gatvA nistRNamuTajaM dRSTvA tApasAH "satyavacaso na mAtsaryaparItA " iti cintayan prabhumuvAca - "tAta ! tvayA'yamuTajo gobhyaH kiM na rakSita: ? tvatpitrA yAvajjIvaM sarve AzramA rakSitAH, tavA'pi duSTazAsanarUpaM vrataM yujyate / pakSiNo'pi svaM nIDamAtmAnamiva rakSanti, tvayA vivekinA satA hanta kimayamAzrama upekSitaH" / evaM sa kulapatiH svayogyAM zikSAM dattvA siddhArthamaitrIM smaran svamAzramaM yayau / atha prabhuzcintayAmAsa - "mannimittameSAmaprItiH, tatsarvalokahitecchormamA'tra sthitirnocitA" / evaM vicArya prabhurnitarAM viraktaH paJcA'bhigrahAn jagrAha -"aprItasya gRhe kadA'pi na vastavyaM, sarvadA kAyotsargeNaiva stheyaM, prAyo maunena stheyaM, pANipAtre bhoktavyaM,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH gRhasthasya vinayo na kArya" iti ca / evamimAnabhigrahAn gRhItvA vIraprabhurardhamAsAt pazcAt prAvRSyapi asthikagrAmAkhyaM grAmaM yayau / *** 28 tatra caikasya zUlapANiyakSasya mandire vAsaM kartuM prabhugramINAn papraccha / tato grAmyA UcuH - " ayaM yakSo'tra kasyA'pi vAsaM na datte / yakSasyeyaM kathA zrUyatAm- 'pUrvamayaM grAmo vardhamAnanAmnA khyAto'bhUt / atra ca vegavatyAkhyA paGkilataTA nadyasti / tatra dhanadevAkhyo vaNik bhANDapUrNaiH zakaTAnAM paJcabhiH zatai:' saha samAgata: / tasya caiko mahAvRSabha AsIt / tamagre kRtvA sa zakaTAni viSamAyA api nadyA uttArayAmAsa T sa mahokSazcA'tibhArAkarSaNena hetunA mukhena rudhiraM vaman bhUmau papAta / tataH sa vaNig grAmyAnekatra kRtvA tadvRSabhasamakSamuvAca - "ayaM vRSabho mama jIvitamiva bhavadbhiH pAlanIyaH " / tata: sa vaNik tasya vRSabhasya tRNAdyarthaM bahu dhanaM grAmyANAM dadau / sa vaNik svayamapi ca tRNa - pAnIyadAnena mahokSaM paritoSyA'nyato yayau / atha grAmyAH taddhanamAdAyA'pi tRNAdinA vRSabhaM na pAlayAmAsuH / tataH kSut-pipAsAdipIDitaH kRzAGgaH sa vRSabho dadhyau - ime grAmyA atiniSThurA dhUrttAH krUrAzca / yato dayayA svayaM mama pAlanaM dUre'stu, matsvAmidattaM tRNAdimUlyamapyebhiH svayaM jagdham" / evaM cintayan sa vRSabhaH kruddho'kAmanirjarAparo mRtvA'traiva grAme zUlapANyAkhyo vyantaro jAtaH / tataH sa vibhaGgena svaM pUrvaM janma jJAtvA tadgozavaM ca dRSTvA'smai grAmAya kruddho mAriM vikRtya bahUn grAmyAnamArayat / tato grAmyA nimittajJaM pRSTvA zAntikaM karma cakruH, gRhadevInAM vividhAM pUjAM ca cakruH / tathA'pi mArirnopazAntA / tato grAmAntaraM palAyamAnA api grAmyAH kruddhena tena mAritA: / dazamaM parva tRtIyaH sargaH tato grAmyA dadhyuH - " asmAbhiH ko'pi devAdirvirAdhitaH, tattatraiva grAme tatprasAdanAya yAmaH " / evaM dhyAtvA te punarmilitvA cA'tra samAgatya snAnapUrvakaM vastrAdikaM paridhAya catvarAdiSu bhUtagRheSu ca sarvato bali kSipanta UrdhvamukhA dInA UcuH- "bhoH surA ! pramAdAd matkRtAnaparAdhAn kSAmyantu bhavadbhyo namo'stu" / tato gaganasthaH sa vyantaro'vocat-"are niSkaruNAH pApA: ! adhunA kSamAM yAcadhve kintu tadAnIM kSut-pipAsAdipIDitasya vRSabhasya vaNijA dhane datte'pi kiM na tRNa pAnIyAdikaM dattam ? sa eva mRtvA'haM zUlapANinAmA vyantaro jAto'smi, tena vaireNa yuSmAn mArayAmi" / tacchrutvA ca te grAmyAstasmai dhUpAdikaM dadAnA bhUtale luThanto dInamukhA: punarUcu: - " asmAbhiravazyamaparAddhaM, tathA'pi kSamAM kuru, ananyazaraNA vayaM tvAM zaraNaM prapannAH smaH " / tatastadvacasA kiJcicchAnto vyantaro'vocat - "amUni manuSyAsthIni samprati rAzIkRtya tasyopari niketanaM vidhAya tanmadhye mama vRSabharUpAnugatAM mUrttiM sthApayata / yadyevaM kurutha tadA vo jIvanadAnaM kariSye nA'nyathA " / tataste grAmyAstathA cakruH / tatpUjArthaM ca grAmyA indrazarmAkhyaM vipraM savetanadAnaM samAdidizuH / tatprabhRti ca loke'trA'sthisaJcayo'stIti kRtvA vardhamAnAkhyo'pi sa grAmo'sthikAkhyayA khyAtaH / atra ye zrAntAH kArpaTikA rAtrau vasanti tAn zUlapANistadrAtrAveva hanti / tadatra loko dina eva tiSThati, pUjaka indrazarmA'pi sAyaM svagRhaM yAti / tasmAd bhavato'tra vAso nocitaH / te pRthageva vAsaM daduH / prabhustu tadagRhItvA yakSagRha eva vastumayAcata
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato grAmyAnujJayA vyantaraM bodhayogyaM jAnan prabhustaniketanaikakoNe pratimayA tasthau / athendrazarmA sAyaM dhUpAdikaM kRtvA sarvAn pathikAn tato ni:sArya ca prabhumavocat-"ita AyatanAt tvamapi niryAhi, ayaM hi krUro vyantaro rAtrau tava mRtyuprado bhAvI" / prabhuzca tacchrutvA'pi maunena tasthau / tataH sa vyantaro'cintayat-"aho ! ayaM ko'pi mumUrSurmadAyatanamAgato'sti, grAmyairmatpUjakena cA'pi niSiddho'pi darpavazAdatra sthito'sti, tadasya darpamapaharAmi" / tato devapUjake gate sUrye cA'stamite prabhau ca kAyotsargasthe sa vyantaro'TTahAsamakarot / tenA'tibhayAnakenA'TTahAsena nabhomaNDalaM vyAptam / / grAmyAzca mitha Ucu:-"sa devAryo'dya nizcayaM vyantareNa hanyate" / tatra pArzvatIrthasAdhurutpalAkhyo nimittajJAnI lokamukhAd devAryavRttAntaM jJAtvA caramastIrthakaro bhavediti zaGkayA''kulo jAtaH / prabhuzca yadA'TTahAsaravairapi na cakampe, tadA ca mahAbhayaGkaraM gajarUpaM pizAcarUpaM ca vikRtavAn / tenA'pyakampite prabhau sa sarparUpaM vikRtya bhogena prabhumAveSTya dazanairdadaMza / tenA'pyakSubdhe prabhau sa prabhoH ziraHprabhRtiSu saptasvaGgeSu sapta vedanAzcakAra / prabhuzca yugapajjAtA api tA vedanA adhisehe / tataH zrAnto vyantaraH prabhu natvA kRtAJjaliruvAca-"tava zaktimajAnatA durAtmanA mayA bahvaparAddhaM tat kSamasva" / tadAnImeva ca siddhArthadevaH svakAryAkulacittaH prabhusAmIpyaviSayakamindranidezaM smRtvA''gatyovAca-"are ! surAdhama ! zUlapANe! etat tvayA kiM kRtam ? siddhArthanRpaputraM jagatpUjyaM tIrthakaraM kiM na dazamaM parva - tRtIyaH sargaH jAnAsi ? yadi prabhubhaktaH zakrastvaccaritaM jJAsyati tadA tvaM vajraprahArapAtraM bhaviSyasi" / tato bhayAcchUlapANi: pazcAttApAkula: puna: prabhuM kSamayAmAsa / tataH zAntaM taM vyantaraM siddhArtho'vAdIt"tvaM tattvAnabhijJo'si, tad yathAyathaM tattvaM zrRNu / vItarAge devamatiH, sAdhuSu gurubuddhirjinapraNIte dharma dharmabuddhiriti manasi sthApaya / tadataH paraM prANipIDAM tyaja, pUrvaduSkRtaM ca nindaH, yata ekadA kRtasya duSkarmaNaH koTikoTidurvipAkaM prANI prApnoti" / zUlapANizca tacchrutvA svayaM kRtamanekaprANivadhaM smaran pazcAttApayutaH svaM bahu nininda / tata: samyaktvasampanno bhavaviraktaH sa prabhoH pAdAn pUjayitvendriyamalamArjanajalasaGgItamArebhe / grAmyAzca tacchrutvA damyu:-"nUnaM sa vyantaro devArya hatvA samprati ramate" / prabhurapi ca kiJcid nyUnayAmacatuSTayaM yAvat tena karthitaH zrAnto nidrito daza svapnAn dadarza-"vardhamAnastAlapizAcaH svayaM mRtaH, svasannidhau sevamAnau zvetacitrau kokilau, sugandhi dAmadvayaM, sevAparo govargaH, padmavyAptaM padmasaro, bAhubhyAM tIrNaH sAgara, UrdhvarazmikaM sUryamaNDalaM, mAnuSottaraparvato nijAntrairveSTita: svenA''rUDhaM meruzikharaM ceti daza svapnAn dRSTvA prabhurgatanidro'bhUt / sUryodayazca jAtaH / tadAnIM cendrazarmotpalo'nye ca janAstatrA''yayuH / prabhu svasthaM pUjitaM ca dRSTvA muditAste savismayA: puSpAdyaiH pUjayitvA jitayuddhA vIrA iva siMhanAdaM vidhAya mitha UcuH-"sAmprataM devAryeNa diSTyA sa vyantara upazamitaH" / utpalo'pi prabhumupalakSya vanditvA ziSyavat samIpe upaviveza / puna: kAyotsargAnte utpala: prabhuM natvA jJAnasAmarthyAt prabhusvapnaM jJAtvovAca-"svAmin ! yadyapi nizAnte dRSTAnAM svapnAnAM phalaM svayaM jAnAsi tathA'pi bhaktyA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH kathayAmi hatastAlapizAco bhAvinaM mohanAzaM sUcayati / zuklaH kokilaste zukladhyAnAvAptimAha / citraH kokilo bhavatA dvAdazAGgIkhyAtiM kathayati / govargazca tava bhAvinaM caturvidhaM saGgha vyanakti / padmasaraste sevako devavarga ityAha / sAgarottaraNaM ca tava bhavottaraNasUcakam / sUryazca bhAvi kevalajJAnaM prathayati / tvadantrairveSTito girizca tava pratApAnvitaM yazo vyanakti / tava meruzikharArohaNaM ca siMhAsanasthasya tava bhAvinIM dharmadezanAmAha / dAmadvayaphalamahaM na vedmi" / 32 tato bhagavAnAha - "dAmadvayaM mayA praNeSyamANaM gRhiyatidharmadvayamAha" / tata utpalaH prabhuM natvA svasthAnaM jagAma / apare grAmyA api vismitAH pramuditAzca jagmuH / prabhuzca tatrA'rdhamAsakSapaNaizcaturmAsIM gamayitvA'sthikagrAmAdanyato vijahAra / zUlapANiyakSazca prabhumanusaran natvA'vadat-"nirIhastvamiha mayyanukampayaiva samAgamaH, drohAd na matsamaH ko'pi pApa:, tathA mayyapi hitabuddhistvaM sarvapUjyaH yadi mama tvatkRtaH prabodho na syAt tadA mama narakapAto dhruvaH syAt" / evamuktvA sa bhaktyA vIraprabhuM praNamya zUlapANirnyavRtat / *** atha prabhurdIkSAdinAd varSe gate morAkagrAmaM gatvA tasya bahirudyAne pratimA tasthau / tatra grAme ca mantra-tantropajIvI pAkhaNDI nAmnA'cchandaka AsIt / siddhArthavyantarazca tanmAhAtmyamasahamAna: svAmimAhAtmyakhyAtaye prabhuzarIre saGkramaM kRtvA gacchantaM gopAlakamAhUyovAca - "bho ! gopAla ! tvaM sasauvIraM kaGgubhaktaM bhuktavAnasi vRSabhAn rakSituM ca yAsi gRhAdAgacchan sarvamadrAkSIH svapne ca dazamaM parva tRtIyaH sargaH bahvarodIri "tyetad mayoktaM satyamasti kim ?" tatastena satyamityukte siddhArthastadvizvAsAya punaranyadapi bahu kathitavAn / tena ca vismito gopAlo grAme gatvA jagau - "bahirudyAne trikAlajJo devArtho'sti, tena mama pratyayaH pUritaH " / tacchrutvA grAmyo lokaH kautukAt satvarameva puSpAdyAdAya svAmisamIpamAjagAma / prabhuzarIre saGkrAntaH siddhArthazca grAmyAnavadat-" kiM yUyaM mamA'tizayaM draSTumihA''gatAH ?" grAmyaizca tatheti svIkRte tairyad dRSTaM zrutaM kRtaM vA yacca prAktadAnIM voktaM tatsarvaM kathayitvA bhAvi vRttaM cA'kathayat / lokAzca tacchrutvA mahotsavapUrvakaM prabhorvandanaM pUjAM ca cakruH / evaM pratidinaM lokeSu gatAgataM kurvatsu siddhArtho nitarAM mumude / lokAzca tatrA''gatyocuH-"prabho ! grAme'smin bhavAniva jJAnI nAmnA'cchandako vasati" / tataH siddhArthastAnuvAca - " sa na kimapi jAnAti, saralamatIn bhavato vipratArya sa svajIvikAM karoti" / tataste gatvA'cchandakamUcuH - "tvaM kimapi na jAnAsi devAryastrikAlajJaH" / tataH svapratiSThAbhaGgabhiyA'cchandaka uvAca - "atattvajJAnAM bhavatAmagre sa sarvajJaH, yadi mamA'gre jJAtA syAt tadA taM jJAninaM manye / ahamadhunaiva gatvA tasyA'jJatAM prakaTayAmi yUyaM pazyata" / evamuktvA so'cchandakaH kruddho grAmINaiH sakautukaiH pariveSTitaH kAyotsargasthaM prabhuM samupAyayau / Agatya cA'GgulIbhistRNaM gRhItvA prabhuM papraccha - "idaM tRNaM mayA cchetsyate na vA ?" atra prazne tasyA'yamabhiprAyo'bhavat yadayaM yathA vakSyati tadviparItamevA'haM kariSyAmi, tathA cA'yaM mithyAvAdI syAt / tata: siddhArtha uvAca- 'tvayedaM na cchetsyate' / acchandakazca tacchrutvA tat
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tRNaM chettumArebhe / tadAnIM zakro dadhyau-"prabhuridAnI kathaM viharati ?" upayogaM dattvA cA'cchandakavyApAraM dRSTvA prabhumithyAvAG mA bhUditi sa vajreNA'cchandakasya dazA'pyaGgulIzciccheda / tRNasyA'cchedAcca vismitaH sarvairlokaddezyamAnaH sa unmatta ivA'nyatra yayau / ____ tata: siddhArtho grAmyAnuvAca-"ayamacchandakazcauraH" / tato grAmyA Ucu:-'prabho ! kasya kimanena coritam' / tata: siddhArtha uvAca-'vIraghoSaH karmakaro'trA'sti ?' tacchrutvA ca praNamya vIraghoSaH svamadarzayat / tataH siddhArthastamuvAca-'tava gRhAt purA dazapalaM bhAjanaM naSTaM kim ?" tena tat svIkRte siddhArthaH punarjagau"anena pAkhaNDinA'cchandakena tad gRhItaM, nirIkSya pratyayaH kriyatAm / sa nijagRhAt pUrvadizi zigruvRkSasyA'dho hastamAtraM khanitvA tat kSiptavAnasti, gatvA tad gRhANa" / tena ca jAtakautukaiAmyaiH sahito vIraghoSastadgRhaM gatvA bhAjanaM lAtvA''yayau / tatastumulaM kurvato grAmyAn siddhArtha uvAca-"bho ! zrUyatAm, indrazarmA'trA'sti kim ?" astIti lokaiH kathite indrazarmA tatropasthitaH / tata: 'kiM purA tavA'jo'pahRta' iti siddhArthena pRSTaH sa savismayastat svIcakAra / tataH siddhArtha Aha-'anenA'cchandakena sa bhakSitaH / badaryA dakSiNadizi tRNAdipujje tasyA'sthIni pazya" / tato lokA: kautukAt tatra gatvA tat tathA dadRzuH / punaH samAgatAMzca tAn siddhArthaH prAha-"tasya pAkhaNDinastRtIyo'pi parAkramo'sti, kintu tadahaM na kathayiSyAmi" / tato lokaiH puna: punastatkathanAya prArthitaH siddhArtha uvAca-'yadi vaH kautukaM tarhi tadgRhaM gatvA tadbhAryAmeva pRcchata" / tato lokAstadgRhaM jagmuH / taddine cA'cchandakena tADitA tadbhAryA saroSA cintayati dazamaM parva - tRtIyaH sargaH sma-'yadetasya karAGgalicchedanaM jAtaM tat suSTu / lokaistiraskAro'pyasyocita eva / yadi loko'dhunA''gacchati tadA'sya sarva duzcaritamahaM prakaTayAmi, yathA'sya matkuTTanapApaphalaM labdhaM syaat"| ___ tadAnImeva cA''gato lokastAmacchandakaceSTitamapRcchat / tataH sA'vocat-"asya pApiSThasya nAmA'pi ko gRhNIyAt / ayaM hi svasvasrA vaiSayikaM sukhaM bhuGkte, mAM tu kadA'pi necchati" / evaM zrutvA kolAhalaM kurvanto grAmyA acchandakaM nindanto nijanijagRhaM jagmuH / pratiSThAhInazca so'cchandako lokaiH pApeti nindyamAno bhikSAmapi kvA'pi na lebhe / tataH so'cchandako rahasi prabhumupagamya natvA dIno jagAda-"bhagavan ! anyatra gamyatAM, pUjyasya bhavataH sarvatraiva pUjA sulabhA / tathA mayA'jAnatA yad dhASTyaM kRtaM tatphalaM prAptam, idAnIM mayi dayasva" / ____ atha tataH prabhuraprItaparihArAbhigrahaNAt tata uttaravAcAlasannivezaM prati vijahAra / dakSiNa uttarazceti dvau vAcAlau / tayormadhye suvarNavAlukA rUpyavAlukA ceti dvau nadyau / tatra dakSiNavAcAlAduttaravAcAlaM gacchataH prabhordevadUSyAdhu suvarNavAlukAtaTe kaNTake lagnam / kiJcid gatvA ca prabhurado devadUSyamasthaNDile mA pataditi tadvilokya tato gantuM prAvRtat / pRSThalagnastu sa somo dvijastrayodazamAsyante tadvastrArdhaM gRhItvA prabhuM natvA svasthAnaM yayau / hRSTazca tasya tunnavAyasyA'rpayAmAsa / sa tunnavAyazca te devadUSyA) avikalavadayojayat / tanmUlyaM dInAralakSaM ca tau vipra-tunnavAyau sodarAviva vibhajyA'rdhamadhu jagRhatuH / atha prabhUvihArakrameNa zvetavyA abhimukhaM gacchan gopabAlakaiH 'prabho ! zvetavImayaM saralo mArga upatiSThate / kintvasya madhye
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 37 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kanakakhalAkhyatApasAzramo dRgviSasarpaNA'dhiSThito'sti / tatraiko vAyureva gacchati / pakSiNAmapi so'gamya AzramaH / tadenaM mArga tyaktvA vakreNA'pyanena pathA gamyatAm' ityevaM kathitaH / tataH prabhustaM sarpamajJAsIt / sa hi pUrvajanmani kSapaka: pAraNArthaM vasatergacchan mArge pAdapAtAd maNDUkI virAdhitavAn / sA ca kSullakenA''locanArtha tasya kSapakasya darzitA / sa tu paralokamAritA maNDUkIH kSullaM darzayan 'nIca ! kimetA api mayA mAritA' iti krodhAduvAca / tataH kSullako maunamAlambyA'yaM samyaGmatirmahAnubhAvazcA'yaM kSapaka: sAyamAlocayiSyatItyamanyata / kintu sa kSapaka Avazyake'pi tadanAlocyaivopAvizat / tataH kSullako dadhyau-'asya maNDUkIvirAdhanA vismRtA syAt" / tataH sa kSullo bhekI kiM nA''locayasIti kSapakasya smAritavAn / tena ca kruddhaH kSapaka utthAya kSullaM hantuM dhAvamAna: stambhe pratighAtamApya vipadya ca jyotiSkeSUtpadya cyutvA ca kanakakhale tapasvipaJcAzatsahastrI kulapateH kauzikagotrasya kauzikAkhyaH kauzikeSvatyantAmarSaNatvAccaNDakauzika iti khyAtaH putro babhUva / kulapatau vipanne cA'sau tApasAnAM kulapatirbabhUva / mohAd vanakhaNDasyA'ntardhaman sa kasyA'pi puSpAdi grahItuM nA'dAt / yaH patitamapi phalAdikamagrahIt taM sa parazuM yaSTyAdikaM votkSipya hanti sma / tata: phalAdyalAbhena pIDitAstApasA anyatra jagmuH / ekadA ca vanakhaNDArthaM kauzike bahirgatavati zvetavyA rAjaputrA etya tad vanamabhAGkSuH / AgacchaMzca kauziko gopairvanaM kaizcid bhajyate iti jJAtvA ghRtenA'gniriva krudhA jvalan zitadhAraM prshumutpaattyaa'dhaavt| rAjaputrAzca zyenAt pakSiNa iva tata: palAyAmAsuH / kauzikazca dazamaM parva - tRtIyaH sargaH skhalitvA'ntakamukha iva gartAyAM svahastAt patite parazAveva patitaH / tena ca tasya zirazchinnam / vipadya ca so'traiva vane dRgviSaH sarpo'bhUt / atha prabhuH so'vazya bodhya iti buddhyA svakaSTamavicAryaiva saralenaiva pathA gatvA tada vanaM pravizya yakSAyatane nAsAgranyastanetraH pratimayA tasthau / sa dRgviSa: sarpazca: bilAt paryaTituM bahini:sRtyetastata: sarpan prabhuM tathA sthitaM dRSTvA krudhA jvalan phaTATopaM vidhAya jvAlAmudgirantyA latAdIn dahatyA dRzA prabhumapazyat / tadRSTijvAlAzcolkA iva prabhutanau petuH / prabhormahAprabhAvatvAcca tA niSprabhAvA Asan / tena cA'tikruddhaH sa sarpaH puna: punarnetrajvAlA amucat / tAsu sarvAsu niSprabhAvAsu jAtAsu sa sarpaH prabhu caraNakamale dardaza / evaM punaH punardazato'pi tasya prabhutanau viSaM na prababhUva / kevalaM kSIradhArAsahodaraM raktaM susrAva / tato'gre sthitvA kimetaditi cintayan sa sarpaH prabhu vilokayAmAsa / prabhorapratimaM rUpaM dRSTvA kAntasaumyatayA ca tasya locane zIghramevopazAnte / tataH prabhustaM samIpasthaM jJAtvA'bravIt / "caNDakauzika ! budhyasva, mohaM mA gAH" / prabhuvAkyaM zrutvA ca tarkayatastasya sarpasya pUrvajanmasmaraNaM jAtam / tata: sa prabhu pradakSiNIkRtya kaSAyarahito manasA'nazanaM prapannavAn / prabhuzca taM kRtAnazanaM niSkriyaM sarpa prAptazamaM jJAtvA'nujJAM dadau / sa sarpazca mama viSadUSitA dRSTiranyatra mA gAditi mukhaM bile kRtvA samatAM prApa / prabhurapi dayayA tatraiva pratimayA tasthau / gopAlAdyAzca prabhuM tathA'valokya vismitAstatropetya vRkSamantaritaM vidhAya zilAkhaNDAdibhiH sarpamaghnan / taM sarpamavicalaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRSTvA ca vizvastAste samIpamAgatya yaSTibhiH sarpabhogaM cAlayAmAsuH / gopaistadvRttaM jJAtvA ca tatropetA janAH prabhuM nemuH sapaM ca jaghnuH / tena mArgeNa yAntyo ghRtavikrayakAriNyaH striyazca taM sarpa ghRtenA'mrakSayan paspRzuzca / ghRtagandhenA''gatA: pipIlikAzca sarpasya bhogaM cakhAduH / sarpazca prabuddhatvAt sarvA vedanA: sehe / pakSAnte ca sa sarpaH prabhuNA kRpAdRSTyA'valokyamAno vipadya sahastrAraM jagAma / evaM prabhuH kauzikasarpAyopakRtya tadvanAd nirgatyottaravAcAlasannivezaM prApa / __ atha tatra pakSAnte pAraNArthaM gocaracaryayA bhraman prabhurnAgasenasya gRhamedhino gRhaM yayau / tasminneva dine ca tasya nAgasenasya putro dvAdazavarSAnantaramacintita eva samAgAt / tena nAgasenaH svagRhe utsavaM cakAra svajanamabhojayacca / tadAnIM cA''gataM prabhuM dUrAdevA'valokya mudito bhaktyA payasA pratyalAbhayat / tato devAstaddAnaM prazaMsanto vasudhArAdikAni paJcadivyAni cakruH / prabhuzca pAraNAM kRtvA jinabhaktena pradezinA nRpeNA'dhiSThitAM zvetavIM nagarIM yayau / pradezI ca sacivAdyaiH parivArita upAgatya prabhuM praNamya svapuraM jagAma / prabhuzca viharan kramAt surabhipuraM nAma nagaraM gatavAn / tatazca gaGgAM nadIM prApya tAM titIrghazca siddhadattanAvikena sajjitAM nAvamAruroha, apare'pi ca pathikAstAM nAvamAruruhuH / nauzca nAvikena cAlitAbhyAM daNDAbhyAM tarItumArebhe / tadAnIM ca taTe zRgAlavAzitaM zrRtvA zAkunikaH kSemilo "azakunametat, sarve maraNAntikaM kaSTaM zIghrameva prApsyanti, kintvasya mahAmuneH prabhAvAd muktAH syuri"tyuvAca / tadAnImeva cA'gAdhe jale gatAyAM nAvi sudADho nAgakumAraH dazamaM parva - tRtIyaH sargaH prabhuM dRSTvA prAgjanmavairaM smRtvA krudhAkulo dadhyau-"ayaM sa eva, yena tripRSTharUpeNA'haM siMho hataH / tadAnIM girau vasatA mayA'sya tripRSThasya na kimapyaparAddhaM, kintu kutUhalAdevA'sau nijabhujabaladarpaNa guhAsthaM mAmavadhIt / tadvairamadya sAdhayAmi / yadyapi mama mRtyurAsannastathA'pi prAgvairasAdhanAt kRtArthasya mama sa na khedAya" / evaM dhyAtvA kruddhaH sudADhaH prabhumupetya gaganasthaH kilakilAzabdaM kRtvA 're kutra yAsI'tyuktvA saMvartakamahAvAtaM vikRtya gaGgAyA bhISaNairatyuccastaraGgairnAvaM kSobhayAmAsa / tasyAH kUpako bhagnaH zvetapaTaH zIrNazca jAtaH / nAviko'pi bhayAd mUDho jAtaH / tatstha: sarvo janazcA''kulaH svaM svaM devamasmArSIt / itazca mathurAnagaryAM purA jinadAso vaNik zrAvako'bhUt / tasya bhAryA ca sAdhudAsIti khyAtA / tau ca jAyApatI catuSpadaparigrahaM pratyAkhyAtavantAvAbhIrIsakAzAd dadhyAdikaM cikriyatuH / ekadA ca kasyAzcidAbhIryA uttamaM dadhi krItvA sAdhudAsI tAmuvAca"tvayA'nyatra nijaM dugdhAdikaM na neyaM kintvatraivA''neyam / ahameva sarvaM grahISyAmISTaM mUlyaM ca dAsyAmi" / tena ca muditA sA''bhIrI pratyahaM dadhyAdyAnaiSIt / sAdhudAsyapi vastrAdidAnena tAM saccakAra / evaM tayordvayoH svasroriva mahAn snehaH prAvardhata / ___ ekadA cA''bhIryA gRhe vivAhotsavo'bhUt / tatra nimantritau ca zreSThinAvUcatu:-"Avayo 'vakAza ityAgantuM na zaknuvaH, tava ca yena vivAhopayoginA vastunA prayojanaM tad madgRhAd gRhANa / evamuktvA ca tau vastra-dhAnyA'laGkaraNAdikaM dadatuH" / tAbhyAM dattairvastubhizca tasyA vivAha: zuzubhe / tena ca prasannA gopAH kambala
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zambalAkhyau dvau vRSabhau zreSThyarthamupaninyuH / asvIkurvato'pi zreSThino gRhe gopAH premNA balAdapi tau vRSabhau baddhvA svasthAnaM yayuH / ___ tato jinadAso dadhyau-"yadyetau vRSabhau mucyete mayA, tademau kRSIvalaihale yojayiSyete, anupakAritvAcca mamaitau duSpAlau, tatsaGkaTe patito'smi, kiM karomi?" evaM cintayan zreSThI dayayA tau vRSabhau pAlayAmAsa / aSTamyAM caturdazyAM ca kRtopavAsa: zreSThI pauSadhaM gRhItvA tayorvRSabhayoH zrRNvatoreva dharmazAstrapustakaM vAcayAmAsa / tena ca dharmazravaNena tAvukSANau bhadrako jAtau / zreSThI yaddine nA'bhukta tau vRSabhAvapi taddine nA'bhuJjatAm / tataH zreSThI dadhyau-"mayA kRpayA pAlitAvimau vRSabhAvadyaprabhRti sAdharmiko bandhU iti pAlanIyau" / tataH sa zreSThI tayorukSNodine dine'dhikAdhikaM bahumAnaM cakre / anyadA ca bhANDIravaNayakSasyotsave grAmyairvAhanAnAM vAhakelI samupakrAntA / jinadAsasya mitraM ca zreSThinamapRSTvaiva kautukAt tau vRSabhau nItvA zakaTyAM yojayAmAsa / tathA tayorvRSabhayoH saukumAryamajAnan sa zreSThisuhRd nirdayo lokAn vismApayaMstau prAjanenerayan vAhayAmAsa / tathA'pratimavegAbhyAM tAbhyAM sa satvarameva vAhakelikRtapaNAn paurAn jigAya / prAjanArAkRtacchidreNa sravadraktau tau vRSabhau zreSThigRhe baddhvA ca sa svaM dhAma jagAma / bhojanAvasare ca zreSThI tRNapUlamAdAya vRSabhayoH pArzve jagAma / tau vRSabhau kSatAGgau vikalau kampamAnau ca prekSya sa uvAca-"prANebhyo'pi priyau mamaitau vRSabhau kena krUreNa mAmapRSTvaiva nItAvIdRzIM dazAM prApitau ?" parijanAzca sarvaM mitravRttAntaM jJAtvA sa zreSThI bhRzaM khedaM prApa / tau vRSabhau cA'nazanakAmau zreSThidatte tRNa-jale na manAgapyAghrAtavantAvapi dazamaM parva - tRtIyaH sargaH / annapUrNa zreSThinA dattaM sthAlamapi tau vRSAvadrASTAmapi na / tataH zreSThI vorbhAvaM jJAtvA bhaktapratyAkhyAnamadatta / tau vRSabhAvapi tat pratipedAte / zreSThI ca tayoranukampayA'nyakAryANi tyaktvA tau bhavasthiti bodhayan namaskArAMzca dadat tasthau / tau ca vRSabhau bhavasthitiM bhAvayantau namaskArAn zRNvantau samAdhinA mRtau nAgakumAreSUtpannau / atha tau kambala-zambalAvavadhijJAnAt sudADhena prabhoH kriyamANamupadravamapazyatAm / arhata upasarga nivArayAva iti vicArya ca tau tatrA''jagmatuH / tayorekazca sudADhena sarpaNa yoddhu prAvRtat / dvitIyazca nAvaM pANinoddhRtya nadItaTe ninAya / mahaddhiko'pi ca sudADhastAbhyAM parAjito naMSTvA kutrA'pi jagAma / tau ca nAgakumArI prabhuM natvA mudA puSpa-gandhodake vavRSatuH / lokAzca nadyA ivA'syA ApadastvatprabhAvAduttIrNA iti bruvanto bhaktyA vIraprabhuM vavandire / nAgakumArau ca prabhuM natvA yayatuH / prabhuzca nAva uttIryA'nyato vijahAra / ___atha viharataH prabhorgaGgAsaikate cakrAdicihnitA padapaddhatiH sphuTA jAtA / puSpo nAma sAmudrikazca tad dRSTvA dadhyau-"ko'pi cakravatryekAkyeva gato'stIti manye / so'dyA'pyaprAptarAjyo vA kenacicchalAdapahRtarAjyo vA samprati yAti / tamenaM sevakamicchaM bhaje / asau hyasyAM dazAyAM sevita: phalado bhAvI / sevyasevAvasaro bhAgyenaiva labhyate" / evaM vimRzya so'nupadaM gacchan sthUNAkaM sannivezaM prApya tatrA'zokatale pratimayA sthitaM prabhuM lokottarANi zrIvatsAdIni tallakSaNAni ca dRSTvA cintayAmAsa-"yathA'yaM pAdalakSaNairlokottarastathA'nyairlakSaNaizcakrayapi sUcyate, kintvayaM bhikSurasti, tanme zAstrazrama dhik, yena bhikSuke'pi mamA''zA jaataa"|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH evaM viSaNNe puSpe zakra: "prabhuH kathaM viharatI"ti dadhyau / avadhinA ca sthUNAke pratimAsthitaM prabhuM viSaNNaM taM naimittikaM puSpaM ca jJAtvA zIghramAgatya prabhuM puSpasya pazyata eva praNamya puSpamuvAca"zAstraM kiM nindasi ? na hi zAstrakRto mithyA vAcaH / tvaM bAhyAnyeva lakSaNAni jAnAsi nA'ntarANi / prabhohi raktamavitraM kSIradhavalaM, ni:zvAsaH paGkajavadAmodI, vapuzca nirAmayaM malAdivarjitaM ca / ayaM jagatpatirdharmacakrI vIrAkhya: siddhArthaputraH / catuSpaSTirapIndrA asya prabhoH sevakAH / tava phalAzAviSayacakrI prabhoH purataH kaH ? asau vArSikadAnaM dattvA bhavacchedamicchU rAjyaM vihAya parivrajyaivaM viharati / tacchAstrANi saMvadantyeva, viSAdaM mA gAH, tavA'bhISTaM dadAmi / yataH svAmidarzanaM na moghaM kasyA'pi" / evamuktvA tasyeSTaM dattvA prabhuM praNamya ca zakraH svasthAnaM yayau / dazamaM parva - tRtIyaH sargaH rAjagRhaM prApa sa prabhuNA'laGkRte / zAlAkoNa eva tantuvAyamanujJApya siMhasamIpe zRgAla ivA'vAtsIt / prabhurapi mAsakSapaNapAraNArthaM pANipAtro vijayazreSThino gRhaM prAvizat / sumatiH zreSThI ca parayA bhaktyA svAminaM pratyalAbhayat / tadAnIM ca devA aho dAnaM sudAnamityAghoSayantastadgRhe vasudhArAdikAni paJca divyAni cakruH / gozAlastu tacchrutvA dadhyau-"ayaM munirasAmAnyaH, yato'syA'nnadAturguhe paJca divyAni jAtAni / taccitraphalakaM tyaktvA'sya ziSyo bhavAmi, IdRzo hi gururavazyaM phaladaH" / tasminnevaM cintayatyeva prabhuH pArayitvA tatra zAlAyAmetya pratimayA tasthau / gozAlazca prabhuM natvA'vAdIt-"mauninastava prabhAvo mayA nA'jJAyi, ahaM tava ziSyo bhaviSyAmi, tvameva mama zaraNam" / evamuktvA ca sa tathAcakAra / prabhuzca maunenaivA'sthAt / gozAlazca bhikSopajIvI prabhoH ziSyatAM gataH kadAcidapi prabhupArvaM nA'muJcat / prabhuzca dvitIyamAsakSapaNe Anandasya gRhaM gatastena bhakta-pAnAdyairbhaktyA pratilambhitaH / tRtIyamAsakSapaNe ca prabhuH sunandena gRhamedhinA sarvakAmaguNAkhyenA''hAreNa pratilambhitaH / gozAlako'pi ca bhikSayodaraM pUrayan sadA prabhumasevata / atha kArtikapUrNimAyAM prAptAyAM gozAlo dadhyau-"ayaM jJAnI zrUyate, tadasya jJAna parIkSe" / evaM vicArya sa vIraprabhu papraccha-"svAmin ! pratigRhaM vArSikotsave pravRtte'haM bhikSAyAM ki prApsyAmi, tat kathaya" / tata: svAmisaGkAnta: siddhArtha uvAca"bhadra ! dhAnyAmlakodravakUrai jito dakSiNAyAmekaM kUTaM rUpakaM ca prApsyasi" / tacchrutvA ca gozAlo dinodayAdArabhya viziSTabhojanAya atha vIraprabhuH kAyotsarga pArayitvA viharan rAjagRhaM puraM prApa / tasya nagarasya samIpa eva nAlandAyA: pUrvasyAM kasyacit tantuvAyasya vizAlAM zAlAM gatvA prabhustaM varSAM vastumanujJApya tasyA ekadeze mAsakSapaNamAzrito'sthAt / itazca maGkhyo makhalirbabhUva / tasya bhAryA ca bhadrA / tau ca citrapaTTikAM dadhAnau bhuvaM vijahatuH / ekadA ca zaravaNagrAmaM prApya bhadrA gobahulasya viprasya gozAlAyAM sutamasUta / gozAlAjAtatvAcca sa gozAlAkhyaH prAptayauvano nijaM makhazilpaM zikSitavAn / svabhAvata: kalahI, pitrAjJAvirAdhako, durlakSaNaH, kUTapaNDitaH sa pitRbhyAM kalahaM kRtvA citrapaTTikAmAdAya bhraman bhikSayopajIvan
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sArameya iva pratigRhaM babhrAma / kutrA'pi kiJcidaprAptaH zrAntaH so'parAhne kenA'pi karmakareNa svagRhe nItvA dhAnyAmlakodravakUraibhajito dakSiNAyAmekaM kUTaM rUpakaM ca prAptavAn / rUpakaM parIkSya kUTamiti jJAtvA ca lajjito yad bhAvi tad bhavatIti niyativAdamagrahIt / 44 atha prabhukSAto dvitIyaM varSAkAlamatItya nAlandAyA nirgatya kollAkasannivezanamagAt / tadA ca bahulo nAma vipraH svagRhe mahAdareNa viprAnabhojayat / prabhuzcA'pi bhikSArthaM tatrA''yayau / tataH sa sazarkarAghRtapAyasena prabhuM pratyalAbhayat / tadA devAstadgRhe vasudhArAdIni paJca divyAni cakruH / evaM prabhuzcaturthamAsakSapaNapAraNaM cakAra / itazca gozAlaH sandhyAkAle lajjayA zanaiH pravizan prabhuM ca tatrA'navalokya kva prabhuriti lokAn papraccha / kuto'pi ca prabhorvRttamalabhamAnaH sa tamanveSTuM nAlandAsannivezane ciraM babhrAma / punarekAkI jAto'smIti dhyAtvA ca sa ziro muNDayitvA vastraM ca tyaktvA tato nirIya kollAkaM gato'zrauSIt- "dhanyo'yaM bahulo dvija:, yasya gRhe munaye dAnAd devai ratnavRSTiH kRtA" / tacchrutvA ca sadadhyau - " ayaM prabhAvo madguroreva, nA'nyasya kasyacit / tasmAt sa nUnamatraivA'sti" / evaM vicArya sa mRgayamANa ekatra kAyotsargasthaM prabhuM dRSTvA praNamyovAca - " purA'haM dIkSAyogyo na bhavAmi, samprati ca vastrAdityAgAdasaGgo jAto'smi, mAM ziSyaM kuru, mama yAvajjIvaM gururbhava, tvAM vinA manAgapi sthAtuM na prabhavAmi / yadyapi tvaM gatarAgastathA'pi dazamaM parva - tRtIyaH sargaH mama mAnasaM tvAmevA'' zrayati" / tataH prabhustasya bhavyatvAya tadbhAvaM ca jAnan tadvaco'numene / tataH prabhurgozAlena saha svarNakhalaM prati cacAla / atha mArge gopaiH pacyamAnaM pAyasaM prekSya gozAla uvAca"ahaM kSudhito'smi, tadatrA''vAM pAyasabhojanaM kurvaH" / tataH prabhusaGkrAntaH siddhArtha Aha- "idaM pAyasaM na niSpatsyate" / tato gozAlo mandamatiH sametya gopAlAnuvAca - " ayaM trikAlajJo devAryo vadati yadidaM pAtramapakvabhANDavadardhasvinnapAyasameva sphuTiSyati" / tato bhItA gopAlAstAM sthAlIM vaMzaparNairbabandhuH / kintu bhUyiSTheSu kSipteSu taNDuleSu viklidyamAneSu sA sthAlI pusphoTa / tato gopAH karpareSu pAyasamAdAya svayaM bubhujire / gozAlazca tadalAbhAd dRDhaM niyativAdamagrahIt / atha prabhustato brAhmaNagrAmamagAt / tatra ca dvau paattkaavaastaam| tayozca bhrAtarau nanda upanandazcA''stAm / tatra SaSThapAraNArthaM nandapATake praviSTaH prabhurnandena dadhikUreNa pratilambhitaH / gozAlazcA'nyasmin pATake praviSTo vizAlamupanandasya gRhaM dRSTvA''darAt tatra bhikSArthaM praviSTavAn / upanandasya nidezena ca dAsI tasyoSitaM kUraM dadau / tadanAdAya sa duSTamatirupanandaM zazApa / tata upananda uvAca - " yadyayaM bhaktaM na gRhNAti tadA'sya zirasi tat kSipa" / sA'pi tathaiva cakAra / tataH kupito gozAla uvAca - "yadi madgurostapastejo vA'sti tarhi sadya evA'sya gRhaM dahyatAm " / tato vyantarAstatrasthA: prabhunAmagrahaNAcchApo mogho mA bhUditi tadgRhaM tRNapUlavadadhAkSuH / atha prabhurvihRtya campAM prAptavAn / tatra ca tRtIyaM varSAkAlaM dvimAsakSapaNadvayaM pratijJAyovAsa / tatra ca prabhuH kAyotsargeNo
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tkaTikAdibhirAsanaizca samAdhistho mukta ivA'sthAt / puryA bahizca dvitIyaM dvimAsakSapaNapAraNaM kRtvA prabhurgozAlena saha kollAkasannivezanamagAt / tatra ca rAtrau prabhuH zUnye gRhe pratimayA tasthau / gozAlastu taddvAre kapiriva caJcalo vilIya tasthau / 46 tadAnIM ca tatra navayauvano grAmaNIputraH siMho vidyunmatyA dAsyA saha riraMsurAgatyA'vocat - " yo'tra zramaNo dvijo vA pAntho vA'sti sa vaktu, yena vayamanyatra yAmaH " / kintu prabhuH kAyotsargasthitatvAd maunyevA'bhUt / gozAlazca tacchrutvA'pi cchalAduttaraM na dadau / siMhazca prativaco'prApya tatra tayA dAsyA saha ciraM rantvA kSaNaM sthitvA ca tadgRhAd nirgantuM prAvRtat / dvAradezastho gozAlazca svabhAvato duSTadhIzcaJcalazca nirgacchantIM vidyunmatIM dAsIM pANinA' spRzat / tatastayA 'svAmin kenA'pi spRSTA'smItyuktaH siMho gozAlaM dhUtvovAca- ' re ! tvaM kiM chadmanA pracchanno bhUtvA''vayozcaritramadrAkSIH, bhASito'pi cottaraM nA'dAH' / evamuktvA taM kuTTayitvA siMhaH svasthAnaM yayau / gozAlazca prabhumAha- "tava pazyata evA'haM hato'smi' / tataH prabhusaGkrAntaH siddhArtho'vAdIt - "zIlaM kiM na mameva pAlayasi ? evaM dvArasthazcAJcalyamAzrayan kiM na kuTTitaH syAH" / tataH prabhustato nirgatya patrakAlAkhyaM grAmaM gatvA tatra rAtrau zUnyagRhe pratimayA'sthAt / gozAlazca bhayAt koNe nilIya tatra tasthau / atha tatra tadA grAmaNIputraH skando dantilayA dAsyA saha rantuM tatrA''gataH siMhavadevovAca na ca ko'pi tasyottaraM dadau / tataH skando rantvA niragAt / gozAlazcoccairjahAsa / tena ca kruddhaH dazamaM parva tRtIyaH sargaH skandaH 'pizAcavat pracchannaH sthitvA ko'yamuccairhasatI 'ti bruvan gozAlaM kuTTayitvA svagRhamagAt / tato gozAlaH prabhumupAlebhe" kimeSa svAmidharmo yad nirdoSaM hanyamAnaM mAM na trAyase" / tataH siddhArthaH punaruvAca - "bho mUrkha ! tvaM svamukhadoSeNaiva tittiririva tADanamApnoSi" / tato bhagavAn vIrastato vihRtya kumArasannivezaM gatvA campakaramaNIyodyAne pratimayA tasthau / tatra atha tatra dhanADhyaH kumbhakAraH kUpanayo nAma madyakITavadeva madyapriya AsIt / tathA tadA tacchAlAyAM pArzvanAthaziSyo bahuzruta municandrAcAryaH ziSyagaNaiH sahitaH sthita AsIt / sa sUrizca ziSyaM gaNe sthApayitvA svayaM vardhanAkhyamatiduSkaraM jinakalpapratikarma cakAra / sa ekadA sAmyabhedAnAM tapaH sattva- sUtra - katva- balAnAM madhye sattvena svaM bhAvayan samAdhistho'sthAt / itazca gozAlaH prabhumuvAca- 'madhyAhno jAta:, tadbhikSAyai grAmaM yAmi" / tataH siddhArtha uvAca- 'ahamadyopoSito'smi' / tato gozAlo bubhukSito bhikSArthaM grAmaM praviveza / ca vicitravastrAn pArzvaziSyAn dRSTvA ke yUyaM pAtrAdidhAriNa' ityapRcchat / te ca 'vayaM nirgranthAH pArzvaziSyA' ityUcuH / tato gozAlo hasannuvAca - " mithyAvAco vo dhik, vastrAdigranthadhAriNo'pi yUyaM kathaM nirgranthAH ? tadiyaM yuSmAkaM jIvikArthaM pAkhaNDakalpanaiva / mama dharmAcAryo yathA vastrAdisaGgarahito vapuSyapi niHsnehaH, tathaiva nirgranthA bhavanti / tataste vIrajinamajAnantaH pratyUcuH - " yAdRzo bhavAn tava dharmAcAryo'pi tAdRgeva gRhItaliGgaH kimu" / tena ca kruddho gozAlaH zazApa - "mama dharmagurostapastejasA vo'yamupAzrayo dahyatAm / tataste Ucu:"tava vacanAd vayaM na dagdhAH syAma" /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato gozAlo vilakSo gatvA prabhumuvAca-"yuSmAn nindanto mayA dRSTAstapasvino 'yuSmAkamayamupAzrayo dahyatAmiti krodhAdAkRSTAH / kintu teSAmupAzrayo na dagdhaH, tatra kiM kAraNam ?" tacchrutvA siddhArtha uvAca-'te pArzvasvAminaH ziSyAH, tattvadvacasA teSAmupAzrayaH kathaM dahatu ?" atrA'ntare nizA pravavRte / municandrasUrayacopAzrayAd bahirgatvA pratimayA'sthuH / kulAla: kUpanayazca pAnagoSThyAmAgalaM pItamadyo mattaH samAgacchan municandrasUraM dRSTvA taM caurabuddhyA gale gRhItvA nirucchvAsIcakAra / sa sUrizca vedanAM sahamAnaH zubhadhyAnastho'vadhijJAnamApya vipadya divaM jagAma / tasyopari ca samIpasthA vyantarAH puSpANi varSanto mahimAnaM cakruH / gozAlazca vidyutpaGktimiva gagane tejasvinI devazreNiM dRSTvA prabhumuvAca-"prabho ! kiM tvadvidviSAmupAzrayo dahyate ? yad vyomajvAlAkulaM vartate" / tataH siddhArtho jagau-"maivaM vocaH, municandro divaM gato'sti, tasya mahimAnaM kartuM tejorUpAH surAH sametA ete"| gozAlazca kautukAt tad draSTuM tatra yayau / tAvacca devAH svasthAnaM yyuH| tatra ca sa gozAla: puSpAdivRSTiM dRSTvA pramudito gatvA pratizraye suptAn municandraziSyAnuvAca-'kiM yUyaM ziSyahatakA muNDA dine yadRcchayA bhikSAnnaM bhuktvA rAtrAvajagarA iva sadA zerate, etadapi na jAnItha yat sUrivipannaH / kulInAnAM yuSmAkamiyaM gurau mahatI bhaktiH" / tataste munayastacchabdAdutthitA: ko'yaM pizAcavad vaktIti tarkayan gurusamIpaM gatvA taM vipannaM dRSTvA cA''tmAnaM bhRzaM nininduH / gozAlo'pi ca labdhAvasarastAn nirbhaya' prabhumupeyAya / prabhuzca tato vihRtya corAkanivezaM yayau / dazamaM parva - tRtIyaH sargaH atha tatra zatrunRpabhayAzcaurAnveSibhirArakSaiH sagozAlaH kAyotsargasthitaH prabhurdRSTaH / taiH ko'sIti pRSTo'pi prabhumaunAbhigrahAd na kiJcidavocat / tataste'yaM kasyA'pi guptacaro yad maunI na kimapi vaktI'ti sagozAlaM prabhuM jagRhuH / gozAlaM ca baddhvA kUpe nicikSipurghaTIvanyaJcanodaJcanAni ca cakruH / tadA ca tatra pArzvaziSye utpalasya bhaginyau somA-jayantike sAdhvyau corAkaniveze'vasatAm / te ca "muniveSau narau jale kSepaNAdinA''rakSaiH pIDayete" iti zrutvA caramastIrthakaraH syAt kimiti zaGkayA tatrA''gatya prabhuM tathAvasthaM dRSTvA''rakSAnUcatu:-"bho mUrkhA: imaM siddhArthanRpaputraM na jAnItha kim ?" tataste bhayAt prabhuM muktvA natvA cA'kSamayan / prabhuzca tatra katiciddinAni vyatItya caturtha varSAkAlamatyetuM pRSThacampApurI jagAma / tatra caturmAsakSapaNakRd dvividhapratimAmAzritazcaturmAsI nyavAtsIt / caturmAsyantadine ca pArayitvA prabhuH kvacid bahirjagAma / atha tasminnagare daridrasthavirAkhyA rAga-dveSAdigrastAH saparivArA: pAkhaNDino vasanti sma / tatpATakasya madhye ca teSAM kuladevatApratimAsanAthaM mahanmandiramAsIt / prabhuzca tanmandirasya koNe tatstambha iva niSkampa: kAyotsargeNa tasthau / tadAnIM ca mAghe mAsi rAtrau sudussahaM zItamAsIt / devakule mahotsavazcA''sIt / te pAkhaNDinazca saparivArAstadAyatane pramodAt sambhUya nRtya-jAgaraNAdikaM cakruH / tato gozAlo hasannuvAca-"ime pAkhaNDinaH, yadeSAM patnyo'pi madyaM pItvA nRtyAdikaM kurvanti" / tacchrutvA ca kruddhAste gozAlaM kaNThe gRhItvA gRhAt zvAnamiva nirasArayan / tatazca gozAla: zItena hakAravat saGkucitagAtro dantapaGkti vAdayan
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH sadayaistaiH punastatra pravezitaH / sa muhUrttena gatazItazca punastathaivovAca / tatastaiH punastathaiva ni:sAritastathaiva pravezitazca / evaM te krodhA'nukampAbhyAM tasyaivaM trizcakruH caturthavAre ca gozAlastAnuvAca"yathArthakathane'pi yuSmAkaM kaH kopa: ? nijadurAcArAya kiM na kopaM kurutha ? punaH punazca spaSTavAdine mahyaM druhyatha" / 50 tatastatkuTTanecchayottiSThato yUno nivArayanto vRddhA UcuH - ayaM taporAzerdevAryasyopAsakaH sevako vA, ayaM svecchayA bravItu, anena saha bhASitenA'laM, yadi zrotuM na sahadhve tarhi vAdyavAdanaM kurudhvam" / tataste'pi tathaiva cakruH / sUryodaye jAte ca prabhuH zrAvastIM gatvA pratimayA tasthau / atha bhojanAvasare prApte gozAlo bhikSArthaM prabhumAjuhAva / siddhArthazca pUrvavadeva 'vayamupoSitA' ityuvAca / tato gozAlo mamA'dya kIdRza AhAra ityapRcchat / tataH siddhArtha uvAca"manuSyamAMsaM bhakSayiSyasi" / tacchrutvA gozAla uvAca - "adyA'tra mAMsagandho'pi na bhavet tatra bhokSye" / tato gozAlo bhikSArthaM zrAvastIM prAvizat / itazca tasyAM puri pitRdatto gRhamedhyAsIt / tatpatnI zrIbhadrA ca mRtavatsA zivadattaM daivajJaM mamA'patyaM kathaM jIvedityapRcchat / tataH sa uvAca - "jAtamRtaM zizuM sAsRkpalaM piSTvA kSIreNa sarpirmadhusahitaM pAyasIkRtya dhUlidhUsaritapAdAya susAdhave bhoktuM datte cet tavA'patyAni nizcayena jIviSyati / tasmin sAdhau bhuktvA gate sati tvayA gRhadvAramanyathA kAryaM yena bhojyaM jJAtvA sa tava gRhaM krodhAd na dahet" / tataH sA putrArthinI svaM mRtabAlaM pAyasIkRtya samAgatAya gozAlAya bhaktyA ddau| sa ca tatpAyasaM bhuktvA gatvA ca 'cirAd dazamaM parva tRtIyaH sargaH bhrAnto'sIti prabhumavocat / tataH siddhArthena tat pAyasaM yathAkRtaM tad varNitam / tacchrutvA ca gozAlo mukhe'GguliM kRtvA tad vvaam| tatra ca nakhAdyavayavAn dRSTvA kruddhastad gRhamanveSTuM gataH / kintu dvArasyA'nyathAkaraNAt tad gRhaM nA'jJAsIt / tataH sa uvAca"yadi madgurostapastejazca tarhyeSa sakalo'pi pradezo dahyatAm " / tatastatratyAH sannihitA vyantaradevAH prabhormAhAtmyaM mA hIyatAmiti taM sarvaM pradezamadahan / atha prabhustatra kiJcit sthitvA haridrukaM grAmaM gatvA bahirharidravRkSatale pratimayA'sthAt / tadAnIM ca tadvRkSatale zrAvastIM nagarIM gamiSyan mahAsArtho'pi nyavAtsIt / sa ca rAtrau zItabhayAdagni prajvAlayAmAsa / prAtazcotthAyA'gre yayau / pramAdAccA'vidhyApitaH so'gniH kramAt prasaran vIrajinamupAgataH / tad dRSTvA ca gozAlo 'bhagavan ! palAyasva palAyasva, eSo'gnirabhyetI'ti vadan zIghraM kAkanAzaM naMSTvA'nyatra jagAma / prabhuzca tadvacaH zrutvA'pi tamagni dhyAnAgnimiva karmadArudAhAya cintayannaprakampo'sthAt / tenA'gninA ca prabhoH pAdau zyAmalIkRtau / atha tasmin vahnAvupazAnte prabhurgozAlena sahito lAGgalAkhyaM grAmaM gatvA viSNumandire pratimayA tasthau / gozAlazca krIDayA samAgatAn grAmyabAlAn kautukAt pretavad vikRtaM rUpaM vidhAya bhISayate sma / bhayAd grAmaM palAyiteSu bAleSu tatpitara Agatya gozAlaM tathArUpaM dRSTvA 'kiM bAlAMstrAsayasI'ti nirbhartsya bhRzamakuTTayan / vRddhAzca prabhuM dRSTvA mucyatAmayaM devAryasya sevakaH ko'pi sambhAvyate' iti tAn nivArayAmAsuH / tatastairmukto gozAla uvAca- "prabho ! vajravad niSThuro'si yad mAM hanyamAnamupekSase" /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - tRtIyaH sargaH kapivat kautukapriyatvAd mauninAvAsthatAm / tataH sa kAlahastI gozAlaM prabhuM ca baddhvA bhrAturArpayat / meghazca siddhArthasevakaH prabhu dRSTapUrvI kSamayitvA mumoca / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tata: siddhArthastamuvAca-'sAdhu nihanyase, tatra ca tavA'GgacApalameva nimittam" / ___ atha prabhuH kAyotsarga pArayitvA''varttagrAmaM gatvA balabhadramandire pratimayA tasthau / tatrA'pi gozAla: pUrvavadeva bAlAn bhISayAmAsa / tatpitRbhizca tathaiva mattagardabhavat kuTTitaH / teSu gateSu cA'pi gozAla: svabhAvasya durjayatvAt punarbAlAMstathaiva bhISayAmAsa / tata: kupitAstatpitaraH samAgatya 'asya kuTTanenA'lam, asya svAmyeva kuTTanIyo ya enaM na nivArayatI"ti mitho vicAryotkSiptalaguDA vIrajinaM pratyadhAvan / tadA'rhadraktena tatrasthena vyantareNA'dhiSThitAM tannAzAya krodhAdutsIrAM balabhadrapratimAM dRSTvA bhItA vismitAzca pAdayoH patitvA svaM nindantaH prabhuM kSamayAmAsuH / atha prabhustato vihRtya corAkasannivezanaM gatvA vijane pratimayA tasthau / gozAle ca bhikSArthaM gantavyaM na veti prabhuM pRSTavati siddhArtha uvAca-"asmAkamadyopavAso varttate" / tato gozAlo bubhukSito bhikSArthaM grAmaM praviSTo goSThIbhaktaM pacyamAnaM dRSTvA bhikSAsamayo jAto na veti pracchannaH pratIkSate sma / tadAnIM ca tadgrAme mahaccorabhayamabhavat / grAmyAzca pracchannaM pazyantaM gozAlaM cauro'yamiti sambhAvya bhRzamakuTTayan / tato gozAle krudhA "mama dharmagurostejasA tapasA vA zIghramamISAmayaM maNDapo dahyatAmi"ti zApaM dattavati prabhubhaktairvyantaraiH sa maNDapo dagdhaH / atha vIrajina: kalambukaM sannivezamagAt / tatra ca meghaH kAlahastI ca dvau bhrAtarau zailapatI abhUtAm / tadAnIM ca kAlahastI sasainyazcauramanudhAvamAnaH sagozAlaM prabhumAgacchantaM dRSTvA caurAvimAvityAzaGkaya kau yuvAmityapRcchat / prabhuzca maunitvAd gozAlazca atha prabhuravadhe"bahukarmanirjaraNIyamavaziSyate, sahAyAn vinA ca tad na zIghraM kSayyam / Aryadeze ca sahAyA durlabhAH, tadanAryadezeSu viharaNIyami"ti vicintya svabhAvAt krUrapuruSaM lATadezaM praviveza / tatra ca prabhuM kecid muNDa iti jaghnuH, kecicca gUDhapuruSa ityadharan, kecicca dasyurayamiti babandhuH, kecit kutUhalAt svAminaM prati sArameyAn mumucuH / evaM lokA: prabhuM yathArucyupadudruvuH / prabhuzca tairupasargaH karmakSapaNAdamodata / gozAlo'pi ca prabhumanusaran bandhanatADanAdikAH sarvA vedanA: sehe / evaM tatra prAcuryeNa karmanirjarAM vidhAya kRtakRtya iva prabhuH punarAryadezamabhijagAma / athA''ryadezaM prati gacchantaM prabhuM pUrNakalazagrAmAntike lATadezaM pravikSantau dvau caurau dRSTvA duHzakunametaditi jighAMsayodyatAsI adhAvatAm / tadAnIM ca zakraH kathamadya svAmI varttate iti cintAparo'vadhinA prabhuM haniSyantau tau taskarau dRSTvA sadyo vajreNa jaghAna / tataH prabhuH kramAd bhaddilapuraM gatvA caturmAsopavAsena varSAkAlaM gamayAmAsa / atha prabhuH pAraNAM kRtvA vihArakramataH kadalIsamAgamAkhyaM grAmaM prApat / tatra cA'thibhyaH sadAvratabhojanaM dIyamAnaM dRSTvA gozAla uvAca-"prabho ! atraihi, bhujyatAm" / tata: siddhArtha uvAca
