Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH / tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA. adhyAya : 3 abhinavaTIkAkartA pUjaya munirAja zrI sudharmasAgarajI mahArAja sAhebanA ziSya muni dIpa2nA sAgara Jai Education International For Private Personal use only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo. nimmala dasaNassa. ja zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgagurUbhyo namaH ' tatvArthAdhigama sUtra mAhitInI TIkI adhyAyaH 3 -: preraka - pUjayamunirAja zrI sudharmasAgarajI ma. sA. :abhinavaTIkA-kartAabhinava sAhitya sarjaka munidIparatnasAgara tA.16/5 94 somavAra 2050 mAsa vaizAkha suda-5 abhinava zrata prakAzana-34
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( viSaya anukrama ) viSaya satra che * - 1 thI 3 4,5 1 8 ja narakanuM varNana nArakInuM duHkha nArakInuM AyuSya madhyalokanA dvIpa-samudra varSakSetra ane parvato manuSyo sthAna tathA jAti karmabhUmi manuSya ane tiryaMcanuM AyuSya 7 thI 9 10thI 13 14, 15 16 17, 18 ... , 154 ____ pariziSTa sUtra anukrama a-kArAdi sUtra krama zavetAmbara digambara pAThabheda Agama saMdarbha saMdarbha sUci che 155 A 157 158 : kampojha:- rekomyuTarsa, AkRti', 3digvIjayaploTazerInaM.3, jAmanagara, mudraka- navaprabhAta prinTIMga presa, ghI kAMTA roDa, amadAvAda prakAzaka:- ka abhinava zrata prakAzana % pra.je. mahetA, jesaMga nivAsa, pradhAna DAkaghara pAchaLa, jAmanagara. 361001, gharaH phonaH 78830.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa' (tAryAdhigama sUtro tattvaH (1) yathAvasthita jIvAdi padArthono svabhAva te tattva. (2) je padArtha je rUpathI hoya tenuM te ja rUpa hovuM te tattva-jemake jIva jIvarUpe ja rahe ane ajIva - ajIva rUpe rahe che. artha: (1) je jaNAya te artha. (2) je nizcaya karAya ke nizcayano viSaya hoya te artha. tattvArtha: (1) tattva vaDe je arthano nirNaya karavo te tattvArtha. . (2) je padArtha je rUpe hoya te padArthane te rUpe ja jANavo ke grahaNa karavo te tattvArtha. adhigamaH (1) jJAna athavA vizeSa jJAna. (2) jJAna thavuM te. sUtraH alpa zabdomAM gaMbhIra ane vistRta bhAva darzAvanAra zAstra vAkya te sUtra. prastRta granthamAM jIva-ajIva-Azrava bandha-saMvara-nirjarA-mokSa e sAta tatvo che. A sAte tattvone te svarUpe ja grahaNa karavA rUpa nizcayAtmaka bodhanI prApti te tattvArthAdhigama. sUtrakAra maharSipU. umAsvAtijIe samagra granthamAMtattvArthanI sUtra svarUpe ja guMthaNI karI che mATe tene tattvArthAdhigama sUtra kayuM che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA trIjA adhyAyanA AraMbhe prastuta adhyAyamAM kula 18 sUtra che. bahu ochI saMkhyAnA sUtromAM vipula mAhitI saMgRhIta karAyelI che. mukhyatve naraka ane tichalokabe ja viSayo paratve sUtrakAre sUtra racanA para kendrIkaraNa kareluM che. prathama adhyAyamAM samyagadarzana ane samyajJAna ne AvarI lIdhA pachI bIjA adhyAyathI jIvatattvanI yAtrAno AraMbha thayo che. A adhyAyanAraka-manuSya-kaMIka aMze tiryaMca e traNa jIvone AzrIne guMthAyelo che. bIjA zabdomAM kahIe to diva viSayaka mAhitI sivAya) adholoka ane tochaloka e prastuta adhyAyanuM viSaya vastu che. tIrthAloka saMbaMdhi mAhitI mATe sUtrakAra maharSi racita jaMbudvipa samAsa pUja prakaraNa tathA pU. sAgarAnaMdasUrijI racita tattvArtha parizISTa aneka upayogI mAhitI srota puro pADe che. A badhAM sAthe eka mahatvanI vAta to smaraNastha rAkhavI ja paDaze ke ahIM nAraka Adi je varNana che te caturgati nA bhAga rUpaja che. zAstrakAranuM mukhya dhyeya phakata mAhitI pUrI pADavIte nathI paNa Avo caturgatirUpasaMsAra jANI jIvatemAM meMgya nahIM paNa kema bahAra nIkaLe te che. te mATeja mukhya dhyeyarUpa mokSatattvanI sAdhanA prathama adhyAyamAM prathama sUtramAM jaNAvI che. te mArge cAlavA mATe A to badhI keDIo che. prastuta adhyAyanA adhyayana thakI paNa chelle nAraka-tiryaca-manuSya traNegati choDavA yogya che te vAta ja vicAraNIya rahe che. bAra bhAvanAmAM loka svarUpa bhAvanA mATe ke saMsthAnavicaya dhyAna mATe traNe lokanA svarUpanI jANakArImAM paNa avazya upayogI thato A viSaya che. je bhAvanA ke dhyAnanuM pariNAma paNa vairAgya ane paraMparAe mokSa ja che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 1 pU.zrI umAsvAti vAcakebhyo namaH (adhyAya : 3 sUtra : 1) 22 : 0 [1] sUtra hetuH "narakamAM utpanna thAya te nAraka" paNa A naraka kayAM che ? kevI che? vagere praznonA utarane mATe A sUtra narakanI sAta pRthvInA nAmo sthAnasvarUpane jaNAve che. 0 [2] sUtra: mULa bhAvAnuvApaMpUnamonama:mAmUmayo dhanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dha'pRthutarAH 0 [3] sUtraH pRthakaH ratna-za- vAsu-paMvadhU-tamo- mahAtama-pramI bhUmayaH dhana-ambu-vAta-AkAza-pratiSThAH sapta adha: adhaH pRthutarA: U [4] sUtrasAraH (1) ratnaprabhA (2) zarkaraprabhA (3) vAlukAprabhA (4) paMkaprabhA (5) dhUmaprabhA (6) tamaprabhA (7) mahAtamaH prabhA [e sAta naraka] pRthvIo che. [A pRthvI] dhanAbu arthAtu dhanodadhi, ghanavAta, tinuvAta] ane AkAza upara rahelI che. A sAte pRthvI eka ekanI nIce AvelI che. (a) nIcenIce nI pRthvI [eka bIjAthI adhika vistAra vALI che. U [5] zabdazAnaH ratna - ratnaprabhA - pahelI naraka ziva-zarkaraprabhAbIjI naraka vAsu-vAlukAprabhA-trIjInaraka - paMka-prabhA - cothI naraka dhUma- dhUmaprabhA - pAMcamI naraka tama:- tama:prabhA-chakI naraka mahAtama:-mahAtamaH prabhA-sAtamI naraka mU- narakabhUmi/pRthvI nag- thIjelA ghI jevuM pANI -pratiSThA: sthita rahelI AmaAkAza avakama nIce-nIcenI sata:- sAta vAta vAyu pRthutara: vistAra vALA * digaMbara ApnAyamAM ratnazAvAtuwvamUtamomahAtama:anAmUmayo nAnuvatinnara pratiSThA: sattA : evuM sUtra che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [6] anuvRti A sUtramAM koI anuvRtti nathI. 0 [7] abhinavaTIkAH A adhyAyamAM sarva prathama narakane AzrIne sUtra banAvela che. paNa tenA sthAna nirdhAraNa mATe lokanA svarUpano khyAla meLavavo Avazyaka che. ja lokanuM sAmAnya svarUpa A lokanA svarUpane upamAthakI jaNAve che kecirakALathI UMcA dhvAse rahelo hovAthI tathA vRddhAvasthAne lIdhe thAkI gayelo koI puruSa keDapara be hAtha mUkIne ubho hoya tevo A loka che. A loka zAzvata che. koIe tene dhAraNa karelanathI. koIe banAvyonathI e svayaMsiddha che. temaja Azraya ane AdhAra vinA AkAzamAM rahelo che. AvA A lokanA cauda vibhAga kalpelA che. tenA pratyeka vibhAgane rajaju athavA rAja kahe che - sAtamI nArakInA taLe thI teno AraMbha thAya che. ane siddhazIlA pAse samagra lokano aMta thatA cauda rAjaloka pUrNa thAya che. A lokanA traNa bhAga kahevAya che. adhaH, madhya, urdhva. urdhvabhAgamAM rahelo che, kSetraprabhAvathI zubha pariNAmIdravyono saMbhava che mATe tene urvaloka kahe che. madhyamAM Avelo hovAthI temaja madhyama pariNAmavALA dravyono saMbhava hovAthI tene madhyaloka kahe che. ane adhaH nIcenA bhAgarUpe hovAthI temaja bahulatAe dravyonA azubha pariNAmono saMbhava che mATe adholoka kahe che. ratnaprabhAnArakInIuparanA besullakaprataramAM merUnIaMdaranA kaMdanA udghabhAgamAM ATha pradezo vALo rUcaka Avelo che. je be pratara che temAM upalA prataramAM gAyanA AMcaLanI jema cAra AkAza pradeza rahelA che. te ja rIte nIcenA prataramAM paNa cAra pradeza rahelA che. A rIte nIce-upara rahelA e ATha pradezone jJAnI puruSo "corasarUcaka" evA nAmathI oLakhe che. A ATha rUcaka pradezothI 900 yojana upara ane 900 yojana nIce eTalo madhyaloka che. - rUcakathI 900 yojana pachIno bhAga te urdhvaloka che. - rUcakathI 900yojana pachIthI lokanA nIcenA cheDA sudhInobhAga te adholoka che. A adholokamAM nArakonA nivAsasthAno AvelA che. nArakonA nivAsasthAnanI bhUmine narakabhUmikahe che. AvI bhUminI saMkhyA sAta che. je prastuta sUtrano pratipAdya viSaya che. ja ratnaprabhAdi sAta pRthvIo - sUtramAM ratna vagere zabdone aMte sUtrakAre mUkela
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 1 prabhA zabda radda sAte sAthe joDavo. kemake te sAte zabdono dvanda samAsa thayo che. ane drAne zuyamA parva pratyevamasanuSyate nyAyAnusAra pramA zabda joDAtA ja ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaprabhA, ane mahAtamaH prabhA e pramANe sAta pRthvIo nirakabhUmio] zabda thaze. jIvavicAra tathA bahata aMgrahaNImAM A naraka pRthvInA nAma be prakAre jaNAve che (1) niranvaya - jeno artha na thaI zake tevuM. (2) sAnvaya jeno artha thaI zake tevuM. (1) niranvaya: jene naraka pRthvInA nAma tarIke oLakhAvAya che. dhammA vaMsA selA,aMjaNa riThThA maghA ya mAdhavai puDhavINaM nAmAI, [rayaNAI huMti gottAI] . bu.saM. 239 A pAThamujaba naraka pRthvInA nAma (1) dharmA (2) vaMzA (3) zailA (4) aMjanA (5) riSya () maghA (9) mAdhavatI thAya che. (2) sAvayaH uparokata zlokanA cothA caraNamAM jaNAvyA mujaba ratnaprabhAdi sAta gotra che. ArthAta narakamRthvInA dharmAdi je sAta nAma gaNAvyA te ja sAta naraka nA bIjI rIte ratnamadi sAtanAmo paNa che. je gotra tarIke oLakhAya che. ja A nAmone sAnvaya kema kahayAM? ratnaprabhAdi sAte nAmo sArthaka hovAthI tene sAnvaya kahayA che. pramA zabda ahIM sarvasthAne "rUpavAcI samajavo. rUpavAcIeTale "tevA prakArano svabhAva che jeno" ema artha karavo. # rAmA:- jemAM ratnonI prabhA jovA maLe che tene ratna prabhA kahe che. - prathama pRthvI ratna pradhAnA che. tyAM ratna, vaja, vaiDu, lohita, masAragalla vagere soLa prakAranA ratnonI prabhA jovA maLe che, mATe tene ratna prabhA(pRthvI) kahI che. - ahIM "ratna che rUpa athavA sva-bhAva jeno te rana prabhA evo artha paNa thAya che. tethI teno ra6pa, mAvA, bhavadulA evo artha paNa thAya. zarAba: bIjI pRthvImAM zarkarA eTale ke kAMkarAnI bahulatAche tethI tenuM zarkarA prabhA' nAma che. teno zarA,zImavA, zarkarA vahunA evo artha thAya. # vigiel:- trIjI pRthvImAMvAlukA eTale ke retInI mukhyatA che. tethI tenu "vAlukAprabhA" nAma kahayuM che. teno vAsukupA, vAjumAvA, vAlubrAvadulA evo artha thAya. # pallu pramA:cothI pRthvImA paMkaeTalekekAdavanIadhiktAche. mATetenuM nAma "paMka prabhA" kahayuM che. teno- varupa, dukhAvA, pahUdulA evoartha paNa thAya che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA # ghUma mApAMcamI pRthvImAMtama dhUma eTaleke dhumADAnI adhikatA hovAthI tenuM nAma dhUmaprabhA kahayuM che. teno dhUmarupa, dhUmAvI dhUma dulA evo artha paNa thAya. # tama:mA-chaThThI pRthvImAM tamAruM eTaleke aMdhakAranI vizeSatA hovAthI tenuM nAmatamaprabhA kahayuM che.teno tamarUpa,tamasamAvA,tamadulA evo artha paNa thAya. 4 mahArama:mA-sAtamI pRthvImAM mahAtama eTale pracura aMdhakAra hovAthI tenuM nAma mahAtamaprabhA kahayuM che. teno mahatamaJNI,mahAtam mAvA,mahAtama-vahunI evo artha paNa thAya. thanAvuvAtAva pratiSThA - A sAte pRthvIo thanAMbu, vAta ane AkAzane AdhAre rahelI che. 4 thanAvu-eTale ghana pANI, athavA ghATuM pANI - thIjayA thI jevuM pANI. # vanavataH- eTale dhanavAyu, ghATo vAyu athavA thIjayALI jevo vAyu. # tanuvA:- eTale pAtaLovAyu, tAvelA ghI jevo vAyu mahie:- AkAza arUpI dravya che. padArthane aivagAhanA AdhAra ApavAno ke dhAraNa karavAno AkAzano guNa che. pote potAmAM rahe che. jagat nA tamAma padArthano aMtima sarva sAmAnya AdhAra te AkAza che. - AkAza anaMta che vaLI te Atma pratiSTha che. eTale ke te potAnA AdhAra para raheluM che. anya koI dravyanA AdhAra para raheluM nathI. teno AdhAra ApavAno guNa hovAthI tenA upara pAtaLovAyu sthira thAya che. pAtaLA vAyu upara jADovAyudhanavAta] sthira thAya che. dhanavAta upara dhanodadhi ghATuM pANI sthira thAya che. tenA upara piMka kAMDa) kAdava vALo bhAga-tenA upara [barakAMDa pahelI pRthvIno khara bhAga rahelo hoya che. A ja vastune jUdI rIte kahIe to - sarvaprathama ratnaprabhA pRthvI che. tenI nIce dhanodadhi (thIjelAthI jevuM pANI) che. ghanodadhinI nIce dhanavAta jADo vAyu che. dhanavAtanI nIce [tanuvAta ]pAtaLo vAyu che. ane tanuvAtanI nIce AkAza che. AkAzanI nIce bIjI naraka bhUmi che. bIjI naraka bhUminIe pharIekramamAM vanodadhi-dhanavAta-tanuvAta-AkAza che. tenI nIce trIjI narakabhUmi che ane eja kramamAM sAtamI narakabhUmi che. sAtamInI nIce paNa ghanodadhi-dhanavAta tanuvAta-AkAza che. zrI bhagavatIjI stramAM zatavA2kazo -6 sUtrapa8sUtrapa8mAM lokasthitinA varNanamAM paNa spaSTa lakhyuM che ke -"traNa-sthAvarAdi prANIono AdhAra pRthvI che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 adhyAyaH 3 sUtraH 1 pRthvIno AdhAra udadhi che. udadhino AdhAra vAyu che. ane vAyuno AdhAra AkAza che. - zaMkA H vAyune AdhAre pANI ane pANIne AdhAre pRthvI rahI ja kevI rIte zake ? bhagavatIjImAM jaNAve che ke cAmaDAnI masaka levAmAM Ave. koi puruSa tene phUlAve pachI vAdha2InI majabUta gAMTha thI masakanuM moDhubAMdhI de. eja rIte masakanA vacalA bhAgane paNa vAdharIthI bAMdhI le. ema thavAthI masakanA be bhAga thai jaze. masakano AkAra DAkalA jevo banI jaze. have masakanuM moDhuM ughADI upalA bhAgano pavana kADhIle te jagyAe pANI bharI de pachI masakanuM moDhuM baMdha karI de. pachI vaccenuM baMdhana choDI de. to jaNAzeke masakamAM nIce nA bhAge vAyu che ane uparanA bhAge pANI che. tyAM pANIno AdhAra vAyu thayo ke nahIM? te rIte narakamAM paNa nIce vAyune AdhAre pANI hoya che. pANIne AdhAre pRthvI paNa rahe che. * sapta:----sUtrakAresUtramAM sapta-zabda prayojela che. sAmAnya arthamAM pRthvInA vizeSaNa tarIke teno sAta evo artha karyo che. paNa sAta zabda na hoya to paNa ratnazA e rIte sAta pRthvInA nA nAma jaNAvelA ja che. to ahIM sapta:-zabdanuM prayojana zuM ? keTalAMka darzanakAro asaMkhya pRthvIo mAne che. paNa pRthvI [adholokanI dRSTie] phakata sAtajache. te sUcavavA mATe sapta zabda prayojela che [AThamI pRthvI siddhazIlA gaNI che paNa te urdhvalokanI Toce che] * sapta--grahaNaniyane mATeche. jethI ratnaprabhAdi pratyeka pRthvI aniyatasaMkhyA vALI na jaNAya, sAta ja pRthvI che. tevuM avadhAraNa thai zake, temaja asaMkhya pRthvInI mAnyatAno pratiSedha thAya e hetu thI sUtrakAre sapta:--zabda mukela che. - ayoyaH-- Jadhodha nIce nIce - ratnaprabhAdi sAte pRthvIonA sthAnane jaNAvavA A pada mukela che. A sAte bhUmi eka eka nI nIce rahelI che. arthAt ratnaprabhAnI nIce zarkarA, zarkarA nIce vAlukA erIte. [jo ke nIce nIce eTale aDI aDIne nathI. be pRthvI vacce dhanodadhi-dhanavAta--tanuvAta-AkAza hovAthI vacce khUba moTuM aMtara raheluM che ] pariNAme ratnaprabhA nI nIce dhanodadhi-dhanavAta--tanuvAta-AkAza tenI nIce zarkarA e rIte ayodha: samajavuM je vAta upara jaNAvI gayA chIe. be dyutarA:--vistAravALI. A zabda pRthvInuM vizeSaNa che. pUrve ayoya: zabda lakhyoche tethI nIce nIcenI pRthvI adhika vistAravALI che tema samajavuM. sAte pRthvIno AyAma ane vikhuMbha eTaleke laMbAi ane pahoDAi paraspara samAna
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA nathI paNa nIcenI bhUminI laMbAI pahoDAI adhika che. chatrAtichatra saMsthAna ghasavatI ApRthvInuM pramANa ratnaprabhA 1rajaju,zarkaraprabhArArajaju,vAlukAprabhA4 rajaju, paMka prabhA paraja,ghuma prabhA- 62jaju, tama prabhA vArajaju ane mahAtamaprabhA 7rajajupramANavistAravALI che. mATe sUtrakAre thotha: pRthutara:- zabdo vAparela che. * ratnaprabhAdi pRthviInI jADAIH- sUtra sAthe saMkaDAyelI evI A mahatvanI bAbata che kemake pRthutara:-zabda thI evo bhrama thavAno saMbhava che ke A pRthivInI jADAI paNa adhikAdhikahaze tethI sUtrakAre svopajJabhASyamAM jADAInuM spaSTIkaraNa karyuM che ke ratnaprabhA pRthviInI jADAI-1,80,000yojana, zarkaraprabhAnI 1,32,000 yojana, vAlukAprabhAnI 1, 28,000 yojana, paMkaprabhAnI 1,20,000 yojana, dhUmaprabhAnI 1,18,000yojana, tama prabhAnI 1,16,000yojana ane mahAtamaH prabhA pRthivInI jADAI-1,18,000 yojananI che. bRhata saMgrahaNImAM kahyuM che paDhamA asIi sahassA, batIsA, aLUvIsa vIsA ya! addArasolasaThTha ya. sahassa lavakhovariM kujjA!! 281 ja vizeSa: 4 ratnaprabhA bhUminA traNakAMDaH- ratnaprabhA pRthvI upara manuSyo tirthaMco, bhavanapati tathA vyaMtara devo ane nArako ema cAre gatinA jIva rahe che. 1,80,000 yojanA jADAi dharAvatI A pRthvInA traNa kAMDache. kharakAMDa, paMkabahulakAMDa, jalabahulakAMDa 1000yojana jADo evo kharakAMDa [kharabhAga) ratnapracura che je sauthI upara che tenI nIce 84000nI jADAI vALo paMkabahulakAMDa kAdavathI bharelo che tenI nIceno jala bahalakAMDa pANIthI bharelo che je 80,000yojanano che. kharabhAganA sauthI uparanA bhAgamAM manuSyo tathA tiryaMco rahe che kharabhAga ane paMkabahala bhAgamAM vyaMtara tathA bhavanapatinA nivAso ane jala bahula bhAgamAM narakAvAso che. 4 sUtramAM ghana zabda zAmATe mukayo?qvAtAvaza pratiSThA: ema kahevAthI paNa kArya sidhdha thaI zakata. bhASyakAra maharSi jaNAve che ke yathA pratiyate dhana va adha: pRthivya: mAtra zabda thI pANI evo artha thAya che paNa ghana pRthvI nI nIce eTale ke thIjelA ghI jevuM pANI pratyeka pRthvI nI nIce raheluM che te jaNAvavA dhana zabdanuM grahaNa karela che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 1 11 $ sUtramAM vAta zabda mukayo che. te paNa dhana ane tanuM arthAta jADo ane pAtaLo baMne vAyu grahaNa karavAne mATeja mukelo che. 4 AvazaR : sAte pRthivInoAkAra eTale ke saMsthAna mATe bhASakAra maharSizabda vApare che chatachatrasaMsthitA eTale ke A sAte pRthvI chatrAtichatra AkAre rahelI che. eka chatranI nIce bIju chatra- bIjA nIce trIju chatra e rIte eka ekanI nIce pahoLA-pahoLA evA kula sAta chatro hoya tevA AkAre pRthvI rahelI che. bRhat saMgrahaNI mAthA 240 mAM paNa chatAchata saMtAna ema cothA caraNamAM jaNAvela che. $ valaya -dhanodadhi-dhanavAtAnuvAta baMgaDI AkAre vIMTAyelA hovAthI tene mATe valaya zabda vaparAyo che. tethIja bhASyamAM paNa nodhi vatAM,dhanavAna vaye ema lakhAyuM che. $ ghanodadhyAdi nI jADAI - pratyeka pRthvImAM dhanodadhinI jADAI 20,000 yojana che. dhanavAta tathA tanuvAtanI jADAI dareka pRthvImAM asaMkhyAta yojana che. paNa nIcenIcenI pRthvImAM dhanavAta - tanuvAtanI jADAI adhikAdhika che. # dhanodadhi Adi traNenA valayano vikhaMbha-pahoDAI - sidhdhasenIya tathA hAribhadriya TIkAmAM ane bRhat saMgrahaNImAM jaNAvyA mujaba krama pRthvI nuM nAma dhanodadhi | dhanavAta | tanuvAta | ekaMdara 1. ratna prabhA dayojana | ThA yojanA 1 6 12 yojana hyo. ri. zarkarA prabhA 1/3 yojanA | kA yojana1 7/12 12 2/3yo. 3. vAlukA prabhA |da 2/3 yojana 5yojana |1 8/12 yojanA 13 1/3yo. 4. piMka prabhA 7iyojana pAyojana 1912 yojanA 14 yo.. 5. dhUmaprabhA J7 1/3yojana pA yojana1 10/12 yojanA 14 ra3yo. di. tamaH prabhA 7i 2/3 yojana pAyojana 1 11/12 yojana|15 1/3yo. 7. mahAtamaprabhA | yojanA dayojana ra yojanA 16yo. U [8] saMdarbha# Agama saMdarbha - (1) kahiNaM maMte neraiyA parivasaMti ? goyamA! saThThANeNaM sattasupaDhavIsu taM jahA rayaNappabhAe,sakkarapabhAe,vAluyappabhAe,paMkappabhAe,dhUmappabhAe,tamappabhAe,tamatamappabhAe * pajJA.pa.2 sU.42
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2) rayaNa sakkara vAluyapaMkAdhUmAtamAyatamatamAyasataNhaMpuDhavINaM! + jIvA.pra.2 u.1-sU 67/2 -asthiNaM bhate imIse rayaNappAbhAe puDhavIe ahe thaNodadhIti vA ghaNavAteti vA taNuvAteti vA ovAsaMtareti vA haMtA asthi evaM jAva ahe sattamAe ja navA.5.2 37 72 (3) mA. za3.6 [.18 -[je pATha abhinavaTIkAmAM zabdamAM Apyo che.] 4 tatvArthasaMdarbhaH- AkAzamATe ga.pa phU28 # anyagrantha saMdarbha - (1) kSetraloka prakAza sarga 12. glo.11 thI 190 (2) bRhasaMgrahaNI pAthI - 239 thI 245 [9] padya(1) ratna prabhA che naraka pahelI zarkarA bIjI bhaNuM vAlukAne trIjI gaNatAM cothI paMka prabhA suNuM dhUma prabhA che pAMcamI vaLI ta:prabhA chaThThIkharI, sAtamI tamastamAM ene nAma sUNI kaMThekarI naraka pRthvI nAma sAte prathama sUtre uccArI dhanodadhi dhanavAta sAthe dravya AkAze dharI prathama thI vaLI sAta narako adha:adhaH te jANavI, ekathI vaLI sAta narako pahoLI pahoLI mAnavI (2) prabhAyukta tale bhUmi che ema ratna zarkarA vAlu aMka ane dhUma, tama tathA mahAtama kahevAya narako sAta, nIce nIce sUvistRta dhanAbu vAyu AkAza uparA upara sthita U [10] niSkarSa - mokSanI prarUpaNA karatA evA A zAstramAM navamAM adhyAyamAM zubha dhyAna nI vAta paNa karI che temAM saMsthAna vicaya dhyAna karavAne mATe lokasthiti nI jANakArI Avazyaka che eja rIte lokasvarUpa nAmaka dazamI bhAvanA bhAvavA paNa cauda rAjaloka svarUpa nuM jANakArI Avazyaka che. prastuta sUtra thakI narakabhUmiyukata sAta rAjalokanIciMtavanA thakI vairAgya bhAvanA majabuta karI dharmadhyAna maya banI paraMparAe zukala dhyAna ane mokSa meLavavo teja A sUtrano sAra che. OOO0000