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH "adyA'smAkamupavAsaH" / tato gozAlo'haM bhokSye ityuktvA tatra gatvA bhuJjAnazca pizAca ivA'tRpto grAmyaiH sarvAnnapUrNamapitaM mahat sthAlaM bhoktumArebhe / sarvaM tadbhaktaM bhoktumaprabhavatazca tasya zirasi grAmyA: svAhArazaktimapyajAnan mUrttimAn duSkAlo'si kimityupahasya bhaktasthAlaM cikSipuH / gozAlazca tRptastundaM parimRjan prabhumupAjagAma / prabhuzca jambUkhaNDAbhidhaM grAmaM gatvA pratimayA sthitavAn / gozAlazca sadAvratAnnaM lipsuH pUrvavadeva bhojanaM gharSaNaM ca praap| ____ atha prabhuH kramAt tumbAkaM sannivezanaM prApya bahiH pratimayA tasthau / gozAlazca grAmamagAt / tatra ca bahuzrutaM vRddhaM saparivAra pArzvaziSyaM nandiSeNamuni gacchacintAM vihAya municandravajjinakalpapratikarmaNayatnaM dRSTvA hasitvA ca prabhumupAyayau / nandiSeNamunizca rAtrau catuSke kAyotsargeNa sthita ArakSairdRSTazcaurabuddhyA hataH / tatkSaNaMjAtAvadhijJAno vipadya divaM jagAma / gozAlazca suraiH kRtaM tanmahimAnaM dRSTvA''gatya tacchiSyAn bhartsanapUrvakamAkhyat / / ____ atha sagozAlo vIraprabhuH kUpikAM sannivezaM prAptastatrA''rakSaizcarabhrAntyA tADitaH / tena ca loke 'taruNairArakSairdevAryazcarabhrAntyA niraparAdho'pi tADyate' iti vArtA pravRttA / tadAnIM ca tatra pragalbhA-vijaye pArzvaziSye tyaktacAritre jIvananirvAhAya parivATtvaM prapanne tiSThataH / te ca tAM vAtAM zrutvA mA bhada vIrajina iti zaGyA tatrA''gatya tathAvasthaM prabhuM dRSTvA ca vanditvA''rakSAnUcatuH-"re mUrkhAH! kiM siddhArthaputraM mahAvIraM na jAnItha ? zIghramenaM muJcata, zakrazced vRttAntamamuM jJAsyati tadA va: ziraHsu vajrameva mokSyati" / tacchrutvA cakitaistairmukta: kSamitazca prabhurvaizAlI nagarI prati prtsthe| dazamaM parva - tRtIyaH sargaH atha madhye dvau mArgAvabhUtAm / tatra gozAlaH prabhumavak-"tvaM mAM hanyamAnamapi taTastha ivopekSase, tattvayA samaM na yAsyAmi, tavopasargazca mamA'pyupasargA bhavanti, lokazca mAmevA''dau hanti pazcAt tvAm / bhojanamapi ca mama klezAdeva kadAcideva jAyate / yaH sevakaM prati sarvadaivodAsInastaM ko nAma seveta / adyAvadhi tAlavRkSaseveva mayA kRtA tvatsevA moghA jAtA / ataH paraM tadahaM na kariSyAmi" / tacchrutvA svAmisakrAnta: siddhArtha uvAca-"tubhyaM yad rocate tadAcara, mamaiSaiva rItirnA'nyathA jAtucidapi bhAvinI" / tataH prabhurvaizAlIpurIgAminA mArgeNa jagAma, gozAlazca rAjagRha gAminA mArgeNa yayau / atha gozAlaH kramAccaurANAM paJcazatIsamAkIrNaM mahAvanaM praviveza / vRkSArUDhazcaurapuruSazca gRdhravad dUrata eva taM dRSTvA caurAn 'nagnaH ko'pyetI'tyAkhyat / tatazcaurA UcuH-"akiJcano'pyeSa na moktavyaH, caro vA syAt, asmAn parAbhUya gaccheditIdamapi na yogyam" / tataH samIpe samAgataM gozAlaM mAtulo'si bho iti vadantazcaurA adhyAruhya taM vAhayanti sma / teSAM ca pRthak pRthak vAhanayA gozAlo'rdhamRta iva jAtaH / caurAzcA'nyato jagmuH / atha gozAlo dadhyau-"AdAveva kukkureNeva prabhuhInena mayA duHkhaM prAptam / prabhorupasargAdikaM zakrAdayo devA nivArayanti, tadantikasthasya mamA'pi duHkhAni kathaJcid vyatiyanti sma / prabhuH kSamo'pi nimittavazAd mayyudAsInaH mandabhAgyo'haM kathaM puna: prabhuM prApsyAmi, tAvat tamanveSayAmi" / evaM dhyAtvA sa tadvanAd nirgatya prabhumanveSTumanavarataM bhrAmyati sma /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dazamaM parva - tRtIyaH sargaH karmanirjaraNaM dharmadhyAnaM prAvRtat / tena ca vIrajinasya sarvalokAvalokanamavadhijJAnamabhUt / caramatIrthakarasya devabhave sahajamavadhijJAnamekAdazAGgIsUtrArthadhArakatvaM cA'bhavat / sA kaTapUtanA ca rAtryante zAntakopA pazcAttApayutA prabhuM bhaktyA pUjayitvA nijaM sthAnaM jagAma / prabhuzca dIkSAyAH SaSThIM caturmAsI gamayituM bhadrikApuryAM gatvA tapaHparastasthau / gozAlazcA'pi tatra SaSThamAsAdanantaraM prabhormilitaH / muditazca sa prabhuM sevamAnaH pUrvavat tasthau / prabhuzca vividhAbhigrahapUrvakaM caturmAsakSapaNaM kRtvA varSAkAle'tIte nagaryA bahi: pAraNakaM cakAra triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha prabhu-rajino vaizAlyAM gatvA karmArazAlAyAM janAnanujJApya pratimayA tasthau / tatra ca tadAnIM cirAd rogI kazcillauhakAro nIrogatAM prAptaH zubhe dine svajanena sahA''jagAma / tatrA'gre prabhuM dRSTvA ca so'cintayat-"prathamadina eva mama pAkhaNDidarzanarUpamazakunaM jAtaM, tadidamazubhamihaiva pAtayAmi" / evaM vicintya so'yoghanamudyamya prabhuM hantumadhAvata / tadAnIM ca zakraH kva svAmIti jJAtumavadhi prayujya taM lauhakAraM prabhuM jighAMsuM dRSTvA''gatya svazaktyA karmArasya zirasyeva tamayoghanamapAtayat / tena ca mahatA prayatnena rogamakto'pi sa kAraH paJcatvaM praap| zakrazca prabhaM praNamya nijaM dhAma jagAma / atha prabhustato vihRtya grAmAkasannivezaM prApya bibhelikodyAne bibhelikAkhyayakSAyatane kAyotsargeNA'sthAt / pUrvajanmanyavAptasamyaktvazca sa yakSo divyaiH puSpAdibhi: prabhuM pUjayAmAsa / tato vihRtya ca prabhuH zAlizIrSaM grAmaM prApyodyAne pratimayA tasthau / tadA ca mAghamAsaH prAvarttata / tadA ca grAme tripRSThajanmani prabhorbhAryA vijayavatI bANamantarikAkhyA kaTapUtanA babhUva / sA ca tatra janmani samyak santoSamaprAptA'marSeNa mRtvA bhavAn bhrAntvA manuSyajanma prApa / tatra bAlatapa: kRtvA tatra grAme vyantarI jAtA / pUrvavairAcca sA prabhoH purastApasIrUpaM vikRtya jaTAvalkaladhAriNI tuSArajalena zarIramAyitvA prabhorupari sthitA vAtaM vikRtyA'GgAni kampayAmAsa / tena ca prabhorupari duHsahA jalabindavaH petuH / jaTAgrAd valkalAgrAcca patitA jalabindavaH prabhuM pIDayAmAsuH / taM zItopasarga sahamAnasya prabhozca vizeSata: iti dazame parvaNi zrImahAvIraprathamaSaDvarSachAsthavihAra varNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH atha prabhurvIro gozAlasevito magadhabhUmAvaSTau mAsAn nirupasarga vijahAra / AlabhikAyAM nagaryAM ca prabhuzcaturmAsakSapaNapUrvakaM caturmAsI gamayAmAsa / tatazca puryA bahi: pAraNaM vidhAya gozAlena saha viharan kuNDakagrAmaM prApya vAsudevAyatanasyaikasmin koNe pratimAdharastasthau / gozAlazca svabhAvAdeva nirlajjo viSNupratimAM dUSayan pUjakenA''gatena dRSTaH / pUjakazca taM dRSTvA ko'pyayaM pizAco vA grahagRhIto vA bhavediti sambhAvyA''yatane praviveza / tatazcAru nirUpya nagnatvAcchramaNo'yaM ko'pItyupalakSya "mayA'sya hanane'doSo dhArmiko'rcakena hata' iti lokApavAdaH syAt / evaM vicintya grAmaM gatvA taddarzanAya janAnAnayati sma / capeTAbhirmuSTibhizca grAmyabAlairhanyamAnaH sa vRddhagrahilamamuM hatvA'lamiti mocitaH / atha prabhurmardanAkhyaM nivezanaM gatvA baladevAyatane pratimAdharastasthau / gozAlazca tatrA'pi baladevapritamAM dUSayan pUrvavadeva grAmyaiH kuTTito mocitazca vRddhaiH / tato vihRtya ca prabhurbahuzAlAkhyaM grAmaM prApya zAlavanodyAne pratimayA tasthau / tatra ca zAlAryA nAma vyantarI vinaiva kAraNaM kruddhvA prabhorupasargAnakarot / zrAntA ca zAntakopA sA prabhuM pUjayAmAsa / dazamaM parva - caturthaH sargaH . 52 prabhuzca tato vihRtya jitazatrunRpeNa zAsitaM lohArgalapuraM prApa / tadA ca tasya nRpasyA'nyena nRpeNa virodho'bhUt / gozAlena sahA''gacchaMzca prabhurmArge tatpuruSairdRSTaH pRSTazca prativaco'dadAno guptacara iti nRpasya samarpitaH / asthikagrAmAt pUrvamevA''gata utpalazca prabhu dRSTvA vanditvA ca jitazatru nivedayAmAsa / tato nRpo'pi prabhu bhaktito nanAma / prabhuzca viharan purimatAlAkhyaM nagaraM prApa / ____ atha purimatAle nagare purA vAguraH zreSThI tadbhAryA bhadrA cA''stAm / sA ca vandhyA putrArthaM dAnaM kurvatI zrAntA / anyadA ca tau dampatI zakaTamukhodyAnaM gatvA ramamANau bhramantau jIrNaM mahadAyatanaM dRSTvA praviSTau mallinAthasya pratimAM bhaktyA vavandAte / "yadi tvatprasAdAt putraH putrI vA bhaviSyati, tadA tvaccaityamuddhariSyAvahe tvadbhaktau ca bhaviSyAva" ityUcatuzca / tatastau zreSThinau nijagRhaM jagmatuH / tatrA''sannAyA jinabhaktAyA vyantaryAH prabhAvatazca zreSThi vizvAsavardhano bhadrAyA garbho'bhavat / vAgurazca tatprabhRtyeva taddevakulamuddhA prArebhe / sa vAguro'bhigrahamAdAya pratyahaM gatvA trisandhyaM mallipratimA pUjayAmAsa / taM jinabhaktaM jJAtvA ca sAdhavaH sAdhvyazca vihArakrameNA''yAnti sma / sa vAguro'pi tAn pUjayati sma / sAdhusamparkAcca tau zreSThidampatI zrAvakatvaM jagRhaturvidhi ca bubudhaate| prabhuM ca tatra nagarasya zakaTamukhodyAnasyA'ntare pratimayA sthitaM vanditumAgata IzAnendro vAguraM mallipratimA pUjayituM gacchantaM dRSTvA "pratyakSaM jinaM vihAya tatpratimArcanAya kiM yAsi ? ayaM hi caramastIrthakRd vIraprabhurviharanatra chadmasthaH pratimayA tiSThatI"tyuvAca / tato vAguro lajjayA saGkacitagAtro mithyAduSkRtamityuktvA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH triH pradakSiNIkRtya prabhuM vIraM bhaktyA vavande / tata IzAnendro vAgurazca nijaM sthAnaM jagmatuH / atha vIraprabhuruSNAkasannivezamagAt / gacchatazca prabhostatkAlajAtavivAhau vikRtAkArau vadhU-varau sammukhamAgatau / gozAlakazca tau prekSya "dvayorvikRtAkArayorvadhU-varayoH samo yoga" iti tayoH purobhUya bhUyo bhUyo bruvan vidUSaka iva jahAsa / tena kruddhA vadhUvarapakSAH puruSAstaM kuTTayitvA cauramiva mayUrabandhena baddhvA vaMzagahvare cikSupuH / tato gozAla uvAca - "prabho ! anyatrA'pi dayAlustvaM kiM mAM baddhaM sevakamupekSase ?" tataH siddhArtha uvAca - " tava nijaduzcaritairevaiSA vipat" / prabhuzcA'dUra eva gatvA gozAlaM pratIkSamANastasthau / vadhU-varapakSAzca taM dRSTvA cintayanti sma - " asau devAryasya sevakaH syAt, yato'mumeSa pratIkSate " / evaM nizcitya ca te gozAlamamuJcan / tatastena saha viharan prabhurgobhUmiM prAptavAn / tatra gozAlo gopAlAn papraccha-"mlecchA bIbhatsAkArA vrajazUrA ! eSa mArgaH kva yAtI"ti vadantu / tato gopAlAH pratyUcuH- "bho ! vinA kAraNaM kimasmAnAkrozasi, na tvamasmAkaM zyAlaH" / tato gozAla pratyuvAca"bho ! dAsIputrAH ! yadi na sahiSyadhve tadA'dhikamAkrokSyAmi, mayA nA''krozaH kRtaH, eSa hi vaH svabhAvaH " tena ca kruddhAste gozAlaM kuTTayitvA baddhvA ca vaMzagahvare'kSipan / dayAlavo'dhvanyAzca tamamocayan / atha prabhU rAjagRhaM gatvA caturmAsakSapaNabhRd vividhAbhigrahapUrvakaM caturmAsIM gamayAmAsa / ante ca puryA bahiH pAraNaM vidhAya pracuraM karma nirjaraNIyaM dhyAtvA tannirjaraNAya gozAlena saha dazamaM parva caturthaH sargaH vajrabhUmi - zuddhabhUmi - lATAdimlecchadezaM jagAma / tatra ca mlecchA nAnAvidhairupasargaiH prabhumupadudruvuH / prabhustu tairupasargeH kRtvA karmanirjaraNasahAyAMstAn mlecchAn bandhUniva mene / aho ! yasya pAdAGguSThapreraNamAtreNa merurapi cakampe sa eva vIraH svakarmabhiH pIDito na manAgapi kSobhaM jagAma / upasarganivAraNAya zakreNa niyuktaH siddhArthAkhyo'maro'pi gozAlaviSaya eva zUro'bhUd, nA'nyadA / prabhuzca jagatpAlana-nAzanakSamaM svabalamapi tadupasarganivAraNAya karmavRddhibhayAd na zizriye / zItagharmAdibhyastrANArthaM vasatimapyaprApnuvan prabhuH SaNmAsAn yAvad dharmajAgarikayA jAgradavatasthe / tatra hi prabhuH zUnyagRhe tarutale vA dharmadhyAnaparo navamaM varSAkAlaM gamayAmAsa / atha prabhustato vihRtya siddhArthapuramAjagAma / tato'pi ca gozAlena saha kUrmagrAmaM prati vijahAra / mArge ca tilastambaM dRSTvA "ayaM nipatsyate nave "ti gozAlaH prabhuM papraccha / prabhuzcA'pi bhavitavyatAvazAd maunaM tyaktvA jagau - "bhadra ! nipatsyate'yaM tilastambaH, kintvasmin saptA'pi puSpajIvA avasthitAH santi, asyAM zimbyAM tAvantastilA bhaviSyanti" / prabhuvacasya zraddhayA ca gozAla utkhanya samRdaM taM tilastambaM kvacidanyatra kSiptavAn / prabhuvaco'satyaM mA janIti sannihitaiH suraistadAnIM jalavRSTirvicakre / tena ca tilastambastatra na tAntaH / tatpradezenaiva gacchantyA goH khureNA''krAntazca sa tilastambaH klinnabhUmau mUlena praviSTo ropito'bhavat / kramAt prarUDhamUle udgatAGkare ca tasmin tilastambe tAni puSpANi vardhante sma / prabhuzca mandamatinA gozAlenA'nustriyamANaH kUrmagrAmaM jagAma /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH itazca campA-rAjagRhayormadhye samRddho gobaragrAmo babhUva / tatra cA''bhIrAdhipo gozaGkhI gRhamedhyAsIt / tasya cA'tipriyA bandhavatI nAma bhAryA vandhyA''sIt / tasya grAmasya samIpa eva kheTakAkhyo grAmo dasyubhirhato bandAzca gRhItAH / tadA ca tatra vezikA nAma strI sutaM prAsUta / dasyubhizca pati hatvA surUpA sA'pahRtA / sA ca navaprasavapIDitA bAlamAdAya gantuM na zazAka / tadA caurAstAmUcuH - "yadi tvaM jIvitamicchasi tadA bAlakaM tyaja " / sA ca bhayAd bAlaM vRkSatale muktvA cauraiH saha jagAma / prAtazca gobhiH saha tatrA''gato gozaGkhI taM surUpaM bAlakaM dRSTvA gRhItvA putratvena nijapatnyAH samarpitavAn / tathA sa chAgaM hatvA bAlakaM raktena liptaM kRtvA patnyA'pi sUtikAveSaM grAhayAmAsa / loke ca "madbhAryA gUDhagarbhA'dhunA putraM suSuve" iti vadan mahotsavaM cakAra / 62 vezikA ca caurezcampApuryAM catuSpathe vikretuM sthApitA vezyayA krItA gaNikAvyavahAraM zikSitA ca prasiddhagaNikA jAtA / gozaGkhikasutazca krameNa tAruNyaM prApto ghRtazakaTaM vikretuM mitreNa saha campApurIM gataH / tatra ramaNIbhirvilAsaparAn taruNAn dRSTvA riraMsurgaNikApATakaM gatvA vezyAmadhye vezikAM dRSTvA tAvaicchat / tadaiva ca sa tasyA grahaNakAkhyaM ratibhATakamadApayat / rAtrau ca kRtasnAna- vilepanastadgRhAya pratasthe / mArge ca purISe magnaM pAdaM smarAturaH sa nA'jJAsIt / tatkuladevatA ca taM prabodhayituM tatkSaNameva gAM vatsaM ca vikRtya tanmArgamadhye tasthau / yAvacca sa purISApAkaraNAya pAdena vatsamagharSayat tAvat sa vatso gAM mAnuSyA vAcovAca-"mAtaH ! pazya, ayaM nirlajjaH pApI purISaliptaM pAdaM dazamaM parva caturthaH sargaH mattanau gharSati / tato gauruvAca - " mA khidyasva, asya na kimpykaarym| yato'yaM kAmAturo nijAM mAtarameva rantuM tvarate" / tacchrutvA ca sa dadhyau - " gAvaH kathaM manuSyavAcA vadanti ? etasyA vezyAyAzca kathamahaM putraH ? tAM vezyAmeva pRcchAmi " / evaM dhyAtvA sa tadgRhaM gatastayA vezyayA'bhyutthAnAdinA kRtAdaraH kAmakrIDAM vihAya govAcA sAzaGkaH kSaNaM sthitvA tAM papraccha - "nijaM pUrvavRttAdikaM kathaya" / sA ca tadanAkarNitakaM kRtvA hAvabhAvAn darzayati sma / tataH so'vocat - " tava kathitadviguNaM dhanaM dAsyAmi, tava svapitroH zapatha:, tvaM svakIyaM yathArthaM vRttaM brUhi" / evaM punaH punastena pRSTA sA yathAyathaM svavRttamAkhyAtavatI / tataH sa sAzaGka utthAya svagrAmaM gatvA pitarau pRcchati sma - 'kimahaM yuvayoraGgajo'smi krIto vA'nyathA vA prAptaH, mama yathArthaM kathyatAm / tAbhyAM cA''vayoraGgajo'sIti kathitazca sa tayorayathArthakathanakhinno'bhuktvaiva tasthau / tataH pitarau tasya yathArtha - mAkhyAtavantau / tena ca sa vezikAM vezyAM nijamAtaramajJAsIt / tataH sa campAM gatvA vezikAyAH svavRttAntaM kathayAmAsa / sA'pi ca taM svaputraM jJAtvA lajjAnamramukhI ruroda / tataH sa dravyaM dattvA kuTTinyAH svamAtaraM mocayitvA grAmaM nItvA dharmamArge'sthApayat / vezikAputra iti sa grAme vaizikAyana iti khyAto viSayaviraktastApasavratamagrahIt / zAstrAbhyAsaparo dharmanipuNaH sa kramAt kUrmagrAmamAjagAma / tadgrAmAd bahizca sa UrdhvabAhuH sUryamaNDalanyastadRSTirjaTAmaNDitaH sthiro vinayI dayAdiguNasampanno dharmadhyAnasthito madhyAhne
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH AtApanAmakarot / sUryakiraNatApena bhuvi nipatitA yUkA: sa dayAluravacitya punarmUni kSipati sma / ____ gozAlazca taM dRSTvA samIpametya tamuvAca-"tvaM kiM tattvaM jAnAsi athavA yUkAzayyAtaro'si, kastvamasi naro vA nArI vA? na samyag vijJAyase" / evaM sahAsaM pRSTo'pi sa tApasa: kSamAvAn na kimapyuvAca / bhUyo bhUyazca gozAlapraznataH kruddhaH sa tApasastejolezyAM visRSTavAn / tato bhIto gozAla: palAyya prabhusamIpaM yayau / prabhuzca gozAlakaM tejolezyAyA rakSituM zItalezyAM visasarja / tayA ca jalenA'gniriva tejolezyopazAntA / vaizikAyanazca prabhostAmRddhi dRSTvA vismito vIrajinamupetya savinayamuvAca"prabho ! tavaiSa ziSya iti mayA na jJAtaH, tanmama viruddhAcaraNaM kSantumarhasi" / evamuktvA tasmin gate ca gozAlakaH prabhuM papraccha-"kathaM tejolezyA labdhirjAyate" / tadA vIraprabhurjagau-"yo yamI sarvadA SaSThaM vidadhyAt, satuSakulmASadhAnyamuSTyA jalaculukena ca pAraNaM vidadhyAt, tasya SaNmAsAnte'pratihatA zatrubhayaGkarottamA tejolezyotpadyate" / atha prabhuH kUrmagrAmAd gozAlena saha prasthAya siddhArthapuraM nagaraM prati vijahAra / tattilastambadeze prApte ca gozAlako'vocat"bhavatA kathito'sau tilastambo na niSpannaH" / tato vIrajino jagau"niSpannaH sa tilastambo'tra varttate" / azraddhAluzca gozAlastatra tilazimbAM vyadArayat / tatra ca sapta tilAnavalokamAno gozAlo'vak-"jantavaH parAvRttya punastatraivA'Gge jAyante" / dazamaM parva - caturthaH sargaH athA'nyadA sa prabhuNA''khyAtAM tejolezyAM sAdhayituM prabhu tyaktvA zrAvastI nagarauM jagAma / tatra ca sa kumbhakArazAlAyAM sthita: prabhukathitavidhAnena SANmAsikaM tapo'karot / tejolezyA ca tasyA'sedhIt / tataH sa tejolezyAparIkSArthaM kUpataTe gatvA svasya krodhAvirbhAvAya karkareNa dAsyA ghaTamanAzayat / sA ca tmaakrossttmaarebhe| tatazca gozAlena muktA tejolezyA kSaNAdeva patitA vidyudiva dAsImadhAkSIt / tena ca jAtavizvAsa: kautukI sa gozAlo lokaiH parivRto vijahAra / kramAcca tasya tyaktavratA aSTAGganimittajJAH SaT pArzvaziSyAH zoNa-kalinda-karNikArA-'cchidrA-'gnivezAnA'rjunA militAH / sohradAcca tasya te'STAGgamahAnimittamupadidizuH / tataH sa gozAlastejolezyA-'STAGgamahAnimittajJAnagarvito'haM jino'smIti vadan pRthivIM vijahAra / itazca prabhuH siddhArthapurAd vaizAlI nagarI gataH svapitRmitreNa gaNarAjazaGkhana pUjitaH / tataH prasthAya ca vIrajino vANijakaM grAmaM prati prasthito mArge maNDikikAkhyAM nadI nAvA'tArIt / uttIrNamAtra eva ca prabhu vikairnadhutAraNadravyArthibhistapte saikate dhRtaH / tadAnImeva ca zaGkhanRpajAmeyazcitrAkhyo nausainyena tatrA''gataH prabhuM dRSTvA nAvikAn bhartsayitvA mocayitvA bhaktyA pUjayitvA ca svapuraM jagAma / atha prabhurviharan vANijakagrAmaM prApya grAmAd bahireva pratimayA dharmadhyAnasthastasthau / tadAnIM ca tatra grAme SaSThatapaHparAyaNo nityamAtApanAlIno'vadhijJAnavAnAnandazrAvakaH prabhuM vanditvA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH baddhAJjaliruvAca-prabho ! suduHsahAn parISahAnupasargAzcA'sahiSThAH, tataste zarIraM manazca vajrasAraM manye / idAnIM tava kevalajJAnaM samIpameva varttate" / evamuktvA sa Anando vIrajinaM punarnatvA svagRhaM jagAma / atha prabhustatra kAyotsarga pArayitvA tato vihRtya zrAvastyAmAgatya dIkSAto dazamaM prAvRTkAlaM gamayAmAsa / tatra ca purAd bahi: pAraNAM vidhAya sAnuyaSTikaM grAmaM gatvA vIrajino bhadrAM pratimAM prapannavAn / tatra pratimAyAM kRtAnazanaH prabhuH pUrvaM pUrvAbhimukha ekapudgalavinyastadRSTiH sakalaM dinaM tasthau / tato rAtrau dakSiNAbhimukha: punadine pazcimAbhimukhastato rAtrau uttarAbhimukha ityevaM SaSThena pratimAM cakAra / pAraNAmakRtvaiva ca prabhurmahAbhadrApratimAmAzritya caturahorAtrI pUrvAdidizA kramAt tasthau / evaM dazamena mahAbhadrApratimAM cakAra / tato vIrajino dvAviMzatitamena sarvatobhadrAM pratimAM prapede / tatra pratyekamapyahorAtraM dazasu dizAsvapi tasthau / kintu tatrodhiodravyANyUAdhodizo nirdadhau / tadevaM tisro'pi pratimA vidhAya pAraNArthaM prabhurAnandazrAvakagRhaM praviveza / tadAnIM ca tatra bahulAdAsI bhANDAni kSAlayantI paryuSitaM bhaktaM tyaktukAmA prabhumAgataM dRSTvA ki tubhyaM kalpate ityapRcchat / prabhuNA ca prasArite kare sA bhaktyA tadannaM dadau / prabhuzca tenA'nnena pAraNaM cakAra / tena prasannAzca devAstatra paJca divyAni cakruH / sarvo janazca mumude / rAjJA ca tadaiva bahulA dAsIbhAvAd muktA / atha prabhurviharan mlecchAkIrNAM dRDhabhUmiM prApya tatra peDhAlagrAma samayA peDhAlodyAne kRtASTamatapA: polAsaM caityaM praviveza / tatra janturahite zilAtale ninimeSo rUkSakadravyadattadRSTirekarAtrikyA dazamaM parva - caturthaH sargaH mahApratimayA tasthau / tadAnIM ca zakra: sudharmAyAM nijaparijanaparicchadasuraiH pariveSTitaH saGgItakaiH kAlaM nayannavadhijJAnataH prabhu tathAsthitaM jJAtvA yathAkalpaM natvA zakrastavena stutvA ca sakalAM sabhAmuddizyovAca-"samityAdiguNasamagro viSayaniHspRho rUkSakapudgaladattadRSTiAnasthaH prabhu-rajinastrilokyAM kairapi dhyAnAccAlayitumazakyaH " / zakrasya tadvacaH zrutvA zakrasAmAniko devo'bhavyo mithyAdRSTiH saGgamaH kopAduvAca-"martyaH zramaNako'yaM kiM varNyate ? surANAmatulabalaprabhAvANAM yathAkramaM siddhisamagrANAM puraH kiyAnayaM mAnava: ? eSo'haM taM dhyAnAccAlayiSyAmi" / evamuktvA sa saGgamasuraH sabhAmaNDapAdutthitavAn / jinA anyasAhAyyAdavighnaM tapazcarantIti ko'pi mA jJAsIditi zakrastamupekSitavAn / saGgamasurazca raudrAkRtirbhayaGkaro vegAd gatvA vIrajinaM tathAsthitaM dRSTA pravRddhamatsaraH prabhorupari pAMsuvRSTi tatAna / prabhuzca tena pAMsupuJjena sarvAGgamAcchAdito niruddhasarvendriyo niHzvAsocchvAsayorapyasamartho'pi tilamAtramapi dhyAnAd na vicalitaH / tata: sa pAMsuvRSTi muktvA vajramukhAH pipIlikA vikRtya tAbhiH prabhoH sarvAGga pIDayAmAsa / tato'pi cA'kSubdhe dhyAnaikatAne prabhau sa daMzAn vicakAra / daMzadaMzaizca kSIradhArAsahodaraiH sravadbhirasRgbhiH prabhurnijharaiH parvatarAja iva bbhau| evamapi niSkampadhyAnasthe prabhau sa mandamati: suraH pracaNDamukhasUcyo ghRtelikA vicakAra / tAbhividdho'pi prabhuAnAd na vyacalat / tataH sa duSTo vibhordhyAnabhaGgArthaM kRtanizcayo mahAvRzcikAn vicakAra / te vRzcikAzca pucchAGkurakaNTakairvIrajinazarIraM bibhiduH / tato'pi vIrajine
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pUrvavadevA'kSubdhe sthite sa durabhisandhiH surastIkSNadaMSTrAn nakulAn vicakAra / te nakulAzca khikhItizabdAyanto dazanairvidArya prabhuzarIrAd mAMsakhaNDAnakRntan / tathA satyapi dhyAnAdacalite prabhau moghazramaH sa suraH prabhumApAdamastakaM vikRtairbhayaGkarairdIrghabhogairbhogibhiraveSTayat / teSu sarveSvapi zrAnteSu sa kubuddhirdevo vajradantAn mUSakAn vicakAra / te mUSakAzca prabhoraGgAni nkhdntaadibhirddNshuH| kSate mUtraNena kRtvA kSAraM nicikSipuzca / tato'pi viphalamanorathaH sa surAdhamo bhayaGkaraM gajarUpaM vikRtyA'dhAvata / prabhuM zuNDAgreNa gRhItvA ca sa pramatto gajaH prabhuM nabhasi ciramullAlayitvA"'sau vizIryakaNazo bhavatvi"ti durAzayena dantAvutkSipya nabhasa: patantaM pratIcchati sma / bhUmau patitaM ca prabhuM sa dantAghAtena muhurmuhuvidhyati sma / evamapi sthiradhyAnasthe prabhau sa kariNIM vicakAra / sA ca prabhuM dantAbhyAM vibhidya viSeNeva svazarIrajalena siSeca / punazca sa suraH kareNudravyAdeva vikRtAkAraM jvAlAjAlabhISaNaM vivRtAsyaM pizAcaM vicakAra / sa pizAcazca kRtATTahAsazcarmavastrakatrikAdharaH prabhumupAdravat / tasminnapyupazAnte ca sa devaH krodhAdhmAto vyAghrarUpaM vicakAra / sa ca vyAghraH pucchaM cAlayan bUtkAradAruNo daMSTrAbhirnakhaizca prabhuzarIraM pIDayAmAsa / tasmin vyAghra'pi viphale sa devahataka: siddhArthanRparUpaM vicakAra / "bhavatA kimetadatiduSkaramArabdhaM, pravrajyAM tyaja, asmAkaM prArthanAM na moghAM kuru, mAM vArdhake'zaraNaM nandivardhanastatyAje"tyuvAca ca / tena sureNa vikRtA trizalA'pyevaM muhurmuhurvilalApa / tayovilApairapyacalite prabhau sa durdhIH suraH skandhAvAraM vikRtavAn / tatra ca pAcaka odanapAkArthaM cullIsthAne zilAM vihAya prabhoH pAdau kRtvA dazamaM parva - caturthaH sargaH pAkasthAlI nyavezayat / tathA tena tatkSaNaM jvAlito'gniH prabhoH pAdamUle prajajvAla / tena taptasyA'pi prabhoH svarNasyeva na zrIhAnirjAtA / tataH sa devahatako ghorArAvaM cANDAlaM vicakAra / sa cANDAlazca vIrajinasya kaNThe karNayorbhujayo vayozca laghupakSipaJjarANi lambayAmAsa / tena ca prabhoH zarIraM lambitapakSicaJcu-nakhAghAtaividIrNaM paJjaramiva chidrazatasaGkalaM jAtam / tenopasargeNA'pyakSubdhe prabhau sa devo mahotpAtakaraM tIvravegaM jhajjhAvAtaM vicakAra / sa vAtazca vRkSAnunmUlya nabhasi kSipan pAMsubhiAvApRthivyau pUrayan prabhumutpATyotpATya pAtayati sma / prabhuzca tathA'pi dhyAnAd na cacAla / tataH sa sura AvartimahAvrAtaM vikRtya cakrasthamRtpiNDamiva prabhuM bhramayAmAsa / tenA'pi ca prabhuna cakampe / tata: sa surAdhamo dadhyau-"ayaM vajravadRDhamanA: kathamapi na kSubhyati, ahaM ca bhagnavAk kathaM sudharmAM yAmi / asya prANanAzenaiva dhyAnaM bhakSyati nA'nyathA" / evaM dhyAtvA sa saGgamasuraH kAlacakraM vikRtya lauhabhArasahasraghaTitaM rAvaNa: kailAsamivoddhRtya prabhorupari cikSepa / taccakraM ca jvAlAjAlairbhayaGkaraM samudre vaDavAnala iva prabhorupari papAta / taccakraprahAratazca prabhurAjAnu pRthivyAmantarmagnavAn / evaM sthito'pi prabhustasyedaM karma zuzoca / atha suro dadhyau-"ayaM kAlacakrahato'pi na vipannavAn / tadasau na zastrAstrasAdhyaH / kadAcidanukUlairupasargaH kSubhyet" / evaM vicArya ca devo'nukUlAnupasargAzcakAra / sa duSTamatirdevastatkSaNaM prakAzamAnadizaM pakSiravamanoharaM prAtaHkAlaM vicakAra / prabhuzca tAM daivIM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 71 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mAyAM manyamAno dhyAnaM na mumoca / tataH sa devaH kirITa-hArAdivibhUSito vimAnasthaH purobhUya prabhumuvAca-"mahAmune ! tava prANeSvapyanapekSayA dRDhapratijJayA tapasA balena sattvena ca prasanno'smi / yatheSTaM yAcasva, tvAM svarga mokSaM vA prApayAmi, cakritvaM vA te yacchAmi" / evaM pralobhanAvAkyairadattaprativacasyakSubdhe prabhau so'maraH punardadhyau-"anena mama sarvaM balAmbaraM viphalIkRtam, idAnIM kAmazAsanamevA'moghaM yadi syAt / kAminIkaTAkSatADitA mahApuruSA api vrataM tyajanti" / evaM vicArya ca sa devo manasA devAGganA AdiSTavAn / kAmasahAyAn SaDRtUnapi prerayAmAsa / RtuSu prAdurbhUteSu ca tatra devAGganAH prAdurbhUya prabhoH puraH saGkItakaM cakruH / prabhu kSobhayituM ca vividhahAvabhAvaM pradarzayAmAsuH / kAzcicca madanapIDitA iva tyaktaM kAmayAcanAM cakruH" / kintu prabhuH kathamapi kSobhaM na jagAma / sa deva uktarItyA kAyotsargasthe prabhau viMzatimupasargAn cakAra / atha prAtaH saGgamasuro dadhyau-"aho ? asau maryAdAyAH sAgara iva dhyAnAd manAgapi na cacAla / tadabhraSTavAka ki svarga yAmi ? tadahaM ciraM sthitvA'mumupasargaH kSobhayiSyAmi" / bhagavAn vIrazca sUryodaye jAte vAlukAkhyaM grAma prati vijahAra / saGgamasurazca mArge caurANAM paJcazatIM procairvAlukAM ca vicakAra / te caurAzca mAtula ! mAtula ! iti jalpantaH prabhuM tathA''zliSyanti sma yathA'drirapi piSTaH syAt / prabhuzca vAlukAyAM jAnudaghnaM majjatpAdo'pi vAlukAgrAmaM jagAma / sa durbuddhirdevazca pure grAme vane'nyatrA'pi dazamaM parva - caturthaH sargaH cetthamupasargAMzcakAra / evamupasargaM kurvataH saGgamasurasya SaNmAsA vyatIyuH / atha vIrajino gokulaM jagAma / tadAnIM ca tatrotsava AsIt / vIraprabhuzca tAn SaNmAsAnupoSito'tItya pAraNArthaM gokulaM prAvizat / jJAnopayogena ca taM devamupasarganivRttaM jJAtvA prabhubhikSAyA nivRttya bahiH pratimayA tasthau / tato devo'vadhi prayujya prabhumakSubdhaM jJAtvA dadhyau-"SaNmAsI yAvadavirataM kRtairupasargarna calito'sau / dIrghakAlenA'pyayaM dhyAnAt kSobhaM naiSyati / tatparvatabhedane gajasyeva mama prakramo vRthA jAtaH / svargaM tyaktvA bhUmiSThasya mama kiyacciraM bhramitavyam ?" evaM vicArya sa deva: prabhuM praNamya baddhAJjalirdInamukho lajjitazcovAca-"sabhAyAM zakreNa yathA varNitastathaivA'si, tadvacasyazraddhayA ca mayaivamupadruto'si, tvaM satyapratijJo'haM ca bhraSTapratijJaH / mayA sAdhu na kRtam / dayAlo ! tat kSamasva / ahamupasargaM vihAya svargaM yAsyAmi / tvamapi grAmAdiSu niHzaGkha vihara / bhikSArthaM grAma praviza / adUSitamAhAraM ca bhukSva / mayaiva purA bhikSAdoSA vihitAH" / tataH prabhuruvAca-"saGgamadeva ! mama cintAM tyaja / vayaM svecchayaiva viharAmaH" / tataH sa devaH prabhuM praNamya pazcAttApatapto divaM yayau / itazca saudharmavAsino devAstAvantaM kAlaM harSotsAhavidhurA udvignAstasthuH / zakro'pi duHkhitastyaktavinodavyApAro dadhyau"prabhoretAvatAmupasargANAmahameva heturabhavam / mayA kRtAyAM svAmivarNanAyAM sa suro'kupyat" / tAvacca mlAnamukho naSTazrIko bhraSTapratijJo lajjAkUNitanetraH saGgamasuraH zakrAdhiSThitAM sudharmA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH sabhAmAjagAma / zakrazca taM dRSTvA sadyo vimukho bhUtvA devAnuvAca"bhoH surA ! ayaM karmacANDAlaH saGgamo draSTumanarhaH, anena prabhurbahu kadarthitaH / bhavAdabhIto'yaM madapyabhItaH / arhanto nA'sAhAyyAt tapaH kurvanti, tenopasargakAle nA'sau zikSito mayA / ayaM pApo nA'tra sthAtumarhati / tadasAvasmAt kalpAd nirvAsanIyaH " / evamuktvA zakraH kruddho vajreNA'drimiva saGgamaM vAmapAdena jaghAna / tataH sa zakrabhaTairAyudhairhanyamAno devAGganAbhirAkruzyamAnaH sAmAni - kairhasyamAno'vaziSTaikasAgaropamajIvito yAnakAkhyavimAnena meruzikharaM jagAma / saGgamasya mahiSyazcA'pi zakrAjJayA tamanugacchanti sma / tasya sakalamanyaM parivAraM zakro gamanAd nyavArayat / 72 atha dvitIye dine vIrajinaH pAraNArthaM tatra gokule prAvizat / tatraikA gopAlikA sthavirA bhaktyA prabhumuSitena paramAnnena pratyalAbhayat / tadAnIM devAzcirAjjAtena prabhoH pAraNena prasannAstatra paJca divyAni cakruH / tato vihRtya ca prabhurAlabhikAM purIM gatvA pratimayA tasthau / tatra vidyutkumArendro harinAmA samupetya prabhuM pradakSiNIkRtya praNamya caivamavocat prabho ! asmAkaM soDhumapyazakyA upasargAstvayA'sahyanta tadvajrAdapi dRDho'si / adhunA'lpenaivopasargeNa ghAtikarmacatuSTayaM parizATayitvA'cirAdeva kevalamApsyasi " / evamuktvA sa vidyutkumArendraH prabhuM bhaktitaH praNamya svasthAnaM jagAma / *** atha prabhustato vihRtya zvetavIM purIM yayau / tatra vidyutkumArendro harisahaH samupetya prabhuM vanditvA harivat kIrttayitvA ca svaM dhAma jagAma / tatazca vihRtya prabhuH zrAvastyAM gatvA pratimayA tasthau / tasmin dine ca tatra nagare lokairmahADambarapUrvakaM skanda dazamaM parva caturthaH sargaH rathayAtrAmahotsavaH prArabdho'bhUt / paurAH pratimAsthaM prabhumatikramya caityapUjApAtramAdAya skandaM prati yayuH / tatra ca skandapratimAM snapayitvA pUjayitvA ca yathAvidhi rathamadhyArohayituM pravRttAH / tadAnIM ca zakraH prabhovihArakramaM cintayannavadhestathAvidhaM prabhuM paurAMzca dadarza / tataH prabhoratikramaNanimittaM janebhyaH kupita: zakrastatrA''jagAma / tenA'dhiSThitA ca skandapratimA yantraputtalikeva prabhuM pratyacAlIt / " aho ! ayaM skandaH svayaM rathamArokSyatI 'ti vadatsveva lokeSu sA pratimA prabhumupetya triH pradakSiNIkRtya natvA bhUmau niSadya copAsitumArebhe / tato lokA "asya devasyA'pyayaM pUjyaH, tadasya prAgasmAbhiH kRto'tikramo'nucita" iti bruvantaH savismayAnandamagnAH prabhormahimAnaM cakruH / atha prabhustato vihRtya kauzAmbIM jagAma / tatra ca pratimAsthaM prabhuM sUryazcandrazca savimAna upetya suyAtrApraznapUrvakaM bhaktyA vavandA / tatazca vihRtya prabhurvArANasIM gataH zakreNA'bhyetya bhaktyA vanditaH / tato vihRtya ca prabhuM rAjagRhe gataM pratimAsthamIzAnendro'bhyetya bhaktyA suyAtrApraznapUrvakaM vavande / tato vihRtya mithilApuryAM gatazca prabhurjanakanRpeNa dharaNendreNa ca kuzalapraznapUrvakaM bhaktyA vanditaH / atha tato vihRtya vaizAlIM gatasya prabhorvratagrahaNadinAdekAdazaH prAvRTkAlo jAtaH / tasyAM puryAM ca prabhuH samarodyAne baladevacaitye caturmAsakSapaNabhRt pratimayA tasthau / tatra ca nAgarAjo bhUtAnandaH sametya bhaktyA vanditvA kevalajJAnaM samIpamuktvA svaM dhAma jagAma / tatra ca pure paramazrAvako jinadatto dayAluvibhavahAnejIrNa zreSThIti khyAto vasati sma / tadupavane baladevaniketane gatazca
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sa jinadatto vIrajinaM pratimAsthaM dRSTvA 'chadmastha eva sarvajJo'stI'ti nizcitya ca bhaktyA vanditvA dadhyau-"prabhuradyopoSitaH pratimayA sthito'sti, zvo madgRhe pAraNaM kartA cet tadA sundrm"| evamAzayA sa prabhuM caturmAsI yAvad nityaM sevayAmAsa / caturmAsyantimadine ca sa prabhuM nimantrya svagRhaM jagAma / pUrvaM svanimittaM sampAditAni prAsukAnyeSaNIyAni ca cintayitvA sa jinadattaH prAGgaNe jinAgamanaM pratIkSamANaH sthita etAni bhojyAni svAmine daasyaamiitycintyt| dhanyo'haM yad madgRhe jinaH pAraNaM kariSyati, tamAgacchantaM samabhigatya triH pradakSiNapUrvakaM vandiSye, tadidaM mamA'punarbhavAya bhaviSyatItyevamAdi ca cintayan sazucimAnastasthau / prabhuzca tAvadabhinavazreSThino gRhaM jagAma / dhanamadamattazca sa zreSThI mithyAdRSTizceTI bhikSAdAnAyA'dizat / dArudarvIkarA ca sA kulmASAnAnIya prabhoH prasArite karapAtre kSiptavatI / tadAnIM ca devairdundubhirvAditA, vastrotkSepazca kRtaH, paJcadivyAni ca kRtAni / lokaiH pRSTazcA'bhinavazreSThI mAyayovAca"mayA svayaM pAyasena prabhuH pAraNaM kAritaH" / aho ! dAnaM sudAnamiti devazabdaM zrutvA ca janA nRpAzcA'bhinavazreSThinaM muhurmuhuH prazazaMsuH / jIrNazreSThI ca svAmyAgamanaM cintayan sthito devadundubhidhvani zrutvA dadhyau-"mAM mandabhAgyaM dhik, mama manoratho viphlH| kathamanyathA prabhurmama gRhaM vihAyA'nyatra pAraNaM cakAra / prabhuzca pAraNaM kRtvA'nyatra jagAma / anantaraM ca tatrodyAne kevalI pArzvaziSyaH samAjagAma / nRpo janAzca gatvA taM papracchu:-"nagaryAmasyAM kaH puNyazAlI jana: ?" jIrNazreSThIti tena kathite ca loko jagau-"tarhi kathamasau svAminaM dazamaM parva - caturthaH sargaH na pAritavAn" abhinavazca pAritavAn / vasudhArA'pyabhinavazreSThigahe'bhUta / tatkathaM na sa pRNyazAlI" | tataH kevalyavAca"jinadattena jino bhAvata: pAritaH, tena cA'gre janmani so'cyutakalpaM gantA / yadi pAraNakAle'sau tAdRgbhAva: syAt tadA dundubhidhvani nA''karNayiSyad dhyAnavazAt kevalaM ca prApsyat / abhinavazreSThinA ca zuddhabhAvaM vinA jina: pAritaH / tenaihikaM vasudhArArUpaM phalaM prAptam" / tacchrutvA ca smito janaH svaM svaM dhAma jagAma / atha vIrajino grAmAdiSu viharan suMsumArapuraM gatvA'zokakhaNDodyAne'zokavRkSasyA'dhaH zilAtale kRtASTama ekarAtrikyA pratimayA tasthau / arthato'tra bharate vindhyapAdatalasthe bibhele sanniveze pUraNo nAma dhanADhyo gRhapatirbabhUva / sa ekadA'rdharAtre dadhyau mayA pUrvabhave nUnaM mahat tapa: kRtam / yenedRzI zrIH sammAnaM ca mamA'sti / pUrvakarmaNAmevA'tra phalaM labhyate / tato gRhavAsaM parityajya svajanAn pratibodhya bhaviSyadbhave phalaprAptyai tapazcariSyAmi / aSTabhirmAsairvayasA''yuSA ca tat karttavyaM yenA'nte sukhamedhate" / evaM dhyAtvA sa prAta: svajanAn bhojayitvA''pRcchya ca vratArthaM svasthAne putraM nyasya nAmnA prANAmaM tApasavrataM gRhItvA catuHpuTaM dArumayaM bhikSApAtramagrahIt / taddinAt prabhRtyeva ca sa sadA SaSThAnyakarot / AtApanayA cA'nvahamAtmAnaM tanUcakAra / pAraNAdine ca sa taccatuHpuTaM pAtramAdAya madhyAhne bhikSArthaM yayau / prathame puTe kSiptAM bhikSAM pAnthAdibhyo dvitIyapuTakSiptAM kAkAdibhyastRtIyapuTasthAM jalacarAdibhyazca dattvA caturthapuTasthAM bhikSAM sa rAga-dveSau vinA svayamAdat / evaM sa dvAdaza
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 77 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH varSANi bAlatapo vidhAya bibhelasannivezasyaizAnyAmanazanaM prapadya mAsAnte vipadya bAlatapaHprabhAvAccamaracaJcAyAM camarendro babhUva / ____ atha jAtamAtrastatrA'vadhinA bhuvanAntarANi pazyannUk saudharmendra vajrabhRtaM saudharmAvataMse vimAne sthitaM mahaddhi dRSTvA jAtakopa: svAnavocat-"ko'yamaprArthitaprArthako durAtmA nirlajjaH, surAdhamo mama zirasi sthitaH" / kRtAJjalibhiH sAmAnikAdyaiH surairmahAbalazcaNDAjJaH saudharmakalpendro'yamiti jJAtvA cA'tyantaM kruddhazcamara uvAca'madIyaparAkramamavijJAya yUyaM taM prazaMsatha, tasya pAtanAt svabalaM darzayiSyAmi / nahi ko'pyuccasthAnasthitimAtreNa prabhurbhavati" / tataH sAmAnikA Ucu:-'ayaM pUrvopArjitapuNyairmaharddhivikramo'sti devendraH / tvaM ca svapuNyamAtrabhirasmAkaM prabhurjAto'si / puNyavaze vibhave IrNyayA'lam / devendre tava vikramavyApAro hAsAya pAtAya ca syAt / tacchAntimehi, svapuNyaphalaM bhukSva" / ___ tatazcamarastAnuvAca-"bhItA bhavanto'traiva tiSThantu, ahameko'pi tena yuddhAya yAsyAmi / surA-'surANAM so'hameva cendraH syAm / nokasmin koze khaDgadvayaM yugapat tiSThati" / evaM svaM vikatthamAna: sa samutpatiSNuracintayat-"ete sAmAnikA mama hitA: satyavAco'pi syuH / daivAt parAjitasya mama kaH zaraNaM syAt ?" __ evaM vimRzyA'vadhi prayujya suMsumArapure vIraprabhuM pratimAsthaM dRSTvA tameva zaraNaM nizcityotthAya camarastumbAlayAkhyAmAyudhazAlAM jagAma / tatra sa parighaM gRhItvA camaracaJcayA nagaryA nirgatya vIrajinamupanamya parighaM muktvA natvovAca-"prabho ! tvatprabhAveNa zakraM jeSyAmi, upari sthitaH sa mAM bAdhate" / tataH punaH parighamAdAyaizAnyAM gatvA lakSayojanamAnaM tanuM vikRtya bhayaGkara dazamaM parva - caturthaH sargaH vizAlAkRtirgat saudharmendraM prati samutpapAta / kSaNAcchakramaNDalaM prApya trastaiH palAyitaiH kupitairvismitaizca surairdRzyamAnazcamara ekaM pAdaM padmavedyAmaparaM sudharmAyAM ca nidhAya parigheNendrakIlaM tristADayitvA bhrakuTIkuTilAnanaH zakramuvAca-"viTAnAmivaiSAM devAnAM samUhena garvitastvaM kiM mamopari vasasi ? adhunaiva tvAmadhaH pAtayAmi / ki camarendraM mAmapratimabalaM na jAnAsi?" zakrazca tAdRzavacanamazrutapUrvo vismita: smayate sma / avadhezca zakrastaM camaraM jJAtvA re ! palAyasveti bruvan vikaTabhrukuTirvajramutpATya cikSepa / camarazca vajramAgacchantaM sUryamulUka iva draSTumapyakSamaH zirasi pAdau kRtveva vIrajinaM zaraNaM prapitsuH palAyAmAsa / kSaNena ca tAdRG mahAtanurlaghudeho jAtaH / vajrazca tamanuyayau / itazca zakro vajraM muktvA sadyazcintayAmAsa-"asurANAmiha svataH samAgamane na zaktiH / tadasau jinaM taccaityaM muni vA kathamapi dhyAtvA prAptazaktirihA''gataH syAt" / evaM vimRzyA'vadhi prayujya vIraprabhAvAdAgatacamaraM vIrajinaM prati gacchantaM jJAtvA hA hA hato'smIti krandan vajramArgeNa laghu dhAvamAno yayau / tatrA'gratazcamarastatpRSThato vagaM tatpRSThatazca zakro yayau / pazcAt prasthito'pi cendro balavattvAd vegena tayoH samIpastho jAtaH / camarazca vajraranusriyamANo vIrajinaM pratimAsthaM zaraNaM zaraNamiti pUtkurvan prApya kunthuvat sUkSmo bhUtvA tatpAdayoH prAvizat / zakrazca vIrajinapAdayozcaturaGgulamaspRSTaM taM vajraM gAruDikaH sarpamiva muSTyA'grahIt / tathA vIraprabhu triHpradakSiNIkRtya natvA kRtAJjalirjAtaM vRttaM nivedyaizAnyAM sthitvA krodhanAzAya vAmapAdena
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhuvaM tADayitvA camaramuvAca-"vizvAbhayadaH prabhuH zritaH / mayA vairaM vihAya svapuraM gatvA sukhena tiSTha" / evaM camaramAzvAsya zakraH punaH prabhuM natvA svasthAnaM jagAma / camarazca prabhoH pAdAbhyAM nirgatya praNamya prabhumuvAca-"tvameva mama prANado'si, tvatpAdaM prapannA bhavAdapi mucyante, vajrAd mama trANaM kiyat / pUrvajanmakRtabAlatapa:prabhAvAdasurendratvamapi me'jJAnAnuviddham / tathA'pi mama tvatprapatti: zlAghyA / tvatprAptirhi sarvasyAH prApteH zreyasI" / evaM bhaktyA prabhu stRtvA natvA sa camarendra: svAM camaracaJcApUrI jgaam| tatra ca siMhAsanAsIno lajjAnamramukha: sAmAnikAdIn prAha-"yathA zakro yuSmAbhirvarNitaH, sa tathaivA'sti / mayA mohAt tad na jJAtam / vIraM zaraNaM prapadyaiva tadvajrAd mama muktirabhUt" / evamuktvA camaraH saparivAraH prabhumupetya natvA saGgItaM vidhAya punaH svanagaraM jagAma / atha prabhuH prAtarekarAtrikI pratimAM pArayitvA viharan bhogapurAkhyaM nagaraM prApa / tatra ca mAhendrakSatriyaH prabhuM dRSTvA mandamati: kharjUrIyaSTimutpATya prajihIrSurdhAvamAna: prabhudarzanArthamAgatena sanatkumArendreNa dRSTo nirbhatsito vavale / sa indrazca prabhuM natvA sukhavihAraM pRSTvA ca svaM dhAma yayau / ___ atha vIrajino viharan nandigrAmaM prAptaH pitRmitreNa nandinA bhaktyA pUjitaH / tato vihatya ca vIraprabhupeMDhakagrAmaM prAptavAn / tatra ca gopAlaH kezakRtarajjumAdAya prabhuM hantuM dadhAve / tadAnIM ca zakraH kUrmagrAmavadAzu tatrA''gatya gopaM nivArya prabhuM nanAma / vIraprabhuH tato nirgatya kauzAmbI nagarI jagAma / tatra ca zatAnIko nAma nRpa AsIt / ceTakanRpasya kanyA mRgAvatI ca dazamaM parva - caturthaH sargaH tasya rAjJo mahiSI jinabhaktA zrAvikA''sIt / tathA tannRpamantriNa: suguptasya bhAryA nandA zrAvikA mRgAvatyAH sakhI babhUva / tannagare dhanavAho nAma mahADhyaH zreSThI cA''sIt / tadbhAryA ca gRhakarmanipuNA mUlA nAma babhUva / prabhuzca tatra pauSakRSNapratipattithau duSkaramabhigrahaM jagrAha-"yadi lauhazRGkhalabaddhapAdA, muNDitA, kRtAnazanA, zokena rudatI, dAsItvamApanA nRpakanyA, dehalyantaH kRtaikapAdA bahi: sthitA'parapAdA, sarveSveva bhikSAcareSu sAdhuprabhRtiSu gRhAt pratinivRtteSu, zUrpakoNena mA kulmASAn cirAdapi dAsyati tadaivA'haM pArayiSyAmi nA'nyathe"ti / evamabhigrahaM gRhItvA prabhuH pratidinaM yathAkAlaM nAnAgRheSu pAraNArthaM bhramati sma / paurAzca dIyamAnAmapi bhikSAmabhigrahavazAt prabhAvanAdadAne svaM nindantastAmyanti sma / prabhuzcaivaM bhikSAmagRhNan dvAviMzati parISahAn sahamAnazcaturo mAsAn yAmAniva vyatIyAya / ___ athA'nyadA prabhubhikSArthaM suguptamantrigRhe praviSTo dUrAdeva nandayA dRSTaH / tato nandA svaM bhAgyaM varNayantI harSAt prabhumabhyudatiSThat / tathA kalpyAnyanna-pAnAdInyAnayati sma / prabhuzcA'bhigrahavazAt tAnyagRhItvaiva tato nirgatavAn / tato nandA'pUrNamanorathA khinnA svaM bahu nininda / tAM ca tAdRzIM dAsyuvAca-"ayaM devAryaH pratidinameva bhikSAmagRhItvaiva gRhAd niryAti na punaradyaiva" / tato nandA viziSTAbhigrahavazAt prabhubhikSAM nA''datte ityanumamau / tataH prabhorabhigrahaH kathaM jJeya iti cintayA sA mlAnavadanA tasthau / suguptazca tAM tathAvasthAM dRSTvA kAraNaM papraccha / nandA ca vizeSAbhigrahavazAt prabhubhikSAmagRhItvaiva gRhAd niryAti, tattasya
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 mean81 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ko'bhigraha iti buddhyA jAnAhItyuvAca / tataH prabhorabhigrahajJAnArtha prayatiSye iti sugupto jagAda / tadaiva ca tatrA''gatA mRgAvatyA vetriNI vijayA tayorAlApaM zrutvA devyAH kathayAmAsa / tajjJAtvA ca khinnayA mRgAvatyA vIraprabhobhikSAnAdAnaM jJAtvA tAmAzvAsya zatAnIko mantriNamAhUya-"prabhorabhigrahaM jAnIhi, yena taM pUrayitvA prabhuM pArayAmI"tyuvAca / tato mantryuvAca-prabhorabhigraho na jJAyate, tenA'hamapi khiye| tato nRpastathyavAdinamupAdhyAyaM dharmazAstrajJaM vIraprabhorabhigraha papraccha / dravyAdibhedAd bahavo'bhigrahAH zAstre vihitAH / tatra prabhoH ko'bhigraha iti viziSTajJAnaM vinA na jJeyamityupAdhyAyoktaM zrutvA ca nRpaH puryAmaghoSayat-"bhikSArthamAgatasya prabhorgRhItAbhigrahasyA'nekavidhA bhikSopanetavyA" / paurAzca nRpAjJayA zraddhayA ca tathA cakruH / vIraprabhuzcA'pUrNAbhigrahaH kvacidapi bhikSAM na jagrAha / tataH pauraiH khinnairlajjitaizcA'valokyamAnaH prabhubhikSAyA alAbhe'pi praphullavadanastasthau / itazca purA zatAnIka ekasyAM rAtrau nausainyena campApurIM ruNaddhi sma / tatazca campApurezo dadhivAhana: palAyiSTa / zatAnIkasyA''jJayA ca tadbhaTAstAM purIM svecchayA mumuSuH / tatra ca ko'pyauSTriko dadhivAhanasya priyAM dhAriNI tatputrI vasumatI ca jagrAha / zatAnIkazca kRtakRtyaH sainyaiH saha kauzAmbImAjagAma / auSTrikazca dhAriNyA rUpeNa mohito mArge gacchan janAnuccairuvAca-"iyaM prauDhA rUpavatI ca mama bhAryA bhaviSyati / etAM kanyakAM ca puryAzcatuSpathe nItvA vikreSye" / dazamaM parva - caturthaH sargaH tacchrutvA ca dhAriNI manasi dadhyau-"zuddhavaMzajA'haM kulInasya dadhivAhanasya patnI jinabhaktA cemaM zabdaM zrutvA'pi jIvAmi, mAM dhik, tadbalAdapi prANAMstyajAmi" / evamudvignAyAstasyAH zokamagnahRdayAyAH prANAH kSaNAdapi gatAH / auSTrikazca tAM mRtAM dRSTvA svadurvacanaM muhunininda / kanyA'pyevaM mA mriyatAmiti vimRzya ca sa tAM sAmnA''lapan purImAnIya vikretuM rAjamArge sthaapyaamaas| dhanAvahaH zreSThI ca daivAt tatrA''gatastAM dRSTvA kulInAmanumAya ca naiSA hInahaste patatviti vicArya cepsitaM mUlyaM dadau / tatassa sAnukampo vasumatIM svagRhaM nItvA pRcchati sma-'kasya sutA'si, kastava svajanaH, mA bhaiSIH / tvaM mama sutevA'si / sA ca mahattvena svakulaM vaktumakSamA na kiJciduvAca / namramukhI ca tasthau / tataH zreSThI mUlAmuvAca-"asAvAvayorduhitA, tadiyaM yatnato lAlyA pAlyA ca" | atha sA bAlA vasumatI dhanAvahazreSThigRhe svagRhavadeva tsthau| tasyA vinayAdibhizca candanavad raJjitaH zreSThI tAM parijanaiH saha candanetyAcakhyau / kramAcca prAptayauvanAM zreSThino harSadAM nisargasundarI candanAM dRSTvA mUlA seA dadhyau-"etAM putrIvat svIkRtyA'pi rUpamohitaH zreSThI yonAM pariNayet tamuhaM jIvantyapi mRtaiva" / evaM hRdi tAmyantI sA mUlA durAzayAd divAnizaM cintA magnA tasthau / ekadA ca ghartiH zreSThI gRhamApaNAdAjagAma / tadAnIM ca daivAt prAdaprakSAlake'nupasthite vinayavatI candanA zreSThinA niSiddhA'pyutthAya pituriva tasya pAdau kSAlayituM pravRttA / tadAnIM ca tasyAH kezapAzo'Ggavalanena jalArdrabhUmau parisrastaH / tataH zreSThI vAtsalyAllIlAyaSTyA tamuddhRtyA''darAd babandha /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mUlA ca gavAkSasthA tad dRSTvA dadhyau-yA pUrvaM mama zaGkA sA'dya pratyakSA jAtA / yato'syAH zreSThinA kezabandha: patnItvanibandhanam / nedRzI pituH kriyA bhavati, tadiyaM mUlAdevocchedanIyA" / evaM vimRzya mUlA durAzayA tasthau / zreSThI ca kSaNaM vimRzya bhirnirjgaam| mUlA ca nApitamAhUya candanAmamuNDayat / pAdayoH zRGkhalaM kSiptvA kruddhA tADayitvA ca gRhakoNe sthApayitvA kapATaM dattvA parivAramuvAca-"pRcchato'pi zreSThino naitat kathanIyaM kenA'pi, anyathA sa mama kopabhAjanaM syaat"| evaM candanAyA niyantraNAM vidhAya mUlA mUlagRhaM jagAma / zreSThI ca sAyaMkAle samAyAtaH kva candanetyapRcchat / mUlAbhayAcca na ko'pi jagAda / tataH zreSThI 'sA kvA'pi ramate, gRhopari vA syAdi'tyabudhyata / evameva sa zreSThI rAtrAvaSyapRcchat / kintu pUrvavadeva ko'pi nA''khyat / tena ca sa vizuddhadhI: zreSThI candanA suptA'stItyevamevA'budhyata / evaM ca candanAM dvitIye tRtIye ca divase'pazyan sandehamupagataH kupitazca parijanamuvAca-candanA kvA'stIti kathaya, jAnanto na brUyAt cet sarvAn vo nigrhiissyaami"| evaM zrutvA kA'pi vRddhA dAsI dadhyau-"ahaM ciraM jIvitA, maraNaM mama samIpaM candanAvRttAnte mUlA mama kiM kariSyati ?" evaM dhyAtvA sA mUlA-candanayorvRttAntaM kathayAmAsa / tathA sA zreSThinazcandanAgRhaM darzayAmAsa / tataH zreSThI svayaM dvAramudghATayAmAsa / tatra ca muNDitAM nigaDitAM kSut-pipAsAta sAzrunetrAM candanAM dRSTvA tAM 'tvaM vizvastA' bhavetyAzvAsya tadbhojyAnayanArthaM zIghraM rasavatIM yayau / tatra ca viziSTa bhojyaM daivAdapazyan zreSThI zUrpakoNe kulmASAnAdAya dazamaM parva - caturthaH sargaH ...83 dadau / tathA tAvadetAn bhutva yAvad nigaDacchedAya kAramAnayAmItyuktvA zreSThI bahirjagAma / candanA ca tadAnIM dadhyau-"aho ! kva mama rAjakule janma, kva cedRzyavasthA / asmin saMsAre vastu kSaNAdeva viparivartate, etad mama pratyakSam / sAmprataM kiM karomi ? mama SaSThapAraNAyA'mI kulmASA eva samprati santi / tadyadyatithiH ko'pyAyAti tasmai nivedyaiva bhuJje nA'nyathA" / evaM dhyAtvA sA dvAre itastato dRSTiM ddau| tadAnImeva ca vIrajino bhikSArthamitastataH paryaTastatrA'gAt / tatastAdRzAtithilAbhena svakarma prazaMsantI sA kulmASazUrpamAdAya prasthitA svamekaM pAdaM dehalyA antaraparaM ca bahirdattvA nigaDainiyantritatvAd bahirgantumasamarthA tatra sthitvaiva bhaktyA vIraprabhumuvAca"prabho ! yadyapyetad bhojanaM na yogyaM tathA'pi paropakArI bhagavAn gRhItvaitad mAmanugRhNAtu" / tata: prabhustadannaM dravyAdi zuddhaM svAbhigraha pUrNa ca jJAtvA kulmASabhikSArthaM karaM prAsArayat / candanA ca dhanyA'hamiti cintayantI prabhoH kare zUrpakoNena kulmASAn dadau / tadAnIM prabhorabhigrahapA devAstatrA''yayuH / tathA vasudhArAprabhRtIni paJca divyAni cakruH / tathA candanAyA nigaDAni tutruTuH / tatpade sauvarNAni nUpurANi jajJe / mUni kezapAzazca pUrvavat jajJe / tathA devaiH sA candanA sarvAGga ratnAlaGkRtA vihitA / tathA te uccairjagurnanRtuzca / mRgAvatIzatAnIko nandA-suguptau ca dundubhidhvani zrutvA sprivaaraasttraa''yyuH| zakro'pi prasannamanA: zIghra pUrNAbhigrahaM prabhuM vandituM tatrA''yayau / campAvaskandane AnIto dadhivAhanasya kaJcukI saMpulazca rAjJA tadaiva muktastatrA''gato vasumatIM dRSTvA tatpAdayoH
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH patitastAmapi rodayan ruroda / nRpeNa kiM rodiSIti pRSTazca sa uvAca"iyaM dhAriNI-dadhivAhanayoH putrI naSTavibhavA pitRbhyAM hInA dAsIvadanyagRhe vasatIti rodimi" / ___tato nRpa uvAca-"iyaM na zocyA, yayA sampUrNAbhigraho vIrajina: pratilAbhitaH" / tato mRgAvatyuvAca-"dhAriNI mama svasA, tadiyaM bAlA mamA'pi duhitA / prabhuzca dinapaJcakanyUnaSaNmAsItapaHpAraNaM kRtvA dhanAvahagRhAd nirjagAma / zakrazca zatAnIkaM lobhAdhikyAd vasudhArAM grahItumudyatamuvAca-"neha tava svAmitvam, iyaM kanyA yasmai vasudhArAM dadAti sa eva labhate" / tato nRpeNa ko vasudhArAM gRhNAtviti pRSTA candanovAca-"ayaM dhanAvahaH zreSThI pAlanAd mama pitA, sa eva gRhAta" / tataH zreSThI tAM vasudhArAmAdade / tataH zakraH puna zatAnIkanRpamuvAca-"viSayavirakteyaM bAlA camaradehA vIrasya kevale jAte prathamA ziSyA bhaviSyati, tadeSA prabhoH kevalotpattiM yAvat tvayA pAlanIyA" / evamuktvA zakraH prabhu praNamya svaM dhAma yayau / zatAnIkazca candanAM svAntaHpuraM ninAya / tatra ca sA prabhoH kevalotpattiM dhyAyantI tasthau / mUlA cA'narthakAriNI zreSThinA nirvAsitA durthyAMnA vipadya narakaM jagAma / dazamaM parva - caturthaH sargaH svayameva cchinnamUrdhA jAtaH / tato viharan vIrajinazcampApurIM prApya svAtidattadvijasyA'gnihotrazAlAyAM dvAdazI prAvRTcaturmAsImupoSitastasthau / tatra ca maharddhiko pUrNabhadra-mANibhadrau yakSau pratyekaM rAtrimAgatya prabhuM pUjayataH sma / tataH svAtidatto dadhyau-kimasau devAryaH kimapi vetti, yadamu prati rAtri devAH pUjayanti ?" evaM vicintya jijJAsuH sa Agatya prabhuM papraccha-"dehe mastakAdyaGgapUrNe ko jIva ucyate ?" tataH prabhuruvAca-"yo'hamiti manyate sa jIvaH" / tato dvijena 'so'pi ka' iti pRSTaH prabhuruvAca-"sa dehabhinnaH sUkSmaH" / tata: 'sUkSmo'pi sa ka' iti dvijena pRSTaH prabhuH "indriyairagrAhyaH sa" ityuktaH prabhuM tattvajJaM jJAtvA bhaktyA pUjayAmAsa / prabhuNA bhavya iti kRtvA pratibodhitaH / caturmAsyAM gatAyAM ca prabhujRmbhikAgrAmaM gataH / zakrazca nATakaM darzayitvA prabhumuvAca-"prabho ! adya prabhRti katibhireva dinaiH kevalajJAnaM bhavato jAyeta" / evamuktvA ca zakraH prabhuM natvA svasthAnaM jagAma / vIraprabhuzca meNDhakagrAmaM jagAma / tatra ca camarendraH sametya prabhuM natvA sukhavihAraM pRSTvA svaM bhavanaM jagAma / / atha prabhuH SaNmAni nAmadheyaM grAmaM gatvA bahi: kAyotsargeNa dhyAnamagnastasthau / tadAnIM ca prabhoviSNubhavArjitaM zayyApAlakarNayostaptatrapukSepajaM vedyaM karmodIrNam / zayyApAlajIvazca tatra gopAlo jAtaH / prabhoH samIpe vRSabhAn muktvA so dohAdyarthaM yayau / vRSabhAzca caranto vanaM vivizuH / kSaNAdAgato gopAlazca vRSabhAnadRSTvA prabhuM papraccha / prabhuzca na kimapyuvAca / tena kruddhaH sa prabhoH karNayoH kAzazalAke cikSepa / tathA atha viharan prabhuH sumaGgalaM grAmaM prAptaH sanatkumArendreNA''gatya vanditaH / tatazca viharan prabhuH satkSetrasannivezaM gato mAhendrakalpendreNaitya bhaktyA vanditaH / tataH pAlakagrAmaM gataH prabhuryAtrAyai prasthitena bhAyAlena vaNijA dRSTo-asau bhikSurazakunamityasya mUrdhanyasi kSipAmI"ti prabhuM hantuM dhAvita: siddhArthavyantareNa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tena tathA te zalAke tADite yathA te milite akhaNDaikazalAkatvaM prApatuH / etau kIlako ko'pi mA kRSaditi sa mandadhIstatkIlaka bahiraMzaM chittvA jgaam| prabhuzca karNayoH pIDito'pi zubhadhyAnAdacalito dharmadhyAnaM praap| pAraNArthaM ca prabhuH siddhArthavaNiggehaM prAptastena bhaktyA pratilAbhitaH / tatra siddhArthasya mitraM pUrvAyAto vaidyaH kharakaH prabhuM dRSTvovAca-"aho ! prabhoH samagralakSaNA mUrtimAnatvena zalyavatI lakSyate / tataH sambhramAt siddhArthe bhagavato dehe kva zalyamiti samyaG nirUpaye"tyuktaH sa vaidyaH samyak pazyan prabhoH karNayoH kIlau dadarza / siddhArthasyA'pi tadadarzayacca / tataH siddhArtha uvAca-"kenA'pi krUreNedaM karma kRtaM, tacchalyoddhArAya yatnaM kuru / prabhoH karNayoH pIDA hi mamaiva pIDeti mnye'| tato vaidya uvAca-"prabhuH karmakSayAyaivA'pakAriNamupaikSiSTa nA'zaktyA / ayaM ca dehe'pi nirmamaH kathaM cikitsyaH, ya: pIDAM karmanirjarArthamiSTAM manyate ?" tata: siddhArthaH punaruvAca-"nA'yaM vivAdAvasaraH, cikitsaiva khalu karttavyA / tayorevaM vadatozca prabhunirapekSatvAt tato gatvA bahirudyAne zubhadhyAnamagnastasthau / tau ca siddhArtha-kharako bheSajAdikaM gRhItvA tadudyAne bhagavantamupajagmatuH / ___tatastau prabhuM tailadroNyAmupavezya tailenA'bhyajya ca balavadbhiH saMvAhakairamardayatAm / tanmardanAt sandhiSu zlatheSu satsu tau saMdaMzAbhyAM yugapat karNakIlakAvakRSyetAm / tato'vaziSTaM vedanIyaM karmeva prabhoH karNavivarayoH sarudhiraM kIladvayaM niryayau / kIlakarSaNena ca tathA vedanA jAtA yathA prabhurvajAhataparvata iva bhISaNArAvaM rarAsa / tatastau siddhArtha dazamaM parva - caturthaH sargaH 87 kharako saMropaNabheSajena ko ropayitvA prabhuM praNamya kSamayitvA ca svagRhaM jagmatuH / evaM prabhorvedanAkarAvapi tau devazrIbhAjanamabhUtAm / du(opAlazca svAmivedanAnimittaM saptamanarakaduHkhabhAjanamabhUt / prabhobhairavArAvAcca tadudyAnaM mahAbhairavamiti prathitam / lokAzca tatra devakulaM viddhuH| tadevaM prabhoH sarveSUpasargeSu sarvajaghanyaSUtkRSTaM kaTapUtanAzItaM, madhyamaM kAlacakraM, zalAkoddharaNaM cotkRSTam / gopArabdhAzcopasargA gopenaiva paryavasitAH / tathA prabhozcaturmAsakSapaNAni nava, dvimAsikAni SaT, mAsakSapaNAni dvAdaza, ardhamAsakSapaNAni dvisaptatiH, ekaM SaNmAsIkSapaNaM, trimAsikaM dvayaM, sArdhamAsikaM dvayaM, sArdhadvimAsikaM dvayaM, bhadrAdipratimAtrayaM cA'bhUvan / tathaikamabhigrahayuktaM dinapaJcakanyUna SANmAsikaM kSapaNamabhUt / caramAyAM rAtrau kAyotsargayuktA aSTamabhaktata ekarAtrikyo dvAdaza pratimAH, ekonatriMzadadhike dve SaSThazate ca prabhorabhUvan / nityabhaktaM caturthaM ca kadA'pi nA'bhUt / tathaikonapaJcAzaM pAraNAdinaM zatatrayamabhUt / evaM prabhovratadinAt sapakSikA sArddhA dvAdazAbdyabhUt / evaM prabhurjalarahitaM sarvaM tapazchadmastho vidhAyopasarga sahamAno viharan RjupAlikayA mahatyA nadyA zobhitaM jRmbhakasannivezaM jagAma // 4 // iti dazame parvaNi zrImahAvIradvitIyaSaDvarSachAsthavihAra varNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH atha vIraprabhu RjupAlikAyA nadyA uttare tIre zyAmAkanAmagRhikSetre zAlatarutale'vyaktacaityasamIpe utkaTikAsanena kRtaSaSTha AtApanAparastasthau / tatra ca prabhoH zukladhyAnasthasya kSapakazreNigatasya jIrNarajjuriva ghAtikarmANi tutruTuH / tato vaizAkhazukladazamyAM hastottarAsthe candre divasasya caturthe prahare samujjavalaM kevalajJAnamutpannam / tata indrA Asanakampena tajjJAtvA pramuditA devaiH saha tatrA''gatya nRtyAdikaM vidhAya prativapraM caturiM vapratrayayuktaM samavasaraNaM yathAvidhi vidadhuH / atra ko'pi sarvaviratiyogyo nAstIti jAnannapi vIrajinaH kalpavazAt tatropaviSTo dezanAmakarot / tattIrthe ca samutpanne gajarathaH kRSNavarNo vAme bhuje bIjapuraM dakSiNe nakulaM ca dadhan mAtaGgo yakSaH, siMhavAhanA haritakAntirvAmayorbhujayormAtuliGga-vallakyau dakSiNabhujayo: pustakA-'bhaye ca dadhAnA siddhAyikAdevI ca zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / ___ atha vIrajinastatropakArayogyajanAbhAvAt tIrthakaranAmakarmAnubhavAya devaiH parivRtaH svarNakamaleSu pAdau bibhrad yajJAya militaiH pratibodhapAtraiH ziSyasamudAyasamanvitairgItamAdyairvirAjitAmapApAM purI jagAma / tatpuryAH samIpa eva mahasenavanAkhyodyAne devAH samavasaraNaM dazamaM parva - paJcamaH sargaH cakruH / vIrajinazca sarvAtizayayukto devAdibhiH stUyamAnaH pUrvadvArA tatra praviveza / dvAtriMzaddhanUnnataM caityavRkSaM pradakSiNIkRtya namastIrthAyetyuktvA sapAdapIThe pUrvaratnasiMhAsane prAGmukha upaviveza / devAzcA'nyAsu dikSu tisRSu prabhoH pratibimbAni vicakruH / tataH surAdayo yathA dvAraM pravizya prabhumukhaM pazyanto yathAsthiti tasthuH / zakrazca bhaktyA vIrajinaM natvA stutvA ca virarAma / tataH prabhuH sarvabhASAmayyA girA dezanAmakArSIt-"aho ! samudra ivA'pAro bhayaGkarazca saMsAra: / taro/jamiva tasya hetuH kamaiva / dehI svakRtakarmaNaivA'vivekI kUpakhanaka iva nIcairgatimApnoti / harmyakAraka iva ca dehI sadAzayaH svakarmaNaivordhvagatiM yAti / tat karmabandhahetuM hiMsAM varjayet / svaprANAniva paraprANAnapi trAyeta / na mithyA vaktavyA, kintu satyameva vadet / AtmapIDAmiva dehI parapIDAM pariharet / kasyacid dhanasya haraNaM vadha eveti jano'dattaM nA''dadIta / jIvasaGghanAzahetuM maithunaM varjayet / parabrahmaprAptaye brahmacaryamevA''zrayet / parigrahaM parityajet / tenA'tibhAreNa vRSabha iva pIDito jano'dhaH patati / hiMsAdIn sUkSmAn parihartumanIzvaro bAdarAMstyajet" / evaM vIrajinasya dezanAM zRNvanto janA AnandamagnAstasthuH / itazca magadhadeze gobaragrAme gautamagotro vasubhUtirdvijo babhUva / tasya pRthivyAM patnyAM gautamagotrIyA indrabhUtyagnibhUtivAyubhUtinAmAnaH putrA abhUvan / kollAke ca dhanumitrasya dvijasya vAruNyAM panyAM vyakto, dhammillasya dvijasya ca bhadrilAyAM sudharmA ca putrau bbhuuvtuH| mauryAkhyasanniveze dvijo mitho mAtRSvastreyakau dhanadevamauryAvabhUtAm / tayordhanadevasya vijayadevAyAM bhAryAyAM maNDakanAmA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH putro'bhUt / tasmin jAte ca dhanadevo vipannavAn / lokAcAravazAccASbhAryo mauryako vijayadevAM svabhAryAM cakAra / kramAcca mauryasya vijayadevAyAM mauryaputra iti nAmnA prathitaH putro'bhavat / 90 tathA vimalApuryAM (mithilApuryAm) devAkhyabrAhmaNasya jayantyAM panyAmakampito nAma putro babhUva / kozalApuryAM vasunAmadvijasya ca nandAyAM bhAryAyAmacalabhrAtA nAma putro'bhUt / vatsadeze tuGgikAkhye sanniveze dattAkhyadvijasya karuNAyAM patnyAM metAryo nAma suto'bhavat / tathA rAjagRhanagare balAkhyaviprasya bhadrAyAM bhAryAyAM prabhAso nAma suto'bhavat / te ekAdazA'pi zAstrasya pAradRzvAno gautamAdyA upAdhyAyAH ziSyaiH parivRtA Asan / *** apApAyAM nagaryAM yaSTukAmo vipraH somilazca tAn yajJakarmanipuNAn zraddhayA''ninAya / tatra gautamo vIraM vivandiSUn surAnAgacchato'valokya dvijAnuvAca - "amI devA mantreNA''hUtA dRzyarUpA iha yajJe samAgacchanti, tadyajJasya prabhAvaM pazyata" / kintu cANDAlagRhamiva yajJavATaM tyaktvA samavasaraNaM prati deveSu gacchatsu loko'vocat - "atizayazAlI sarvajJa udyAne samavasRtaH / taM nantumamI devAH paurAzca pramuditA yAnti" / tacchrutvA sarvajJetyakSaramAkrozamivA' sahiSNurindrabhUtiH krodhAt svAn janAnavAdIt - "AmraM tyaktvA maruvAsinaH karIramiva mAM tyaktvA janAH pAkhaNDinaM yAnti, dhik / mamA'pyagre ko'pi sarvajJo'sti kim ? janA mUrkhAstaM yAnti, khalu yAntu | amI devAH kathaM yAnti ? nUnamasya ko'pi mahAn dambhaH / taddevAnAM mAnavAnAM ca pazyatAmasyaiSo'haM sarvajJatAgarvamapaharAmi " / dazamaM parva paJcamaH sargaH athaivaM sa garvAduktvA zatapaJcakaziSyaparivRtaH samavasaraNe vIrajinamupayayau / tatra ca prabhoH RddhimapratimaM tejazca dRSTvA vismita indrabhUtiH sthitaH / tato vIrajino bho ! indrabhUte ! gautama ! svAgatamiti sudhAmadhurayA vAcovAca / tato gautamo dadhyau"kimasau mama gotraM nAma ca vetti ? yadvA lokaprasiddhaM mAM ko na vetti ? yadyayaM mama manaHsthaM saMzayaM vakti cchinatti ca jJAnena tadA''zcaryam" / tadA vIrajinastamuvAca - "jIvo'sti na veti tava saMzayo'sti, kintu caitanyalakSaNena jIvo'styeva / yadi puNya-pApabhAg jIvo na syAt tava yajJadAnAdikaM nirnimittaM syAt" / evaM prabhorvacaH zrutvA sa indrabhUtirmithyAtvena sahaiva sandehaM tyaktvA vIrajinaM praNamya covAca - " mandadhIrahaM tvatparIkSArthamihA''gatastvayA sAdhu bodhito'smi / duSTamapi mAmadya bhavaviraktaM pravrajyAdAnenA'nugRhANa " / tato vIra jinastamAdyaM gaNadharaM jJAtvA ziSyapaJcazatIsahitaM svayaM pravrAjayA mAsa / tataH kubereNaupaDhaukitaM dharmopakaraNaM gRhNan niHsaGgo gautamo dadhyau - "niratIcAravratapAlane yadyetadupayujyate taddharmopakaraNaM vastrapAtrAdikaM grAhyameva / anyathA chadmasthaiH SaDjIvakAyayatanAtatparaiH kathaM prANidayA samyak pAlayituM zakyate ? yadudramAdizuddhaM guNavacca tad gRhItamahiMsAsAdhanamiti tad grAhyameva / jJAnAdiyukta AdyantamadhyeSu zuddhaM sUtrArthaM sAdhayet / yastvajJAnI jano'tra parigrahaM cintayati sa hiMsaka eva / dharmopakaraNe parigrahadhIrduSTA / nahi vinA dharmopakaraNaM jalakAyAdivividhajantUnAM trANasambhavaH / dhRtopakaraNo'pi mano
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vaca:-kAyairazuddho'santoSabhAk svaM pratArayati" / evaM vimRzya sa indrabhUtiH ziSyaiH saha devApitaM dharmopakaraNaM jagrAha / atha taM pravrajitaM zrutvA'gnibhUtirdadhyau-"nUnaM tenaindrajAlikenendrabhUti: pratAritaH / tatsarvajJammanyaM tamahaM gatvA jitvA svaM bhrAtaramAnayAmi / nahi mAyAM vinendrabhUti zAstrapAradRzvAnaM ko'pi jetaM kSamaH / yadi sa me saMzayaM jJAtA chettA ca tadA'hamapIndrabhativat saziSyastacchiSyaH syAm" / evaM dhyAtvA'gnibhatiH ziSyapaJcazatIsamanvitaH samavasaraNe upajinaM yayau / / vIrajinazca tamAha-'dvijAgnibhUte ! gautamagotra ! karmA'sti na veti tava saMzayaH / pratyakSAdipramANagocaraH karma mUrtamamUrto jIva: kathaM badhnIyAt ? tathA'mUrtasya jIvasya mUrtena karmaNA kathamanugrahopaghAtAviti tavA''zaGkA / sA na samIcInA / yataH sAtizayajJAnavatAM karma pratyakSameva / tvAdRzAnAM tu jIvavailakSaNyato'numAnagamyamastyeva / karmavaicitryAdeva prANinAM sukha-duHkhAdayo bhavanti / ke'pi nRpAH ke'pi gajAdivAhanAH, kecicca pAdacAriNaH, keciddhanADhyAH, kecid bhikSukAH, dezakAlAdisAmye'pi kasyA'pi vaNija: pracuro lAbhaH kasyacicca mUladhanasyA'pi hAniH / evaMvidhakAryavaicitryasya karmaiva hetuH / nahi kAraNaM vinA kAryamupajAyate / AkAza-ghaTayoriva cA'mUrtena jIvena karmaNAM sambandhaH / madirauSadhAdibhiriva cA'mUrtasyA'pi jIvasya karmaNopaghAtA-'nugrahau nA'yuktau / evaM prabhuNA chinnasaMzayo'gnibhUtiH ziSyapaJcazatyA sahitaH pravavrAja / dazamaM parva - paJcamaH sargaH atha vAyubhUtirdadhyau-"yena tAdRzau me bhrAtarau jitau sa nUnaM sarvajJaH / tattasya pUjanAdibhiH pUtAtmA chinnasaMzayazca syAm" / evaM vicArya sa gatvA prabhuM praNanAma / tato vIrajina uvAca-"jIvadehayorabheda iti tava bhramaH / jIvaH pratyakSAdyaviSayatvAd na dehabhinnaH, kintu jalabuddavat sa dehe mUrcchatIti tava yuktirapi mithyA / yato jIvaguNAnAmicchAdInAM pratyakSato jIva: sarvaprANinAM dezata: pratyakSaH / nendriyAdirUpo jIvaH, indriyAdyapagame'pi smaraNAd dehasadbhAve'pi maraNAcca" / evaM vIravANyA chinnasaMzayo bhavavirakto vAyubhUtiH ziSyapaJcazatIsahito dIkSAM lalau / atha vyakto'pi cendrabhUtyAdijetAraM sarvajJaM mattvA chinne saMzaye tacchiSyatvaM hRdi kRtvA prabhumupAgataH / tato vIrajina uvAca"vyakta ! tavetthaM dhAraNA yat pRthivyAdIni bhUtAni na santi, pRthivyAdibuddhistu jalacandravad bhramAdeveti sarvaM zUnyameva / sA ca tava matimithyaiva / yadi sarvaM zUnyaM syAt kathamanubhUyamAnAH suranarAdisvapnA-'svapnAdibhedAH syuH" / evaM chinnasaMzayo vyakto'pi ziSyapaJcazatIyutaH pravavrAja / tataH sudharmopAdhyAyo'pi svasaMzayacchedAya prabhumupAyayau / vIrajinazca tamuvAca-"sudharman ! ihabhava-parabhavayostulya eva dehI, kAryasya kAraNAnurUpatvaniyamAt / nahi dhAnyebhyo yavAH prarohantIti tava buddhiH / sA na yuktA / yato yo yatheha karmA'rjayati parabhave tasya tathA gatiH / karmavaicitryAdeva bhavavaicitryam / bhave hi karmaiva kAraNam / na vA kAraNAnurUpameva kAryam / zRGgAdibhyo vilakSaNazarAdikAryadarzanAt" / ityAkarNya cchitrasaMzaya: sudharmA'pi ziSyANAM paJcabhiH zataiH saha pravavrAja /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato maNDikaM saMzayacchide samAgataM prabhuruvAca-"maNDika ! bandha-mokSayoste saMzayo na yuktaH / yato mithyAtvAdibhirbandho nAma karmazleSo jIvasya / tenaiva hi jIvasya nAnAbhavabhramaNam / jJAnAdibhistu karmaparizATo mokSaH" / evaM prabhugirA chinnasaMzayo maNDikaH ziSyANAM sArdhatrizatyA pravavrAja / tato mauryaputraH saMzayacchedAya samupAgataH / tamapi prabhurAha"mauryaputra ! tava deveSu saMzayo nirmUla: / pratyakSameva hyetAn devAn pazya / anyasmin kAle tvete nA''yAnti, kintu matsamavasaraNa evaite samAyAnti ! jinaprabhAvAcca jinajanmAbhiSekAdAvapyete devA bhuvi samAgacchanti / taddevAH santyeva" / iti prabhorvacaH zrutvA chinnasaMzayo mauryaputro'pi ziSyANAM sArdhatrizatyA pravavrAja / tataH samAgatamakampitamapi prabhurAha-"akampita ! nArakAH kadA'pyadarzanAd na santIti te matirna yuktA / karmAdhInatvAddhi te neha samAyAnti / yathA tvAdRzAstatra karmavazAdeva gantumasamarthAH / tatte tvAdRzAmanumeyA jJAninAM ca pratyakSAH / na ke'pi kevalina iti vacazca mayi pratyakSe sati mithyaiva" / tacchrutvA prabuddho'kampitaH ziSyatrizatyA saha pravavrAja / tataH samAgato'calabhrAtA / tamapi ca prabhurAha-"acalabhrAtaH ! puNya-pApayoste sandeha: / sa na yuktaH / yataH puNya-pApayoH phalaM loke pratyakSamevA'nubhUyate / puNyasya hi dIrghAyuSyalakSmyAdikaM viparItaM ca pApasya phalaM prasiddhameva" / tena prabhuvacasA chinasaMzayo'calabhrAtA ziSyazataiH saha vratamupAdade / tato metAryaH svAminamupAjagAma / taM ca prabhurAha-"metArya ! paraloko nAstIti tava dhIbhUtebhyazcetanotpattimatimUlA / sA ca na dazamaM parva - paJcamaH sargaH yujyate / bhUtebhyo hi jIvo bhinnaH / bhUteSu militeSvapi cetanA'nupalambhAt / tata eva ca caitanyaM na bhUtadharma: kintu jIvadharmaH / jAtismaraNAditazca jIvo bhUtabhinnaH paralokagazca sidhyatyeva" / tacchrutvA prabuddho metAryaH ziSyatrizatyA saha dIkSAmagrahIt / tataH prabhAsaM cA''gataM prabhuruvAca-"prabhAsa ! mokSe tava saMzayo na yuktaH / karmakSayo hi mokSaH / karma ca vedavAkyato jIvadazA nAnAtvAcca siddhameva / jJAnAdibhizca karma kSIyate / mokSaH kevalinAM pratyakSazca" / tena ca cchinnasaMzayaH prabhAsaH ziSyazatatrayyA dIkSAM gRhItavAn / tadevaM kulInAH prAjJAH saMvignA lokavandyA ekAdazA'pIndrabhUtyAdayo vIrajinasya mUlaziSyA abhavan / *** itazca candanA zatAnIkanRpagRhe sthitA gagane devAn gatAgataM kurvato'valokamAnA prabhoH kevalotpattiM nizcikye / tato vrataM jighRkSuH samIpasthairdevaiH samavasaraNaM nItA prabhuM triHpradakSiNIkRtya natvopaviSTA sA / aparA api ca nRpa-mantriputrya: pravrajyArthaM tatra samAgatAH / prabhuzca candanAmagre kRtvA tAH sarvAH prAvAjayat / sahasrazo narA nAryazca zrAvakatvaM jagRhuH / ___ athaivaM caturvidhe saGke jAte prabhurindrabhUtyAdInAM sthityutpAdavyayAtmikAM tripadImupadideza / te ca tatripadyA''cArAGgaM sUtrakRtaM sthAnAGgaM samavAyAGgaM bhagavatyaGgaM jJAtAdharmakathAmupAsakadazAmaMta kRddazAmanuttaropapAtikadazAM praznavyAkaraNaM vipAkazrutaM dRSTivAdazceti dvAdazAGgAni cakruH / dRSTivAde cotpAdA-''grAyaNIye vIryapravAdamastinAstipravAdaM jJAnapravAdaM satyapravAdamAtmapravAdaM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH karmapravAdaM pratyAkhyAnaM vidyApravAdaM kalyANakaM prANAvAyaM kriyAvizAlaM lokabindusAramityevaM caturdaza pUrvANi sUtrayAmAsuH / aGgebhyaH pUrvameva sUtritAni tAnIti pUrvANi kathyante / evaM racanAM kurvatAM saptagaNadharANAM teSAM mitho vibhinnAH sapta sUtravAcanAH ajAyanta / akampitA-'calabhrAtrormetArya-prabhAsayozca mithastulyA eva vAcanA abhUvan / vIrajinasyaikAdazasvapi gaNadhareSu dvayordvayorvAcanayoH sAmyAd nava gaNA Asan / 96 atha kAlajJaH zakraH saugandhikaratnacUrNapUrNaM sthAlamAdAya prabhupArzve'sthAt / indrabhUtyAdayazcA'pi kramazo namramUrdhAnaH prabhorAjJAM pratIcchvastasthuH / prabhuzca dravyairgaNaiH paryAyaizca tIrthamanujJAtamiti bruvan gautamazirasi pUrvaM cUrNaM kSiptvA kramazo'nyeSAmapi zirasi cikSepa / devAzca tadAnIM pramuditAzcarNapuSpavRSTi cakruH / tataH prabhurasau ciraJjIvI ciraM dharmaM dyotayiSyatIti sudharmANamagre kRtvA gaNamanvajJAsIt / tadAnImeva ca prabhuH sAdhvInAM saMyamodyogaghaTanArthaM candanAM pravarttinIpade sthApayAmAsa / tataH prathamapauruSyAM pUrNAyAM prabhurdezanAM visasarja / tatra ca nRpopanIto baliH prAgdvAreNa praviveza / AkAze utkSiptasya tasya balerardhaM surA jagRhu: / patitasyA'rdhasyA'rdhaM nRpo janAzca zeSaM jagRhu: / tataH prabhurutthAya devacchande upAvizat / tataH prabhoH pAdapIThe samAsIno gautamo dezanAM cakAra / dvitIyasyAM pauruSyAM pUrNAyAM ca gautamo'pi dezanAyA virarAma / tataH prabhustatra katiciddivasAn vyatItya lokAn pratibodhya surAdibhiH sevamAno mahIM vijahAra // 5 // iti dazame parvaNi zrImahAvIrakevalajJAnacaturvidhasaGgotpattivarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 // SaSThaH sargaH athA'tra bharate kuzAgrapuranagare'titIkSNabuddhiryazasvI pratApyaskhalitAjJaH prasenajid nRpo babhUva / vadAnyo lakSmIvAMzca sa jinadharmAnurAgI zrIpArzvajinAjJAvazaMvado'NuvrataparAyaNa AsIt / tena ca bahvyo rAjakanyAH pariNItAH / tAsu ca tasya bahavaH putrAH svasadRzA abhUvan / itazcA'tra bharate vasantapuranagare jitazatrurnRpo babhUva / tasya ca guNagrAmasamagrA devI vA'parasundarI devyAsIt / tasyAM ca jitazatrormaGgalAlayo rUpavAn kalAvAMzca sumaGgalo nAma putro babhUva / senako nAma mantriputrazca tattulyavayAH sakalAzubhalakSaNaikapAtraM piGgakezazcipiTaghrANaH piGganetraH sarvAGgairivA'priyadarzano durmatirabhUt / sa yatra kutrA'pi hAsyapAtramevA'bhUt / nRpasutaH sumaGgalazca dUrato 'pi tamAgacchantaM vidUSakamiva vicitrAkAraM dRSTvA jahAsa / evaM nRpaputreNA'navarataM dRzyamAno'vamAnapIDitaH sa senako vairAgyamApa / viraktazca sa unmatta iva zUnyahRdayaH purAnniragAt / tasmin mantriputre gate ca kiyatA kAlena sumaGgalaH pitrA svarAjye'bhiSiktaH / senakazca bhraman vane kulapatimekaM dRSTvA tatsamIpe tApaso bhUtvoSTrikAvratamAdade / tathA sa tIvratapaH parAyaNastApasaiH saha vasantapuraM gato mantriputrastApasazceti lokaiH pUjito vairAgyakAraNaM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pRSTazcovAca-"sumaGgalakumAreNa mamaitadrUpaM haritaM, tena me vairAgyaM jAtam" / tacchrutvA ca sumaGgalanRpastatra gatvA kSamayitvA pAraNArthamAdarAd nyamantrayata ca / so'pi nRpAyA''ziSaM dattvA tannimantraNaM svIcakAra / tato nRpaH svagRhamagAt / sa tApasazca mAsakSapaNe pUrNe nRpanimantraNaM smaran rAjakulaM jagAma / tadAnImeva ca nRpasya zarIrAsvAsthyaM jAtam / tena dvArapAlo dvAraM pihitavAn / tena ca sa tapasvI yathAgatenaiva yathA nivavRte / tathA mAsakSapaNaM nirNIyoSTrikAM yayau / zamaprakarSAcca na nRpAya manAgapi cukopa / dvitIyadine svasthazca nRpastapasvibhaktaH senakatApasamupagamya natvA kSamayitvovAca-"tvaM nimantrito'pi mayA na pArita eva kintu tadA'nyatrA'pi pAraNaM nivAritam / tadevaM puNyAya mama pravRttiH pApAya sampannA / tanmamA'parAdhaM kSamasva / dvitIyamAsakSapaNe ca kalpapAdapo nandanamiva mama prAGgaNamalaGkAH " / tatheti pratipanne tasmiMstApase svagRhaM gato nRpastatpAraNadinaM gaNayaMstasthau / sa tapasvI ca mAsakSapaNe pUrNe nRpagRhaM jagAma / daivAcca nRpasya pUrvavadevA'svAsthyaM jAtam / tathaiva dvAre pihite ca sa tApaso nivRttya svoSTikAM jagAma / svasthazca napaH pUrvavadeva taM tApasaM nimntritvaan| tRtIye mAsakSapaNe pUrNe ca sa tApaso nRpasyA'svAsthyavazAt tathaiva nivattya jagAma / tato napAdhikAriNo dadhya:-"yadA yadA'yaM tapasvI sameti tadA tadA nRpo'svastho bhavati" / tena ca te ArakSAnAhu:"sa tapasvI mantriputraH pravizanneva sarpa iva nirvAsyaH" / tairArakSaizca tathA kRte kupita: sa tApaso'hametasya nRpasya vadhAya bhUyAsamiti nidAnamakarot / tato vipadya sa tApaso'lpaddhiAnamantaro babhUva / nRpo'pi ca tApaso bhUtvA vAnamantaratvamApa / dazamaM parva - SaSThaH sargaH cyutvA ca sa sumaGgalanRpa: prasenajinnRpasya dhAriNIkukSijanmA zreNiko nAma putro babhUva / tatraiva pure ca nAganAmA rathikaH prasenajinnRpasevako'bhUt / sa ca sadAcArI dAnI kalAvAn vIro dhIrazcA''sIt / tasya ca sulasAkhyA zIlavatI puNyAtmA guNavatI ca palyAsIt / ekadA cA'putro nAgo dadhyau-"komalakaraM bAlaM lAlayiSyAmIti me manoratho'putrasya vandhyasyevA'phala evA'bhUt / yo na bAlyAd brahmacArI na vA tAruNye putrI, tasya jIvanaM dhik"| evaM cintAcAntasvAntaM malinAnanaM pati sulasA racitAJjalivinayAduvAca-'taveyaM dazA cintayetyAbhAti, tatkA te cinteti mAM kathaya" / tato nAga uvAca-'ahamaputro'smi, mama ca putrecchA'sti, kintu kazcidupAyo nA'sti" / tata: sulasovAca-"tvamaparA bahvIH kanyA: pariNaya, tAsu kimekA'pi putraM na prasUyeta ?" tato nAga: punaruvAca-"iha bhave tvameva me patnI, anyAbhirbhAryAbhiH kRtaM, tAsu putrasya tu kathaiva kA? ahaM tvatkukSijameva putramicchAmi, tatputrArthe yatasva" / tataH sulasovAca-"ahaM putrArthamarhadArAdhanAM kariSye, sA hi sarvepsitapradA" / tataH sA''cAmAmlAdibhirdustapaistapobhirAtmAnaM pAvayantI svalpabhUSaNA kausumbhavastrA'rhadarcanatatparA brahma pAlayantI samAdhinA tasthau / athetaH zakro nijasabhAyAM zrAvikAsu bharate sulasA zreSTheti prazaMsAM cakAra / tacchrutvA vismitaH kazciddevaH sulasAyA: zrAvakatvaM parIkSitumAgatya devapUjAtatparAyA: sulasAyA: gRhe sAdhurUpeNa prAvizat / sulasA ca taM dRSTvA pramuditA bhaktyA vanditvA''gamanakAraNaM papraccha / tataH sa uvAca-"vaidyena mamA''khyAtaM yat
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - SaSThaH sargaH sA zubhamuhUrte dvAtriMzallakSaNopetAn dvAtriMzataM putrAn janayAmAsa / te ca dhAtrIbhirlAlyamAnAH kramAd vardhante sma / nAgazca tAn darza krIDayaMzca nitarAM mumude / te sarve ca nAgaputrAH savayasaH zreNikakumArasyA'nuyAyino babhUvuH / 100 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvadgRhe lakSapAkaM mahAtailamasti, tajlAnArthaM dehi" / sA hi tailapAko'moghaH sAdhorupakArI syAdityuktvA tailakumbhamAnItavatI / devena ca svazaktyA tatkarAt pAtitastailakumbhaH pusphoTa / tatastayA dvitIyastailakumbhaH samAnIto'pi pUrvavadeva pusphoTa / tato viSaNNayA tayA tRtIyo'pyAnItaH pusphoTa / tataH sA dadhyau-"ahaM mandabhAgyA'smi, yat sAdhuviphalaprArthano'bhUt" / / tato devo nijaM rUpaM dhRtvA tAmuvAca-"bhadre ! zakrakRtayA tava zrAvakatvaprazaMsayA vismito'haM tvatparIkSArthamAgata idAnIM tuSTo'smi, varaM vRNISva" / tata: sulasovAca-'yadi tuSTo'si, tarhi mamA'putrAyAH putraM dehi" / tato devo dvAtriMzataM guTikAM dattvovAca-"etA guTikAH krameNa bhakSayaH / tavaitAvantaH putrAH syuH / prayojane ca sati tvayA smRto'haM punarAgamiSyAmi" / evamuktvA sa devo'ntarhitavAn / tataH sulasA dadhyau-"kramazo guTikAbhakSaNAt punaH punarbAlAnAmazuciM kA kSAlayiSyati ? tadyugapadevA'haM sarvA imA guTikA admi, yena me dvAtriMzallakSaNaH putro bhavet" / evaM vicArya sA sarvA guTikA jaghAsa / tena ca tasyA udare dvAtriMzad garbhA utpannAH, tena ca sA'kSamA jAtA / tAn garbhAnasahiSNuzca sA kAyotsargadevaM sssaar| smaraNata upasthitena devena smaraNakAraNaM pRSTA ca sA guTikAvRttAntaM kathayAmAsa / tacchrutvA deva uvAca-"amoghaguTikAbhakSaNena tAvanto garbhA abhUvan / tvayA cAru nA''caritam / te dvAtriMzadapi putrAstulyajIvitAH syuH / idAnIM mA viSIda / bhavitavyatA hi blvtii| tava garbhapIDApahAraM kariSyAmi" / evamuktvA sa devastasyA garbhapIDAmapahatya divaM jagAma / sA ca svasthA jAtA / pUrNasamaye ca athA'nyadA nRpaH svaputrANAM rAjyayogyatAM parIkSitumekatra pAyasasthAlAni bhojanAya dadau / bhoktuM pravRtteSu kumAreSu ca sa nRpo vyAghrAniva vivRtamukhAn kukkurAn mumoca / AdhAvamAneSu zvasu ca kumArA drutamuttasthuH / kevalaM zreNikastathaiva tasthau / tathA so'nyasthAlAt pAyasaM stokaM stokaM kukkurebhyo yacchan svayaM bubhuje| tato yena kenA'pyupAyenA'sau zatrUn nirotsyati svayaM pRthivIM pAlayiSyati ceti dhyAtvA nRpo mumude / punaranyadA ca rAjA parIkSArthaM mudritAn modakakaraNDAn payaskumbhAMzca putrANAM dattvovAca-"mudrAmavilopyaiva modakAn bhuJjIdhvaM chidramakRtvaiva ca payaH pibata" / tataH zreNikaM vinA ko'pi kumAro nA'bhukta nA'pibacca / zreNikastu karaNDaM bhrAmaM bhrAmaM zalAkAchidrapatitaM modakacUrNaM bubhuje, ghaTasyA'dho jalabindupUrNayA rUpyazuktyA jalaM ca papau / tato nRpaH parIkSottIrNaM zreNikaM buddhimattayA rAjyAha mene / atha zIghrameva kuzAgrapure varupadravo jAtaH / tato nRpo'ghoSayat-"yasya gRhAdagnirutthAsyati so'smAt purAd nirvaasyet"| anyadA ca sUdapramAdena nRpasya gRhAdevA'gniruttasthau / agnau vardhamAne ca prasenajinnRpaH sutAnuvAca-yo yaM padArthaM mama gRhAd gRhNIyAt
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH tasyaiva sa syAt" / tataH sarve kumArA yathAruci hastyAdikamAdAya gRhAd niryayuH / zreNikastu bhambhAmAdAya niryayau / nRpeNa kimetad gRhItamiti pRSTazca zreNika uvAca - 'rAjJAM jayasya prathamaM cinhaM bhammA, asyAH zabdenaiva rAjJAM vijayayAtrAmaGgalaM, tannRpairiyameva rakSaNIyA" / tatastanmahattvAkAGkSAprasanno nRpastasya bhambhAsAra ityaparAkhyAM dadau / tathA sa nRpaH prAkRtAM 'yadgRhAdagniruttiSThet sa nirvAsanIya " iti ghoSaNAM smRtvA dadhyau - yadyahamAtmAnaM nA'nuzAsmi tarhi pareSAmanuzAsanaM duSkaraM syAt" / evaM dhyAtvA sa nRpaH saparicchadastannagaraM tyaktvA krozenaikena zibiraM nivezitavAn / tato rAjagRhaM yAsyAma iti lokaprasiddhayA sa nRpastatraiva rAjagRhaM nAma nagaraM parikhAdimanoharaM cakAra / atha nRpo'pare rAjyayogyaMmanyAH putrA enaM rAjyArhaM mA jJAsiSuriti zreNikamavAmanyata / sa hi pRthak pRthak kumArANAM dezAn dadau / kintu bhaviSyatkAle rAjyamasyA'stviti buddhyA zreNikasya na kiJcidapi dadau / tato'bhimAnI sa zreNikaH svanagarAd nirgatya kramAd veNAtaTapuraM prApya pravizya ca bhadrAkhyasya zreSThina ApaNe lAbhodayaM mUrttaM karmevopAvizat / tadAnIM ca tannagare kazcidutsava: prAvRtat / prabhUtaiH krAyakairvyagraM zreSThinaM buddhvA sa kumAra: puTakAdikaM baddhvA dadau / kumAraprabhAvAcca sa zreSThI prabhUtaM dravyamArjayat / adya kasyA'tithistvamiti zreSThinA pRSTazca zreNiko bhavatAmityudatarat / tataH zreSThI dadhyau - " mayA'dya rAtrau svapne nandAyogyo yo varo dRSTaH so'yameva / evaM dhyAtvA ca sa uvAca - "dhanyo'haM yat tvaM dazamaM parva SaSThaH sargaH 103 mamA'tithirbhavasi" / tataH sa prAsAdaM saMvRtya zreSThI taM kumAraM nijagRhaM nItvA snapayitvA vastre paridhApya ca sAdaramabhojayat / evaM tadgRhe vasan zreNiko'nyadA zreSThinA nandAkhyAmimAM kanyAM pariNayeti prArthitaH / ajJAtakulazIlasyA'pi mama kathaM kanyAM ditsasIti zreNikenoktazca tava guNaireva kulaM jJAtamiti zreSThayuvAca / tatastadAgrahAcchreNikaH samahotsavaM nandAM pariNinAya / tayA saha viSayasukhaM bhuJjAnazca tatrA'sthAt / atha prasenajinnRpazcaraiH zreNikasya tadvRttaM jJAtavAn / ugrarogAkrAntazca nijaM maraNaM jAnan nRpa auSTrikAn zIghraM zreNikamAnetumAdizat / zreNikaJcauSTrikebhyaH pitU rogavArttI jJAtvA nandAM sasnehaM sambodhya tataH prasthitavAn / tathA rAjagRhe nagare vayaM pANDurakuDyA gopAlA iti nijAkhyAkSarANi dadau / rogagrastasya pituranyo rogo mA bhUditi sa uSTrIM samAruhya zIghraM rAjagRhanagaraM yayau / taM dRSTvA prasannazca prasenajid harSAzrUNi muJcan rAjye'bhyaSiJcat / tato nRpaH pArzvajinaM parameSThinamaskAraM ca smaran catu: zaraNamApanna vipadya svargaM jagAma / zreNizca rAjyadhurAmuvAha / tena muktA garbhavatI nandA ca durvahaM garbhaM babhAra / tasyAzca gajArUDhA mahaizvaryeNa prANinAmupakurvANA'bhayadA syAmiti dohado jAta: / zreSThI ca rAjAnaM tad nivedya dohadaM pUrayAmAsa / pUrNe samaye ca sA putraM kAntimantaM prAsU / mAtAmahastasya bAlasya dohadAnusAreNa zubhe dine'bhayakumAra iti nAma cakAra / atha dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAno vidyA abhyasyannaSTavarSa eva dvAsaptatikalAkuzalo'bhUdabhayakumAraH / ko'pi
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH mitha: kalahe tamupAlabdhavAn - "tvaM kiM jalpasi yaH khalvajJAtapitRkaH" / tato'bhayakumAra uvAca - " mama pitA bhadraH khalu" / tataH savayA jagau - "bhadrastvanmAtuH pitA / tato'bhayakumAro nandAM ko me piteti papraccha / sA ca bhadrastava pitetyudatarat / tato'bhayena bhadrastava pitA mama pitaraM brUhIti pRSTA nandodAsInovAca"dezAntarAdAgatena kenacit pariNItA'ham / tvayi garbhasthe ca sa auSTrikaiH saha rahasi kimapyAlapya kvacidapi jagAma / sa kutastyaH ko vetyadyA'pyahaM na jAnAmi " / gacchaMzca sa kimapi tvAmuvAceti punarabhayena pRSTA sA 'etAnyakSarANyarpitAnI' tyuktvA tatpatramadarzayat / tadvicArya cA'bhaya uvAca-"mama pitA rAjA, tatsamprati rAjagRhanagaraM gacchAmaH" / tato bhadraM zreSThinamApRcchya zambalamAdAyA'bhayo nandayA saha rAjagRhapuraM yayau / tannagaraM prApya mAtaraM bahirudyAne saparicchadAM vimucyA'bhayaH svalpaparivAreNa saha puraM praviveza / itazca zreNikanRpeNaikonAni mantriNAM paJcazatAni melitAnyAsan / mantriNAM paJcazartI pUrayituM ca nRpo loke kamapyuttamaM puruSaM gaveSayAmAsa / parIkSArthaM ca nRpaH zuSke kUpe nijAGgulIyakaM kSiptvA lokAnAdideza - "ya: kUpataTasthita etadGgulIyakaM kareNa gRhNIyAt tasya buddhivaibhavena krItA mantrimukhyatA syAt" / tato lokA UcuH"gaganAt kareNa tArAkarSaNamivormikAyAH kUpatalAd grahaNamazakyamasmAdRzAm" / tadAnIM tatrA''gato'bhayakumAra: sasmitamuvAca - "naitadatiduSkaram" / taM dRSTvA ca janAH ko'pyasau viziSTabuddhiriti dhyAtvocuH - "imAmUrmikAM kareNa gRhANa, tatra paNIkRtAmardharAjyazriyaM nRpaputrIM mantrimukhyatvaM ca labhasva" / dazamaM parva SaSThaH sargaH 105 tato'bhayakumAraH kUpatalasthAM mudrikAmuparisthita ArdragomayapiNDena jaghAna / tadupari ca tatkAlaM jvalattRNapUlakaM prakSipya gomayaM zoSayitvA zIghraM sAraNi kArayitvA kUpaM jalena pUrayitvA lokAn vismApayaMstadgomayaM tatkareNa gRhItavAn / ArakSaistajjJAtvA ca vismito nRpastaM sadya eva svasamIpamAjuhAva / tathA tamabhayaM putramivA''liGgya kuta Agato'sIti papraccha / veNAtaTapurAdAgato'smItyabhayenoktazca nRpaH punastaM papraccha-"bhadra ! tatra khyAtaH subhadraH zreSThI tatputrI nandA ca staH " / tatastena tat svIkRte nRpaH punaH papraccha-"nandA garbhavatyAsIt, tasyAH apatyamajani kim" / tato'bhaya uvAca - "deva ! sA'bhayakumArAkhyaM putramajaniSTa, sa evaa'hmsmi"| tacchrutvA ca nRpastamaGke AdAya mUrvyAghrAyA' zrUNi muJcan snehAt snapayAmAseva / tato vatsa ! tava mAtuH kuzalamiti nRpeNa pRSTo'bhayo baddhAJjaliruvAca - " tvatsaGgamaM dhyAyantI sA manmAtA samprati bAhyodyAne'sti" / tato nRpaH pramudito nandAM samAnetuM sarvasAmagrIM purataH kRtvA'bhayaM preSayAmAsa / svayamapi cA'tyutkaNThayA nRpo haMsaH kamalinImiva nandAmabhiyayau / tAM ca nandAM kRzAM malinAmudyAnasthAM dRSTvA sAnandaH svagRhamAnIya mahiSIpade'sthApayat / abhayAya ca nRpo bhaginyAH susenAyAH putrIM mantrimukhyatvamardharAjyaM ca dadau / tato'bhayaH pitaraM sevamAno duHsAdhyAnapi nRpAn sAdhayAmAsa / *** itazca mahImahelAtilakAyamAnAyAM sarvasampatsamRddhAyAM garIyasyAM vaizAlInagaryAmindra ivA'pratihatAjJaH zatruntapazceTako nAma
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - SaSThaH sargaH women..107 106 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nRpo'bhvt| tasya ca rAzIbhyaH saptakanyakA ajAyanta / tAzca kramAt prabhAvatI padmAvatI mRgAvatI zivA jyeSThA sujyeSThA cillaNA cetyAkhyAH / ceTakaH zrAvakatvAdanyavivAhaniyamaM dhArayan kasmaicidapi kanyA na dadau / kintu tanmAtarazcodAsInamapi ceTakamApRcchyA'nurUpANAM varANAM paJca kanyAH pradaduH / tatra prabhAvatI vItabhayapurAdhIzodayananRpAya, padmAvatI campezAya dadhivAhananRpAya, mRgAvatI kauzAmbIpurezAya zatAnIkanRpAya, zivA cojjayinIzAya pradyotanRpAya, jyeSThA ca kuNDagrAmezAya vIrajinajyeSThabhrAtre nandivardhanAya dattA / sujyeSThA cillaNA ca surUpe kumAyauM sadA'viyukte kalAvatyau zAstramarmajJe sarasvatyAH pratimUrtI ivopalakSite mitho ramamANe sahaiva devArcanapare dharmazravaNonmukhyau sarvamanyadapi samameva cakratuH / ekadA caikA sthaviratApasI sujyeSThA-cillaNAzobhitaM kanyAntaHpuramAgatA dharmaM zaucamUlaM varNayAmAsa / tacchrutvA ca sujyeSThovAca-"zaucamazubhAzravAtmakatayA pApahetureva na pApanAzakam" / evaM sujyeSThyA yuktyA parAjitAM tAmanta:puradAsyo jahasuH, kaNThe gRhItvA niravAsayaMzca / tato nirgacchantI ca sA tApasI dadhyau"pANDityagarvitAmimAM pracurAsu sapatnISu duHkhabhAjaM karomi" / tataH sA piNDasthadhyAnena sujyeSThArUpaM manasi vidhAya paTe likhitvA rAjagRhaM gatvA zreNikAya darzayAmAsa / tAM dRSTvA ca zreNikastatsaundaryaM bahu varNayitvA'pRcchat-"iyaM sundarI tvayA svapratimayA rUpaM dRSTvA vA paTe likhitA" / tatastApasyUce-"dRSTamevedaM rUpaM mayA likhitam" / tatazcitrasthAmapi tAM dRSTvA jAtAnurAga: kasyAM nagaryAM kutra vaMze kasyeyaM putrI kimAkhyA ca, kAM kalAmiyaM jAnAti, asyAH pANigraho jAto na veti papraccha zreNikaH / tatastApasI tasyAH sarvaM vRttaM praznAnusAreNa varNayitvA tayA vivAhArthaM nRpaM prerayAmAsa / tato nRpastApasI visRjya dUtamanuziSya sujyeSThAprArthanAnimittaM ceTakaM prati preSayAmAsa / dUto'pi vaizAlyAM gatvA nRpaM natvA magadhezastvattaH sujyeSThAM yAcate ityuvAca / tatazceTaka uvAca-"tava prabhorna svarUpaparicayaH, kathamanyathA vAhIkakulodbhavo'pi haihayavaMzodbhavAM kanyAM vAJchati / samAnakulayoreva vivAho yujyate, tacchreNikAya kanyAM na dAsyAmi, yAhi" / pratyAgatAd dUtAt tajjJAtvA ca zreNikaH khedaM jagAma / tatastatrastho'bhayakumAra uvAca-"pitaH ! mA khidyasva, yuSmAkaM manorathaM pUrayiSyAmi" / evamuktvA gRhaM gatvA kalAkuzalo'bhayaH phalake zreNikarUpamAlikhya guTikayA svavarNasvarabhedaM vidadhe / tato vaNigvezaM gRhItvA vaizAlI gatvA ceTakanRpAnta:purasamIpe ApaNaM cakAra / tatra ca so'ntaHpuraceTInAmadhikaM dravyaM dadau / tathA paTe likhitaM zreNikaM nityaM pUjayAmAsa / dAsyA pRSTazca"ayaM mama nRpaH zreNika" ityuvAca / vismitA dAsyazca sujyeSThAyai zreNikasya yathAdRSTamapratimaM rUpaM kathayAmAsuH / tadrUpadarzanakautukAt sujyeSThayA preritA ca dAsI gatvA''grahAdabhayatastacchreNikacitramAdAya tAM darzayAmAsa / tadanupamaM rUpaM dRSTvA ca tatra lInA kSaNaM sthitvA rahasi gatvA sujyeSThA dAsImuvAca-"phalake yasyedaM rUpaM taM patitvenecchAmi, ko'tra tadghaTaka: syAt ? enaM patitvenA'prApya ca mama hRdayaM bhetsyate, tasmAdiha ka upAya: ? athavaitadrUpapUjako vaNigevA'tropAyaH / tanmatkAryaM sAdhayituM taM prasAdAya / taduktaM cA''gatya nivedaya" /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH tato gatvA dAsyA prArthito'bhaya uvAca - " tvatsvAminyA abhilaSitamAzveva pUrayiSyAmi, suraGgAM khAnayitvA tayA tamAneSyAmi, tvatsvAminyA'pi tadratho'dhirohaNIyaH / tvatsvAminI citradRSTarUpasAmyAcchreNikaM samAgataM dRSTvA harSameSyati / evamuktvA ca sa zreNikAgamane sthAna - dina- muhUrttAdisaGketamapyadAt / dAsI ca sujyeSThAyai tad nivedyA''gatya tvadvacaH pramANamityabhayamuktvA punarantaHpuraM yayau / abhayazca gatvA zreNikAya saGketAdyudantaM sarvamAkhyat / sujyeSThA ca tadArabhya kAmArttA zreNikameva smarantI kadA'pi nirvRttiM nA''pa / 108 ca nirNIte dine ca zreNiko dvAtriMzatA sulasAsutaiH saha suraGgAdvAraM prApya tatra taiH saha praviSTavAn / suraGgAnirgataM zreNikaM sujyeSThA ca citrasamvAdAdupalakSya nitarAM muditA cillaNAM sarvaM vRttmaakhyaayaa''pprcche| tvAM vinA na sthAsyAmIti cillaNApratijJAM ca jJAtvA sujyeSThA tAM rathamAropya svayaM ratnakaraNDikAmAnetuM gatA / zatrugRhe ciraM sthAtuM na yuktamiti sulasAputraiH preritazca nRpazcilaNAmevAssdAya yathA gatena pathA jagAma / samAgatA sujyeSThA ca zreNikamadRSTvA'saphalamanorathatvAt svasurapahArAcca "muSitA'smi, hA cillaNA'pahniyate" iti pUccakAra / zIghraM sannidhIbhavantaM ceTakaM nivArya ca vIraGgakaH sajjIbhUya suraGgAdvAramAgatyaikenaiva bANena gacchataH sulasAsutAnavadhIt / yAvacca sa suraGgAyAstadrathAnAkarSati tAvacchreNiko dUraM jagAma / tato vIraGgakastadvRttaM ceTakAya nyavedayat / ceTakazca rathikAnAM vadhAt tuSTo'pi kanyAharaNAd ruSTo babhUva / sujyeSThA ca viphalamanorathA viSayecchAM nindantI virajya ceTakamApRcchya dazamaM parva SaSThaH sargaH candanAryAyAH samIpe dIkSAmupAdade / atha zreNiko'jAnan tatra sthitAM cillaNAM sujyeSThe sambodhayAmAsa / tataH sujyeSThAyAH kaniSThA'haM cillaNeti tayozca zreNika Aha-"mama prayAso na vyarthaH / tvaM sujyeSThAyA anyUnA sujyeSThevA'si" / cillaNA ca patilAbhena svasRvaJcanena ca yugapaddharSa - zokAkrAntA jAtA / zreNikaca javinA rathena zIghrameva svanagaraM prApa / abhayo'pi tamanusaraMstatra prApa / tataH zreNikazcilaNAM pariNIya gatvA sulasA-nAgayoH sutamaraNavRttAntaM kathayAmAsa / tau ca tadAkarNya zokasantaptau tArasvaraM rudantAvabhayakumAro bodhayAmAsa / tau bodhayitvA ca zreNiko gRhaM gatvA cillaNayA saha purandaraH zacyeva viSayAn yathecchaM bubhuje / 109 athoSTrikAkSapako vyantarAyaH samApya putratvena cillaNAyA: kukSAvavatatAra / garbhadoSeNa ca cillaNAyAH patimAMsabhakSaNadurdohado jAta: / pativratA ca sA taM dohadaM kasyA'pyanAkhyAya dine dine kRSNacandravat kSIyate sma / durdohadaviraktayA tayA ca pAtyamAno'pi sa garbho nA'patat / rAjJA ca premNA kRzAGgI sA sAgrahaM pRSTA taddohadaM kathaJcidAkhyat / nRpazca tava dohadaM pUrayiSyAmIti tAmAzvAsya kathamasyA dohadaH pUraNIya ityabhayaM pRSTavAn / tato'bhayaH zreNikasyodare zazakasya mAMsaM taccarmAvRtaM nidhAya tamuttAnazAyayat / zreNikAnujJayA ca cillaNA rahasi tanmAMsaM bhakSayAmAsa / chalAd mUrcchite nRpe ca mAMsaM bhakSayantI sA kSaNAd hRdayena dUyate sma kSaNAcca garbhaprabhAvAd hRSyati sma / evaM buddhayA pUrNadohadA cillaNA patighnyahamiti mumoha / rAjJA svamavraNaM darzitA ca sA'hRSyacca /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha sA cillaNA pUrNe samaye sutaM suSuve / tata: sA pituH zatrureva bAlaH sarpaDimbha iva kvA'pi dUre tyAjya iti dAsImAdizat / dAsI ca taM bhAsuraM bAlamazokavanaM gatvA bhuvi paritatyAja / samAgacchantyA tayA vRttaM jJAtvA ca zreNiko'zokavanaM gatvA taM putraM dRSTvA dvAbhyAM karAbhyAmAdAyA''gatyA'smin jyeSThe sute tyakte tavA'nye putrA budbudA ivA'sthirA bhaviSyantIti bodhayitvA samarpayAmAsa / tatazcellaNA patyunidezAdanicchantyapi taM bAlaM stanyadAnAdinA pAlayAmAsa / nRpazcA'zokavane kAntyA candra iva dRSTa iti tasyA'zokacandra iti nAma cakAra / azokavane tyaktazca kukkurIpicchenA'Ggulau viddhaH pIDayA tadA rudati sma / tato nRpaH savraNamapi tadaGgalI mukhe snehAdakSipat / tatazca sa rodanAd vyaraMsIt / vraNe saMrUDhe'pi tasyA'Ggali: saGkacitA'bhavat / tena ca sa savayobhi: kUNika iti sambodhitaH / cellaNAyAzca kramazo'nyAvapi modapradau halla-vihallanAmAnau dvau putrAvabhUtAm / te trayazca nityaM rAjJo nidezakAriNo babhUvuH / cellaNA ca pitRdviSe kUNikAya guDamodakAn halla-vihallAbhyAM ca zarkarAmodakAn preSayAmAsa / kUNikazca karmadoSAcchreNika evaivaM kArayatIti manmAno yauvanaM prapede / tato vatsalaH zreNiko mahatA mahena rAjaputrIM padmAvatI kUNikena pariNAyayAmAsa / dazamaM parva - SaSThaH sargaH ....111 nRpAdiSTenA'bhayakumAreNa pUrNadohAdA ca sA pUNe samaye meghakumArAkhyaM sutamasUta / itazcaiko vipraH purA yajJaM kurvANastatraikaM dAsaM niyuktavAn / dAsazca yajJazeSavetane vipreNa svIkRte yajJavATake'sthAt / tathA sa dAso labdhaM yajJazeSaM sAdhubhyaH prayacchati sma / tanmahimnA ca devAyurbaddhavA vipadya sa dAso divaM jagAma / tatazcyutvA ca sa dAsajIva: zreNikasya nandiSeNAkhyaH putro'bhavat / viprastu bhavAn bbhraam| itazcaikasmin vane hastiyUthe mahAbalavAneko yUthapo'bhUt / sa ca yauvanaM prApya ko'pi kareNuyUthasya priyo mA bhUditi buddhyA jAtaM jAtaM kalabhaM mArayAmAsa / viprajIvazca tayUthasthAyA ekasyAH kariNyA garbhe'vatIrNavAn / tata: sA garbhiNI kariNI kenA'pyupAyenA'smAt pApAd gajAt putra rakSAmIti vicArya mAyayA khajA bhUtvA mandaM mandaM cacAla / sa yUthayatirhastI ca maiSA'nyasya bhogyA syAditi zanairgacchaMstAM pratipAlayAmAsa / tataH sA hastinyatimandagatyA gacchantI tena yUthapena saGgame kramaza: kAlaM vardhayAmAsa / tata: sa hastIyamakSamatayA cirAdapi saGgacchatyeveti vizvAsaM jagAma / ekadA ca sA hastinI yUthape sudUraM gate sati tRNapUlaM mastake kRtvA tApasAzramaM prAptavatI / tApasAzca mastakanyastatRNapUlAM praNAmamabhinayantI kariNIM zaraNArthinIM vijJAya "vatse ! vizvastA bhave"ti samAzvAsayAmAsuH / tataH sA tatrA''zrame sukhena nivasantI samaye jAtaM putraM tatraiva muktvA svayaM vane yUthena saGgatA pUrvavad vicacAra / tathA madhye madhye samAgatya kalabhAya stanyaM dadAti sma / sa kalabhazcA'pyAzrama vRkSa iva kramazo vavRdhe / tApasAzcA'pi atha zreNikasya bhAryA dhAriNI garne babhAra / sA ca svapne mukhe pravizantaM gajaM dadarza / tathA tasya meghavRSTau bhramaNadohadamabhUt /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nAnAtRRNakavalaiH putrapremNA taM poSayAmAsuH / tApasAn vRkSAn kalazaiH siJcato nirIkSya ca tAnanukurvan sa taiH secanaka iti naamnaa''huutH| kramAcca sarvalakSaNayuktaH sa secanako gajo yauvanasUcakaM madaM prapanno jalaM pAtuM nadItIraM prApto yUthapaM pitaraM dRSTvA yuddhe taM hatvA svayaM yUthapo bhUtvA dadhyau-"Azrame'smina mAyAM kRtvA mAtrA rkssito'smi| mayA ca yatpiturakAri tadeva ko'pyasminnAzrame mameva jAtastrAtazca mAM mA kArSIt" / evaM dhyAtvA sa taM tApasAzramaM sAkalyena bhaktvA'lakSya saMsthAnamakArSIt / tataH pIDitAstapasvinastadgajavRttaM zreNikAyA''cakhyuH / zreNiko'pi ca zIghraM gatvA taM gajendra baddhvA samAnIya stambhe'badhnAt / tataH sa gajo roSAdAlikhita iva pAdabandhanarahito'pi ni:spandastasthau / tena ca prasannAstApasA: sametyA'"smAbhiH poSito'smAneva prapIDayan svakarmaphalaM bhukSve"ti taM gajamAkrozayAmAsuH / tataH sa gajo dadhyau-"nUnamebhistApasairevopAyaM ghaTayitvedRzIM dshaamaapito'smi"| evaM vicintya krodhAt stambhaM kadalIkANDavad bhaktvA bisatantuvad bandhanaM troTayitvA ca tApasAn bhramarAnivA'tidareNa vikSipannabhivanaM palAyAmAsa / tataH zreNikastaM gajamAnetumazvArUDhaiH putraiH saha gatvA pariveSTayati sma / kintu sa gajo hastipakAnAM pralobhanAM tarjanAM vA na gaNayati sma / kintu nandiSeNasya vacaH zrutvA taM dRSTvA cA'vadhinA pUrvaM janma jAnan zAmyati sma / nandiSeNazca drutameva taM gjmaaruroh| tathA ca gajo nandiSeNasya vacasA zikSita iva sarvAM kriyAM kurvnnaalaanvsho'bhuut| tata: zreNikastasmai gajAya paDheM dadau prItipAtraM ca cakAra / tathA zreNikasya kulapatnISu prakhyAtaparAkramAH kAlAdyA bahavaH putrA abhUvan / dazamaM parva - SaSThaH sargaH itazca vIrajino viharan saparivAro rAjagRhaM prApya guNazaile caitye suravikRtaM samavasaraNaM zizrAya / zreNikazca prabhuM samavasRtaM jJAtvA mahA saputraH samAgatya vanditvA yathAsthAnamupavizya bhaktyA stuti cakAra / prabhodharmadezanAM zrutvA ca sa samyaktvamabhayakumArAdayazca zrAvakadharma prapedire / dezAnAnte ca prabhuM praNamya putraiH saha prasannaH svasthAnaM jagAma / atha meghakumAro dhAriNIM zreNikaM ca racitAJjali: svavratagrahaNamanujJAtuM prArthayAmAsa / tataH zreNiko duSkaraM vratamiti bodhitamapi bhavabhItatvAdaviramantaM meghakumAramuvAca-"yadyapi bhavodvigno'si, tathA'pi mama rAjyaM gRhItvA mAM sukhaya" / tatastatsvIkurvANaM meghaM nRpo rAjye nivezya bhUyaste kiM karomIti harSAduvAca / tato megho jagau-"tAta ! kuto'pyApaNAd dIkSAgrahaNotsukAya mahyaM rajoharaNa-pAtrAdikamAnIyatAm" / tato nRpo vacanabaddho'nicchannapi tathA cakAra / meghazca gatvA vIrajinapAdAnte pravavrAja / atha meghakumAro rAtrau jyeSThakrameNa kRte saMstare prasupto gatAgataM kurvato muneH pAdaivighaTito dadhyau-"amI nirdhanaM mAM pAdairghaTTayanti, sarvatra vibhava eva pUjyaH / tatprAtavrataM tyakSyAmi" / evaM dhyAyan sa rAtri kathaJcidativAhya vrataM tyaktukAmo viirjinmupjgaam| prabhuzca kevalajJAnena tadAzayaM jJAtvA jagau-"kiM saMyamabhArAd bhagno'si, prAgbhavAn na smarasi kim ? tvamitastRtIye bhave vaitADhaye meruprabhAkhyo gajo'bhUH / dAvAgnipIDitazca jalaM pAtuM sarasi gata: paGke magnaH pratigajena hata: saptAhAnte mRtaH / tato vindhye tadAkhya eva gajo jAto dAvAgni dRSTvA jAtajAtismRtirvRkSAdikamutpATya svayUtharakSArthaM sthaNDilatrayaM cakartha /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anyadA ca dAve jvalite sthaNDilAni pratidhAvamAnastvaM pUrvAyAtaimUMgAdibhiH pUrNa sthaNDiladvayamaticakrAma / tRtIyaM sthaNDilaM gataH zarIrakaNDUyanAya pAdaM samudakSipaH / mithaH prANisammardaskhalitazca zazakaHstavA'GgreradhastAt patitaH / tathAsthaM zazakamavalokya ca jAtadaya udastapAda evA'sthAH / sArdhavyahAd dave zAnte zazakAdayo jagmuH / tvamapi kSut-tRTparIto jalArthaM dhAvamAnazciroddhRtapAdatvAt khinno bhUmau patitastryahAd mRtyuM