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 2 adhyAyaH 3-sUtraH2 7 [1] sUtrahetu:- narakanA nAma vagere jaNAvavA pUrvaka sAthe adholokanuM paNa sAmAnya varNana karyuM have jemAM nAraka jIvone nivAsa jovA maLe che. te narakAvAsone jaNAvavA mATe A sUtra banAvela che. U [2] sUtraH mULaH- * tAsu narA: [3] sUtraHpRthakH- spaSTa che. [4] sUtrasAraH-- te [sAte pRthvIne] viSe naraka che. arthAt ratna prabhA Adi dareka] pRthvImAM narako-narakAvAso [AvelA che. ] [5] zabdajJAnaH tApu- temAM ke te vize [eTale te ratnaprabhAdi sAte pRthvImAM] nA:--naka-narakAvAsa- jayAM nAraka jIvo rahe che [] [6] anuvRtiH- ratnArAvAnuApa matamomahAtama:pramA,sU.3:2 [7] abhinavaTIkAH- pUrvasUtra mAM sAta narakabhUmi jaNAvI prastuta sUtra te narakabhUmiomAM rahela pratara tathA prataramAM rahelA narakAvAso ne jaNAve che. 13 = (1) narakAvAsa-sthAnanirdezaH- ratnaprabhA- Adi je sAta narakabhUmi pRthvI ane tenI jADAi pUrvasUtramAM jaNAvI che. temAM upara nIcenA eka eka hajAra yojana choDIne bAkInA madhyabhAgamAM narakAvAsa che. jemake ratnaprabhA pRthvInI jADAi 1,80,000yojanA che to temAM upara nIcenA eka-eka hajAra yojana choDInemadhyanA 1,78,000yojanamAMnarako-narakAvAsoche. e rIte sAte bhUmimAM samajavuM arthAt bIjI zarkarAprabhAmAM madhyanA 1,30,000 yojana trIjI vAlukA prabhAmAM madhyanA 1,26,000 cothI paMka prabhAmAM madhyanA 1,18,000 pAMcamI ghUmaprabhAmAM madhyanA 1,16,000 chaThThItamaH prabhAmAM madhyanAM 1,14,000 ane sAtamI tamastama prabhAmAM madhyanA 3000 yojanamAM narakAvAso AvelA che. ahIM tamastama prabhAmAM madhyanA 3000 yojanamAM narakAvAso che. tema kahevAnuM kAraNa e cheke prathama cha narakamAM uparanIcenA eka eka hajAra yojana bAda thAya che. paNa * tAsu triMzatpagcaviMzati pagcadazadazatripaJcAnaikanarakazatasahasrANipaJca caiva yathAkramambhevuM sUtra digaMbara AmnAyamAM che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sAtamI narakamAM upara nIce pa2500-pa2500 yojana bAda thatA hovAthI kula 1,05,000 yojana bhUmi narakAvAsa rahita banatA phakata 3000 yojanamAM ja narakAvAso sthita che. bhASyakAra maharSie A sAmAnya apavAdanI vIrakSA karI nathI, paNa siddhasenIyaTIkAmAM spaSTatApUrvaka jaNAvela che ke madhye tripu sopu narama avanti! (2) pratara saMkhyA prastara athavA pratara je mALavavALA gharanA uparanA bhAgamAM AvelA chajA ke taLa samAna che emanI saMkhyA A pramANe che. (1) ratnaprabhAmAM-13 (2) zarkarAmabhAmAM-11 (3) vAlukAprabhAmAM-9 (4) paMkamabhAmAM-7 (5) dhUmaprabhAmAM-5 (da) tama prabhAmAM-pa ane (7) tamastamaprabhAmAM-1 prataraMche. A rIte sAta bhUmiomAM thaIne kula-49 pratiro AvelA che. - sarve prastara traNa hajAra yojana uMcA che. (3) pratara - aMtaraH bRhat saMgrahaNI gAthA-254 mAM prastara - prastara vaccenuM aMtara zodhavAnI paddhati jaNAvI che. - pahelAM dareka pRthvInA parimANamAMthI be hajAra bAda karavA - pachI pratyeka pRthvInA potapotAnA pratara saMkhyAne traNa hajAra vaDe guNI te bAda karavI. - je aMka bAkI rahe tene pratyeka pRthvInA potapotAnA prataranA eka prataranI saMkhyAmAM thI eka bAda karI bAkI saMkhyA vaDe bhAMgavA - A rIte bhAgAkAra karavAthI je aMka Ave teTaluM dareka pRthvInA eka pratara thI bIjA pratara vaccenuM aMtara samajavuM. jemake - (1) ratnaprabhA pRthvInuM parimANa - 1,80,000 yojana che. temAMthI 2007yojana bAda karatA 1,78,000 yojana thaze. (2) prathama pRthvI nA 13 pratarax3000 eTale 39000 thaze. (3) 1,78,000 mAMthI A 39000 bAda karatA 1,39,000 thaze. (4) pratara saMkhyA 13 mAMthI eka bAda karI 12 vaDe A saMkhyAne bhAMgatA 11583 1/4yojana thaze. A 115831/4 yojanatera-prabhAnA be pratara vaccenuM aMtara thayuM. AvIja rIte badhI pRthvInuM gaNIta karatA - nArakanuM nAma zarkarA | vAlukA | paMka | dhUma | tamam | bi pratara vacce aMtarIka700 27000 12375 rapa250 pa2500 tamastama prabhAmAM ekaja pratara hovAthI aMtarano saMbhavanathI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 2 [4] prataramAM rahelA narakAvAsonI saMkhyA H pratyeka pRthvImAM upara jaNAvyA mujaba judI judI saMkhyA dharAvatA prataro AvelA che. jemake pahelI ratnaprabhAmAM 13 pratara che. A prataromAM narakAvAso AvelA che tenI saMkhyA jaNAve che. naraka nuM nAma ratna zarkarA vAlukA | paMka dhUma tamastamastam kula narakAvAsa 30 lAkha 25 lAkha 15 lAkha 10 lAkha 3 lAkha 999955 A rIte sAte naraka pRthvImAM badhAM maLIne kula 84 lAkha narakAvAso che. jemAM sauthI uparanA pahelA prataranA narakendra (madhyavartI naraka) nuM nAma sImaMtaka che. ane sAtamI pRthvImAMnA chellA prataravALA narakendranuM nAma apratiSThAna che. A ja narakAvAsanI saMkhyAne loka prakAza-bRhat saMgrahaNI jevA grantho jarA judI rIte vistArathI jaNAve che. je vAtano ullekha siddhasenIya TIkAmAM paNa thoDe aMza che. A narakAvAso traNa prakAre che : (1) nakendra (2) paMkitagata ke Avaligata AvAso (3) puSpA varmINa AvAso - narakendraH pratyeka prataranI barAbara madhyamAM Avela narakAvAsate iMdUka ke narakendra che. - paMkita badhdha : dizA-vidizAmAM AvelA paMkita baddha narakAvAso ne paMkitagat ke AvalikA gata AvAso kahe che. - puSpAvakIrNa : puSponI jema chuTA chuTA verAyelA narakAvAsote puSpAvakIrNa AvAsa kahe che. OM A traNemAM narakendra to pratyeka pratara dITha ekaja hovAthI tenI kula saMkhyA to 49 sunizcita ja rahevAnI che. paMkitabaddha AvAso mATe niyama echeke pahelA prataramAM cAre dizAmAM 49-49 narakAvAso che. cAre vidizAmAM 48-48 narakAvAso che - pachInA -pratyeka prataramAM eka-eka nakAvAsa ghaTato jAya che. eTale bIjA prataramAM cAre dizAmAM 48-48 narakAvAso che ane cAre vidizAmAM 47-47 narakAvAso che. e rIte eka-eka AvAsa pratare pratare ghaTADatA javo. (1) ratnaprabhAmAM narakAvAsa saMkhyA : 30,00,000 - madhyavartI narakendra 13 pratara hovAthI kula saMkhyA - paMkitagata narakAvAso 13 pratara nA kula - puSpA vakIrNa narakAvAso badhAMmaLI ne (2) zarkarAprabhAmAM narakAvAsa saMkhyA : - narakendra saha paMkitagata narakAvAso- 11 prataranA kula -2695 - puSpAvakIrNa narakAvAso kula 24,97,305 15 13 4,420 29,95,567. 25,00,000
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 (3) vAlukAmabhAmAM narakAvAsa saMkhyAH 15,00,000 - narakendra saha paMkitagata narakAvAso - 9 pratara kula 1485 - puSpAvakIrNa nArakAvAso kula 14,98,515 4 (4) paMkaprabhAmAM narakAvAsI saMkhyA: 10,00,000 - narakendra saha paMkitagata narakAvAso - 7 prataranA kula 707 - puSpAvakIrNa narakAvAso kula 9,99, 293 8 (5) tamaH prabhAmAM narakAvAsa saMkhyA: 3,00,000 - narakendrasaha paMkitagata narakAvAso - 5 prataranA kula 265 - puSpAvakIrNa narakAvAso kula 2,99,735 che (6) mahAtamaH prabhAmAM narakAvAsa saMkhyAH - narakendra saha paMkitagata narakAvAso - 1 prataranA kula 5 - puSpAvakIrNa narakAvAso kula D pi] narakAvAsonA AkAraH ahIM traNa prakAranA narakAvAso jaNAvyA. temAM madhyamAM rahelA iMdraka ke narakendrano AkAra goLa hoya che. # paMkita baddha ke AvalikAgata narakAvAsomAM pahelo trikoNa pachI corasa pachI goLa -vaLI pAcho trikoNa, pachI corasa pachI goLa erIte paMkita purI na thAya tyAM sudhI samajavu- e rIte paMkita baddha kula vartuLa - trikoNa-corasa narakAvAso bRhatsaMgrahaNI gAthA 263mAM vivecana jaNAvyA mujaba - AkRti pahelI bIjI | trIjI cothI | pAMcamI chaThThI sAtamI kula | goLa 11453875 5477 223 | 77 | 15 | 1 3121 trikoNaT1508/924 | 510 |2para | 100 | 28 | 4 |3332 corasa /1472986 | 492 232 | 88 | 20 | 0 3200[. kula 4433|2695, 1485,707 | 25 | 3 | 5 953 4 puSpAvakIrNa nArakAvAso to aneka prakAranA saMsthAna vALA jANavA. - A badhA narakAvAso vajanA charA jevA taLavALA hoya che. -puSpAvakIrNanarakAvAsojudAjudAazubhaAkArovALA hoya che. jemake-hAMDalI, loDhI, loDhAnI DoghalI, loDhAnI koThI, vagere. A badhI upamA rasoI pakAvavAnA vAsaNonI che temAM pAkatA annanI jema nArakInA jIvo paNa AvA narakAvAsomAM kSaNavAra mATe sukha ke sthiratAno anubhava karI zakatA nathI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra 2 17 (6) narakAvAsonI UMcAI vagere dareka narakAvAsonI UcAI ke jADAI traNa hajArayojananI che. laMbAi-pahoLAimAM keTalAkanarakAvAsI saMkhyAtAyojana che ane keTalAMka asaMkhyAtA yojana paNa che. - pahelI narakamAM Avela sImaMtaka nAmano baMdUka narakAvAsa 45 lAkha yojana lAMbo ane pahoLo che ane sAtamI narakamAM Avela aMtima apratiSThAna IndrakanArakAvAsa 1 lAkha yojana lAMbo-pahoLo che. (7) narakAvAsonAnAmaH raudra, raurava,hAhArava, zocana, tApana, rodana, krandana khATakhATa vagere nAma che. jene sAMbhaLatA ja bhaya pedA thAya tevA A bhayaMkara nAmo che. ja zaMkA - uparokata prabodhaTIkAnA cothA muddAmAM prastaromAM naraka che tema kahayuM teno arthazo? cothA muddAmAM prastaromAM rahela narakAvAso evuM kahevAno Azaya e hato ke eka pratara ane bIjA pratara vacce rahelA aMtaramAM narakAvAsa nathI paNa prataranI traNa-traNa hajAra yojananI jADAImAM ja narakAvAso rahelA che. * "ratnaprabhAdi pRthvIne vize (naraka) narakAvAsa che" eTalA nAnA sUtrane vistArathI samajAvavA ahIM kramAnusAra: (1) narakAvAsa sthAna nirdeza (2) temAM rahelA prataranI saMkhyA (3) eka pratarathI bIjA pratara vaccenuM aMtara (4) prataramAM rahelA narakonI saMkhyA (5) narakAvAsonA AkAra (6) narakAvAsonI UMcAI vagere (7) narakAvAso nAmaeTalA muddAmAM prabodhaTIkAnI racanA karI chelle chelle e paNa jaNAvI devuM joIe ke naraka ane nArakano saMbaMdha zo? - narakano artha ahIM narakAvAsa eTale ke narakanA jIvone rahevA mATenA sthAno tema karyo che.ane nAraka e jIva che, je A narakAvAso mAM utpanna thAya che ane rahe che. narakamAM utpanna thatA hovAthI tene nAraka (jIva) kahayA che. I [8] saMdarbha: 4 AgamasaMdarbha tyAM rayA.......... nirayAvIsa avaMti A AkhuM sUtra saMdarbha mATe khAsa jovA lAyaka che. * prajJA, 5.2 5.82 4 anya grantha saMdarbha: (1) kSetra lokaprakAza - sarga 14 zlo. 1 thI 40, 172 thI 179 (2) bRhatasaMgrahaNI-pAthI 25 thI 257 - vivecanasaha.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [9] padhaH (1) sUtra 2 nuM padya sUtraH 3mAM Apela che. (2) sUtraH 2 juna svataMtra padya nathI sUtra 1 sAthegaNI lIdhuM che. 0 [10] niSkarSa uparokta sUtranA niSkarSamAM jaNAvyA mujaba loka svarUpa bhAvanA bhAvavA tathA saMsthAna vicaya gharmadhyAna mATe A sUtranI savizeSa upayogitA che. US U S T US (adhyAyaH 3 sUtra : 3) D [1] sUtra hetuH je narakabhUmi tathA temAMnA narakAvAsanI vAta karI, temAM utpanna thanArA rahevAvALA nArakajIvonAvizeSavarNana mATe AsUtra banAvela che. tivuM sUtrArthathI abhipreta thAya che.] -mULa sUtranI daSTie kahIe to - narakane AzrIne ja tenA viziSTa lakSaNo jaNAvavA mATe A sUtra banAvela che. |U [2] sUtra mULa nityA zumetarane pariNAme vevanaviliyA: 0 [3] sUtra pRthaka ni--marAmata -tera-pariNAma Dha veranA vivikhyA: 1 [4] sUtra sAraH teritnaprabhAdi sAte narako, bhUmikamathI, nIce-nIcenA kamamAM sadAne mATe adhika-adhika, azubhatara vezyA, pariNAma, deha, vedanA ane viDiyAvALo che. arthAtu narakajIvomAM hamezAM leyA ati azubha, pugalavarNAdino pariNAma azubha, dehaazubha, atizaya vedanA, uttara vaikiya zarIra paNa atyaMta azubha hoya che. ane te paNa nIce nIcenI narakamAM eka ekathI vadhu azubha hoya che] [5] zabdazAnaH gAmatara-vadhAre azubha terayA- leDyA-AtmapariNAma pariNAma -pudagala pariNAma spardhAdi paMcakA baMdha,gati,saMsthAna,bheda,agRha, laghuedaza - zarIra vedanA- vedanA/duHkha viya-uttara zarIra vikrvavuM nitya - niraMtara haMmezA [6] anuvRtiH ratnazaravAnu DUdhUmatamomahAta:prama pUjya......... satAyo: sUtraH 3:1 ahIM anuvarte che. * digaMbara ApnA mujaba narama vityA amatara teyAsUtra che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 3 19 0i [7] abhinavaTIkAH A sUtranA hetumAM jaNAvyA mujaba A sUtranaraka ane nAraka baMne sAthe saMbaMdhita hoya tevuM jaNAya che. adhikAranI daSTie joIe to pUrvanA be sUtro thakI narakanA nAma-sthAna-sthiti-narakAvAsa Adi varNano karAyA che. pariNAme ahIM A sUtra thakI narakanI ja azubhatA varNavAI haze tevuM lAge. tethI siddhasenIya TIkAmAM spaSTatA karI che ke phuda pUre nara nArAva samaye paripRddhane "azubha' zabdano saMbaMdha naraka ane nAraka baMne sAthe samAna rIte joDAyelo che. chatAM joyA- heda-venA ane viviyA e cAra zabdo no sIdho artha vicAravAmAM Ave to ahIM naraka zabda thI nAraka arthAta narakanA jIvo e artha yathAyogya jaNAze ane pariNAma zabda narakanA baMne artho mAM baMdhabesato lAgaze. sUtrakAra A sUtra thakI evuM jaNAve che ke-narakanI pahelI bhUmithI, bIjI bhUmi, bIjI bhUmithI trIjI bhUmi e rIte sAtamI bhUmi sudhI, naraka azubha azubhataraazubhatama racanA vALA che. e rIte e narakomAM rahela nArakIjIvonI tegyAvenA viviyA paNa nIcenIcenI bhUminA jIvomAM uttarotara adhikaazubha hoya che. ja nitya sUtrakAra maharSie sUtramAM sarva prathama nitya zabda mukyo che.te AbhIryavAcI che eTale ke "niraMtara arthamAM vaparAyelo che. jema koI manuSya mATe kahevAyake A mANasa kAyama hasatoja jovA maLe che. to te manuSya hasavA sivAyanuM bIjuM paNa kAma to karatoja hoya, paNa te vastunI gaNatAthI vivakSA karI nathI tema narakamAM rahelA jIvone paNa, ahI tIrthAlokamAM tIrthakara paramAtmAnA janmAdi kalyANaka prasaMge sukhano anubhava thAya che. ane duHkha chuTI jAya che. chatAM niraMtara azubha vedanAdi kAraNe tenI vivakSA karI nathI. TIkAkAra maharSi jaNAve che ke tAva cayanitya (ma., sU.20) nA kathana mujaba ahIMpaNa arthathIsaMbaMdha joDI zakAya ke "nitya arthAta" je enA bhAvathI zruta na thAya te nitya" matalaba ahIM nitya zabda dvArA evuM sUcave che ke A azubha bhAvothI jIvata thaI zakato nathI. nitya zabdanA grahaNathI evo artha samajavo ke gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, vagere nAmakarmono je prakArano ahIM udaya hoya che tenA niyamAnusAra narakagati ane narakajAtimAM nArakajIvonAlezyA-pariNAma vagere niyamathI niraMtara azubhatara hoya che. ane jayAM sudhI te jIvo no nArakano bhava pUrNa thato nathI tyAM sudhI niraMtara A azubhatara lezyA-pariNAmAdi rahe che. niraMtara zabdanA arthane vizeSa spaSTa karatA jaNAve che ke AMkhanA palakArA jeTalo samaya paNa tene te zubha rUpa pariNamana thatuM nathI ke te karmonA udayano abhAva thato nathI. tethI ja tene nitya zabda vaDe sUtrakAre kahela che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA saMkSepamAMnitya zabdanoartha kahIeto-nitya eTaleniraMtara gati-jAti-zarIraaMgopAMga nAma karmanA udayathI narakagati ane narakajAtimAM lezyA Adi bhAvo jIvana paryanta azubha ja banI rahe che. vacamAM ekapaLamATe kayAreya aMtara paDatu nathI ke paLabhara A bhAvo zubha thatA nathI mATe te nitya kahevAya che. 20 be azrumatara:-- bhayAnaka athavA vadhAre azubha. ahIM tulanAtmaka saMbaMdha che. nIce nIcenI naraka vadhu azubha hovAthI azubhatara kayuM che. sImantaka nAmaka pahelA narakAvAsathI apratiSThAna nAmaka chellA narakAvAsa sudhI pratyeka pratare adhikAdhika azubhatA samajavI. athavA ratnaprabhA thI adhika azubha lezyAdi zarkarAprabhAmAM che. zarkarAprabhAthI adhika azubha lezyAdi vAlukAprabhAmAM che, vAlukAprabhAthI adhika azubha lezyAdi paMkaprabhAmAM che. e rIte utarotara azubha - azubhatara-azubhatama samajavuM. chelle mahAtamaH prabhAnuM saMsthAna, tyAMnA jIvonA lezyAdi pariNAma sauthI adhika azubha jANavA. joke sUtramAM aNumatara:-evo zabda pATha che. anukrma zabdano pATha nathI. chatAM ekazeSa apekSAe teno pATha paNa samajI levo. A aNumata- zabdajJeyAddi pAMce sAthe saMbaMdha dharAve che mATe aNumatara bhezyA-, azrumata pariIAma e rIte samajavuM. * o yA--(azrumatara bheravA) ratnaprabhAdi nakomAM rahetA jIvonI lezyA haMmezAM azubhaja hoya che. ane nIce nIcenI narakamAM adhika tIvratara saMliSTa adhyavasAyane kAraNe vadhu-vadhu azubha lezyA hoya che. (1) narakanA jIvomAM kRSNa-nIla ane kApota e traNa azubha lezyA hoya che. ratnaprabhA bhUminA narakomAM jIvone kApota lezyA hoya che. (2) zarkarAprabhAnI bhUminA narakonA paNa jIvone kApota lezyA hoya che. paraMtu te ratna prabhA karatA tIvratara saMkalezarUpa adhyavasAya vALI hoya che. (3) vAlukAprabhA pRthvInA uparanA bhAgamAM AvelA nArakone kApota ane nIcenA bhAgamAM AvelA nArakone nIla lezyA hoya che. zarkarA prabhA karatA tIvratara saMkalezarUpa adhyavasAya vAlukAprabhAnA jANavA. (4) vAlukA prabhA karatA paNa tIvra saMkalezarUpa adhyavasAya yukata evI nIla lezyA, zaMka prabhA pRthvInA nArakomAM jIvone hoya che. (5) dhUma prabhA pRthvInA narakomAM rahelA uparanA bhAganA jIvone nIla lezyA ane nIcenA bhAgamAM rahelA jIvone kRSNalezyA hoya che. je paMka prabhA karatA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 satra: 3 bha tIvratara saMkalezarUpa adhyavasAya vALI hoya che. 4 (6) dhUmaprabhA karatA tIvratara saMkalezarUpa adhyavasAya yukata evI kRSNalezyA tamaprabhA pRthvInA narakomAM nA jIvone hoyache. praznaH jo narakamAM niraMtara azubha lezyA ja hoya to navIna samyakta pAmanArA jIvo paNa narakamAM hoya che tenuM zuM? temanI legyAto zubha hoya che? lezyA nA dUtralezyA ane bhAvalezyA evA be bhedo che. temAM A sUtramAM je azubhatAnuM pratipAdana karyu che te dravya lazyAne AzrIne che. bhAvathI to cha e vezyA narakanA jIvomAM hoya che. - bIjI daSTiaSe kahIe to ahIM azubhalezyAnuM pratipAdana bahulatAne AzrIne paNa saMbhave che. kemake zubhalezyA karatA azubhalezyAvALA jIvonuM pramANa ghaNuM vadhAre che. * pariNAma: gAmatara pariNAma) narakomAM pudgala dravyanuM je pariNamana hoya che te uttarottara adhika adhika azubha hoya che. ratnaprabhAthI zarkarA prabhA tenAthI vAlukaprabhA.... ema nIce nIce nI narakomAM padagala dravyonA paryAyo azabhaazubhatara thatA jAya che. narakomAM rahelA pudgala dravyanA Aazubha pariNAmo svopajJa bhASyamAMdazaprakAre jaNAvelA che..ji (1) baMdhana (2) gati (3) saMsthAna (4) bheda (5) varNa (da) gaMdha (7) rasa (8) sparza (9) agurulaghu (10) zabda-e daza azubha pudgalono anukrame adhika azubhatara pariNAma naraka pRthvIne vize hoya che. [8] vaMdhana nArakone pratyeka samaye AhArya pudgalono saMbaMdha thAya ekaleke te AhAranI sAthe baMdhalakSaNa baMdhana pariNAmane pAme che. te jAjvalyamAna agninI jema bhayaMkara che. zarIra Adi sAthe saMbaMdhamAM AvatA A pudgalo atyaMta azubha hoya che. [2] pati - aprazasta vihAyogatinAma karmanA udaya thI nArakonI gati paNa UMTanA jevA gati pariNAma vALI hovAthI atyanta zramajanaka che. tapAvelA lokhaMDa para paga mukavo paDe e karatAM paNa adhika duHkhadAyI che. [2] saMsthAna:-jIvonI temaja bhUminI AkRti jonArane uddega utpanna thAya tevA hoya che. A saMsthAnuM pariNAma atyanta jadhanya huMDakarUpa che. je potAne paNa jotA mahAudvega janaka lAge che. khUbajakuja che. pAMkho kApI nAkhelA pakSInA jevuM virUpa che. [4] me-kuMbhI vageremAMthI nArakInA zarIranA pudgalone chUTAkaravAmAM Ave che te zastro vaDe prahAra karavA jeTaluM duHkhadAyI lAge che?
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA | [] varSa -varNa atyanta nikRSTa, ati bhISaNa tathA malina hoya che. tyAM dvAra ke jALIyAM AdikAMina hovAthI satata gADha aMdhakAra hoya che. dareka padArthono varNa trAsa upajAve teTalo kALo hoya che. tenA varNanA nikRSTapaNAne jaNAvavAmATe lakhe che ke ja sarvadizA-vidizA tathA urdhva ane adho upamAtIta bhayAnaka ane adaSTa kahI zakAya eTalI hade "samasa" vaDe nitya aMdhakAra vALA hoya che. - zleSma, mUtra, maLa rUdhira, meda, parU vagere vahI rahayA hoya ke tenAthI AkhI bhUmi lipta thayelI hoya tevo bhUtaLa-bhAga hoya che. -- smazAna bhUminI jema saDela durgandhayukata mAMsa ane keza, hADakA, carma, nakha, dAMta Adi azuci pudgalothI chavAyelI bhUmi hoya che. TuMkamAM AvA AvA kAraNothI ati bibhatsa varNa vALI hoya che. [6] :kohavAI gayelA- ziyALa, bilADA, sarpa, noLIyA, UMdara, hAthI, ghoDA, gAya ane manuSyonA jIvonA kalevaronI gaMdhathI paNa adhika azubhatara gaMdha pariNAma A narakomAM hoya che. [7] :-- tyAM lImaDAnA rasa karatA paNa adhika kaDavA rasa pariNAma hoya che. [8] sparza - narakanAsparza pariNAmaagni karatA paNa vadhu uSNa ane vIMchInA daMza sparza thI paNa adhika duHkhA vaha hoya che. [3] amukuyu - zarIrano agurulaghu pariNAma paNa aneka tIvra duHkhonA AzrayabhUta hovAthI aniSTa ane azubha hoya che. [] satata pIDAtA evA e narakonA zabda pariNAma paNa jANe teo vilApa karatA hoya evA azubha-dAruNa ane sAMbhaLatA paNa duHkha karuNA upajAve tevA hoya che. -hemAta! hetAta! amane choDAva, amanebacAvo-he svAmI! tamAro sevaka chuM mane namAro A rIte niraMtaraArtasvarapUrvaka rovAnokaragaravAnopIDArUpazabdo pragaTa karavAvALo dInatA, hinatA ane kupaNatAno bhAva bharelA zabda pariNAma hoya che. * zarIra (zazumata Te) sAte bhUminA nArakonA zarIra azubhanAmakarmanA udayathI uttarotara adhika-adhika azubha varNa-gaMdha-rasa-sparza-zabda aMgopAMga ane nirmANa saMsthAnavALA hoya che. temaja adhikAdhika azucimaya ane bibhatsa hoya che. vaLI haMDakanAma karmanA udayathI temanA zarIronA AkAra aniyata ane avyavasthita hoya che. jemanI pAMkha ukheDInakhAI hoya tevA pakSInA zarIra jevInArakInA zarIranI AkRti
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 3 * 23 ati bibhatsa ane glAnikara hoya che. zarIrano varNa paNa atizaya kALo hoya che. nArakImAtranuM zarIra kura-karuNA pUrNa-bibhatsa ane jovAmAM khUbaja bhayAnaka hoya che. ane tenuM zarIra atizaya duHkha bhojana rUpa hoya che. 4 nArakIonA zarIra be prakAranA kahayA che : (1) bhavadhAraka ane (2) uttaravaikiya. je mULathI dhAraNa karAyeluM hoya te bhavadhAraka ane je vikriyAthakI utpanna karAya tene uttara vaikriya kahe che. bhavadhAraka zarIrane AzrIne bhASyakAra maharSie tenI UMcAInuM paNa atre varNana karela che. 8javano 1 aMgula-24 aMgulano 1 hAtha,4hAthanuM eka dhanuSya e gaNita mujaba - pahelI ratnaprabhAmAM nA nArakInI zarIranI uMcAI 7 dhanuSa, 3 hAtha ane aMgula che. tenAthI AgaLa AgaLa nI pRthvImAM A pramANa bamaNuM bamaNuM samajI levuMtenI utkRSTa ane jadhanya sthiti mATe paNa kahayuM ke uparauparanI nArakInI utkRSTasthiti te nIcenIcenI nArakInI jadhanya sthiti jANavI. eTale ke pahelI nArakInI utkRSTa avagAhanA te bIjI nArakInI jadhanya avagAhanA samajI levI ane pahelI nArakInI jadhanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANe samajavI. - sAte nArakInuM deha pramANa bhavadhAraNIya tathA uttara vaikiya sthiti apekSAe sAte nArakInAjIvonA utkRSTa dehamAna nuM koSTaka zarIranA bheda 1-nArakAra-nAraka8-nArakanArakapa-nAraka-nAraka-nAraka | dha.hA. dha.hA.e dha.hA.aMdha.hA.aMdha hA. dha.hA. .hA.a | bhavadhAraNIya (7-3-6 1pa-2-12 31-1- di2-2- 125- 25- 500- 1 uttaravaikriya 15-2-1231-1- 12-2-125- 25- 500- 1000| saMketa samaja dha. - dhanuSya, hA. hAtha, aM - aMgula -: sAte nArakInA jIvonuM pratara-mujaba dehamAna - (1) ratnaprabhAnA dehamAnanuM koSTaka pratara | 1 | 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 dhanuSya 0 1 1 | 2 | 3 | 3 4 4 5 | ka | | 7 7i hAtha | 3 1 | 3 | 2 0 | 2 |1 3 1 0 2 0 3 aMgula 0 8 17 1 10 18315 20413 216
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 . pratara .1 2 3 dhanuSa |7, 8 9 hAtha 302 aMgula||9 (2) zarkarA prabhAnuM dehamAna tamastama prabhA 4 | 5 7 8 9 10 1010 11| 12 13 14 14 1 O 3 3 aMgula 0 1 7 3 2 2 0 12015 18 21 pratara 1 ra 3 (3) vAlukA prabhAnuM dehamAna hAtha ra ra aMzula | 12 gA (4) paMkaprabhAnuM dehamAna pratara 1 ra 3 4 5 2 7 dhanuSa | 31 36 41|46 52| 57 62 hAtha 1 2 3 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 dhanuSa 150 17, 19| 21 23325227 1 2 1 1 2 3 225 18 | 135 9 201612 8 4 20 1 dhanuSa 29 31 125 hAtha 1 1 2 aMzula 45 0 deg 2 187 ra 0 | ja 5. dhUmaprabhAnuM dehamAna 1 2 3 4 5 |62|78 93 109 125 O 1 2 2 0 3 1 0 7 O 120 12 O bRhatsaMgrahaNI gAthA 267 thI 278 AdhAre A yaMtro banAvela che. 6. tamAbhAnuM dezamAna 7 tamastamaprabhAnuM pratara 8 1 500 7 5 3 250 0 0 2 ~ | no | 11 15 ra 12 * vevanA [ajImatara vevanA]nArakajIvone kSetra saMbaMdhi, parasparodIrita ane asura-udIrita traNa prakAranI vedanA kahI che. jemAM ahIM kSetra saMbaMdhi vedanAnuM varNana karela che. bAkI be vedanA have pachInA sUtra 34 ane 3H5 mAM kahevAze. ratnaprabhAdi sAte bhUmionA nArakanI vedanA nIce nIcenI bhUmimAM uttarotara azubhatara kahIche eTale ke pahelI bhUmikaratA bIjI bhUmi mAM adhika tIvra vedanA hoya che. bIjIbhUmi karatA trIjI bhUmi mAM adhika tIvra vedanA hoya che e rIte sAtamI bhUmi
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 3 25 sudhImAM tIvratama vedanA hoya che. pahelI traNa bhUmimAM uSNa vedanA kahI che. paNa bhASyakAra tenuM vizeSavarNana karatA jaNAve che ke (1) ratnaprabhAmAM tIvra uSNa vedanA hoya che, (2) zarkarA prabhAmAM tIvratara uSNa vedanA hoya che (3) vAlukAprabhAmAM tIvratama uSNavedanA hoya che. cothI padmabhAmAM ghaNAnArakane uSNa ane thoDA nArakane zIta be prakAranI vedanA che. pAMcamI dhUmaprabhAmAM ghaNAMne zIta ane thoDAnArakane uSNaema be prakAre vedanA hoya che. chaThThI ane sAtamImAM zItavedanAkahI che. paNa temAM chaThThItamaHprabhAnIvedanAzItatara kahIche. sAtamI mahAtamaH prabhAnI vedanA zItatama kahI che. A rIte kSetrakRta vedanAnA uSNa ane zIta evA be bhedo jaNAvyA. evA kula dasa bheda kSetrakRta vedanAnA jaNAvelA che. uSNa, zIta, bhUkha, tarasa, khaNaja, parAdhInatA, jvara dAha, bhaya, ane zoka. (1) uSNa vedanAH narakamAM thatI uSNa vedanA bhASyakAre suMdara upamA ApIne samajAvI che - grISmakALa hoya. jeTha mahino hoya AkAza vAdaLAthI rahita hoya, madhyAhanano samaya thayo hoya, pavana bilakula na hoya, sUrya barAbara AkAzamAM madhya bhAge jAjvalyamAnathai tapI rahayo hoya-A samaye pitaprakopavALA ane chatrI rahita manuSyane sUryanA A agnijharatA tApathI je atizaya vedanA thAya tenAthI anaMtagaNI vedanA narakanA jIvone hoya. AvI tIvra vedanA ne sahana karatA nArakane upADIne manuSya lokanI sakhatatama garamI vALI bhUmi mAM mukavAmAM Ave to te jIva jANe koi ja garamI vinAnI zItaLa pavana vALI jagyAmAM jANe na Avyo hoya tevI rIte ghasaghasATa uMghI jAya che. (2) zItavedanA narakamAM sahana karavI paDatI ThaMDIno sAmAnya khyAla ApavA mATe paNa bhASyakAra maharSi Avo ja suMdara dAkhalo Ape che : zarata Rtu hoya, poSa mAsanI kaDakaDatI ThaMDI rAtri hoya,AkAza vAdaLa rahita hoya, zarIra kaMpAvetevo tIvra pavana phUMkAto hoya, hAtha paga-dAMta-hoThavagere dhrujI rahayA hoya... A samaye koI mAnavI hima parvatanA uparanA bhAgamAM beThohoya cAre bAju jarApaNa agni na hoya, cotarapha khullI jagyA hoya vAyuno vyAdhi hoya zarIra vastra rahita hoya A vakhate tene ThaMDIthI jeTalI vedanA thAya tenAthI anaMtagaNI vedanA narakAvAsa mAM rahelA nArakone niraMtara hoya che. AvI ThaMDInI vedanA anubhavatA te nArakone jo kadAca tyAMthI lAvI ahIM manuSyalokamAM sakhatatama ThaMDI hoya tevA sthAne mukavAmAM Ave to jANe ThaMDI ane pavana vinAnA koI sthAnamAM huMphALA sthAnamAM) AvI gayo hoya tema ghasaghasATa uMghI jAya che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 'tatvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (3) sudhA vedanA-narakanA jIvone sudhA vedanAno udaya eTale ke bhukha eTalI badhI hoya che ke jagatamAM rahelA badhAMja ananuM bhakSaNa karI jAya, ghInA aneka samudo khalAsa karI nAkhe, dudhanA samudo pI jAya to paNa temanI bhukha zAMta thatI nathI balka adhikAdhika vRdhdhi ja pAmatI jAya che. (4) tRSA vedanA-nArakone tRSAvedanIyano udaya paNa tIvra hoya che jagatanA saghaLA samudronA jalanuM paNa kadAca eka vakhata pAna karI le to paNa tenI tarasa chIpatI nathI tenA tALuM-kaMTha ane jItavA haMmezA zoSAyA ja kare che hoTha paNa sadasakA ja rahe che. (pa) khaNaja vedanA-nArakane khaNajanI vedanA paNa atitIvra hoya che. charIthI paNa jo zarIrane khamyA karato paNa maTe nahiM evI tIvra khaNaja niraMtara vedanA hoya che. (6) parAdhInatA-nArakajIvone jayAM paramAdhAmI che tyAM paramAdhAmInesadAvaza rahevuM paDe che. te uparAMta sAte naraka nA je prataranA je narakAvAsamAM hoya tyAM Ayu pUrNa nathAya tyAM sudhI AvI bhaMyakara vedanA niraMtara saheche paNa kSaNavAra paNa te svataMtratA ke sukha pAmato nathI te parAdhInatA vedanA. (7) javara (tAva) vedanA-manuSyane adhikamAM adhika jeTalo tAva Ave tenAthI anaMta gaNo tAva narakanA jIvone hoya ane te vedanA samagra jIvana paryanta niraMtara rahe che. (8) dAha vedanA - nArakanA jIvone zarIramAM sadA dAha eTale ke baLatarAnI vedanA rahyA kare che. (9)bhayavedanA-avadhijJAna kevilaMgajJAna hovAthI tenAbaLete AgAmI bhaya ke duHkhane jANatA hoya che tethI sadA bhayabhIta rahe che te uparAMta paramAdhAmI tathA anya nArako dvArA thatI satAmaNIno bhaya paNa satata rahyA ja kare che. (10) zoka - nArakano jIva sadA duHkha ane bhaya AdinA kAraNe niraMtara zoka magna ja rahe che. jIvanamAM kadApI AnaMda ke khuzI tene sparzatA nathI. bhagavatIjI sUtranA 13 mAM zataka nA cothA udezamAM nArakanA duHkha saMbaMdhI eka prazanottara che - he bhagavaMta! ratnaprabhAnA nArakone tyAMnI pRthvIno sparza kevo lAge? he gautama! aniSTa thI amanojJa sudhI erIte ratnaprabhAthI laIne cheka sAtamI tamastamA prabhA sudhInA jIvone pRthvI sahita vAyuthI mAMDIne vanaspatinA sparza sughI (bhayaMkara duHkha) anubhavAya che. ja viviyA [zumataviviyA) - narakanA jIvone azubha nAma karmano udaya hovAthI emanuM uttara vaikriya zarIra paNa azubhataraja hoya che. te nIce nIcenI narakamAM adhikAdhika azubha thatuM jAya che. teo duHkhathI gabharAIne mULa azubha zarIra thI chuTavA prayatna kare che to paNa tene
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya: 3 sUtra: - 27 viparIta sthiti prApta thAya che. sukhanA sAdhana meLavavA jatA tene duHkhanA sAdhanaja maLI rahe che. kadAcita teo zubha uttaravaikriya zarIra banAvavA prayatna kare to paNa azubha zarIranuM ja nirmANa thaI jAya che. 0 [8] saMha:pAma saMdarbha: (1) te NaM NaragA aMtovaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANA saMThiyA NiccaMdhayArAtamasA vavagayagaha caMdasUraNakkhata joisappahA.medavasA pUyapaDala ruhimaMsacikkhalalittANulevaNatalAasuivIsA paramadubbhigaMdhA kAugagaNivaNNAmA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA garagA asubhAo Naragesu veaNAo ityAdi *prajJA.pa.2--sU.81 (2) niccaMmitA niccaMtatthA niccaMtasiyA niccaMubvigA niccaMparamamasuhaM saMbaMdha NaragabhayaM paccaNubhavamaNNA virotI * prajJA. pa.2 -sU 82 (3) atisItaM atiuNhaM atitaNha atikhuhA atibhayaM vA Nirae NeraiyANaM dukkhasayAI avissAmaM * jIvA. pra.3-sU.95/10 . (4) neraiyANaM tao lesAo paNNattA,taM jahA kaNhalessA nIlalessA kAulesA * sthA.-sthA 3- u.1 sU.132/1 tatvArtha saMdarbha:(1) nitya - tadmAvAvyayaMnityaM a.5- sU.30 (2)zyA - gatikaSAya. a.2 sU.6 (3) 34 // - parasparo. a. 3 -sU- 8 -saMkliSThAsuro a. 3- sU. 5 anyAnya saMhana:(1)vezyA-vRta saMAsel gA. 289 (2) zarI2-pRSThata saMAsI gA. 265 thI 280 (3) vahana-kSetrako prazasa[14 kA 5052 thI 63 (4) 529||m-kssetr za sa 14 28 81thI-89 0 [9] 5:(1) sUtra 2 ane 3 nuM sayuMkata padya naraka pRthvI sAta mAMhi vAsa nAraka jIvanA azubhathI azubhatara che doSa nitya svabhAvanA ekathI vaLI bIjI narake anukrame sAte sudhI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA azubha lezyA azubha bhAve azubha pariNAme vadhI zubha nahIM vaLI dehapiMDo azubhatara vaLI vedanA vikriya paNa azubhatarathI vAta suNo ekamanA lezyA vaLI pariNAma dehaja vedanA vikriyatA bola pAMcaja naraka sAte kramasara vadhatAM jatAM (2) te nArakI jIva sadA niraMtara, azubha lezyA kramathI vadhu vadhu zarIrane vedana vijhiyAvaDe, laDe pariNAmathI je paraspara [10] niSkarSa:- sAte narakanI kramAnusAra vadhatI jatI evI azubhatA nuM A sUtramAM varNana karyuM che. AtmapariNAma, zarIra, vikriyayAdi eka eka bolamAM vAMcatA paNa kaMpArI chUTe tevI bhayaMkaratA ane duHkhadAyitAnuM darzana vAMcatAnI sAthe ja thAya che. AvudAruNa duHkha bhogavyAchatAM vartamAnaduHkha asahya lAge che, AvI bIbhatsatA bhogavyA pachI paNa hajI jugupsA mohanIya chuTato nathI, AvA bhayaMkara pariNAmalezyAno duHkhavipAka anubhavyA chatAM hajI durgati nivAravAnuM mana thatuM nathI- -AvI AvI ciMtavanA ke bhAvanA thakI jIva pote potAne vairAgya bhAvamAM vadhune vadhu sthApita karI A azubha azumatapariNAmo thakI nIvartI zuma-zumatara pariNAmo mAM AgaLa vadhato chelle zudhdhamAla mAM sthira thAya to ja mokSazAstra rUpa A granthano abhyAsa sArthaka bane. | _ _ _ _ _ (adhyAyaH3-sUtra:4) U [1] sUtrahetu -pUrvasUtramAM zumAra nAmanArakone thatAdAruNa duHkhane jaNAvyuM e rIte nArakajIvo je pArasparika duHkha utpanna kare che tene batAvavA mATe A sUtra banAvela che. [2] sUtra mULa -parasparovarita:vI: 1 [3] sUtra pRthaka -ra -kvarita-:: 0 [4] sUtrasAra - nirakanA jIvo paraspara udIti duHkhavALA hoya che [arthAt A jIvo anyonya ekabIjAne duHkha Ape che. U [5] zabdajJAnaHparaspara ekabIjAne kIrita-utpanna karelA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH4 29 TuvA- duHkhovALA D [6] anuvRtiH(1) ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtama:prabhA bhUmaya: a. 3 sU.1 (ra) tA - mR. 3 -pU. 2 [7] abhinavaTIkA- nAraka jIvone traNa prakAre duHkha kahelA che (1)kSetrakUta (ra) paraspara udArita (3) paramAdhAmIkRta jemAM kSetrakRta vedanA nuM varNana pUrvasUtramAM thaIgayuM che. prastuta sUtra paraspara udIrita vedanA ne jaNAve che. A duHkha kSetrakRta vedanA karatA paNa adhika kahyuM che. jema uMdara-bilADI ke sApa-noLIyo janmajAta vairIo che tema nAraka jIvo paNa AjIvana zatru hovAthI ekamekane joIne kUtarAnI mAphaka paraspara laDe che- karaDe che ane gussAthI baLe che pariNAme tene paraspara janita duHkhavALA kahyA che. nAraka jIvo ekabIjAne sAmasAmA duHkho ApatA hoya che A duHkha paNa svAbhAvika nathI hotuM paNa udIraNA karI karIne ApatA hoya che, mATe paraspara udIrita duHkhavALA kahyA che. ja nAraka jIvo be prakAranA che. (1)samyagudaSTi (2)mithyAdraSTi ja baMne prakAranA nArakI jIvone bhavanimittaka avadhijJAna hoya che temAM mithyAtvIne avadhijJAna-vibhaMga jJAna rUpa hovAthI teone duHkhanuM ja kAraNa bane che. teone mananA bhAva nirdoSa ane nirmaLa rahevAne badale sAnukULa saMyogonA abhAve nArakanA bhAvo malina, bhayaMkara ane krura ja rahe che. vaLI AjIvovirbhAgajJAnanA baLe cArenaraka dUra dUra sudhI potAne duHkha ApanArA sAdhanone ja joyA karatA hoya che-tenA svarUpane bhASyakAra jaNAve che. * duHkhanI paraspArika udIraNAH- je mithyAdRSTinAraka jIvo che te parasparane duHkha udIre che. jema ApaNI duniyAmAM bIjA gAmathI AvatA kutarAne joine je-te gAmano kutaro vinAkAraNa atyaMta krodhAyamAna thAya che, parasparaghurakeche, laDe che, te rIte A nAraka jIvo paNa vilaMga jJAnanA baLe ekabIjAne dUrathI jotAnI sAthe ja krodha thI dhamadhamavA mAMDe che mahAkrodhAviSTathayelA manavALA teo duHkharUpasamudramAM DUbatADUbatA paNa avicArI paNe pelA kutarAonI mAphaka ekabIjAnI sAthe laDavA lAge che. * paraspara laDAInuM svarUpa - A nAraka jIvo laDavA mATe vaikriyasamuddhAta vaDe mahAbhayaMkara rUpa vidurve che. potapotAnA narakAvAsamAM letrAnubhAva janita pRthvI pariNAmarUpane lohamaya evA zULa, zIlA,mUdagara, bhAlA,bANa, tomara, asipaTTa,khagna,yaSTi,talavAra parazu vagere aneka zastrone vidurve che..
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA A vaikriya zastro grahaNa karIne tenA vaDe temaja hAtha-paga ane dAMtavaDe paraspara prahAro kare che. AvA parasparanA dhAta thI chedAyelA bhedAyelA-vikRta thayelA aMgavALA thaI jAya che. pachI katalakhAnAmAM kapAyelA pADAnI mAphaka gADhavedanAvaDe vyAkuLa banelA taraphaDe che. pRthvI para ekaThA thayelA lohInA kAdavamAM ALoTe che. 1 ja mithyAdRSTinArakajIvo -mithyAjJAnathI lepAyelA hovAne kAraNe paramArthane jANatA nahIMovAthI parasparaduHkhane upara kahyA mujaba vizeSe vizeSe udIra che. bIjAneduHkhatA pote paNa ghaNAM dukhane sahana kare che vipula pramANamAM azubha karmone upArja che. ja samyagudaSTinArakajIvo che teo to tatvavicAraNA kare che ke ame parabhavamAM prANI-hiMsAdi aneka pApo karela che. jenA phaLa rUpe ame ahIM parama duHkharUpa samudramAM paDelA chIe. AvI AvI samyaka vicAraNA thakI teo para udIrita vedanA duHkhone samya prakAre sahana kare che. pote pApanA phaLarUpa vipAkane anubhavatA hovAthI bIjAne duHkha utpanna karatA nathI vAstavika rIteto A jIvo mithyAdaSTi nArako karatAM ochAM duHkhI thAya che ane karmapaNa ochAM bAMdhe che. chatAM zAstrakAra tathA granthakAramaharSijaNAve che ke samyagudaSTi nAraka jIvo mAnasika rIte atyaMta duHkha bhogave che. bhagavatIjI nA 18mAM zatakanA uddezA-pamAM praznaH pamo tenA uttaramAM jaNAve che ke - nArako be prakAranA che (1) mAyAyukata mithyA draSTivALA ane (2)mAyArahita samakita dRSTivALA. temAM pahelA prakAranA jIvo che te bhAre karmI che ane atyaMta vedanA bhogave che. jayAre bIjA prakAranA jIvo che temanA karmoalpacheane vedanA paNa alpabhogaveche. jo ke manoduHkha apekSAe to- samyagudaSTi nAraka jIvo satata potAnA pUrvakRta karmonI vicAraNA ane pazcAtApa karatA hoya che tethI A jIvo atyanta duHkhI hoyache. AsaMbadhamAM bhagavatIjI satranA prathama zatakanA bIjA uddezAmAM prazna 78mAM paNa jaNAve che ke-nAraka jIvomAM je saMjJI che emane atyanta duHkha thAya che paNa jeo asaMzI che temane alpa duHkha thAya che. - saMjJI zabda thakI traNa artha jaNAve che' (1) saMzI eTale saMjJAvALA arthAt samyaphadarzana vALA. (2) pUrvabhavamAM jeo-saMjJI paMcendriya hatA ane pachI nArakamAM utpanna thayA che tene paNa saMjJI kahyA (3) saMjJI eTale paryAptA. A rIte jo prathama artha svIkArIeto samyakadarzanI nAraka jIvo vadhu duHkhI hoya che ema svIkArI zakAya che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 4 paraspara udIrita duHkhonuM kAraNa- bhASyakAra maharSinA kathanAnusAraH-- nAraka jIvo paraspara udIrita duHkha bhogave che te vAtane kahI ne have tenA kAraNane jaNAve che pUrvaadhyAya--1 sUtra 22 mavapratyayo avadhi: nAra devAnAma mAM kahyuM che ke nAraka jIvone bhavapratyaya avadhijJAna hoya che paNa te azubha bhavahetukaja hoya che kemake nArakagati azubha che ane te azubhanAma karmanA udayathIja utpanna thAya che mATe azubha che. vaLI mithyAdarzananA sAhacaryane kAraNe tene avadhijJAna na kahetA vibhaMgajJAna kahyuM che ane bhAvarUpa doSonAM upaghAtathI te vibhaMga jJAna te nAraka jIvo mATe duHkhanA ja kAraNa rUpa thAya che. -AvibhaMga jJAna thakI, nAraka jIvabadhI bAjue tiryak, cAre dizAomAM ane urdhva tathA nIce dUrathIja niraMtara duHkhonA kAraNone ja joyA kare che. ane sApa-noLIyA mAphaka paraspara vaira rAkhe che. svAbhAvika rIte paNa nAraka jIvomAM krodha kaSAyano udaya cAre gatinI apekSAe savizeSa kahyo che. tethI krodha thI dhamadhamatA evA teo ekameka para kutarAnI jema tuTI paDe che. AvA AvA kAraNothI teo paraspara duHkhane udIre che. ] [8] saMdarbhaHAgamasaMdarbhaH (1) aNNamaNNassa kAyaM abhihaNamANA veyaNaM udIreti ityAdi * nIvA pra.rU -3- 2 -sU. 81/2 (2) imohiM vivahehiM AuhehiM kiM taM moggara bhUsaMDhikarakaya sati hala gaya musala cakka kunta tomara sUla lauDa bhiDImAli savvala paTTisa cammiThTha duhaNa muTThiya asikheDama khaDga cAva nArAya kaNaga kappiNi vAsi parasu TaMkatikkha nimmala aNNehiM evamAdihi asubhehiM veubviehiM paharaNastehiM aNubandhativvaverA paropparaM veyaNaM udIranti ! * prasna aR- sU2 jJa tatvArthasaMdarbha:- mavapratyayo. Ja.-1-mU: 22 anyagranthasaMdarbhaH- kSetralokaprakAza sarga 18--tA. 64 thI 72 31 ] [9] padyaH (1) anyonya jIvo nArakImAM vairabhAve du:khane udIratA te sAmasAme kSaNa na pAme sukhane (2) A padya sUtraH3 nA padya nA cothA caraNamAM AvI gayuM che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [] [10] niSkarSa: sUtranI TIkAmAM eka suMdara vAta raju karAi che ke samakita dRSTi nAraka jIvo duHkha sahana kare che paNa bIjAne ApatA nathI kevaLa potAnA pUrvakRta karmonI vicAraNA kare che. Aja vAta pakaDIne sUtrano niSkarSa kADhela che pUrva bhavomAM keTalI sahanazIlatA ke samatA keLavI haze? keTalI zradhdhA hazeteone? ke narakamAM paNa temane duHkha sahevAnuM iSTa mAnyuM. 