prApya zazakadayApuNyena rAjaputro jAto'si / tadevaM labdhaM mAnuSyaM mudhA mA kArSIH" / evaM svAmivacanena megho vrate sthiro mithyA dRSkRtaM kRtvA vividhaM tapastaptvA vipadya vijaye devo'bhUt / tatazcyutvA ca videheSUtpadya siddhi yAsyati / dazamaM parva - SaSThaH sargaH bhikSArthaM nirgato'nAbhogAd vezyAgRhaM praviSTo dharmalAbhamuvAca / mama na dharmalAbhena kintu drammalAbhena prayojanamiti savikAraM sopahAsaM ca vezyayA proktaH sa roSAt tIvratRNaM kRSTvA labdhyA tato ratnarAzi pAtayitvA drammalAbho'yaM tavetyuktvA tadgRhAd niryayau / vezyA ca sasambhramaM tamanudhAvamAnovAca-"suduSkaramidaM tapastyaktvA mayA saha bhogAn bhukSva, tvayA vinA'hamanyathA prANAn tyakSyAmi" / evaM tayA bhUyo bhUyaH prArthita: sa doSajJo'pi karmavazAt tadvacaH svIkRtya "yadi pratidinaM dazAdhikAn na bodhayiSyAmi tadA punardIkSAM grahiSyAmI"ti pratyajJAsIcca / tataH sa tyaktamuniliGgastadgRhe vasan sadA devatAyA jinasya ca dIkSAniSedhikAM vAcaM smaran tayA saha bhogAnabhukta / pratidinaM daza bhavyAn prabodhya jinezvarasamIpaM preSayAmAsa ca / anyadA ca bhogaphale karmaNi kSINe tasya prayatasya bodhayato'pi nava janA abudhyanta, kintu raGkajAtIyo dazamo naiva bubudhe / tasminnabudhyamAne ca samayajJA vezyA nandiSeNAya kRtAM rasavatI muhurmuhurAkhyat / kintvapUrNAbhigrahaH sa nottasthau / kintu taM raGkajAtImeva vividhairvacobhirbodhayannasthAt / vezyayA bahvAgrahAd bhojanArthamuktazca sa nandiSeNa uvAca-"yadi dazamo bodhito na syAt tadA'hamadyaiva punaH pravrajiSyAmi" / evaM tAmuktvA nandiSeNo bhogyaphalaM bhuktaM jJAtvA tato nirgatya svAminaH pArve punardIkSAM lalau / tataH sa mahAtmA nandiSeNastaduzcaritamAlocya jinendreNa saha viharan tIvra tapastapyamAno vrataM pAlayan vipadya devatvamApa // 6 // iti dazame parvaNi zreNikasamyaktvalAbha-meghakumAra nandiSeNapravrajyAvarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // anyadA ca svAmidezanayA prabuddho nandiSeNaH zreNikamanujJAtuM prArthayAmAsa / pitrA'nujJAtazca sa gRhAd dIkSArthaM prasthito gaganasthayA devatayA prokta:-"vatsa ! dIkSArthaM mA tvariSThAH, tava cAritrAvArakaM bhogaphalaM karmA'vaziSyate / tatkiJcitkAlaM pratIkSasva" / tathA'pi sa durAgrahAd prabhusamIpaM gatavAn / svAminA vArito'pi ca tatpAdapAdAnte pravrajyAM pratipannavAn / SaSThA-'STamAdIni tapAMsi kurvan prabhuNA saha viharan parISahAn sahamAnaH sUtrArthAn bhAvayan kAmAn balAd rorbu svazarIraM bhRzaM krazayAmAsa / indriyANi jetuM ca zmazAnAdiSvAtApanAM cakAra / ekadA kAmeSu karmabalAt prabhavatsu ca sa pravrajyAbhaGgabhiyA svamudbaddhaM samArebhe / devatA cA'sya bandhacchedaM cakAra / evaM mRtyordevatayA vAryamANa ekAkivihAraparikarmabhRt sa SaSThapAraNecchayA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH atha zreNikazcellaNayA viSayasukhamanubhavaMstasyAmatyantamAsakto'bhUt / tatpArvaM kadA'pi sa nA'muJcat / ekadA ca bhayaGkare zizirattauM pravRtte zrIvIrajinaH saparivAro rAjagRhe samavAsArSIt / tato nRpaH zreNikazcalaNayA sahA''gatya vIrajinaM vanditvA valito jalasamIpe pratimAsthitaM nirAvaraNaM zItapariSahaM sahamAnaM zramaNaM muni dadarza / tato vAhanAduttIrya taM bhaktyA vanditvA puNyavAtAM patnyA saha kurvan gRhaM yayau / tatra ca sajjite ratibhavane zreNikazcalaNayA gADhamAliGgito nizi suSvApa / gADhanidrAyAM ca celaNAyAH karaH pracchadapaTAd bahirbhUto duHsahazItAkrAnto jAtaH / tena ca gatanidrA cellaNA karaM pracchadapaTAntaH kRtvA nRpahadi nidhAya nirAvaraNaM pratimAsthaM taM muni smRtvedRze zIte kathaM sa bhaviSyatItyuktvA punarnidrAM prApa / nRpazcA'lpanidrastadvacasA prabuddhastasyA vacaH zrutvA dadhyau-"nUnamasyA manasyanyaH priyaH ko'pyasti, yamevaM zItapIDAsambhAvanayeyaM zocati" / evaM cintayannIjyA tAntimanubhavan jAgradeva tAM nizAmatyavAhayat / prAtazca cellaNAmantaHpuraM gantumAdizyA'bhayakumAramAhUya zreNika uvAca- "anta:puraM durAcArAkrAntaM jJAyate / tanmAtRmohaM tyaktvA tat sarvaM jvAlyatAm" / evamabhayakumAra dazamaM parva - saptamaH sargaH mAdizya nRpo vIrajinaM vandituM jagAma / ito'bhayazca vivekI bhayabhIto dadhyau-mama mAtaraH sarvA nisargata: sacchIlAH, tAsAmahaM rakSakaH, piturAjJA ca tAdRzI / tathA'pi kathaJcit kAlakSepaH kriyate, tena hi pituH kopanivRtti sambhAvyate" / evaM vicAryA'bhayakumAro'ntaHpurasamIpe jIrNahastizAlAM jvAlayitvA'ntaHpuraM dagdhamiti ghoSayAmAsa / itazca zreNikena 'cellaNA kimekapalyanekapatnI ve'ti pRSTaH zrIvIrajinastAM zIlavatImazaGkanIyAmuvAca / tacchrutvA ca nRpaH pazcAttApAkrAnto drutaM nagaraM pratidhAvamAnastathAjvAlanaM kRtvA'bhimukhamAgacchantamabhayamasmadAjJA pUritA kimityapRcchat / tato'bhayaH praNamya kRtAJjaliH svAmyAdezaH pramANamityuvAca / tato nRpastvaM mAtRvadhakaH kiM na vahnau patita ityabhayamAkruSTavAn / tato'bhaya uvAca- "deva ! zrutajinavacano'haM samaye vrataM grahISyAmi, pataGgamaraNaM nA'rhAmi, tathA'pi tayA''jJayA tathA kRtvA'pi martumutsahe" / tato nRpo madvacasA'pi kimakRtyamakArSIriti bruvan mUrchAmApa / abhayazca nRpaM zItopacAreNa svasthIkRtyovAca-anta:pure kuzalaM, kintu mayA bhavadAjJA virAddhati mamA'parAdhaH / mayA'ntaHpurasamIpasthA jIrNA hastizAlA jvAlitA / nahi bhavadAjJAmapyavivekenA'haM pAlayAmi" / tato nRpastamabhayaM prazasya pAritoSikadAnenA'nugrAhyA'tyantamutkaNThitazcellaNAM draSTuM tatsadanaM jagAma / pratidinaM ca navanavena premNA cellaNayA reme / athA'nyadA zreNiko dadhyau-"celaNA mama priyatarA, tadanyarAjJIbhyo'syAM ko vizeSaH prasAdaH kriyatAm ? yadvA'syA ekastambhaM prAsAdaM kArayAmi, tatreyaM vimAne surIva sukhaM tiSThatu" /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH evaM vicArya nRpo'bhayaM celaNArthamekastambhaprAsAdanirmANamAdizat / tato'bhayena stambhArhadArunimittamAdiSTo vardhakirvanaM gataH sarvalakSaNalakSitaM vRkSamekaM dadarza / tato'yaM vRkSarAjaH sAdhidaivata eva bhavitumahatIti dhyAtvA devatAM prasAdayituM tapasi kRtanizcaya upoSya gandhadhUpa-mAlyAdibhirvRkSamadhyavAsayat / tadAnIM ca tavRkSAdhiSTho vyantaro'bhayakumAramuvAca-'vardhaki nivAraya, mamA''zrayo vRkSo na cchedanIyaH / ahamevaikastambhaM prAsAdaM kariSyAmi tathA tatsamIpe nandanamivodyAnaM ca kariSyAmi" / tato'bhayakumAro na: samIhitaM siddhamityuktvA vardhaki vanAt nivarttayAmAsa / vyantarazca yathApratipannamekastambhaM prAsAdamudyAnaM ca vyadhAt / abhayena taddarzitazca prasanno nRpastaM prazasya celaNAM tatra muktvA svayamapi tayA saha ttraivovaas| celaNA ca tatra tadudyAnasambhavaiH puSpainityamarhantaM pUjayAmAsa / patyarthaM mAlAM jagrantha / tathA tadupavane sA zreNikaM prItyA ramayAmAsa / athA'nyadA siddhavidyasya tatpuravAsino mAtaGgapateH striyA mAkandaphaladohado jajJe / tayA niveditazcA'samaye AmraphalaM kuta iti cintayan tayaiva celaNodyAne taditi vijJAya sa mAtaGgapatistatrA''gatya sadA phalAn cUtAn dRSTavAn / tato rAtrau samAgatyA'vanAmanyA vidyayA''mrazAkhAM namayitvA''mrANi gRhNAti sma / prAtazca celaNA lUnaphalAmAnavATikAM dRSTvA rAjJe nyavedayat / rAjA'pyabhayamAmracauragaveSaNArthamAdizat / abhayazca caurAnveSaNaM pratijJAya tatprabhRti tasya taskarasya didRkSayA'harnizaM nagare'bhrAmyat / ekadA ca pauraiH kAryamANe saGgItake dazamaM parva - saptamaH sargaH gataH so'bhayastairdatte Asane AsIna uvAca-yAvad naTA nA''yAnti tAvat kathAM zrRNuta / vasantapure'tinirdhana eko jIrNazreSThyabhUt / tasya ca varayogyA kumArIkanyakA'bhUt / sA ca varArthaM kAmadevapUjanAya kvA'pyudyAne'nvahaM cauryeNa puSpANyavacinoti sma / tata udyAnapAla: puSpacauramahamadya dhariSye iti saGkalpya nilIya tasthau / kintu pUrvavadAgatya niHzaGkha puSpANyavacinvatIM tAM rUpavatI dRSTvA kSubdho'pi tAM bAhunA dhRtvA sakampo vismRtakopazcovAca'sundari ! mAM kAmArtaM ramayasva, anyathA tvAM na mokSyAmi, tvaM hi mayA puSpakrItyasi" / tataH sovAca-"mAM mA spRza, ahamadyA'pi kumAryevA'smi" / tataH sa udyAnapAlo jagau-"tarhi tvayoDhamAtrayedaM zarIramAdau mamaiva sambhogapAtrIkarttavyami"ti pratijAnIhi / tatheti pratipadyamAnA sA tena muktA svagRhaM yayau / anyadA ca pariNItA sA rAtrau vAsagRhaM gatA patimuvAca"Aryaputra ! mayA mAlAkArasya mayoDhamAtrayA tasyaiva prathamAbhigamaH pratijJAto'sti, tanmAmanujAnIhi, yena vacanabaddhA'haM taM yAmi, pazcAttu tvadadhInaiva bhaviSyAmi" / tatazca satyapratijJeyamiti savismayaM patyA'nujJAtA sA vAsagRhAd nirIya gacchantI ratnAbharaNalubdhairdasyubhirniruddhA / tadA mAlikavArtAmAkhyAya nivartamAnAyA mamA''bharaNAni gahNIdhvamityuktvA vimuktA'gre jagAma / tadA kSudhArtena rAkSasena ruddhA yathAkhyAtavRttajJena tenA'pi valitAmetAM bhakSayiSyAmIti muktA ca mAlikaM prApya sA'haM puSpalAvI navoDhA tvAmupAgatA'smItyuvAca / tato mAlikastAM satyapratijJAM mahAsatIyamiti mAtRvad natvA mumoca / pazcAd nivartamAnA ca kathitayA mAlikAd muktikathayA tuSTena rakSasA'pi muktA caurairapi tatsatItvaprabhAvAbhibhUtairmuktA gRhaM prApya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarvAmeva tathyAM kathAM patye nivedayAmAsa / tataH sA'khilAM rAtri tena patyA muktA sUryodaye sarvasvasvAminI cakre ca / lokAstadvicArya kathayata-"ko'tra duSkarakArakaH patizcauro rAkSaso mAliko vA?" tAlubhiH patirnavoDhAyAH svapanyA eva parapuruSArthaM preSaNAd duSkarakAraka ityuktam / kSudhitaizca rAkSasa: kSudhAyAM jvAlitAyAM satyAmapi bhakSyatyAgAd duSkarakArakaH proktaH / jAraizca svayamupasthitayuvatItyAgAdudyAnapAlako duSkarakArakaH pratipAdita: / AmracaureNa ca sulabhadhanatyAgAccaurA duSkarakArakAH samarthitAH / tato'bhayakumArastaM taskaraM parijJAya dhRtvA tvayA kathaM cUtaphalaM hiyate iti papraccha / caureNa ca vidyAbalenetyuktazcA'bhayo rAjJe sarvaM nivedayAmAsa / cauraM samarpayAmAsa ca / tataH zreNika uvAca-'zaktimAnayaM cauro'vazya nigrAhyaH' / tato'bhaya uvAca-"prathamametasmAd vidyA grAhyA, pazcAducitaM vidheym"| tato nRpo mAtaGgapatimagre samupavezya tato vidyA paThitumArebhe / siMhAsanasthasya nRpasya paThato'pi coccapradeze patitaM calamiva vidyA hRdi na tiSThati sma / tato vidyAM kUTena pAThayasi, yena vidyA mayi na sphuratIti mAtaGgapatiM nRpastarjayAmAsa / tato'bhaya uvAca-"nRpa! ayaM tava vidyAguruH, gurau vinayinAM ca vidyA sphurati, tadenaM siMhAsane samupavezyA'gre'Jjali kRtvA bhuvyupavizyA'dhISva" / tathA'nutiSThatazca nRpasya hRdi dve unnAmanyavanAmanyau vidye nRpasya hRdi darpaNe pratibimbamivA'vatasthAte / tato'bhayo nRpaM kRtAJjaliH prasAdya vidyAgurutvamApannaM taM mAtaGgapati mocayAmAsa / dazamaM parva - saptamaH sargaH ..121 athA'nyadA magadheza: zreNikaH samavasRtaM zrIvIrajinaM nantuM saparivAro jagAma / tadAnIM ca mArge jAtamAtrA'tidurgandhA bAlikA tyaktA''sIt / tasyAstadgandhamasahiSNavaH sarve nAsikAM mudryaamaasuH| zreNikena kimetaditi pRSTazca paricchadastAM tAdRzIM bAlikA kathayAmAsa / tato nRpaH zrutajinopadezaprabhAvAjjugupsArahitastAM bAlA svayaM dRSTvA samavasaraNaM gatvA vIrajinaM vanditvA yathAvasaraM tasyA bAlikAyAH kathAM papraccha / ___ tato vIraprabhuruvAca-"prAntadeze zAligrAme dhanamitra zreSThI babhUva / tasya ca dhanazrInAmnI kanyA''sIt / zreSThinA tasyA vivAhe prArabdhe ca grISmatoM ke'pi sAdhavo viharantaH samAjagmuH / pitrA''jJAtA ca sA sacchIlA tAn munIn pratilAbhayantI teSAM prasvedaklinnAGgavastrANAM malagandhamAghrAya viprItA 'kimete nirmaladharmadharAH prAsukajalairna snAntI'ti jugupsAM cakre / tena ca baddhaM duSkarmA'nAlocyA'pratikramya caiva mRtA sA rAjagRhe vezyAkukSAvavatIrNA / garbhasthA'pi sA mAturaprItidAyinI jAtA / tena ca tayA pratidinaM pItairapi garbhapAtauSadhaiH sa garbho na naSTaH / yathAkAlaM jAtAM ca tAM durgandhAM bAlAM sA viSTAmiva sadya eva tatyAja / tataH zreNikaH puna: prabhuM kIdRzo'syAH sukha-duHkhAnubhavo bhaviSyatIti papraccha / tataH prabhuruvAca-"anayA sarvaM duHkhaM bhuktam, agre ceyaM sukhabhAg bhaviSyati / asau bAlA'STau varSANi tavA'gramahiSI bhaviSyati / etAM ca tvaM zuddhAnte ramamANa enayA kRtayA tvatpRSThe haMsalIlayA jAnIyA:" / tato nRpo vismita iyaM me patnI kathaM bhaviSyatIti cintayan vIrajinaM natvA svasthAnamagAt /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mamman mom23 122 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca karmanirjarAvazAd viluptadurgandhAM tAM bAlikAM dRSTvaikA'napatyA''bhIrI gRhItvA svakukSijAtAmiva pAlayAmAsa / kramAd vardhamAnA ca sA rUpa-lAvaNyazAlinI yauvanaM prapede / ekadA nagare pravRttakaumudyutsave didRkSayA ca sA kumArI bAlA mAtrA saha smaayyau| zreNikA-'bhayAvapi ca nirmalavastrAvRttAGgau tatra sameyatuH / tatrotsavasamma ca zreNikasya hastastasyA AbhIrIputryAH kumAryAH pInonnatapayodhare vakSasi lagnaH / tena ca jAtarAgo nRpaH sadya eva sambhogasUcanAmivormikAM nijAM tasyA vastrAJcale baddhvA'bhayakumAramAdizat-'mama vyagracittasyomikA kenA'pyapahRtA, tattadapahArakastvayA zodhanIyaH" / tato dhImAnabhayakumAro raGgamaNDapadvArANi ruddhvA lokAnekaikaM tataH karSan pratyekaM vastrANi kezAn mukhaM ca zodhayan tasyA AbhIraputryA vastrAJcale baddhAmUmikAM dRSTvA 'tvayA kathameSormikA gRhIte'ti tAM papraccha / tayA ca karNI pidhAya na jAnAmItyuktazca sa dhImAnabhayo dadhyau-"nUnamimAM rUpavatIM dRSTvA jAtAnurAgastAta enAM grahItumabhijJAnArthaM svayamUrmikAM babandha" / evaM vicArya ca sa tAM nRpasamIpaM nItveyaM tava cittena sahormikAyA apahAriketyavocat / tato nRpo duSkulAdapi strIratnamAdeyamityahamenAM pariNeSyAmItyuktvA tAM pariNIyA'gramahiSIM cakAra / athA'nyadA nRpo rAjJIbhirakSaizcikrIDa / tatra ca yo jayet sa jitasya pRSThe'zvasyevA'dhyArohediti paNo babhUva / nRpaM jitavatyaH kulInA rAzyazca jayasUcanAya nRpapRSThe vastramAtraM nyadhuH / kramazo jitavatI sA vezyAputrI ca niHzaGkaM nRpapRSThamAruroha / nRpazca bhagavadvacaH smRtvA'kasmAjjahAsa / tataH sA pRSThAduttIrya nRpaM hAsakAraNaM pprcch| dazamaM parva - saptamaH sargaH nRpo'pi ca prabhuNA''khyAtaM tasyAH pUrvabhavAdikaM pRSThArohaNaparyantaM sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / tacchrutvA ca sadya eva vairAgyamApannA sA nRpamAdarAdanujJApya zrIvIrajinapAdAnte vratamAdade / ___ itazca samudramadhye pAtAlagRhopame Ardrakadeze Ardrake nagare zrImAn candrasundara Ardrako nAma nRpo babhUva / tasya cA''rdrakAkhyAyAM mahiSyAmArdrakakumAro nAma suto babhUva / sa ca yauvanaM prapanno bhogAn bhujAnaH sukhenA'sthAt / ArdrakanRpeNa ca zreNikanRpasya paramparAgatA prItirAsIt / ekadA ca zreNikaH pracuramupAyanaM dattvA nijaM sacivamArdrakasamIpaM preSayAmAsa / tatra gatazca mantrI tenA''rdrakanRpeNa sagauravaM satkRtaH / mantriNopanItAnyupAyanAni sauvarcalanimbapatrakambalAdIni sAdaramAdAya zreNikanRpakuzalAdikaM sa ArdrakanRpo mantriNaM papraccha / mantrI ca yathocitaM nRpakuzalAdikaM kathayitvA''rdrakaM modayAmAsa / tadAnIM cA''rdrakakumAreNa 'ko magadhezastavedRzaM mitrami'ti pRSTo nRpaH paramparAgatAM magadhezazreNikamaitrI varNayAmAsa / tata ArdrakakumAro mantriNaM papraccha-"kiM tava svAmino gaNavAna ko'pi putro'sti, tamahaM mitraM kartumicchAmi" / tato mantryuvAca-"kumAra ! dhImAn paJcamantrizatamukhyo dAtA dayAlurdakSaH kRtajJaH kalAvAMzca" zreNikanRpasyA'bhayakumArAkhyaH putro'sti" / taM zrutaM kiM na jAnAsi ? sa sarvaguNasamagro'sti" | ArdrakanRpazcA'bhayena maitrImicchantaM svaputraM prazazaMsa, dvayomaitrImanumodayAmAsa ca / tata ArdrakakumAraH piturAjJAmiSTAmApya mantriNamuvAca"mAmanApRcchya mA yAsI:, gacchaMzca tvamabhayAya mama prItivAcikaM zrRNuyAH" / mantrI caivamastvityuktvA rAjJA visRSTo vetridarzitamAvAsaM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jagAma / anyadA''rdrakanRpo mauktikAdInyupAyanAni svapuruSaM samarpya taM mantriNaM ca vyasRjat / ArdrakakumArazcA'pi tasya mantriNo haste'bhayakumArArthaM muktAdIni preSayAmAsa / sa puruSazca sacivena saha rAjagRhaM gatvA zreNikAyA'bhayAya copAyanAnyarpayAmAsa / mantrI cA'bhayamAIkakumArastava maitrImicchatIti vAcikamuvAca / tacchrutvA cA'bhayakumAro dadhyau-'manye, zrAmaNyavirAdhanayaiva so'nAryeSu jAtaH / sa Asannabhavya ityanuminomi / kathamanyathA'bhavyasya tasya mayA bhavyena maitrImanoratha: syAt / samAnapuNyapApAnAM hi prANinAM prItirbhavati / tatkenA'pyupAyena taM jainaM kRtvA''pto bhavAmi / tasyA''rdrakakumArasya tIrthakarabimbadarzanAjjAtismaraNamapi sambhAvyate / tadupAyanavyAjena ratnamayImAcAryapratiSThitAmahatpratimAM preSayAmi' / __ evaM dhyAtvA so'bhayakumAra AdinAthapratimA karaNDasthA peTAmadhye niHkSipya tadane dhUpadahanaghaNTAdIni devapUjopakaraNAni ca muktvA tAlakaM dadau / tataH svayaM nijayA mudrayA peTAM mudrayitvA tAM pracurairupAyanaiH saha tamAkanRpapuruSaM zreNikena visRSTaM samarpya satkRtya covAca-"eSA maJjUSA''rdrakakumArasya dAtavyA / tathA tena rahasyekAkinA svayaM peTAmudghATya tadantaHsthaM vastu prekSaNIyam, anyasya kasyacid na darzanIyaM ceti mama vAcikaM ca tasya kathanIyam" / tataH sa puruSastathetyuktvA svapuraM gatvA yathAyathaM svasvAmi-tatputrayoH prAbhRtAni samarpayAmAsa / tathA''rdrakakumArasyA'bhayakumAravAcikaM kathayAmAsa / tata: sa ArdrakakumAro rahasi tAM peTAmunmudraya tadantaHsthAM dyutimatImAdinAthapratimAM dRSTvA saharSa-vismayaM dadhyau-"idaM me dazamaM parva - saptamaH sargaH kvA'pi dRSTapUrva pratibhAti, kintu smRti na yAti" / evaM dhyAyatazca tasya mUcchitasya jAtismRtirjAtA / tena ca sa nijAM pUrvabhavakathAM sasmAra / "ahaM pUrvasminnitastRtIye bhave magadhadeze vasantapure sAmAyikAkhyo gRhamedhyabhUvam / tadAnIM ca bandhumatI mama bhAryA''sIt / tayA sArdhaM cA'haM susthitAcAryasamIpe jainaM dharma zrutvA prabuddhAstatsamIpe bhAryayA sahaiva dIkSAmagrahISam / ekadA ca guruNA saha viharannahamekaM nagaramagAm / bandhumatyapi cA''ryAbhiH saha tatrA''gatA / pUrvaramaNasaMskAravazAta tAM dRSTvA tasyAM jAtAnurAgo'haM svahadbhAvamanyamunaye nyavedayam / tena tajjJApitayA sAdhvyA kathitA bandhamatI viSAdaM gatA tAmavAca"gItArthasyaitasya maryAdAtikramaNaM nocitam, eSa hi dezAntaragatAmapi mAM rAgAd na vismariSyati, tadahaM maraNaM prapatsye, yathA tasya mama ca zIlabhaGgo mA bhUt" / evamuktvA ca sA'nazanaM prapadya svamudbadhya vipadya devabhUvamApa / tAM vratabhaGgabhayAd vipannAM zrutvA cA'haM prazasya bhagnavratasya mama jIvanaM dhigiti nirvedamApyA'nazanaM prapadya vipadya ca devo'bhavam / tatazcyutvA cA'hamanAryo dharmavarjito jAto'smi" / evaM pUrvajanma smRtvA sa dadhyau-'yo mAM pratibodhayitA sa me bandhurguruzca / tatpitaramanujJApyA'nanujJApyaiva vA'bhayagurupavitritamAryadezaM gamiSyAmi" | evaM vicArya sa ArdrakakumAra AdinAthapratimAM pUjayan kAlaM ninAya / athA'nyadA sa pitaramabhayakumAraM draSTumicchAmIti nyavedayat / tataH pitrA na gantavyamiti niSiddho'bhayaM pratyutkaNThitazca sthAtuM gantuM
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vA na zazAka / tataH sa sarvadA'bhayameva smaran kvA'pi ratimavindamAnaH pAnthAn magadhadezamArgAdikaM pRcchati sma / ArdrakanRpazca kumAramatyudvignamabhayaM pratyanApRcchyA'pi jigamiSu sambhAvya 'dezAntaraM gacchannayaM bhavadbhI rakSaNIya' iti pnycsaamntshtiimaadisht| tatprabhRti ca te sAmantAzchAyeva tatpArzvaM kadA'pi na tatyajuH / kumArazcA'pi tataH svaM kArAnikSiptamivA'manyata / tataH sa kumAro'bhayasamIpagamanaM manasi kRtvA pratidinaM vAhyAbhyAmazvavAhanaM kartumArebhe / tadAnIM ca sAmantA maiSo gamadityazvArUDhAstatpArzve'sthuH / tena ca kumAro'zvaM vAhayan kiJcid gatvA nivarttate sma / evaM pratyahamadhikAdhikaM gatvA nivarttamAne tasmiMste'GgarakSakA vizvAsaM jagmuH / 126 ekadA cA''rdrakakumAro vizvastairnijaiH puruSaiH samudre pravahaNaM praguNIkRtya ratnaistAM pUrayitvA'rhatpratimAmapyArohayAmAsa / acaM vAhayannalakSitazca sa tatpravahaNamAruhyA''ryadezaM gatvA yAnAduttIrya tAM pratimAmabhayAya preSya saptakSetryAM dhanAni vyayitvA muniliGgaM prapadya sAmAyikamuccArayituM kRtopakramo gaganasthayA devatayokta:- 'yadyapi tvaM mahAsattvastathA'pi dIkSAM mA grahI:, tava bhogaphalaM karmA'vaziSyate, tad bhuktvA yathAkAlaM vrataM gRhNIyAH " / kintu sa tAM devatAvAcamanAdRtya svapuruSakAramavalambya svayaM vratamAdade / tataH pratyekabuddhaH sa munirduSkaraM vrataM pAlayan vihArakramato vasantapuraM prApya bAhyadevakule pratimayA samAdhisthastasthau / itazca tannagare kulIno devadatta zreSThyabhavat / tasya ca patnI dhanavatyAsIt / bandhumatIjIvazca cyutvA tayoH zrImatI nAma putrI jAtA / sA rUpavatI zrImatI dhAtrIbhirlAlyamAnA dhUlikrIDAyogyaM dazamaM parva saptamaH sargaH vayaH prapede / ekadA ca sA zrImatI patiramaNakrIDayA krIDitumicchuvayasyAbhiH paurakanyAbhiH saha tatrA''gatA / tatra krIDAprArambhe ca sarvA bAlikAH svarucivaraM vRNute sma / tatra zrImatyuvAca - mayA'sau bhaTTArako vRtaH / tadAnIM ca devatA sAdhu vRtamityasakRduvAca / tathA garjitaM kurvatI sA devatA tatra ratnAnyavarSayat / tena bhItA ca zrImatI tasya muneH pAde lagnA / 127 tataH sa dadhyau -"vratabhaGgakaro'yaM mama mahAnupasargo jAtaH" / evaM vicArya so'nyatra jagAma / nRpazcA'svAmikaM dhanaM rAjJa iti nyAyAt tAM ratnavRSTiM grahItuM tatrA''gatavAn / tad dravyaM saMjighRkSavazca rAjapuruSAstat sthAnaM nAgAkIrNaM dRSTvA'muSyai vivAhe mayA dattametaddravyamiti devatoktaM zrutvA ca tato'pAsaran / tataH zrImatI - pitA sarvaM tad dhanaM jagrAha / atha tAM bahavo varAH pariNetumaicchanta / tato varaM vRNvati pitroktA sovAca - " mayA mahAmunireva varo vRtaH tadvaraNe ca devatA dravyamadAt / sa munizca mayA svarucyaiva vRtaH / tad dravyaM gRhItvA ca tvayA'pi tadanumatameva / tanmAM tasmai dAtumaGgIkRtyA'nyasmai dAtuM naa'rhsi| kanyA hi sakRt pradIyate" / tacchrutvA zreSTyuvAca- 'sana prApyo'sti / munayo hi naikatrA'vatiSThante / tasyA''gamanamapi na nizcitam / tasyA'bhijJAnamapi kimapi nA'sti" / tataH zrImatyuvAca - "tAta ! garjitabhItayA mayA vilagnayA tatpAde lAJchanaM dRSTamasti, tadyathA pratidinamAgatAn munIn pazyAmi tathA kuru" / tacchrutvA zreSThyuvAca- 'iha pattane samAyAtebhyo munibhyastvaM svayaM pratidinaM bhikSAM dehi" / tataH sA zrImatI pratyahaM tathA cakAra, lAJchanadidRkSayA munipAdAnavandata" /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha dvAdaze'bde digbhramAt sa munistatrA''gato lakSmadarzanAttayopalakSitaH / tadA zrImatI tamAha-"devakule tvaM mayA tadAnIM vRto'si, tvameva mama varaH / tadAnIM mAM mugdhAM vihAya gato'si / adya mayA punaH prApto na gantumarhasi, prasIda, mAM bhajasva / yadi mAmavajJAsyasi tadA'haM kASThabhakSaNaM kariSyAmi, tena ca tava strIhatyApAtakaM syAt" / tataH sa munipeNa mahAjanenA'nyairapi ca prAthito vratagrahaNaniSedhikAM devatAyA vAcaM smRtvA nRpAdInAmAgrahAt tAM zrImatI pariNItavAn / tayA ramamANasya ca tasya kramazaH putro'jni| tasmin kSIrakaNThatAM vimucya vAcamAdadAne putre ca muniH zrImatImuvAca-'ataH paraM putraste sahAyo'stu, ahaM dIkSAM gRhNAmi" / tataH zrImatI putraM jJApayituM tUlapUrNikata' cA''dAyA''sane upavizya tarkukarma prArebhe / tadA kimidamayogyaM karma karoSIti bAlakena pRSTA ca sovAca-'vatsa ! tava pitA dIkSArthaM gamiSyati, tasmin gate ca patirahitAyA mama tarkureva gatiH" / tacchrutvA sa bAlako'spaSTamadhuramuvAca-'ahaM pitaraM baddhvA dhArayiSyAmi, tahi kathaM sa yAsyati" / evamuktvA ca sa saumyAkRtirbAla UrNanAbho lIlayeva tarkasUtreNa pituH pAdau pariveSTya mAtaraM "mA bheSI:, svasthA bhava / mayA baddhapAdo'sAvadhunA gantuM na kSamaH" icyuvAca / zrImatIpatizca tadA dadhyau-"asya bAlasya snehabandho manmanaH pakSiNaM pAzayati / tanmatpadoryAvantaH satraveSTakAH santi tAvantyabdAnyahaM sutavAtsalyAd gRhe sthAsyAmi" / tataH sa pAdayoAdazatantubandhasadbhAvAt tAvanti varSANi gRha evA'sthAt / atha pratijJAvadhau pUrNe viraktAzayaH sa rAtrezcarame prahare dadhyaubhavakUpAd bahirgantuM rajjutulyaM vrataM gRhItamapi mayA tyaktam / dazamaM parva - saptamaH sargaH pUrvajanmani manasaiva vratabhaGgato'nAryatvaM prApto'smi, ataH paraM kA gati yAsyAmi / tadadhunA pravrajya tapasA''tmAnaM zodhayAmi" / evaM dhyAtvA sa prabhAte bhAryAM zrImatI kathayitvA tadanumatimApya ca muniveSaM gRhItvA nirmama: san gRhAd nirgatavAn / atha rAjagRhaM prati prasthitaH sa mArgo svasAmantapaJcazatI caurakarmaparAyaNAM dRSTavAn / upalakSya tairbhaktyA vanditazca sa tAn 'kimeSA yuSmAbhiH pApamUlA jIvikorIkRteti bhartsayAmAsa / tataste UcuH-"yadA tvamasmAn vaJcayitvA palAyitastadA vayaM nRpaterAtmAnaM hiyA darzayitumakSamAstavA'nveSaNe mahIM bhrAmyanto''gatyA cauryavRttyaiva jIvAmaH" / tato muniH punastAnuvAca-"kaSTe samApatite'pi dharmAnubandhyeva karma vidheyaM, manuSyabhavo hi mahApuNyaphalam / tasya ca dharmaH svargA'pavargahetuH phalam / tad yUyamahiMsA-satyA-'steya-brahmA-'parigrahAnArhatAn dharmAn svIkurudhvam / yUyaM nRpabhaktAH / ahaM ca nRpavadeva yuSmAkaM svAmI / tanmama mArgaprapattirbhavatAM yuktameva" / tataste Ucu:"tvaM mama svAmyadhunA ca gururapi / tvayA dharmaM bodhitAH smaH / tadasmAn dIkSAdAnenA'nugRhANa" / tato munirAkakumArastAn pravrAjayAmAsa / atha taiH samanvita ArdrakakumAramuniH zrIvIrajinaM vandituM rAjagRhaM gacchan sammukhAgataM gozAlaM na praNanAma / tatastena tasya vivAdo jAtaH / tacchrotuM ca tatra bhUcarAH khecarAzca kautukAt sahasrazo militAH / tatra gozAla uvAca-"taponimittaM kaSTaM mudhA, yato bhAgyAdeva zubhA-'zubhaphalam" / tata ArdrakakumAramuniruvAca-yadi
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sukhaM svIkaroSi tarhi tatra pauruSaM kAraNaM manyasva / yadi sarvatra niyatireva kAraNaM syAt tarhi tava kriyA api mudhA syuH / bhojanAdyarthaM prayatnena cA'lam, ekatraiva niyatimAzritya kiM na tiSThasi / tanniyativat pauruSamapi svArthasiddhau hetuH / tatrA'pi niyateH pauruSaM jyAyaH / gaganAddhi jalaM patati, pauruSamAzritya bhUkhananenA'pi tallabhyam / tadiSTasiddhau niyatirbalavatI, tato'pi pauruSaM balavattaram" / evaM niruttarIkRtagozAlaH sa ArdrakakumAramuniH sajayajayArAvaM bhUcara-khecarAdyaiH stuto hastitApasAnAmAzramaM yayau / tatra ca nIrasIkaraNAyA''tape vikIrNairhastimAMsairbharitAnyuTajAnyAsan / tatrasthAstApasAzcaikaM gajendraM hatvA tanmAMsaM khAdanto dinAni gamayanti sma / punazca te bahUnAM mRgAdInAM hanane pApamityAhArArthamapara eko mahAn gaja eva ciramudarapUrtaye hantavya iti dayAbhAsamavalambamAnA mahAntamekaM gajaM mAraNAya babandhuH / yatra ca sa zRGkhalito gaja AsIt, tenaiva mArgeNa sa ArdrakakumAramunijagAma / janairvandyamAnaM munipaJcazatIparivRtaM taM muni dRSTvA sa gajo'lpakarmA dadhyau-"baddho'haM kathamenaM vande" / tatastasya gajasya tanmunidarzanAcchRGkhalAni svayameva bhagnAni / tato muktabandhana: sa gajastaM muni vandituM pasparza / janastu vyAkulIbhUya hato muniriti vadan palAyiSTa / kintu munistathaiva tasthau / sa karI ca mastakaM namayitvA taM muni nanAma / tatpAdau sparza sparza ca paramAM zAnti prApa / tata utthAya bhaktyA taM muni pazyan sa mataGgajo vanaM prAvizat / tadadbhutaM prabhAvaM dRSTvA kruddhAstApasA dazamaM parva - saptamaH sargaH api tena muninA''rdrakakumAreNa bodhitA upajinezvaraM preSitA gatvA vIrajinapAdAnte dIkSAM jagRhuH / / atha zreNikanRpo gajamokSaNaM tApasapratibodhaM ca zrutvA'bhayakumAreNa sahA''gatyA''rdrakakumAramuni vavande / munizca dharmalAbhAziSA tamAnandayAmAsa / tato nRpo muni sakuzalaM bhUmAvAsInaM dRSTvovAca-"mune ! hastimokSaNaM mahAzcaryam" / tato muniruvAca"gajamokSaNaM na duSkaraM, kintu tarkutantupAzamokSo'tiduSkaraH" / tato rAjJA pRSTo munistaku~tantukathAM kathayAmAsa / lokazca tacchrutvA vismayaM jagAma / tata ArdrakakumAramunirabhayakumAramuvAca-"tvaM mama niSkAraNopakArI dharmabAndhavo'bhUH / tvatpreSitArhatpratimAvalokanena prAptajAtismRtirahaM jaino'bhavam / tvayA'hamanAryatvakUpAduvRto'smi / tvabuddhyaiva bodhamApyA''ryadezaM prApto'smi / tvayA pratibodhita eva ca vrataM prapanno'smi / tattvaM ciraM kuzalaM tiSTha" / tataH sAbhayaH zreNiko'nye ca muni vanditvA svasthAnaM jagmuH / munizca rAjagRhe samAgataM vIrajinaM vavande / taM sevamAnazca kRtArthaH sa zivapadaM jagAma // 7 // iti dazame parvaNi celaNAyogyaikastambhaprAsAdanirmANaAmaphalApahArakeNa zreNikavidyAgrahaNa-durgandhAkathAArdrakakumArakathAvarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - aSTamaH sargaH 233 tathAhi-prANinAmihabhave pitA-putrAdisambandho muhurmuhurjAyate vighaTate ca / saMsAre etat sarvamindrajAlavat / vivekI jano'tra kSaNamapi sthAtuM notsahate / yAvadidaM zarIraM na jarAjINaM yAvacca prANA: santi tAvad niratizayasukhasAdhanaM vrataM grahItavyam / tatra pramAdo na yuktaH" / tacchrutvA ca viraktau tau dampatI "AvAM saMsArAd viraktau, tadbhavatAraNIM dIkSAM dehi, tvameva bhavaM tartuM tArayituM ca prabhurasI-" tyUcatuH / prabhuNA ca tathA'stviti proktau tAvaizAnyAM gatvA bhUSaNAdIni tyaktvA paJcamaSTibhiH kezalocaM kRtvA prabhu pradakSiNIkRtya vanditvocatuH-"bhavabhItAvAvAM tvAM zaraNaM zrito, taddIkSAdAnenA'nugRhANa" / tataH prabhuH svayaM tayordIkSAM dattvA samAcAramAvazyaka vidhi cA''khyat / tathA candanAyai devAnanda sthavirebhya RSabhadattaM cA'rpayAmAsa / tau ca vrataM pAlayantAvekAdazAGgamadhItya tapaH kRtvA kevalamApya nirvANamApatuH / / aSTamaH sargaH atha bhavyAn prabodhayan prabhurvIrajino vihArakrameNa brAhmaNakuNDagrAmaM prApto bahuzAlAkhyodyAne devaivikRte samavasaraNe pravizya pUrvaratnasiMhAsane yathAvidhi tasthau / gautamAdyAH surAdayazca yathAsthAnaM tasthuH / bhUyAMsa: paurA api tatrA''yayuH / devAnandArSabhadattAvapyetya prabhuM vanditvA yathAsthAnamupAvizatAm / tato devAnandAyA vIrajinamavalokamAnAyAstanau romodgamaH stanAbhyAM dugdhastrAvazca jajJe / tAM tathAvidhAM prekSya vismitaH saMzayamApya gautamaH kRtAJjaliH prabhuM papraccha-"prabho ! devAnandAyAH sUnumiva tvAM dRSTvA kathamIdRzI dazA ?" tato vIrajina uvAca-"gautama ! ahaM devAnandAkukSijaH, ahaM svargAccyutvA'syAH kukSau vyazItidivasamuSitavAn / tenaiSA'jJAtaparamArthA'pi mayi vatsalA jAtA'sti" / tatastau dampatI devAnandArSabhadattau tacchrutvA nitarAM mumudAte / sA sabhA ca tAdRk pUrvaM kadA'pyazrutevismitA jAtA / tau dampatI ca svaM dhanyaM manyamAnau punarutthAya prabhuM vavandAte / pitroH pratyupakAro duSkara iti buddhyA vIrajino'pi tau janAMzcoddizya dharmadezanAM vidadhe / atha vIrajino viharan kSatriyakuNDagAmaM prApya samavasaraNastho dharmadezanAM vidadhe / tajjJAtvA nandivardhanastatrA''gatya bhaktyA vanditvA kRtAJjaliryathAsthAnamupaviveza / jamAlizca vIrajinajAmAtA priyadarzanayA saha tatrA''gatya prabhuM vanditvA dharmadezanAM zrutvA pitarAvanujJApya kSatriyANAM paJcazatyA saha vrataM jagrAha / jamAlibhAryA vIraprabhoH putrI priyadarzanA cA'pi strIsahasreNa sahitA prabhupAdAnte dIkSAmagrahIt / atha prabhuranyatra vijahAra / kSatriyamunibhiH sahito jamAlizca prabhumanusasAra / jamAliviharannadhItaikAdazAGgIkaH prabhuNA saha
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 134 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dIkSitAnAM kSatriyamunInAmAcAryapade pratiSThitazcaturtha-SaSThA-'STamAdIni tapAMsyakarot / candanAmanusarantI priyadarzanA cA'pi tapAMsyakarot / anyadA ca "saparicchado'hamaniyatena vihAreNa tvadanujJayA gacchAmI"ti jamAlinA bhUyo bhUya: prArthito'pi prabhurjJAnena bhAvinamanartha jJAtvA na kimapyudatarat / jamAlizca maunaM svIkAralakSaNamiti matvA vihartuM prabhoH pArthAt saparicchado nirgatavAn / / ___ atha viharan jamAliH kramAt zrAvastI nagarIM prApya koSTakAbhidhe bahirudyAne samavAsArSIt / asamaye'pathyapAnAnnAzanena ca tasya pittajvara udabhUt / upaviSTaH sa sthAtumakSama: ziSyamunIn saMstArakakaraNAyA''dizat / tataste saMstArakaM kartuM prArebhire / pittapIDitazca sa punaH punaH saMstArakaH kRto na veti papraccha / saMstArakaH saMstRta iti munibhiruktazca sa jamAlirutthAya tatsamIpaM gatvA saMstArakaM kriyamANaM dRSTvA'kSamatvAt tatropavizya jAtamithyAtva: kopAd munInabravIt-"bhozcirAd bhrAntvA mayedaM jJAtaM yat kriyamANaM na kRtaM kintu kRtameva kRtam" / tadbhavadbhiryat kriyamANaM kRtaM varNitaM tadasatyaM vaktuM nocitam / yattu jina utpadyamAnamutpannaM kriyamANaM ca kRtaM vakti tat pratyakSaviruddham / kSaNasamUhasAdhye vastuni prArambhe kRtatvoktimithyaiva / arthakriyAkAri vastu matam / na cA''dyakSaNasambandhamAtreNa vastuni sAdhyAvasthAvasthe'rthakriyAkAritvam / yadi ca prArambha eva vastunaH kRtatvaM tadA zeSakSaNeSu kRtasyaiva karaNaM syAdityanavasthaivA''padyeta / tatkRtameva kRtamiti yuktam / navajAtasya sutasya nAma kriyate / pratyakSameva prtipttvym| nahi mahadbhiruktamityetAvatA yuktiyuktaM tyAjyam / dazamaM parva - aSTamaH sargaH sarvajJo'rhanna mithyA vadediti na bhrAntavyaM, mahAnto'pi hi kvacit skhlnti"| evaM viruddhaM bhASamANaM kupitaM nirmaryAdaM jamAliM sthavirA UcuH-evaM kiM viruddhaM bhASase? vItarAgA jinA nA'nyathA bhaassnte| nahi tadvacasi pratyakSavirodhAdidoSalezo'pi / yadi vastu prArambhe notpannaM tadA kAlAvizeSAt samayAntare'pi notpannaM syAt / prArambhe'pi ca vastuno'bhidhAjJAnopayogasadbhAvAdarthakriyAkAritvamastyeva / bravItyeva hi pRSTo loko ghaTaM karomIti / na vA prArambhe yat kRtaM tadeva dvitIyakSaNAdau kriyate, kintvanyadeveti nA'navasthA'pi / chadmasthAnAM ca yuktAyuktatvaviveko'yogyastvAdRzAnAmityagrAhyameva tvadvacaH / kevalinaH sarvajJA eva pramANamiti tvatprayAso vathaiva / mahatAM skhalanoktizcaivamunmattajalpitaM tava / uktaprakAreNa kriyamANaM kRtamiti sarvajJokteyuktatvAt / tvaM ca sarvajJopadezata eva prAjyamapi rAjyaM tRNavat tyaktvA prAvrAjIriti guruvacanamadUSyaM dUSayatastava bhavavRddhireva jAyate / tadvIrajinamupagamya tvayA prAyazcittaM vidheyam / arhadvacanamekAkSaramAtramapyazraddadhAno mithyAtvato bhavaparamparAmeva yAti / evaM sthavirairbahudhA bodhito'pi jamAliH svanizcayAdanivRtto maunaM zizrAya / tena ca kumatAgrahiNaM taM ke'pi sthavirAstadaiva tyaktvA prabhumupajagmuH / kecanaiva ca tatra tasthuH / priyadarzanA cA'pi strIsulabhamoha-snehAbhyAM saparivArA'pi jamAlipakSameva zritavatI / kramAcca nIrogo jamAlistatsvadurmatameva pratidinaM janAnupadizan jinavacanaM hasan svaM sarvajJaM khyApayan sAhaGkAraH saparivAro vijahAra" /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH athA'nyadA campAyAM puri pUrNabhadrAkhyodyAne samavasRtaM zrIvIrajinamupagamya garviSTho jamAliruvAca-"bhagavan ! tava bahavaH ziSyAzchadAsthA aprAptakevalA eva mRtAH, na ca tAdRgaham / mamA'nantaM kevalamutpannamityahameveha sarvajJo'smi" / tacchrutvA gautamaH papraccha-"bho jamAle ! yadi jJAnyasi tarhi jIvo lokazca nityo'nityo veti vada" / tato jamAliH prativaktumanIzvaro vyAttamukhaH zUnyastasthau / tato vIrajina uvAca-"jamAle ! lokaM jIvaM ca nityamanityaM ca viddhi / dravyAtmanA hi sarvaM nityaM paryAyAtmanA kSaNadhvaMsinA punaH sarvamanityam" / evaM kathitavatyapi prabhau mithyAtvagrasto jamAliH saparivAraH samavasaraNAd bahirjagAma / tataH saGghana nihnavavAditvAt sa jamAlirbahiSkRtaH / tadAnIM ca prabhoH kevalotpattezcaturdazA'bdAnyabhUvan / atha jamAliH svamataM sarvatra prarUpayan sarvajJammanyaH svacchandacArI mahIM vijahAra / loke ca jamAlirjinAd vipratipanno mithyAtvaM prapannavAni"ti sarvatra khyAtirjAtA / anyadA ca sa viharan saparivAraH zrAvastI prApyaikatrodyAne tasthau / priyadarzanA''ryA'pi ca sAdhvIsahasrAnvitA tatraiva nagare DhaGkakumbhakArazAlAyAM tasthau / paramazrAvako DhaGkazca tAM kumatagrastAM jJAtvA kenA'pyupAyenemAM bodhayiSyAmIti dadhyau / ___ anyadA ca sa pavane bhANDAnyuccinvan buddhipUrvaka priyadarzanAyA: paTe'lakSitamevA'gnikaNaM cikSepa / priyadarzanA ca dahyamAnaM vastraM dRSTvovAca-bho DhaGka ! tvatpramAdena mama paTo dagdhaH, dazamaM parva - aSTamaH sargaH pazya" / tato DhaGka uvAca-'sAdhvi ! mithyA mA vocaH, bhavanmate sakale paTe dagdhe evaivaM vaktumucitam / athavA'nubhavAdasmAjjinasya dahyamAno dagdha iti vaca: pratipattumarhasi' / tacchrutvA jAtasamyagjJAnA sovAca-"ahaM cirAt kumatagrastA tvayA sAdhu bodhitA'smi / iyatkAlaM yajjinavaco dUSitaM tanmama mithyA duSkRtamastu / ataH paraM mama tat pramANam" / tato DhaGka uvAca-"ante sAdhu bhaviSyati, adhunaiva gaccha, prabhoH samIpe prAyazcittaM cara" | DhaGkenaivaM bodhitA sA priyadarzanA'nuzAsanamicchAmIti bruvANA saparivArA jamAli tyaktvA vIrajinaM jagAma / Dhakena bodhitA anye munayo'pi jamAlivarjAH prabhusamIpaM jagsuH / jamAlizcekAkI vrataM pAlayan svamataM pracArayan bhUyAMsi varSANi mahIM vijahAra / ante cA'rdhamAsAnazanaM prapadya nijaM duSkRtamanAlocyaiva vipannaH SaSThe kalpe kilbiSiko babhUva / ___atha gautamo jamAli mRtaM jJAtvA prabhuM vanditvA jamAli: kAM gatiM gata iti papraccha / tato lAntake trayodazasAgaropamAyuH kilbiSiko jAto jamAliriti prabhuNoktazca gautamaH punaH papraccha'tAdRk tapasvI sa ki kilbiSiko'bhUt, cyutvA ca kAM gati yAsyati ?" tato bhagavAnuvAca-"gurvAjJAvirAdhanayA jIvAH kilbiSikAdiSu jAyante / jamAlizca tatazcyutvA tiryaG-narAdiSu paJcakRtvo bhrAntvA bodhi prApya setsyati / taddharmAcAryAdInAM virodho na vidheyaH" / evamuktvA prabhuranyatra vijahAra /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 138 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca sAketapure lokaiH prativarSa surapriyo yakSazcitryate mahotsavazca kriyate / citritazca sa yakSaH svacitrakacitrakaraM nihanti, acitritazca pure mAra vikaroti / tato bhItAH palAyamAnAzcitrakarAH svaprajAmAribhayena rAjJA ruddhAH / tathA nRpeNa teSAM dattalagnakAnAM patrake nAmAni likhitvA ghaTe kSiptAni / varSe varSe ca tatkAlaM patrakamAkRSyate sma / yasya ca nAma tatra bhavati sa yakSaM citrayati / evaM kAle gacchati kadAcidekazcitrakaraputraH kauzAmbyAstatra citrazikSArthamAgatazcitrakarAyAH sthavirAyAH kasyAzcid gRhe sthitaH / tasya ca kramAt tatsthavirAputreNa saha maitrI jAtA / tadAnIM ca kramAt tatsthavirAputrasya nAmapatrake nirgate ca sA karuNamarodIt / citrakAraputreNa tena ruditahetuM pRSTA ca sA yakSavRttAntaM svaputrasya nirgataM nAmapatrakaM ca kathayAmAsa / tacchrutvA ca sa citrakRd yuvovAca-"mAtarmA rodIH / tava suto gRha eva tiSThatu / ahameva citrakarabhakSakaM taM citrayiSyAmi" / tata: sa citrakarayuvA SaSThaM kRtvA candanamanulipya pavitravAsasA'STAbhirguNairbaddhamukhaH kUrcakaistaM yakSaM citrayAmAsa / praNamya tamuvAca ca-"surapriya ! tava citraM nirmAtuM nipuNo'pi citrakaro nA'laM kvA'haM mugdho bAlaH / tathA'pi yathAzakti mayA yogyamayogyaM vA kRtaM kSamasva" / evaM tadvacasA prasanno yakSo varaM vRNISvetyuvAca / tadA sa yuvovAca-"yadi tuSTo'si, tadadyaprabhRti loko na mAraNIyastvayetyeva varaM vRNomi" / tato yakSo jagau-"etad varaM dattameva / ata eva tvaM na mAritaH / anyat kimapi svArthaM yaacsv"| tataH sa citrakAraH punaruvAca-"tvayA mArirlokAnAM vAritetyetAvataivA'haM kRtakRtyo'smi" / tato vismito yakSa uvAca-"parArthaM te dazamaM parva - aSTamaH sargaH varaprArthanena tuSTo'nyamapi tava svArthaM varaM dAtumicchAmi, tadyatheSTaM vRNu" / tatazcitrakRduvAca-yaM dvipadaM catuSpadaM vaikabhAgenA'pi pazyAmi tadanusandhAnena yathAvasthitatadrUpacitraNazakti me dehi" / tata evamastviti yakSeNokto nAgaraiH satkRta: sa citrakRcchatAnIkanRpasanAthAM kauzAmvI nagarI yayau / athA'nyadA sabhAsthaH zatAnIko dUtamAha-'yadanyanRpANAmasti mama ca nAsti, tat kimiti vada" / tato dUtena citrasabhA tvAM nAstItyukto nRpazcitrakarAn sabhAcitraNArthamAdideza / tatazcitrakArAH sabhAbhUmi vibhajya jagRhuH / tasya prasAditayakSasya citrakarasya bhAge cA'ntaHpurAsannadezo'bhUt / tatra citraM kurvazca sa jAlakAntareNa mRgAvatyAH sAGgulIyakaM pAdAGguSThaM dadarza / tataH sa citrakara iyaM mRgAvatI devItyanumAya tAM yathArUpaM citrayAmAsa / netre ullikhyamAne ca kUrcikAmukhAcitrorudeze maSIbinduH papAta / sa ca taM zIghramevA'panItavAn / evaM punaH punarjAte ca sa dadhyau-"nUnamasyA atra pradeze lAJchanena bhavitavyam, ato maSIbinduM naa'pnessyaami"| tato likhite citre nRpastadavalokitumAgataH kramAd mRgAvatIcitraM tadUrumUle binduM ca dRSTvA kruddho dadhyau-"anena pApinA nUnaM mama patnI bhagnazIlA kRtA / kathamanyathA mRgAvatyA vastrAntaritamUrumUlasthaM maSIbindumasau jAnIyAt" / tataH kopAt sa nRpastaM doSamuktvA nigrahAya tamArakSakANAM samarpayAmAsa / tatazcitrakarA Ucu:-"deva ! yakSavaraprasAdAdasAvekAMzaM dRSTvaiva samagraM citramAlikhati" / tato rAjA tatparIkSaNArthaM tasya kubjikAmukhamadarzayat / citrakarazca kubjikAM yathArUpamalikhat / tathA'pi krodhAd rAjA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tasyA'GguSThaM chedayAmAsa / tataH sa citrakaraH kRtopavAso gatvA taM yakSaM siSeve / tato yakSo 'vAmahastenaiva prAgvaccitraM kariSyasI"ti varaM dadau / labdhavarazcitrakaro dadhyau-"ahaM niraparAdho'pi nRpeNemAM dazAM prApito'smi / tatkenA'pyupAyena taM pratikariSyAmi" / athaivaM nizcitya sa citrakaraH phalake sAbhUSaNAM mRgAvatImanupamasundarIM likhitvA gatvA strIlampaTasya caNDapradyotanRpasya darzayAmAsa / caNDapradyotazca citraM citrakaraM ca prazasya jAtarAgazcitrakarAd mRgAvatI jJAtvA zatAnIkAd mRgAvatI siMho mRgAd mRgImiva grahISyAmItyuktvA vajrajaGghAkhyaM dUtamanuziSya zatAnIkanRpAntikaM preSayAmAsa / dUtazca gatvA zatAnIkanRpaM 'rAjyaM prANAzca te priyAzced mRgAvatIM zIghramasmabhyaM preSaye"ti cnnddprdyotaadeshmuvaac| zatAnIkena ca kopAta kaTktyA nirbhatsitaH sa dUto'valyAmAgatya caNDapradyotasya sarvaM vRttaM kathayAmAsa / tataH kruddhazcaNDapradyoto mahatA sainyena kauzAmbI prati pratasthe / zatAnIkazca pradyotamAyAntaM zrutvA jAtAtisAro bhayAd mRtyumApa / tata: pativratA mRgAvatI dadhyau-"patirme mRtaH / bAla udayanaH putrazca svalpabalaH / tadasmin strIlampaTe kapaTa eva svakalaGkanivAraNAya vidheya: / avasaraM pratIkSamANA'hamanukUlaiH sandezavacanaistaM pralobhya kathamapi kAlaM neSyAmi" / evaM vicArya ca sA dUtamanuziSya preSayAmAsa / sa dUtazca gatvA zibirasthaM caNDapradyotamuvAca-"deva ! mRgAvatI tvAM brUte-zatAnIke mRte putre cA'lpabale bAle tvameva zaraNaM mama / kintu mayA tyakto'yaM pratyAsannanRpairabhibhaviSyate" / tadvacasA prItaH pradyota uvAca-mayi rakSake ko nAma tatputramabhibhavitumIza: ?" dazamaM parva - aSTamaH sargaH ...141 tato dUta uvAca-"deva ! devyapyevaM manyate / kintu bhavanto dUre sImanRpAzca samIpe / tadyadi devyA nirvighnaM yogamicchasi tadojjayinyA iSTakAbhiH kauzAmbyAM vizAlaM dRDhaM ca prAkAraM kuru" / caNDapradyotazca tat prapadya mArge zreNirUpeNa nijAn caturdazA'pi nRpatIn saparicchadAn mumoca / tata: puruSaparamparayA'vantyA iSTakA samAnIya kauzAmbyA dRDhaM prAkAraM kArayAmAsa / mRgAvatyA punardhanadhAnyAdibhiH puraM pUrayeti sandiSTazca pradyotaH sarvaM zIghrameva cakAra / tato mRgAvatInagarI rodhakSamAM jJAtvA dvArANi pidhAya tatra tasthau / prAkAre ca bhaTAnAropayat / tatazca caNDapradyoto bhRzaM viSaNNo'bhitaH purIM ruddhvA tasthau / athA'nyadA vairAgyamudvahantI mRgAvatI dadhyau-"yadi prabhurvIraH samAyAti tadA'haM pravrajAmi" / vIrajinazca tasyA bhAvaM vijJAya saparivArastatra zIghrameva samAyayau / mRgAvatI ca bahi: prabhu samavasRtaM zrutvA nirbhayA dvArANyudghATyA''gatya prabhuM vanditvA yathAsthAnaM tasthau / pradyoto'pi samAgatya prabhuM natvA tyaktavairaH samupAvizat / prabhuzca dharmadezanAM cakAra / tadAnIM ca lokAt sarvajJo'yamiti zrutvA kazcid dhanurdharaH puruSo'dUrastha eva manasA prabhuM saMzayaM papraccha / tataH prabhuruvAca"vacasA svasaMzayaM brUhi / yathA'nye'pIme bhavyAH pratibudhyante" / prabhuNaivamukto'pi lajjAluH sa spaSTaM vaktumasamartho yA yA sA setyalpAkSaraM papraccha / prabhuzcA'pyevametadityalpAkSarameva pratyuvAca / tato gautamo yA yA sA seti kiM vaca iti prabhuM pprcch| tato vIrajina uvAca