33-33 sAgaropama jeTalI utkRSTI sthiti paryanta bIjAne duHkha na devuM paNa potAnI ja bhUlo ne vicAravI e kaMi nAnI sunI vAta che.? 32 paNa mokSanI zudhdha zradhdhA ja tene AvuM baLa Ape che. mATe sUtranA adhyayana thakI AvI zudhdha zradhdhA ne svIkAravI AcaravI eja niSkarSa, adhyAya : 3 sUtra H 5 U [1] sUtrahetu H nArakone ukata kSetrakRt tathA paraspara udIrita sivAya trIjuM paNa du:kha hoya che te jaNAvavA mATe A sUtra banAvela che - - A sUtra paramAdhAmI kRta vedanAne jaNAve che. [][2] sUtraH mULa : saMniSTAsuronIritavu:dvA2 prALa caturthAM: [3] sUtra : pRthaka : saMvitaTA -amur--vIrita-du:nA:prAk vatu aaN: ] [4] sUtra sAra : saMkilaSTa [pariNAmI] asuro (paramAdhAmI) e utpanna karela duHkho trIjI naraka sudhI hoya che. deva [] [5] zabdajJAna H saMviSTi - tIvrasaMkaleza rUpa pariNAma anu--asura - eka prakAranA 6:3-- duHkha - vedanA vIrita-- utpanna karelA .. kSetra kRtAditraNenA samucyaya mATe prA-- pUrve caturthAM cothI bhUmithI. [] [6] anuvRti (1) rabhAAvAnuvA padmapramAmUmaya: a.rU- sU (2) tAlu. 4.rU-sU. 2 ] [prabodhaTIkAH nArakonI vedanA traNa prakAre gaNAvI che. kSetrakRtu, paraspara udIrita ane asurodIvita. be prakAranI vedanA pUrve kahevAiche. AsUtratrIjA prakAranI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 5 33 - paramAdhAmIkata vedanAne jaNAve che. pahelA be prakAranA duHkhoto ratnaprabhAdi sAte bhUmiomAM sAdhAraNa che. paNa A vedanAno saMbaMdha phakata traNa bhUmi sAthe ja che. ratnaprabhA, zarkaraprabhA-vAlukAprabhA A prathama traNa narakamAM trIjA prakAranI vedanA kahI che. kemake paramAdhArmika devonuM kSetra ATalI hada sudhInuM ja che. tethI ja sUtrakAre pharamAvyuM ke- [A narako] pahelI traNa bhUmi sUdhI saMkilaSTa asuro dvArA utpanna karelAM duHkhavALA [paNa] hoya che. * saMvata:- ati saMkalezamaya pariNAma hovAne lIdhe A devone mATe saMnniSTha evuM vizeSaNa vAparela che. - pUrva janmamAM jeNe ati saMkalezarUpa karma karyA hoya ane jenI pApakarmamAM atyanta abhirUci hoya tevAne saMvitaI-kahayA. -karmakalezathI utpanna thavAvALA A amba-abarISa AdidevonosvabhAvaja saMkalezarUpa hoya che mATe tene vinaSTa-kahayA. -saMklezarUpa pariNAmaduSTabhAvone dhAraNa karatA hovAthI tenA viSTa kahe che. - kalahapriya ane saMkalezamanavALA che mATe vinaSTa * viSTa gapura: asurone mATe "saMkilaSTa'' evuM vizeSaNa vAparela che. pUrvajanmomAM karela atitIvraaMkalezarUpapariNAmo thakI AjIvoe je pApakarma upArjita karela che. tenA udayathI teo niraMtara kilaSTa rahe che, tethI te savistarNa gara kahevAya che." * masura: sUtrakAre saMvinaMI evuM vizeSaNa asura mATe vAparyuM che paNa teno artha e nathI ke sarve asuro nArakIone duHkha ja utpanna karyA kare che. je asuro duHkha utpanna kare che te mukhya adhvarISa vagere paMdara che jenA nAma AgaLa kahevAze. - mayura nAma karmanA udayathI te asura kahevAya che. sUtraH 4:11 mAM bhavanarvAsino sura mAM jaNAvyA mujaba "asura' e bhavanavAsI devonI eka jAti che. - asurakumAra devagatine prApta thayelo jIva te - masura parama-adhArmika, mithyArdiSTi, purAbhayaMkara evA paMdara jAtinA pApIparamAdhAmI devone dura kahe che. -pUrvajanmanA saMkliSTa karmanAyoge AsurIgatine pAmelA hovAthI tene surakahayAche. sura:-nA 15bheda -ahIM je saMkilaSTa pariNAmI asuro kahayAche tenI jAti anusAra paMdara bheda A pramANe che-(1) amba (2) ambarISa (3) zyAma (4) zabala (5) rUdra () uparudra (7) kAla (8) mahAkAla (9) asi (10) asipatravana (11) kumbhI (12) vAlukA (13) kharasvara (14) vaitaraNI (15) mahAghoSa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ja riTu-eTale "duHkha utpanna karavuM' - A zabda pUrvokata sUtramAM AvI gayela che.- pUrva sUtramAM A zabda samAsAntargata hovAthI gauNa thaI gayo hato. tethI ahIM tenuM punaH prahaNa karela che. - pUrva sUtra sAthe paNa viSTA evuM vAkaya joDI zakAta chatAM ahIM udIraNAnA vividha prakArone jaNAvavAmATe sIri-Tu: zabda vALA vAkayanuM pRthaka grahaNa karela che. ja saMvita majura thakI utpana karAtA duHkho saMklezarUpa svabhAva vALA A asura devo - nArakIonI vedanA o nI sArI rIte udIraNA kare che ane karAve che. te paraspara nArakIone laDAvyA kare che. ane duHkhonI satata hAramALA ubhI kare che. temanI duHkha utpanna karAvavAnI paddhati vividha prakAranI che. jemake -nArakone tapAvelA loDhAno rasa pIvaDAve che. - khUba ja tapAvIne lAlaceLa karelA loDhAnA thAMbhalA sAthe bAtha bhiDAve che. - kATAvALA bhayaMkara jhADa upara nArakone caDhAve che ane utAre che. - nArako mAthe loDhAnA dhaNanA ghA mAre che. - vAMsalA ane karavatathI teonA zarIrane chole che. - khAravALA dhagadhagatA tela zarIra para chAMTe che ane reDe che. - loDhAnI kuMbhIpAkamAM temanA zarIrane rAMdhe che. - ghANImAM ghAlIne pIle che tathA aMgArAmAM seke che. - teonAM zarIramAM loDhAnA aNIdAra bhAlA ane soyA ghoMce che. - nArako pAse vAhano kheMcAve che ane paraspara laDAve che. - dhagadhagatI sUkI retImAM doDAve che. - siMha, vAgha, dIpaDA, hAthI, kutarA, varU, ziyALa, bilADA, noLIyA, sApa, gIdha, kAgaDA, ghuvaDa, bAja, zakarA vagerenA rUpa dhAraNa karIne, nArakonAM lohI pIe che - mAMsa khAya che. - lohI, parU,maDadA vagerethI bharelI vaitaraNI nadInAM rUpaviturvIne temAM utAre che. AvI vividha rIte teo nArakone duHkha utpana karAve che. ja asurakumAronI jati mujaba apAtAduHkho: uparokata muddAmAM asurovIrita 36 nuM sAmAnya varNana karyu. eja vAtane thoDI judI rIte varNave che. asurakumAranA 15bheda je jAti AzrIne darzAvyA te paMdara jAtinA asurakumAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sutra: 5 35 kaI kaI rIte duHkha Ape che? 2) ava-AparamAdhAmIdevaramatathI vividha prakAranAbhayo utpanna kare che. teo bhayathI nAsatAjIvonI pAchaLa paDe che. dUrasudhIArAnImAphakaAmatema doDAve che. AkAzamAM UMce laI jaIne addharathIUMdhA mastake pattharanIjema nIce muke che. nIce paDatA evAdjIvane vajaya saLIo vaDe vadhe che. magara AdithI sakhata prahAra kare che. (2) mariSa -paramAghAmIo-aMbajAtinA paramAghAmIo nANAvAthI mUchita tathA nicetana jevA banI gayelA nArakonA zarIrane kampaNIothI kApIne TukaDe TukaDA karI nAMkhe che.- zAkanI-jema samArI nAMkhe che. (2) zyAma:- jAtinA paramAdhAmI o paNa temanA aMgopAMga chedI nAMkhe che. daDo pheMkatA hoya tema vajamaya bhUmi upara pheke che. vajamaya aNIdAra daMDa vaDe vIMdhe che. cAbukanA prahAra kare che. paga thI khude che. (4) ka-jAtinA paramAdhAmI tonArakonA peTacIrIne AMtaraDA bahAra kADhe che. chAtI vagere cIrInecarabI-mAMsa vagere bahAra kADhe che.ane tenA nArakone darzana karAve che. (ka) -jAtinA paramAdhAmI dhamadhamatA Ave che. talavAra calAve che.trizULa , zULa vajamAyazULI vageremAM nArakone parove che pachI dhagadhagatI citAmAM homI de che. (6) 36- jAtinA paramAdhAmIonArakonA aMgagopAMganAkhaMDa khaMDaTukaDA karIne rudra paramAdhAmI karatAMye adhika vedanA utpanna kare che. (7) la:- jAtinA paramAdhAmIo-vedanAthI vyAkuLa nArakone pakaDI pakaDI ne dhagadhagatI loDhI vagerenAM jIvatA mAMchalA nI jema pakAve che. - (8) mahAvataH-jAtinA paramAdhAmIo-nArakonA zarIramAMthI siMhanA pUcha jevA AkAravALA ane koDI pramANa mAMsanA TukaDAo kApIne khavaDAve che. (1) mali-AtinA paramAdhAmIo-talavAra Adi zastrovaDe nArakonA hAtha,paga,sAthaLa,mastaka, bAhutathA anya aMgopAMgone chUMdI chinnabhinna karI nAkhe che. 20)paranu: jAtinA paramAdhAmIo asipatra vALuM vana vikurve che.tApathI vyAkuLa ane chAyAnAabhilASI nArako tyAM doDI jAya che. paNa jevA tyAM jaIne ubhe che ke turaMta talavAra Adi zastronA AkAra dharAvatA patrovALA vRkSonA pAMdaDAne, bhayaMkara pavana vipharvavA thakI dhaDAdhaDa nIce pADe che. A asipatronA paDavAthI nArakonA hAthapaga-kAna-hoTha vagere avayavo kapAI jAya che. lohInI dhArA chUTe che. ()jumma:jAtinA paramAdhAmIo- nArakone kuMbhI, pacanaka, suMTha, Adi sAdhanomAM ukaLatA tela AdimAM taLAtA hoya te rIte taLe che. (22)vAnuvA: jAtinA paramAdhAmIo nArakone bhaThThInI retIthI anaMtagaNI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA tapelI kadaMbavAlukA nAmanI pRthvImAM taDataDa phUTatA caNAnI jema zeke che. rU-taraNa - A prakAranA paramAdhAmIo vaitaraNI nadI vikarve che. temAM ukaLatAlAkSArasano dhasamasato pravAha vaheto hoya che. te pravAhamAM carabI, parU, lohI, vALa, hADakAM, taNAtA hoya che. evI nadImAM tenArakajIvone calAve che. temaja atyaMta tapI gayelI loDhAnI nAvamAM besADe che. 2) svara:- A paramAdhAmIo kaThora zabdonA pralApo karatA Ave che. nArako pAse paraspara zarIranI cAmaDI cholAvaDAve che. pote paNa karavata vaDe nArakonA zarIrane lAkaDAnI jema verI nAkhe che. vikarALa ane vajanA banelA tIkSNakAMTAothI bharapUra bhayaMkara moTA zAlmalI vRkSo upara caDhAveche. 25mahAyopa-A paramAdhAmIo-nArakone gaganabhedI zabdo vaDe bhayabhIta banAvI de che. bhayathI nAzabhAga karatA nArakone pakaDIne vadhasthAnamAM rokIne aneka prakAranI kadarthanA pamADe che. * prAva sUtramAM prA--vaturthI kahevAne badale bhAvaturtha: kahayu hota to sUtramAM laghUtA lAvI zakAta. chatAM mA avayava maryAdA ane abhividhi bane arthamAM vaparAto hovAthI samasyA udbhave che ke-mAvatu: kahevAthI "cothI narakAsudhI artha karavo ke cothI nAraka sahita'' evo artha karavo. tethI spaSTa ane asaMdigdha arthano bodhaka prA zabda mukela che. teno artha "pUrve" ema spaSTa ja che. * prAvatucya cothInArakapUrvaarthAt pahelI traNa sudhI jiparamAdhAmInI gamana zakita che tevuM darzAve che] - paramAdhAmI devo phakata trajI pRthvI sudhIja nArakIone udIraNA karIne duHkha bhogavAve che. - prAk-caturthyAH iti maryAdA na abhividhi: pra-vaturthya e vizeSaNa che, je maryAdA arthane sUcave che. tenAthI evo artha phUTa thAya che ke-A saMkilaSTa pariNAmI asurakumAra devoraprabhA - zarkaraprabhA - vAlukAprabhA e traNa pRthvI sudhIja duHkhone udIrI zake che. cothI thI sAtamI pRthvI nA nArakone teo duHkha ApI zakatA nathI. ja - zabdaparasparodarita ane kSetrasvabhAvaja baMne vedanAno saMbaMdha ahIM joDe che. - 3: zabdathI pUrvokta baMne duHkhono saMbaMdha joDela che. anyathA prathama traNa narakamAM e baMne duHbonA abhAvano prasaMga Avata.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 : 5 ja paramAdhAmI traNa narakaparyanta hoya ema kahayuM to pachI bAkInI naraka karatA A traNamAM duHkha vadhAre temaja samajavuM ne? nA. - A zaMkA ayogya che. kemake cothI thI sAtamI naraka sudhI paramAghAmI kata vedanAno abhAva thatA, trikRta ane paraspara-udIrita be vedanA ja rahe che mATe AvI zaMkA utpanna thAya te svAbhAvika che. paNa tyAM bAkInI be vedanAnuM pramANa eTaluM badhuM vadhAre che ke tenI tulanAe prathama traNa pRthvInuM duHkhato ati alpa lAge che. ja cothI narakathI asura-udIrita duHkha kema nathI kahayuM? asura udIrita duHkha pahelI traNa bhUmi paryanta ja hoya che. kemake A paramAdhAmI asura devo trIjI pRthvIthI AgaLa jaI zakatA nathI. cothI bhUmiketethI AgaLa javAnuM temanuM sAmarthyapaNanathI.traNa naraka sudhI paNa saMkalezarUpa pariNAmavALA aMba-aMbarISa AdiasurakumAroja jaIne duHkhanI udIraNA kare che. badhAM asurakumAro kaMI tyAM jaIne duHkhonI udIraNA karAvatA nathI. ja aMba-aMbarISa AdiparamAdhAmIdevonArakajIvone ATaluM dukhakemaApe che? aMba-aMbarISa vagere paMdareya jAtanA asuro pUrva janmamAM bhayaMkara karmo karIne, koIka-kAMIka punyo daye ahIM AvyA hoya che. tethI pApanA bhayaMkara karmo karavAmAM ja teone AnaMda Ave che. bhASyakAra maharSisvayaM paNa jaNAve che ke asurakumAro gati nI apekSA e deva che tethI bIjA devonI mAphaka tene paNa manojJa viSaya mojuda hoya che. bIjA devo jevA manohara bhoga ane upabhoga A devo ne paNa hoya che. to paNa tene A badhA sukhada-viSayomAM eTalI ruci nathI hotI jeTalI azubha kAryomAM hoya che. je rIte vyavahAramAM jovA maLe che ke gAya, baLada, bheMsa, bhUMDa, kukaDA, bataka, tItara vagere jAnavarone mallakustI karanArAkustIbAja neparasparavaDatAM joIne, ekamekaupara prahAra karatA joIne vinA kAraNa rAga-dveSane vaza thatA ane akuzalAnubaMdhipuNya dhAraNa karatA keTalAMka lokone khUba ja AnaMda Ave che. te rIte A asura kumArone paNa Avo AsurI AnaMda game che. nArakIone laDatA joIne, paraspara laDAvIne, ekamekane prahAra karatAM joIne temanA AnaMda-duHkha-vedanA-joIne teo atyanta khuzI thAya che. aTTahAsya kare che. kapaDAM uDADe che. loTapoTa thAya che. tALIo vagADe che. ane khUbaja jorazorathI siMhanAda paNa karavA lAge che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 tattvArthAdhigama sutra abhinavaTIkA paramAdhAma devone - nAraka jIvone ATaluM duHkha ApavAthI ane nArakonuM duHkha jovAthI ATalo badho AnaMda kema Ave che tenA paNa kAraNo jaNAve che ke - 1. zalya temanAmAM mAyAzalya, nidAna zalya, mithyAdarzana zalyano udaya tIvra hoya che. sAthe sAthe kaSAyano paNa tIvo daya hoya che. pUrvabhavamAM kukarmI paNa hoya che. 2. anAlocanA temane je bhAva doSa lAge che tenI AlocanA karatA nathI pUrva janmamAM paNa AlocanA karI nathI. 3. avicArazIla: A devo vicArazIla nathI hotA. tethI A azubha kRtya che, A kRtyomAM sahayogadevone AnaMda vyakata karavo yogya na gaNAya, evo vicAra temane kadApI Avato nathI. ulaTuMpApakAryamAM ja AnaMdamAnanArA ane saMkilaSTa adhyavasAya vALA hoya che. 4. akuzalAnubaMdhi puNyaH pUrva janmamAM upArjita karela punyakarma paNa A devone cakuzalAnubaMdhI hoya che. tethI te karmonA udayathI teo jayAre A punyanuM phaLa bhogave che tyAre temane azubhatA tarapha kheMcI jAya che. 5. bALata5: paMcAgni Adi bALapane kAraNe bhAva-doSathavAthI temaNe AvI rIdI AsurI-gati prApta karI hoya che. vaLI mithyA daSTiono tapa paNa kuzalAnubaMdhI hoto nathI. temane evA viziSTa punyano baMdha thato nathI ke jenA udayathI te jIva azubhakriyAthI nivRta ane zubha kriyAmAM pravRta thaI zake. AvA badhAM kAraNothI te devone anya manoza viSaya sAmagrI upalabdha hovA chatAM paNa-azubha viSayomAM ja prIti rahayA kare che. ja paramAdhAmI kRATalI bhayaMkara ane jIvaleNavedanA chatAM A nArakonuM mRtyu kema thatuM nathI? pUrva sUtra[... 12] gopati virama...kanapatyayu: mAM jaNAvyA mujaba aupapAtika janmavALA deva ane nArakanuM AyuSya anapavartanIya kahayuM che. nArakajIvo duHkhothI gabharAIne maravA to icche ja che paNa temanA AyuSyanuM apavartana nathatu hovAthI jayAM sudhI temaNe bAMdhelI Ayusthitino kSaya thato nathI tyAM sudhI teonuM ' maraNa paNa thaI zakatuM nathI ke teone bIjuM koI zaraNabhUta paNa thaI zakatuM nathI. tethI jIvana paryanta teoe A duHkha bhogavavuM paDe ja che. temane temanA karmo "avazyameva''bhogaveja chuTako thAya che. pariNAme teonuM zarIrayatnapIDanAdiduHkho ke upaghAto thI vizIrNathAya, saLagAvAya, uparanIce pachaDAya, vidIrNa thAya, chedAyabhedAya, hatu-nahatu karI nakhAya to paNa pAchuM jevuM hatuM tevuM thaI jAya che - -jevI rIte pArAnA verAyelA kaNIyA ekaThA thaI jAya ke pANImAM kadAca lAkaDIthI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 5 39 lITI doravAmAM Ave to paNa turaMta pANI jayAM nu tyAM ekaThuM thai jAya che. tevI rIte nArakIonuM zarIra paNa chinnabhinna thai ne tatkAla ApameLe ja bheguM thai jAya che upasaMhAra H bhASyakAra maharSi upasaMhAra karatA jaNAve che ke - --- evama etAni trividhAni duHkhAni narakeSu nArakaNAM bhavanti narakamAMnArakIoneA pramANe traNa prakAranAduHkhohoyache. hetra, paraspara udIti, saMkilaSTa asura-udIrita.ATaluM bhASya karIne vedanA adhikAra samApta karela che. ] [8] saMdarbhaH Agama saMdarbha : viM patiya nuM maMte asurajumA levA tarjA puDhavi thayA ya gamissaMti ya? goyamA ! puvvaveriyassa vA vedaNa udiraNayAe puvvasaMgaissa vA vedaNa uvasAmaNayAe evaM khalu asurakumArA devA taccaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya ja maLa. za.rU-4.2-1442/6. tatvArthasaMdarbhaH aupapAtika carama. a. 2 . sUtra. 52 bhavanavAsino 'sura. a. 4 -sUtra . 11 anya grantha saMdarbha : kSetra loka prakAza - sarga 18 roja 72 thI 82 ] [9] padya H 1. kRSNalezI asuradevA bahuja nirdaya karmathI naraka traNane duHkha detA vAta samajo marmathI 2. sAta narakamahIM pelA traNamAM paramAdhAmI asurataNAM du:kho hoya bAkI cAramAM toye paraspara ati ghaNAM. [] [10] niSkarSa : samagra sUtramAM sArabhUta vAta jaNAi hoyato te e che ke nArakIone je bhayaMkara duHkha bhogavavuM paDe che te paramAdhAmIne kAraNe che. ane A paramAdhAmIne AvA AsurI AnaMda nuM kAraNa che saMkilaSTa adhyavasAyo. - tethI jayAre AtmA krura parINAmI bane, adhyavasAyo saMkalezamaya bane, jIvane krura ane AsurI AnaMda mANavo game tyAre manane satata pAchu vALavAnI, aMkuzamAM rAkhavAnI kozIza karavI. jethI devagati maLavA chatA AvA parama-adhArmika paNAne na pAme paraMtu zubha adhyavasAya thakI zubhagatine pAmanArA bane. i i ] i gu
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 adhyAya 3 FOR [1] sUtra hetu H A sUtra thakI sUtrakAra sAte narakonA nArakIonA AyuSyanuM utkRSTa pramANa batAve che. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA D [2] sUtra : mULa tekhetrikSaptavAsaptazadAviMzatriyabhriMzabhA garopamAH satvAnAM parAsthiti: i [3] sUtraH pRthakaH tevu chu - tri - sapta - vaMza - saptavaMza - dAvizAtitrystriNsht sAgaropamAH satvAnAM parA sthiti: - ] [4] sUtrasAra : te [narako] mAM [nAraka] jIvonI [AyuSya nI] utkRSTa sthiti anukrame - 1,3,7,10,17,22,33 sAgaro pamanI che. arthAt (1) ratnaprabhAnI nArakonI utkRSTa Ayu-sthiti eka sAgaropaNanI, (2) zarkarAprabhAnI traNa sAgaropama, (3) vAlukAprabhAnI sAta sAgaropama, (4) paMkaprabhAnI daza sAgaropaNa (5) dhUmaprabhAnI satara sAgaropaNa, (6)tamaHprabhAnI.bAvIsasAgaropama ane (7) tamastamaprabhA nI nArakonI utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI hoya che. [5] zabdazAna H tevu - te ratnaprabhAdi narakone vize eka eka tri traNa daza deza utkRSTa iivarAti--bAvIsa sAgaropama--sAgaropama saMkhyAnuM eka prakAranuM mApa che. sattAnAM prANIonI / jIvonI pA-- sthiti[] [6] anuvRti - ratnAvAjIvaga pathumatamomahAtama:pramAmUmaya..... a. rUs sthiti AyuSya . [7] abhinavaTIkA : nAraka jIvonA varNananA A prakaraNamAM ahIM tenA AyuSya ne jaNAve che. dareka gatinA jIvonI sthiti - AyumaryAdA jadhanya ane utkRSTa be prakAranI hoya che. jenAthI ochI sthiti kadApI na hoya te jadhanya Ayu maryAdA. ane jenAthI adhika sthiti kadApI na hoya te utkRSTa Ayu maryAdA . prastuta sUtramAM nArakonI utkRSTa sthitinuM varNana kare che. ratnaprabhAdi je sAta naraka sapta- sAta satalA~ sattara yasviMrAta tetrIsa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 adhyAyaH 3 sUtraH ka pahelAM kahevAi che. te sAta naraka nA nArakIonA AyuSya nI utkRSTa sthiti evo artha ahIM abhipreta che .. sAte nAraka nA AyuSyanuM utkRSTa pramANa - sAgaropamamAM - naraka krama | 1 - ratna 2-zarkarA 3-vAlukA 4-paMka 5-dhUma -tamaH 7-mahAtamaH sthiti 1-sA. 3-sA. insA. 10-sA. 17-sA.22-sA, 33nsA. sAgaropama - A saMkhyAnuM eka prakAranuM mApa che. - sAga2nA jevI upamA jene ApavAmAM AvI che. tene sAgaropama kahayuM che. vartutvapratipAvanArtha sAra maLama. - sAgaramAM je rIte apAra jalarAzi hoya che . ane tenA ekaeka kaNIyA- biMduno to hisAba paNa na thai zake tema nArakIonuM Ayu pramANa paNa ati vizALa saMkhyAmAM hovAthI te saMkhyA gaNita,sAgaranI upamA vaDe samajAvAya che tethI te sAgaropama kahevAyuM che. -sUtramAM sita esaMkhyAonodvandvasamAsa thayo che. ane pachI sopama pada joDela che. tethI badhI saMkhyA sAthe A pada joDavuM eTale ke eka sAgaropama - traNa sAgaropama - sAta sAgaropama - e pramANe samajavuM. arthAt prathama narakanA nArakanI sthiti nuM pramANa eka sAgaropama bIjA narakanA jIvonI sthitinuM pramANa traNa sAgaropama ema goThavI levuM. sattAnAM:-- sattva eTale prANI athavA jIva. sattAnAm evuM pada sUtrakAre mukayuM tenA parathI ema samajI levuM ke A utkRSTa sthiti narakavAsI jIvonI samajavI. koi ahIM narakanI sthiti evo artha na samajI le te mATe ja sattAnAm pada goThavela che. -mULa adhikAra narakabhUmino anuvarte che. tethI teno pratiSedha karI ane sattAnAma zabda thakI. narakabhUminA jIvonI sthiti ema-madhyamAM ''jIva'' arthanuM pratipAdana karavA mATe A zabda prayojAyela che. siddhasenIya TIkAmAM be-traNa artho siddha karavA jaNAve che ke - satvazabdaH prekSapUrvakAritayA upAtta: anukampA pradarzanArtham / satvA varAkA iti, klezabhUjo janAH satvA iti lokenukampA zabdena ucyante / + parAH prakRSTA utkRSTazo vA -- parA eTale utkRSTa A zabda sthitinuM vizeSaNa che. te evuM jaNAve che ke prastuta sUtramAM nArakonI mAtra utkRSTa sthiti ja sUtrakAre jaNAvI che. - pazu eTale ''vadhumAM vadhu'' sthiti, jenA thI vadhu koi anya sthiti hoi zake nahIM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 tattvArthAdhigama satra abhinavaTIkA tevI aMtima "utkRSTa sthiti. ja sthiti:- sthiti eTale AyuSya maryAdA - sUtramAM parAM zabda vALA vizeSaNathI je pada mukAyuM che te sthiti zabda nArakajIvonA AyuSyane jaNAve che. ekaeka zabdaalaga pADInetranuM arthaghaTanarmapachI mahatvanI vAtatonArakajIvonI utkRSTasthiti jaNAvavIte che. surakAra maharSie sAte narakanA jIvonI sthiti kahI che. paNa lokaprakAza ane bRhatasaMgrahaNImAM dareka pratarane AzrIne AutkRSTasthitine jaNAvI che.saghana abhyAsanA hetuthI temAhitIne koSTaka svarUpe ahIM raju karI che. (1) ratnaprabhAnA nArakonA utkRSTa AyuSyanuM koSTaka pratara 1 2 3 | 4 | 5 | da! 7 8 9 10 11 12 13 Ayu 90.90lA kroDa1/102/103/10/10/1010 /108/109/13 1 varSa varSa pUrva) sA. sA. sA. a. sA. sA. sA. sA. sA. sA. 1 saMketa samaja:- hA-hajAra lA-lAkha. sA. sAgaropama (2) zarkaraprabhAnA nArakonA utkRSTa AyuSyanuM koSTakapratara 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ka | 7 | 8 | 9 | 10 | 11] Aya. 1 2/1114/11111 8/111 10/12 5/123/12/1127/- 29/10 3 | | sA. sA. | sA. sA. sA. | sA.