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH iha bharate campAyAM nagaryAmeka: svarNakAraH strIlampaTo'bhUt / sa ca yAM yAM rUpavatI kanyAmapazyat tAM tAM paJcasvarNazatIM dattvA pariNinAya / evaM sa strINAM paJcazatI pariNIya tAsAM pratyekaM sarva svarNAbharaNaM dadau / vArakrameNa ca tA vibhUSitAstena rantuM sajjitA abhUvan / ekadA ca tAH sarvAH striyo nirAbharaNA eva tasthuH / tataH sa tAstarjanA-tADanAdibhirazikSayat / atIrSyAlutayA ca sa tAsAM rakSaNArthaM sayatnaH sauvidalla iva kadA'pi dvAraM nA'mucat / anyadA ca so'nicchannapi priyamitreNa bhoktuM kathaJcit svagRhaM nItaH / tadAnIM ca tatpatnyo dadhyu:-"mama yauvanaM kArAniyantritamiva jIvanaM ca dhik, yamadUta iva pApo'yamasmAkaM pati_raM na muJcati / adyA'syA'nyato gamanaM sAdhu / adya kSaNaM svecchayA tiSThAmaH" / evaM vicArya tAH snAtvA''bharaNAdi paridhAya darpaNamAdAya yAvat svaM dadRzustAvat sa svarNakAraH samAgamat / tAstathAvidhA dRSTvA ca sa ekAM striyaM tathA tADayAmAsa yathA sA mRtA / tato'yamasmAnapi haniSyatyeveti sambhUya vayamenaM hanmIti vicArya tA darpaNAnAmekonAni paJcazatAni cakrANIva tasmai pracikSipuH / tena sa sadyo mRtaH / tatazca pazcAttApazIlAstAH striyazcitAvad gRhaM jvAlayitvA vipedire / pazcAttApamAgatAstA akAmanirjarayA mRtAH sarvA api manuSyabhavamApannAH karmavipAkAccauryajIvinaH puruSA abhUvan / kramAd militAzca te sarve ekatra durge tiSThantaH sambhUya cauryaM kurvanti sma / svarNakArazca tiryasUtpede / prAG mRtA sA tatpatnI ca tiryasUtpadya dvijakule putro'bhavat / yadA sa paJcavarSo jAtastadA sa svarNakArajIvastiryagyonenirgatya tadvijakula eva dvijaputrasya dazamaM parva - aSTamaH sargaH 143 svasRrUpeNotpannaH / tasyAzca sa eSa bAlakaH pAlakatvena pitRbhyAM niyuktaH / kintu tena pAlyamAnA'pi sA'tiduSTatayA'rodIdeva / tena bAlenA'nyadodarasparzanakramAt kathaJcid guhye spRSTA ca sA rodanAd viratA / tataH sa bAlastasyAstadrodanapratIkAraM jJAtvA rodananivRttaye yathAsamayaM guhyasthAnasparzAtmakapratikArameva cakAra / tathA kurvaMzcekadA sa pitRbhyAM dRSTastADayitvA gRhAd nirvAsitazca girigahvaraM jagAma / tathaikonazatapaJcakadasyupUrNAM pallIM prApya sa taizcaurairmilitavAn / tasya bhaginI cA'prAptayauvanA'pi kulaTA svairiNI kvA'pi grAme gatA / tadaiva ca sa grAmastaizcaurailuMNTitaH / tatra sA tairgRhItA sarvairapi svIkRtA / ekadA ca te caurA dadhyu:-"iyamekA sarvAnasmAn sevamAnA zIghrameva mRtyumeSyati" / evaM vicArya te'nyAmapi striyamAnaiSuH / tataH pUrvabhAryA sejyA tacchidrANi mArgayate sma / anyadA caureSu cauryArthamanyatra gateSu sA chalaM kRtvA tAM sapatnI kUpasamIpaM nItvA tatra tadvacasA'ntaH kimapi pazyantI cikSepa / AgataizcauraiH pRSTA ca sA'parA kva gateti na vedyItyavocacca / tatastairanayejyA sA mAriteti jJAtam / sa dvijaputrazca tAM duHzIlAM svasvasAramAzaGkya lokAd mAM sarvajJamihA''gataM jJAtvehA''gato lajjayA prAGmanasA'pRcchat / mayA 'vacasA pRcche'te preritazca yA yA sA seti pRSTavAn / asmAbhizcaivamityuktvA sa tava bhaginyevetyayaM jJApitaH / evameva prANino rAga-dveSAdyAkrAntA nAnAduHkhaM bhajamAnA bhave bhave bhramanti / sa puruSazca tadAkarNya paraM saMvignaH prabhupArzve pravrajya tAM pallI gatastAmekonAM caurapaJcazatI pratibodhya prAvAjayat /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha mRgAvatI bhavodvignA samutthAya svAminaM praNamya caNDapradyotaM putraM samA''pRcchaya ca dIkSAM jagrAha / pradyotazcodayanaM kauzAmbyAM nRpamakarot / tadAnIM ca pradyotanRpasyA'GgAravatyAdyA aSTau bhAryA api mRgAvatyA saha pravavrajuH / prabhuzcA'nuziSyatA mRgAvatyAdyAzcandanAyA: samarpayAmAsa / itazca sarvaddhisamRddhe prakhyAte vANijakagrAmAkhye mahAnagare jitazatrurnAma nRpo babhUva / tatra cA''nando nAma candra iva lokAhlAdako gRhapatirAsIt / tasya ca candrasya rohiNIva rUpa-lAvaNyasampannA zivAnandAkhyA bhAryA babhUva / tasya ca koSe vRddhau vyavahAre ca pRthak pRthak catastraH svarNakoTayo gavAM catvAro vrajAzcA'bhavan / tannagarAduttarapUrvasyAM dizi kollAke upanagare Anandasya bahavo bandhusambandhina Asan / vIrajinazca vihArakramatastatpurasya pUtipalAzodyAne samavasasAra / jitazatrustajjJAtvA saparicchadaH prabhuM nantuM jagAma / Anando'pi ca gatvA natvA prabhordezanAM zrutvA prabuddho dvAdazavidhaM zrAvakadharma jagrAha / sa zivAnandA vinA strI-nidhi-vRddhi-vyavahAragAzcatastrazcatasraH svarNakoTIrantareNa svarNa, caturo govrajAn muktvA govrajAn, halapaJcazatImRte kSetraM digyAtrArthaM rakSitAnAM paJca paJcazatAni vinA zakaTAn, digyAtrArthaM catvAri pravahaNAni muktvA pravahaNAni, gandhakASAyIM vinA'GgaprakSAlanavastramAmadhuyaSTi vinA dantadhAvanaM, kSIrAmalakAdaparaM phalaM sahasrazatapAkatailAdanyattailaM, surabhi vinodvarttanamaSTauSTrikadugdhakumbhebhyo'nyamajjanaM, kSaumayugAdanyadvAsaH, zrIkhaNDA dazamaM parva - aSTamaH sargaH garukuGkumAni vihAya vilepanaM, mAlatImAlyAt padmAccA'nyatpuSpaM, karNikAnAmamudre vihAya bhUSaNaM, turuSkAgarudhUpaM muktvA dhUpaM, ghRtapUrakhaNDakhAdyaM vinA bhojyaM, kASThapeyAmRte peyAM, kalamAdanyad bhaktaM, mASamudgakalAyaivinA sUpaM, zAradagoghRtamRte ghRtaM, svastika maNDUkI vAlukyAM ca vihAya zAkaM, snehAmladAlyamlamRte temanamAkAzajalAdRte jalaM, paJcasugandhitAmbUlAdRte mukhavAsaM cA'tyajat / gRhamAgatya ca sa saharSa pratijJAtaM zrAvakadharma zivAnandAyAH kathayAmAsa / tataH zivAnandA'pi yAnamAruhya tatkSaNaM gatvA prabhuM praNamya gRhidharmaM prapadya punargRhaM jagAma / atha gautamaH praNamya "kimayaM mahAtmA''nandaH pravrajiSyatI"ti prabhuM papraccha / tataH prabhurAha-"AnandazciraM zrAvakavrataM pAlayitvA vipadya saudharmakalpe'ruNaprabhe vimAne catuHpalyopamasthitirdevazreSTho bhaviSyati" / athetazcaityaivirAjamAnAyAM campApuryAM zrImAn mahAbAhurjitazatrurnRpo babhUva / tasyAmeva puryAM ca kAmadevo nAma lokAnAmAzrayaprado gRhapatirAsIt / tasya ca surUpA'parA lakSmIriva bhadrA nAma bhAryA babhUva / tasya ca nidhi-vRddhi-vyavahAreSu pRthak pRthak SaT svarNakoTyo dazagosahasrasamanvitA: SaD vrajAzcA'bhavan / vIrajinazca viharaMstannagare pUrNabhadrAkhye udyAne samavAsarat / kAmadevazca pAdAbhyAmAgatya gatvA natvA prabhodharmadezanAM zrutvA prabuddho dvAdazavidhaM zrAvakadharma prapede / Ananda iva ca stryAdikaM pratyAcakhyau ca / gRha gatAt tasmAjjJAtvA ca tadbhAryA bhadrA'pyAgatya prabhoragre zrAvakadharma gRhItvA punargRha jagAma /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH itazca kAzyAM mahApuryAM jitazatrurnRpo babhUva / tasyAM ca mahebhyazculanIpitA gRhapatirAsIt / tasya ca rUpa-yauvanasampannA zyAmAkhyA patnyAsIt / tasya ca nidhi-vRddhi-vyavahAreSu pRthak pRthagaSTau svarNakoTyo dazagosahasrasamanvitA aSTau vrajAzcA'bhavan / prabhuzca vIrajino viharaMstasyAM nagaryAM koSThakAkhye udyAne samavAsarat / tatra ca surA - 'surA jitazatrunRpazca prabhuM nantuM samAgatA: / culanIpitA'pi maNDanamaNDitaH padAtirevA''gatya bhaktyA praNamyopavizya dharmadezanAM zrutavAn / sabhAyAmutthitAyAM ca culanIpitA prabhuM praNamya papraccha- "prabho ! lokaprabodhAya mahIM viharannayAcitameva dharmaM dadAsi / tacchrAvakadharmadAnena mAmanugRhANa " / tataH sa prabhuNA'nujJAtaH zrAvakadharmaM jagrAha / tathA sa kAmadeva iva svarNAdInAM niyamaM prapede / tatpatnI zyAmA'pi ca prabhusamIpe zrAvakavrataM gRhItavatI / tadA gautamaH praNamya prabhuM papraccha- "ayaM culanIpitA yatidharma grahISyati na vA ?" tato vIrajina Aha- " ayaM yatidharmaM na grahISyati, kintu zrAvakavrataM pAlayan vipadya saudharme'ruNAbhavimAne catuH palyopamasthiti: suro bhUtvA cyutvA videheSUtpadya setsyati" / 146 atha tatraiva surAdevo gRhapatirbabhUva / tasya ca dhanyAkhyA bhAryA''sIt / kAmadevavadeva ca hiraNyAdikaM tasyA''sIt / so'pi gatvA svabhAryayA dhanyayA saha prabhoragre zrAvakavrataM hiraNyAdiniyamAMzcA'grahIt / atha prabhurviharan AlabhikAM nagarIM prAptaH zaGkhavanodyAne samavasasAra / tatra nagare ca maharddhayA kAmadevatulyazcullazatiko nAma gRhapatirbabhUva / tasya bahulAkhyA priyA''sIt / sa gatvA bhAryayA bahulayA saha prabhoragre gRhidharma niyamAMzca prapede / dazamaM parva aSTamaH sargaH tatazca vihRtya prabhuH kAmpIlyapure sahastrAmravaNodyAne samavAsArSIt / tatra nagare ca vAstavyaH kAmadevatulyarddhiH kuNDagoliko gRhI svabhAryayA zIlAdisamanvitayA puSpayA saha prabhoragre zrAvakadharmaM niyamAMzcA'grahIt / 147 ata: polAzapure zabdAlaputraH kulAlo gozAlamatAdarI babhUva / tasya bhAryA'gnimitrAkhyA''sIt / sa ca hiraNya-govrajAdisamRddha AsIt / tannagarAd bahizca tasya kulAlasya paJca kumbhakArApaNazatAnyAsan / taM kulAlamazokavane kazcid deva uvAca"prAtaH sarvajJa ihA''gamiSyati, taM phalakapITha-saMstarakA dinA sevethAH" / AjIvabhaktazca sa " mama dharmaguruH sarvajJo gozAla iha prAtareSyatI" ti bubudhe / prAtazca prabhuvIrajinastatra samAgata: sahastrAmravaNe samavasasAra / tataH sa kumbhakAro gatvA prabhumavandata / vIrajinazca dezanAM kRtvA tamuvAca "zabdAlaputra ! hyastvAmazokavane devaH " sarvajJo'rhanneSyati, sa tvayA pIThAdisamarpaNenopAsyaityavadat / tvaM ca gozAla eSyatItyacintayaH " / tacchrutvA ca sa kulAlo dadhyau "aho ! ayaM sarvajJo mahAvIra AgataH, tadayaM vandanIyaH sevanIyazca" / evaM vicAryotthAya natvA ca kRtAJjaliH prabhumuvAca-" etatpurAd bahirmama kumbhakArApaNeSu pIThAdyAdAya mAmanugRhANa" / prabhuzca tadvacaH prapannavAn / gozAlazikSAvazAd gRhItAd niyativAdAcca taM yuktibhiH prabodhya nyavarttayat / tataH sa niyativAdamapahAya puruSArthaM svIkRtyA''nanda iva prabhoragre zrAvakavrataM niyamAMzca prapede / tadbhAryA'gnimitrA cA'pi tena pratibodhitA''gatya prabhoragre zrAvakavrataM jagrAha / tato vIrajino'nyatra vijahAra /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha gozAlako janazrutyA "zabdAlaputra AjIvakamataM tyaktvA nirgranthazramaNamataM prapannavAni"ti zrutvA zabdAlaputrakaM punarAjIvakamate sthApayAmIti vicAryA''jIvakaiH saha tatrA''gAt / kintu zabdAlaputrastaM na satkRtavAn / tata: so'phalamanorathastato nirgatavAn / itazca vIrajino rAjagRhe guNazilAkhye caitye samavasasAra / tannagare ca culanIpitRsamaddhirmahAzatakanAmA gRhapatirbabhUva / tasya ca revatyAdyAstrayodaza bhAryA abhUvan / tatra revatyA aSTau hiraNyakoTyo vrajAzcA'bhUvan / anyAsAM ca pratyekamekAsvarNakoTireko vrajacA'bhUt / so'pi ca prabhoragre culanIpitRvad dharma niyamAMzcA'grahIt / ___ athA'nyadA viharan vIraprabhuH zrAvastI nagarIM prApya koSThakasaMjJake upavane samavasasAra / tannagare cA''nandatulyasamRddhiko nandinIpitA gRhapatirabhUt / tasya ca candrasyA'zvinIvA'zvinI bhAryA''sIt / sa gatvA praNamya dezanAM zrutvA prabhoragre Ananda iva dharma niyamAMzca zizrAya / tathA tatra sa Anandatulyaddhiko gRhapati rlAntakApitA'pi phAlganyAkhyayA svabhAryayA saha prabhoragre dezanAM zrutvA dharma niyamAMzcA'grahIt / tadevaM vIraprabhordRDhAzayA dhIrA daza zrAvakacarA abhUvan / dazamaM parva - aSTamaH sargaH 149 tatra tasthau / candanA sAdhvI cotthAnasamayaM jJAtvA vIrajinaM praNamya saparicchadA svAM vasatiM yayau / mRgAvatI tu sUryaprabhAtejasA''gatAM rAtrimajJAtvA dinabhramAt tatraiva tasthau / candrA-sUryayorgatayozca rAtri jJAtvA mRgAvatI kAlAtyayAccakitA pratizrayamAgatA / tatazcandanA tAmuvAca-"sAdhvi ! kulInAyAstava rAtrau bahirekAkinyAH sthitirna yujyate" / tatazcandanAM muhurmuhuH kSamayantyAstasyA mRgAvatyA ghAtikarmakSayAd nirmalaM kevalamutpannam / sA ca zayAnAyA: sAdhvyA: pArzve gacchantaM sarpa kevalAjjJAtvA pRthivyA bAhumudakSipat / tataH prabuddhyA candanayA kiM bAhurutkSipta iti pRSTA mahAsarpa iha gacchatIti kathayAmAsa / tato gADhe'ndhakAre tvayA sarpaH kathaM dRSTa iti candanayA pRSTA mayA kevalajJAnenaitajjJAtamiti mRgAvatyuvAca / tatazca candanAyA api kevalyAzAtanIM mAM dhigiti muhurmuhuH svaM nindantyA: kevalamutpede / / itazca gautamaH prabhumapRcchat-"kiM bhAvAH svabhAvato'nyatvaM gacchanti, yaccandra-sUryayovimAne ihA''jagmatuH ?" tata: prabhuruvAca"dazA''zcaryANi syu:-tatrA'rhatAmupasargAH, garbhApahArazcandra-sUryavimAnAvataraNaM, camarotpAto, bhavyarahitA pariSadaSTottaraM zataM siddhA, aparakaGkAyAM kRSNagamanamasaMyatapUjA, strItIrthaM harivaMzakulotpattizca / tasmAccandrasUryavimAnAvatAraH saGgata: eva" / evamuktvA tato viharan prabhuH zrAvastI gatvA koSThakAkhye udyAne samavasasAra / tannagare ca pUrvamevA''gatastejolezyAvinAzitavirodhako'STAGganimittajJAnavazAllokamanobhAvajJAtA jinammanya svaM jinaM khyApayaMzca gozAlo hAlAhalAkumbhakAryA ApaNe vasati sm| atha vIraprabhuviharan kauzAmbI purIM jagAma / tatra ca caramapauruSyAM candrA-sUryo svavimAnasthau yugapadeva prabhuM vandituM sameyatuH / lokazca nabhasi vimAnatejasA prakAzite sati kautukAt
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH lokazca saralamatistasyA'rhanniti khyAti zrutvA''gatyA''gatya tamupAste sma / itazca gautamo yathAkAlaM prabhorAjJayA SaSThapAraNaM cikIrSubhikSArthaM puraM pravizya sarvajJo'rhan gozAlo'trA'stItyAkarNya ca saviSAdo bhikSAmAdAya prabhorantikaM jagAma / vidhivat pAraNaM vidhAya samaye nAgarANAM pazyatAmeva prabhumapRcchat-"prabho ! puryAmasyAM janA gozAlaM sarvajJaM kathayanti, tat satyaM na vA ?" tataH prabhuruvAca-"gozAlo maGkhalermaGkhasya putro'jino'pi jinaMmanyaH kapaTI, ayaM mayaiva dIkSitvA zikSitaH / kintvayaM mithyAtvaM gato na sarvajJaH" / tato nAgarAH prabhostadvaca AkarNya sarvatrocuH-"ihA''gato'rhan vIraprabhuH kathayati yad gozAlo maGkhaliputro na sarvajJaH" / gozAlaca kimvadantyA tacchRtvA kruddha AjIvakairAvRtastasthau / ___ itazca prabhoH ziSyaH sthaviramukhya AnandaH SaSThapAraNArthaM bhikSAyai puraM prAvizat / hAlAhalAzAlAstho gozAlazca tamAnandamunimAhUya sAdhikSepamuvAca-"bho ! Ananda ! tava gururvIro lokAt svasatkAramicchan sabhAsamakSaM mAM nindati, mAM makhaputramajinamasarvajJaM ca kathayati / tadarinAzakSamAM mama tejolezyAM na vetti kim / tamahaM saparicchadaM bhasmasAt kariSyAmi, kevalaM tvAM tyakSyAmi / atra dRSTAntaM zrRNu "purA kSemilAyAM puryAmavasaraH prasaraH saMvAdaH kArako bhalanazceti vaNijo'bhUvan / te ca paJcA'pi vyApArArthaM bhANDaiH zakaTAn bhRtvA nirgatA mArge nirjalamaraNyaM praviSTAH / pipAsAkulAzca te jalAnveSaNAyetastato bhrAmyanti sma / tatrA'vasaraH paJcazikharaM valmIkaM dRSTvA'nyAnyapi catvAri mitrANi tadadarzayat / tataste dazamaM parva - aSTamaH sargaH sambhUya tadvalmIkasya pUrvazikharaM bhittvA jalaM prApya pItvA ca sausthyamApuH / tata: prasara uvAca-"asya valmIkasya dakSiNazikharo'pi bhedanIyaH, atrA'pi kimapyanyad vastu labdhaM syAdeva" / tato'vasaraH pratyuvAca-"asya zikharasya bhedanaM na yuktaM, sarpANAM valmIkaM gRhaM bhavati, tattadutthAnabhayaM sambhAvyate" / tata: saMvAda uvAca"bheditAcchikharAt sarpAnutthAnAt tadbhayamasthAna eva" / tato'vasaraH punardaivAdiha jalamabhavadityuvAca / kArakazca daivAdiha drammA bhaveyurityuktvA tat khanitumArabhata / tato'vasaro nedaM mama matamityuktvA svazakaTaM jagAma / tato bhalana uvAca-"avasaro bADhaM yAtu, taM vinA'pi zikharaM khaniSyAmaH" / tataste sarve taM zikharaM cakhnuH / bhinnAcca tadvalmIkazikharAd drammA nirgatAH / tataste'vasaraM vinA tAn vibhajya jagRhuH / tato lobhavazAt te tRtIyamapi zikharaM khanitvA rUpyaM prApuH / tataste drammAn vihAya tadrUpyaM jagRhuH / tataste caturthaM nAkuzikharaM bhittvA svarNaM prApuH / rajataM tyaktvA tad jagRhuzca / tata: paJcame zikhare nUnaM ratnAni bhaviSyantIti buddhyA lobhAndhAste tacchikharaM bhettumArabhanta / bhidyamAnAt tacchikharAcca samudrAt kAlakUTa ivotthito dRgviSaH sarpaH pUrvaM sUryaM dRSTvA pazcAt tAMzcaturaH zakaTavRSabhAMzcA'pi bhasmIcakAra / tatsAdhiSThAtrI devI ca nirlobho'yamityavasaraM sazakaTavRSamiSTaM sthAnaM prApayAmAsa" | tadahaM tAMzcaturo vaNijAn sarpa iva tvadguruM dhakSyAmi, sarpo'vasaramiva ca tvAM tyakSyAmi / tacchrutvA cA''nando munibhikSAmapi vihAya gatvA prabhuM gozAloktaM nivedya zaGkito'pRcchat-"gozAlasyedRzI zaktirasti na
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH vA ?" tataH prabhuruvAca - "jinAn vihAyA'nyatra tasya tathAkaraNe zaktirasti / jinAnapi ca sa kumatiH santApaM kartuM prabhavatyeva / tadgatvA gautamAdIn brUhi yadihA''gato gozAlo dharmavacasA'pi na preraNIyaH" / tata Anando gatvA gautamAdIn tat kathayAmAsa / gozAlazca tatrA''gatya prabhoragre sthitvA'vadat-"bhoH kAzyapa ! gozAlo maGkhaliputro mama ziSya iti tava sambhASitaM mithyA / yatastava ziSyo gozAlaH zuklajAtiko dharmadhyAnastho vipadya devo jAta: / ahaM tUpasargaparISahakSame taddehe nijaM kAyaM parityajya praviSTa udAyanAmA munirasmi / tvaM na mama gururna vA'haM gozAlaH / tanmAmajAnaM tvaM mithyAvAgasi" / 152 tataH prabhuruvAca - " tvaM gozAla evA'si, mithyA kimarthaM bhASase ?" tataH kruddho gozAlaH prabhumuvAca - "adya tava nAzo nizcita:" / tata: prabhoH ziSyaH sarvAnubhUtirasahiSNurgozAlamuvAca"guruNA'nena dIkSitaH zikSitazca kimapalapasi ? tvaM gozAla evA'si" / tataH kupito gozAla: sarvAnubhUtaye tejolezyAM mumoca / tena ca dahyamAno'pi zubhadhyAnasthaH sa vipadya sahastrAre devo babhUva / atha tato gozAlaH svalezyAzaktigarvAt prabhuM punaH punarnirbhartsayAmAsa / tataH prabhuziSyamanuzAsataM sunakSatramapi gozAlastejolezyayA dadAha / so'pi cA''locanAdipUrvakaM vipadyA'cyutakalpe suro'bhavat / tato vijayagarvitaM gozAlaM vIraprabhuH karuNayovAca - "mayA dIkSitaH zikSitazca mAmeva nindasi ko'yaM te mativiparyAsaH" / prabhuNaivamuktazcA'tyantaM kupito gozAlo vIrajinaM prati tejolezyAma dazamaM parva aSTamaH sargaH 153 mucat / sA tejolezyA ca prabhau prabhAvahInA bhaktyA pradakSiNAparA prabhoraGge santApamAtraM vidhAyA'kAryAyA'nena prayuktA'hamiti nivRtya kopAd balAd gozAlasya zarIre prAvizat / tayA'ntardahyamAno'pi ca gozAlo dhRSTo vIrajinamuvAca - "mattejolezyayA santaptaH SaNmAsAnte pittajvarAbhibhUto'vazyaM chadmastho'pi mRtyumeSyasi " / tataH prabhuruvAca - "gozAla ! tvadvaco mithyA / yato'haM kevalyaparANi SoDazAbdAni vihariSyAmi / pratyuta tvameva svatejolezyayA pittajvaragrastaH saptadinAnte mRtyumeSyasi " / atrA'ntare ca gozAlastejolezyApIDyamAnazarIro vilapan bhUmau papAta / tato gurvAjJAprakupitairgautamAdibhirnirbhatsitaH svAmisabhAto niSkramya hAlAhalA kumbhakAryA ApaNaM jagAma / tataH prabhurmunInuvAca - "gozAlasyogreNa tapasA sAdhitA tejolezyA sahyottarAn vatsAdIn SoDazadezAn dagdhuM samarthA" / tacchrutvA ca gautamAdayo vismayaM gatAH / gozAlakazca tejolezyayA dahyamAno madyaM tApazAntyai pItvonmattavacceSTamAno viruddhamasambaddhaM ca jalpati sma / ziSyANAM ca sazokaM tadupacAraparAyaNAnAM dinaM vyatIyAya / gozAlopAsakacA'yaMpulastatra dharmajAgaraM kurvANo nizIthe dadhyau - " tRNagopAlikA ki saMsthAneti na vedmi / tatsarvajJaM svaguruM gozAlaM gatvA pRcchAmi / evaM vicArya sa prAtarbhUSaNAnyAdAya hAlAhalAgRhaM gato gozAlaM tathAvasthaM dRSTvA lajjayA nivRtto gozAlaziSyaiH sthavirairdRSTa uktazca - "ayaMpula ! tava rAtrau tRNagopAlikAsaMsthAnaviSayaH saMzayo jAtaH" / tena vismitazca sa evametadityuvAca /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataste gozAlaceSTitaM goptuM punarUcuH-"tava gurorgAnAdikaM karma nirvANaprAptiliGgam" / yadi tava saMzayastahi sarvajJamamuM tava guruM caturviMzamarhantaM pRccha" / tataH sa upagantuM prAvartiSTa / te cA'yaMpulasyA''gamaM saMzayaM ca gozAlasyA'gre uucuH| tathA madyapAtrAdikamapanIya gozAlamAsane upavezayAmAsuH / tato gozAlo'gre samupaviSTamayaMpulamuvAca-"tRNagopAlikA kiM saMsthAneti tava saMzayaH / sA ca vaMzImUlatulyAkRtiH" / tacchRtvA ca prasanno'yaMpala: svagRhaM yayau / ___ anyadA ca caitanyaM prApya svamutyukAlaM jJAtvA gozAla: ziSyAnAhUyovAca-"mRtasya mama zarIraM gandhajalaiH snapayitvA vilepanairuttamairvilipyotkRSTavastreNA''cchAdya divyairbhUSaNairbhUSayitvA sahasravAhyAM zibikAmAropya sotsavaM niHsAryam / atrA'vasarpiNyAM caturvizo jinezvaro'yaM gozAlo mokSaM yayAviti pure ghoSaNIyaM c"| te cA'pi tat svIcakruH / tataH saptame dine gozAlo jAtanirmalAzayaH sapazcAttApaM dadhyau-"aho ! ahaM pApaH / yajjinaM nijaM dharmaguruM vIramAzAtitavAn / AtmAnaM sarvajJaM khyAparyazca mithyopadezairlokaM pratAritavAn" / evaM svakRtaM bahu duSkRtaM smRtvA''tmAnaM garhayitvA ca pazcAttApazuddhAzayaH ziSyAnAhUyovAca-"ahaM maGkhaliputro gozAlo vIraziSyaH / nA'haM kevalI na vA sarvajJaH / mayeyatkAlaM dambhAlloko vaJcitaH / tejolezyayA dahyamAnacchadmastho'haM vipatsye / ahaM vAmapAde rajjubhirbaddhveha nagare karSaNIyaH / tathA'yaM malaliputro gozAlo doSanidhAnaM lokavaJcako vIrajinaM sarvajJaM sarvahitaM mudhaiva dazamaM parva - aSTamaH sargaH dUSayAmAsetyevaM ghoSaNIyam" / evaM sazapathaM ziSyAnAdizya pIDayA mRtaH / tacchiSyAzca lajjayA kulAlagRhadvArANi pidadhuH / tathA gozAlopadiSTaM sarvaM rajjukarSaNaghoSaNAdikaM vidhAya tadvapurmahatyA samRddhyA bhasmasAccakruH / atha vIrajino vihArakrameNa meNDhakagrAmaM gataH koSTakAkhyodyAne samavasasAra / tatra ca samayaM prApya gautamaH prabhumapRcchat"gozAlaH kAM gatimagamat" / tataH prabhuruvAca-'so'cyutaM gtH'| bhUyo'pi pApAtmA'pi sa kathaM devatvaM prApta iti gautamena pRSTaH prabhuruvAca-"paryantakAle pazcAttApayutasya devatvaM sulabham / tata eva gozAlo devatvaM gataH" / 'punazcyutvA kAM gatimApsyati ? gozAlaH kadA ca siddhimeSyatI'ti gautamena pRSTo vIrajina uvAca "jambUdvIpe bhArate vindhyasamIpe puNDreSu zatadvAraM mahApuraM bhaviSyati / tatra saMmucibhUpasya bhadrAyAM mahApadmanAmA putro gozAlajIvo rAjA bhaviSyati / tasya dvau yakSazreSThau pUrNabhadramaNibhadrau senAnyau bhaviSyataH / tatazca mahApadmasya prajA devasena iti nAma kariSyanti / tathA tasya cakriNa iva caturdantaH zveta herAvata iva hastI bhaviSyati / tena ca prajAstasya tadgajamadhirUDhasya vimalavAhana iti nAmAntaraM kariSyanti / tasya cA'nyadA pUrvabhavAbhyastamunidveSata: zramaNeSu dveSa utpatsyate / tena ca sa munIn tADanAdyairbahudhA pIDayiSyati / tadA paurasacivAdairanaparAdhamuninigraho nocita iti pratibodhito'nicchannapi munipIDanaM tyakSyati / anyadA ca rathArUDhaH krIDodyAnaM gatastejolezyAsamRddhaM trijJAnaM kAyotsargasthitamAtApanAparaM sumaGgalaM dRSTvA niSkAraNaM kruddho
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rathAoNA''hatya taM pAtayiSyati / munizcotthAya puna: kAyotsarga kariSyati / pUrvavadeva ca sa taM punaH pAtayiSyati / tata utthAya kAyotsarga prapanno muniravadhyupayogena tatpUrvabhavAn jJAtvA tAMstasmai bodhayiSyati, niSkAraNamaparAdhinaM tvAM tejolezyayA dhakSyAmIti bhApayiSyati ca / sa ca tadvacasA'dhikaM kruddhaH punarmuni pAtayiSyati / evaM punaH punaranuSThite munistaM mahApadma tejolezyayA sAzvarathasArathi dhakSyati / munizca tatkarmA''locya ciraM vrataM pAlayitvA paryante mAsamanazanaM cakAra / tato vipadya sarvArthe trayastriMzatsAgaropamAyuH suro bhUtvA cyutvA mahAvideheSUtpadya vrataM gRhItvA mokSameSyati / mahApadmazca dagdhaH saptamI narakAvani prApyovRttya kramAd dviddhiH sarveSu narakeSUtpadya tiryagyoniSu ca sarvAsu muhurmuhurutpatyA'nte rAjagRhanagarAd bahirvezyA jAtA / sA tato mRtvA vindhyamUle ubhele sanniveze viprakanyA bhaviSyati / vipreNa kenA'pi pariNItA gurviNI zvazuragRhAdAgacchantI mArge davAgninA dagdhAgnikumAreSu sureSUtpede / tatazcyutvA punarmartyabhavAn prApya pravrajya vipadya zramaNAticAradoSAdasureSUtpadya punarmanuSyo jAtaH / tatrA'naticAraM vrataM pAlayitvA saudharme devo bhaviSyati / evaM sapta bhavAn yAvad vrataM pAlayitvA kramAt sarvArthaM gatvA cyutvA videheSu zreSThiputro nAmnA dRDhapratijJo virajya pravrajitaH / tatra so'nAptakevalo nijAn gozAlAdibhavAn jAnan ziSyAn svAnubhavasAkSikaM sarvathA guruvirAdhanAdiparihAramupadideza / tato mahIM viharan karmakSayavazAt sa gozAlajIva: siddhimeSyati" / dazamaM parva - aSTamaH sargaH 157 atha gautamo bhUyo'pi prabhumapRcchat-"bhagavan ! gozAla: kena prAkkarmaNA tava virodhI jAta: ?" tato vIrajina uvAca"jambUdvIpe bhArate pUrvacaturvizatAvudAyo nAma jino'bhavat / tasya mokSamahimAnaM kartuM surA-'surAH samAjagmuH / tAn dRSTvaika AsannavAstavyo jAtismaro jAtaH / pratyekabuddhaH sa tadaiva pravrajitaH zAsanadevatArpitaliGgastIvaM tapastapyamAno lokapUjyo babhUva / taM dRSTvezvaro nAma ko'pi durmatirupetya papraccha-"tvaM kena dIkSitaH, kutra jAtaH, kiM tava kulaM, kutaH sUtramarthaM ca labdhavAnasi ?" tataH sa muniH pratyekabuddhaH sarvamAkhyat / tata Izvaro dadhyau-"nUnamayaM dambhAt prajAH pratArayati / tajjinaM pRcchAmi / yadvedRkSaM mAM na vadet, taddIkSAM gRhNAmi" / evaM dhyAtvA gatvA jinamadRSTvA sa mohagarbhavairAgyo gaNadharasya pArzve pravrajyAM gRhItavAn / tadA jine mokSaprApte parSadyAsIno gaNabhRduvAca-"ya ekamapi pRthivIjIvaM vinAzayati sa jainendrazAsane'saMyata: kathitaH" / tata Izvaro dadhyau-"pRthivIkAyikA jIvAH sarvatrA'pi vimRdyante, kastAn rakSituM samarthaH ? tadunmattajalpitakalpamidamasya vAkyamazraddheyam / yadyasAvidaM tyaktvA madhyamArgAtmakaM kiJcidupadizati tadA sarvo loko'nurakta: syAt / yadvA mayA'nucitaM cintitam / na hyahaM nA'nutiSThAmIti loko'pi nA'nutiSThet / etaddhi srvjnyairbhaassitm| tadarhadvAkyavirAdhanA mayA kRtA / adhunA prAyazcittaM grAhyam" / evaM vicArya sa pratyekabuddhaM munimupajagAma / tatrA'pi tadvyAkhyAne "muniH pRthivIkAyAdInAM tridhA'pi samArambhaM tyajedi"ti zrutvezvaro dadhyau-"ka evaM kuryAt ? ayaM munirapi ca pRthivyAmupavizati bhuGkte'gnipakvaM jalaM ca
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ .......159 dazamaM parva - aSTamaH sargaH tatastasyoparodhAt prabhuruvAca-zreSThibhAryayA revatyA madarthaM pakvaM kuSmANDakaTAhaM parityajya gRhArthaM pakvaM bIjapUrakaTAhaM gRhItvA samAgaccha / tena vaH sntossyissyaami"| tata: siMho gatvA tayA revatyA dattaM kalpyaM bheSajaM gRhItavAn / tena ca haTairdevaistatra svarNavRSTiH kRtA / prabhuzca siMhAnItaM bheSajaM sevitvA zIghrameva zarIrasvAsthya prApa // 8 // iti dazame parvaNi RSabhadattadevAnandApravrajyA jamAli-gozAlakavipratipattivipattibhagavadArogyavarNanAtmako'STamaH sargaH // 8 // 158 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pibati" / tatsvayaM viruddhamAcarannayaM na sAdhuvaktA / tatsvayaM taM dharma vakSyAmi, yaM janaH sukhamavirato'nuSThAsyati" / evaM cintayata eva tasya mastake vidyut papAta / tena vipadya ca sa saptamI narakAvani jagAma / __ tatra vividhaM duHkhamupabhujyovRttya samudre matsyo bhUtvA punarnarakaM prApyovRttya kAko jAtaH / tato vipadya prathamaM narakaM prApyovRttya punaH khago bhUtvA bhUyaH prathamaM narakaM prApyovRttya SaD bhavAn gardabho jAtaH / tato vipadya manuSyo bhUtvA mRto vanecaro manuSyo mRtvA biDAlo bhUtvA vipadya narakaM jagAma / tata uvRttya kulAlo bhUtvA vipadya kuSThIbabhUva / paJcAzataM varSANi kuSThakRmipIDito vipadyA'kAmanirjarAvazAd devatvaM prApa / tatazcyutvA nRpo bhUtvA vipadya saptamaM narakaM prApyovRttya gozAlo'bhavat / evaM pUrvabhavAbhyAsavazAt sa tIrthakaradharmasAdhUnAM virodhI babhUva / evaM vIrajinavacaH zrutvA prabuddhA bahavo janA viraktAH prAvrajan / kecana zrAvakatvaM ca prapedire / atha prabhurvIrajino gozAlatejolezyayA raktAtIsArapittajvaravazAt kRzo'pi bheSajaM na cakAra / prabhostAdRgvyAdhidarzanAcca vIrajino gozAlatejasA SaNmAsAbhyantare vipatsyate iti lokapravAho jAtaH / tacchrutvA ca prabhoH ziSyo bhakta: siMha ekAnte gatvocca ruroda / prabhuzca kevalena tajjJAtvA tamAhUyovAca-"lokapravAdAd bhItaH kiM santapyase? tIrthakarA ApadA na vipadyante / ata eva saGgamAdikRtA upasargA mudhA jAtAH" / tata: siMha uvAca-"prabho ! yadyapyevaM, tathA'pi bhavadApadA sarvo lokaH saMtapyate, tanmAdRzAnAM tatsantApazAntyai bheSajaM gRhaann"|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH atha yaH sudaMSTro nAgakumAro nAvamArUDhasya vIraprabhorupasargAn kRtavAnAsIt, sa kvacid grAme hAliko babhUva / ekadA ca sa kRSIvalo halena yAvad mahImakRkSad tAvad vIrajinastaM grAmamAyayau / tathA tasya hAlikasya pratibodhAya prabhuNA preSito gautamo gatvovAca"kimidaM kriyate ?" tataH sa 'daivaniyogaM karma karomIti pratyuvAca / tato gautamaH punastamuvAca - "anayA kSudravRttyA na tava kimapi saukhyaM na vaitat sukarma / naitena karmaNehaiva duHkhaM kintu bhUyaH prANAtipAtAnuSaGgAjjanmAntare'pyetat karma kaSTAya / etadapekSayA'tyalpamapi dharmakArye kRtaM kaSTaM sarvakaSTAntAya syAt" / evaM gautamenoktaH sa tamabhinandya svapravrajyecchAM nyavedayat / gautamo'pi ca taM prabuddhaM jJAtvA dIkSitavAn / tathA sa hAliko gautamena varNitaM vIrajinasya mAhAtmyaM zrutvA tasmin bhUribhaktimAnupArjitabodhibIjo gautamamanusaran prabhuM prAptavAn / dRSTvA ca vIrajinaM siMhAdiprAgjanmavairataH kupito gautamamapRcchat- 'ko'yaM purataH sthitaH ?' tato gautamena gurUNAmapi guruvarajino'yamiti kathito'tyantamuddipto dIkSayA tvayA cA'pyalamityuktvA rajoharaNAdikaM tyaktvA nijakSetraM gatvA halAdikaM gRhItavAn / atha gautamo bhagavantamapRcchat- 'tvayyapyayaM lokahite dveSItyetadAzcaryam / tvAM dRSTvaivA'yaM pratipannamapi vrataM tyaktavAn / tatra dazamaM parva navamaH sargaH ko hetuH ? mayyasau bhaktimAn / ayaM madgururiti maduktimAtreNa tvayi mayi ca viprIto jAtaH" / tato bhagavAnuvAca - "mayA tripRSThena purAbhave yaH siMho dAritaH tvayA sArathinA ca sAmnA kupyan sa zamitaH / tadArabhyaivA'yaM mayi dveSI tvayi prItazca / tata evA'sya bodhAya tvAmahaM preSitavAn / 161 prabhurevamuktvA vihRtya potanaM puraM gatvA tato bahirmanoramAkhyodyAne samavasasAra / tatpurezvaraH prasannacandro nRpazcA''gatya vanditvA prabhordezanAM zrutvA prabuddho bhavodvigno bAlamapi putraM rAjye nyasya pravrajitavAn / tathA prabhuNA sArdhaM viharan tapastapyamAnaH sa rAjarSiH kramAd gItArtho jAtaH / atha prabhustena rAjarSiNA'nyaizca munibhiH samanvito viharan rAjagRhaM jagAma / tata: zreNikanRpaH putrasamanvito mahatA samRddhyA prabhuM vandituM pratasthe / tasyA'grasainye dvau mithyAdRSTI sumukha - durmukhau mitha Alapantau gacchantau mArge ekapAdapratiSThitamUrdhvabAhumAtApanAparaM prasannacandraM dRSTavantau / tata: sumukho'vadat - 'munerasyA''tApanAparasya svargA-'pavargau na durlabhau" / tacchrutvA durmukha Aha- 'ayaM potanezvaraH prasannacandro'sti / asya na dharmasambhavo yato'nena vatsataro mahAzakaTa iva rAjye bAlaH putro nyasto mantribhizcampezena dadhivAhanarAjena militvA rAjyAd bhraMzayiSyate / anena rAjyadharmo lopitaH asya bhAryA api kvA'pi gatAH / tadayaM pAkhaNDidarzanAnurAgI na darzanIyo'pi" / tacchrutvA dhyAnAccalitaH prasannacandro dadhyau - " dhik tAn mantriNaH, ye mayA sadA satkRtA api matputrasyA'hitamakArSuH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yadyadyA'haM tatrA'bhaviSyaM tadA tAMzcArvazikSayiSyam" / evaM vikalpaiviprItaH prasannacandro vrataM vismRtya nRpaMmanyo manasaiva mantribhiryov pravRttaH zreNikenA''gatya vanditaH / tathA saddhyAnavAnayamiti dhyAyan zreNiko gatvA prabhuM natvA'pRcchat-"mayA yadA prasannacandro dhyAnastho vanditastadAnIM mRtaH sa kAM gati gacchet" / saptamaM narakaM gacchediti prabhuNoktazca sa dadhyau-"sAdhorna kadA'pi narakaH, tanmama zravaNe truTi:" / atha kSaNAntaraM sa bhUyaH prabhuM papraccha-"adhunA cet sa prasannacandro mriyeta tadA kva gacchet ?" tataH sarvArthasiddhaM gacchediti prabhuH pratyuvAca / tataH zreNikaH punadvidhA kimuttaramiti prabhuM papraccha / tato vIrajina uvAca-'dhyAnabhedena dvidhottaram / tava vandanakAle durmukhavacasA kruddhaH prasannacandro manasA mantryAdhairyudhyamAno narakayogya AsIt tvayyatrA''gate ca svAnyastrANi bhagnAni matvA zirastreNa ripuM hanmIti kareNa luJcitaM mastakaM spRzan smRtavrato'kAryaM mayA cintitam / evaM svaM ninditvA kRtAlocanapratikramaNa: zubhadhyAnaM prAptastava dvitIyapraznakAle sarvArthasiddhiyogyo jAtaH" / tatrA'ntare ca prasannacandrasamIpe devadundubhidhvAnadviguNito mahAn kolAhalo babhUva / kimidamiti zreNikena pRSTazca prabhuruvAca-"dhyAnavizeSasthasya tasya prasannacandrasya kevalamutpannam / devAstatkevalamahimAnaM kurvanti" / dazamaM parva - navamaH sargaH prabhuruvAca-"asminneva kevalamucchedaM yAsyati" / tato deveSu kevalaM syAt kimiti zreNikena punaH pRSTo vIrajina uvAca-"ayaM devazcyutvA saptame dine tvannagaravAsina RSabhadattazreSThinaH putro bhaviSyati / anantaraM cA'yaM mama ziSyasya sudharmaNo jambyAkhyaH ziSyo bhUtvA kevalaM prApsyati" / tataH zreNikaH papraccha'sannihitacyavano'pyasau kuto'mandatejA: ?" / tataH prabhuruvAca"adhunA'yaM devo'mandatejAH / purA'sya pUrvapuNyairutkRSTaM tejo bhavati" / evamuktvA prabhurdharmadezanAM cakAra / atha tadAnIM kazcit kuSTastatrA''gatya natvopavizya prabhoH pAdau svapUyarasena candaneneva niHzaGkaM pUjayAmAsa / tad dRSTvA kupita: zreNiko 'vadhyo'yaM pApIyAni ti dadhyau / atrA'vasare ca jinezena kSute mriyasveti zreNikena kSute ca jIveti cA'bhayakumAreNa kSute jIva mriyasva veti kAlasaukarikeNa kSute mA jIva mA mRthA iti ca sa kuSTika: provAca / tato jinaM prati mriyasveti girA ruSTaH zreNikaH svAn bhaTAnita utthito'yaM kuSThiko grAhya ityAdizat / kuSThikazca dezanAnte vIrajinaM natvotthitaH zreNikabhaTaibhillaiH zUkara iva ruddhaH sadyo divyarUpadharo viyatyutpapAta / zreNikazca tajjJAtvA vismitaH kaH sa kuSThIti prabhuM dvitIyadine papraccha / tataH prabhuruvAca-'sa devH'| tataH zreNikaH prabhuM kathamasau kuSThI babhUva, kiM kAraNamatreti pprcch| atha vIraprabhuruvAca-"vizvavizrutAyAM kauzAmbyAM nagaryA zatAnIko nRpo'bhUt / tasyAmeva nagaryAM seDuko nAmA'tidaridraH paramamUrkhazca dvijo'bhUt / anyadA garbhiNyA bhAryayA prasavArthaM ghRtAnayanAya prerito dvijaH sa uvAca-'mUrkhasya mama kvA'pi ko'pi atha zreNikaH prabhuM puna: papraccha-"iha kevalajJAnaM kva vyucchetsyati ?" tadAnImeva ca brahmalokendra sAmAniko devIcatuSTayasahito vidyunmAlI prabhuM nantuM samAjagAma / taM darzayan
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH lAbho na sambhAvyate" / tataH sovAca-gatvA nRpameva yAcasva, mahyAM hi nRpa eva kalpataruH" / tataH sa dvijastat pratipadya ratnArthI samudramiva puSpa-phalAdinA nRpaM sevituM prAvarttata / ___ ekadA ca campezo'talaiH sainyaiH kauzAmbI samantAd rurodha / zatAnIkazca sasainyo bile sarpa ivA'vasaraM pratIkSamANo nagara eva tasthau / tatazcampezo drAdhIyasA kAlena sainikanAzAt prAvRSi pravRttAyAM rAjahaMsa iva svAzrayaM prasthitavAn / tadAnIM codyAne puSpArtha gata: seDukastaM kSINasenyaM dRSTvA satvaramAgatya zatAnIkamuvAca"naSTadaMSTro'hiriva naSTasainyastava zatruryAti, adhunotthitena tvayA sa sunigrAhyaH" / zatAnIkazca tadvacaH sAdhviti matvA sasainyaH sarvAbhisAreNa zarAn varSan nagarAd nirjagAma / tatazcampezasainikA bhayAt kAkanAzaM praNaSTAH / campezazcaikAkI kAndizIkaH palAyitavAn / zatAnIkazca taddhasti-haya-kozAdi gRhItvA hRSTaH kauzAmbI pravizya tubhyaM kiM dadAnIti seDukamuvAca / sa dvijazca nijabhA pRSTvA yAciSye ityuktvA hRSTo gatvA brAhmaNyai sarvaM vRttaM kathayAmAsa / tato dhImatI sA dadhyau-"yadi nRpAd grAmAdikAn yAcituM prerayAmi tadA'sau vibhavamatto'parA: striyaH kariSyati" / evaM vicArya sA "pratidinamekavAraM darzanamagrAsanabhojanaM dInAro dakSiNA ca yAcyatAmi"ti patimuvAca / vipreNa tathA yAcitazca nRpo ghaTa: samudramapi prApya svayogyaM jalameva gRhNAtIti vadaMstat prAdAt / tataH sa dvijaH pratidinaM svayAcitaM sammAnaM ca prApa / nRpamAnyatvAcca sa lokaiH pratidinaM nyamantryata ca / tataH sa pUrva bhuktaM vamayitvA'pi dakSiNAlobhAt pratidinamanekavAramabhukta / tena ca dakSiNAdhanena sa nityaM vRddhimApat / zAkhAbhiyagrodhapAdapa iva ca dazamaM parva - navamaH sargaH putra-pautrAdyaiH prasRto'bhUt / kintu pratidinamapakvAnnavamanAdAmAnAM rasAnAmUrdhvagamanAllAkSayA pippala iva duSitaH kramAta kaSThI jAto'pi nRpAgre pratyahamatRptAgniriva bubhuje / tadaikadA sacivA nRpamUcuH-"deva ! kuSThyasau jAtaH, kuSTharogazca saGkramaNazIla ityasyeha bhojanaM nocitam / asya ko'pi nIroga: putra eveha bhojyatAm" / rAzi ca tat pratipedAne sacivaistathokto dvijaH svasthAne putra sthApayitvA svayaM gRha eva tasthau / anantaraM ca kuSThe'tyantaM prakupite makSikAmAlAbhirupadrutaH sa putrairapi bahiH kuTIre sthApitaH / tatra ca taM putravadhvaH sajagapsA bhojayituM jgmH| putrAzcA'pi bahi:sthitAstadAjJAM na menire / kASThapAtre ca tasya zuna iva bhojanaM daduH / tata: seDuko dvijo dadhyau-"mayeme dhanADhyAH kRtAH / kintu tIrNajalainaukevaibhirahamidAnImanAdarAd mukto'smi / mAM vacanenA'pi na sambhAvayanti, kintu kaTuvAbhimA' roSayantyeva / tadyatheme mAM jugupsante tatheme'pi jugupsyAH syuriti mayA karttavyami"ti dhyAtvA putrAnuvAca-"ahaM jIvitAdudvigno'smi, kintu mumUrSubhirmantrokSitaH pazuH kuTumbasya deya iti svakulAcAro'sti / tadeka: pazurAnIyatAm", te ca pazuvajjaDA: pazumAninyuH / tataH sa seDukaH pazu cArayan svAGgarasAdisamparkAt taM kuSThinaM kRtvA hatvA ca svaputrebhyo dadau / te ca mUrkhAstasyA''zayamavidvAMsastaM pazuM bubhujire / tataH sa dvija AtmakalyANArthaM tIrthaM gamiSyAmIti putrAnApRcchyordhvamukho vanaM gatastRSArtoM jalArthaM ciraM bhrAmyan nAnAdrumAveSTite deze hRdaM dRSTvA tIravRkSapatitapatrAdyanugataM grISme mAdhyandinArkakarakvathitaM jalaM papau / tRSAturazca sa yathA bhUyo bhUyo jalaM papau tathA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva-navamaH sargaH 166 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathA tasya kRmibhiH saha virecanamabhUt / evaM katipayaidinaiH pItena hRdjalena nIrogo vasantartunA vRkSa iva manoharAvayavo jAtaH sa dvijo hRSTo valitvA zIghraM svagRhaM pratasthe / nagare pravizaMzca vismitairnAgaraistathA dIpyamAnatanurdRSTaH kathaM nIrogo jAto'sIti pRSTazca sa dvijo devatArAdhanaphalametadityuvAca / svagRhaM gatvA ca putrAn kuSThino dRSTvA mudito mayA'pamAnaphalaM sAdhu prApitA iti tAnavadat / ____ tataH putrAstamUcuH-"pitarvizvasteSvasmAsu niSkRpeNa zatruNeva tvayedaM kimAcaritam ?" tataH sa lokairAkruzyamAnastava puramAgatya nirAzrayo dvArapAlaM jIvikArathamazizriyat / tadAnIM cA'trA''gatasya mama dharmadezanAM zrotuM dvArapAlastaM dvijaM svasthAne muktvA pracalitaH / sa dvijazca dvAropaviSTo dvAradurgAgre kssudhaato yatheSTaM bali bhuktvA'nnadoSAd grISmoSmaNA ca marupAntha iva tRSNayA''kulIkRtaH / dvArapAlabhayAcca sthAnaM tyaktvA prapAdiSu na jagAma / tatastRSArttaH sa jalaM jalamityAraTan vAricarAn jIvAn dhanyAn bhAvayan vipanna ihaiva nagaradvAravApyAM bheko jAtaH / vihArakramAd mayi punarihA''gate cA'smadvandanArthaM sasambhramaM lokAH praceluH / sa dardurazca jalahAriNImukhAdasmadAgamanavRttAntaM zrutvA dadhyau-"ahametat kvA'pi zrutapUrvI" / evamUhApohaM kurvatastasya svapnasmaraNavat tatkSaNaM jAtismaraNamutpannam / tataH sa bhekaH punardadhyau-'purA mAM dvAre sthApayitvA dvArapAlo yaM vanditumagAt, sa bhagavAn punarihA''gato'sti, tadahamapi taM draSTaM yAsyAmi" / tataH so'smadvandanArthamutplutyotplutya mArge samAgacchaMstavA'zvakhurakSuNNo vipanno'smadbhaktibhAvanayA'yaM dardurAGko devo jAtaH / indrazca sabhAyAmArhatAH zreNikAd hInA ityuvAca / tadazraddadhAnazcA'yaM tvatparIkSArthamAgato gozIrSacandanairmama caraNau pUjayaMstvadRSTimohanAya sarvamanyad vaikriyaM cakAra / ____ tataH zreNikaH prabhumuvAca-"prabhoH kSute'maGgalyamanyeSAM tu maGgalyAmaGgalyAnItyevameSa kimabhyadhAt ?" tataH prabhuruvAca-"ayaM mAmavadat-prabho ! kimadyA'pi bhave tiSThasi, zIghraM mokSaM vraja, mriysv| tvAM ca jIvetyavocat, yatastava jIvataH sukhaM, vipannasya hi tava narake gatiH / abhayazca jIvan dharmamAcaran vipanno'nuttaraM vimAnaM yAsyati / tenA'yamabhayasya jIva mriyasva veti jagAda / kAlasaukarikazca jIvan pApaparAyaNo mRtaH saptamaM narakaM gamIti tasya mA jIva mA mRthA ityuktavAn" / atha tacchRtvA zreNiko natvA bhagavantamuvAca-"prabho ! tvadbhaktasya mama kathaM narake gati: ?" tato vIraprabhuruvAca-"nRpa ! tvaM purA baddhanarakAyurasi / tattava gatistatrA'vazyaM bhaviSyati, zubhA'zubhakarmaphalamavazyameva bhoktavyam / vayamapi tad naa'nythaakrtumiishmhe| tvaM bhAvijinacaturvizatAvAdyaH padmanAbhAbhidho bhaviSyasi / tatkhedaM mA gAH" / tataH zreNika uvAca-"prabho ! narakata: ko'pi rakSopAyo'sti kim" / tato bhagavAnuvAca-'yadi kapilayA brAhmaNyA sAdhubhyo bhaktipUrvakaM bhikSAM dApayase,tathA kAlasaukarikeNa hiMsA tyAjayase tadA tava narakAda mokSo nA'nyathA" / tacchatvA sa zreNikastamupadezaM samyagiti hRdi nidhAya vIrajinaM praNamya svasthAnaM prati pratasthe / atrA'vasare ca nRpasya parIkSArthaM dardurAGko devaH sAdhuveSa: svaM dhIvaramivA'kAryaM kurvantaM darzitavAn / nRpazca taM dRSTvA pravacanasya mAlinyaM mA bhUditi sAmnA tamakAryato nivArya svagRhamagAt / tataH
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - navamaH sargaH vidhAyA'vadhIt" / tataH zreNiko gatvA tattathaiva dRSTvodvigna: svapurAkRtaM ninind| 168 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sa devaH sAdhvIM garbhavatI nRpasya darzayAmAsa / nRpazca zAsanabhaktastAM svagRhe jugopa / tato devaH pratyakSIbhUya taM nRpaM sAdhu sAdhvityabhinandya 'giriH svasthAnAdiva samyaktvAd na cAlito'si / nRpa ! zakraH sabhAyAM yAdRzaM tvAmavarNayat tAdRza eva dRSTo'sI'tyuktvA dine'pi nakSatrazreNivad virAjamAnaM hAraM golakadvayaM ca zreNikAya dattvA yo'muM hAraM truTitaM saMdhAsyate sa mariSyatItyupadizya svapnadRSTa ivaa'ntrddhau| nRpazca divyaM manoharaM hAraM celaNAyai golakadvayaM ca nandAyai prAdAt / tadA nandA hArAprApteH seA tadgolakadvayaM stambhe AsphAlya sphoTayAmAsa / tena caikasmAd golakAccandrayugmamiva nirmalaM kuNDaladvayaM parasmAt kSaumadvayaM ca nirgatam / tataH sAnandA nandA tAni divyAni ratnAnyagrahIt / atha nRpaH kapilAmuvAca-"zraddhayA sAdhubhyo bhikSAM dehi, tathAkRte ca tvAM dhanairdhanADhyAM kariSyAmi" | tataH kapilovAca-'tvaM mAM sarvAGgaM svarNamayIM karoSi haMsi vA tathA'pyetat kukarma kartuM nA'haM prabhavAmi" / tato nRpaH kAlasaukarikaM kathayAmAsa-"prANihiMsA tyaja, tubhyaM prabhUtamarthaM dAsyAmi, lobhAdeva hi tvaM prANihiMsA karoSi" / tataH kAlasaukarika uvAca-"prANihiMsA na doSAya, tayA hi bahavo manuSyA jIvanti, tattAM jAtucid na tyajAmi" / tato nRpaH kUpe prANihiMsAvyApAraM kartuM nA'yaM kSama iti kAlasaukarikamahorAtraM kUpe kSiptvA'dhArayat / tathA kAlasaukariko'horAtraM sUnAM tyAjita iti gatvA vIrAya bhagavate nivedayAmAsa / tataH sarvajJaH prabhuruvAca-"nRpa ! so'ndhakUpe'pi mahiSANAM mRnmayIM paJcazatI atha vIraprabhuH saparicchado vihRtya pRSThacampApurI jagAma / tatra ca sAlo nRpastadbandhuryuvarAjo mahAsAlazca samupagamya vIrajinaM praNamya dezanAM zrutvA prabuddhau yazomatI-piTharayoH putraM bhAgineyaM gAgaliM svayaM rAjye'bhiSicya bhavavAsavirakto vIrajinapArzve vrataM jagRhatuH / atha viharan prabhurvIraH saparicchadaH kAlAntare campApurI jagAma / tathA tato gautamaH prabhoranujJayA sAla-mahAsAlasahita: pRSThacampApurIM yayau / tatra ca gAgalinUpo bhaktayA gautamaM vavande / tatpitarAvanye saciva-nAgarAdayazca gautamaM vavandire / tathA tatra caturjJAna indrabhUtirdevakRte sauvarNe kamalAsane samAsIno dharmadezanAM cakAra / tena pratibuddho gAgaliH putra rAjye nyasya pitRbhyAM saha gautamagaNadharapAdAnte dIkSAM lalau / tatastaistribhiH sAlamahAsAlAbhyAM ca samanvito gautamo gaNabhRccampAyAM prabhuM vandituM pratasthe / gautamamanusaratAM ca teSAM paJcAnAmapi bhAvazuddhivazAt kevalamutpannam / tataste sarve'pi campAM prAptAH / te paJcA'pi prabhu pradakSiNIcakruH / gautamazca prabhuM praNanAma / te paJcA'pi tIrthaM natvA kevaliparSadi praceluH / tato gautamastAn prabhuM vandadhvamityuvAca / tato vIraprabhuruvAca-"gautama ! kevalyAzAtanAM mA kRthAH" / tato gautamastAn mithyAduSkRtapUrvakamakSamayat /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ me ..171 170 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha khinno gautamo dadhyau-"kiM mama kevalaM notpatsyate ? iha bhave kiM na setsyAmi?" tathA sa yo'STApade jinAn natvA rAtri vaset so'traiva bhave siddhayedityarhaduktamiti suroktaM sasmAra / devatAvaco vizvAsAcca tadAnImeva sa gautamastIrthakRdvandanArthamaSTApadaM gantumaicchat / prabhuzca sarvajJastadAzayaM vijJAyA'STApade'rhadvandanAya gautamamAdideza / svamanorathAnurUpAM prabhorAjJAM prApya gautamo muditazcAraNalabdhyA vAyuvat kSaNAdevA'STApadaM jagAma / itazca tapasvino'STApadaM mokSasAdhakaM zrutvA tadAroDhuM kauNDinyadatta-zevAlAH samupasthitAH / teSvAdya: sadA caturthakRdAkandAdipAraNakRcca tapasvinAM paJcazatyA sArdhamAdyAM mekhalAM prApa / dvitIyazca zuSkakandAdipAraNena SaSThakRt tapasvinAM paJcazatyA sAdha dvitIyAM mekhalAM prApa / tRtIyazca zuSkazevAlapAraNenA'STamakRt tapasvinAM paJcazatyA saha tRtIyAM mekhalAM prApa / tata UrdhvamAroDhumakSamAste yAvadunmukhAstasthustAvad gautamaM puSTagAtraM suvarNakAnti dadRzuH / tataste parasparamUcuH-"vayaM kRzA apyetaM girimAroDhuM na kSamAH, ayaM sthUlagAtraH kathamArokSyati ?" evaM vadatsu teSu gautamastaM mahAgiri samAruroha, deva iva ca kSaNAdadRzyo jAtaH / tataste tapasvinaH punarUcuH-"asya muneH kA'pi zaktirasti, tadyadyasAvAgamiSyati tadA vayaM tasya ziSyIbhaviSyAmaH" / evaM vicArya te tApasAstaM pratyAgacchantaM sautsukyaM pratIkSamANAstasthuH / gautamazca bharatacakrinirmitaM caityaM gatvA caturvizati jinabimbAnyanyabimbAni ca parayA bhaktyA vavande / tato nirgatya cA'zokatarutale surA-'surairvandyamAno gautama upavizya dharmadezanAM cakAra / saMzayacchedAcca tairayaM kevalIti tarkitazca / dezanAM kurvaMzca sa dazamaM parva - navamaH sargaH prasaGgAduvAca-"asthicarmAvazeSA duHkhabhAjo bruvanto'pi jIvasadbhAvAd gamanazIlA ugratapasvinaH sAdhavo bhavanti" / tacchrutvA ca vaizravaNo gautamasya sthaulyaM nirUpayan svasmin visaMvAdi vAgasAviti smitaM cakAra / tato manaHparyayajJAnIndrabhUtistadbhAvaM jJAtvovAca-"tapasvino nA'GgakRzatA pramANaM, kintu dhyAnanigraha eva" | tathAhi-jambUdvIpe mahAvidehe puSkalAvatyAM vijaye puNDarIkiNInagaryAM mahApadmo nRpo babhUva / tasya ca padmAvatyAM bhAryAyAM puNDarIka-kaNDarIko putrau babhUvatuH / ekadA ca nalinavanAkhye upavane samAgatAnAM sAdhUnAM samIpe mahApadmanRpo dharmadezanAM zrutvA pratibuddho rAjye puNDarIkaM nyasya vratamagrahIt / kevale utpanne ca karmakSayAd mokSamApa ca / ___athA'nyadA te sAdhavaH puNDarIkiNyAM punarAyayuH / tau puNDarIka kaNDarIkau ca dharmadezanAM zuzruvatuH / tatra puNDarIkaH prabuddho bhAvayatirbhUtvA gRhaM gatvA mantriNAM samakSaM kaNDarIkamuvAca"tvaM paitRkaM rAjyaM gRhANa, ahaM bhavodvigno dIkSAM grahISyAmi" / tata: kaNDarIka uvAca-"kiM mAM bhave pAtayasi, ahaM bhavocchedAya pravrajiSyAmi" / tato nRpeNa puna: puna: sAgrahamukto'pi rAjyamasvIkurvan kaNDarIko vratAyA'nujJAtaH / tathA nRpaH kaNDarIkamuvAca"indriyANi durnigrahANi, manazca sadA caJcalaM, yauvanaM ca vikArAspadam / narANAM pramAdazca sahajaH, parISahopasargAzca duHsahAH, pravrajyA ca duSkarA / tattvayA dRDhapratijJena bhAvyam / athavA zrAvakadharma gRhItvA rAjyaM kuru, yauvane gate pravrajiSyasi" / tatazca kaNDarIka