| sA. | sA. | sA. | sA. | sA. (3) vAlukAprabhAnA nArakonA utkRSTa AyuSyanuM koSTaka pratarA 1 1 2 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 Ayu 3 493 89 4 394 7/95 295 Dola|Da 19] 191 7 sA: | sA. | sA. | sA. sA. | sA. | sA. | sA. | sA.. (4) paMkaprabhA- nArakonuM utkRSTa AyuSya | |pratarA 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 7T Ayu7 3/77 6/78 2/78 5/79 1/794/710 sA. | sA. | sA. | sA. | sA. ! sA. | sA. (5) dhUmaprabhA nArakonuM utkRSTa AyuSya [ | pratara 1 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | saMkhyA 11 251245 14 15 15 3/5] 17 sA. | sA. | sA. | sA. (6) tamaH prabhA (7) mahAtamaH prabhA pratara | 5 | 1 | 2 3 pratara saMkhyA 1718 2/3/2013rara ! Ayu 33 sA. sA. | sA. sA. sA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 43 uparokata mAhitI koSTaka rUpe raju karI che-jeno AdhAra bRhat saMgrahaNI gAthA 235 thI 238 che. - vRhata saMgrahaNI- ninAmAna kSamAmA ja jadhanyasthitinI sUcanA - AyuSyanI utkRSTa sthiti vizenA prastuta sUtranA svopAbhASyamAM jadhanya sthiti mATe phakta sUcanA ApI che-qyacA / puratAta vacatA A sAte narakanAnArakajIvonI jadhanyaAyurasthiti AgaLa kahevAze. adhyAyaH4 sUtra43 ane 4 nArA 2 dvitIyavivuM ane varSAhiba prathamavAra A baMne sUtrano sAmAnya artha ahIM rajU karIe chIe. vizeSa vyAkhyA cothA adhyAyamAM kahevAze. ratnaprabhAnAnArakajIvonu jadhanya Ayu 10,000varSanuM che. pachInI naraka mATe kramaza: pUrvapUrvanA utkRSTa Ayune pachI pachInI narakanuM jadhanya Ayu kahayu che. arthAt | naraka | 2 | 3 | 4 | 5 | |7 | jadhanyaAyu | 1-sA. 3-sA. 7-sA. 10ssA. 17nsA. 22-sA. sUtrauparAMta-svopanna bhASyAdithakIsatrakAra maharSinarakavize bIjI paNa keTalIka agatyanI mAhitI jaNAve che. (1) ti:kaInarakamAM kayA jIvonI gati thAya? athavA kyA jIvo kaI kaI narakamAM utpanna thAya? -asaMzI jIvo marIne pahelI narakabhUmImAM utpanna thaI zake che. -bhujaparisarpa jIvo marIne pahelI be narakabhUmI sudhI utpanna thaI zake che. -pakSIo marIne pahelI traNa narakabhUmi sudhI utpanna thaI zake che. -siMha vagere marIne pahelI cAranarakabhUmi sudhI utpanna thaI zake che. -sarpa-uraparisarpa vagere marIne pAMca narakabhUmi sudhI utpanna thaI zake che. -strIo marIne cha narakabhUmi sudhI utpanna thaI zake che. -manuSya tathA abhyAdi marIne sAte narakabhUmimAM utpanna thaI zake che. (2)mAAti- kaInarakamAMthI nIkaLelo jIvakeTale supilabdhi prApta karI zake? -pahelI narakabhUmimAMthI jIva manuSyapaNuM pAmIne cakravartI thaI zake che. -pahelI be narakabhUmimAMthI nIkaLelo jIva manuSyapaNuM pAmIne vAsudeva baLadeva keprativAsudeva thaI zake che. -pahelI traNa narakabhUmimAMthI nIkaLelo jIva manuSyapaNuM pAmIne tIrthakara padavI pAmI zake che. -pahelI cAre narakabhUmimAMthI nIkaLelo jIva manuSyapaNuM pAmIne sAmAnya kevaLI thaI mokSe jaI zake che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -pahelI pAMca narakabhUmimAMthI nIkaLelo jIva manuSyapaNuM pAmIne sarvavirati paNAne pAmI zake paNa mokSe jAya nahIM -pahelI cha narakabhUmimAMthI nIkaLelo koipaNa jIva dezaviratipaNAne pAmI zake paNa cArItra aMgIkAra karI zake nahIM. sAtamAMthI koIpaNa narakamAMthI nIkaLelo jIva samyakta pAmI zake che. paNa kadApI virativaMta banI zakato nathI. ja naraka gati-AgatinA adhikArI jIvonI vizeSa vyAkhyA I] -nArako marIne turata ja- anaMtarabhavamAM punaHnarakagatimAM utpanna thatA nathI.kemake bahuAraMbha-parigraha vagere kAraNono narakamAM sadUbhAva hoto nathI. -nArako marIne anaMtara bhavamAMdevagatimAM utpanna thatA nathI. kemake sarAgasaMyama Adi devagatinA kAraNono narakamAM sarvathA abhAva hoya che. -narakamAMthI nIkaLelo nArakajIva garbhajamanuSya kegarbhajatiryaMca gatimAM janme che. -je garbhajatiryaMcake manuSya kahayA temAM paNa saMkhyAta varSanA AyuSyavALA samajavA asaMkhyAta varSIyuSa vALA (yugalikapaNe) narakamAMthI nIkaLelo jIva utpanna thato nathI. [II] -deva marIne kadI narakagatimAM utpanna thAya nahIM kemake devone narakagatimAM laI janAro bahuAraMbha-bahuparigrahAdi hotA nathI. -kevaLa garbhaja tiryaMca kegarbhaja manuSyoja narakamAM jaI zake che.ekendriyAdicAra indriya sudhInA tiryaMco paNa narakamAM jatA nathI. -paMcendriya tiryaMca manuSyomAM paNa saMkhyAta varSanA AyuSyavALA jIvo ja lIdhA che.tethI asaMkhyAta varSa AyuSyavALA evA yugaliko paNa narakamAM jatA nathI kemake tene tevA kura adhyavasAya-parigraha Adi hotA nathI. ja jIvo narakAyu kayAre bAMdheH- zrI sthAnAMga sUtramAM narake javA mATenA cAra kAraNo batAvyA. (1)mahA AraMbha (2)mahA parigraha (3)mAMsAhAra (4) paMcendriya vadha. -tatvArthasUtramAM adhyAya -sUtra-16mAM narakAyunA AzravanuM kAraNa vadhu mA vahu paraprada jaNAvela che. -bRhatasaMgrahaNImAM narakanuM AyuSya bAMdhavAnuM kAraNa atikrura adhyavasAya kahyuM che. A rIte jIvane narakAyu bAMdhavAnA saMyogo ke nimittomAM mahAAraMbha, mahAparigraha, mAMsAhAra, paMcendriyavadha,atiduraadhyavasAya,bhayaMkararaudradhyAna, tIvraaMkalezamaya pariNAma...vagere jANavA.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 6 ja kyA saMghayaNavALo jIva kaI narakAsudhI utpana thAya? - (1) sevArtasaMghayaNa vALo jIva vadhumAM vadhu bIjI nArakI sudhI jaI zake - (2) kIlikA saMghayaNa vALo jIva trIjInarakabhUmi sudhI jaI zake. - (3) ardhanAraca saMghayaNa vALo jIva cothI narakabhUmi sudhI jaI zake. . - (4) nArAcasaMghayaNa vALo jIva pAMcamInarakabhUmi sudhI jaI zake. - 5) RSabha nArAcasaMghayaNa vALo jIva chaThThInarakabhUmi sudhI jaI zake. - (6) varaSabhanArAcasaMghayaNa vALo jIva sAtamI narakabhUmi sudhI jaI zake. A badhI vAta utkRSTathI samajavI jaghanyathI to raprabhA nArakInA prathama pratare paNa janma pAmI zake. ja kayAjIvo narakamAMthI AvelA hoI zake ane punaHnarakamAM javAnI saMbhAvanA vALA che. -atikrura adhyavasAyavALA sarpa,siMhAdi,gIdha vagere pakSIo matsya vagere jaLacara jIvo prAyaH karIne narakamAMthI AvyA hoya ane punaHnarakamAM javAnI saMbhAvanAvALA che. ahIM narakanI je gati-Agati kahI te niyama ja chetema na samajavuM sAmAnyathI temanA adhyavasAyo AvA azubha vartatA hoya che. mATe tene narakamAMthI AvelA ane narakamAM janArA kahayA bAkI caMDakauzika sarpanI jema adhyavasAyo zubha thaI jAyato narakane badale devalokamAM paNa jai zake che. ja kayA padArtho narakamAM na hoya? ritnaprabhA narakane choDIne bAkInI chenarakabhUmimAM dviIpa, samudra, parvata kuMDa,moTAdUha,taLAva,nAnAdraha e badhAnI racanA hotI nathI e ja rIte A bhUmimAM bAdaravanaspatikAya,vRkSa tRNa-ghAsa,nAnAnAnA choDavA,beindriyAditiryajIva,manuSya cAre nikAyanA deva-emAMnu koIpaNa A narakabhUmimAM hotu nathI. zaMkA- ahIM ratnaprabhAbhUminuM varjana kema karyuM? ratnaprabhA naraka pRthvInI jADAI 1,80,000 yojana che.temAM uparanA 1000yojana ane nIcenA 1007yojana choDI daI vaccenA 1,78,000yojanamAM 13 prataro che. te pratiromAM 30lAkha narakAvAso che. have uparaje 1chayojana choDI dIdhA che. temAM paNa uparanIce 10-10yojana javA devA.vaccenA dhyAnamAM yaMtaranikAyanA 8prakAranA devo raheche. uparanA choDelA 100thAnamAM paNa upara-nIce 10-10yojana choDI detA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4s tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vaccenA 80yojanamAM vANavyaMtara nikAyanA 8 jAtinA devo rahe che. ratnaprabhA nArakInA madhyanA 1,78,000yojana mAM narakAvAsanA 13pratiro che. A 13khataro vaccenA 12gALAmAM pahelo ane chello gALochoDI devAno vaccenA 10gALAmAM bhavanapati devonI daza nikAyo hoya che. A rIte prathama pRthvImAM devo hoya che.devanA nivAso hoya che.vaLI ratnaprabhA pRthvIno thoDobhAga madhyaloka sAthe paNa joDAyelo che. tethI dvIpa-samudra-gAma-nagaravanaspati-tiryaMca-manuSya badhAM ja maLI Ave che.jayAre ratnaprabhA sivAyanI bAkInI cha bhUmimAM phakata nAraka ane keTalAMka ekandriya jIvoja hoya che. # narakamAM dvipa-samudra Adi padArthonuM je varjana karyu teno apavAda' (1)jayAre koI manuSya kevalI samudraghAta kare tyAre te sarvalokavyApI hovAthI tenA AtmapradezolAve che. AtmapradezanI apekSAe temanuSyachekasAtamInarakanAtaLanepaNasparza che. mATe ema kahevAya che ke apavAda rUpe manuSyanuM narakamA astitva jovA maLe. (2)vaikriya labdhivALA manuSyo vaikriyalabdhithI tyAM sudhI pahocI zake che. mATe te paNa apavAda che. (3)vaikriya labdhiyukata tiryaMca paNa vaikriyalabdhi apekSAe tyAM pahocI zake mATe tiryaMcanuM paNa astitva saMbhavI zake che. (4)keTalAka devo kayAreka potAnA pUrvajanmanA snehane kAraNe pUrvajanmanA mitranehI-saMbaMdhineduHkhamukta karAvavAnA hetuthI narakamAM jAya che. jemAM vyaMtara ane bhavanapati devo phakata prathama naraka sudhI jaI zake che. vaijJAnika devo trIjInaraka sudhI jaI zake che. kayAreka cothI naraka sudhI paNa jAya che. (5)paramAdhArmikadevo je eka prakAranAasurakumAradevaja che. ane jene narakapAla kahevAya che teoto prathamathI ja pahelI traNa narakabhUmimAM hoya che.ane nArakIyone duHkha ApavA mATe ja tyAM jAya che. AvA kvacit apavAdone bAda karatA sarvasAdhAraNa tyAMnArakono ja vAsa hoya che. U [8] saMdarbha- 4 Agama saMdarbha- sAgarovamamegaM tu ukkoseNa viyAhiyA, paDhamAe tiNNeva sAgarAU ukkoseNa viyAhiyA, doccAe satteva sAgarAU ukkoseNa viyAhiyA, taIyAe dasa sAgaropamAU ukkoseNa viyAhiyA, cautthIe sattarasa sAgarAU ukkoseNa viyAhiyA, paMcamAe
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 47 bAvIsa sAgarA ukkoseNa viyAhiyA, chaThThIe tetIsa sAgarAU ukkoseNa viyAhiyA, sattamAe * tamArU-gAthA.262 thI 267 # tatvArtha saMdarbhaH(1) jadhanya sthiti - 4-jU.43, nArA sU. 44 raza varSa sahaja anyagrantha saMdarbha (1)sthiti - bRhat saMgrahaNI gAthA 233, 235 thI 238. lokaprakAsa sargaH 14zloka 10ththI 117, 150thI 10,183 thI 194, 225thI 231,25thI257, 277thIra80,294 (2)gati bRhat saMgrahaNI gAthA 283thI285 (3)gati Agati-daMDaka prakaraNa gAthA-35 U [9] padya - (1) ekatraNa vaLI sAta dazane sattara sAgara taNI bAvIzane tetrIza jANe sthiti nAraka meM bhaNI prathama,bIjI, trIjI, cothI, pAMcamI chaThThI dharA sAtamI mAM AyugaNanA kahe che. pAThakavarA. (2) kramaza Ayusthiti vadhumAM vadhu eka traNa sAta vaLI daza sattara bAvIza tetrIza sAgara upamA gaNI sahI. 0 [10] niSkarSa - mULabhUta rIte A sUtramAM nArakajIvonI je-te narakamAM Ayusthiti varNavI che. tat saMbaMdheto koI niSkarSa kahevAno raheto nahIM paraMtu temAM bhASyakAre kahayuke kayArekapUrvano mitra ke snehI devate nArakane duHkhamukata karAvavA AvI zake kharo.A mudo niSkarSa mATe vicAraNIya che. kadAca kayAreka koI jIvane prabaLa punyodaye Avo deva AvI paNa jAya to paNa tenArakajIvane kadApI vedanAmukata karAvI zakato nathI.te vedananA mAMthI jo kAyamI mukita meLavavI hoya to zubha adhyavasAya,AraMbha-parigrahAdi tyAga ati Avazyaka che.AvA zubha adhyavasAyanA badhe ja jIva devalokathI yAvat mokSa paryanta gati karI zakavA samartha bane che. _ _ _ _ _ _ _
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA adhyAyaH3 -sUtraH [] [1]sUtra hetuH titilokanA svarUpane darzAvavA mATe A sUtrasarvaprathama dvIpa samudrane jaNAve che. [] [2] sUtra mULaH- *navUdIpanavaLAvya: zumanAmAno dvIpasamudrA [] [3] sUtra pRtha- namvadIpa -savaLAya: zumanAmAna: dvIpa samudrA: [] [4] sUtra sAraH-- jaMbudrIpa vagere zubhanAmavALA dvIpo [ane]lavaNa vagere zubha nAmavALA samudro che. [] [5] zabdajJAnaH namnadIpa:-jaMbudrIpa eka dvIpanuM nAma che. navaLa: lavaNa e eka samudranuM nAma che. gumanAmAna: zubha nAmavALA dIpa: dvIpa samudrA: samudro [] [6] anuvRtiH- koi sUtranI ahIM anuvRti AvatI nathI. [] [7] prabodha TIkAH-- lokanA mukhyatve traNa bheda jaNAvelA che.urdhva adho ane tirthaM.jemA sUtra 1thI6mAM adholAka saMbaMdhi kaMika varNana karyu.have prastuta sUtrathI tIrchA athavA madhyalokanuM varNana AraMbhAya che. ane urdhvaloka saMbaMdhi carcA adhyAyaH4mAM karavAmAM AvelI che. loka saMbaMdhi A samajane thoDI vizeSa spaSTa karavI joize. tyAra pachIja prastuta sUtra saMbaMdhi prabodhaTIkAno AraMbha karavo ucita gaNAze. kemake svopajJa bhASyamAM sUtrakAra maharSie A paddhati ja apanAvelI che. nyU lokanuM svarUpa -V bhUmikA : adholokamAM narakanA varNanamAM kahevAyuM hatuM ke - te pRthvInI nIce dhanodadhi - dhanavAta--tanuvAta traNa valayo che. eTale ke AkAzamAMsthita thayela pAtaLA vAyue ghATA vAyune dhAraNa karela che. ghATA vAyue dhanapANIne dhAraNa kareluM che. jethI te pANI ahIM tahIM jai zake nahIM. te dhana-pANI e pRthvIne dhAraNa karelI che. tethI te pANI paNa vahI zakatu nathI ane pRthvI temAM ogaLatI paNa nathI. A pramANe lokano sanniveza anAdi kALano che. athavAto ema kahI zakAya ke A sarve anAdi pAriNAmika svabhAva ja che. * nambUlIpa savaLovAca: jImanAmano dvIpa samutA: e rIte digambara AmnAyanuM sUtra che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 7 49 je lokone anAdi anaMta kaho cho -(.pa 2) hovAze. ane (a.10-sUtra-5) tadanantaramUvaM gacchantyAlokAntAta bhAM 55 loka zahano ullekha karyo paNa A loka kevo che - kaI rIte rahelo che te to jaNAvo - (1) A loka paMcAstikAya nA samudAya rUpa che. dharmAstikAya,adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane pudagalAstikAya A pAMce astikAyanosamudAyateloka jinIvyAkhyAadhyAya dha sUtra-aneramAM ane vizeSathI AkhA pAMcamA adhyAyamAM kahevAze (2) keTalAMka - loka ne cha dravyono samayavA paNa kahe che. (3) kSetranI apekSAe A "loka' traNa prakArano che.adho-urdhvatiyaMga athavA madhya. (4) rajajU pramANanI apekSAe A loka cauda rAja-pramANa kahayo che. A rIte lokapacAstikAya, Sa dravya, traNa vibhAga ke cauda rAjalokano pradarzaka che. jenI vistArathI vyAkhyA be prakAre ahIM rajU karI che. (1) prathama vyAkhyA cauda rAjaloka ane traNa bhedane AzrIne (2) bIjI vyAkhyA : padavya ane paMcAstikAyane AdhAre * pahelI vyAkhyAH cirakALathI UMcA dhvAse rahelo hovAthI tathA vRddhAvasthAne lIdhe bahu thAkI gayelo koI puruSa keDa upara be hAtha mUkIne ubho hoya - tenA jevo A loka che.[athavA to adhomukhe rahelA eka moTA zarAvanA pRSTha bhAga upara eka nAnuM zarAva saMpuTa hoya - to jevo AkAra dekhAya tevA AkAre A loka rahelo che] [A loka zAzvata che. koie ene gharI rAkhyo nathI. koIe banAvyo nathI paNa svayaM siddha che. koIpaNa jAtanA Azrayake AdhAra vinA AkAzamAM sthita che] AvAvarUpavALAAakhilalokanA UMcAImAMcaudavibhAgadhelA che. jenA pratyeka vibhAgane rajaju (rAja) kahe che. cauda rAjavALo eloka te cauda rAjaloka kahevAya che. * rajajunuM mApa: eka rAjanuM mApa rajaju pramANa kahayuM che. te eTaluM badhuM vizALa che ke tene yojanonI saMkhyAmAM darzAvI zakAya tema nathI. eTale tene upamA vaDe darzAvavAmAM AvyuM che. kemake nimeSa mAtramAM lAkha yojana janAro deva cha mAsamAM jeTaluM aMtara vaTAve te "rajaju'. athavA 3,81,27,970 maNano eka bhAra evA eka hajAra maNa bhAra vALA tapelA goLAne jorathI pheMkavAmAM Ave ane te gati karato karato cha mAsa, cha divasa, cha pahora, chaghaDI, cha samayamAM jeTaluM aMtara kApe te "rajaju'. cauda rAjanI daSTie lokanA traNa bhedaH AvA sAta (rajaju) rAjathI kaMIka adhika "adholoka" che. ane sAta rAjathI kaMIka ochA bhAgamAM "urdhvaloka" che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vacceno 1800yojanano bhAgajenIcethI gaNatAAThamAM rAjamAM Ave che. ane Ama te rUcakapradeza para Avelo che. ratnaprabhA nArakInA uparanA be kSullakaprataramAM merunI aMdaranA kaMdanA bhAgamAM ATha pradezo vALo rUcaka Avelo che. be prataramAM thI upalA prataramAM gAyanA AMcaLanI jema cAra AkAza pradeza rahelA che. temAM nIcenA prataramAM paNa cAra pradeza rahelA che. evI rIte nIce upara rahelA e ATha pradezone jJAnI puruSo "corasarUcaka' evA nAmathI oLakhe che. A corasarUcaka te navaso yojana urdhva ane navasoyojana nIce eTalo madhyaloka che. ane te jhAlaranA AkAre rahelo che. rUcakathI nIce navaso yojana pachIthI lokanA nIcenA cheDA paryantanA bhAgane "adholoka" kahe che, je kuMbhInA AkAre rahelo che. tene gokandarA - AkRtinI paNa upamA ApI che. nIce vizALa ne upara kramazaH saMkirNa thatI evI gAyanI Doka jevI adholokanI AkRti kahI che. rUcakathI upara navaso yojana pachIno bhAga urvaloka kahevAya che. teno AkAra mRdaMga jevo che. * puruSAkRtithI lokanA traNa bhedaH cauda rAjalokane AdhAre jema lokanA traNa bheda joyA tema pahelA kahayA mujaba - eka AkRti anusAra A loka keDe bane hAtha rAkhI ne TaTTAra ubhelA puruSa jevo che. to temAM traNa bhAga kaI rIte ? (1) adholokaH pagathI keDa sudhIno bhAga te adholoka che. (2) nichaloka: madhyamAM nAbhinA sthAne tIrthAloka che. (3) urdhva loka nAbhIthI upara mastaka paryanta urdhvaloka che. che cauda rAjaloka athavA traNa bhede lokamAM goThavAyelI vastuno kramaH - - sauthI uparanA bhAge siddhAzIlA rahelI che. - tenI nIce pAMca anutara vimAna rahelA che. - tenI nIce nava raiveyaka AvelI che. - tenI nIce nIce kramazaH bAra devaloka rahelA che. - tenI nIce jayotiSacakra ane sUryacaMdrAdi rahelA che. - tenI nIce manuSya loka arthAt tIrthAloka Avelo che. ATalA sthAno uparanA sAta rAjalokamAM ane urdhva tathAtI cha lokarUpe sthita thayelA che. - pachI adholokanA sAta rAjaloka zarU thAya temAM sarvaprathama bhaMtara ane bhuvanapati devonA sthAno che. - pachI kramazaH eka eka nI nIce AvelI sAta narako che. ane e rIte samagra
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 7 lokanuM citra pUrNa thAya che. ja bIjIvyAkhyA - yaduvya ke paMcAstikAya AdhAre lokasvarUpaH uparokata vyAkhyA je cauda rAjanA svarUpa ke traNa lokane AdhAre ApI te kSetraloka Azrita vyAkhyA hatI. have dravya lokane AdhAre lokanI vyAkhyA jaNAve che-davyaloka prakAza - sargaH 2 nIvALIvasvarUpamAM nityanityasvati 2 vyANi SaT pratItAni dravyalokaH sa uccyte| jIva ane ajIva svarUpa vALAM, nitya ane anityanA guNavALA cha dravyo jemAM spaSTa rIte pratIta thAya che. tene vyaloka kahe che. A dravya lokane loka tarIke oLakhavAmAM Ave che. zrI uttarAdhyasUtranA 28mAM adhyayanamAM paNa kahayuM che kedhmmo ahammo AgAsaM. kAlo puggala jaMtavo esa logo tti paNNato jiNehiM varadaMsihI gharma, adharma, AkAsa, kALa, pudgala ane jIva [nA samUhane zreSTha darzanavALA sirvajJa-sarvadazI] jine Oroe loka kahyo che. (1) dharma svabhAvathI gati karI rahelA pudgala ane AtmAne gatimAM sahAya karanAruMadrazya dravya. jema mAchalImAMtaravAnI zakita che chatAM pANI vinAtetarI zakatI nathI. temapudgala ane AtmAgati karavA samartha che, chatAM dharmarUpIdavya sivAyate gati karI zakatA nathI. (2) adharma svabhAvathI sthira rahelA pudgala ane AtmAne sAya karanAruM adRzya, sthira thavAnI zakita vALA manuSyane sthira thavAmAM je rIte Asana ke zayAdi sahAyabhUta thAya che. te rIte A adharma-dravya, pudgala tathA jIvane sthira thavAmAM sahAyaka che. (3) AkAza AkAza eTale avakAza athavA polANa. teno guNa avagAhanA arthAt jagyA ApavAno che. je rIte dUdha sAkarane potAnI aMdara samAvI le che te rIte A dravya, anya dravyone potAmAM samAvI le che. A dravya svarUpathI eka ane saLaMga che. paNa vyavahArathI tenA be bhedo kahayA che. (1) lokAkAza (2) alokAkAza $ lokAkAza jeTalAM bhAgamAM dharma ane adharmanI sthiti che ane tene lIdhe jayAM sudhI pudgala ane AtmAnI gati che. teTalA bhAga vALuM AkAza lokAkAza kahevAya che. 4 alokAkAza je bhAgamAM AkAza sivAya bIjuM koIpaNa dravya nathI tene alokAkAza kahe che - A AkAza anaMta che. (4) kALa eTale samaya. Adravya thakI vastunIvartanAno khyAla Ave che. jemake A vastu che athavA pahelA hatI ke pachI paNa haze. teja rIte pahelA-pachI, AgaLa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ para tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pAchaLa AvI dareka vastuno khyAla paNa kALa-dravyathIja Ave che. (5) pudgalaH pUraNa ane galana svabhAvavALuM, aNu ane saMgharUpa varNAdiguNavALuM dravya. - pUraNa eTale bhegA thavuM athavA ekabIjAnI sAthe joDAvuM - galana eTale chUTA paDavuM -varNAdi-guNa eTale varNa, gaMdha, rasa, sparza ane zabdano jemAM samAveza thAya chete. (6) jIvaH AtmA athavA caitanya zakti. - zarIrathI bhinna caitanya guNavALo AtmA te jIva. - jIvana zakita dhAravAnA guNane laIne te jIva kahevAya che. * pAMca astikAya rUpa lokaH uparokata je cha dravyo jaNAvyA, temAM kALa nAmanAdravyane bAda karatA bAkInApAMca-dharma, adharma,AkAza, pudgala, jIvane astikAya paNa kahayA che. gata va te gayA va tivAyA: asti zabda pravAhanI niyatAne jaNAvavA ahIM prayojAyela che. jaya zabda pradeza avayavanA bahutvane jaNAve che. ' A pAMca astikAyanA samuhane loka kahayo che. jenI vyAkhyA uparokata thavya mAM apAI gaI che. chatAM bhASyakAra eka mahatvano muddo jaNAve che ke-lokanI mayArdI gharma-adharma e be astikAya nA nimitte goThavAyelI che. kemake gamana karavAmAM kAraNabhUta dharmAstikAya che ane sthitimAM sahakArI adharmAstikAya che. have jo A be kAraNa ja na hoya to dravyanI gati ane sthiti nI maryAdA ja kaI rIte rahI zake? pahelAM to pudgala ane jIvanI gati ke sthiti thaI zake nahIM bIjI vAta e ke amuka hada sudhI baMne dravyonuM gamana ke avasthAna zakya che tethI AgaLa nahIM, tevuM paNa nakakI karavuM muzkela che.. - have jayAre lokanI maryAdA to anAdi kALathI siddha ja che to tenuM kAraNa paNa prasiddha hovuM joIe. tethI ja ahIM te maryAdAnA kAraNarUpa dharmAstikAya-adharmAstikAya ne jaNAve che. jeTalI hada sudhI A baMnenuM astitva che teTalI hada sudhI jajIva ane pudgala astikAya nuM gamana ane avasthAna thaI zake che ane teTalI ja loka nI maryAdA che. - upasaMhAra-puruSa saMsthAnAnusAra traNa bhede loka ke padavyAtmaka loka baMne rIte je vyAkhyA karAi te samagra carcAno upasaMhAra karatA siddhasenIyaTIkAmAM prazamaratiprakaraNa nI gAthA 210,211 no havAlo ApI ne upasaMhAra karyo che ke - jIvAjIvau vyamiti SaDvidha bhavati lokapuruSo'yam / vaizAkha sthAnasthaH puruSa iva kaTisthakara yugmaH tatradhomukha mallaka saMsthAnaM varNayantyadholokam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 adhyAyaH 3 sUtraH 7 sthAlamiva tiryagloka mUrdhvamatha mallaka samudgam ja prastuta sUtra saMbaMdhi abhinavaTIH lokanA svarUpane yatkiMcita jaNAvyA pachI tIrthAlokasaMbaMdhisUtra samUhomAM A prathamasUtra che. jhAlara ke thALI samAna AkAravALo evo AtI chaloka uMcAImAM 1800yojana pramANa ane laMbAI-pahoLAImAM 1-rajajupramANano che. jenI barAbara madhyamAM 1 lAkha yojana comeru parvata Avelo che. A meru parvatanI pharatA valaya AkRti vALA dvipa ane samudonI kramazaH zreNI AvelI che. tene A sUtra thakI sUtrakAra jaNAve che . tIlokamAM jaMbudvIpa (pachI) lavaNasamudrae rIte kramazaH AgaLa vadhatA asaMkhya dvIpa - samudro nI zreNI rahelI che. ane A badhA dIpa- samudra, zubha nAmavALA che. * lUdIpa:- jaMbUDhIpa nAmano eka dvIpa che.- anAdi kALathI jaMbUdvIpa zabdasaMjJA-saMjJI saMbaMdhathI joDAyelo che. ativizALa evAbUvRkSanA kAyamI astitva ane AdhAra ne lIdhe paNa A dvIpanI jaMbudvIpa evI saMjJA niyata thayelI che. * tavaUT:- "lavaNa nAmaka eka samudra che.- anAdikALa thI A samudanuM astitva che. te jaMbUdvIpane pharato vIMTaLAine valayAkAre rahelo che. - te khArA pANI vALo hovAthI tene lavaNa kahayo che. -sUtramAM navaM:zabda che. bhASyakAre navo: kahyuM che. paraMtuletralokaprakAza, laghukSetra samAsa, bRhat kSetra mAsamAM lavaNa-samuda ja kahyuM che. tethI vaU:ane tataLo be zabdo dekhAya che teno khulAsosiddhasenIyaTIkAmAMchekesaMjJAyAma tapasya e paribhASA mujaba 38 no abhAva thatAM navo ne badale savaNa zabda raheche. mAhitya: vagere jaMbadvIpa ke lavaNa samuda eka eka dvIpa-samudra nI ja ahIM oLakha ApavAnI nathI. paNa jaMbUdIpa vagere asaMkhyAta dvIpo ane lavaNa vagere asaMkhyAta samudonuM ahIM grahaNa karavAnuM che. tene mATejamAya: zabda prayojAyela che. bIjuM kAya: zabda ahIM kUdIpa: ane navA baMne zabdo sAthe joDavAno che. tethI saMvRddhopAya: ane navaUAya: evI rIte baMne pado taiyAra thaze. * gumanAmIna: gumAni ave nAmani thima suprata vastunAma:.... -lokamAM jeTalA zubhanAmo che, te badhAM ja A dvIpa-samudromAM jovA maLe che. -AmAM je nAmache te zubha ja che.-azubhanAma koInuM paNa che ja nahIM. athavA to jagatamAM je je uttama padArtho che, te padArthonAM je nAma che te-te nAmavALAM dIpa-samudro jovA maLe che. -jagatamAM jeTalA suMdara zubhanAmo,alaMkAra, vastra, gaMdha,kamaLa, tilaka,nidhi, ratna,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA AvAsa, dUdha,nadI,vijaya,citra,vimAna,indra,paryakuMDa, nakSatra vagere jeTalA prazastanAmo che te dareka nAma vALAM dvIpa samudra jovAmaLe che. * tI-samudraH A dvIpa samudronI racanA kaI rIte thaI che?vimAnonI jema chUTI chavAI?narakonI jema ekamekanI nIce? ke bIjI koI rIte? -A praznanA uttaramAM jaNAve che ke -dvIpa samudranI racanA prakIrNaka paNa nathI ane nIce-nIce paNa nathI dIpa pachI samudra,pAcho dvIpa pachI samudra ema kramazaH dvIpa-samudra -dvIpa samudra e rIte asaMkhyAta dvIpa -samudro che. dviIpa-samudronI A racanA thakI ja,madhyalokanI AkRti jhAlara samAna ke thALI jevA AkAre che te vAta sAbita thAya che. sUtrakAre ahIM ekadIpa ane ekasamudranuM draSTAMta Apyu che. pachI vi zabdamukayo che. teno artha e che ke dvIpa ane samudrano saMbaMdha anantara che. eTale ke pahelA jebUdvIpa Adi asaMkhyAta dvIpo AvI jAya pachI lavaNAdi samudro Ave tema nahIM paNa pUrveDhIpapazcAta samudra,punaHdvIpa,punaHsamudra evo anaMtara saMbaMdha che. -sUtramAM pUrve gajhUMdIpanavadiya: evuM bahuvacana padamukela che. pachI dIpa-samuddA: evuM bahuvacana pada mukela che tethI yathA saMkhyam skUdIpa sAthe dIpa ane naiva sAthe samudra zabda joDavo. (1)sauthI prathama jaMbUdvIpanAmanodvIpa che. tenA pachI turaMta AdvIpane cAre taraphathI eTale ke pharato vIMTAIne rahelo lavaNa samudra che. -e ja rIte kramazaH rahelA dvIpa-samudanA nAmo - (2) ghAtakI khaMDa dvIpa - pachI kAloda samudra (3) puSkaravara dvIpa pachI puSkaravara samudra (4) varuNavara dvIpa -pachI varaNavara ke varuNodasamudra (5) lIravara dvIpa -pachI kSIravara ke kSIroda samudra (6) vRtavara dvIpa -pachI vRtavara kevRtoda samudra (7) ikSuvara dvIpa -pachI ikSuvara ke isuvaroda samudra (8) naMdI dhvara dvIpa pachI naMdIgdhara ke naMdIzvaroda samudra noMdha-vidyAcAraNa muni A naMdIzvara dvIpa sudhI jaI zake che. -ahIMthI dIpa-samudranuM jete nAma,nAma sAthe joDela "vara''zabda ane nAma sAthe joDAyela - "varAbhAsa''zabda e rIte eka ja nAma traNa traNa vakhata Ave che. -bhASyakAranA varNana mujaba naMdIzvaradvIpa sudhInuM varNana che.pachI apavAda rUpearUNavara-nAma joDIne dvIpasamudranA nAmo noMdhela nathI. jayAre bRhat tathA laghukSetra
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 7 samAsa baMne graMthomAM 32 sudhInA dvIpa-samudranA nAma AvelA che. jemake....... (9) arUNadvIpa-pachI arUNasamudra. (10) arUNavadvIpa pachI arUNavarasamudra. (11) arUNavarAbhAsa dvIpa pachI arUNavarAbhAsa samud. (12) arUNopapAta dvIpa - pachI arUNopapAta samudra (13) arUNopapAtavaradvIpa -pachI arUNopapAtavara samudra (14) arUNopapAtavarAbhAsa dvIpa -pachI arUNopapAtavarAbhAsa samudra (15) kuMDala dvIpa- pachI kuMDala samud (16) kuMDalavara dvIpa -pachI kuMDalavara samudra (17) kuMDalavarAbhAsa dvIpa -pachI kuMDalavarAbhAsa samud (18) zaMkha dvIpa -pachI zaMkha samudra (19) zaMkhavara dvIpa -pachI zaMkhavara samudra (20) zaMkhavarAbhAsa dvIpa -pachI zaMkhavarAbhAsa samudra (21) rUcaka dvIpa -pachI rUcaka samudra noMdhaH-jaMghAcAraNa muni A rucaka dvIpa sudhI jai zake che. --prApta mAhitI anusAra A chello dvIpa che jayAM cAra zAzvatA caityono ullekha maLe che.pachInA dvIpa-samudramAM koi dvIpamAM zAzvatA caityano ullekha jevA maLela nathI. zAvata caitya stava:- kartA devendrasUrijI gAthA-3-pUrvArdha bAvanna naMdIsarammi caucaura kuMDale ruyage / 55 A rIte kramazaH dvIpa-samudranI zreNImAM batrIsamo kauMcavarAbhAdvIpa ane kaucavarAbhAsa samudra sudhIno ullekha bRhat kSetrasamAsamAM che. AvA asaMkhya dvIpa-samudra mAM chelle sUryavara-sUryavarAbhAsa nAmaka tripatyAvAra dvIpa-samudra zreNI purI thayA bAdachellA pAMca dvIpa-samudra A rIte kahyA che devadvIpa-devasamudra, nAgadvIpa nAgasamudra, yakSadvIpa-yakSasamudra, bhUtadvIpa- bhUtasamudra ane sauthI chelle svayaMbhUramaNa dvIpa ane svayaMbhUramaNasamudra Avelo che.ATaluM kSetra eka rajaju pramANa che tyAra pachI koi dvIpa ke koi samudra nathI.tyAM tIrhAloka pUro thai jAya che. uparokata je dvIpa-samudranA kramano ullekha karyo temAM eka ja nAma dharAvatA paNa asaMkhya dvIpa-samudro che.jemake-jaMbUTTIpa che. asaMkhya dvIpo pachI pAcho bIjo jaMbudrIpa Ave, vaLI asaMkhya dvIpa pachI pAcho trIjo jaMbudrIpa Ave e rIte. jai dvIpAdi nAmomAM rahelI vizeSatAH-dvIponA e nAmo guNavAcaka che. kevaLa saMjJA dharAvatA nAmo ja nathI.-jemake:
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -jaMbudvIpamAM enA adhipati anAdRta devane nivAsa karavA yogya zAzvata jaMbUvRkSa che. -ghAtakI khaMDamAM tenA adhipati devanuM ghAtakI nAmanuM zAzvata evuM mahAvRkSa che. -puSkaravara dvIpamAM pura arthAta kamaLo che. -vANIvaradvIpamAM vAvaDIomAM (vara- uttama vAdaLI-madirA)sarakhuM pANI che. -kSIravadvIpamAM kSIra eTale dudha samAna pANI che. -vRtavaradvIpamAM uttama ghI nA svAdayukata pANInI vAvaDI che. e rIte judA-judA dvIpanA nAmo sArthaka jaNAvelA che. ja kayA samudranuM pANI kevuM che? -lavaNa samudanuM khAruM -kSIravara samudanuM svAdiSTa dudha jevuM. -kAlodadhi, puSparAvarta ane svayaMbhUramaNasamuda-traNenuM megha samAna. -bAkI badhA samudonuM pANI zeraDInA rasa jevuM svAdiSTa che. [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha-gavejJA vaMtUtIvA nAmapegnehiM pUoutA,tiyALa aMte lavaNasamudrA paNNatA? goyamA / asaMkhejjA lavaNasamudrA nAmadhejjehiM paNNatA, evaM dhAyatisaMDavi,evaM jAva asaMkhejjA sUra dIvA nAmadhejjehiM. ya jAva tiyA loge subhA NAmA sumAvaNNA jAva subhAkAsA evatiyAdIpa samudA nAmadhejehiM paNNatA / * jIvA. pra.3-u.2.sU.183jyotiSa aMtargata dvIpa samudAdhikAra # tatvArthasaMdarbha- rU.27abhinavaTIkAmAMaDhIudhdhArasAgaropamanuM svarUpa jovuM[aDhI udhdhAra sAgaropamakALanA jeTalA samaya teTalI saMkhyAnA dvIpa samuddo thAya 4 anyagraMtha saMdarbhaH(1) nAmo- (1) laghukSetra samAsa gAthA -6,7 (2) bRhakSetra samAsa gAthA -2 (3) kSetra lokaprakAza sarga -14 zloka pathI17 (4) bRhata saMgrahaNI gAthA -82-83 (2) gumanAmAni (1) laghukSetra samAsa gAthA -8 (2) kSetra lokaprakAza sargaH14 zloka -18thI2 [9]padyaH(1) jaMbUdvIpa te sarasa nAme. prathama dvIpa ja sarvamAM lavaNanAme prathama udadhi, prasidhdha che vaLI sUtramAM Adi zabda zAstra sAkhe dvIpane vaLI sAgarA asaMkhya che avizubha nAme vade bahuzruta gaNadharA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 8 pa7 (2) madhyalokamAM jebUAdI zubhanAmI dvIpa jaladhi A lavaNAdi valayAkRti bamaNAM pUrvapUrvane vIMTI vaLyA. U [10] niSkarSa-sUtra ane sUtrano niSkarSaekasAthesUtra 8mAM Apela che. 0 0 0 0 (adhyAya 3 - sUraH 8) 0 [1] sUtra hetupUrvasUtramAM jetapa-samudrano ullekha karyo tenI pahoLAI tathA AkRtine jaNAvavA mATe A sUtra banAvela che. [2] sUtra mULa -ddhivinA: pUrva pUrva parikSepiLo vattayAta : 0 [3] sUtrapRthaka - dri:-di: vizvampA:pUrva pUrva parikSepiU: vaya- chatI: U [4]sUtrasAra - ti badhA dvIpa ane samudra pUrva pUrvanA dvipasamuddo ne vIMTAIne rahelA bamaNA bamaNA vistAravALA ane baMgaDInA AkAre che. I [5] zabdazAnaH dri: ddhi: bamaNA bamaNA vinma: vyAsa; vistAra pUrva pUrva pahelA-pahelAnA/pUrva pUrvanA parikSepis: viMTaLAine rahelA valaya: valaya, baMgaDI briti: AkAra [6] anuvRti jhanUdIpa vAyathI dvIpa samusUtra 3thI 7nI anuvRti levI. U [7] abhinavaTIkA pUrvasUtramAM je jaMbUdIpaAdI dvIpotathAlavaNaAdi je samudronA nAma darzAvAyA che. te badhAMja dvIpa ane samudronAviSkama-pahoLAI pahelA dviIpathImAMDIne chellA samudra sudhI eTale ke aMbUdvIpathI mAMDIne svayaMbhUramaNa samudra sudhI kramazaH eka ekathI bamaNI bamaNI samajavI. A badhAM dvIpa samudra potapotAthI pUrva pUrvanA dvIpa ke samudrane gherIne-vITaLAine rahelAchejamakelavaNa samudra, jaMbUdvIpane pharato vIMTAyelo che. dhAtakIkhaMDalavaNasamudrane vIMTAyelo che. kAlodadhi samudA dhAnakIkhaMDane vIMTIne rahelo che...te rIte... A lavaNa samudAdi sarve dvIpa samudrano AkAra baMgaDI jevo goLa che. saMkSepamAM kahIeto A sUtramAM traNa bAbata to samAyelI che. [1] A pratyeka dvIpa-samudra kramazaH eka pachI eka bamaNA bamaNA pahoDA che. [2] eka dIpa-pachI eka samudra pAcho dIpa pachI samudra e rIte dareka dvIpa ke samudra tenI pahelA pahelAM nA samudra ke dvIpa ne vIMTaLAI ne rahela che. [3] lavaNathI mAMDIne A badhAM samudrakedIpo valaya eTaleke cUDInA AkAre rahelA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA che. arthAta vacce polAM che. kemake vacce to anya koI tapa ke samudra hovAnA. ja di: di: - bamaNAM - bamaNAM -vyAsa arthAta pahoDAIne AzrIne A vizeSaNa lagADavAmAM Avela che. kemake te pahoDAInuM bamaNA paNuM jaNAve che. - dviguNa .viSkambhA bhavanti / dvi guNa dvi guNa -viSkabhanAdviguNatva vyAptine jaNAvavAmATeja ahIMvIsA arthamAM dvi zabdano prayoga thayo che, mATe dviH dvi ema be vakhata kahevAyuM che. jenA vaDeDhIpa-samudrono vistAra bamaNo-bamaNo che tema nirdhArIta thayuM che. -bRhat kSetrasamAsa gAthA-3mAM to guNApu pavAra arthAta vistAramAM bamaNA bamaNA che. tevI spaSTa gAthA ja che. * visma: viSkalpa-vyAsa-vistAra ke pahoDAI.-jemake have pachInA sUtra: 9 mAM aMbUdIpano viSkasma eTale ke pahoDAI 1 lAkha yojana kahelI che. - viSpo-vyAsa-vistAra ema siddhasenIya TIkAmAM paNa vyAkhyA karIja che. - hAribhaddIya TIkAmAM vima: pRthunatA ema kahyuM che. - di:ddhiviSNA : bamaNAM-bamaNAM vistAra vALA.jemake have pachInA sUtramAM jabUdvIpano vistAra 1 lAkha yojana kahayo to lavaNa samudra tenAthI bamaNA vistAra vALo thAya, dhAtakI khaMDa-lavaNa samudrathI bamaNA vistAra vALo thAya, kAloda samudra dhAtakIkhaMDa karatA bamaNA vistAravALo thAya e rIte asaMkhyadvIpa samudrathI samajI levuM. Aja vAtane bRhata kSetra mAsamAM zAstrIya AMkaDA ApIne samajAvI che - - sarva prathama jaMbUdvIpa mATe kahI dIdhuM ke te pUrva-pazcima ke uttara dakSiNa 1 lAkha yojana vistAra vALo che. - have kramazaH jaMbudvIpa ne viMTaLAIne rahelA dvIpa-samuda nA mApa jaNAve che. 1 - lavaNa samudra 2-2 lAkha yojana vistAra vALo 2 - dhAtakI khaMDa 4-4 lAkha yojana vistAra vALo --kAlodadhi samudra 8-8 lAkha yojana vistAra vALo 3- puSkaravaradvIpa 1-16 lAkha yojana vistAra vALo - puSkaravAra samudra 32-32 lAkha yojana vistAra vALo 4- vAruNIvara dvIpa 64-64 lAkha yojana vistAra vALo - vAruNIvara samudra 128-128 lAkha yojana vistAra vALo 5 - kSIravara dvIpa 25-256 lAkha yojana vistAra vALo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 8 59 - kSIravara samudra 512-512 lAkha yojana vistAra vALo - dhRtavara dvIpa 1024-1024 lAkha yojana vistAra vALo - dhRtavara samudra 2048-2048 lAkha yojana vistAra vALo 7 - ikSuvara dvIpa 409-4096 lAkha yojana vistAra vALo - isuvara samudra 8192-8192 lAkha yojana vistAra vALo 8 - naMdIzvara dvIpa 16384-16384 lAkha yojana vistAra vALo - naMdIzvara samudra 32768-327ThTha8 lAkha yojana vistAra vALo 9 - aruNadvIpa papa3-5536 lAkha yojana vistAra vALo - aruNa samudra 131072-131072 lAkha yojana vistAra vALo e rIte kramazaH bamaNA bamaNA karatAM 15mo kuMDala dviIpa Ave jayAM cAra zAzvata jinAlaya AvelA che. tenuM mApa 1,07,37,41,824, 107,37,41,824 lAkha yojana vistAra vALo tyAMthI bamaNA-bamaNA vistAra vALA dvIpa-samudra karatA 21mo rUcaka dvIpaAve jayAM cAra zAzvatA jinAlaya ane dIkukamArInA AvAso rahelA che teno viSkanmanuM mApa 1099,51,16, 27, 27,pa1,16, 27, 276 lAkha yojana vistAra ema AgaLa vadhatA vadhatA asaMkhya dvIpa-samudra Ave che. jenuM mApa paNa asaMkhyatAmAM Ave te asaMkhyAtAnuM svarUpa A prabodha TIkAmAM ja AgaLa jaNAvela che. ke pUrva pUrva- potapotAnAthI pahelA pahelAnA arthAt lavaNa samudranI pUrve jaMbUdvIpa che, dhAtakI khaMDanI pUrve lavaNa samudra che, kAloda samudranI pUrve dhAtakI khaMDa che, e rIte kramazaHsvayaMbhUramaNa samudasudhI "pUrva-pUrva" eTale kramamAM je te dvIpa samudranI pahelA pahelA AvelA samudra ke dvIpa samajI levA. -pUrva pUrva kora-raNa ahIM je pUrva-pUrva zabda vaparAyo che tettara zabdanI apekSAe. uttara eTale pachInuM eTale ke pachInA dviIpa-samudI nI apekSAe tenI pUrvanA eTaleke pahelA nA samudra dvIpa) ane tenA prahaNa mATe sUtrakAre A vIsArthaka pUrva zabda prayojela che. mATe je TIkAkAra maharSie Dare pUrva evo saMbaMdha spaSTa karela che. * paripina: pakSapta:-STata: vIMTAyelA - cAre taraphathI gherI rAkhela - ahIM parikSepaNa padamukavA thakI tenI racanAne spaSTa karI che. A dvIpa-samudra upara-nIce ke ADA-avaLAM game tema goThavAyelA nathI paNa tIchalokamAM tIrtho ja goThavAyelA che. kemake te dvIpa-samuda ekamekane vIMTaLAIne ke gherIne rahelA che. siddhasenIyaTIkAmAM paNa eTalA mATeja vAkaya mukayuM ke uttara ni viniveza
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ o vyAvRti artha vacanam tiryag eva vyavasthitA ityarthaH * pUrva pUrva parikSepi: pUrva-pUrva ne vIMTAine rahelA. - pUrve jaNAvyA mujaba pratyeka dvIpa-samudra pachI no samudra pUrvanA dvIpane cAre taraphathI gherIne rahelo che. ane pratyeka samudra pachIno dvIpa pUrvanA samudrane gherIne rahelo che. eTaleke tenI racanA gAma ke nagara jevI nathI tevuM spaSTa thAya che. jaMbudrIpa - lavaNa samudra thakI cAre taraphathI gherAyelo che. * lavaNa samudra dhAtakI khaMDa vaDe cAre taraphathI gherAyeloche. -- - dhAtakI khaMDa kAloda samudra vaDe cAre taraphathI gherAyeloche. - kAloda samudra ardhapuSkaravaradvIpa vaDe cAra taraphathI gherAyeloche. - ardhapuSkaravara dvIpa mAnuSottara parvata vaDe cAre taraphathI gherAyelo che. - mAnuSotara parvata bAkInA ardhapuSkaravara dvapathI gherAyelo che. - puSkaravadvIpa puSkaravara samudrathI cAre taraphathI gherAyelo che. - e rIte cheka svayaMbhUramaNa samudra sudhI samajI levuM. * A pramANenI racanAno vicAra karatA dvIpa-samudranI racanA ghaMTInA paDa ane thALAnI samAna che tevuM spaSTa samajAya che. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vAdhRtaya: valaya eTale goLa baMgaDI ke kaMkaNa jevI AkRti eTale AkAra. - lavaNAdi samuddo ane dvIpa badhAMno AkAra, temaja puSkaravara dvIpamAM Avela mAnuSotara parvatano AkAra- kaMkaNa samAna goLa che. - - lavaNAdi kema kahayuM? prathama jaMbudrIpa kaMkaNa samAna goLa AkRti vALo nathI mATe lavaNAdi kahayuM che. sUtraH9nA bhASyamAM kahayuM che ke - navaLATya vAya dhRtA navrUdrIpastu pravRtta ! jaMbudrIpanoAkAra sthAmiva thALI jevo goLache. bAkInAsamudrano AkAra kaMkaNa samAna goLa che. - valayAkRti zabda saMsthAnane jaNAve che. temaja vAyAkRtaya: evuM sutrakAre kahayuM tethI trikoNa-corasa Adi saMsthAnono niSedha thai jAya che vattayasya hava AkRti: saMsthAnaM yeSAM lavaNa jalAdinAM teM valayAkRtaya: caturasrAdi nivRti artha cedam avagaMtavyam vizeSaH prastuta sUtranI abhinavaTIkA sAthe saMbaMdhita eka mahatva nI bAbata ahIM vicAravI Avazyaka che. - dvIpa samudronA nAmane jaNAvatA pUrva sUtra : 7 mAM ke A sUtramAM eka zabda vaparAyo che ke . . A pramANe svayaMbhUramaNa samudra sudhI asaMkhyAtA dvIpa-samudra rahelA che. - baMne sUtronA artha tathA abhinavaTIkA mAM kayAMya A asaMkhyAta saMkhyAnI vyAkhyA jaNAvI nathI. A pUrve adhyAya-bIjAmAM paNa asaMkhyAta zabdano ullekha jovA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 8 61 maLelo. tyAM paNa tenI TIkAmAM zA zabdanI vyAkhyA jovA maLI nathI. tyAM paNa tenI TIkAmAM A zabdanI vyAkhyA jovA maLI nathI tethI granthAntara thI A mAhitI atre rajU karela che. -bRhata kSetra samAsa gAthA 2 nuM vivecana tathA cothormigraMtha gAthA 71 thI 84 saMkhyAtu- asaMkhyAtu-anaMtanI vyAkhyAH (1) saMkhyAtAnA traNa bheda jadhanya - madhyama - utkRSTa (ra) asaMkhyAtAnA nava bhedaH (1) parita asaMkhyAta jadhanya - madhyama - utkRSTa (2) yukta asaMkhyAta - jadhanya madhyama utkRSTa (3) anaMtAnA nava bhedaH asaMkhyAta - jadhanya madhyama utkRSTa (1) parita anaMta jadhanya - madhyama-utkRSTa (2) yukata asaMkhyAta - jadhanya madhyama utkRSTa (3) anaMta asaMkhyAta - jadhanya madhyama utkRSTa A rIte saMkhyAnA 3+9+9 ema kula 21 bheda kahayA. 4 ekanI saMkhyAmAM gaNanA thatI nathI. tethI jadhanya saMkhyA be che. $ utkRSTa saMkhyA samajavA mATe zAstramAM upamA thakI cAra pyAlA ane sarasavanA draSTAntathI rahasyamaya vigata kahI che. jaMbUdvIpa jeTalA-lAMbA pahoLA goLAkAre, eka lAkha yojana vistAravALA ane eka hajAra yojana UMDA - ATha yojana UMcI jagatI ane be gAunI UMcI vedikA sahitanA cAra pyAlA levA. temanA nAmo (1) anavasthita (2) zalAkA (3) pratizalAkA (4) mahAzalAkA, temAM anavasthita pyAlAnA mApamAM pheraphAra thaze paNa bAkInA traNe pyAlAnA mApa sarakhA raheze. (1)anavasthitapyAlo pahelIvAra ekalAkhayojananAvistAra vALogoLAkAre, eka hajAra yojana UMDo,AThayojana UMco, aDadhA gAunI kliArIvALo levo. ApyAlo sarasavanAdANAthI zikhAsahita evI rIte bharavAno ke pachI tenA upara eka paNa dANo rahI na zake. have kalpanA karo ke koI deva ApyAlo upADIne jAya ane jebUdvIpathI AraMbhIne pratyeka dvIpa-samudramAM eka eka dANo nAkhatA jAya. ema karatA je dvIpa ke samudra pAse A pyAlo khAlI thAya tyAM te dvIpa ke samudranA jeTalA vistAra vALo eka hajAra yojana UMDo vedikA sahatino pyAlo le. te bIjA pyAlAne zIkhA sudhI sarasavanA dANAthI bharI le. pAcho pyAlo upADI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kramazaH ekaeka dvIpasamudramAM eka-ekadANo nAkhatAM jAya. jayAMte bIjo pyAlo khAlI thAya. tyAM je dvIpa samudra rahela hoya teTalA vistAra vALo trIjo pyAlo le. trIjI vakhatano pyAlo zikhA sudhI bharIe tyAre sAkSI tarIkhe eka dANo zalAkA pyAlAmAM nAkhavo. trIjo bharelo pyAlo pAcho upADI eka-eka dANo AgaLa AgaLanA dIpasamudramAM nAkhatAM javo. e rIte te pyAlo jayAM khAlI thAya, tyAM te dvIpakesamada jeTalA vistAra vALo pyAlo zikhA sahita sarasava dANAthI bharI, eka dANo zalAkA nAmanA pyAlAmAM nAkhavo eTale zalAkA nAmanA pyAlAmAM be dANA thayA. ahIM eka vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavI ke dareka dvIpa-samudabamaNAM-bamaNAM vistAra vALo che. eTale te pramANe anavasthita pyAlo jayAM khAlI thAya, tyAM teTalAM ja moTA vistAravALo pyAlo levAno che. AthI dareka vakhate anavasthita pyAlo ghaNA ghaNA moTA vistAra vALo banato jaze. jayAre UMDAI to dareka vakhate eka hajAra yojana, jagatI AThayojana ane vedikA be gAunI jANavI. A rIte anavasthita pyAlo vAraMvAra bharatA javo - jayAM khAlI thAya tyAM eka-eka dANo zalAkA nAmanA pyAlAmAM nAkhato javo. - anavasthita pyAlo je dvIpa ke samudra pAse khAlI thAya tyAM te dvIpa ke samudra nA vistAra vALo pyAlo leto javo. - Ama karatA eka tabakake zalAkA nAmano pyAlo zikhA sahita bharAI jaze. zalAkA pyAlo-jayAre zalAkA pyAlo bharAI jAya tyAre tyAM je dvIpake samudra hoya teTalA vistAra vALo anavasthita pyAlo sarasavathI bharIne tyAM mUkI rAkhavo. ane zalAkA nAmanA bIjA pyAlAne upADIne temAMno eka eka dANo AgaLa AgaLa dhapasamudramAM nAkhatA zalAkA pyAlo khAlI thAya tyAre sAkSI tarIke eka dANo trItra naMbara nA pratizalAkA nAmanA pyAlAmAM nAkhavo. have pAcho anavasthita pyAlo upADIne zalAkA pyAlo jayAM khAlI thayo hoya tyAMthI AgaLa - AgaLanA dvIpa-samudramAM eka eka dANo nAkhatA javo. jayAM anavasthita pyAlo khAlI thAya tyAM eka dANo zalAkA pyAlAmAM nAkhavo. A rIte pharI anavasthita pyAlo bharatA javo. bharI bharI ne khAlI karatA javo jayAM jayAM khAlI thAya tyAM tyAM sAkSI rUpe eka eka dANo zalAkA pyAlAmAM nAkhato javo jevo zalAkA pyAlo bharAya ke pUrvanI mAphaka te upADIne temAMthI eka eka dANo AgaLanA dvIpa-samudramAM nAkhatA javuM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 8 e rIte zalAkA pyAlo jayAM khAlI thAya tyAM sAkSIrUpe eka dANo pratizalAkA nAmanA pyAlAmAM nAkhavo. pratizalAkA pyAloH- A pramANe prati zalAkA pyAlo jayAre bharAi jAya tyAre -- anavasthita ane zalAkA pyAlo bharelo sthApI rAkhavo -pratizalAkA pyAlo upADI eka eka dANo AgaLa AgaLanA dvIpa samudramAM nAkhatA javo. - - jayAre pratizalAkA pyAlo khAlI thAya tyAre eka dANo sAkSI rUpe cothA mahAzalAkA nAmanA pyAlAmAM nAkhavo. - pachI zalAkA pyAlo upADIne eka eka dANo AgaLa AgaLa dvIpa samudramAM nAkhatAM javo. --te khAlI thAya tyAre sAkSI tarIke eka dANo trIjA pratizalAkA pyAlAmAM nAkhavo. --te pachI anavasthita pyAlo upADIne AgaLa AgaLanA dvIpasamudramAM eka eka dANo nAkhatA javo. --te jayAre khAlI thAya tyAre sAkSI tarIke eka dANo zalAkA pyAlAmAM nAkhavo. A rIte prakriyA karatA karatA (1) anavasthita pyAlAthI zalAkA pyAlo bharavo. (2) zalAkA pyAlA vaDe pratizalAkA pyAlo bharavo. 3 (3) pratizalAkA pyAlA vaDe mahAzalAkA pyAlo bharavo. Ama karatA jayAre cAre pyAlA bharAi jAya, AgaLa eka paNa dANo nAkhavAnuM rahe nahIM tyAre cAre pyAlA bharelA rahayA temAM anavasthita pyAlo je dvIpa ke samudra pAse khAlI thayo hoya te dvIpa ke samudranA vistAra jeTalA mApa no anavasthita pyAlo bharelo rAkhavo. - bAkInA traNe pyAlA to lAkha-lAkha yojana vistAra vALAM ja che. have sarasavanA dANAthI bharAyelA cAre pyAlAnA dANAno koi eka vizALa sthAne Dhagalo karavo taduparAMta -pUrvedvIpa samudramAM jeTalAM dANA nAkhelA che te badhAM dANAne paNa A DhagalAmAM bhegA karavA. - bhegA thayelA A baMne dANAnA DhagalAmAMthI eka dANo ocho karavo. - - tyAre tyAM jeTalA dANA bAkI rahe te dANAnI saMkhyA ne jainadarzanamAM utkRSTa - saMkhyAtu kahevAya che. ane- traNa saMkhyAthI mAMDIne - uparokata DhagalAmAMthI be dANA ochA karIe tyAM sudhInI saMkhyAne madhyama saMkhyAtu kahevAya che. - jadhanya saMkhyAtA mATe to pUrve jaNAvI gayA ke be nI saMkhyA te jadhanya saMkhyAtu