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH uvAca-"bhavaduktaM satyaM, tathA'pi pratijJAtaM pAlanIyamiti nizcita pravrajiSyAmi" / tatazca kaNDarIkaH praavraajiit| puNDarIkazca sacivairnivArito bhAvayatigRhe tasthau / atha kaNDarIko vividhatapaHparAyaNaH kRzAGgaH sAmAcArIpAlanAt sAdhUnAM priyo jAtaH / anyadA ca vasantau vijRmbhamANe cAritrAvaraNodayAd muneH kaNDarIkasya manaH kSubdhaM jAtam / tata: sa dadhyau-"mamA'nayA pravrajyayA'laM. tadratvA parA'pi bhrAtrA dattaM rAjyaM grahISyAmi" / evaM vicArya puNDarIkiNIM gatvodyAne tarutale zAkhAyAM pAtrAdikaM lambayitvA haritatRNazayyAyAmaluThat / vanapAlena ca svaM nRpAya jJApayAmAsa / nRpazca sasacivastatrA''gatya tamavandata / tathA taM vRkSabaddhopakaraNaM haritasrastarasthaM vratanirviNNamanumAya nRpa uvAca-"bhoH sarve ! smaratha kim ? yat tadA'yaM bAlo rabhasAddIkSAM jighRkSurmayA vaaritH"| evamuktvA sa kaNDarIkaM rAjye nivezya rAjyacihnAni dattvA puNDarIko yatiliGgamupAdAya svayaM pravrajya zuddhamanA vijahAra / ___atha kaNDarIko bhagnavrato raGka ivA'nnArthI kRza iti sevakairhasyamAno manasi nitAntaM cukopa / tathA prathama bhuktvA pazcAdeSAM prahAsinAM vadhAdi kariSyAmIti vicArayan gRhaM gatvA yadRcchayA jaghanya-madhyamotkRSTAn tridhA''hArAnAkaNThaM bhuktavAn / rAtrI bhogajAgaraNAd durjarAhArAcca tasya viSUcikotpannA, mahatyaprItizca manasi jAtA / tathA tasya bhastreva vAyupUritamudaramutphullam, pavano niruddhaH, tRSNAdAhazca vavRdhe / niyogibhizca bhraSTapratijJo'sAviti vicArya na tasya cikitsA kAritA / tataH pIDitaH sa dadhyau-"yadi kathaJcidimAM rAtrimativAhayAmi tadA prabhAte sarvAnamUn niyoginaH dazamaM parva - navamaH sargaH 173 sakuTumbAn haniSyAmi" / evaM kRSNalezyAvAn raudradhyAnI sa mRtaH saptamaM narakaM yayau / atha puNDarIko labdhaM vrataM gurusAkSikaM karomIti dhyAtvA sadguruM prati pratasthe / suguroH samIpaM gatvA ca vrataM punarAdAyA'STamasyA'nte pAraNAM cakAra / tathA sa velAtikrameNa kRtaiH zItarUkSAhAraiH pIDitaH sukumAratanurbhuvi calanena raktAktacaraNo jAtazramo grAme bhikSitvopAzraye tRNasaMstare upaviSTaH / tatassa kadA gurupArzve pravrajiSyAmIti cintayan zubhadhyAnaparAyaNaH sthUlatanurapi vipadya sarvArthasiddhaM jagAma / tasmAt sthUlatvaM kRzAGgatvaM vA na tapasvitve pramANam / yataH zubhadhyAnameva mokSasAdhanam / etadarthaM ca kuberasAmAnikadeva ekaniSThayA gautamoktaM puNDarIkAdhyayanaM jagrAha / tathA sa suraH samyaktvaM pratipadya svAbhiprAyajJaM gautamaM natvA prasannaH svaM dhAma yayau / atha gautamasvAmI tatra tAM rAtrimativAhya prAta: parvatAdavataraMstaistApasaidRSTaH / tApasAzca taM praNamyocuH-"mahAtman / vayaM tava ziSyIbhaviSyAmaH, tvamasmAkaM gururbhava" / tato gautamastAnuvAca"mama guruH sarvajJo vIrajina eva bhavatAM gururastu" / tathA'pyAgrahaparAMstAn gautamo dIkSayAmAsa / devatA ca teSAM yatiliGgamarpitavatI / tataste gautamena saha prabhoH samIpaM gantuM pratasthire / mArge caikasmin grAme bhikSAkAle gautamastAn vaH pAraNA) kimAnayAmIti papraccha / taizca pAyasamityukte gautamo labdhyA svodarapUraNamAtraM pAyasaM pAtre kRtvA''nIya tAnuvAca-"munayaH ! upavizantu, anena pAyasena yayaM sarve pAraNaM karuta" / te sarve cA'lpaM pAyasaM dRSTvA'pi guruzraddhayopavivizuH /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato gautamastAn mahAnasalabdhyA sarvAneva bhojayAmAsa / pazcAcca svayamapi bhuktavAn / tena te vismitA babhUvuH / tatasteSAM bhojanaM kurvatAM munInAM tApasAnAM zevAlabhakSiNAM diSTyA'smAbhirvIro dharmaguruH pitRkalpa eSa munirdurlabho bodhazca prAptaH, sarvathA vayaM kRtakRtyAH smaH" / evaM zubhabhAvanAvatAM zIghrameva kevalamutpannam / tathA prAtihAryANi zrIvIrajinaM cA'valokamAnAnAM dattAdInAM kauNDinyAdInAM cA'malaM kevalaM jajJe / tataste prabhuM pradakSiNIkRtya kevaliparSadaM jagmuH / gautamazca prabhuM vandadhvamiti tAnuvAca / tataH prabhuruvAca-"kevalyAzAtanAM mA kArSIH" / tato gautamo mithyAduSkRtapUrvaM tAn kSamayAmAsa / tathA punaH sa gautamo dadhyau-"gurukarmA'hamatra bhave na setsyAmi, ete mama ziSyA dhanyAH, yeSAM kevalamutpannam" / evaM cintayantaM gautamaM prabhuruvAca-"gautama ! surANAM vacaH satyaM jinAnAM vA ?" tato jinAnAmiti gautamenokte prabhuruvAca-"tato'santoSaM mA kArSIH, ziSyANAM guruSu tRNadvidalacarmorNAkaTatulyAH snehA bhavanti / tatra tavA'smAsu cirasamparkAd dRDhatara urNAkaTatulyaH snehaH, tena tava kevalaM ruddhamasti / tAdRzasnehAbhAve sati tava kevalaM bhaviSyati" / tathA prabhurgautamasya prabodhAyA'nyeSAmanuzAsanAya ca drumapatrIyAdhyayanaM vyAcakhyau / dazamaM parva - navamaH sargaH prabhuNokta:-"tatra rAjagRhe nAgarathipatnyAH sulasAyA asmadAjJayA pravRtti pRccheH" / so'mbaDazcecchAmItyuktvA''kAzamArgeNa rAjagRhaM gatvA sulasAyA gRhadvAre sthitvA dadhyau-surendrAdInAmavalokamAnAnAM satAM prabhuH kimiti sulasApakSapAtI, tatparIkSaNaM kariSye" / evaM vicArya so'mbaDo vaikriyalabdhyA rUpAntaraM kRtvA sulasAgRhe pravizya bhikSAM yayAce / sA ca pAtrAya sAdhave bhikSAM dadAmIti kRtapratijJA yAcamAnAyA'pi tasmai bhikSAM na dadau / tataH sa nagarAd nirgatya gopurasyA'gre brahmaNo rUpaM vikRtya samAhitaH sthito dharmadezanayA nAgarANAM mano jahAra / sulasA ca bahiH svayaM brahmA'stIti sakhIbhirAkAritA'pi na yayau / tato dvitIyadine'mbaDo viSNurUpaM vikRtya dakSiNasyAM sthitavAn / tatrA'pi samyagdRSTiH sA sulasA na jagAma / tRtIyadine cA'mbaDaH pazcimAyAM gaurIsahitaM zivarUpaM vikRtya dharmadezanayA paurANAM mano'hArSIt / kintu sulasA draSTumapi nA''jagAma / caturthadivase ca so'mbaDaH uttarasyAM samavasaraNaM vikRtya tatra jinIbhUya sthitavAn / paurAzca tatrA''gatya dharmadezanAmazrauSuH, tathA'pyanAgatAM sulasAM kSobhayituM sa kaJcitpuruSaM preSIt / sa ca gatvA tAmuvAca-"sulase ! jinezvaraH samavasRto'sti, tattaM vandituM ki cirayasi ?" tataH salasA tamavAca-"nA'yaM jinaH, zrIvIraprabhuzcaramo jinaH" / tataH sa tAM pratyuvAca-"mugdhe ! ayaM paJcaviMzastIrthakaro'sti, tatpratyakSaM pazya" / tata: sulasovAca-"na paJcaviMzo jinaH kadA'pi bhavati, ayaM tu bhikSuko mithyAmatirlokAn vaJcayate" / tataH sa pumAnuvAca-"bhadre ! bhedaM mA kArSIH, zAsanasya prabhAvanA bhavati, tadehi, na hyanena tava kA'pi haaniH"| atha tasminnavasare prabhorupAsakaH parivrAjako'mbaDazchatratridaNDadharastatrA''gatya prabhuM triH pradakSiNIkRtya praNamya pulakitatanuraJjali vidadhe / tato bhaktyA stutvA yathAsthAnamupavizya ca dezanAM zrutvA'nte prabhuM punarnatvA rAjagRhaM prati pratiSThamAna:
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH sulasA punaruvAca-asatyaprakAreNa zAsanasya na prabhAvanA kintvaprabhAvanaiva bhavati" / tato'mbaDastAM sarvathA sthirAM buddhvA sajAtavizvAso dadhyau-"prabhuH sabhAyAmimAM yat sambhAvitavAn, tad yuktam / yato mayA mAyayA'pIyaM samyaktvAd na cAlitA" / tataH sa sarvaM prapaJcaM saMhRtya svena rUpeNaiva naiSedhikIM vadan sulasAgRhaM prAvizat / sulasA cA'bhyutthAya svAgataM vyAhRtya pAdau vatsalA mAteva prakSAlya nijAni gRhacaityAni taM vandayAmAsa / so'mbaDazca taccaityAni vanditvA sulasAmuvAca-"tvaM mama vAcA nityA'nityAni caityAni vandasva" / tataH sA tathaiva cakAra / tataH so'mbaDaH punaH sulasAmuvAca-"tvaM puNyazAlinyasi, yasyA vArtA vIraprabhurmanmukhena pRcchati" / tadAkarNya ca muditA sA prabhu vanditvA pulakitAGgA tuSTAva / tatazcaturo'mbaDaH punastAM parIkSitumuvAca-"brahmAdayo'trA''gatya dharma vyAcakhyuH / tAn vandituM ca paurA jagmurdharma ca zuzruvuH / tvaM kutUhalenA'pi kiM na gatavatI ?" ___ tataH sulasovAca-"mahAbhAg ! tAn jAnannapi kimanya ivaivaM vadasi / ke brahmAdyA: ? te hi hiMsakA dArAdiparigrahaparAzca svayamadharmaparAyaNAH kaM dharma dekSyanti / vIrajinamAptaM dRSTvA taduktadharma pratipadya ca kastAn draSTumapyutsaheta" / tato'mbaDaH sAdhu sAdhviti vadan pramuditaH svaM dhAma jagAma / sulasA'pi ca jainamanindyamutkRSTaM dharmaM sadA hRdi dhArayAmAsa // 9 // iti dazame parvaNi hAlika-prasannacandra-dardurAGkadevazreNikabhAvitIrthakaratva-sAlamahAsAla-gautamASTApadArohaNa ambaDa-sulasAcaritavarNanAtmako navamaH sargaH // 9 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH atha vIraprabhuzcampApuryA vihRtya surAdibhiH sevito dazArNadezaM prApa / tatra dazArNapurAkhye nagare dazArNabhadro nAma maharddhiko nRpa AsIt / sabhAsthitaM taM ca carA: sAyametya "vIrajinaH prAtaratra sameSyatItyuvAca / rAjA ca tacchrutvA harSapulakitatanuH sabhAsamakSa prAtarmahatyA samRddhyA prabhuM vandiSye ityuktvA sacivAdIn sarvAn visRjyA'ntaHpuraM jagAma / tatra ca prAtarevaM prabhuM vandiSye stoSye ceti cintayan kathamapi tAM rAtri ninAya / prAtaranudita eva sUrye ca nRpo nagarAdhyakSAdInAhUyA''dizat-'madgRha-prabhusamavasaraNayormadhye madgamanayogyaM sarvasamRddhyA mArgamaNDanaM vidheyam" / itazca vIrajino nagarAd bahirAgatavAn / devaizca samavasaraNaM vikRtam / nRpasya tadAjJAM ca rAjapuruSAH sadya eva cakruH / gandhAmbusiktaM toraNamaJcAdisamanvitaM vitAnAdyAvRtaM mArgamabhUtapUrvamiva vidhAya ca rAjapuruSA nRpAya tad nivedayAmAsuH / rAjA ca snAnAdipUrvakaM zuciveSaM samalaGkataM vidhAya gajamAruhya zvetacchatracAmaraivirAjamAnaH sahasrazaH sAmantAdyaiH parivRto'ntaHpurasahito bandibhiH stUyamAnaH prasthAya krameNa samavasaraNaM prApa / tataH triHpradakSiNIkRtya prabhuM vanditvA yathAsthAnamupaviveza /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 178 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itastasya samRddhigarvaM vijJAya tatprabodhArthaM zakro jalamayaM jalakAntavimAnaM kalpadrumAdimanoharaM vicakre / tato devaiH saha tadAruhya surastrIbhiH sAmAnikAdidevaizca samanvitaH samavasaraNamAgatya vIrajinaM bhaktyA vavande / dazArNabhadrazca zakrasya tAmRddhiM dRSTvA nAgaraddharyA grAmya iva stambhito vismito dadhyau-"aho zakravimAnasyeyamalaukikI zobhA, zakrahastinazca zucivapuSvamAzcaryam / indrasya lokottaro vibhvvistaarH| mayA svasampado mudhaivA'bhimAno vyadhAyi / mAM dhik, mama zakrasya ca goSpadasamudrayorivA'ntaramasti" / evaM bhAvayataH kramAd vairAgyaM gacchatazca tasya nRpasyA'lpakarmaNa: zubhataraH pariNAmo babhUva / tato vivekI sa nRpo 'na kevalaM vratagrahaNena zakraM vijeSye kintu bhavahetUn karmaripUnapI'ti dhyAtvA dazArNabhadrastatrastha eva kirITAdikaM tyaktvA karmadrumamUlAnIva paJcabhirmuSTibhiH zirasaH kezAn luJcayAmAsa / vismite zakre pazyatyeva ca sa gaNadharasamIpaM gatvA yatiliGgamupAdAya prabhusamIpaM gatvA pradakSiNApUrvakaM vavande / tataH zakra uvAca- "mahAnubhAva ! tavA''zcaryaM pauruSam, anena prakAreNa hi tvaM mAmapyaRSI:" / evamuktvA cendrastaM namaskRtya svaM dhAma jgaam| munirdazArNabhadrazca vrataM samyak pAlayAmAsa / vIrajino'pi tato'nyatra vijahAra / dazamaM parva - dazamaH sargaH anyadA cotsave pravRtte saGgamo gRhe gRhe pAyasaM bhujyamAnaM dRSTvA svagRhaM gatvA svamAtaraM pAyase yayAce / sA ca daridrA pAyasAbhAvAdajJatayA bAlena puna: punaryAcyamAnA ca pUrvavibhavaM smRtvoccai ruroda / tasyA ruditena duHkhitAH prativezminya Agatya duHkhakAraNaM papracchuH / duHkhakAraNaM jJAtvA ca tAstasyai dugdhAdikaM daduH / tataH sA pAyasaM kRtvA tena ghRtAdibhizca sthAlaM bhRtvA bAlasyA'pitvA kenA'pi kAryeNa gRhAntarjagAma / atrA'vasare ca kRtamAsopavAsa: ko'pi muniH pAraNArthaM samAgataH / tataH sa bAlo dadhyau-"ayaM jaGgamaH kalpadrumaH, tanmadbhAgyAdevA'tra samAgataH / evaM vicArya sa sthAlamutthApya pAyasaM sAdhave dadau / munistu tadanugrahAya tadAdAya gatavAn / dhanyA'pi ca gehAd nirgatya pAyasamanena bhuktamiti matvA punastad dadau / tataH sa tat pAyasamatRptaH sannAkaNThaM bhuktavAn / tadajIrNena ca rAtrau sAdhu smaran vipadya taddAnaprabhAveNa rAjagRhe gobhadrazreSThino bhAyA bhadrAyA udare jAtaH / sA ca svapne suniSpannaM zAlikSetraM dRSTvA patyuH kathayAmAsa / sa ca putraste bhaviteti tatphalaM kathitavAn / tatastasyA dAnadharmAdikarmadohadaM sa gobhadraH pUrayAmAsa / pUrNe samaye ca sA bhadrA kAntiprasAditadizaM putramasUta / tataH pitarau tasya zubhe dine dRSTasvapnAnusAreNa zAlibhadra iti nAma cakratuH / sa bAlazca paJcabhirdhAtrIbhiH pAlyamAna: kramAd vardhamAna: kiJcid nyUnASTavarSa eva pitrA kalAkalApakuzalaH kRtaH / yauvanaM prApya ca sa savayobhirvividhaM reme / tannagara zreSThinazcA''gatya nijA dvAtriMzataM kanyA: zAlibhadrAya pradAtuM gobhadraM prArthayAmAsuH / tato mudito gobhadraH zAlibhadreNa tAH sampUrNalakSaNA: kanyA: itazca rAjagRhasya zAligrAme dhanyA nAma kAcit strI vinaSTavaMzA''sIt / sA ca saGgamakaM nAma kukSijaM bAlaM putraM shaa''nyaamaas| sa ca bAlo nAgarANAM vatsAn cArayAmAsa /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pariNAyitavAn / zAlibhadrazca tAbhI ramye vimAne devendra iva gRhe svairaM reme / sa Anandamagno divasaM rAtri vA na viveda / tasya pitarau svayaM bhogasAmagrI puuryaamaastuH| atha gobhadraH zrIvIrajinapArve vrataM gRhItvA vidhipUrvaka manazanaM vidhAya ca devalokaM gato nijAtmajaM zAlibhadramavadhijJAnato jJAtvA tatpuNyairAkRSTaH putravAtsalyavAn vicitrANi divyavastrAdIni pratidinaM kalpadruma iva sabhAryasya putrasyA'rpayAmAsa / bhadrA ca vyavahArocitaM sarvaM kAryaM cakAra / pUrvadAnaprabhAveNa bhogAnabhukta ca / ____ anyadA kecid vaNijo ratnakambalAnAdAya nRpaM bhejuH / zreNikanRpazca mahArghatvena tAnnA'grahIt / tataste zAlibhadragRhaM jagmuH / bhadrA ca taduktamUlyena tAn ratnakambalAnagrahIt / tadAnIM ca celaNAdevyA madyogya ekaH kambalo mahAmUlyenA'pi gRhyatAmityuktaH zreNiko nRpa ekaM kambalaM mUlyena mama dehIti vaNijo jagAda / tataste bhadrA tAn sarvAn kambalAnagrahIdityUcuH / tataH zreNika ekaM puruSaM mUlyena kambalagrahaNArthaM bhadrApArve preSIt / tena prArthitA ca bhadrovAca-"te kambalAH phAlayitvA mayA zAlibhadrapatnIpAdaproJchanIkRtAH / tadyadi jIrNaiH kambalaiH kAryamasti tarhi gatvA nRpaM pRSTvA''gatya gRhANa" / tataH sa puruSo gatvA nRpAya sarvamAkhyat / tatazcelaNovAca-"asmAkaM vaNijAM ca pittala-suvarNayorivA'ntaraM pazya" / tataH zreNikena taM puruSameva preSyA''hUte zAlibhadre bhadrA sametya vijJApayAmAsa-"mama putro bahirna kadA'pi yAti, tanmadgRhAgamanena mAmanugRhANa" / zreNikazca kautukAt tat pratipannavAn / bhadrA ca taM kSaNaM pratIkSyA'gre bhUtvA gRhaM gatvA svagRhAd rAjaprAsAdAvadhi ratnairvasvaizcitracarmabhizca prAsAdazobhAM cakAra / tatastayA dazamaM parva - dazamaH sargaH ''kArito nRpo devaiH kRtAmiva haTTazobhAM pazyan zAlibhadrabhavanaM bhuvi divyavimAnamiva sthitaM prApya vismitaH pravizya ca caturthyAM bhUmau siMhAsane upaviSTavAn / tato bhadrA saptamyAM bhUmau gatvA'trA''gataM zreNikaM draSTuM kSaNamehIti zAlibhadramuvAca / tataH sa bhadrAmuvAca-"mAtaryat tvaM vetsi tat sarvaM kAraya, mayA tatra kiM karttavyam ?" tato bhadrovAca"nRpo na kretavyaM vastu, kintu janAnAmiva yuSmAkamapi svAmI s:"| tacchrutvA zAlibhadro viSaNNo dadhyau-"sAMsArikamaizvaryaM dhik, yad mamA'pi ko'pi svAmI / tatsapairivaibhirbhogairalam / zIghrameva vIrajinapAveM dIkSA grahISyAmi" / evaM saMvigno'pi sa mAturanurodhAt sapatnIka Agatya savinayaM nRpaM praNanAma / zreNikazca svaputra iva tamAliGgyA'Gke samupavezya snehAd mastake Ajaghrau kintu sa kSaNAd bASpANi pAtayAmAsa / tato bhadrovAca-"nRpa ! tyajemaM, yato naro'pyayaM manuSyamAlyagandhena pIDyate / devatvaM gataH zreSThI sapatnIkasyA'sya pratidinaM divyanepathyAdIni prayacchati" / tato nRpeNa visRSTaH sa zAlibhadraH saptamabhUmikAM jagAma / bhadrayA cehaiva bhoktavyamiti vijJapto nRpastat pratipannavAn / bhadrA ca zIghrameva sarvaM prgunniickaar|| tataH snAnaM kurvato nRpasyA'gulyA UrmikA gRhavApyAM ptitaa| yAvacca nRpa itastato'nveSayAmAsa tAvad bhadrA dAsIM vApIjalA'pAkaraNAyA''dizat / dAsyA tathA kRte ca nRpazcitrAbharaNamadhye'GgArAbhaM svAGgulIyaM dRSTvA vismitaH kimetaditi dAsI papraccha / tadA sovAca-"atra pratidinaM sabhAryasya zAlibhadrasya nirmAlyaM
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prakSipyate" / tato nRpo dadhyau-"ayaM sarvathA dhanyaH, ahamapi ca dhanyo yasya rAjye IdRzAH santi" / anantaraM ca nRpaH saparivAro bhuktvA vividhavastrabhUSaNAdibhiH satkRtazca svagRhaM jagAma / atha zAlibhadro yAvat saMsAratyAgamaicchat tAvad dharmamitreNA''gatya vijJapta:-"caturjJAnI devAdibhiH pUjito dharmaghoSamunirudyAne samAgato'sti" / tacchRtvA prasanna: zAlibhadro rathamAruhya gatvA''cAryapAdAn sAdhUMzca vanditvA pura upavizya dezanAnte papraccha"bhagavan ! kena karmaNA janaH prabhureva nA'nyo bhavati ?" tato muniruvAca-"vratinaH sarvajagatprabhutvaM yAnti" / tataH zAlibhadra uvAca-"yadyevaM tarhi gatvA mAtaramApRcchya vrataM grahISyAmi" / tataH sUriNA na pramAdo vidhAtavya ityuktaH zAlibhadro gRhaM gatvA bhadrAM natvovAca-"adya dharmaghoSamunerdezanA mayA zrutA" / tena mAtrA mudA'bhinanditazca sa vratagrahaNAya nirdezaM yayAce / mAtrA ca vratakaSTaM darzayitvA bhogAn kramAt tyaja, manuSyamAlyagandhAn sahasva cetyAdiSTaH sa tat pratipadyaikAM bhAryAM tUlikAM ca pratidinaM tyajati dazamaM parva - dazamaH sargaH 183 bhAgyAdadyA'nukUlA mamA'bhUvanniti zIghrameva vrataM grahISyAmi" / tatastAbhirvAryamANaH prArthyamAno'pi ca dRDhapratijJo dhanya utthitvaan| tatastAsAmapi svamanuvratagrahaNecchAM dhanyo'nvamanyata / tadAnIM ca dharmamitreNa vaibhAragirau vIrajinaH samavasRta iti jJAtvA dhanyaH sapatnIka: zibikAmAruhya gatvA sadAro vrataM vIrajinAntike gRhItavAn / tacchrutvA zAlibhadro'pi jitaMmanyastvarita: zreNikanRpeNA'nugamyamAna Agatya vIrajinapAveM dIkSAM llau| tataH prabhuH saparivAro'nyatra vijahAra / atha dhanyaH zAlibhadrazca zrutamadhItya duSkaraM tapazcarantau zarIre'pi ni:spRhau mAsopavAsAdikaM kurvANAvatikRzau babhUvatuH / ekadA ca vIraprabhuNA saha tau nijajanmabhuvaM rAjagRhapuramAjagmatuH / tatra ca samavasaraNasthaM prabhuM nantuM zraddhayA bhaktyA ca janA nirantaramAgacchanti sma / mAsakSapaNake ca dhanya-zAlibhadrau yathAkAlaM bhikSArthaM gantuM prabhuM praNematuH / adya te mAtRpAchat pAraNamiti prabhuNoktaH zAlibhadra icchAmIti vadan dhanyasahito gatvA bhadrAgRhadvAri sthitavAn / tapaHkRzatayA ca tau na kenA'pyupalakSitau / bhadrA'pi ca vIrajinaM zAlibhadraM dhanyaM cA'dya nantuM yAmIti kRtatvarA tau nopalakSitavatI / tau ca kSaNaM tatra sthitvA tato nirgatya nagaradvArarathyAyA nirjagmatuH / / tadAnIM ca dadhi-sarpiSI vikretuM tasmin pure samAgacchantI zAlibhadrasya prAgjanmamAtA dhanyA puro bhUtA taM dRSTvA sadyaH prastutastanI tau natvA tAbhyAM dadhi dadau / zAlibhadrazca vIrajinapAveM gatvA racitAJjalirjagAda-"prabho ! mAtRtaH pAraNaM katham ?" tataH sarvato itazca tasminneva nagare dhanADhyo dhanyo nAma zAlibhadrasya kaniSThasvasRpatirAsIt / ekadA ca zAlibhadrabhaginI rudatI tena patyA ki rodiSIti pRSTA sagadgadamuvAca-"mama bhrAtA vrataM grahItuM dine dine ekA bhAyA~ tUlikAM ca tyajati, tenA'haM rodimi" / tato dhanyaH sahAsamuvAca-"ya evaM karoti sa zRgAla iva bhIruH, tattvadbhrAtA tapasi hInasattvaH" / tato'nyAbhiH patnIbhiH "yadi vrataM sukaraM tarhi svayaM kiM na gRhNAsi" iti sahAsamukto dhanya uvAca-"bhavatyo vrate vighnAH, tAzca
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vIrajina: zAlibhadrasya prAgjanmamAtaramanyadapi bhavAntarIyamAkhyat / tataH zAlibhadro dadhnA pAraNaM vidhAya prabhumApRcchya dhanyena saha pAdapopagamaM nAmA'nazanaM pratipannavAn / atha tadAnImeva bhadrA zreNiko nRpazca vIrajinaM nantuM tatrA''gatau / tatra bhadrovAca- "prabho ! dhanya-zAlibhadrau kva staH ?" mama gRhaM bhikSArthaM kuto na gatau ?" tataH sarvajJaH prabhuruvAca- 'tava gRhaM tau munI gatau, kintvatrA''gamanAturayA bhavatyA tau nopalakSitau / tvatputrasya prAgjanmamAtA dhanyA dadhi dadau / tena ca tau pAraNaM cakratuH / tathA bhavaM chettuM mahAsattvau tau vaibhAragirau gatvA'nazanaM prapannau staH" / tato bhadrA zreNikena saha vaibhAragiriM gatvA tau prastaranirmitAviva sthirau dRSTvA tatkaSTaM pUrvasukhaM ca smRtvA muktakaNThaM ruroda / gRhe samAgato'pi mayA na jJAta iti svaM nininda ca / tatra ca zreNikena vividhaM bodhitA sA nRpeNa saha tau vanditvA viSaNNA gRhaM jagAma / tau munI ca vipadya sarvArthasiddhavimAne trayastrizatsAgaropamAyuSau devavarAvabhUtAm // 10 // iti dazame parvaNi dazArNabhadra - zAlibhadra-dhanyakacaritavarNanAtmako dazamaH sargaH // 10 // ekAdazaH sargaH atha bhagavAn zrIvIrajino lokahitecchayA grAmAdiSu vijahAra / itazca rAjagRhasya vaibhAragiriguhAyAM lohakhurAkhyo nAma cauro'tibhayaGkaro'bhUt / sa nityaM rAjagRhe nAgarANAmutsavAdiSu cchidraM prApyopadravaM cakAra / tasya hi prItyai cauryamevaikA vRttirabhavat / tasya rohiNyAkhyAyAM bhAryAyAM rUpeNa karmaNA cA'nurUpo rauhiNeyo nAma putro'bhavat / lohakhurazca svamRtyusamaye prApte taM putramAhUya nijAdiSTavacanapAlanapratijJAM kArayitvA prahRSTaH pANinA spRzanniSThuratayovAca"yo'sau samavasaraNe sthito vIro dezanAM karoti tadvacanaM na zrotavyam / anyattu svarucitaM niraGkuzaM kartumarhasi / evaM putramupadizya sa lohakhuro vipannavAn / rauhiNeyazca pituraurdhvadehikaM vidhAya cauryaM cakAra / piturAjJAM prANAniva pAlayaMzca sa nityaM rAjagRhanagaramamuSNAt / tadAnIM ca vihArakramato vIrajino vibhuH saparivArastatrA' ' jagAma / surairvikRte samavasaraNe ca prabhuryathAvidhi dharmadezanAM cakAra / tadAnIM ca rauhiNeyo rAjagRhaM prati gacchan mArgamadhye samavasaraNasamIpamAgato dadhyau "anena mArgeNa gamane vIravacaH zravaNAt piturAjJA virAdhitA syAt, na cA'nyo mArgo vidyate" /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH sa pANibhyAM kI pidhAya zIghraM rAjagRhaM yayau / evamanvahaM gatAgataM kurvatastasya pAde samavasaraNasamIpe kaNTako viddhaH / tvarayA gamanAd gADhaM viddhaM kaNTakamanuddhRtya sa padamapi gantuM na zazAka / agatyA ca sa karNAt karamapanIya kaNTakaM karSan vIraprabhorvacanaM zuzrAva-"devA bhUtalAspazicaraNA, animiSanetrA, amlAnamAlyAH, svedarajovarjitAGgAH" / evaM zrutvA ca bahu zrutamidaM dhira dhigiti zIghraM kaNTakamuddhRtya puna: karNaM kareNa pidhAya pUrvavadeva jagAma / atha pratidinaM tena caureNa nagare muSyamANe zreSThina Agatya zreNikanRpamUcuH-"deva ! tvayi zAsatyasmAkamanyad bhayaM nAsti, kintu caurairnitarAM pIDitA: smaH" / tatasteSAM vacasA pIDAmanubhavan nRpaH sakopaM daNDapAzikamuvAca-"kiM tvadupekSitaizcaurairete paribhUyante?" tataH sa uvAca-"deva ! ko'pi rauhiNeyAkhyazcauro nAgarAn luNTati / dRSTo'pi sa dhartuM na zakyate / sa hi vidyudivotplutyotplutya gRhAd gRhaM tata: prAkAraM ca lIlayollaGghate / yAvacca mArge tamanveSayAmi tAvat so'dRzyo bhavati / tattaM dhartuM hantuM vA'zakto'smi / tannijAM daNDapAzikAM devo gRhNAtu" / ___ tato nRpeNa bhUsaMjJayA prerito'bhayakumArastaM daNDapAzikamuvAca"caturaGgasenAM sajjIkRtya purAd bahiH sthApaya / yadA ca cauro nagare pravizati tatsainyaM nagaraM veSTayet / nagarAntastrAsitaH sa vidyudutkSiptakaraNena bahiHsainye pAze mRgavat patiSyati / tadA sAvadhAna: padAtibhiH sa grahItavyaH" / tato daNDapAzikastathetyAjJA svIkRtya nirgatya tathaiva sajjaM caturaGgasainyaM pracchannaM cakAra / tasmin dazamaM parva - ekAdazaH sargaH dine rauhiNeyo'pi ca grAmAntaraM gato ruddhAM nagarImajAnAno'vizat / daNDapAzikena ca tairupAyaidhRtvA baddhvA ca sa caura AnIya nRpasya samarpita: / tato nRpo nyAyAnusAreNA'sau nigrahItavya ityAdizat / athA'bhayakumAra uvAca-"cauryAptadhanarahita evA'sau dhRta iti nigrahaM nA'rhati, tadvicArya nigrahItavyaH" / tato nRpeNa vAsabhUmi jIvikAmAgamanakAraNaM ca nAmagrAhaM pRSTaH svanAmazaGkitaH sa cauraH pratyuvAca-"zAligrAmavAstavyo durgacaNDAkhyo'haM gRhI prayojanavazAdihA''yAta: kutUhalAdekasmin devakule rAtri sthitvA svagRhaM gacchannebhirAra? rAkSasairivA''kSiptaH prANabhayAt prAkAramalaGghayam / evaM nirgatazcA'haM bAhyArakSagaNeSu patitaH / tato niraparAdho'pyahaM caura iva baddhvA'dhunaibhirihA''nIto'smi / tannIti vicAraya" / tato nRpastaM tatkSaNaM guptau preSayAmAsa / tatpravRttijJAnArthaM ca tatra grAme svapuruSaM preSayAmAsa / tena caureNa ca purA'pi sa grAma: svasaGketaM grAhito bhavati / tena rAjapuruSeNa taccaurapravRttiM pRSTo grAmajana uvAca"durgacaNDo'tra vAstavyaH samprati grAmAntaraM gato'sti" / ___ atha tata Agatena puruSeNa vijJapto'bhayakumAro dadhyau"suprayuktasya dambhasya brahmA'pyantaM na gacchati" / tato'bhayakumAraH saptabhUmikaM prAsAdaM devavimAnamiva ratnaiH saGgItakai ramaNIbhizca sajjitaM vidhAya taM cauraM ca madyapAnamUcchitaM kRtvA devadUSye paridhApya talpe zAyayAmAsa / made samupazAnte cotthitamAtra eva sa caura AzcaryakarImadRSTapUrvAM divyasampadaM dadarza / atrA'vasare cA'bhayAdiSTairnaranArIsamUhairjaya nandetyAdikaM maGgalamAghoSya "asmin mahAvimAne tvamadhunA'smAkaM svAmibhUto deva utpanno'si, vayaM tavA'nucarAH / etAbhirapsarobhiH svairamindravad ramasve"tyAdi cATugarbha coce /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 188 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH sa cauro yAvat suro jAto'smi kimahamiti tarkayAmAsa tAvat taiH saGgItakaM prArebhe / tatazcaikena puruSeNa svarNadaNDadhAriNA''gatya 'bhoH ! sahasA kimetadArabdhami"ti nivAritAste UcuH"bho ! dvArapAla ! nijasvAmina idaM svakauzalaM pradarzayituM saGgItaka mArabdham" / tataH sa puruSa uvAca-"svaprabhoH svakauzalaM drshytaam| kintvasya devalokasamAcAraH sampAdanIyaH" / taiH kIdRgAcAra iti pRSTazca sa puruSaH sAkSepamuvAca-"tadetad vismRtaM kiM bhavadbhiH ? yo deva ihotpadyate sa svakRte sukRta-duSkRte samAkhyAti pazcAt svargabhogAnanubhavati" / tatastai: "svAmilAbhenaitad vismRtaM, tannaH prsiid| devalokasamAcAro devena sampAdanIya" ityUce / tataH puruSo rauhiNeyamuvAca-"deva ! purAkRte svazubhA-'zubhe brUhi, pazcAt svargabhogAn bhukSva" / tataH sa cauro dadhyau-"kimIdRzametat satyam ? athavA'bhayena mAM jJAtumevaiSa prapaJco racito'sti ? tadetat kathaM jJeyam" evaM dhyAyatazca tasya kaNTakAkarSaNakAlazrutaM prabhuvacanaM smRtam / tataH sa dadhyau-"yadi vIrAkhyAtaM devasvarUpaM saMvadiSyati tadA satyaM kathayiSyAmi, no cedanyathottaraM dAsyAmi" / evaM vicArya sa caurastAn svedamalinAn mlAnamAlyAn bhUmispRzaH sanimiSekSaNAn dRSTvA tat sarvaM kapaTaM jJAtvottaraM cintayaMstena puruSeNa punaH preritazcovAca-"mayA pUrvajanmani supAtre dAnaM dattaM, caityAni kAritAni, teSu bimbAni pratiSThApitAni, tIrthayAtrA vihitA, gurava upAsitAzca / evamAdikaM sadanuSThAnaM kRtam" / tato daNDabhRtA duzcaritramapi kathayeti preritazca sa rauhiNeyaH punaruvAca-"sAdhusamupAsakena mayA kadA'pi kimapyanucitaM dazamaM parva - ekAdazaH sargaH nA''caritam" / tato dvArapAla uvAca-"janmaikasvabhAvena na vyatyeti, taccaurya-parastrIsaGgamAdikaM zaMsa" / tataH sa rauhiNeya uvAca"kimevaM pRcchasi ? anucitAcAraH pumAn svarga prApnuyAt kim ?" tatastairgatvA sarvaM vRttamabhayakumArAya niveditam / tato'bhayo nRpamuvAca-"evaMvidhairupAyaizcauro jJAtuM na zakyate, tataH sa vimoktvyH| nItirlavituM na zakyate" / tato nRpAdezAdabhayazcauramamucat / atha sa cauro dadhyau-"mama piturAdezaM dhik, yena prabhuvacanAmRtAcciraM vaJcito'smi / prabhostadvacanazravaNAdeva mama mokSo jAtaH / anyathA vividhatADanAdinA mAritasya mama yamagRhagamanameva bhavet / akAmenA'pi gRhItena prabhuvacasA mama rogiNo bheSajeneva prANatrANaM jAtam / tattyaktArhadvacanasya cauravacoratasya mama jIvanaM dhik / yasyaikasyA'pyupadezasyaivaM phalaM sAkalyena tatsevane kIdRzaM phalaM bhaviSyati ?" evaM vicArya sa prabhorantikaM gatvA rauhiNeyo bhaktyA praNamya stutvA svasya prabhuvacanavaimukhyaM ninditvA bhavodadhau nimajjantaM mAM trAyasveti prArthayAmAsa / tataH prabhustasya mokSajananIM vizuddhAM yatidharmadezanAM cakAra / tena ca prabuddho rauhiNeyaH praNaman yatidharmayogyo'smi na veti prabhuM papraccha / yogyo'sIti prabhuNoktazca vrataM grahISyAmIti pratijJAya zreNikamuvAca-"deva ! bhavadbhiryo rauhiNeyaH zrutaH sa bhavannagaramoSako'hamevA'smi / prabhuvacanenaikena mayA'bhayakumArasya buddhi vA nadIvottIrNA / tadanyastaskaro na mRgyaH / kamapi puruSaM preSaya, yathA lokhaM darzayitvA'haM pravrajiSyAmi" / tato'bhaya utthAya kautukipauralokasahitazcaureNa saha jagAma / tataH sa cauro'bhayasya giri-nadI-kuja-zmazAnAdiSu nikhAtaM sarvaM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dhanaM darzayAmAsa / tato'bhayo yathAsvaM paurANAM tad dhanamarpayAmAsa / tato rauhiNeyo nijajanAn paramArthaM kathayitvA prabodhya ca zraddhayA prabhusamIpaM samAjagAma / tataH zreNikanRpeNa kRtaniSkramaNotsavaH sa vIrajinapArzve pravrajyAM jagrAha / tatazca karmacchedAya sa caturthAdikaM duSkaraM tapazcakAra / tapaH kRzazca sa bhAvasaMlekhanAM kRtvA zrIvIrajinamApRcchya parvate pAdapopagamanAnazanaM vidhAya zubhadhyAnasthaH paJcaparameSThinamaskAraM smaran vipadya divaM yayau / prabhurapi devAdibhiH saha tato'nyatra vijahAra / *** itazca zreNiko nRpastasmin rAjagRhe nagare samyaktvaM dhArayan nItyA rAjyaM pAlayAmAsa / anyadA cojjayinIpatizcaNDapradyotaH sarvasAmaggrA saha rAjagRhaM roddhuM cacAla / lokairbaddhamukuTaH pradyota - zcaturdazA'nye nRpAzca tatra samAgacchanto dRSTAH / zreNikazca javibhirhayairAgataizcaraistat zuzrAva / tataH zreNiko dadhyau - " atrA''gacchan pradyotaH kathaM naSTabalaH kAryaH " / evaM dhyAtvA so'bhayakumAramukhamai - kSiSTa / tato'bhaya uvAca - " pradyoto mama yuddhAtithirbhavedityasya na kA'pi cintA / yadvA buddhisAdhye kArye zastrAzastrikathA heyA / tabuddhimeva prayokSye" / tataH so'bhayo bAhye zatrusainyAnAmAvAsasthAnabhUmiSu dInArAn lauhasampuTe kRtvA nikhAnitavAn / tathA caraiH pradyotaM prati lekhaM preSayAmAsa-"zivAdevI - celaNayorna ko'pi bhedaH / tacchivAdevIsambandhena sarvadA mAnyo'si / tattava hitecchayA kathayAmi yat sarve te nRpAH zreNikarAjena bheditAH / tAn svavazagAn kartuM dInArA: dazamaM parva ekAdazaH sargaH 191 preSitAH santi / nRpAzca tAn dInArAnAdAya tvAM baddhvA zreNikasyA'rpayiSyanti / teSAM kRte tadAvAseSu dInArA nikhAtAH santi / tat khAnayitvA pratyayaM kuru" / tajjJAtvA ca pradyota ekasya nRpasyA'''vAsaM khAnayAmAsa / tatra ca dInArA labdhAH / tataH sa nRpaH palAyitavAn / tasmin palAyite ca zreNikastatsainyaM parAbhUya sarva hastyazvAdikaM jagrAha / prANAnAdAya palAyitazca pradyoto veginA'zvena kathamapi svAM nagarIM prApa / anye nRpA bhaTAzcA'pi kAkanAzaM nezuH / te'pi ca pradyotamanusaranta ujjayinIM prApuH / tatra ca tairabhayasyeyaM mAyA na vayamanyathAkAriNa iti sazapathaM pradyotaH pratyAyitaH / tataH kadAcit pradyotaH sabhAyAmuvAca - " yo'bhayaM baddhva mamA'rpayatIdRzaH ko'pyasti kim ?" tataH kA'pyekA vezyA hastamutkSipyA'hamatra samartheti vijJApayAmAsa / tataH pradyotastAmuvAca - "yadi tvaM sakSamA tarhi tat sampAdaya / samprati kiM tavA'rthAdisAhAyyaM karomi tad brUhi " / tataH sA gaNikA dadhyau"abhaya upAyAntareNa na grAhyaH / taddharmakapaTamAdAyaiva sveSTaM karomi / evaM dhyAtvA sA prauDhe dve striyau yAcitavatI / pradyotazca prabhUtena dravyeNa saha te dadau / tatastAstisro'pi pratidinaM sAdhvIrupAsyopAsya prajJAvatyo jAtAH / tatastAstisro'pi zreNikanRpapuraM gatvA bAhyodyAne vAsaM cakruH / vezyA ca caityaparipATIM kartuM pattanasya madhye gatvA nRpakArite caitye pravizya tAbhyAM saha naiSedhikItrayaM kRtvA pUjAM vidhAya grAmarAgapUrvakeNa vacasA devaM vanditumArebhe / tadAnIM ca vivandiSurabhayakumAro'pi tatra gatastAbhyAM saha gaNikAM vandanaM kurvatIM dRSTvA "mayA pravizatA'syA devavandavighno mA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ min43 192 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhUditi dvAryeva tsthau| yAvacca sA muktAzuktimudrayA praNidhAnastuti kRtvotthitavatI tAvat tatrA'bhayo'pi prAptaH / tato'bhayastasyA bhAvanAM veSaM prazamaM ca varNayitvA tAmuvAca-"bhadre ! diSTyA tvAdRzasAdharmikasamAgamo jAtaH / kA tvaM? kimihA''gama: ? kA vAsabhUmiH ? ime ca ke"? tataH sA gaNikovAca-"ahaM zreSThino vidhavA bhAryA, ime ca mama putravadhvAvapi vidhave vratArthaM pRcchataH sma / tato mayoktaM yadahamapi nirvIrA vrataM grahISyAmi / kintu tIrthayAtrayA gArhasthyaphalaM grAhyam / yato vrate bhAvata: pUjA yujyate na dravyataH / tadetAbhyAM saha tIrthayAtrArthaM nirgatA" / tato'bhayastAmuvAca-bhavatyo mamA'tithIbhavantu / sAdharmikavAtsalyaM hi tIrthAdapi pAvanam" / tata: sA pratyuvAca "bhavAn yuktaM vakti, kintvadya kRtatIrthopavAsA'haM kathamatithirbhavAmi ?" tatastanniSThayA hRSTo'bhayaH punastAmuvAca-"tarhi prAtarmama gRhamavazyamAgantavyam" / tataH sA punaruvAca-"prANino janma kSaNenA'pi samApyate, tatprAtaridaM kariSyAmIti kathaM vaktavyam ?" tato'bhayaH prAtariyaM nimantraNIyeti vicArya tAM visRjya caityaM vanditvA svaM dhAma jagAma / prAtazcA'bhayastAM nimantrya caityAni vandayitvA bhojayitvA pracuraM vastrAdikamadAt / atha gaNikayA'pi nimantrito'bhaya ekAkyeva tasyA AvAsaM gatavAn / tayA ca vividhairbhojyai jitazcandrahAsasurAmizrapAnakAni pAyitazcA'bhayo bhuktotthita eva suSvApa / tataH sA mAyinI gaNikA tamabhayaM sthAne sthAne sthApitena rathenA'vantIM prApayAmAsa / tata: zreNikenA'bhayAnveSaNAya niyojitA anveSakAH sthAne sthAne dazamaM parva - ekAdazaH sargaH tamanviSyantastatrA''yayuH / tathA taiH kimabhaya ihA''yAta iti pRSTA sA gaNikA'tra samAyAto'bhayaH sadyastadaiva gatavAnityuvAca / tadvacovizvAsAt te'nveSakA anyatra yayuH / sA gaNikA cA'pi sthAne sthAne sthApitairazvairavantI jagAma / tataH sA caNDapradyotAyA'bhayakumAraM samarpayAmAsa, tadAnayanopAyaM varNayAmAsa ca / tacchrutvA pradyota uvAca-"naivaM tvayA sAdhu kRtaM, yad dharme vizvastamenaM dharmakapaTenA'trA''nItavatI" / tathA pradyotaH saptateH kathAnAM vAcakaH zuko biDAlyavA'nayA gaNikayA nItijJo'pi tvaM gRhIto'sItyabhayamuvAca / tato'bhayastamuvAca-"tvameva buddhimAnasi, yasya tavedRzyA buddhyA rAjadharmo vardhate" / tena ca lajjitaH kupitazca pradyoto'bhayaM rAjahaMsamiva kASThapaJjare'kSipat / atha tasya pradyotasya rAjye'gnibhIrurathaH, zivAdevI, nalagiriH, kuJjaro, lohajo, lekhavAhazca ratnAnyabhUvan / nRpazca lohajaGgha muhurmuhugukacche preSayAmAsa / tadgatAgatena pIDitAstatratyA janA vicArayAmAsuH-"ayaM dinamAtreNa paJcaviMzatiyojanImAyAti, asmAn vAraMvAramAjJayA pIDayati cetyamuM samprati hanmaH" / evaM vicArya te lohajaGghasya pAtheye viSamodakAn daduH / tasya poTTalikAyAM sthitaM sarvaM zambalamapajahazca / lohajaGghazca kiyantaM mArga gatvA nadItaTe pAtheyaM bhoktumavasthitavAn / ___ tadAnIM ca tasyA'zakunAnyabhUvan / zakunajJastu so'bhuktvaivotthAya dUraM gatvA punarbhoktumupakrAntaH zakunairvAritaH / evaM bhoktukAmaH punaH punaH zakunairvAritaH kSudhita eva gatvA tat sarvaM vRttaM pradyotasya nivedayAmAsa / tata: pradyotenA''hUya pRSTo'bhayaH zambalapoTTalikAmAghrAyovAca-"asyAM bhastrAyAM dravyasaMyogAjjAto
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRgviSaH so'sti, bhastrAyAmudghATitAyAmasau niyataM dagdha: syAt / tasmAd vane parAGmukho'sau moktavyaH" / evamabhayena kathite tathaiva mukta: sarpaH, tena ca vRkSA dagdhAH, sa sarpazca mRtaH / tataH prasannena pradyotena bandhanamokSaNaM vinA varaM yAcasvetyukto'bhayaH samprati me varo nyAsIbhUto'stvityuvAca / / itazca pradyotasyA'GgAravatyAM bhAryAyAM vAsavadattA nAma sutA lakSmItulyA''sIt / sA dhAtrIbhiAlyamAnA krameNa vardhamAnA rAjagRhAGgaNe reme / nRpazca sampUrNalakSaNAM tAM putrAdapyadhikAM mene / sA sakalakalAkalApakuzalA gurorabhAvAd gAndharvavedaM na jJAtavatI / tataH pradyotena rAjaputrINAM patigRhe gAndharvakalaivopayoginIti vicArya matsutAyA gAndharvAdhyApaka: ko nAma bhAvIti pRSTaH saciva uvAca'sampratyudayano nRpo gAndharvanipuNo'sti, sa hi gItena mohayitvA gajAn vane badhnAtIti zrUyate / tasya bandhane'trA''nayane caiSa upAya:-'vane satyagaja iva kilijAkhyakASThairgajo vidhAtavyaH / yantraprayogeNa ca tasya calanAsanAdikA kriyA sampAdanIyA / tatkiliJjahastimadhye ca zastradhAriNaH sthAsyanti, taM gajaM cAlayiSyanti, tamudayanaM bhantsyanti ca / evaM baddhvA sa vatsarAja ihA''nItastvadAjJayA vAsavadattAM gAndharvaM zikSayiSyati" / ___ tato rAjJA sAdhu sAdhvityanumato mantrI tathoktaprakAreNa satyagajAdapyadhikaguNaM gajaM cakAra / vanacarAzca dantaghAtAdikriyAdibhistaM satyaM gajaM matvodayanAya nivedayAmAsuH / udayano'pi ca tadbandhanArthaM vanaM jagAma / sa parivAraM dUre eva visRjya zanaiH zanaiH parikrAmyan vanAntaH pravizya tasya kapaTagajasya samIpaM gatvA ca gAtumupacakrAma / yathA yathA ca sa madhuraM jagau tathA tathA dazamaM parva - ekAdazaH sargaH gajAntaHsthA: puruSAstaM gajaM nizcalAnaM cakruH / tataH kauzAmbInRpo gajaM gItamohitaM matvA zanaiH zanaistatsamIpaM gatvotplutya tamAruroha / tataH pradyotenA''yuktA bhaTA gajodarAd nirgatya vatsarAjaM gajaskandhAt pAtayitvA nirastramekAkinamakRtapauruSamabandhayan / tathA tairapitaM vatsarAjaM pradyota ekAkSI matputrIM gAndharvakalAM zikSaya, madgRhe sukhaM tiSTha, anyathA madAyattaM tava jIvanamityuvAca / udayanazca kanyAmadhyApayan kAlaM yApayAmi, jIvan hi naro bhadrANi pazyatIti vicArya pradyotAjJAmanumene / tataH pradyotastaM"mama putrI kANA, tAM kadAcid na pazye:, anyathA sA lajjiSyate" ityuktvA'ntaHpure gatvA svaputrImapi 'tava gAndharvagururAgataH, sa kuSThIti na kadAcidavalokanIya" ityuvAca / tato vatsarAjastAM tathaivA'dhyApayAmAsa / pradyotAjJayA ca tau parasparaM na dadRzatuH / anyadA ca vAsavadattA guruM pazyAmIti vicArayantI zUnyacittA'nyathaivA'pAThIt / tato vatsarAjastAM tajitavAn-"kANe ! ki zAstraM vinAzayasi ? kiM duHzikSitA'si ?" tatastiraskArakupitA sA'pi vatsarAjamuvAca-"mAM kANAM kathayasi, svaM kuSThinaM ki nA'valokayasi ?" tato vatsarAjo dadhyau-"yathA'haM kuSThI tathaiveyaM kANA kim ? tadenAM pazyAmi" / evaM vicArya sa javanikAmapasArya sarvAGgasundarIM dadarza / sA'pi ca vismayotphullanetrA sarvAGgasubhagaM vatsarAjaM dadarza / tena ca parasparamanuraktau tau smitaM cakratuH / / tato vAsavadattovAca-"mAM dhik, yA pitrA pratAritA tvAM nA'pazyam / kalAcArya ! mayi samyaG nyastAH kalAstavaivopayoginyo bhavantu / tvaM mama bhartA bhava" / tato vatsarAja uvAca"tvatpitraiva vaJcito'smi / tvaM kANetyato'ntaritAM kRtAM tvAM pazyan
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vArito'smi / adhunA''vayorekacaiva sthitayoryogo'stu / kAle tvAM hariSyAmi" / evaM svayaM dUtyena svamanorathaM madhuraM jalpatostayormanoyogavad vapuryogo'pyabhUt / vAsavadattAyA vizvAsapAtraM dhAtrI dAsI kAJcanamAlaivaikA tayozcaritraM viveda / tayaiva caikayA sevamAnau tAvanyenA'jJAtadAmpatyo kAlamativAhayAmAsatuH / anyadA codyApanikArthaM pradyotaH sAntaHpuraparivAraH sapaurazcodyAnaM prati cacAla / tadAnIM ca mantrI yaugandharAyaNo vatsarAjasya mokSaNopAyaM cintayan mArge paribhraman svabuddhidaSa prakaTayan papATha"yadi tAM ca tAM ca tAmAyatalocanAM ca nRpasyA'rthe na harAmi tadA nA'haM yaugandharAyaNaH" / pradyotazca gacchan tadvAcaM zrutvA duSkaTAkSeNa tamavalokitavAn / yaugandharAyaNo'pIGgitajJo'vantIzaM kupitaM viveda / tataH sa kauzAmbIzapakSapAtitvamAtmano'pAkurvannidamupAyaM cakAra-"adhovastraM muktvordhvastha: preta iva vikRtAkAro mUtrayan svasya bhUtAviSTatvaM vyaJjayAmAsa" / tato nRpaH pizAcakI kazcidasAviti matvA kopaM tyaktvodyAnaM gatvA gAndharvagoSThImArabhya navaM gAndharvakauzalaM draSTuM kautukAd vatsarAjaM vAsavadattAM cA''juhAva / tadAnIM codayano vAsavadattAmuvAca-"vegavatImibhImAruhyA''vayorgantuM kAlo'yam" / tato vAsavadattA vegavatImibhI sadya AnAyayAmAsa / sA hastinI ca kakSAyAM baddhamAnAyAmuccai rarAsa / tadrasitaM zrutvA cA'ndho mauhUrtika uvAca-"yadA kakSAyAM badhyamAnAyAM hastinI rasati / tena sA yojanazataM gatvA mariSyati" / tata udayanAjJayA vasantako hastipaka ibhyA dvayoH pArzvayozcatastro mUtraghaTikA abadhnAt / tata udayano ghoSavatI vINApANirvAsavadattA kAJcanamAlA vasantazca tAmibhImAruruhuH / yaugandharAyaNa dazamaM parva - ekAdazaH sargaH zcA'pyAgatya hastasaMjJayA yAhi yAhItyudayanaM prerayAmAsa / udayano'pi ca gacchannuvAca-"vAsavadattA kAJcanamAlA vasantako vegavatI ghoSavatI vatsarAjazcetyamI yaanti"| tato vatsarAjo vegenebhI prerayannAtmAnamalopitakSatriyavrataM jJApayAmAsa / atha pradyota udayanaM paJcabhiH saha gataM jJAtvA krodhAt karAvApreDayan nalagiri gajaM sajjIkRtya mahAbhaTairAzritamudayanasya pRSThataH prerayAmAsa / yojanAnAM paJcaviMzatAvatItAyAM ca sa gaja udayanena samIpastho dRSTaH / tataH sa ekAM mUtraghaTIM pRthivyAM sphoTayitvA prAgvadevebhI tAM prerayAmAsa / gajazca tadghaTImUtraM jighran kSaNaM tsthau| punaH preryamANaH kaSTenA'graM cacAla / udayanazca mArge tatra tatrA'nyA api mUtraghaTI: sphoTayitvA nalagiregatimarautsIt / yojanAnAM zataM gatvA ca vatsarAjaH kauzAmbI praviveza parizrAntA sA kareNuzcA'mriyata / yAvacca nalagirimUtraM jighrannagre na cacAla tAvat kauzAmbIzasenA tatra yoddhamabhyAjagAma / ___tato hastipakA mahAbhaTA nalagiriM vAlayitvA yathA''gatena mArgeNa punarujjayinI jagmuH / tataH sainyArambhaM kurvan pradyoto bhaktaiH kulAmAtyaiyuktipUrvakaM vaaritH| te mantriNa UcuH-"deva ! kanyA yasmai kasmaicid deyaiva / tatra vatsarAja uttamottamo jAmAtA / vAsavadattA ca svayaMvarA taM svayaM sviikRtvtii| tatsainyArambheNA'lam / vAsavadattAyAstaM kaumAraharaM varamanumanyasva" / evaM taiH prabodhita: pradyoto hRSTo vatsarAjAya jAmAtRbhAvocitaM vastujAtaM preSayAmAsa / anyadA cA'vantyAM nirantaraM vahnipradIpanaM jAtam / pradyotena tatpratIkAraM pRSTacA'bhayakumAra uvAca-"viSasya viSamiva vahna
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vahnireva zamanam / tadanyavahninA vahnipradIpanaM zamanIyam" / rAjJA ca tathAkRte pradIpanamazAmyat / tataH pradyotena dattaM tRtIyaM varaM cA'bhayaH pUrvavadeva nyAsIcakAra / anyadA cA'vantyAM mahatyamaGgale samutthite tadupazamAya pradyotena pRSTo'bhayakumAra Aha-"sarvA devyo vibhUSitAH sabhAyAmAgacchantu, tAsu yA bhavantaM dRSTyA jayati sA mama kathanIyA" / tathaiva kRte ca nRpaH kevalaM zivayA devyA vijitaH / taccA'bhayAya nRpaH kathayAmAsa / / tato'bhaya uvAca-"devI zivA svayaM rAtrau kUrabalinA bhUtAnAM pUjanaM karotu, yadyad bhUtaM ca zRgAlIrUpeNottiSThadvAsitaM karoti, devI zivA tasya tasya mukhe svayaM kUrabali dadAtu" / tataH zivAdevI tathaiva cakAra / tena cA'maGgalamupazAntam / tata: pradyotena caturthe vare datte'bhayo'yAcata-"tvayi nalagirau gaje niSAdini sati zivAGkastho'hamagnibhIruzca dAruracitAM citAM pravizAmi" / tato viSaNNaH pradyotastadvaraM dAtumakSamaH prAJjalirabhayaM visasarja / tato'bhayaH pratyajAnAt-"tvayA cchlaadhmtraa''niitH| tvAM tu dina eva nagaramadhye raTantamahaM neSyAmi" / tato'bhayakumAro rAjagRhaM gatvA kaJcitkAlaM kathamapi tasthau / athA'bhayakumAro rUpavatyau dve gaNikAputryAvAdAya vaNigveSo'vantIM gatvA rAjamArge gRhamAdAya tatrA'vasat / mArge gacchatA pradyotena ca te bAlike dRSTe / tAbhyAM ca pradyotaH savilAsaM dRSTaH / tato rAgiNA pradyotena gRhaM gatvA preSitA dUtI te anunayantI tAbhyAM kopAd gRhAd niHsAritA / dvitIye dine cA'pi nRpAya tayA dUtyA'nunIyamAnAbhyAM tAbhyAM sA dUtikA sakrodhamapamAnitA / tatastRtIya dazamaM parva - ekAdazaH sargaH divase'pi tayA dUtyA prAthite te Ucatu:-"AvayoH sadAcAro bhrAtA'sti, sa eva nau rakSati, tatsaptame dine tasmin mama bhrAtari bahirgate nRpo gupta ihA''gacchatu, tataH saGgamo bhaviSyati" / itazcA'bhayena pradyotasadRza eko nijapuruSa unmattaH kRtaH / tasya pradyota ityAkhyAM ca cakAra / loke ca "mamedRzo bhrAtA yatra tatra bhrAmyan rakSaNIyo mayA / hA kiM karomI"tyavadat / tathA taM vaidyagRhanayanakapaTena pratidinaM bahI raTantaM maJcakasthamArttamiva ninAya / sa cA'bhayena nIyamAnazcatuSpathe unmattaH pradyoto'hamanena hiye ityuccairazrumukha: pUccakAra / saptame dine ca nRpo gupta ekAkyeva kAmArttastatra gato'bhayapuruSairbaddho'bhayena vaidyagRhamasau nIyate iti vAdinA paryaDrena sahaiva dine puramadhye pUtkurvan hataH / puraiva kroze kroze sthApitai rathaizcA'bhayo rAjagRhe pure pradyotamanayat / tato'bhayaH pradyotaM zreNikasya purastAd ninAya / zreNikazca khaDgamAkRSya taM prati dadhAve / tato'bhayakumAreNa bodhitaH zreNiko vastrAbharaNaiH sammAnya mudA pradyotaM vyasRjat / athA'nyadA kazcit kASThabhAriko virakto gaNadharasya sudharmasvAmina: pArve pravrajitaH / sa ca nagare viharan pauraiH pUrvAvasthodghATanapUrvakaM bharttito ninditazca tadapamAnaM soDhumadhIro'nyato viharateti guruM sudharmasvAminamuvAca / tato'nyatra vihArArthaM sudharmasvAminA pRSTo'bhayaH kAraNaM pRcchan tatkAraNaM jJApitaH praNamyovAca-"dinamekaM pratIkSantAmUrdhvaM ca yatheSTaM kurvatAm" / evamuktvA ca sa rAjakulAd ratnAnAM koTitrayaM bahirAnIya "lokA etAM ratnakoTi dAsyAmi, tadAgacchate'ti paTahena nagare ghoSayAmAsa / tata: sarve janAH smaajgmuH|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ wom 201 200 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato'bhaya uvAca-"yo jalA-'gni-strIvarjakastasyA'yaM ratnasamUho dIyate" / tato'laukikamidaM kartuM na ko'pi kSama iti bhASamANeSu teSvabhaya uvAca-"yadi yuSmAsu nedRzaH kazcit tarhi ratnakoTitrayaM jalA-'gni-strIvarjakAya munaye kASThabhAriNe evA'stu" / tataste UcuH-"asau munirIdRzo'sti / pAtradAnaM yuktam / asmAbhirmudhaivA'sau hasitaH" / tato'dyaprabhRti munerasya bhartsanopahAsAdikaM na yuSmAbhividheyamityevamabhayAdezaM svIkRtya lokA jagmuH / evaM sa dhImAn pitRbhakto nirIho dhArmiko'bhayaH pitU rAjyaM zazAsa / anyadA ca zreNikastamuvAca-"vatsa ! rAjyaM tvaM gRhANa, ahaM vIrajinaM seviSye" / tato'bhaya uvAca-"bhavadAdezaH pramANam / kintu kSaNaM pratIkSadhvam" / itazca vIrajina udAyanaM nRpaM pravrAjya marumaNDalA tatrA''gatya samavArSIt / tajjJAtvA cA'bhayo hRSTo gatvA prabhuM natvA bhaktyA stutvA ca punarnatvA papraccha-"ko'ntimo rAjarSiH ?" udAyana iti prabhuNokte ca ko'yamudAyana iti papraccha / tata: prabhuruvAca-"sindhusauvIradeze vItabhayAkhye nagare udAyana nAmA nRpo'bhUt / tasya ca mahApratApino dharmaratA samyagdRSTiH prabhAvatI nAma bhAryA''sIt / tasya ca nRpasya prabhAvatyAmabhIcinAmA yuvarAja: putra: kezinAmA bhAgineyazcA'bhUt / itazca campAnagare strIlampaTo dhanADhyaH kumAranandIti khyAtaH svarNakAro babhUva / sa ca zrutAM dRSTAM ca rUpavatI kanyAM svarNapaJcAzatI dattvA pariNinAya / evaM kramAt tasya strIpaJcazatI jAtA / sa ceAlurekastambhe prAsAde tAbhI reme / tasya cA'timitraM nAgilo nAma zramaNabhakta: paJcA'NuvratadharazcA'bhUt / dazamaM parva - ekAdazaH sargaH ekadA ca zakrAjJayA paJcazailadvIpasthe vyantaradevyau nandIzvarayAtrArthaM prasthitavatyau / tadAnIM ca tatpatiH paJcazailezo vidyunmAlI cyutavAn / tataste dadhyatuH-"ko'dya grAhyo yo nau patirbhavet" / evaM vicArya gacchantIbhyAM tAbhyAM strIpaJcazatyA ramamANaH kumAranandI campAyAM dRSTaH / tataste patIcchayA tadgrahArthaM tatsamIpe'vateratuH / kumAranandyapi ca te dRSTvA ke yuvAmiti pprcch| tataste UcatuH"manuSya ! nAmnA hAsA prahAsA cA''vAM devyau" / sa ca te dRSTvA mohaM gato riraMsayA te prArthayan paJcazailadvIpe samAgaccheriti tAbhyAmuktaH / tataste devyAvutpatite / svarNakArazca rAjJe suvarNaM dattvA paTahaghoSaNAM kArayAmAsa- "yo mAM paJcazailadvIpe neSyati sa dravyakoTi lapsyate" / tata eko vRddhaH paTahaM dhRtvA dhanamAdAya putrebhyo dadau / tathaikaM yAnapAtraM kArayitvA bhUyasA zambalena tadapUrayat / kumAranandinA saha yAnapAtramadhiruhya so'bdhau dUraM gatvA sthavirastamuvAca-"pazya, samudrataTe zailapAdajAto vaTo'yaM dRzyate, yadA yAnapAtraM tadadho yAti tadA'smin vilagno bhavaH / iha paJcazailAt tripadA bhAruNDAH pakSiNa: samAgamiSyanti / teSu supteSu caikasya kasyA'pi madhyame pAde svaM paTena dRDhaM baddhvA dRDhamuSTiyRhNIyAH / prAtazcoDDInA bhAruNDAstvAM paJcazailadvIpaM neSyanti / tataH paraM yAnapAtraM ca mahAgarte vinakSyati / vaTe'vilagnazca tvamapi nAzameSyasi" / sa svarNakArastathaiva cakAra / bhAruNDapakSiNA tatra paJcazaile nItazca tAbhyAM devIbhyAM dRSTaH / te dRSTvA ca sa nitarAM rAgAviSTo jAtaH / tatastAbhyAM sa ukta:-"bhadra ! anenA'GgenA''vAM tava na bhogye / tadagnipravezAdinA paJcazailezo bhava" / tataH sa svarNakAro