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ S4 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ja asaMkhyAta- nava prakAraH -1-jadhanya paritta asaMkhyAtuH utkRSTa saMkhyAtAmAM eka umeravAthI jadhanya paritta asaMkhyAtu kahevAya. - - madhyama paritta asaMkhyAtu: utkRSTa saMkhyAmAM be umerIe ane-utkRSTa paritta asaMkhyAtAmAMthI eka bAda karIe tyAM sudhInI badhI saMkhyA te madhyama parita asaMkhyAtu. -3- utkRSTa parita asaMkhyAtuH utkRSTasaMkhyAtAno rAzI abhyAsa karatAM jesaMkhyA Ave temAM eka nyUna saMkhyAne utkRSTa parita asaMkhyAtu kahevAya che. - rAzI abhyAsa eTale zuM? je saMkhyAno rAzI abhyAsa karavo hoya te saMkhyAne , te saMkhyAthI teTalI vAra guNAkAra karavAthI je saMkhyA Ave te saMkhyAno rAzI abhyAsa kahevAya. udAharaNa tarIke pAMcano rAzI abhyAsa karavo che to - pAMcane pAMca vaDe pAMca vakhata guNavA joIe - arthAta - paypa = 25, 25 x 5 = 125, 125*5 = $25,255 = 3125, eTale ke (1) pa41 = 5 (2) pa4pa = 25 (3) 2545=125 (4) 12545=425 (pa) 255=3125 thayA. ahIM pAMcanuM je draSTAnna Apyu te rIte (1) utkRSTa saMkhyAne (2) utkRSTa saMkhyA vaDe (3) utkRSTasaMkhyAtI vAra gaNavAthI jesaMkhyA Ave temAM eka nyUnae utkRSTa paritta asaMkhyAtu kahevAya. -4- jadhanya yukata asaMkhyAtuH paritta utkRSTa asaMkhyAtanI saMkhyAmAM eka umeratAM jadhanya yukata asaMkhyAtu kahevAya. -pa-madhyama yukata asaMkhyAtu: jadhanya yukata asaMkhyAtAmAM eka umeratAM ane utkRSTayukata asaMkhyAtamAM eka nyUna sudhInI saMkhyAne madhyamayukata asaMkhyAtuM kahevAya. -- utkRSTa yukata asaMkhyAtuH jadhanya yukata asaMkhyAta saMkhyAno rAzI abhyAsa karatAM je saMkhyA Ave temAM eka nyUna saMkhyAne utkRSTayukta asaMkhyAtu kahevAya. -7- jadhanya asaMkhyAta asaMkhyAtu: jadhanya yukata asaMkhyAta saMkhyAno rAzI abhyAsa karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyAne jadhanya asaMkhyAta asaMkhyAtu kahevAya. -8-madhyama asaMkhyAta asaMkhyAtu jadhanya asaMkhyAta asaMkhyAtAnI saMkhyAmAM eka umeratA ane utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAtAnI saMkhyAmAM eka nyUna sudhInI saMkhyAne madhyama asaMkhyAta asaMkhyAtu kahevAya. - -- utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAtu jadhanya asaMkhyAta asaMkhyAtAnI saMkhyAno rAzI abhyAsa karatAM jesaMkhyAAve temAM ekajUnasaMkhyAne utkRSTaasaMkhyAta asaMkhyAtu kahevAya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 8 65 anaMta saMkhyAnA nava prakAroH -1-jadhanya parita asaMtuH utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAta saMkhyAmAM eka umeratAM je saMkhyA Ave te jadhanya parita asaMtu kahevAya. -2-madhyamaparidanaMtu jadhanya parita anaMta ane utkRSTa paridanaMtAnI vacce badhIja saMkhyAne madhyama parita asaMtu kahe che. -3- utkRSTa parita asaMtuH jadhanya paritta anaMta saMkhyAno rAzI abhyAsa karatAM je saMkhyA Ave temAM eka nyUna saMkhyAne utkRSTa parita asaMtu kahevAya. -4-jadhanya yukata anaMtu utkRSTa parita anaMta saMkhyAmAM eka umeratAM je saMkhyA Ave tene jadhanya yukata anaMta kahevAya. -pa-madhyama yukata ajaMtu - jadhanya yukata anaMta ane utkRSTa yukata anaMtu nI vaccenI koIpaNa saMkhyA te madhyama yukata anaMta kahevAya. -- utkRSTa yukata anaMtu -7- jadhanya anaMta anaMta -8-madhyama anaMta asaMtu - utkRSTa anaMta asaMtuH zrI anuyoga dvArA adi saiddhAMtika mate to utkRSTa anaMta anaMtu jevI koI saMkhyA ja nathI. kArmagraMthikamate utkRSTa anaMtamAneluM che. savo yaM aNaMtANatayaM natthi anuyoga dArA. [8] saMdarbhaH Agama saMdarbhaH (1) jaMbUdIpaMNAma dIvaM lavaNe NAmaM samude vaTTe valayAgAra saMThANa saMThite savvato . samaMtA saMparikkhatANaM cichUti- jIvA. pra.3-u-.2.sUtra 1589 (2) jaMbUdIvAiyA dIvA lavaNAdIyA samudrA saMThANato-duguNA duguNe paDuppAemANA paviratthamANA jIvA.pra.3.2.sUtra.123 jyotiSa devAMtargata: dvIpasamudAdhikAraH tatvArtha saMdarbha: jaMbudvIpano vyAsa ane AkAra . rU, sUtra-2 anya grantha saMdarbhaH (1) kSetra loka prakAzaH sarga - 15, zloka 6 thI 12 (2) laghu kSetra samAsa -gA. 12 (3) bRhat kSetra samAsa gA. 3 (4) bRhata kSetra samAsa gA. 80,84,85 (5) karmagraMtha-gA. 71 thI 84. [9] padya (1) eka dvIpathI udadhi bIjo, krama thakI dvIpa sAgarA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vistArathI bamaNA kahe che sUtra pAThe munivarA ekathI vaLI eka bIjA, vIMTI vIMTIne rahayA goLa kaMkaNa AkRti jema, bhAvathI meM sadahayA. (2) padya bIjuM pUrvasUraH 7mAM sAthe goThavela che. U [10] niSkarSa asaMkhyadvIpa-samudonA varNana, saMsthAna, racanAdine A be sUtra thakI sUtrakAra maharSie varNavela che. e rIte tIrthAlokanuM paNa ADakataruM varNana sUcita karAyela che. dvIponA nAmanI sArthakatA, samudonA pANIno svAda, asaMkhyAtA nuM svarUpa, koI citrakAre karelI suMdara racanA ke adbhuta kalAkRtinI jema goThavAyelA dvIpa-samudo, A tamAma vastu ApaNI zraddhAne draDha banAvanArA che. vitarAga prarUpita dharmanA adbhata rahasyone jaNAvanArIevI AbadhI vAto thakI loka svarUpa bhAvanA bhAvavA mATe suMdara mAhitI to prApta thAya ja che. sAthe sAthe samyagudarzana ke je mokSamATeno pAyo che tenI dRDhatA ke vRddhi mATenAM adbhuta saMvijJAna nI mAhitIno paNa srota pUro pADe che. G G G H I J GU (adhyAyaH 3-sUtra : 9) [1] satrahetu-pUrvasUtramAM dIpa-samudranuM bamaNA-bamaNA paNuM jaNAvyuM paNa prathama dIpa noja khrismana jANatA hoIe tyAM sudhI bamaNuM kaI rIte thAya?A samasyA hala karavA jabUdIpa no viSphalma ane tenI madhyamAM rahela parvatane jaNAve che. U [2] sUtramULa- taLe menAbato yoganazItalahaviSyamo vadiva: [3] sUtra pRthaka-tana-maNe nama: vRto yoganI zata sadA viSkammaH jambUdipaH U [4] sUtrasAra-te dviIpa samudunA) madhye- merU parvata che nAbhI jenI evo - goLAkAre, eka lAkha yojanAnA vistAra vALo jaMbudvIpa che. [arthAta (1) sarvadvIpa samuddo maLe jaMbUnAme goLAkAra dvIpa che. (2) te ekalAkha yojana pahoLo che. (3) te dvIpanI madhyamAM merU parvata Avelo che.] U [5] zabdazAnaHtae n[Ipa samu0 maLe- madhyamAM- vacamAM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 9 67 - merU nAmano parvata nAma:- madhyabhAga vRd:- goLa AkAra] yojana:- yojana zatalaya- lAkha viSNa:- vyAsa - vistAra 3 [6]anuvRti - skUdIpa vaga.phUdI samudA:zabdanIahIManuvRtti che. U [7] abhinavaTIkA-sAramAM jaNAvyA mujaba te sarve dvIpa samudonI vacce jabUdvIpa che-jevRttAkAra che lAkhayojana viSkarbhavALo che ane jenI madhyamAM merU che. ATalI ja vAta sUtrakAre karI che. tenA zabdono sAmAnya tathA vizeSa arthaja tanamaA:- tana maLe tenI vacamAM paNa konI vacamAM? pUrvokataasaMkhyadvIpasamudranI ahIM ta- (ta) zabdathI pUrva sUtranI anuvRtti karelI che. tethI dIpa-rUmuvA: pada ahIM anuvarte che. tata-teSAMdvIpa samudrANAM-madhye iti tanmadhye -uparyukata asaMkhyAta dvIpa samudonI barAbara vaccamAM [pahelo jebUdvIpa che] - madhye zabda ahIM nizcayAtmaka rUpe che. vyavahArikarUpe nathI tethI "vacceja" ema artha lIdho. * pavUlIpa:- joke sUtramAM jambudvIpa zabda aMte che paNa ahIM saMbadhakartA hovAthI tenI vyAkhyA pahelA karI che. jaMbudvIpa eTale sarvaprathama raheloDhIpa tenI pachI kramazaH samudaane dvIpa vIMTAIne rahelA che. paNa jaMbudvIpa koIjadIpa-samudrane vIMTAIne rahelo nathI, tevo Asau pahelo dvIpa eTale jaMbadvIpa tenI viziSTa oLakha mATe sUtramAM vizeSaNo mukayA che. 1. vima-jeno lAkha yojanano viSphanma arthAta vyAsa ke pRthalatA che tevo jaMbudvIpa. eTale ke jaMbudvIpa to keTalAMye che paNa ahIM je jaMbudvIpa kahevAno che te to lAkha yojana vistAra vALo ja che. jene AdhAre ja pachInA mAponuM bamaNApaNuM nakkI thayuM che. jemake lavaNa samudra- be lAkha yojana che. 2. merU-nAni:- [vizeSa vyAkhyA pachI alaga karelI che] - merU-merU parvata che nAbhi jenI tevo jabUdvIpa. -jejebUdvIpanIbarAbaramadhyemerUparvata Avelo che te bUDhIpajalevAno che. bIjo koI nahi mATe vizeSaNa mukyu : meru:nAbhiryasya sa jambUdvIpa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ e tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -rU. tanamadhye--upara kahevAyuM tema asaMkhya dvIpa-samudronI madhye rahelo te jaMbudrIpa ke jenI madhye bIjo koi dvIpa ke samudra nathI. 4. vRtta:--goLa -[vizeSa vyAkhyA pachI alaga karI che] - kuMbhAranA cAkaDAnA jevI AkRti che jenI tevo goLa jaMbudvIpa baMgaDInA AkAra jevo goLa nahIM. B ukata cAra vizeSaNo jene lAgu paDe che teja jaMbudrIpanI ahIM vAta karIche. te sivAyanA koi jaMbudrIpa ahIM levA nahIM. * vizeSa:-- -1- medu-nAmiH [jemAM meru parvata nuM varNana pachI alaga karela che] -nAbhi jema zarIranA madhyabhAgamAM rahelI - AvelI hoya che tema merUparvata paNa jaMbudrIpanI barobara madhyamAM Avelo hovAthI tene jaMbUddhIpanI nAbhinI upamAM ApI che. tethI sUtramAM jaMbUdvIpa nuM menUnAmi: evuM vizeSaNa mukayuM che. merurasyanAbhyAm merurvA'sya nAbhiH iti merUnAbhi: nAmi zabda madhyavacana darzAve che.tethI merU che madhyamAM jene evo artha ahIM thaze .matalaba ke jaMbudrIpanA barAbara madhya bhAgamAM merU parvata rahelo che. 2. vRttaH- goLa, kuMbhAranA cakra samAna goLa - jaMbudrIpa goLAkAra che te darzAvavA ahIM vRtta vizeSaNa mukela che. - sUtramAM mukAyela vRtta zabda niyamane mATe che.- lavaNa Adi asaMkhyAta dvIpasamudra valaya AkRti jevA goLa che. jayAre jaMbudvIpa pratara AkRti jevo goLa che. -ahIMprata vRttievo zabda vAparavAthI koiviparIta arthanuM grahaNa thai zakatuM nathI jemake A jaMbudrIpa corasa nathI, trikoNa nathI. anya koi AkRti vALo nathI paNa goLa ja che. te paNa vAyavRtta nathI paNa prataravRtta ja che. -3- jaMbudrIpaH-- jaMbudvIpa saMbadhi adhikAra aneka zAstra tathA granthomAM jovA maLe che. jemake sAmAnya thI prakaraNa granthomAM jaMbUdvIpa saMgrahaNI thI mAMDIne nambUdIpa prApta nAmaka Agama zAstra sudhI tenuM vyAkhyAna thayeluM che. -A jaMbudrIpa sarva dvIpa samudronI vacce Avelo ane sauthI nAno dvIpa che - pUrNimAnA caMdra jevo goLa ane sapATa AkRti vALo che. - eka palyopamanA AyuSyavALA tathA mahAna samRdhdhivALA anArdata nAmanA adhiSThAyaka devanA Azraya rUpa ane vividharatnamaya evA ''jammU'' nAmanA vRkSa parathI enuM ''jaMbudrIpa'' nAma paDeluM che - - A jaMbudrIpa eka lAkha yojana lAMbo ekalAkha yojana pahoLo che.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 saraH 9 se tenI paridhi eTale ke cAre taraphano gherAvo traNa lAkha, soLa hajAra, baso sattAvIsa yojana, traNa koza, ekaso aThAvIsa ghanuSa, sADAtera AMgaLa,pAMca java ane eka jU pramANe zAstramAM kahela che. noMdha jUjava-AMgaLa vagere mApa Aja prabodhaTIkAmAM have pachI kahevAmAM Avaze. -A jaMbUdvIpanuM kSetraphaLa-790 kroDa, 56 lAkha, 94 hajAra, 150 yojana, poNAbe kosa, 15-dhanuSa, aDhIhAtha pramANa che. arthAta jaMbudvIpanA corasakhaMDo ATalI saMkhyAmAM yojana praNANa thAya che. [ko-dhanuSa vagere vadhArAnA jANavA -AjambudvIpa99hajArayojanathI kaMIka adhikauMco che. ane ekahajArayojana nIco-(jamInamAM) che A rIte urdhva-adhaHno saravALo karatA eka lAkhayojana pramANa thI kaMIka adhika che. ahIM 1000yojananIco kahyo-tenuM kAraNa e che ke pRthvI pazcima dizAmAM dharmA (ratnaprabhA) nArakI tarapha ghaTatI jAya che. te anukrame beu vijayomAM samabhUtaLathI eka hajAra yojana nIcI utare che. tyAM adholoka grAmo AvelA che. ane te sarvamAM A dvIpa no vyavahAra hovAthI enI eTalI uMDAi kahevAya che. vaLI jambudvIpamAM je-je tIrthaMkaro thAya che. emano merU parvatanA pAMDukavananI zilA upara abhiSeka karavAmAM Ave che. mATe jambudvIpano te sthaLa sudhI vyavahAragaNIne tattvajJAnIoe enI uMcAI 99000yojana kahI che. tethI karIne jaLAzaya keparvatanI jema jambudvIpanI paNa uMDAI ane uMcAI kaheyA che. "zrI jambudvIpa prajJapti "sUtramAM paNa kahyu che ke- jambudvIpa samabhUtaLa thI eka hajAra yojana nIco che. ane 99700yojanathI kaMIka vizeSa-eTalo uMco che. e rIte enI kula uMcAI 1 lAkha yojanAthI kaMIka adhika che. -AjambudvIpa vastutaH pRthvI ane jaLanAM, jIva tathA pudgalano banelo che. kemake pRthvI ane jaLanAM-jIva tathA pudgalo nuMja AvuM pariNAma hoya che. - A jambudvIpa dravya thI zAzvato che ane paryAyathI arthAt varNa, gaMdha rasa tathA sparzarUpa paryAyothI azAzvato che. AjabUdvIpane pharato vajamaNImaya koTa Avelo che. je AgamamAM jagatanA nAme oLakhAya che. A koTa/jagatano AkAra gAyanA puMchaDA jevA che. teno vistAra mULamAM bAra yojanAno che. ane tenI uMcAI ATha yojana che. jambudvIpanI AjagatI eTale ke koTanI pratyekadizAe ekekadvArache je cAre nAma nAma anukrame (1) pUrvamAM vijaya (ra)dakSiNamAM vaijayanta (3) pazcimamAM jayanta (4) uttaramAM aparAjIta e pramANe che-merU parvata thI pUrva dizAmAM 45000yojana
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvAdhigama sUtra abhinavaTIkA gayA. bAda, zItA nadInA kinAre vijaya nAmanuM dvAra che. e rIte cAre dizAmAM eka eka dvAra AveluM che. - A dhAra 4 yojana pahoLAM ane 8 yojana uMcA che ane dvAranI baMne bAjunI bhIMtono bArazAkhano bhAga eka-eka gAu pahoLo che. A rIte jambudvIpanuM sAmAnya varNana karyu-tenI aMdaranA kSetra-parvato vagere have pachInA be sUtromAM kahevAze. 4. yogana:-yojana zabdano prayoga A zAstrIya mApomAM vAraMvAra jovA maLe che. A sUtramAM paNa eka lAkha yojanA no viSphalma eTale ke vistAra jaNAvelo che jema ke- laghukSetra samAsa gAthA 12 mAM lakhyuM ke-jmbuuddiiv pamANAMguli joaNalakkhavaTTa vikkhNbho| -- jambudvIpa pramANaMgula vaDe eka lAkha yojana...........che. - tethI yojana zabdanI vyAkhyA jaNAvavI Avazyaka che. ahIM pramANAMgula thakI 1 lAkha yojana kahyo eTale sarvaprathama "aMguLa''zabdanuM svarUpa jANavuM joIe - A "aMguLa''(AMgaLa) traNa prakAranA che. (1) utsava AMgaLa (2) pramANa AMgaLa (3) AtmA-AMgaLa ja ubhegha aMgula - sUkSma ane vyavahArika ema be prakAranA paramANuM che. - anaMta sUkSA paramANuMone eka vyavahArika paramANuM thAya. A vyavahArika paramANuM paNa eTalo sUkSma che ke tIvra dhAradAra zastrathI paNa tenA be bhAga thaI zakatA nathI. 1 anaMtA vyavahArika paramANuMonI -1 uzlalsa zleNikA 8 ullaNa zlaNikA -1 glaNa zlaNikA 8 glaNa zlasikAe -1 udhvaraNa 8 udhvareNue -1 trasareNu 8 trasareNue -1rathareNu 8 rathareNue -1 kurukSetra yugalikanA mAthAno vAlAjha 8 kurukSetra yugalikanA mAthAno vAlAgra -1harivarNayugalikanA mAthAno vAlAjha 8 harivarNa yugalika mAthAno vAlAgra -1 haimavata. yugalika mAthAno vAlA... 8 haimavata. yugalika mAthAno vAlAgra -1 mahAvidehanA manuSyanA mAthAno vAlAjhA 8 mahAvidehanA manuSyanA mAthAno vAlAjha-1 bharata nA manuSyanA mAthAno vAlAgra 8 bharata nA manuSyanA mAthAno vAlAjha - 1 lIkha thAya 8 lIkhe - 1 jU 8 jU e -1cavano madhyabhAga 8 yavanA madhyabhAge -1 utsadha aMgulathAya
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH ja pramANa aMgula- eka utsava AMgaLathI cAraso gaNo lAMbo ane aDhI gaNo jADo [pahoLo eka pramANa aMgula thAya che. kayAMka utsava AgaLa thI eka hajAra gaNo pramANa aMgula kahyo che. te vivaphA bheda samajavo jema ke 400 AgaLa lAMbI ane aDhI AMgaLa pahoLI zreNI hoya tenI eka AMgaLa pahoLAI vALI laMbAI 400xrA = 1000AMgaLa thAya , ja AtmAgula - je kALe je mANaso potAnA AgaLanA mApe ekaso ATha AMgaLa uMcA hoya, evAonuM "AMgaLa''te AtmAgula AtmAAMgaLI kahevAya A ekaso ATha AMgaLanA mApa karatAM jemanuM mApa nyUna ke adhika hoya emanuM aMgulaAMgaLa AtmAM gulAbhAsa kahevAya che. vAstavika AtmAguMla kahevAtuM nathI. ja aMgulathI yojanA - ApaNo mULabhUta muddo yojana kone kahevAya te che. - vyAkhyAmAM lakheluM ke jambudvIpa pramANa aMgulanA mApe 1-lAkha yojanAno che. tethI aMgulanA traNa bheda joyA- temAM sarva prathama vyAkhyA utsava aMgulanI ApI have ahIM pharI pAchuM utsava aMgula thI yojana sudhInI koSTaka banAvela che. te A pramANe- 6 utsadha AMgaLa - ekAda 2 pAde -eka veMta 2 vete - eka hAtha 2 hAthe - eka kulI-kAMkha 2 kukSIe - eka dhanuSa-yuga-musala ke nAlikA 96 AMgaNe - eka dhanuSa-yuga-musala kenAlikA 2000 dhanuSe - eka gAu(kosa 4 gAu/kosa - eka yojana -pramANAMgula nA mApe je yojana thAya - evA asaMkhyAta koDAkoDI yojanono eka rajaju eTale ke eka rAjaloka thAya che. svayaMbhUramaNa samudranI pUrva pazcima be vedikAo vacce je antara che teTaluM eka "rajaju' nuM mAna thAya che. sarvaprANIonA zarIra utsadhAMgulanA mApe mapAya che. tema jANavuM - parvata pRthvI Adi zAzrvata padArtha pramANaAMgaLanA mApe mapAya-tevuM lokaprakAzamAM kahyuM che. 4.meruparvata) -jabUdIpanI barAbara madhyamAM AvelAmerU parvata che. tenA vize bhASyakAre keTaluMka varNana kareluM che. anya prauDha grantho thI mAMDIne Agama zAstro paryanta tenuM varNana jovA maLe che. tenuM yatkiMcita varNana ahIM raju karela che.- sirvAga saMpUrNa varNana to grantha gaurava bhaye zakaya nathI . - lokano nAbhibhUta evo merU parvata ratnamaya kahyo che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - A parvata mUlamAM vistAravALo, madhyamAM TUMko, upara pAtaLo gAyanA pUMchaDA AkAre rahelo che. $ pahoDAI - A merU parvata jamInamAM tad nIce mULamAM 10090/1, yojana vistAra vALo che, jamInanA taLa pAse 10,000 yojanA nA vistAravALo che ane upara 1000 yojana vALo che. -jayAM cUlikAnIkaLe che. tenI cAre tarapha pAMDukavana che. te jagyAe teno vistAra 1000yojana che. tenAmadhyabhAge cUlikA rahelI che. 4 cUlikA - A cUlikA 40 yojana uMcI che jeno vistAra nIce 12 yojana, madhyamAM 8 yojana anI Toce 4 yojana che. # ucAi:- merU parvatanI uMcAI kula 1,00,000yojananI che. jemAM 1000 yojana jamInamAM nIce che ane 99000 yojana uMcAI jamIna thI upara che. loka - merU parvata traNa lokamAM vahecAyelo che. (1) adholokamAM te 100 yojana rahelo che. (2) tichalokamAM te 1800 yojana rahelo che. (3) udgalokamAM te 98100 yojana rahelo che. te ArIte - tIchalokamAM samabhUlA pRthvIthI 900yojananIce ane 900yojana upara che. - merU parvata jamInamAM 1000yojana rahelo che -pariNAme teno 98%yojana tithvalokamAM ane 100yojana adholokamAM jaze. -merU parvata kula 99000yojana uMco jamIna upara che. tethI temAMnA 900yojana tIlokamAM jaze bAkIno merU 98100yojana udgalokamAM jaze tochaloka 1800 yojanano hovAthI jamIna uparanA 900ane jamIna nIcenA 900maLIne kula 1800 yojana thaI jaze che hAniH-merU parvata ne pUrvAcAryoe gopuracchA kAre rahelo goLAkAra parvata kahyo che. te jamIna upara 10,000yojana che. zIkhara pAse 1000yojana che. arthAtkramazaH teno vistAra ghaTato jAya che. A ghaTADA mATe zAstrIya mApa dara 11 yojane 1 yojanA ghaTe che tema kahyuM che. kemake jamInathI tenI uMcAI 99000yojananI che. A99000 jeTalI uMcAI sudhImAM teno vistAra [10000 nIce -1000 upara] 9000yojana ghaTe che. tethI pratyeka 11 yojana-yojana ghaTADAnuM gaNIta thaI ja jaze. -vananI mekhalA mAM eka sAmaTI ghaNI ja hAni jovA maLe che tene apavAda rUpa gaNavI. ane karNa gatie ja dara 11 yojane 1yojana ghaTADatA javuM traNa kAMDa - merU parvata nA traNa kAMDa-eTaleke traNa viziSTa bhAgo gaNAvelA che
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 9 73 (1) prathamakAMDa- 1000 yojanAno- jamInamAM che ane te zudhdha pRthvI-paththaro, vaja-hIrA, kAMkarAmaya banelo che. (2) bIjo kAMDaH-jamInathI saumanasavanasudhIno da8000yojanano bIjo kAMDa che. je sphaTIka ratna- aMkarana-rUpu-suvarNamaya che. (3) trIjo kAMDa saumanasavana thI zikhara sudhIno 36000yojanano trIjo kAMDa che - je jAMbUnadamaya-suvarNamaya che ane kaMIka lAla varNano che. athavAto tapelA sonA jevo hovAthI rakata suvarNamaya paNa kahevAya che. - parvata nA traNe kAMDanI upara ane traNe kAMDa sivAyanI vairyaratna maya cUlikA che je40yojana ucI che AthI saMpurNa merU parvatanI uMcAI 1lAkha yojana uparAMta cUlikA sahita bIjA 40yojananI paNa che. - meruparvatamAM cAravana: gopUracha saMsthAna vALA A mera parvatamAM cAra vana che. jenA nAma anukrame - bhadUzAla vana, naMdanavana, saumanasavana, pAMDuka vana che. (1) bhaduzAlavanaH samabhUtalA pRthvI upara, meru parvatanI AsapAsa AveluM A vana che. - A vana nI laMbAI kula 54000 yojana gaNAya, jemAM vacce 10000 yojananA vistAra vALA meru parvatane bAda karatA pUrva-pazcima baMne tarapha 2200022000 yojanano vistAra che. - vaccenA mera sivAya-uttara dakSiNa tarapha 250-250 yojanano vistAra che. - zItA-zItodA mahAnadI, meru parvata ane 4 gajadaMtA parvatanA kAraNe A bhadUzAla vana ATha bhAgamAM vaheMcAI jatu dekhAya che. - mera parvata thI cAre dizAmAM 50-50yojananA aMtare eka-eka evA kula cAra siddhAyatana [jina maMdira ahIM bhadrazAla vana mAM AvelA che. (2) naMdana vanaH meru parvata upara jamIna thI 500yojana uMcAIe jatA naMdana nAme vana AveluM che. -AvanavRtAkAra che. 50yojananA vistAra che. meru parvatane vIMTAIne raheluM che. - tyAM meraparvatano vistAra 8954, yojanAno che. ane naMdanavana sahitano vistAra 9954, yojanAno che. A vanamAM paNa pUrvAdi cAre dizAmAM eka-eka siddhAyatana jinamaMdira AveluM che (3) saumanasa vanaH meruparvatamAM naMdanavana thI upara dara500 yojana jaIe tyAre saumanasa vana Ave che jayAM meruno bIjo kAMDa pUro thAya che. -A vana paNa vRttAkAra che. meru parvatane cAre tarapha vIMTIne raheluche. teno 500