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vyAmUDhaH kiM karomi kva yAmIti bhASamANastAbhyAM pANau kRtvA campApurodyAne muktaH / tatra sa lokenopalakSya vRttaM pRSTazca nijAM kathAmAkhyAya hAsAM prahAsAM ca smarannagnisAdhanaM pracakrame / tadA ca sa nAgilena mitreNA''gatya pratibodhita:-"kAtarocitaM maraNaM na tava yuktam / tucchabhogasukhArthaM durlabhaM narabhavaM na gamaya / bhogecchaiva cet tava tarhi jaina dharmamAzraya / tena hi svargA-'pavargasukham sulabham" / evaM tena pratibodhito'pi so'gnimaraNena paJcazailezo'bhavat / nAgilazca mitrasya tAdRzamaraNena nirviNNaH pravrajya tapastaptvA vipadyA'cyute kalpe devabhUyaM prApyA'vadhinA mitraM paJcazailasthaM dRSTavAn / tadA ca nandIzvarayAtrAyAM prasthitAnAM devAnAM puro gAtuM prasthite hAsA-prahAse vidyunmAlinaM paTahaM grahItumAdizatAm / tata: sa uvAca- "kiM mamA'pi ko'pyAjJAkaraH prabhuH?" tenA'haGkAreNa ca paTahastasya gale'lagat / sa ca lajjitastatpaTahamaGge lagnaM nottArayituM zazAka / tato hAsA-prahAse UcatuH-"iha jAtAnAmidaM karma, tallajjAM mA gAH, cala, tvaM paTahaM vAdayiSyasi" / tato gAyantIbhyAM tAbhyAM saha sa paTahaM vAdayan devAnAM purato'gAt / nAgilo devazca yAtrAyAM gacchan hAsA-prahAsAvRnde taM paTahadharaM devaM vidyunmAlinaM dRSTvA'vadheH suhRdaM jJAtvA'bhibhASaNaM kartuM tatsamIpamupajagAma / sa vidyunmAlI colUkaH sUryasyeva nAgiladevasyA'GgaprabhAprakAzaM dUrAdapi draSTumapyakSama: palAyAmAsa / tato nAgiladevaH svaM tejaH saMhatya vidyunmAlinamuvAca-"pazya, mAM jAnAsi kim ?" tato vidyunmAlyuvAca-"ahaM tu maharDIn devAnindrAdikAnapi na jAnAmi" / tato nAgiladeva: svaM zrAvakarUpaM kRtvA taM dazamaM parva - ekAdazaH sargaH 203 pratibodhayAmAsa-"mitra ! madupadeze satyapi jaina dharma vihAya pUrvajanmani pataGga ivA'gnimaraNamakArSIH / ahaM tu jainaH pravrajyAM pAlayan vipadyA'cyute devo'smi / tadAvayoH svasvakarmaNa IdRzaH pariNAmaH" / tato nirviNaM kiM karomIti bhASamANaM vidyunmAlinaM nAgiladeva uvAca-"gArhasthyacitrazAlAyAM kAyotsargasthasya bhAvayateH prabhorvIrasya mUrti kArayaH / tena cA'nyasmin bhave tava mahAphalaM bodhibIjamutpatsyate" / tato vidyunmAlI tadAjJAM svIkRtya zIghrameva kSatriyakuNDagrAme'smAn pratimAsthitAn dRSTvA mahAhimavantaM gatvA gozIrSacandanaM chittvA yathAdRSTamasmanmUrti sAlaGkArAM kRtvA candanakASThapure tAM nidhAnamiva sthApayAmAsa / tadAnIM caikasya pravahaNasyotpAtavazAt samudre bhramataH SaNmAsI vyatikrAntA / vidyunmAlI ca taM dRSTvotpAtaM saMhRtya potavaNije pratimAsahitaM samudgaM dattvovAca-"tubhyaM svasti, tvaM nirupadravaM sindhusauvIradeze vItabhayapuraM gatvA taccatuSpathe sthitvA devAdhidevapratimA gRhyatAmiti ghoSayeH" / sa sAMyAtriko'pi sadyaH pratimAprabhAvAd nadImivA'bdhimuttIrya taTaM prApya sindhusauvIradeze gatvA vItabhaye pure gatvA catuSpathe sthitvA tathaiva ghoSaNAM cakAra / tatra ca tApasabhakta udAyano rAjA tridaNDino brAhmaNAstApasAzca samAjagmuH / lokAzca brahmAdyAdikaM smRtvA tat kASThapuraM kuThAreNA''jaghnuH / kintvAyasA api kaThArA evA'bhajyanta / tato vismitasya nRpasya prAtarArabhya madhyAhno jAtaH / rAjJI prabhAvatI ca rAjJo bhojanakAlAtikramaM jJAtvA tamAkArayituM ceTImAdizat / tadA tadAzcaryaM draSTuM rAjAdiSTA prabhAvatyapi tatrA''gatya rAjJaH sakAzAd vRttaM jJAtvovAca-"brahmAdayo na devAdhidevAH, kintu jinaH /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ om 205 204 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tajjinapratimaivA'tra bhaviSyati / brahmAdinAmasmaraNAt taddarzanaM durlabham / ahaM jinanAmasmaraNena tatpratimAM darzayAmi" / tataH sA yakSakardamena sampuTamabhiSicya puSpAJjalidAnapUrvakaM praNamya devAdhidevo jino mama darzanaM deyAdityuktavatI / tasyAmevaM bruvANAyAmeva sampuTaM prAtaH kamalakozavad vikasitaM jAtam / tatra ca gozIrSacandanena devanirmitA sAlaGkArA'mlAnamAlyA pratimA'dRzyata / tena ca jinazAsanasya mahatI prabhAvanA jAtA / prabhAvatI ca tatpratimAM natvA bhaktyA stutvA sAMyAtrikaM bandhuvat satkRtya sotsavaM pratimAmantaHpuraM nItvA caityagRhaM kArayitvA tatra sthApayitvA sA snAnapUrvakaM trisandhyaM pUjayAmAsa / ekadA ca tAM pratimAmacitvA prabhAvatI nRpeNa saha saGgItaM cakAra nRpazca vINAmavAdayat / anyadA ca nRpaH prabhAvatyAH ziro na dadarza / tatkabandhameva nRtyantaM dadarza / tadariSTadarzanena sadyaH kSubdhasya nRpasya nidrAM bhajamAnasya karAd vINA patitA / tato'navasare nRtyacchedakupitA rAjyuvAca-"kimahaM tAlacyutA'smi, yadvAdanAd virato'si?" tato rAjA tadAgrahAda vINApAtakAraNaM kathayAmAsa / tato rAjyuvAca-"priya ! anena dunimittenA'hamalpAyuH, jinadharmaratAyA mama mRtyurapyastu, dunimittasya darzanaM mama sarvaviratijJApanAya" / evamuktvA sA'ntaHpuraM gatA / nRpazca zrutajinadharmA vimanA jAtaH / ___anyadA ca snAnAdikaM vidhAya prabhAvatI devapUjAkAle dAsyA yogyAni vastrANyAnAyayAmAsa / kintu bhAvyaniSTavazAt tAni raktAni dRSTvA'sminnavasare kimanareNyamUnyAnItAnIti kupitA dAsIM darpaNena dazamaM parva - ekAdazaH sargaH jaghAna / sA ca dAsI tadghAtena vipannA / prabhAvatI ca tatkAlameva tAni vastrANyujjvalAni dRSTvA dadhyau-"mAM dhik yad vrataM khaNDitam / strIghAto hi mahate'zreyase, tanmama vratagrahaNameva shreyH"| evaM dhyAtvA sA prabhAvatI nRpAya tadunimittaM dAsIvadhapApAt svavairAgyaM ca kathayitvA vratAyA'nujJAM yayAce / tayA sanirbandhaM prArthitazca nRpa uvAca-"tubhyaM yad rocate tathA kuru, kintu devatvaM prAptayA tvayA'haM bodhanIyaH" / tataH prabhAvatI sarvavirativrataM gRhItvA'nazanena vipadya prathame kalpe devo'bhUt / atha tAmantaHpuracaityasthAM jinapratimAM devadattAkhyA kubjikA dAsI pUjayAmAsa / prabhAvatIdevena bodhito'pi sa udAyano nA'budhyata / tata: sa devo'vadherupAyaM jJAtvA tApasIbhUya divyAmRtaphalasaMbhRtapAtrapANirAgatyodAyanaM nRpamupAjagAma / rAjA ca tApasabhaktatvAt taM pUjayAmAsa tathA taddattAni phalAni divyAni bhakSayAmAsa ca / tataH kvaitAni phalAni prAptAni ? tatsthAnaM darzayeti nRpastApasamapRcchat / tatastApasa uvAca-"asya nagarasya samIpa evA''zrame etat phalaM jAyate" / tamAzramaM darzayeti kathayantaM ca nRpaM sa tApasIbhUto devaH svazaktyaikAkinaM vidhAya vidyAM dAtumiva sahA''nIya kiJcid gatvA tAdRkphalasubhagamanekatApasasamanvitamudyAnaM vikRtya darzayAmAsa / nRpazca tApasabhaktasya mamA'tra vane phalecchA pUriSyate iti kapivad dadhAve / tataH sakrodhaM dhAvamAnaistaiH kRtrima-tApasaistaskaravat kuTyamAnaH palAyamAnaH sa nRpo'gre'vasthitAn sAdhUn dRSTvA mA bhaiSIriti kathayatastAn zaraNaM prapede / tairAzvAsitazca nRpo dadhyau-dhika, Ajanma krUraistApasairvaJcito'smi" / sAdhavazca tamupadidizuH-bhave dharmaH
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 206 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zaraNaM, dharmArthI ca devaM dharma guruM ca parIkSeta / devo'STAdazadoSamuktaH, dharmo dayAparaH, guruzca brahmacArI sarvavirataH" / evamupadezena pratibodhito nRpo jinadharme shrddhaalurjaatH| tato devaH pratyakSIbhUya taM nRpaM jinadharme saMsthApya tirobabhUva / nRpazca svaM svasabhAsthamevaikSata / tadupadezAcca tatprabhRtyudAyanaH samyaktvavAn jAtaH / dazamaM parva - ekAdazaH sargaH nivedayAmAsa / tata: pradyoto'nilavegaM gajamArUDho raatraavaagtvaan| dvayozca parasparamanurAgo jAtaH / tataH pradyotaH kabjAM svapuragamanAya kathayAmAsa / tataH kubjovAca-"devAdhidevapratimA mama prANebhyo'pi priyA, tAM muktvA kathamahaM yAmi ? tadasyAH pratimAyAH pratikRtimAnaya, tAmatra muktvemAM ca nItvA gamiSyAmi" / tataH pradyotastatpratimArUpaM manasyavadhArya tayA rAtriM vyatItya prabhAte'vantyAM gatvA jAtyacandanakASThena yathAdRSTaM pratimA kArayitvA sacivAnapRcchat-"mayA kAriteyaM navA pratimA, asyAH kaH pratiSThA kArayiSyati ?" tato mantriNa itazca gAndhAradezodbhavo gAndhAro vaitADhye zAzvatArhatpratimA vandituM gataH / zAsanadevIdarzanArthaM vaitADhyamUle sthita upavAsAn cakAra saH / tena tuSTA ca zAsanadevI tasya darzanaM dattvA saphalamanorathaM taM vaitADhyatale muktvA'bhIpsitapradamaSTottaraM guTikAzataM dadau / sa caikAM guTikAM mukhe kSiptvA vItabhayapure'rhatpratimAM vandituM mnshckaar| taccintayanneva sa vItabhayapuraM prApta: / kubjA ca tenA'rhatpratimA avandayat / anyasmin dine ca gAndhArasya zarIrAsvAsthyaM jAtam / tena ca jinadharmaparAyaNA kubjA tmupccaar| gAndhArazca svamRtyuM sannihitaM jJAtvA kubjAyai guTikA dattvA svayaM pravrajitavAn / __ kubjA ca kurUpA surUpatArthamekAM guTikAM mukhe kSiptvA devIva divyarUpA jAtA / gulikAmAhAtmyAt suvarNavarNAM jAtAM tAM loka: suvarNaguliketyAkhyat / tataH sA dvitIyAM guTikAM mukhe kSiptvA dadhyau-"anurUpabharturabhAve IdRG me rUpaM vRthaiva, tatazcaNDapradyota eva mama patirastu" / tato devatA pradyotasyA'gre tadrUpaM varNayAmAsa / pradyoto'pi ca kubjAM prArthayituM dUtamAjJApayAmAsa / dUtena gatvA prArthitA ca sA pradyotaM darzayetyAkhyAtavatI / dUtazca pradyotAya tad "deva ! kauzAmbyAM jitazatrurnRpo'bhUt / tasya purohitazca kAzyapo nAma sarvavidyAkuzalo'bhUt / tasya bhAryA ca yazA nAmA''sIt / tayozca kapilo nAma putro'bhUt / tasya bAlya eva kAzyapo mRtyu prApa / tena ca sa kapilo'nAtho jAtaH / nRpazca taM bAlamanAdRtya kAzyapasya pade'nyaM brAhmaNaM nyadhAt / tataH sa dvijazchatradharo hayArUDho nagare babhrAma / taM tathA dRSTvA ca kapilamAtA patisamRddhi smRtvA ruroda / kapilo'pi ca mAtaraM rudatIM dRSTvocca ruroda / tataH kapilaH sAzrurmAturmukhamunnamayya kiM rodiSIti papraccha / tataH sovAca-"yathA'yaM dvijaH samRddho'sti, tathaiva tava pitA'pyAsIt / tat smRtvA rodimi / tvatpiturlakSmIrSanenA''ptA, yatastvaM guNavAnnA'si" / tataH kapila uvAca-"mAtarguNecchurahaM paThitumicchAmi" / tacchrutvA ca sovAca-"sarvo'treAluH, tvAM ko'dhyApayiSyati ? yadi tvaM pipaThiSasi tarhi zrAvastI purIM gaccha / tatra
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvatpiturmitramindradatto dvijo'sti, sa tvAM putramiva pAThayiSyati" / tata: kapilo gatvendradattaM natvA svaparicayaM dadau / azaraNaM mAmadhyApayeti prArthayAmAsa ca / tataH sa dvija uvAca-"tvaM me bhrAtuSputro'si, tava manorathaH zlAghyaH / kintvahaM niSparigrahastavA''tithye'pyazaktaH / tattava nityabhojanaM kva syAt ? bhojanAbhAve ca pAThecchA vyathaiva" / tataH kapila uvAca-"bhikSayaiva bhojanaM syAt / dvijAnAM hi bhikSA na lajjAyai" / tata indradatta uvAca-"bhikSA tapasvinAM zreSThA, yadaikadA bhikSAM nA''psyasi kathaM paThiSyasi ?" evamuktvA sa dvijastaM bAlaM haste gRhItvA zAlibhadrazreSThino gRhamAgatya gAyatrImantramuccairuccaran svaM brAhmaNaM nivedya bahi: sthitavAn / sa zreSThyapi tamAhUya kiM yAcase iti papraccha / tataH sa vipra uvAca-"asya bAlasya pratidinaM bhojanaM dehi" / zreSThI ca tat pratipannavAn / tataH kapilaH pratyahaM tadgRhe bhuJjAno'dhyaita / zAlibhadragRhe bhojanArthaM gatasya kapilasya caikA yuvatirdAsI viziSTaM pariveSayAmAsa / sa kapilazca yuvA hAsazIlazca tasyAmanurakto bbhuuv| sA'pi ca tasminnanuraktA jAtA / tau ca krameNa yathecchaM remAte / ekadA cA'nyamanicchantyapi dAsI taM rahasyamuktavatI-"tvameva me prANezvaraH, kintu nirdhano'si, tadudarapUrtaye'paraM puruSaM bhaje" / sa kapilo'pi tadanvamanyata / ____ anyadA ca tasminnagare dAsInAmutsavaH prAvarttata / sA dAsI ca puSpa-patrAdicintayA khedaM prApa / kapilena khedakAraNaM paSTA ca sovAca-"adya dAsInAmutsavo'sti, mama puSpa-patrAdi nAsti, tena ca dAsInAM madhye mama hInatA syAt, tena khinnA'smi" / kapilazca dazamaM parva - ekAdazaH sargaH taduHkhaduHkhito maunamAlambya tasthau / tato dAsyuvAca-"mA viSIda, atra dhanazreSThyasti, rAtryante yastaM prabodhayati tasmai sa svarNamASau dadAti / tvamavibhAtAyAmeva rAtrau tadgRhaM gatvA madhurasvareNa maGgalaM paTheH" / kapilazca tat pratipadya tasyAmeva rAtrau dhanazreSThigRhaM vegAd gacchan purarakSakairmArge cauradhiyA dhRtvA baddhaH / tathA prAtaH prasenajinnRpasya puro nItazca pRSTazca svarNamASakathAM kathayAmAsa / nRpazca tacchrutvA jAtadaya uvAca-"yatheSTaM yAcasva, tadavazyaM tubhyaM dAsye" / tataH sa kapilo vicArya yAciSye ityuktvA'zokavane gatvA yogIvaikacittau bhUtvA dadhyau-"dvAbhyAM mASAbhyAM vastrAdi na syAt / tannRpAt suvarNazataM yAce / yadvA suvarNazatena vAhanAdi na syAt, tatsuvarNasahasraM yAce / athavA sahasreNa mamA'patyavivAhAdyutsavo na sampAditaH syAditi lakSaM yAce / lakSamapi cA'lpameva / yatastena mitra-bandhvAdipAlanaM na bhavet / tatkoTi koTizataM koTisahasraM vA yAce" / evaM dhyAyatazca tasya zubhakarmodayAcchubhapariNAmo jAtaH / tataH sa dadhyau-"purA mASadvayenA'pi mama santoSo bhavati / adya tu koTiprAptAvapi na / vidyArthamihA''gatasya mamedaM durvyasanaM jAtam / gurormayi jJAnadAnamUSare bIjavApa ivA'jani, yatkulopahAsakaraM dAsyA api dAsatvamakArSam / tadebhiviSayaiH kRtam" / evaM saMvigna: sa jAtajAtismaraNaH svayaMbuddho babhUva / tata: kezAnutpATya devatAdattaM dharmopakaraNamAdAya nRpamupagataH pRSTazca svamanorathaM savistaramAkhyAyovAca-"yathA lAbhastathA lobho, lAbhAd lobha: pravardhate / dvimASyA cintitaM kArya koTyA'pi na samApitam" / tatazcakito nRpa uvAca-"vipra ! koTIrapi te dadAmi,
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 210 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhogAn bhuDkSva vrataM muJca" / tataH kapila uvAca-"arthA anarthAyaiva tadebhiralam / ahaM niSparigraho jAto'smi, te dharmalAbho'stu" / evamuktvA tato nirgatya nirmamaH kapilamunirmahIM viharan SaNmAsAnantaraM kevalaM prAptavAn / ____ itazca rAjagRhanagarasya madhye'STAdazayojanadIrgha bhayaGkaraM vanamabhUt / tatra ca kaDadAsAkhyA balabhadrAdayazcaurANAM paJcazatAnyabhavan / kapilazca tAn bodhayogyAn jJAtvA tad vanaM prApa / kapivat taruzikharamArUDhazcaikazcauro muni kapilaM dUrAdAgacchantaM dRSTvA ko'yaM no'vagaNayyehA''gacchatIti vicArya senApataye kathayAmAsa / sa munizca senApatimupAjagAma / tataH senAnIrdiSTyA krIDanaka mAgatamiti vadan zramaNaka ! nRtya nRtyeti munimAjJApayAmAsa / tataH kapila uvAca-"vAdakaH ko'pi nAsti, taM vAdyaM vinA ca nRtyaM na zobhanaM syAt" / tataste sarve'pi caurAstAlikAmeva vAdyamakArSaH / kapilazcoccairnRtyati sma, zravaNasukhaM gAyati sma ca / duHkhabahule'nitye'smin bhave kiM tat karma yenA'haM durgatiM na gaccheyami"tyAdyarthakAH paJcazatAni dhruvAH sa munirgAyati sma / muninA tena dhruvAsu gIyamAnAsu te caurAH pratibodhaM prAptavantaH / tataH sa mahAmunistAni caurANAM paJcA'pi zatAni prAvAjayat / sa kapilo muniH zrIvIrajinAjJAM pratipadyA'traiva rAjagRhe pure'sti / sa eva zvetAmbaramukhya: svayaMbuddhaH kevalI tvatpuNyodayAt pratiSThAM kariSyati / tataH pradyotena prArthitaH kapilaH kevalI mantrapUtavAsakSepaM kurvan pratimApratiSThAM cakAra / tato nRpastAM pratimA candanaizcarcayitvA pUjayitvA bhujAbhyAmuddhRtya ca hRdi saMsthApyA'nilavegasya skandhe sthApayAmAsa / sainikavat svayamArUDhazca tAM dazamaM parva - ekAdazaH sargaH dhArayAmAsa / tathA tena vegavatA gajena vItabhayaM puraM gatvA dAsyai tAM pratimAM samarpayAmAsa / sA ca tAM pratimAM caitye sthApayitvA purAtanI pratimAmAdAyA''gatA / nRpazca pratimAM dAsI ca gaje Aropya svayaM cA''ruhya zIghramavantIM prApa / ___anyadA ca rAjJA kubjikayA ca vidyunmAlinirmitA gozIrSakASThapratimA vidizApuryA vaNijo bhAyalasyA'rpitA / ekadA ca bhAyalo dIptimantau pUjopakaraNasahitau dvau puruSau dRSTvA ko yuvAmiti papraccha / tatastAvUcatuH-"pAtAlabhavanavAsinAvAvAM kambala-zambalAkhyau nAgakumArau dharaNendrAjJayA vidyunmAlikRtAmimAM devAdhidevapratimAM pUjayituM pUjopakaraNasahitau caityamAgacchAvaH / AvAmasyA vidizAnadyA hRdamadhyavartimArgeNA'tra majjanonmajjane kurvaH" / ___ tacchrutvA bhAyala Aha-"yuvAM devau jinabhaktasya me pAtAle svabhavanAni darzayatam / tatra hi zAzvatArhatpratimA vandituM mama manorathaH kRpayA pUryatAm / devadarzanaM hi na kadA'pi mogham" / tatastau devau tat pratipadya tvarayA'rdharacitArcameva bhAyalaM tatra nItavantau / bhAyalazca tatra zAzvatArhatpratimA vavande / tato dharaNastaM santuSTa uvAca-"varaM brUhi" / tato bhAyala uvAca-"mama nAma sarvatra yathA jJAyate tathA'stu / nAmasthirataiva hi narANAM paurussm"| tacchrutvA dharaNendra uvAca-"caNDapradyotanRpastvannAmnA devapuraM kArayiSyati / tvaM kRtArdhArca evA'trA''gA iti kiyati kAle jAte guptaiva sA pratimA mithyAgbhirarcayiSyate / tathA taistasyAH pratikRtirbhAyalasvAminAmA'yaM sUrya iti vAdibhirbahi: saMsthApayiSyate / tatazca lokastAM pratimAM bhAyalasvAmisUrya iti
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ .....213 212 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pUjayiSyati" / tato bhAyala uvAca-"ahaM pApo'smi, mAM dhik, mama svakRtamevedamamaGgalamApatitam / yaddevAdhidevapratimApratikRtyAH pUjA mannAmnA sUrya iti kRtvA durAtmabhiH kariSyate" / tato dharaNa uvAca-"zokaM mA kArSIH, etaddhi duHSamAkAlamAhAtmyam" / tato bhAyalastAbhyAM nAgakumArAbhyAM tenaiva mArgeNa nItvA svasthAne muktaH / itazca vItabhayapattane udAyano nityakarmaparAyaNaH prAtardevAyatanaM yayau / agre ca mlAnamAlyAM pratimAM dRSTvA dadhyau-"pratimeyaM kA'pyanyA, sA naiva / yatastasyAmAropitAni mAlyAni dvitIyadine'pyamlAnAnyevA'bhUvan / hahA ! kimidaM jAtam ? iha sarvadaiva pAJcAlikeva stambhAzritA dAsI devadattA'pi kvA'pi vilIneva nA'valokyate / grISme marujalamiva gajAnAM mado naSTaH / tadgandhagajo'nilavega ihA''gAditi manye / nUnaM rAtrau caura iva pradyotanRpo'nilavegagajenehA''gatya pratimAM devadattAM cA''pAharat" / tadvimRzyodAyanastatkSaNaM sainyaiH pradyotamabhijagAma / tasya daza nRpA api baddhamukuTAstamanujagmuH / sainikAzca tRSNayA bhUmau luThanto'pi jalaM kvA'pi nA'drAkSuH / tadAnIM codAyanastatkSaNaM sveSTadevatAM prabhAvatIdevaM sasmAra / sa devazca smRtimAtrenopasthito jalena trINi sarAMsi pUrayAmAsa / tena ca sainikA mumudire / pAnIyaM pAyaM pAyaM ca kaTakaM susthitamabhUt / tataH prabhAvatIdevaH svasthAnaM jagAma / udAyano'pi cojjayinI nagarI prApa / tatrodAyananRpasya pradyotanRpasya ca zIghrameva dUtamukhena kRtvA mitho svayuddhapratijJA jAtA / tato dhanurdhara udAyana: sAGgrAmikaM rathamAruroha / raNatUryamiva ca maurvI vAdayAmAsa / pradyotazca dazamaM parva - ekAdazaH sargaH rathenA'jayyamudAyanaM jJAtvA pratijJAM tyaktvA'nilavegaM gajamAruroha / udAyanazca gajArUDhaM taM dRSTvA mithyAvAgasIti bhartsayitvA maNDalikayA svayaM vegapUrvakaM rathaM bhramayitvA pradyotena saha yoddhu prAvarttata / sa dhanvI tIkSNairbANairanilavegasya gajasya pAdatalAni samantAd vivyAdha / tato bANaviddhaH pAdairgantumakSamaH sa gajaH papAta / ___ tata udAyana: pradyotaM gajAt pAtayitvA hastena gRhItvA baddhvA tanmastake dAsIpatirityakSarAGkaM cakAra / tamaGkitaM pradyotaM dAsamiva kRtvodAyano divyapratimAM tAmAnetuM vidizAM gatvA tAM pUjayitvA natvA ca yAvad grahItumupacakrAma tAvat sA girivat sthirA na cacAla / tata udAyano nRpo devAdhidevaM vizeSataH pUjayitvovAca-"kiM mamA'bhAgyaM yaddevo na yAti" / tatra deva uvAca-"zokaM mA kArSIH / vItabhayapuraM rajovRSTyA sthalaM bhAvi tattatra na gamiSyAmi" / tata udAyano devatAjJAM prApya nivavRte / kintu madhya eva prayANapratirodhakaH prAvRDutuH prAvarttata / tata udAyanastatraiva zibiraM sthApayAmAsa / daza nRpAzca zibirarakSArtha dhUliprAkAraM kRtvA tasthuH / tena tacchibiraM dazapuraM nagaramiti khyAtam / yuddhe gRhItaM pradyotaM codAyanaH kSAtradharmaM pAlayan bhojanAdinA''tmAnamivA' pazyat / anyadA ca paryuSaNAparvaNi prApte udAyano devAjJayopavAsaM cakAra / kimadya bhokSyase iti sUdena pRSTazca pradyotaH kSobhAd dadhyau"prazno'yamabhUtapUrvo na mama kalyANAya, etaddhi vadhAdisUcakamupahAsavacanameva" / sa sUdamapRcchat-"kimadya pRcchasi ? sarvadA tvapRSTvaiva rasavatI madarthaM sampAdyate" / tata: sUda uvAca-"nRpa !
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH paryuSaNotsavo'dya, mama svAmI ca sAntaHpuraparicchado'dyopoSito'sti / tvaM ca sadA nRpArthaM kRtAM rasavatImeva bhojito'si / adya tu tvadartha eva tAM kariSyAmIti pRcchAmi" / tata: pradyota uvAca"mamA'pyadyopavAso'stu, sAdhvidaM parva mama jJApitam" / tataH sUdastadvRttamudAyanAya vijJApayAmAsa / / tacchrutvodAyano jagau-"tvaM taM vezyApatiM na jAnAsi, sa dhUrto'sti, kintvayaM yAddak tAdRg vA'stu / asmin kArAgAre vasati sati mama paryuSaNA na zuddhe"ti taM pradyotaM sa mumoca / tathA paucityAt taM kSamayitvA mastakAGkagopanAya paTTabandhaM ca cakAra / tatprabhRti ca nRpANAM paTTabandha aizvaryasUcakaH prAvRtat / tatpUrvaM hi kirITameva nRpA mastake babandhuH / tathodAyano nRpaH pradyotAyA'vantidezaM datvA varSAsvatItAsu vItabhayapuraM yayau / kintu tatra zibire vaNijastathaiva tasthuH / tattairevA''zritaM tad dazapuraM bhuvi khyAtam / pradyoto'pi ca vItabhayapratimAyai zAsanena dazapuraM dattvA avantipuramagAt / anyadA ca pradyoto vidizAM gatvA bhAyalasvAminAmakaM devakIyaM puraM cakAra / dharaNoditaM hi na jAtu mithyA / tathA pradyoto vidyunmAlikRtapratimAyai zAsana dvAdazagrAmasahasrAn pradadau / ___athA'nyadA vItabhayapurasthamudAyanaM prabhAvatIdevaH snehena sametya prabodhayannuvAca-"nRpa ! iha yA jIvato vIrasvAmino pratimA'sti, sA'sAdhAraNamAhAtmyAduttamaM tIrtham / sA hi kevalinA kapilena muninA zvetAmbareNa pratiSThitA'sti / purAtanI pratimeyaM ca tvayA pUjyA / tathA mahAphalA sarvaviratirapyAdeyA" / udAyano'pi tadvAcaM tAM pratipannavAn / devazca tirohitavAn / dazamaM parva - ekAdazaH sargaH tato'nyedhurudAyano dharmatatparaH pauSadhagRhe pAkSikaM pauSadhavrataM gRhItavAn / rAtrijAgaraNe ca zubhadhyAnasthasya tasyedRzo viveko jAta:-"ye vIreNa pAvitAste nagaranAmA dhanyAH / tanmukhAdyairdharmaH zrutaste nRpAdayo'pi dhanyAH / tathA tatpAdaM sevamAnA ye pratibodhaM prApya dvAdazavidhaM gRhidharma pratipannavantaste'pi sukRtinaH / tathA tatkRpayA ye vrataM jagRhuste nitarAM zlAghyA vandanIyAzca / tebhyo nityaM namo'stu / yadi vIraprabhurvihAreNa vItabhayanagaraM punAti tadA tatsamIpe vrataM gRhItvA kRtI syAm" / ___tata: bho ! abhayakumAra ! vayaM tajjJAtvA tadanugrahecchayA campApuryA vihRtya vItabhayanagare samavasarAmaH / tata udAyano'smAn praNamya dezanAM zrutvA gRhaM gatvA ca vivekavAn sa dadhyau"putrAyA'bhIcaye rAjyaM dadAmi / nItivido hi rAjyaM narakAntaM pratipAdayanti, tatputrAya taddAnaM na taddhitam" / evaM vicArya sa bhAgineye kezini tada rAjyaM nyasyodAyano jIvataH prabhoH pratimAyai zAsanena pUjArthaM bhUrigrAmAdikaM dadau / tataH kezinRpeNa kRtaniSkramaNotsavo'smatpArzve vrataM gRhItavAn / tataH sa SaSThA'SThamAditapobhiH svAtmAnaM nirmliikRtvaan| evamudAyanastRNamiva rAjyaM tyaktvA vrataM gRhItavAn / abhayakumAra ! so'yamudAyanazcaramo rAjarSirvarNitaH // 11 // iti dazame parvaNi rauhiNeyacarita-abhayakumArApahArodAyanacarita-pradyotabandhanodAyanapravrajyAvarNanAtmakaH ekAdazaH sargaH // 11 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH athA'bhayakumAraH punaH praNamya bhagavantaM zrIvIrajinamudAyanarAjarSeH kIdRzo bhAvIti papraccha / tatazcaramatIrthakRcchrIvIraprabhuruvAca ekadA vihAraM kurvata udAyanamunerakAle'pathyabhojanairmahAvyAdhirutpatsyate / tadA vaidyaiH zubhAzayairdehe niHspRho'pi dadhi bhuGkSveti kathitaH sa munirdadhibhikSAsaulabhyAd vrajeSu vihariSyati / anyadA ca sa udAyano bhAgineyena kezinA nRpeNa zAsitaM vItabhayanagaraM yAsyati / tadA sacivairudAyanamAgataM jJAtvA kezI kathayiSyate-'yat tava mAtulo nUnaM tapaso nirviNNaH / rAjyaM tyaktvA pazcAttApaM kurvan sa rAjyArthamevA''gato'sti / tadasya vizvAsaM mA kRthAH" / tataH kezI kathayiSyati - " adyA'pi sa rAjyaM gRhNAtu, ahaM ko'smi ? dhanini svadhanaM gRhNati kaH kopaH / tato mantriNaH kathayiSyanti - puNyaistava rAjyaM militaM, na tu kenA'pi pradattam / pitrAderapi balAd rAjyaM grahItavyamiti rAjadharmaH / dattaM tu kaH khalu tyajati ? tairevaM durbodhitaH kezI udAyane bhaktiM muktvA kimadhunA karttavyamiti tAn prakSyati / tataste viSaM dApayiSyanti / kezI caikayA pazupAlikayA viSamizritaM dadhi udAyanAya dApayiSyati / tato devatAstadviSaM niSprabhAvaM kRtvA "dadhIcchAM tyaja, yathA saviSadadhilAbho na dazamaM parva dvAdazaH sargaH syAdi" tyudAyanaM kathayiSyanti / tena ca dadhni tyakte munerudAyanasya rogo vardhiSyate / tataH rogopazamAya punardadhi grahISyati / devatAzca vAratrayaM viSApahAraM kariSyanti / anyadA ca devatA api pramAdavazAd viSaM nA'pahariSyanti / tena sa muniH saviSaM dadhi bhakSayiSyati / viSaprabhAveNa ca caitanyaM lupyamAnamavadhArya jJAtamRtyuH sa muniranazanaM grahISyati / triMzaddinAni yAvadanazanaM pAlayitvA samAdhiprabhAvAjjAtakevalajJAnazca vipadya mokSameSyati / tatkRtaniravacchinnapAMzuvRSTyA ca kapilamunipratiSThitA sA devAdhidevapratimA nidhAnamiva bhUgatA bhaviSyati / tathA sA devatodAyanarSeH zayyAtaraM kumbhakAraM niraparAdhaM hRtvA sinapallyAM neSyati / tatra ca tannAmnaiva kumbhakArakRtamiti sthAnaM kariSyati / 217 tato'bhayaH punaH praNamya vIrajinamuvAca - udAyanaputrasyAbhIceH kA gatirbhAvinI ?" tato vIraprabhurAha - "pitari kezine rAjyaM dattavati sati sa prabhAvatIputro'bhIcizcintayiSyati - "mayi bhakte'pi sati rAjyAdhikAriNi tAtaH kezine rAjyamadAt / tatkArAgRhAdhikAriNe kezine rAjyaM dadAnasya pituH ko'yaM vivekaH / kintu mama pitA prabhuryadicchati tat karotu kintvahaM rAjaputraH kezinaH sevAM kathaM kariSyAmi ?" evaM pitrA'vajJAtaH sa kUNikamupagamiSyati / mAtRSvastreyeNa kUNikena sadA sagauravaM dRzyamAnaH so'bhIcistatra sukhaM sthAsyati / tathA zramaNopAsakastattvajJaH sa zrAvakadharmaM yathAvidhi bahUni varSANi pAlayan svAvajJAM smaran udAyane vairaM na tyakSyati / ante ca saMlekhanAM kRtvA pAkSikAnazanena pitRvairamanAlocyaiva vipannaH so'surottamo bhaviSyati / evaM palyopamamasurAyurbhuktvA'bhIcijIvo mahAvideheSUtpadya zivaM yAsyati /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH tato'bhayaH punaH prabhuM papraccha- "kapilamunipratiSThitA sA devAdhidevapratimA kadA prakaTIbhaviSyati ?" tato vIraprabhuruvAca"kAlakrameNa saurASTra-lATa gurjarasImani nAmnA'NahilapATakaM nagaraM bhaviSyati / tannagaraM tvAryabhUmezcaDAratnaM maGgalanilayaM zrAvakairadhiSThitaM tIrthaM bhaviSyati / tatra caityAni jinapratimAsanAthAni svarNakalazarAjamAnAni bhaviSyanti / tatra zrAvakA atithisaMvibhAgena bhojanodyatAH syuH / tatratyo lokaca gaterNyaH santuSTaH pAtre dAnazIlazca bhaviSyati / zreSThinazca saptakSetryAM dravyaM vapsyanti / suSamAkAlotpanna iva tatra lokaH svadAranirato bhaviSyati / 218 tato'smannirvANAd varSANAM SoDazazatAni navaSaSThyAM cA'tItAyAM tatra nagare pracaNDAkhaNDitAjJazcaulukyakulAbdhicandro mahAbAhuH kumArapAlo nAma nRpo bhaviSyati / sa ca saralazcaturaH zAntaH kSamI ciraM mahIM pAlayiSyati / tatra sa svamiva prajA dharmaniSThaM kariSyati / sa dharmAtmA dharmAnurAgI parAkrameNa dharmeNa dAnena dayayA''jJAdinA ca puruSaguNairbahubhiradvitIyo rAjA bhaviSyati / sa uttarasyAM turuSkadezaM yAvat pUrvasyAM gaGgAM yAvad dakSiNasyAM vindhyaM yAvadAsamudraM ca pazcimAyAM pRthvIM sAdhayiSyati / anyadA ca vajrazAkhAyAM municandrakulaprasUtaM hemacandrAcAryaM dRSTvA pramudito vandituM nityaM tvariSyate / tathA sa nRpaH sapaurAmAtyazcaitye dharmadezanAM kurvatastasya sUrervandanAya gamiSyati / tathA tatra ca tattvamajAnAno'pi devaM natvA zubhabhAvatastaM sUriM vandiSyate / tatsUrimukhAd dharmadezanAM zrutvA ca prItaH sa samyaktvapUrvakamavratAni grahISyati / dazamaM parva dvAdazaH sargaH 219 evaM prAptabodhaH sa zrAvakadharmaM pAlayan sabhAyAmapi sthito dharmagoSThyA manovinodaM kariSyati / tathA prAyeNa brahmacArI so'nnAdInAM niyamAn grahISyati / paradAraparAGmukhaH sa nRpaH svadharmapatnIrapi brahmacaryaM pAlayituM bodhayiSyati / tasya sUrerupadezato jIvA -'jIvAditattvajJaH sa nRpaH sUririvA'nyeSAmapi bodhaM pradAsyati / jinadharmadveSiNaH pANDurAkhyA brAhmaNAdayo'pi tasya nRpasyA''jJayA zrAvakA bhaviSyanti / sa sadA caityaM pUjayitvA gurUn natvaiva cA'nnaM grahISyati / tathA so'putrANAmeva vipannAnAM puruSANAM dhanaM na grahISyati / tadAjJayA ca sarvo janaH svayaM mRgayAM tyakSyati tena nRpeNa hiMsAyAH sarvathA niSedhAcca nIcakulo'ntyajAdirapi yUkA - mazakAdihiMsAmapi na kariSyati / tenA'mArighoSaNAyAM kAritAyAmaraNye mRgAdayaH zAntyA vaseyuH / tasyA''jJAvazAcca janmataH prabhRtyeva mAMsabhakSiNo'pi svapne'pi mAMsavArtAM na kariSyanti / evaM sa madyapAnamapi sarvathA nivArayiSyati / tena ca kumbhakAro'pi madyabhANDaghaTanAM tyakSyati / tena ca madyapAnanirdhanAnAM madyapAnAM tannRpAjJayA tyaktamadyapAnAnAM punaH sampadaH prabhaviSyanti / tathA sa nRpaH svarAjye svaripumiva dyutanAmA'pyunmUlayiSyati / tasya nRpasya zAsane pravarttamAne ca pArAvata- paNakrIDA kukkuTayuddhAdikaM ca na bhaviSyati / tathA sa prAyeNa pratigrAmaM jinAyatanaM kariSyati / tathA pratigrAmaM pratinagaraM ca jinapratimAnAM rathayAtrotsavaM kariSyati / tathA dravyadAnapUrvakaM svasaMvatsaraM pravarttayiSyati / ekadA ca vArtAprasaGge gurormukhAt kapilamunipratiSThitAM pAMzuguptAM pratimAM zrutvA pAMzusthalaM khAnayitvA samAneSyAmi / evaM manasi kRtvA sadyo jAtotsAhazakunAdivazAt pratimAprAptiM nizcitya
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 dazamaM parva - dvAdazaH sargaH 'tata AgrahAt kathito'pi rAjyamagRhNannabhayo nRpeNa sapramodaM vratAyA'nujJAtaH / tato'bhayakumAro rAjyaM tRNavat tyaktvA zAzvatasukhani:zreNi dIkSA zrIvIrajinapArve'grahIt / nandA'pi cA'bhaye vrataM gRhItavati zreNikaM nRpamanujJApya caramatIrthakRtpAdAnte vratamagrahIt / tathA dIkSAM gRhItavatI sA divyaM tatkuNDaladvayaM kSaumadvayaM ca hallavihallayordadau / tato vIrajino'pi bhavyaprabodhahetoH saparivAro mahIM vijahAra / abhayakumArazca vividhAbhigrahapUrvakaM ciraM vrataM pAlayitvA vipadya sarvArthasiddhe zreSTho devo babhUva / 220 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gurumanujJApya rAjapuruSAn niyojya vItabhayanagarasya tatsthalaM khAnayitumupakramaM kariSyati / sattvazAlitvAcca tasya nRpasya zAsanadevatA sAnnidhyaM kariSyati / tasya nRpasya puNyena cA'lpakhananenaiva pratimA prakaTIbhaviSyati / tadAnImevodAyanabhUbhujA tatpratimArthaM dattAnAM grAmANAM zAsanalekho'pi prakaTIbhaviSyati / rAjapuruSAzca purAtanImapi tAM pratimAM navAmiva yathAvidhi pUjayitvA rathamAropayiSyati / tathA mArge pUjayantaH saGgItakaM kurvanto vAdyAdi vAdayanta: pArzvayozcAmare vIjayanto rAjapuruSAstAM pratimAM nagarIsImni neSyanti / kumArapAlanRpazca caturaGgasenAsamanvitaH saparivAraH sasaGghastAmabhigamya svayaM tAM rathAt samuttArya gajamadhiropya ca pure pravezya svabhavanasamIpakrIDAbhavane saMsthApya trikAlaM yathAvidhi pUjayiSyati / tathA tasyAH pratimAyAstacchAsanalekhaM vAcayitvodAyanadattaM svayamapi pramANIkariSyati / tathA sa nRpastatpratimAyAH pratiSThArthaM tatraiva sphaTikamayaM prAsAdaM vismayajanakaM nirmAya tAM pratimA tatra sthApayitvA pratApena lakSmyA kalyANena ca vardhiSyate / he abhayakumAra ! evaM sa kumArapAlo nRpo deva-gurubhaktyA tvatpitRtulyo bhAratanRpo bhaviSyati" / tacchrutvA'bhayakumAro bhagavantaM jinaM praNamya zreNikanRpasamIpamAgatyovAca-"pita: ! yadyahaM rAjA syAM tadA yatirna syAm / udAyanazcaramo rAjarSiriti zrIvIrajinena kathitam / tadyadi tvAdRzaM pitaraM zrIvIrajinaM ca prApya bhavaduHkhocchede nirudyogo'haM sarvAdhamaH syAm / ahaM nAmnA'bhayo'pi bhavAd bhIto jagadabhayadaM zrIvIraM zrayAmi / tadanujAnIhi / mama rAjyenA'lam / santoSa eva sukham" / athA'bhaye vrataM gRhItavati zreNiko dadhyau-"sarvakumAreSu guNAdhiko'bhayo vratamAdAya svArthamasAdhayat / tatkasminnapi balini cirajIvini kumAre rAjyamAropayiSyAmi / saguNo nirguNo vA putra eva pitRsampadAM yogyaH / abhayakumAraM vihAya kUNika eva guNavAn rAjyamarhati" / evaM kRNikaM rAjye nizcitya sa hallavihallayoraSTAdazacakraM hAraM secanakaM gajaM ca prAdAt / atrA'vasare ca kUNiko'pi svasadRzaiH kAlAdibhirdazabhirdhAtRbhirmantrayAmAsa"vRddho'pyasmAkaM pitA rAjyasya na tRpyati, putre kavacahare jAte rAjA vratAdhikArI bhavati / jyeSTho'bhaya eva zreSTho yo yuvA'pi lakSmImatyajat / tAtastu viSayAsaktaH svavRddhAvasthAmapi na pazyati / tadadya pitaraM baddhvA svasamayocitaM rAjyaM gRhNImaH / atrA'pavAdo'pi na bhAvI / yato nRpo vivekahIno'sti / rAjyaM caikAdazadhA kRtvA vayaM bhrAtarastad bhujmahe / tata: pitA baddho varaM varSazatAnyapi jIvatu" /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH iti vicArya durmatayaste vizvastaM nijaM pitaraM babandhuH / baddhvA ca kUNikaH zukavat paJjare pitaramakSaipsIt / tathA bhakta-pAne api na dadau / tathA pUrvavairavazAt sa kUNikaH pratidinaM pUrvAhne'parAhne ca zatakRtva: kazayA tADayati sma / zreNikazca daivopanatAM tAM durdazA baddhaH samartha gaja ivA'vaza: sehe / zreNikasya samIpe ca mAtRdAkSiNyAccelaNAM vinA kamapi gantuM nA'dAt / celaNA'pi pratidinaM zatadhautayA surayA sadyaH snAtevA''rdrakezIbhUya zreNika samIpaM gacchati sma / tathaikAM kulmASapiNDikAM puSpamAlyamiva kezAntaH prakSipya nayati sma / pracchannatayA celaNAdattAM tAM kulmASapiNDikAmapi sa zreNiko divyabhojyavad duSprApAM manyate sma / tayaiva ca piNDikayA sa zreNikaH prANayAtrAM cakAra / tathA celaNA patibhaktA netrAzrubindubhiH sahaiva kezapAzAcchatadhautasurAbindUn pAtayati sma / zreNikazca cAtako varSodabindUniva pipAsAkula: patatastAn surAbindUn pibati sma / bindumAtrapItayA'pi tayA surayA zreNikaH kazAghAtAn na jAnAti sma / tRSNayA ca na pIDyate sma / itazcetthaM zreNikaM baddhvograM rAjyaM kurvataH kUNikasya padmAvatyAM patnyAM putro'jani / kaNikazca tadA''yAtA vardhApikA dAsIrvastrAbharaNasaMchanAzcakAra / tathA svayamanta:pure gatvA pANibhyAM putramAdAya tanmukhaM prabhAbhAsvaraM pazyan pramuditaH zlokamimaM papATha aGgAdaGgAt sambhavasi hRdayAdabhijAyase / Atmaiva putra ! jAto'si tajjIva zaradAM zatam // dazamaM parva - dvAdazaH sargaH 223 ___ puna: punazcemaM zlokaM paThan sa kUNiko na virarAma / kumArapAlane nipuNAbhirvRddhastrIbhizca kUNikasya karAdAdAya bAlo'riSTazayyAyAM muktaH / tata: kUNiko yAcakebhyo brAhmaNebhyo dAnaM dadau / putrasya jAtakarmotsavaM ca cakre / tathA mahotsavapUrvakaM sa tasya putrasyodAyIti nAma cakAra / svarNakAntirudAyikumArazcA''rakSakaiH parivRto dine dine udyAnataruriva vRddhimApa / kUNikazca premNA taM bAlaM kaTyAmAropayAmAsa / tathA premagadgadayA vANyA taM satataM lAlayAmAsa / Asane zayane yAne bhojane vA'pi sa nRpastaM bAlaM karAd na mumoca / ekadA ca sa putravatsalo napa udAyinaM vAmajAnacaM sthApayitvA bhojanArthamupAvizat / kUNike'rdhamukte ca sa bAlo mUtrayAmAsa / tena ca bhojanapAtre ghRtadhAreva mUtradhArA papAta / kUNikazca bAlasya vegarodho mA bhUditi putravAtsalyANjAnu na cAlayAmAsa / tathA mUtrasampRktamannaM kareNa kareNa svayamapasArya pUrvavadeva bhojanaM cakAra / tathA sa kaNikastatrasthAM celaNAM papraccha-"mAtaH ! kasyA'pyevaM priyatara: putro'bhUdasti vA ?" tatazcelaNovAca-"A ! pApa! tvaM yathA pituratyantaM priyo'bhUstad na jAnAsi / tadA mayA durdohadena tvaM piturvairIti jnyaato'si| tvAM garbhasthitamapi piturvairiNaM jJAtvA'haM patimaGgalecchayA garbhabhraMzopAyamakaravam / kintu naikairauSadhairapi garbho na bhraSTaH, pratyuta puSTa evA'bhUt / tava pitA ca kadA putramukhaM drakSyAmItyAzayA tAdRzamapi mama dohadaM pUritavAn / kintu tvamutpanno'pi piturvairIti mayA tyaktaH / tathA'pi pitrA svaM jIvitamiva yatnAdAnIto'si /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH tadAnIM ca tavaikAGguliH kukkuTIpiccha viddhA kRmi - pUyabhRtA'tyantaM duHkhadAyinyabhUt / tvatpitA ca tAdRzImapi tavA'GguliM mukhe adhAt / yato yAvat tavA'GgulirmukhAntaramabhavat tAvat tava sukhamabhavat / evaM tvaM pitrA pAlito'si / tasya kArApravezanena ca tvayA pratyupakAraH kRtaH" / tacchrutvA kUNika uvAca- " tarhi tAto mahyaM guDamodakAn halla- villAbhyAM ca khaNDamodakAn kiM praiSIt ?" tatazcelaNovAca-'"tvaM pitRdveSIti mamA'niSTo'bhavaH / tadguDamodakA mayaiva tubhyaM preSitAH" / tataH kUNika Aha- "avimRzyakAriNaM mAM dhik / tatpunareva rAjyaM nyAsArpitamiva piturarpayAmi / tataH so'rdhamukta evA''camya dhAtryai bAlaM dattvA ca pitaraM jigamiSustvarita: kUNika utthAya pitRpAdeSu zRGkhalAn bhakSyAmIti lauhadaNDamAdAya zreNikamabhyadhAvata / zreNikasya samIpe niyuktAH pUrvaparicitA: prAharikAzca kUNikamAgacchantaM dRSTvA''kulA UcuH - "sAkSAd yama lauhadaNDamAdAya tava putraH samAgacchati, na jAnImaH kiM krissyti"| iva tataH zreNiko dadhyau - " nUnameSa mAM jighAMsuH / anyadA tu kazAhasta Agamat / adhunA tu daNDahasta Agacchati / na jAnAmi, so'dya mAM kenacit kutsitamAraNena mArayiSyati / tadyAvadasAvAyA tAvad mama maraNameva zaraNam" / evaM vicArya sa zreNikastAlapuTaviSaM jihvAgre dadau / tena ca tasya prANA drutameva nirgatA: / AgataH kUNikazca pitaramagrato mRtaM dRSTvA vakSastADayan pUccakAra / ahaM bhuvyadvitIyaH pApo'bhUvam / tAtapAdAn kSamayiSyAmIti mama manoratho na siddha:, ahaM pApatamaH " / evaM bahu vilapya ca bhRgupAtAdinA mama svanigraha eva matkarmayogya ityevaM kRtanizcayaH dazamaM parva dvAdazaH sargaH 225 zokAkulo mumUrSurapi kUNikaH sacivairbodhitaH piturdAhaM saMskArAdikaM cakAra / anantaraM ca zokena rAjayakSmaNeva dine dine kSIyamANaM kUNikaM dRSTvA sacivA dadhyu:- "nRpo nUnaM zokAd mariSyati, rAjyaM cedaM naGkSyati / tatpitRbhaktivyAjenA'sya manaH parivartto vidheyaH" / evaM vicArya te jIrNe tAmrapatre "piNDAdi dattaM putreNa mRto'pi labhate pite" tyakSarANi svayaM likhitvA nRpasyA'gre'vAcayan / tataH kUNikastallekhacchalitaH pituH svayaM piNDAdyadAt / tatprabhRti ca pitre piNDadAnaM pravRttam / nRpazca mandamatirmama pitA mRto'pi maddattaM bhuGkte iti zanaiH zanaiH zokamamucat / kintu pituH zayyAdIni muhurmuhuH pazyataH kUNikasya zokaH prAdurbhavati sma / tena ca sa rAjagRhe sthAtumasamartho jAtaH / tataH so'nyatra puraM kariSye iti vicArya vAstunipuNAn prazastabhUmizodhanAyA''dideza / te ca vAstujJA: sarvato bhuvaM pazyanta ekatra pradeze mahAntaM campakadrumaM dRSTvocuH- "ayaM vRkSo nodyAne vartate navA'tra sAraNirnA'pyAlavAlo'sya, tathA'pyasyomo'tra vismayakaraH / asya zAkhAvistAraH patra - puSpasamRddhiH puSpasaurabhyaM snigdhanibiDacchAyatvaM sarvamapyadbhutam / tatra yathA'yaM svabhAvamanoharastathA'tra kRtaM nagaramapi zrIsampannaM bhaviSyati" / tataste nagarArthaM nRpasya tat sthAnamAcakhyuH / nRpazca campakavRkSasyaiva nAmnA tatra campApurIM drutaM kArayAmAsa / tataH sabalavAhanazcampApuryAM gatvA kUNiko bhrAtabhiH saha mahIM campaka: pAlayAmAsa /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha padmAvatI secanakagajArUDhau divyakuNDalamaNDitau devAviva halla-vihallau devarau dRSTvA svastrItvocitaM dadhyau-"netrarahitaM mukhamiva divyairhAra-kuNDalavastraiH secanakena ca hInaM rAjyaM na zobhate" / evaM dhyAtvA sA halla-vihallAbhyAM tAnyAhattuM kUNikamuvAca / tata: kUNika Akhyat-"anayoH pitRdattaM vastvAhatuM nocitaM, pitari svargate cemau pratyuta prasAdapAtre" / kintu padmAvatyA atyAgrahAt sa nRpo hArAdiyAcanaM svIcakAra / / tato'nyadA kUNiko halla-vihallau hArAdicatuSTayaM yacAce / tau cA''dezaH pramANamiti tat svIkRtya svAvAsaM gatau vicArayAmAsatuH-"asya nRpasya nocitA buddhiH, nA'nenA''vayoH prayojanam / tadanyatra kutrA'pi yAvaH" / evaM vicArya tau sAntaHpurI rAtrau secanakagajaM hArAdIni cA''dAya vaizAlyAM jagmatuH / tatra ca mAtAmahazceTakaH tau snehenA''liGgya satkRtya ca yuvarAjavad ddrsh| tataH kUNikastau vaizAlyAM gatau jJAtvA dadhyau-"strIhaThAgrahAd mama hastyAdiratnAni bhrAtarAvapi ca nA'bhUvan / ahamubhayabhraSTo jAtaH / bhavatu, tAvavazyamAnayiSyAmi / anyathA mama parAbhavasahiSNorvaNijazca kimantaraM syAt" / evaM vicArya sa dUtamanuziSya ratnAnyAdAya gatayordhAtroryAcanAya vaizAlyAM ceTakasamIpaM preSayAmAsa / dUto'pi ca vaizAlyAM gatvA sabhAyAM sthitaM ceTakaM praNamyopavizya covAca-"kumArau halla-vihallau ratnAdikaM gajaM cA''dAyehA''gatau kUNikasya samarpaya / anyathA tava rAjyabhraMzaH syAt / kIlikArthe devagRhaM nAzayituM nocitam" / tatazceTaka uvAca-"zaraNAgato'nyo'pi nA'ya'te, putravat priyau vizvastau dauhitrau kiMpuna: ?" tato dUta uvAca-"zaraNAgata dazamaM parva - dvAdazaH sargaH vatsalastvaM yadimau nA'rpayasi, taniyo ratnAni hatvA matprabhorarpaya" | tacchrutvA ceTaka uvAca-"anyasya dhanamanyo dAtuM na prabhuriti rAjaraGkayoH samAno dharmaH / tat prasahya sAmnA vA'nayoH kiJcana nA'haM gRhNAmi / imau hi dAnAhI dauhitrau vizeSato mama dharmapAtram" / tato dUta Agatya campAyAM kUNikasya sarvaM ceTakoditamAkhyat / tataH kruddhaH kaNikastatkAlaM jayabhambhA vAdayAmAsa / tena ca tasya balavanti sainyAni sadya eva sarvAbhisAreNa sajjIbhUyA'vatasthire / kAlAdayo dazakumArA api sannaddhA abhUvan / teSAM kumArANAM pratyekaM ca trINi sahasrANi gajAstAvanto'zvAstAvanto rathAstisraH koTaya: padAtayazca balamabhUvan / kUNikasyA'pyetAvad balaM, tatprabhutvaM ca vizeSaH / tataH kUNika etAvatA sainyena mahIM rajobhi: sUryaM ca chAdayan ceTakaM prati pratasthe / ceTako'pi cA'STAdazabhirbaddhamukuTaiH rAjabhiramitaiH sainyaizca kUNikAyA'bhijagAma / teSAmaSTAdazAnAM pratyekaM trINi sahasrANi gajAstAvanto'zvAstAvanto rathAstisraH koTaya: padAtayazca balamabhUt / ceTakazca tayA senayA svadezasImani durbhedaM sAgaravyUha racayitvA'sthAt / kUNikazca tAvatyA senayA tatrA''gataH zatrusenayA durbhedyaM garuDavyUhaM kRtvA'sthAt / ubhayorapi sainyayo|rANi vAdyAni tADitAni / dvayorapi sainyayoryuddhAya kRtanizcayA: sainikAceruH / tatra kUNikasya sainye senAnAyakaH kumAraH kAla Adau ceTakasenayA yoddhaM pravavRte / tatra yuddhe cA'zvavAreNA'zvavAro, gajavAhanena gajavAhano, rathinA rathI, pattinA pattizca yuyudhe / kuntaghAtapAtitairgajaizca raNabhUmirgaNDazailAkIrNeva jAtA / hatairbhaTai rathaizca sajalamAnuSAH sAntarIpA iva
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH bhAntyo rudhiranadyaH prAvarttanta / evaM tumule yuddhe pravRtte kAlaH sAgaravyUhamambudhi pota ivottIrya ceTakasamIpaM prApa / tatazceTako SkAle kAlamivA''patantaM kenA'pyapratirodhyaM kAlaM dRSTvA raNadurmadaM taM daivatena bANena nijighRkSurvairiprANahareNa divyabANena prahRtya paJcatvaM prApayAmAsa / tadAnImeva kAlakumAravadeva sUryo'stamiyAya / jagadandhakAreNeva campezasainyaM zokenA''krAntam / tatazcampezasainyaM yuddhaM tyaktvA rAtrau jAgradeva tasthau / ceTakasya sainye tu vIrAH sollAsaM jayavAdasaGgItAdibhirnizAM ninyuH / atha dvitIyadine kUNikena senApatitve'bhiSikto mahAkAlakumAro'pi ceTakena kAla iva hataH / evamanyAnapi zreNikA senApatInekaikaza ekaikena dinena ceTako hatavAn / tato dazasu kAlAdiSu bhrAtRSu prANavat priyeSu ceTakena hateSu kUNiko viSaNNo dadhyau -"devatAprasAdAdekenA'pi bANena ceTako jetA / sa koTibhirapi manuSyairna jayyaH mayA ceTakasyemaM prabhAvamajAnatA devatulyA daza bhrAtaro mAritAH, mAM dhik / teSAM gatireva mamA'pi bhavitA / bhrAtRvadhaM dRSTvA mameto'pasaraNaM na yujyate / taddevatAM samArAdhyaiva zatruM jayAmi / divyaprabhAvo divyaprabhAveNaiva bAdhyate" / evamupAyaM nizcitya sa kUNiko devatAM hRdi dhyAtvA'STamabhaktena tasthau / pUrvajanmamaitryA tattapasA ca preritau ca zakracamarendrau tatra sadya Agatya kimicchasIti procatuH / tata: kUNika uvAca - "yadi bhavantau tuSTau tarhi ceTako hantavyaH " / tataH zakra uvAca - "aparaM kimapi yAcasva / yatazceTako mama sAdharmiko mayA na hantuM yogyaH / tathA'pi tava deharakSAM kariSyAmi yathA parAjayaM nA''psyasi / tataH kUNika evamastvityuvAca / camarendrazca yuddhaM dazamaM parva dvAdazaH sargaH 229 mahAzilAkaNTakaM jaitrarathamuzalaM ca kartuM svIcakAra / mahAzilA - kaNTakayuddhe hi karkaro'pi patito mahAzilAtulyo bhavati kaNTako'pi ca mahAzastrAdhiko jAyate / jaitrarathamuzalayuddhe ca bhramikaM vinaiva bhrAmyatI rathamuzale yuddhasthaM vairisainyaM paritaH piSTaH / tataH zakra-camarendra-kUNikAzceTakasenayA yoddhuM prAvarttanta / tadAnIM ca nAgarathina: pautro varuNaH satyapratijJo, dvAdazavratArAdhakaH, samyaktvasampanno, viSayavimukhabuddhiH, SaSThabhojI, SaSThabhaktAnte kRtASTamazceTakaprArthanayA tAdRze duHsahe rathamuzalayuddhe'pi pravizya yuddhArthaM kUNikasenApatimAkSipan veginA rathena prasasAra / tatastau sammukhIbhUtasthau sUrya-rAhU iva bhayaGkarau yuddhArthaM prAvartAm / kUNikasenApatizca yuddhecchraM varuNaM puraH sthitaM prahara praharetyuccairuvAca / tato varuNa Aha-"vIra ! zrAvakasya mamaitad vrataM yat prahAravimukhe ripAvapi na prahartavyam" / tataH kUNikasenApatirbADhamityuktvA bANena varuNaM marmaNi vivyAdha / tataH kruddho varuNaH kUNikasenAnyamekenaiva prahAreNa paJcatvaM prApayAmAsa / tathA svayaM sa gADhaprahArapIDito raNAd niHsRtya tRNasaMstaraM kRtvopavizya dadhyau "mayA zarIreNa sarvathA svAmikAryaM sampAditam / adhunA mamA'ntakAla iti svArthasyA'vasaraH / tanmamA'rhantaH siddhAH sAdhavo jaino dharmazca zaraNaM bhUyAsuH / sarvAn jIvAn kSamayAni, te'pi mayi kSAmyantu / mama sarvabhUteSu maitrI kenA'pi na vairam / na mama kimapi na vA kasyA'pyaham / sarvaM kRtaM mamakAraM tyajAmi / yAni duSkRtAni sevitAni tanme samprati nirIhasya mithyAduSkRtamastu / janmajanmAntareSu kRtaM duSkarma garne / mama
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 230 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zrIvIrajino gatiH" / evamArAdhanAM kRtvA caturvidhamAhAraM pratyAkhyAya samAdhistho namaskAraM cintayAmAsa / ____ tadAnIM ca varuNasya mitrameko mithyAdRSTiyuddhAd nirgatya samIpamAgatyovAca-"mitra ! tava maitrIvazaMvado'hamapi tvadArAdhitamArgamajAnAno'pi prapanno'smi" | varuNazca dharmadhyAnastho namaskAra smarana samAdhimaraNaM prApya saudharma jagAma / tatrA'ruNAbhAkhye vimAne catuHpalyopamapramitamAyuH pUrayitvA videheSUtpadya siddhimeSyati / tanmitraM ca vipadya sukule manuSyo'bhavat / tathA sa punarvideheSu satkulaM prApya muktimArgamArAdhya zivapadaM gamiSyati / ____ atha varuNe hate ceTakasya sainyA daNDAhatavarAhavad yuddhAya dviguNotsAhA abhUvan / te cA'STAdazabhirbaddhamukuTairgaNapaiH sahitAH kruddhAH kUNikasainyaM kuTTayAmAsuH / kUNikazca tairhanyamAnaM sainyaM dRSTvA loSTAhataH siMha iva kruddhastAnadhAvata / tathA taDAge gaja iva krIDanniva kamalanAlAniva zatrusainyaM nAzayAmAsa / tatazceTakaH kUNikaM durjayaM jJAtvA kruddho divyaM bANaM dhanuSi yojayAmAsa / / itazca zakra: kUNikasya purastAd vajrakavacaM camarendrazca pRSThe lauhanirmitaM kavacaM cakAra / ceTakenA''karNamAkRSya mukto'pi sa divyabANo vajrakavacaM prApya madhya eva sUvalitaH / tato'moghasyA'pi bANasya moghatvaM dRSTvA ceTakasya sainyAH puNyakSayaM menire / satyapratijJazca ceTako dvitIyaM bANaM nA'mucat / taddine'pasRtya ca dvitIyadine tadvadeva yuddhaM cakAra / tathaiva ca sa dine dine moghabANo jAtaH / tayozca ghoraM yuddhamabhUt / tasmin yuddhe ca dvayoH pakSayorlakSAzItyadhikA bhaTAnAM koTitA tiryakSu narakeSu cotpnnaa| gaNanRpeSu ca dazamaM parva - dvAdazaH sargaH naMSTvA svasvanagaraM gateSu ceTako'pi praNazya purIM prvivesh| kUNikazca tAM purIM rurodha / tato vIrau halla-vihallI secanakArUDhau rAtrI campezasyA'khilaM sainyaM mardayAmAsatuH / rAtriyuddhe samAgatazca sa gajaH svapnagaja iva kenA'pi prahartuM dhartuM vA na zaktaH / evaM halla-vihallayo ripusainyAni vinAzya gatayoH kUNiko mantriNa uvAca-"prAyeNA''bhyAmasmAkamakhilaM sainyaM vinAzitam / tadanayojaye upAyaM brUta" / tato mantriNa UcuH-"tau kenA'pi jetuM na zakyau yAvat taM gajamArUDhau / tasmAt tadgajasya vadhAyaiva prayatanIyam / mArge khAdirA-'GgArapUrNA khAtikA vidheyA / gajabandhanagarteva ca sA chAdayitvA durlakSyA karaNIyA / vegAdabhidhAvan secanakazca tasyAM patiSyati / tataH kUNiko gajAgamanamArge tathaiva durlakSyAM khAdirA-'GgArapUrNA khAtikAM kArayAmAsa / rAtrau cA'vaskandA) gajArUDhau halla-vihallAvAjagmatuH / secanakazca tatkhAtikAsamIpamAgatya vibhaGgajJAnena vijJAya ca hastipakapreraNAmavamAnayan tasthau / tato halla-vihallAbhyAmatyantaM nirbhirtsataH sa gajaH / tvaM pazurasyato'kRtajJo'si, yad raNAt kAtaro jAto'si / tvatkRta eva videzagamanaM bandhutyAgazca kRtaH / asmin durvyasane ca tvatkRta eva ceTakaH kSiptaH / kukkuraH poSito varaM yaH sadA prabhau bhakto bhavati / tvaM prANebhyo'pyadhikaM poSito'smatkAryaM vinA zayasi" / evaM nirbhatsitazca gajo nijapRSThataH kumArau balAdapi bhaktyottArayAmAsa / svayaM ca tasyAM khAtikAyAM jhampAM dattvA sadyo mRtvA prathamAyAM narakabhUmAvutpede /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 232 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tata: kumArau dadhyatuH-"AvAM dhik / kimetadanuSThitam / Avayoreva vyaktaM pazutvaM na tvasau secanaka: pazuH / yasya kRte ca ceTako durvyasane kSiptastaM svayaM nidhanaM prApyA'dyA'pi jIvAvaH / ceTakasainyasya mahAnAzasya sAkSiNAvAvAM vRthA nAzamakRSvahi / bandhuH zatrutAM nItaH / tadadyA''vayorjIvituM na yuktam / yadi jIvAvastarhi vIrajinasya ziSyau bhUtvaiva" / tadA ca zAsanadevyA bhAvayatitvaM gatau tau vIrajinasamIpaM prApitau drutaM vrataM jagRhatuH" / itazca halla-vihallayoH pravrajitayorapi kUNiko vaizAlI vazIkartuM nA'zakat / tatazca campeza: kUNikaH pratijJAmakarot"yadi nagarImetAM kharayuktahalena na khanAmi tadA'haM bhRgupAtenA'gnipravezena vA mriye" / evaM kRtapratijJo'pi kUNiko vaizAlI nagarImAtmasAtkartumakSamaH kramAt khedaM prApa / tadA'khilasya kUNikasya ruSTA zAsanadevI gantumudyatovAca "gaNiyaM ce mAgadhiyaM zamane kulavAluke / lamijja kUNie lAe to vezAli gahissadi" / tata: kUNika imAmAkAzadevatAvAcaM zrutvA sadyo jAtajayavizvAsa ullasannuvAca-bAlAnAM yoSitAmautpAtikI bhASA ca nA'nyathA bhavati / tacchramaNaH kvA'sti, kUlavAlukaH kathaM prApsyate / mAgadhikAkhyA gaNikA ca kva vidyate ?" ___ tacchrutvA mantriNa: procuH-"deva ! mAgadhikA vezyA tava nagara eva vidyate, kintu kUlavAlukaM na jAnImaH" / tatazcampezaH kUNikastadaiva vaizAlIrodhArthamadhu sainyaM muktvA sainyArdhena saha campAM yayau / tatra gatamAtra eva ca kUNiko gaNikAM dazamaM parva - dvAdazaH sargaH mAgadhikAmAjuhAva / tathA tAmAdideza-"bhadre ! tvaM matimatI kalAnipuNA ca / tvamanekapuMsAM buddhidAtrI / tanmatkArye svAM vezyAkalAM saphalaya / kUlavAlukaM zramaNaM patitvena ramaya" / sA caivaM karomIti pratipannanRpAdezA nRpeNa kUNikena vastrA-'laGkArAdinA satkRtA visRSTA ca gRhaM jagAma / tatra kiJcid vicArya ca mUrttA mAyeva sA tadaiva mAyA zrAvikA jAtA / tato garbhazrAvikeva yathAvidhi dvAdazavidhaM gRhidharma loke satyamiva darzayAmAsa / saralAzayA AcAryAzca caityapUjAdiparAyaNAM dharmazravaNotsukAM tAM zrAvikAmeva menire / anyadA ca sA''cAryAn kaH kUlavAlukaH sAdhurityapRcchat / tasyA bhAvamajAnAnAzca te Ucu:-"dharmazIle ! paJcadhA''cArapAlako munizreSTha eko'sti / tasya caikaH kSulla: kapiriva caJcalo'sti / sa sAmAcArIparibhraSTo vArita: smArito'pi vA'tidurnayo roSaM yAti / tasya gurustu tasmai duHzravAmapyAcArazikSAM dadau / yataH paraH kruddhyatu viSavad vA tasya pratibhAtu, tathA'pi guNapradA hitA bhASA bhaassitvyaiv| sa kSullastu guroH zikSAmamadhurAmakaThinAM ca karmalAghavAbhAvAd nA'maMsta / anyadA cA''cAryA viharanto girenagaraM yayuH / tatra ca tena kSullena sahojjayantaM girimAruruhuH / kSullastu devaM vanditvA gireruttarato guroH peSaNAya gaNDapASANaM mumoca / guruzca khaDakhaDAzabdaM zrutvA kaTAkSeNa vajragolakavat patantaM taM pASANaM dRSTvA jo vitate cakAra / pASANazca tadantare nirgatavAn / tato gurustena karmaNA kupitaH kSullaM strIsakAzAd vratabhaGgaM prApsyasIti zazApa /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH kSulla uvAca-"guro ! tava zApamanyathA kariSyAmi / ahaM tatra vane vasAmi yatra striyaM pazyAmyeva na" / evaM sa durmatirmaryAdAmiva guruM tyaktvA vyAghra iva nirjanaM vanaM praviveza / tatra ca giriNadItaTe sadA pratimAmAsthita: pathikAdisakAzAd mAsAdardhamAsAd vA pAraNAM cakAra / evaM nadItaTe tapasyatastasya sAdhoH prAvRTkAla: prApta: / varSaprAcuryAcca jalAdhikyAt kUle ullaGghya nadyaH kulaTA ivonmArgagAminyo jAtAH / kSullAzritataTA nadI cA'pi kUlamaticakrAma / tadA jinazAsanabhaktA tannadIdevatA dadhyau-"yadyahamapekSe tadA'yaM munistaTadruma iva vAripravAheNa neSyate" / tataH sA devatA nadIkUlamanyayA dizA pravartitavatI / tadA tasya muneH kUlavAlaka iti nAma prasiddham / sa muniradhunA'mutra pradeze varttate" / tacchrutvA ca sA mAyAzrAvikA kRtakRtyeva vikasitanetrA kUlavAlakavijJAnAt phalitamanorathA tIrthayAtrAcchalena tIrthAni vandamAnA kUlavAlakAdhiSThitaM dezaM prApa / tatra ca sA mAyAzrAvikA taM muni vanditvovAca-"mune ! tvayA'hamujjayantAditIrthAni vandanIyA" / tato muni: kAyotsarga muktvA dharmalAbhAziSaM dattvA tIrthAni vandayAmAsa / kuta AgatA'sIti papraccha ca / tata: sA mAyAzrAvikovAca-"mune ! tIrthAni vandituM campAyA ihA''gAm / tena ca tIrthebhyaH paramaM tIrthaM bhavantamapi vanditavatI / tadasmadIyaM pAtheyaM bhikSAdoSazUnyamAdAya pAraNAM kRtvA mAmanugrahItumarhasi" / ___ tato munistasyA bhaktibhAvenA'nukUlitacittastasyAH sArthaM bhikSAmAdAtuM jagAma / sA ca kUTa zrAvikA tasmai svayaM purA niSpAditAn dravyayutAn modakAn dadau / taibhakSitamAtraizca modakaiH sa dazamaM parva - dvAdazaH sargaH muniratisAragrasto glAna: kSINabalo'GgAnyapi gopitumakSamo babhUva / tato mAgadhikA tamuvAca-"mayyanugrahArthaM kRtapAraNakastvamimAM durdazAM prApto'si / pApinI mAM dhik / adhunA caitAM dazAM prAptaM tvAmekAkinaM muktvA nigaDitAviva mama pAdau nottiSThataH" / evamuktvA sA tatra sthitA kSaNe kSaNe tatsamIpaM bheSajAni dAtumaGgAnyudvartayituM ca gacchantI tasya tathodvartanAdikaM cakAra yathA tasya munestasyAH sarvAGgasparzanamabhUt / tathA sA zuzrUSayA taM kramAd nIrogaM cakAra / sa munizca campakena vastramiva tadbhaktyA'dhivAsito jAtaH / tathA tasyAH kaTAkSAvalokanairaGgasparzermUduvacobhizca tasya munezcittaM calitam / evaM munermAgadhikAyAzca dine dine parasparaM zayyAsanAdibhirdampativyavahAro'tivyakto jAtaH / tataH sA mAgadhikA taM kUlavAlakaM muni campAM ninAya / tathA sA campezamuvAca-"ayaM kUlavAlako munirmayA patIkRtyA''nItaH kiM karotviti samAdiza" / atha kUNiko nRpastaM munimAdideza-"mune ! yathA vaizAlI bhajyate tathA zIghraM kuru" / kUlavAlakazca nRpAdezaM pratipadya liGgirUpeNa vaizAlI jagAma / campezo'pi ca puraiva ruddhAM vaizAlI jayAzayA sarvasainyai rurodha / kUlavAlakazca nagare dravyANi pazyannekaM munisuvratasvAmistUpamapazyat / tataH sa munirdadhyau-"asya stUpasya pratiSThAlagnaM balavattaram / tatprabhAveNaiva nagaraM na bhajyate / yadi kenA'pyupAyenedaM stUpamutthApyate tadA vaizAlI bhajyate / anyathendreNA'pyeSA'bhajyA" /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH evaM vicArayan vaizAlyAM bhraman sa kUlavAlako nagarIrodhapIDitailaukaiH pRSTaH-"bhadanta ! zatruNA purIrodhena vayaM pIDitAH smaH / tadyadi jAnAsi tarhi kadA rodhanivRtti: syAdityAkhyAtumarhasi" / tataH sa muniruvAca-"ahaM jAnAmi, yAvadayaM stUpa ihA'sti tAvannagaryA udveSTo na bhaviSyati / asmin stUpe bhajyamAna evaM zatrusainyaM samudravelevA'kasmAdapasariSyati / tena va: pratyaya: syAt / stUpe sarvathotkhanite ca bhavadbhyaH svasti bhavet / ayaM hi stUpaH kulagne sthApitaH / tadasya bhaGge mohaM mA gAH" / tatastanmunivipratArito janastatstUpaM bhaktumArebhe / sa munizca stUpe bhatumArabdha eva gatvA kUNikaM dvikrozImapasArayAmAsa / tato jAtavizvAso lokaH kUpamaNDUkabuddhiH kUrmanyAsazilAM yAvatstUpaM nirmUlamuccakhAna / tata: kUNiko dvAdazAbdayante vaizAlI babhaja / sA hi stUpaprabhAvAdeva duratikramA''sIt / tatazca kUNikaceTakayoyuddhaM nivRttam / etasyAmavasarpiNyAmevaM kadA'pi nA'bhUt / ____ atha kUNikazceTakaM kathayAmAsa-"Arya ! ceTaka ! pUjyo'si, tava priyaM kiM karomi" | ceTakazca viSaNNaH kUNikaM kathayAmAsa- "jayotsavotsuko'pi tvaM vilambena purIM pravizeH" / dUtena ceTakavaco jJAtvA ca kUNikaH kimetadyAcitamiti lajjitastathaiva svIcakAra / itazca ceTakasya dauhitra: sujyeSThAputraH sAtyakividyAdharastatrA''gato dadhyau-"zatrubhirluTayamAnA etA mAtAmahaprajAH kathaM drakSyAmi, tadenA anyatra nayAmi" / evaM vicArya sa vidyayA sarva tannagarIlokamutpATya puSpamAlyamiva lAlayan nIlavatparvate ninAya / dazamaM parva - dvAdazaH sargaH ......237 ceTakaca gale lohaputtalikAM baddhvA'nazanaM kRtvA'stAghajale praviveza / dharaNendreNa prazasyamAnadharmadhyAno mahAmanAH sa ceTako mRtyorabhItastasthau / tatra ca so'rhadAdIn smRtvA''locanAM kRtvA namaskAraparAyaNo vipadya svargaM yayau / kUNiko'pi tAM purI yuktagardabhairhalaiH kheTayitvA svAM pratijJAmapUrayat / tatazcampezastIrNapratijJo mahotsavena campApurI jagAma / anyadA ca vihArakramataH zrIvIrajinazcampAM prApya tatra samavAsarat / tatra ca kAlAdikumAramAtaraH putrazokAd viraktAH zreNikanRpabhAryAH zrIvIrajinapArve pravavrajuH / kUNiko'pi ca bhagavantaM vandituM tatsamavasaraNaM gatvA natvA yathAsthAnamupavizya labdhAvasaro racitAJjali: papraccha-"bhagavan ! AjanmA'parityaktakAmabhogAzcakriNa: kAM gati yAnti ?" / tataH prabhuruvAca-"tAdRzAzcakriNaH saptamI narakabhUmi yAnti" / tato mama kA gati vinIti kUNikena punaH pRSTo bhagavAnuvAca-"tvaM SaSThI narakabhUmiM yAsyasi" / tata: kimahaM saptamI narakabhUmi na yAsyAmIti kUNikena pRSTaH prabhuruvAca-"tvaM cakravartI nA'si" / tataH kUNika uvAca"bhagavan ! ki nA'haM cakrI ? cakritulyaiva na mama caturaGgiNI senA'sti ?" tata: prabhuruvAca-"tava cakrAdIni ratnAni na santi / ekena ratnenA'pi vinA na cakritvam" / tacchRtvotthAyA'bhimAnI kUNika ekendriyANi lauhAni mahAratnAni kArayAmAsa / tathA padmAvatI strIratnaM gajAdikAni ratnAnyapi ca sa mandabuddhiH svamanorathapIDita: kalpayAmAsa / tathA'tulyavikramaH sa bharatakSetraM sAdhayan kUNikaH krameNa vaitADhyaguhAM tamisrAmAsAdya svamajAnannunmatta iva
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - dvAdazaH sargaH pUrvabhRtAM zatatrayamavadhijJAninAM trayodazazatI, vaikriyalabdhimatAM saptazatI, anuttarakevalinAM manaHparyayiNAM ca paJcazatI, vAdalabdhimatAM catuHzatI, zrAvakANAmekonaSaSTisahastrayug laukA, zrAvikANAM sASTAdazasahasrikA trilakSI cA'bhavan / atha gautama-sudharmANI vihAya navasu gaNadhareSu mokSaM gateSu surA-'surAdibhi: sevamAna: prabhurvIrajino'pApAM nagarI jagAma // 12 // iti dazame parvaNi bhAvikumArapAladevacarita-abhayapravrajyAkUNikacarita-udAyirAjya-zrImahAvIrakevalivihAravarNanAtmako dvAdazaH sargaH // 12 // 238 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH durbhAgyagrasto daNDena guhAdvArakapATAni tristADayAmAsa / tadguhAdvArarakSakaH kRtamAladevazca tamuvAca-"ko'yamanAtmajJo mumUrSurguhAdvAraM tADayati ?" tata: kUNika uvAca-"ki mAM jigISumAgataM na vetsi? ahamazokacandranAmA cakrI jAto'smi" | tataH kRtamAladeva Aha-"dvAdaza cakriNo'bhavan / tvaM mRtyuprArthako'si, budhyasva, te svastyastu" / tataH kUNika uvAca"ahaM trayodazazcakrI kRtapuNya utpanno'smi / loke puNyairna kimapi durlabham / mama parAkramaM na jAnAsi / imAM guhAmudghATitadvArAM kuruSva, anyadA na tava kSemam" / tata AdhidaivikadoSagrastamivA'sambaddhabhASiNaM kUNikaM kRtamAlaH sadya eva krodhAd bhasmasAccakAra / evaM vipadyA'zokacandro nRpaH SaSThI narakabhUmiM jagAma / na hyarhatAM vacanaM jAtucidanyathA bhavati / evaM kUNike nAmazeSatAM gate mantriNastatputramudAyinaM rAjye nyadadhuH / udAyyapi prajA nItyA pAlayAmAsa / jainazAsanaM ca pRthivyAM prathayAmAsa / tasya svasthAnasthitasyA'pi pratApamasahiSNavo vairinRpA ghUkA iva girikandare'vAtsuH / tasyodAyino dharmadAnayuddhabhedairvIratvaM loke rAjJAM nidarzanaM jAtam / tasya kadA'pi svaparacakrajaM bhayaM nA'bhUt / kintu sa sadA zrAvakavratakhaNDanAd bhayamiyAya / sa catuSpavyayA' caturthAditapaHparAyaNaH pauSadhagRhe svasthaH sa sAmAyika sthastasthau / tasya hRdaye ca sadA'rhan devo guruH sAdhuriti mantrAkSaramiva jAgati sma / tathA sa sadA zrIvIrajinadezanAM zRNoti sma / evaM prabhorAkevalotpattermahI viharato vIrajinasya parivAre sAdhUnAM caturdaza sahasrANi, sAdhvInAM SaTtriMzatsahasrANi, caturdaza
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH atha devA apApAnagaryAM prAkAratrayavirAjitaM ramaNIyaM prabhoH samavasaraNaM cakruH / prabhuzca nijAyuSo'ntaM jJAtvA caramAM dezanAM kartuM tatra yathAvidhi pravizya ratnasiMhAsane prAGmukha upAvizat / surA'surAdayazcA'pi yathAsthAnamupavivizuH / apApAnagarezvarazca hastipAla: prabhuM samavasRtaM jJAtvA samAgatya natvA pura upaviveza / tatazca prabhu natvA bhaktyA stutvA ca viramya zakre nijAsane samupaviSTe'pApApurIpatirhastipAlanRpo'pi bhaktyA stutvA nijAsanamalaJcakAra / tatazcaramatIrthakRt prabhurvIrazcaramAM dezanAmakarot / iha catvAraH puruSArthAH / teSu prANinAM puruSArthabhUtau kAmA-'rthoM vastuto'narthabhUtAveva / pAramArthiko'rtha eko mokSa eva / tasya hetuH saMyamAdirdazavidho dharmaH / saMsAro duHkhabhUyiSThaH / mokSazca zAzvatA'nantasukhamayaH / tatra bhavatyAgasya mokSaprAptezca dharmaM vinA na sambhavaH / yathA pagurapi kramAd dUraM mAgaM gacchet tathA bhUrikarmA'pi jano dharma zrito mokSamApnuyAt" / evaM dezanAM kRtvA prabhuviratavAn / atha puNyapAlAkhyo maNDalezo natvA prabhumuvAca-'bhagavan ! mayA'dya gajo vAnaraH kSIradrumaH kAkaH siMha: kamalaM bIjaM ghaTazcetyaSTau svapnA dRSTAH / tena ca bhIto'hamiti tatphalamAkhyAtumarhasi" / tataH dazamaM parva - trayodazaH sargaH 241 zrIvIrajina uvAca-"vivekavantaH santo'pi zrAvakA ataH paraM gajA iva kSaNikasukhagRdhnavo bhUtvA gRhe nivatsyanti / paracakrabhaye daurgatye vA samupasthite pravrajyAM na gRhISyanti gRhItAmapi ca kusaGgavazAt tyakSyanti / viralA eva kusaGge satyapi vrataM pAlayiSyanti / etad gajasvapnaphalam / prAyo vAnarA ivA'sthirapariNAmA alpasattvA AcAryaprabhRtayo gacchasthA vrate pramAdino bhaviSyanti / te dharmasthAnitarAnapi viparItapariNAmAn kariSyanti / viralA eva dharmaprayAsaparAyaNA bhaviSyanti / ye vA svayamapramAdinaH zithiladharmasUpadezaM pradAsyanti / te grAmyairgAmasthanAgaravat tairupahasiSyante / ataH paramevameva pravacanAvajJA bhaviSyati / etat kapisvapnaphalam / kSIradrumatulyA: zAsanaprabhAvakA: zrAvakAH sukSetre dAtAraH pratAraNaparailiGgibhI rotsyante / siMhavat sattvazAlino'pi mahAmunayasteSAM kumatInAM sArameyA ivA'sattvazIlA: pratibhAsyanti / babUrasamA liGginaH sukhavihitavihArakSetrarIti grahISyanti / etat kSIradrumasvapnaphalam / prAyo dharmArthino'pi munayo dhRSTasvabhAvA dIrghikAjaleSu kAkA iva gaccheSu na raMsyante / tathA'nyagacchikaiH pratAraNaparAyaNaiH saha vihariSyanti / ebhirgamanaM yuktamityupadezakAMzca te nitAntamupadroSyanti / etat kAkasvapnaphalam / siMhatulyaM nijamataM jAtismaraNAdivirahitaM sadasmin dharmajJavajite bharatavane vinAzameSyati / jinamataM hi kutIrthikazvApadAdibhirna jAtucidabhibhavameSyati / kintu mandabuddhayo liGgina
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH eva svazarIrotpannAH kRmaya iva tad nAzayiSyanti / liGgino'pi ca prAkprabhAvAt siMhatulyAH zvApadasadRzaiH kutIrthikairna jAtucidabhibhavameSyanti / etat siMhasvapnaphalam / kamalAkareSu surabhINi kamalAnIva sukuleSUtpannAH prANino dhArmikA na bhaviSyanti, dhArmikA api ca kusaGgato grAmAvakarotpannagardabhAbjavadanyAdRzA bhaviSyanti / tathA dharmasthA api bhavyAtmAnaH kudeze kukule saMjAtA ityevamanupAdeyA bhaviSyanti / etat kamalasvapnaphalam / yathoSare bIjabuddhayoptamabIjaM na phalAya tathA kupAtre kalpabuddhyA'kalpyAni vapsyanti / yathA vA ko'pi kRSIvalobuddhikRtameva kSetre ghRNAkSaranyAyAdabIjAntargataM bIjaM vapet tathA zrAvakA ajJAnAH pAtre dAnAtmakamakalpanAntargataM kalpaM kariSyanti / etad bIjasvapnaphalam / kSamAdiguNapallavopetAzcAritrajalapUrNA alpA eva munayo ghaTA ivaikAntasthA bhaviSyanti / tathA malinA ghaTA iva zithilAcAracAritrA liGgino bahavo yatra tatra bhaviSyanti / te ca dveSAdigrastA munibhiH kalahaM kariSyanti / tena ca loke dvayoreva sAmyaM syAt / gItArthA liGginazca sAmyenaiva grahilena jalenA'grahilo'pi grahilo nRpa iva vyavahariSyanti / tathAhi - pRthivIpure pUrNo nAma nRpa AsIt / tasya ca matimAn subuddhirnAma sacivo'bhavat / sa ca nimittajJaM lokadevaM bhAvinaM kAlaM papraccha / tato naimittika uvAca - "mAsAt pazcAd mahAvRSTirbhaviSyati / tajjalaM ca yaH pAsyati sa sarvo'pi grahilo 243 dazamaM parva trayodazaH sargaH bhaviSyati / kiyatyapi kAle gate ca suvRSTirbhaviSyati / tajjalapAnAcca lokaH punaH sajjo bhaviSyati / "tacchrutvA ca sacivastadvRttaM nRpAya vyajijJapat / nRpazca paTahaghoSaNayA tadvRttaM loke khyApayitvA tajjalasaGgrahArthamAdideza / loke'pi tathA cakAra / anantaraM ca nimittajJoktadine vRSTirjAtA / kiyatyapi kAle gate ca lokAnAM prAk saGgRhItaM jalaM samAptam / nRpasya sacivasya ca kevalaM saGgRhItaM jalamavaziSTamAsIt / lokAH sAmantAdayazca prAk saGgRhItajalavyayAdagatyA navaM jalaM papuH / tena ca te sarve grahilA jAtA: svairaM nanRturjagurjahasurvividhaM viceSTayAmAsuzca / kevalaM nRpA - 'mAtyAveva svasthAvabhUtAm / tataste sAmantAdyA nRpA'mAtyau svavilakSaNau dRSTvA mantrayAmAsuH - "nUnaM nRpA-'mAtyau grahilau / tasmAd visadRzaceSTitAvimau dUrIkRtyA'nyau svasadRzau nRpA'mAtyau sthApayiSyAmaH " / mantrI ca teSAmuktaprakAraM mantraM jJAtvA nRpAyA''khyat / tato nRpa uvAca-"kathaM tebhya AtmarakSA kAryA ? lokavRndaM hi nRpavadevA'vazaM bhavati / tato mantryuvAca - " grahilaiH saha grahilIbhUyaiva kathaJcit sthAtavyam / anyo na ko'pi trANopAyaH / etadeva samayocitam" / tatastau nRpA'mAtyau kRtrimarUpeNa grahilIbhUya teSAM madhye nijasampadaM rakSantau vartanaM cakratuH / anantaraM ca sukAle jAte suvRSTau satyAM ca navodakaM pItvA sarve mUlaprakRtisthA: svasthA babhUvuH / evameva duHSamAkAle gItArthA liGgibhiH saha sadRzIbhUya zubhasamayaM pratIkSamANAH sthAsyanti" / evaM svapnaphalaM zrutvA mahAzayaH puNyapAlaH prabuddhaH pravrajyAM gRhItvA kramAd mokSaM prApa /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM parva - trayodazaH sargaH 245 244 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha bhagavantaM vIrajinaM praNamya gaNadharo gautama uvAca"tRtIyArakaparyante'rhannRSabhasvAmyabhavat / catuthari cA'vasapiNyAM bhavantaM yAvadajitAdayastrayoviMzatirahanto'bhavan / ataH paraM paJcamAre duHSamAkhye yad bhAvi kRpayA tadAkhyAtumarhasi" / tato vIrajina uvAca-"mama nirvANAt sArdhASTamAsasahiteSu triSu varSeSu gateSu paJcamArakapravezo bhAvI / mannirvANAdekonaviMzatau varSazateSu caturdazAbdyAM ca gateSu mlecchakule caitramAse'STamIdine viSTikaraNe pATaliputre kalkI nRpo bhAvI / sa rudranAmnA caturmukhanAmnA ca khyAto bhaviSyati / tadAnIM ca mathurAnagare rAma-kRSNayorAyatanaM vAtAhatajIrNavRkSavadakasmAd nipatiSyati / kASThe ghuNA iva ca krUramatike tasmin nRpe sadA krodha-mAna-mAyA-lobhAH kaSAyAH svAbhAvikA bhaviSyanti / tadAnIM ca loke cauranRpavirodho nRpabhayaM gandharasakSayo durbhikSamItiravRSTizca bhaviSyanti / tadAnIM cA'STAdazA'bdAni mArI tAvantyeva ca mahAmArI bhaviSyati / tataH paraM ca krUrAtmA kalkI nRpo bhaviSyati / sa ca pure bhraman paJcastUpAn nirIkSya pArzvasthAn janAn kenaite nirmitA iti prakSyati / ____ tataste kathayiSyanti-"purA vizvavikhyAto nando nAma dhanaiH kuberatulyo nRpo babhUva / teneha stUpeSu bhUri hiraNyaM nikSiptamasti / ko'pi nRpo'dyAvadhi tadAdAtuM kSamo na babhUva" / kalkI ca tacchrutvA svabhAvalubdhastAn stUpAn khAnayitvA suvarNaM grahISyati / tatazca sa dhanArthI puraM sarvataH khAnayiSyati / sarvAn nRpAMzca sa tRNavad gaNayiSyati / tadAnIM ca kalkinRpeNa khanyamAnAyA: svanagarabhUmeH prastaramayI lavaNAdevI gaurutthAsyati / sA ca catuSpathe'vasthitA bhikSArthaM gatAgataM kurvato munIn zRGgAgrabhAgeNA''ghaTTayiSyati / tena ca vRddhA "bhAvinaM jalopadravamasau sUcayati, tadanyatra kvA'pi vrajate"ti vadiSyanti / tacchrutvA ca katipaye munayastato'nyatra vihariSyanti / katipaye ca bhakta-vastrAdilubdhAstatraiva sthitAH kathayiSyanti-"nanu yacchubhamazubhaM vA kAlavazAt karmavazAd vA bhAvi tad nivArayitumindro'pi na kSamaH" / kalkinRpazca sarvAn pAkhaNDinaH karaM yAciSyate / sArambhaparigrahAzca te karaM tasmai pradAsyanti / tataH sa lubdho nRpo'nyaiH pAkhaNDibhiH karo dIyate yUyaM kiM na dattheti vadan munIn rotsyati / tato munayastaM vadiSyanti-"nRpa ! vayamakiJcanAH bhikSAsevino dharmalAbhaM vihAya kimanyat tubhyaM dadmahe / nRpo brahmaniSThAn munIn rakSan tatpuNyaSaSThAMzena yujyate iti purANe'pi kathitamasti / tasmAdasmAdanAcArAd virama / anyathA'nena durvyavasAyena pure rASTre cA'zubhaM syAt" / evaM sAdhuvacanaM zrutvA sa kalkinRpo yamarAja iva bhrakuTIkarAlamukha: kopameSyati / tatastaM nagare devatA: "pApa ! munIn yAcamAno martukAmo'si kimi"ti tarjayiSyanti / tata: siMhagarjanena gaja iva devatAvacasA bhIta: sa kalkI praNAmapUrvakaM tAn munIn kSamayiSyati / tadAnIM ca pratidinaM kalkinRpasya purakSayasUcakA bhUyAMso bhayaGkarA utpAtA bhaviSyanti / tatra ca saptadazA'horAtrAn megho varSiSyati / gaGgApravAhazca taTamatikramya tannagaraM plAvayiSyati / tatra coccasthale ko'pyAcAryaH prAtipadAkhyaH saGghaloko nagarajanazca kalkinRpazca sthAsyanti / sarvataH prasaratA gaGgApravAhajalena bahavaH purajanA paJcatvaM yAsyanti / jalopasarge nivRtte ca kalkinRpo nandadravyeNa punarapi
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH tannagaraM navaM kariSyati / tatra caityAni bhaviSyanti munayo vihariSyanti / sasyasamRddhisAdhanaM vAridazca kAle varSiSyati / tadAnIM ca drammeNa kumbhalAbhe'pi janaH sasyaM na kreSTAte / evaM kalkini zAsati paJcAzadabdIM subhikSaM bhaviSyati / punarapi kalkinRpa AsannamRtyuH sarvAn pAkhaNDino munIMzca liGgAni tyAjayetyupadroSyati / tathA sa sasaGkaM prAtipadamAcAryaM govATake kSiptvA bhikSAyAH SaSThaM bhAgaM yAciSyate / tataH saGghaH zakrArAdhanArthaM kAyotsargaM kariSyati / zAsanadevyazca kalkinaM na kalyANAyedamiti bodhayiSyanti / zakrazca saGghasya kAyotsargaprabhAveNa kampitAsano vRddhabrAhmaNarUpeNA''gatya sabhAyAM siMhAsanAsInaM kalkinRpaM kathayiSyati-" kathaM nu tvayaite munayo ruddhA: ?" tataH kalkI kathayiSyati "mannagaravAstavyA ime bhikSASaSThAMzamapi karaM na yacchanti / pAkhaNDA hi sarve mama karadAH, amI naiva / duSTA gauriva balAd dogdhuM vATake niruddhAH " / tataH zakrastaM vadiSyati - " eSAM na kimapyasti ete bhikSAMzamapi na kadA'pi kasyA'pi dAsyanti / bhikSubhyo bhikSAMzaM yAcamAnastvaM kiM na lajjase ? tadamUn muJca / anyathA tava mahAnanartho bhAvI " / tadvacasA kupitazca kalkI bhaTAn dvijaM galahastena nirvAsayitumAdekSyati / tatazca zakraH pApaM kalkinaM capeTAprahArAt sadyo bhasmasAtkariSyati / evaM varSANAM SaDazItimAyuH pUrayitvA kalkinRpo duSpariNAmAyAM narakabhUmau nArako bhaviSyati / zakrazca kalkiputraM dattaM jainaM dharmaM bodhayitvA rAjye sthApayitvA saGgha vanditvA ca svasthAnaM gamiSyati / dattazca piturghoraM pApaphalaM zakrazikSAM ca smaran mahIM dazamaM parva trayodazaH sargaH jinacaityavibhUSitAM kariSyati / tataH paraM paJcamArakaparyantaM jinadharmasya niravacchinnA pravRttirbhAvinI / idaM bharatakSetramarhatkAle grAma-nagarAdizobhitaM dhana-dhAnyasamRddhaM svargatulyamabhUt / tasmin kAle grAmA nagaratulyA, nagarANi svargasamAni, gRhamedhino nRpatulyA, nRpAH kuberopamA, AcAryAzcandratulyAH, pitaro devatopamAH, zvazvo mAtRsadRzyaH zvazurAH pitRnibhA, janAH satyazaucaparA, dharmA'dharmavivekasampannA, vinayino, gurudevapUjakA, svadArasantuSTAzcA'bhavan / vijJAnaM vidyAkulaM ca pUjitamAsIt / paracakretidasyuprabhRtibhyo bhayaM navaH karazca nA'bhUt / nRpA jinabhaktAH kutIrthikA ninditA upasargAdIni dazA'pyAzcaryANi ca babhUvuH / 247 tataH paraM duHSamAyAM kaSAyairluptadharmAzayo'pamaryAdazca jano bhAvI / kramazo gacchati kAle cordhvamUrdhvaM lokaH kutIrthikapratAritamatirahiMsAdivarjito bhAvI / tadAnIM ca grAmAH zmazAnatulyA, nagarANi pretalokatulyAni, kuTumbino dAsopamA, nRpA yamadaNDasadRzA bhaviSyanti / nRpA hi lubdhA nijabhRtyAnAM bhRtyAzca janAnAM dhanaM grahISyanti / evaM mAtsyo nyAya: pravartsyati / ye'nRpAste madhye madhyAzcA'ntimA bhAvinaH / dezAzca sadA dolAyitAH syuH / tadAnIM hi caurAzcauryAd nRpAzca kareNa prajAH pIDayiSyanti / vyApAriNo bhUtagrahaprAyA adhikAriNo laJcAlubdhAzca bhaviSyanti / svArthamAtraparAyaNo janaH svajanavirodhI parArthaparAGmukhaH satyalajjA-dAkSiNyavarjitazca bhAvI / ziSyA gurUn nA''rAdhayiSyanti / guruzca ziSyeSu zrutajJAnopadezaM na kariSyanti / evaM gurukulavAsa: kramAd viluptaH syAt / mahI bahusattvavyAptA lokazca dharme
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mandamatirbhAvI / devA: pratyakSA na syuH / sutAH pitRRn na mAnayiSyanti / snuSAH sIbhUtAH syaH, zvazvazca kAlarAtritalyA bhaviSyanti / kulavadhvazca luptalajjA netravikArAsaijalpairaparaivilAsaizca vezyAmadha: kariSyanti / tadAnIM ca zrAvaka-zrAvikAhAnizcaturdhA dharmalopazca syAt / sAdhUnAM sAdhvInAM ca parvadineSvapi nimantraNaM na bhavet / dharmakArye'pi kUTatulI kUTamAnaM zAThyaM ca bhAvi / sajjanA duHsthAH syuH, durjanAH susthAH sthAsyanti / tadAnIM ca maNi-mantrauSadhi-tantravijJAnAnAM dhanAnAmAyuSAM phala-puSparasAnAM rUpasya zarIronnaterdharmANAM zubhabhAvanAnAmanyeSAM ca paJcamArake hAso bhaviSyati / / SaSThe're ca tato'pyadhikatayA tadbhAvi / evaM kAle gacchati puNye kSIyamANe yasya matidharme bhAvinI tasya jIvitaM saphalam / duHSamAyAM bhArate duHprasahAkhya AcAryaH, sAdhvI phalguzrI gila: zrAvakaH, satyazrIH zrAvikA, vimalavAhano nRpaH, sumukhyAkhyo mantrI caite mukhyA bhAvinaH / te ca ranidvayapramANadehA viMzativarSAyuSazca syuH / duSprasahAdInAM caturNAM SaSThaM sukhyaM tapaH syAt / ____ tadAnIM ca dazavaikAlikajJa eva caturdaza pUrvabhRt syAt / saduSprasahaM yAvat saGgha tIrthaM ca prabodhayiSyati / tato'gre yo dharmo nAsti sa eva dharmaH pravarteta / yazcaiSa dharmo nAstIti vadiSyati saGghana saGghabahiSkRto bhaviSyati / duSprasahazca gRhe dvAdazAbdI vrate cA'STAbdImatItya paryante'STamabhaktena vipadya saudharma kalpaM gamiSyati / tathA pUrvAhna cAritrasya madhyAhne rAjadharmasyA'parAhne'gnezca samucchedo bhaviSyati / evamekaviMzativarSasahasrANi duHSamAkAlaH / dazamaM parva - trayodazaH sargaH 249 ekAntaduHSamAkAlo'pyetAvAn bhaviSyati / tatra dharmatattve samucchinne jagati hAhAkAraH pravarteta / lokazca pazuvad mAtA-putrAdivyavasthAvarjita: syAt / anilAzca tIkSNA rajobahulA apriyAzca vAsyanti / dizazca rAtrindivaM bhayaGkarA dhUmAyitAzca syuH / candro'tizItalAn kiraNAn sUryazcA'tyuSNAn prasArayiSyati / lokazcA'tizItoSNabAdhita: klezameSyati / tadAnIM ca meghA virasAH kSArameghA amlameghA viSameghA agnimeghA vajrameghAzca svasvAnurUpaM varSiSyanti / yena lokAnAM kAsa-zvAsa-zUla-kuSTha-jalodara-jvaraziraH pIDAdayo mahArogA bhaviSyanti / jala-sthalA-''kAzacAriNastiryaJco duHkhena sthAsyanti / kSetra-vana-vATikA-taru-tRNa-latAdInAM saMkSayo bhvet| vaitADhyamRSabhakUTaM gaGgAM sindhuM ca vihAya sarva parvata-gartta-nadyAdikaM samIbhaviSyati / bhUmizca kadAcid rajobahulA kadAcit kardamabahulA kadAcidaGgAramarmarasannibhA bhasmarUpA ca bhaviSyati / puruSAH striyazca ralipramANA durvarNAH paruSoktiparA rogapIDitAH krodhinastArasvarAzcipiTanAsikA nirlajjA vastraparidhAnahInAH syuH / tatra puruSANAmAyurvizatiH varSANi, strINAM ca SoDazavarSANi syuH / strI SaDvaryaiva garbha dhArayiSyati duHkhaprasavA ca bhaviSyati / SoDazAbdikAzca putra-pautrAdiparivRtAH sthavirAH syuH / vaitADhyaparvate ca bilavAsA bhaviSyanti / tatra bIjamAtrapramANAstiryaJco bhaviSyanti / tadAnIM ca sarve manuSyAdyA mAMsabhakSaNaparAyaNAH krUrA vivekavarjitA bhvissynti| tadAnIM gaGgA-sindhunadyorjalaM rathamArgamAtraM syAt / tacca syandanmatsyakacchapavyAptaM syAt / tatra manuSyA rAtrAvAgatya
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH matsyAdIn gRhItvA sthale sthApayiSyanti / divase ca sUryatApapakvAMstAnanyarAtrimadhye bhakSayiSyanti / evameva te sadA'pi bhokSyanti / tadAnIM dadhyAdikaM puSpaM phalamannaM zayyA - ''sanAdikaM vA na syAt / bharatairavataiSu dazasvapyevaM duHSamA syAt / atiduHSamA'pyekaviMzatyabdasahasrikA syAt / 250 avasarpiNyAM hi yAvantyopAntyAvarau tAvutsarpiNyAM svaprabhAvAt prathama-dvitIyau bhavataH / utsarpiNyAM duHSamaduHSamAntyasamaye pRthak pRthak saptAhavarSiNaH paJcameghA bhAvinaH / tatra prathamaH puSkaro megho bhUmi niryApayiSyati / dvitIyaH kSIradhIrAkhyo megho dhAnyAnyutpAdayiSyati, tRtIyo ghRtameghanAmA meghaH snehamutpAdayiSyati / caturtho'mRtameghAkhyo megha auSadhyAdikaM janayiSyati / paJcamo rasameghAkhyo meghazca pRthivyAdInAM rasaM janayiSyati / evaM paJcatriMzataM dinAni yAvat saumyadurdinA vRSTirbhaviSyati / bilavAsinazca vRkSa - latauSadhi- haritAdikaM dRSTvA muditA bilebhyo niHsariSyanti / te ca vakSyanti bharatabhUmiH puSpaphalAdisampannA jAtA / ataH paraM mAMsaM na bhakSaNIyam / yazca mAMsabhojI sa pariharttavyaH " / yathA yathA ca kAla AgamiSyati tathA tathA bharate rUpa - saMhananA -''yUMSi vRddhimeSyanti / vAtA Rtavo jalAni ca sukhakarANi bhaviSyanti / krameNa ca tiryaJco manuSyAzca nirAmayA bhaviSyanti / duHSamAnte prAgbharatabhUmimadhye sapta kulakarA bhaviSyanti / te ca nAmnA kramAd vimalavAhanaH sudAmA saGgamaH supArzvo dattaH sumukhaH saMmucizca / tatra prathamo vimalavAhano jAtismaro rAjyArthaM grAma-purAdIn nivezayiSyati / gajA 'zva - gavAdIn saGgrahISyati, dazamaM parva trayodazaH sargaH 251 zilpAni prakaTayiSyati, vyavahAraM lipIgaNitAdikaM ca prakaTayiSyati / dugdha-dadhyAdau dhAnyeSu vahnau cotpanneSu sa hitakRt kulakaro lokAnAM randhanAdikamupadekSyati / duHSamAyAM vyatItAyAM zatadvAre mahAnagare bhadrAkhyAyAM bhAryAyAM saMmucernRpasya putraH zreNikajIva: padmanAbho janma- mAnAdinA mama tulyastIrthakaro bhaviSyati / tataH paraM ca pUrvavajjinezvarA bhaviSyanti / te ca prAtilomyena pUrvajinasamAH syuH / tatra zreNikajIvaH padmanAbho jinaH prathamaH supArzvajIvo dvitIyaH zUradevo jinaH, poTTalijIvastRtIyaH supArzvo jina:, dRDhAyuSo jIvazcaturthaH svayaMprabhurjinaH kArtikajIvaH paJcamaH sarvAnubhUtirjina:, zaGkhajIvaH SaSTho devazruto jina: / nandajIvaH saptama udayAkhyo jinaH, sunandajIvo'STamaH peDhAlo jina:, kekasIjIvaH navamaH poTTilo jinaH reyalIjIvaH dazamaH zatakIrtyAkhyo jinaH satyakijIva ekAdazaH suvrato jina:, kRSNasya vAsudevasya jIvo dvAdazo'mamo jinaH / baladevasya balabhadrasya jIvastrayodazo niSkaSAyo jinaH, rohiNIjIvazcaturdazo niSpulAko jinaH, sulasAjIva: paJcadazo nirmamo jina:, revatIjIvaH SoDazazcitragupto jinaH, gavAlijIva: saptadazaH samAdhirjinaH, gArgalijIvo'STAdazaH saMvaro jinaH / dvIpAyanajIva ekonaviMzo yazodharo jinaH karNajIvo viMzatitamo vijayo jina: nAradajIva ekaviMzo mallo jina:, ambaDajIvo dvAviMzo devo jinaH, dvAramadajIvastrayoviMzo'nantavIryo jinaH, svAtijIvazcaturviMzo bhadrakRdAkhyo jinaH ityete jinA bhAvinaH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathA dIrghadanta-gUDhadanta-zuddhadanta-zrIcandra-zrIbhUti-zrIsomapadma-mahApadma-dazama-vimala-vimalavAhanA-'riSTAkhyAzcakriNazca kramAd bhAvinaH / tathA nandi-nandimitra-sundarabAhu-mahAbAhuatibala - mahAbala - bala-dvipRSTha - tripRSThAkhyA navA'rdhacakriNo bhaviSyanti / tathA balarAmA api kramazo vardhamAnaprakarSA jayantA'jita-dharma-suprabha-sudarzanA-''nanda-nandana-padma-saGkarSaNAkhyA bhaviSyanti / pratyardhacakriNazca tilaka-lohajaGga-vanajaGga-kesaribali-prahalAdA-'parAjita-bhIma-sugrIvAkhyA bhAvinaH / evamete utsarpiNyAM triSaSTiH zalAkApuruSAH" / ___ evamuktavantaM zrIvIrajinaM sudharmA gaNadharo natvA kevalAdibhyaH kiM kutrocchedaM prApsyatIti papraccha / tataH zrIvIrajina uvAca-mama nirvANAt kiyatyapi kAle gate jambUnAmnastava ziSyAdUvaM kevalaM na bhaviSyati / kevale ucchinne ca manaHparyAyaH, pulAkalabdhiH, paramAvadhizca, kSapakopazamazreNyAvAhArakaM zarIraM, jinakalpaH, saMyamatrayaM cocchedameSyanti / tava ziSyo jambUzcaturdaza pUrvabhRt siddhimeSyati / jambUziSyaH prabhavazca sarvapUrvabhRd bhaviSyati / tacchiSyaH zayyambhavo dvAdazAGgabhRd bhaviSyati / sa zrutAbdheruddhRtya dazavaikAlikaM granthaM kariSyati / tacchiSyo yazobhadraH sarvapUrvabhRd bhAvI / tacchiSyau sambhUta-bhadrabAhU api sarvapUrvabhRtau bhaviSyataH / sambhUtaziSyaH sthUlabhadraH sarvapUrvabhRd bhaviSyati / tataH paramantimA catuHpUrvI vyucchedaM yAsyati / tataH paraM mahAgiri-suhastyAdyA vajrAntA dazapUrviNastIrthasyA'sya pravartakA bhaviSyanti" / evamuktvA prabhuH samavasaraNAd nirgatya hastipAlanRpasya zulkazAlAM gatvA rAtrAvAtmano mokSaM jJAtvA dadhyau-"aho ! gautamasya mayi nirapAyo mahAn snehaH / sa ca tasya kevalajJAna dazamaM parva - trayodazaH sargaH vighnabhUtaH samucchedyaH" / evaM vicArya vIraprabhurgautamamuvAca"parasmin grAme devazarmA dvijo'sti, sa tvayA bodhaM prApsyati, tadarthaM tvaM tatra gaccha" / gautamazca prabhorAdezaH pramANamityuktvA praNamya ca gatvA prabhuvacanaM pAlayAmAsa / *kat atha prabhustadAnIM kArtikAmAvAsyA rAtrezcarame kSaNe svAtinakSatre pravarttamAne kRtaSaSTho bhaviSyatkalyANapradAni paJcapaJcAzamadhyayanAni sadya: phalapradAni ca tAni tAvanti jagau / praznavyAkaraNavaNa SaTtriMzatamadhyayanAnyuktvA tribhuvanagururvIrajinaH pradhAnaM nAmA'dhyayanaM bhAvayAmAsa / surendrAdayazca prabhorvIrajinasya nirvANasamayamAsanakampato jJAtvA saparicchadAstatrA''jagmuH / tatra zakro'zrupUrNanetro vIrajinaM praNamya kRtAJjaliruvAca"prabho ! tava garbhe janmani dIkSAyAM kevale ca hastottaranakSatramabhUt / adhunA tu bhasmakagraha udeSyati / tava vipadyamAnasya janmanakSatraM krAman so'zubhagraho varSANAM sahasradvayaM yAvat tava santAnaM bAdhiSyate / tatasvijagadIza ! tasya durgrahasya saGkramaNakSaNaM pratIkSasva / yathA sa tvatprabhAvena viphalo bhaviSyati / ye hi tvAM hRdi dhArayanti teSAM duHsvapnA apazakunAni durgrahAzca zubhatAM yAnti / yatra tu tvaM sAkSAt sthito bhavasi tasya kiM vaktavyam ? tataH prasIda, kSaNaM tiSTha, yathA durgrahopazamo'stu" / tato vIraprabhuruvAca-"zakra ! ko'pyAyuH sandhAtuM nezvaraH, tadetajjAnannapi tIrthapremamohitaH kimevaM vadasi ? duHSamAyAH pravarttanAt tIrthabAdhA bhAvinyeva / tadbhavitavyatAnusAreNa bhasmakagrahodayo'bhUt / evaM zakraM bodhayitvA prabhuH sArdhaSaNmAsonAM triMzadvarSI kevalitve
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH paripAlya paryaGkAsanastha: kAyasya bAdare yoge sthito bAdarau vAGmanoyogau ruddhvA vapuSaH sUkSmaM yogamAzritya bAdaraM kAyayogaM ruddhvA sUkSmau vAG-manoyogAvapi ruddhvA tRtIyaM sUkSmakriyaM zukladhyAnaM cakre / tataH prabhuH sUkSmaM kAyayogaM nirudhya caturthaM samucchinnakriyaM zukladhyAnaM prapannavAn / tena dhyAnena ca paJcahUsvAkSaroccAraNakAlapramANena caturthapuruSArthasahacAriNairaNDabIjavad bandhAbhAvAdUrdhvaM gacchan svabhAvarjunA mArgeNA'dvitIyaM mokSaM jagAma / tadAnIM ca nArakANAmapi kSaNaM sukhamabhUt / ye nArakAH kadA'pi sukhalavamapi na bhajanti / tadAnIM ca candranAmA vatsaraH, prItivardhanAkhyo mAso, nandivardhanAhvayaH pakSo'gnivezanAmA vAsarazcA'bhUt / sa vAsara upazama ityaparAbhidhAnaH, sA rAtrizca devAnandAkhyAH nairRtItyaparAkhyA, lavazca so'rcya ityAkhyaH, zuklAkhyaH prANaH, zuddhanAmA stokaH, sarvArthasiddhAkhyo muhUrto, nAganAma karaNaM cA'bhavan / tadAnIM cA'pratividheyaH kunthunAmajanturaspando dRggocaraH spandamAnazca duggocara udapadyata / tAM dRSTvA ca sAdhavaH sAdhvyazca bahavaH 'saMyamo'taH paraM duSpAlo bhAvI'ti cintayA'nazanaM cakruH / rAjAnazca sarve tadAnIM prabhau jJAnadIpake nirvANe dravyadIpakAn racayAmAsuH / tatprabhRti ca loke dIpotsavAbhidhaM tatparva sarvato dIpamAlAkaraNAt tasyAM rAtrau pravartate / devAzcA'zrupUrNanetrA jagadgurorvapurnatvA svamanArtha zocanto'dUra evA'sthuH / atha zakro dhairyamAlambya nandanavanAdibhya AhRtairgozIrSacandanakASTherekAnte racayAmAsa / tathA zakraH svayameva kSIrodasAgarajalaiH prabhorvapuH snapayitvA divyenA'GgarAgeNa vilipya divye vAsasI ca paridhApya netrajalaiH punaH snapayannivoddadhe / vimAna dazamaM parva - trayodazaH sargaH varatulyAyAM zibikAyAM prabhorvapuH zakro devAsuraiH dRzyamAno nyadhAt / prabhorAjJAmiva ca zakrastAM zibikAM kathaJcid niruddhazokAvegaH samuddadhAra / tatra devAzca bandivRndAnIva jayajayArAvaM kurvanto divyAni puSpANi vavRSuH / tathA gandhAmbujalena pRthivIM paritaH siSicuH / gandharvA devAzca svAmiguNAn smAraM smAraM muhurmuhuH stuvantastArasvareNa jaguH / tathA devA: zokena nijavakSaHsthalamiva mRdaGga-paNavAdyAni zatazo vAdyAni dRDhaM tADayAmAsuH / surastriyazcA'bhinavA nartakya iva zokena skhaladgatayaH prabhoH zibikAgre nnRtuH| devAzca caturvidhA api divyairdukUlaihArAdibhiralaGkAraiH puSpamAlyaizca zibikAmAnacuH / bhaktizokasamAkulA: zrAvikAH zrAvakAzcA'pi ruditena sahaiva rAsakagItaM cakruH / sUrye'stamite kamaleSu mahatI nidreva sAdhuSu sAdhvISu ca zoko'tyantaM padaM cakAra / tataH zakraH prabhoH zarIraM zokazaGkunA gRhIta iva vidIryamANahRdayazcitAyAM nidadhau / agnikumArAzca citAmagni vicakruH vAyukumArAzcA'gnidIpanaM vAyu vicakruH / anye devAzca jvalantyAM tasyAM citAyAM gandhadhUpAn zatazo ghRta-madhukumbhAzca cikSipuH / tato meghakamArA mAMsAdiSu pradagdheSu kSIrodasAgarAdAhRtairjalaizcitAM drAg vidhyApayAmAsuH / tataH zakrezAnendrau prabhodakSiNA-'dakSiNe UrdhvadaMSTre camarabalIndrau cA'dhodaMSTre jagRhatuH / anye indrA devAzcA'nyadantAnasthIni ca jagRhuH / narAzca kalyANakAGkSayA taccitAbhasma jagRhuH / tato devAstasyAzcitAyAH sthAne kalyANasampadAM bhUmi paraM ratnamayaM stUpaM racayAmAsuH / evaM devAH prabhonirvANamahotsavaM kRtvA nandIzvare gatvA zAzvatArhatAmaSTAhnikAmahotsavaM cakruH / tathA te devA: svasvasthAnaM
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH gatvA svavimAnAntarvarttimANavastambhazikhareSu vRtteSu vajrasamudgeSu svAmidaMSTrAH sthApayAmAsuH / evaM zrIvIrajinasya gArhasthye triMzadabdI, vrate ca dvicatvAriMzadabdIti dvAsaptativarSANyAyurabhUt / zrIpArzvanAthasvAminirvANAt sArdhe varSazatadvaye gate ca zrIvIrajinasya nirvANamabhUt / itazca devazarmadvijaM bodhayitvA nivRtto gautamo devavArttayA svAminirvANaM zrutvA hRdaye dUyamAno dadhyau - "prabhuNA'hamekasya dinasya kRte kiM preSito'smi, iyatkAlaM prabhuM sevitvA'ntakAle nA'darzam / tadahamadhanyaH, tatra ye sthitAste dhanyAH / are! gautama ! tvaM vajramayo vajrAdadhiko vA'si yat prabhunirvANaM zrutvA'pi zatadhA na dIryase / yadvA'hamAdita eva bhrAnto'smi yad rAgavarjite rAgaM nirmame mamatvaM ca kRtavAn / kiM cA'mI rAga-dveSAdayo bhavahetavaH / tena kAraNenaiva tena parameSThinA te tyaktAH / IdRze nirmame prabhau ca mamA'pi mamatvenA'lam / munInAM tu samamatve'pi mamatvaM na yujyate / evaM zukladhyAnaparAyaNaH kSapakakSeNigato gautamaH kSaNAd ghAtikarmakSayAt kevalaM prApta: / tata: saH gautamo dvAdazavarSANi yAvat kevaladdhisampanno devaiH sevito bhavyAn prabodhayan rAjagRhe nagare gatvA kSINabhavopagrAhikarmA mAsamupoSito'nantakalyANAspadaM padamagAt / atha tasmin gautama gaNadhare mukte sudharmA gaNadharaH kevalaM prApya pRthivyAM bhavyAn cirakAlaM dharmamanvazAt / anyadA rAjagRhanagaraM prApta: sa nijamazeSaM saGghaM jambUsvAmimuneradhInaM cakAra / tasminneva nagare ca sa sudharmA gaNadharaH kSINASTakarmA caturthadhyAnamagno'nantasukhAspadaM zAzvataM padamagAt / dazamaM parva trayodazaH sargaH jambUprabhuzcA'ntimakevalI mahItale zrIvIroktamArgAgresarazcirakAlaM bhavyAn dharmaM prabodhya zAzvatamanantasukhaM padaM jagAma / trailokye'pi sAttvikeSu sarvamUrdhanyasya zrImadvIrajinasya prAgjanmamokSAvadhi sarvaM caritaM ko nAma vaktuM kSamaH ? tathA'pi pravacanAmbhodheragAdhasya kiJcillavaM gRhItvA mayA svAnyopakArecchayedRzaM kIrtitam // 13 // iti dazame parvaNi zrImahAvIranirvANagamanavarNanAtmakaH trayodazaH sargaH // 13 // 257 iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati zAsanasamrAT - bAlabrahmacAri - zrIkadambagiritAladhvaja - rANakapura- kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra samayajJa - zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi- prAkRtavizAradAcAryavarya zrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratna zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre dazame parvaNi samAptaM zrImahAvIracaritapratibaddhaM dazamaM parva // 10 // iti zrItriSaSTizalAkApuruSacaritagadyAtmakasAroddhAraH samAptaH // zrIrastu // zubhamastu //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama: i: bhAyuM rasoI coTalI mojaDI pAse zrIla-tijJam caMdananuM tilaka pachADato pAtheyam rasavatI zikhA upAnad *1} {{{{{{{{}}} kaThinazabdArthaH dazamaM parva koThAnuM phaLa zIMgaDuM mahAbalavALo UMco samUha DAMgara kAgaDAnI jema nAThA bagAsuM kholelA mukhavALo hAthI hoTha phADI nAkhela yuddhanI icchAvALo cakrano AgaLano bhAga bheTavuM bheTaluM keDI dvitIyaH sargaH mahImAAtina bhUtam pRthvIrupI strInA tilaka samAna cetanArahita vidAritaH yuyutsuH cakratumbam upahAraH upAyanam padmA niSparispandaH vizlathakezA ArAtrikam kSaumaM vAsaH sadhavA paLa: udvAhaH dArA ff: chUTA vALavALI AratI padmavastra saubhAgyavatI strI pratijJA vivAha strI bhAgya kaThinazabdArthaH aurdhvadehikam #1 1111 pArzvavartI prAjanam smaraH tRNoTajaH matsaraH upAlambhaH nIMda prAvRT paGkila: mahokSaH navA rAzIkRtya niketanam marelAnI maraNa tithie khavAtuM piMDAdi pAlakhI vIMjhaNo, paMkho uMcakAyelI tRtIyaH sargaH kho oTavuM darajI vAgoLavuM sevaka pAse rahenAra paroNI maithunanI icchA ghAsanI jhUMpaDI IrSyA Thapako mALo varSARtu kAdava moTo baLada coro Dhagalo karIne ghara kArpaTikaH ####### jAyApatI AbhIrI vAhakelI pherI pharanAra kApaDiyo musAphara maravAnI IcchAvALo phaNA Adeza AtaraDuM boraDInuM phaLa eka jAtanuM khaDa dhAnya vIMTaLAyela saragavo 259 boraDInuM jhADa deDakI thAMbhalo kuADI bAjapakSI dara gRhastha hoDI naukA vacceno thAMbhalo daMpatI bharavADaNa baLada doDAvavAnI ramata
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 261 saikatam | afpaTA: uSTrikA kausumbhavastram : parikhA capaTA nAkavALo UMTaDI pItAMbara karaMDiyo khAI gharAka, kharIdanAra paDIkuM ApavAnI IcchA bhAthuM kUtaro yUkA krAyakaH pratithi : paDavo, ekama dehalI UMbaro sUpaDuM vetriNI dvArapAla auSTrikaH UMTavALo ghad: garamIthI vyAkuLa pada; kamADa nUpurANi paganA jhAMjhara kaJcukI antaHpurano rakSaka nirvAsitA kADhI mUkAyela kAzazalAkA lokhaMDanI khIlI zlatham sandaMzaH sANasI paSyama: saf: vIMTI 260 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH retIvALo nadI | mRthvI : musAphara kinArAno bhAga choDa avistram durgandharahita zimbI phaLI, kodravaH kodarA, eka jAtanuM | purISaH viSThA dhAnya manAvatam aNasAMbhaLyuM sArameyaH mRgayamANaH zodhato satuSakulmASa: photarA sahitanA karparaH ThIkaruM aDadanA bAkuLA aSitam vAsI culukam khobo riraMsuH ramavAnI IcchAvALo samayA pAse chandya kapaTa, chala paryuSitam vAsI tittiriH tetara talI pAMzuvRSTiH dhULanI vRSTi upoSitaH upavAsI pipIlikA kIDI kulAla: kuMbhAra ghRtelikA ghImela cazvanozvane kADhavuM-phUbAvavuM vichI dhUnidhUratapaH dhULathI kharaDAyela paga skandhAvAram chAvaNI avidhyApitaH nahI bUjhavAyela vAta: vAvAjhoDuM naDi: lAkaDI bhUko dasyuH cora jAnudanam DhIMcaNa DUbe eTaluM pANI ayodhanaH hathoDo puttalikA pUtaLI jighAMsA haNavAnI IcchA dArudIkarA lAkaDAno Doyo kArazAlA luhAranI koMDha pakaDelI strI parighaH gadA, hathoDo caturtha: saH prajihIrghaH haraNa karavAnI vaMza (ram vAMzanI jALamAM IcchAvALo DhIluM puTakam ditsA zambalam aGgulIyakaH UrmikA garIyasI phalakam suraGgA udantaH purandaraH zacI vIMTI vadhAre moTI pATIyuM, DhAlA suraMga, bhoyaruM vRttAnta Indra indrANI zAlataruH bIjapuraH HUT jakhama mAtuliGgaH pAradRzvA karIram upaDhaukitaH gara: rALanuM jhADa bIjoruM bIjoruM pAragAmI chANa sAme mUkelo bANa grahaNa karavAnI IcchAvALo mahaH kariNI peTa vajanama: khajA jighRkSaH mahotsava hAthaNI hAthInuM baccuM laMgaDI hAthI bAMdhavAno thAMbhalo khaMjavALa mazkarIpUrvaka AlAnam paNa: sana: udAra kaNDUyanam sopahAsam varAva:
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kaThinazabdArthaH 13 ulUkaH sAMyAtrikAH AyasaH ghuvaDa dariyAI vepArIo loDhAthI banAvela dhaDa, mAthA vinAnuM zarIra UkharabhUmi kabandhaH vApI vAva bhekaH deDako dhIvaraH mAchImAra bhAgineyaH bhANeja viSUcikA UlaTI, kolerA tRNasaMstaraH ghAsano saMthAro gopuram nagarano daravAjo dazamaH sargaH vitAnam caMdaravo pAdaproJchanam pachIthu tUlikA ekAdazaH sargaH | USarabhUmiH | krIDanakam ramakaDuM dvAdazaH sargaH kuSTharogaH zikAra mRgayA yUkA pathArI saptamaH sargaH tAmbUlam mukhavAsa pratizrayaH upAzraya vardhakiH suthAra sAdhikSepam Akroza pUrvaka mAtaGgaH caMDAla valmIkaH rAphaDo mAkandaH AMbo nAkuzikharam rAphaDAno agrabhAga didRkSA jovAnI IcchA gurviNI garbhavatI cUtaphalam AMbAnuM phaLa parSad samAM vyAjaH bahAnuM khagaH pakSI tAlakam tALuM koDhano roga lakSma tUlapUrNikatarkuH 3nI pUrI bhATeno navamaH sargaH carakho hAlikaH aSTamaH sargaH pUyarasaH kSutaH chIMka prAjyam viyat AkAza kUrcikA raMga karavAnI pIMchI drAdhIyAn dIrgha, lAMbo samaya iSTakA iMTa sarvAbhisAraH caturaMga senAnuM yuddha prAkAraH oTa, vA mATe prayANa sauvidallaH aMtaHpurano rakSaka kAndizIka: palAyana mATe uddhartanam mAliza karavuM utsuka, Darapoka ghRtapUraH ghebara nyagrodhaH kalAyaH vaTANA lAkSA lAkha kalamaH DAMgara pippala: pIpaLAnuM vRkSa svastikamaNDUkI vizeSa zAnu nAma | kuTIraH jhUMpaDI vyaM4na, 5-5TI | kvacitam bagaDeluM, kutsita mazaka: kavacaharaH ghaNuM vAma kazA sAraNiH AlavAlam jhaDapI ghoDo poTalI ghelI kuntaH daNDapAzikaH lopvam javiH hayaH poTTalikA bhastrA nyAsIbhUtaH javanikA ibhI niSAdI anunIyamAnA paryaGkaH macchara bannara dhArI zake tevI uMmaravALo putra cAbUke nI, naI2 kyAro bhAlo, barachI sAMbeluM khADo humalo karavo beDIthI baMdhAyelA ati gaMbhIra, ghaNuM ja UMDuM ghuvaDa thApaNasvarUpa paDado hAthaNI mahAvata manAmaNA karAvAtI palaMga muzalaH khAtikA avaskandam nigaDitaH astAdhaH temanam ghUka:
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH trayodazaH sargaH kAsaH khAMsIno roga lolupI bhAlo zUlam mRdaMga, nagAruM sArameyaH kUtaro jalodaraH peTano roga dIpikA nAnI vAva rAsakagItam jaMgalI pazu garabA zvApadaH dADhA daMSTrA lajcA lAMca samudgaH anila: pavana DAbaDo