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA yojanano vistAra che. - jayAM saumanasa vana AveluM che tyAM meruno vistAra 3272 ,,yojanano che. ane vana sahitanA vistAra4272, yojanAno che. - A vanamAM paNa pUrvAdi cAre dizAmAM eka eka siddhAyatana jinamaMdira AveluM che. (4) pAMDuka vanaH saumanasa vanathI meru parvatamAM upara 36000yojana jaie eTale pAMDukavana Ave che tyAM merU parvatanI 1lAkha yojana hada purI thAya che. A vana vRttAkAra che. meru parvatane cAre tarapha vIMTIne rahelu che teno vistAra 494yojanano che. - ahIM meruparvata no vistAra 1000 yojanano kahyo che. temAM madhyamAM 12 yojana cUlikAnA che te bAda karIe eTale 988 yojana thayA tenA aDadhA karatA 494 yojanano gherAvo thAya. mATe vanano vistAra 494 yojana kahayo che. - A pAMDuka vanamAM paNa cAre dizAmAM eka-eka jinAlaya AveluM che. vidhAcAraNa-jaMghA cAraNa munio ahIMthI AgaLa vadhI zakatA nathI. -pAMDukavananI bIjI vizeSatA e che ke-madhyamAM rahelI cUlikAthI cAre dizAmAM eka-eka zilA AvelI che jayAM prabhuno janmAbhiSeka thAya che. -AzilA4yojana uMcI-jADI, 500yojana lAMbI, 250yojana pahoLI che. te sarve sapheda suvarNamaya che. ardhacaMdrAkAra che. te darekano ardha goLAkAra bhAga cUlikA tarapha ane sIdho bhAga potapotAnA kSetra tarapha bahAranI dizAmAM rahelo che. - cAre zilA ghanuSAkAre rahelI che. temAM pUrva dizAmAM rahelI zilAnuM nAma pAMDukaMbalA, dakSiNa dizAmAM rahela zilAnuM nAma atipAMDakaMbalA, pazcima dizAmAM rahelI zilAnuM nAma rakatakaMbalA ane uttara dizAmAM rahelI zilAnuM nAma atirakata kaMbalA che. - A cAre zilAnA madhya bhAgamAM manohara siMhAsana AvelA che. jemAM pUrvapazcima zilA upara be-be siMhAsana che. ane uttara dakSiNanI zilA para eka eka siMhAsana che.- A cha e siMhAsano sarva ratnamaya, 500 dhanuSa lAMbA, 250dhanuSa pahoLAM ane 4 dhanuSa ucA che. - uttara dizAnA atirakatakambalAnA siMhAsana para airAvata kSetranA tIrthaMkara prabhuno janmAbhiSeka thAya che. dakSiNa dizAnA ati pAMDakaMbalAnA siMhAsana para bharatakSetranA tIrthakAra prabhuno janmAbhiSeka thAya che. jayAre pUrva ane pazcima dizAmAM anukrame pAMDukaMbalA tathA rakata kaMbalA baMne siMhAsanoupara pUrvanA tathA pazcimanA mahAvidehanA tIrthakarono janmAbhiSeka thAyache. mahAvideha kSetranIje dizA ane bhAgamAM paramAtmAno janma thAya te dizA ane bhAgamAM rahelA siMhAsana upara te paramAtmAne abhiSeka mATe laI javArya che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 9 7pa jemake sImaMdhara svAmIno janma-AThamI vijayamAM thayo. te vijaya pUrva dizAmAM uparanI bAju AvelI che. tethI sImaMdhara svAmIno janmAbhiSeka pAMDukaMbalA nAmathI pUrvadizAmAM rahelI zIlA uparanA uttara bAjunA siMhAsana upara thaze. (5) cUlikAH meru parvatanA zikhara thI 40 yojanI uMcAI vALI cUlikA che je zikhara pAse 12 yojanache-madhye yojanache-Toce 4yojana che. tyAM paNa eka zAzvatu jinAlaya AveluM che jayAM mAtra deva-devI darzana karI zake che. manuSyo jaI zakatA nathI. U [8] saMdarbhaH # AgamasaMdarbha: (1) jaMbUdvIve savvaddIva samuddANaM sababmaMtarAe savvakhuDAe vaTTe. egaM joyaNa sahassaM AyAma vikakhaMbhe kavva la. .2 (2) jambUddIvasya bahumajjhadesabhAe ettha NaM jaMbUddIve manda NAmmaM pavvae paNNate jhanU vIM- 8208 # tattvArtha saMdarbha - jaMbUDhIpa vize ma. 2,sUtra-2022. 4 anya grantha saMdarbhaH(1) bRhata kSetra samAsa - gAthA 6, 303 thI 30 (2) laghu kSetra samAsa- gAthA 12-pUrvArdha, 111 thI 125 (3) davyaloka prakAza - sarga - 1, zloka 21 thI 41 (4) kSetra loka prakAza - sarga - 15- zloka 29 thI 35, sarga - 18 [10] padyaH (1) sarvadvIpa samudra madhye, jaMbudvIpa ja dekhatA meruparvata nAbhi sarakho jJAna dUSTi jovatAM AkRtimAM dvIpa jaMbU thALa sarakho mAnavo vistAmAM te lAkha yojana, guNanidhi avadhAravo (2) jaMbudvIpa che goLa tahIMeka lAkha yojana vistAra taNo jenI vacce meru parvata aDola akaMpa khaDo rahayo. [10] niSkarSa sUtraH 9,10,11 no niSkarSa eka sAthe sUtraH 11ne aMte Apela che. OOOOOOO
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sUcaH 10 adhyAya : 3 [1] sUtra hetuH jaMbudvIpano vistAra ane AkArato jaNAvyA paNa te jaMbudvIpa nI aMdaranI racanA zuMche? te jaNAvavAnA hetuthI A sUtramAna jaMbUThThIpamAM rahelA kSetronA nAma ane saMkhyA jaNAve che. [][2] sUtra:mULa : "tatra matadaimavatarivilemya rathavatAvatavAM: kSetrAkhi [] [3] sUtra:pRthakaH taMtra mAta haimavata iriviveda ramyaLa dairanthavatA varSA: kSetrAbi ] [4] sUtrasAra : te [jaMbudvIpa] mAM bharata, hemavaMta, harivarSa, mahAvideha, ramyaka, hairaNyavata, airAvata [e sAta] kSetro [AvelAM che]. : ] [5] zabdazAnaH dara: hiravarSa R: tyAM, te jaMbUdrIpamAM marata: bharata haimavata: haimavata vive: videha dairanthavata: kairaNyavata rAtara airAvata varlDa: kSetrALi: vAsakSetro ramyaka: ramyaka : [] [6] anuvRti : tanmadhye mehanAmi: sUtra 3:1 nI namnadIpa anuvRti levI. [] [7] abhinavaTIkA H je jaMbudvIpanuM pramANa - AkAra- bAhya dekhAva ke te saMbaMdhi vividha bAbato pUrvasUtranI abhinavaTIkAmAM joi, te ja jaMbudvIpa nI aMdaranI racanA mATe sUtrakAra maharSi e be sUtronI racanA karI che. A be sUtrothakI mukhyatve sAta kSetra ane cha kulagiri/ varSaghara parvatonA nAma jaNAve che. jemAM prastuta sUtramAM sAte kSetronA nAma jaNAvelA che. tethI ahIM te sAta kSetra saMbaMdhi ati sAmAnya vyAkhyAja mukI che. tenI abhinavaTIkA pachInAsUtromAM che. kemake bhASyakAra maharSie paNa sAtakSetra tathA cha varSaghara parvata saMbaMdhi bhASya pachInA sUtraH 11 mAM sAtheja mUkelA che. prastuta sUtranI (mAtra) bhASyAnu sAriNI abhinavaTIkA H * sAta kSetrano (mAtra) sthAna nirdeza :- jaMbudrIpamAM sAta kSetro che. bharata, haimavata, harivarSa, mahAvideha, ramyaka, auraNyavata, airAvata. temAM dakSiNa dizAmAM (nIce) bharatakSetrachetyAMthI uttara tarapha kramazaH haimavata-pachI *digambara AmnAya mAM taMtra zabda nathI.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77. adhyAyaH 3 sUtraH 10 harivarSa-pachI-mahAvideha-pachI-ramyaka-pachI- hairaNyavata-pachI- airAvata kSetra eka ekathI [upara uttara dizA tarapha rahelA che. ja sAte kSetramAM tulanAtmaka samAnatAH (1) bharata - airAvata baMne kSetro - samAnatA vALA che. (2) haimavata tathAeraNyavata e baMne kSetro-samAnatA vALA che. (3) harivarSa tathA ramyaka e baMne kSetro - samAnatA vALA che. (4) pUrvamahAvideha ane pazcimamahAvidehakSetra-e baMne bhAgomAM samAnatAche. A babbe kSetronI je joDI upara darzAvI che te eka eka joDI-pramANa-parvata-nadIsthiti- kALaprabhAva-karma ke akarmabhUmi paNuM Adi aneka bAbata thI paraspara tulya che. -jemake-bharatakSetrapa2yo. kaLAnAviSkalpavALuM che. temaairAvatapaNaparaDyo. kaLAno viSphalma dharAve che. - bharata kSetramAM ArA nuM kALacakra che tema airAvatamAM paNa cha ArAnuM kALa cakra che. - baMnemAM cha-cha khaMDa che. baMneno madhya khaMDa AryabhUmi thI yukata che. - baMne mAM tIrthaMkarAdi 3 zalAkA puruSo thAya che. - baMnemAM mokSa mArga khule che ane baMdha thAya che. AvI badhI bAbatomAM baMne kSetramAM samAnatA che[mAtra nAmaAdimAM bhinnatA che AvI ja rIte haimavata-heraNyavata, harivarSa, ramyaka ane sAtamu kSetra mahavideha, tenA pUrva-pazcima vibhAgomAM pAraspArika samAnatA che. jenuM varNanasUtraH 11 nI prabodhaTIkAmAM karela che. varSA kSetrAni:esAte] varSakSetro che tenA vaMza-varSa-vAyae traNe paryAya vAcI nAmo che. A traNe paryAya vAcI nAmo- antarthaka eTale ke guNa vAcI paNa che. 4 vaMza:vAMsa-parvayukata (gAMThane kAraNe paDelA vibhAgone parva kaheche) hoya che. te rIte bUdvIpamAM paNa bharatAdikasAta kSetra-sAta vibhAgo darzAve che. tethI teno vaMza arthAt kSetra evo artha karyo che. varSa va navAnAzva va varSanA sanidhAnathI varSa kahe che. varSaeTale kSetra. A sAte kSetro che mATe varSa kahayA. $ vA:-manuSyAdikano A sAte mAM vAsa hovAthI tene vAsa (2) paNa kahe che. ja dizAononiyama sUtrakAramaharSie svopallabhASyamAM AsUtranAbhASyanI sAthe dizAono niyama jaNAvela che. dizAono niyama be prakAre che (1) vyavahAra nathI (2) nizcayathI -vyavahAra thI dizAno niyamaH vyavahArathI sUryanI apekSAe dizAono niyama
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 mAnelo che. A hisAbathI meru badhA kSetro nI uttara dizAmAM paDe che . - kemake--lokamAM evo vyavahAra che ke je tarapha sUryano udaya thAya te dizAne pUrva dizA samajavI. ane barAbara tenI sAmenI dizAne pazcima dizA samajavI. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - pUrva dizAthI jamaNI bAjue - jayAM karkathI mAMDIne dhana sudhInI cha rAzio goThavAyelI che tene dakSiNa dizA kahe che ane makarathI laine mithuna sudhInI cha rAzio jayAM vyavasthita che tevI pUrvanI dizAnI DAbI bAjunI dizAne uttara dizA kahe che. - A vyavahAra mujaba dareka kSetrovALAne uttara dizAmAM meru Ave. te A rIteHbharata kSetramAM je dizAmAM sUryodaya thAya che. tenAthI bilakula viparIta dizAmAM--airAvata kSetramAM sUryodaya thAya che. AthI baMne kSetra mAM pUrva tarapha mukha rAkhatAM meru parvata DAbI bAjue arthAt uttara dizAmAM ja Ave che. paraMtu A kathana vyavahAra mAtrathI che. A rIte merune uttaramAM mAnatA badhAM kSetro mAM pUrvAdi dizA badalAyA karaze. kemake je tarapha sUrya ugaze te pUrva dizA thaze. nizcayathI to lokanA madhya bhAgamAM je rucaka pradeza che tene AdhAreja dizAno niyama kahayo che. rucaka nA ATha pradeza ja cAra dizA ane cAra khUNAno niyama batAve che. paNa A niyamathI meru parvata uttaramAM ja rahe te vAta banI zakaze nahIM. ] [8] saMdarbha: AgamasaMdarbha: navrUddIne sattavAsA pachaLatA taM nahA marahe vate hemavate derana harivAse ramyavAse mahAvidehe * svAsyA.pU.dha tattvArtha saMdarbha : vizeSa varNana mATe juo 4.rU.sUtra-11 anya grantha saMdarbhaH (1) laghusaMgrahaNI gA. 4 (2) kSetra loka prakAza - sarga 15 zlo 258 thI 260 (3) bRhat kSetra samAsa gAthA 22-23 (4) laghu kSetra samAsa gA. 23 [] [9] padyaH (1) (2) jaMbudrIpe bharata nAme kSetra pahelu " suMdaru, haimavaMta ja kSetra bIjuM yugalikane sukha karuM harivarSa nAme kSetra trIjuM cothuM kSetraja jayavaruM nAmathI te puNyavaMtu mahAvideha maMgalakaruM bharata haimavaMta ravidehane ramyaka varSA kSetra rahayA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 11 79 hairaNyavata airAvata sAte pUrvathI pazcima vyApta banyAM. [10] niSkarSa A sUtrano niSkarSa-sUtra: 11 mAM Apelo che. S S T U V S D (adhyAya : (tra : 11) 0 [1] sUtra hetu-jaMbudvIpa AMtarika racanAne jaNAvatA evA sUtromAM prastuta sUtra racanA kula giri - parvatone jaNAvavA mATe thayelI che. [2] sUtraH mULaH saMdipanina: pUrvAparayatA himavarnAhimaniSatha nIlarukmizikhariNo varSagharaparvatAH 0 [3] sUtra pRthaka tadvimAnina: pUrva mapara gAyata himavana mahAhimava niSadha nIla rukmizikhariNaH varSaghara parvatA: [4] sUtra sAraH te jiMbudvIpanA rahelA kSetrono vibhA karanAra - pUrva pazcima lAMbA [evA) (1) himavAnu, (2) mahAhimavAnuM, (3)niSadha, (4) nIlavaMta, (5) rUkima, (6) zikharI, e [9] varSaghara parvato che. 1 [5] zabdazAnaH te te - varSa kSetro vimAna vibhAga karanAra pUrva- pUrva dizA mAra- pazcima dizA gAyatA- laMbAyelA himavana- himavaMta [parvata] mahorama-mahAhimavAnuM parvata] niSa- niSadha parvata nIta- nIlavaMta [parvata vima- rukamI [parvata] ziAri- zibarI varSa - kSetramaryAdA dhAraka G [6] anuvRtiH (1) tatra ramavata. sUtra-3H 10 thI varSa:kSetra nI anuvRti (2) temaNe menapada sUtra - 39 thI judIpa nI anuvRti U [7] abhinavaTIkA: jaMbUdIpa AMtarika racanA ne jaNAvatA, sUtrakAra maharSie pUrvasUtramAM jabUtIpamAM rahelA sAta mukhya kSetrononAmanirdeza karyo. A sAta kSetronuM vibhAjana cha parvato vaDe thAya che. AhimavaMta AdichaparvatothI je maryAdA nakkI thAya che. te maryAdA ja uparokata sAta kSetro ane A cha parvatonuM gaNita darzAvI zake che. jemake bharata kSetranI pahoDAI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA para yojana - 6 kalA che.. vagere vagere.. ja varSathara kSetra maryAdA dhAraka (parvato). - varSa eTale kSetra, ghara eTale dhAraNa karanAra - mahAkSetranI maryAdA bAMdhI rahelA hovAthI arthAt sAta mahAkSetronI vacce vacce hovAthI te sAta kSetronI maryAdA nakakI kare che mATe tene varSaghara (parvata) kahe che. - A varSaghara parvata kulagiri (parvata) tarIke paNa oLakhAya che. phakta eTale samudAya ane zira eTale parvata. A chae moTA parvatono samudAya hovAthI tene kula giri kahe che. - A parvato vacce paDIne sAta kSetrone vibhakata karI de che. ema karavA thakI te vibhAga ne ane kSetrane dhAraNa kare che. mATe te varSathara parvatA: pada pUrve sUtramAM tat vimAnina: pada mukela che. ja tad vimAnina: tad zabda pUrvasUtranI anuvRti mATe che. - te jaMbudvIpane vize rahelA sAta kSetro - vimAnane eTale vibhakatakaranAra, chuTApADanAra. - kayA kSetranI hada kayAM pUrI thaI ane kayAM zarU thaI te nakakI kema karavuM? e samasyAnA uttaramATe ahIM vacce rahelA cha parvatono ullekha karyo che. -pUrva-pazcima laMbAyelA evA A cha parvata ke jeno eka cheDo jebUdvIpa thI pUrva taraphanA lavaNa samudrane sparze che. bIjo cheDo jaMbUdvIpathI pazcima taraphanA lavaNa samudrane sparze che. te kyA kayA? sAta kSetronA vibhAga kare che te jaNAve che. -1- jaMbudvIpa mAM dakSiNa tarapha rahelA lavaNa samuthI gaNIeto sarva prathama kSetra-bharata kSetra Ave che. bhArata kSetrathI uttara tarapha AgaLa vadhatA bIjuM- himavaMta kSetra Ave che. -pahelA bharata kSetra ane bIjA himavaMta kSetranuM vibhAjanahimavAnuM parvata kare che. -2- bharata thI uttara tarapha jatA himavaMta kSetra pachI trIjuM harivarSa kSetra Ave che. - A bIjA himavaMta kSetra ane trIjA harivarSa kSetranuM vibhAjana mahAhimavAnu parvata kare che. -3- bharatathI uttara tarapha jatAM himavaMta ane harivarSa pachI cothuM mahAvideha kSetra che. - A trIjA harivarSakSetra ane cothA mahAvideha kSetranuM vibhAjana niSadha parvata kare che. -4-bharatathI uttara tarapha AgaLa vadhatA - himavaMta - harivarSa ane mahAvideha pachI pAMcamuM ramyaka kSetra Ave che. - A cothA mahAvideha ane pAMcamA ramyaka kSetranuM vibhAjana darzAvato parvatanIlavaMta parvata tarIke oLakhAya che. -pa-bharatathI utara tarapha vadhatA himavaMta-harivarSa-mahAvideha ane ramaka pachI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 chaThThuM kairaNyavata nAmanuM kSetra Ave che. - - A pAMcamA ramyaka ane chaThThA hairaNyavata kSetra no vibhAga rUkamI nAmanA parvata vaDe thAya che. -6-bharatathIuttara tarapha himavaMta-rivarSa-mahAvideha-ramyaanechaThThAheraNyavata pachI sAtamuM kSetra airAvata kSetra Ave che jeno cheDo uttara taraphanA lavaNa samudrane sparze che. - A chaThThA heraNyavata ane sAtamA airAvata kSetrano vibhAga ke maryAdA zikharI nAmanA parvata vaDe nakakI thAya che. * jaMbudrIpa racanAnuM sAmAnya svarUpa A rIte sAta kSetro ane cha parvato vALA jaMbudrIpanI sAmAnya racanA A rIte jaNAvI zakAya :- * jaMbUDhIpanA dakSiNa taraphanA (eTale citra mujaba nIcenA) lavaNa samudranA bhAga thI (citra mujaba uparanA) uttara taraphanA lavaNa samudra nA bhAga sudhI je jaMbudrIpanI hada dekhAya che temAM dakSiNathI uttara tarapha nI AkRti vicArI e to - - - sarva prathama ApaNuM A (1) bharatakSetra Ave che - pachI (2) himavAna ke laghu himavaMta parvata - pachI (3) hemavaMta kSetra - pachI (4) mAhima vAna parvata - pachI (5) harivarSa kSetra - pachI- (6) niSadhaparvata - pachI - (7) mahAvideha kSetra- pachI(8) nIlavaMta parvata - pachI- (9) ramyaka kSetra - pachI- (10) rUkamI parvata -- pachI - (11) hiraNyavaMta kSetra-pachI -(12) zikharI parvata-pachI (13) airAvata kSetra haA kramamAM dakSiNathI uttara tarapha jatA kSetro ane parvato AvelA che. - - 81 - sAte kSetronA nAmonuM rahasyaH 1. bharataHmahAkAMti--baLa--vaibhavayukta eka palyopamanA AyuSya vALo bharatanAmano deva A kSetrano adhipati che. tenA uparathI A kSetrane bharatakSetra kahevAya che. - anAdi kALathI tenI A pramANe saMjJA che mATe 'bharatakSetra' kahe che. 2. hemavaMta H eka tarapha laghu himavaMta parvata ane bIjI tarapha mahAhimavaMta parvata hovAthI A kSetrane hemavaMta kSetra kahe che. -- - hema eTale suvarNa, ThAma ThAma suvarNanA Asana hovAthI hemavaMta kahe che. - jovAmAM manohara ane jayAM juo tyAM hema-suvarNa jhagamagatuM hovAthI, yugalika manuSyane suvA-besavAnA Asana suvarNamaya hovAne lIdhe. tyAM beThelA yugaliko paNa hemamaya dekhAtA hovAthI hemavaMta kSetra kahevAya che. - athavA eka palyopamanI sthiti vALo haimavaMta deva nAmano adhipati hovAthI A kSetrane hemavaMta kSetra kahe che. 3. harivarSa H hari zabdano artha sUrya - caMdra paNa thAya che. A kSetramAM keTalAMka :
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA yugaliyA sUrya jevI lAla prabhAvALA, keTalAMka caMdra jevI zveta prabhAvALA hoya che mATe tene harivarSa kSetra kahe che. - athavA eka palyopamanI sthiti vALo harivarSanAmano deva adhipati che mATe tene harivarSa kSetra kahe che. 4. mahAvidehaH karmabhUminI apekSAe bharata -airAvata kSetranA manuSyo karatAM A kSetranA manuSyonuM zarIra udAra-moTuM [500 dhanuSa = 3000 phUTa) hovAthI tene mahAvideha kahe che. ahIM vidda eTale zarIra - athavA bAkInA cha e varSotra karatA A kSetra laMbAi-pahoDAimAM vizALa che mATe tene mahAvideha kSetra kahayuM che. - athavA eka palyopamanA AyuSya vALo mahAvideha nAmano deva A kSetrano Adhipati hovAthI A kSetrane mahAvideha kSetra kahevAya che. - pa. ramyaka A kSetranA yugaliko suvarNa-maNi jaDita kalpa vRkSothI yukata ramaNIya pradezamAM ramatA-kriDA karatA hovAthI ramyaka kSetra kahe che. - athavA eka palyopamanA AyuSyavALo ramyaka nAmano deva adhipati hovAthI A kSetrane rakSetra kahevAya che. 6. hiraNyavaMtaH rUkamI parvata rUpAno che. zikharI parvata sonAno che. banne parvatonI vacce A kSetra AveluM che. temaja hiraNya [arthAt suvarNa vALA zikharoparvatanI pAse hovAthI tene hiraNyavaMta kSetra kahevAya che. - athavA yugalikone besavAnA Asana vagere hiraNyanA hoI hiraNyavaMta kSetra. - A kSetra jovAmAM mAhohara che, sthAne sthAne sthAne hiraNyano prakAza paDato hovAthI A kSetra hiraNyavaMta kahevAya che. - A kSetranA adhipati eka palyopamanA AyuSyavALo hiraNyavaMta nAmano deva hovAthI A kSetra hiraNyavaMta kSetra kahevAya che. 7. airAvataH A kSetranA adhipati eka palyopamanA AyuSya vALo airAvata nAmano deva hovAthI A kSetrane airAvata kSetra kahe che. ja varSaghara parvatanA nAmonuM rahasyaH 1. laghuhimavaMta mahAhimavaMta karatA laMbAI ane vistAramAM nAno hovAthI tene ladhu himavaMta parvata kahe che. - athavA - A varSaghara parvatano adhipati eka palyopamanA AyuSya vALo (phulla) himavaMtadeva hovAthI tene himavaMta-laghuhimavaMta ke lullahimavaMta parvata kahe che. 2.mahAhimavaMta laghu himavaMta karatAlaMbAI ane vistAramAM moTo hovAthI tene
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 11 83 mahA himavaMta parvata kahe che. - athavA A parvatano adhipati eka palyopamanA AyuvAno mahA himavaMta nAmano deva hovAthI A parvata mahAhimavaMta kahevAya che. 3.niSadha:niSadhano artha vRSabha thAya che. A parvata upara vRSabha AkAranA ghaNA zikharo hovAthI tene niSadha parvata kahe che. - athavA eka palyopamanA AyuSyavALo niSadha nAmano deva A parvatano adhipati hovAthI A parvatane niSadha parvata kahe che. 4. nIla (vaMta) - nIla eTale vairya nAmano maNI, cotho varSaghara parvata saMpUrNa vairyaratnamaya - nIlamaNIvALo hovAthI nIlavaMta kahevAya che. - athavA A parvatano adhipati ekapalyopamanI sthitivALo nIlavaMta nAmano deva hovAthI A parvata nIlavaMta kahevAya che. 5. rukamI eTale pyamarUpu.A parvatarUpAmaya hovAthI kamI kahevAya che. - athavA A parvatano adhipati ekapalyopamanA AyuSyavALo rukamI nAmano deva hovAthI A parvatane rukamI parvata kahe che. 6.zikharI zikharANI eTale vRkSo. A parvata upara vRkSa AkAranA kUTo hovAthI tene zikharI parvata kahevAya che. - athavA A parvatano adhipati eka palyopamanA AyuSyavALo zikharInAmano deva hovAthI paNa tene zikharI parvata kahe che. ja kSetra ane parvata nA mApo jANavA mATe keTalIka paribhASA -1-kaLA: eka yojananA ogaNIzamA bhAgane kaLA kahe che. arthAtuM AvI ogaNIza kaLAno eka yojana thAya yojanazabdanI vyAkhyA pUrvasUtra 3:9nI prabodha TIkAmAM ApelI che -ra-vikaLA kaLAno 19mo bhAga tevikaLA.athavA 19-vikaLAnI eka kaLA thAya. -3-viSThalma : eTale pahoLAI - artha prasiddha che. tene vistAra vyAsa ke pRthulatA paNa kahe che. 4. ISa: dareka kSetranI jIvAnA madhyabhAgathI samudra sudhIno je vikhaMbha-te ISa athavA zara kahevAya che. -bhASya jIvAno varga ane vikhaMbhanAvarganovizleSakaravo. mioTI rakamamAMthI nAnI rakama bAda karavI, je bAkI rakama Ave tenuM vargamULa kADhavuM, te vargamuLa-kamane viSkalpamAMthI bAda karavI, je zeSa rahetenuM aDadhuM karavuM, je rakama Ave tene ISa bANanuM mApa] jANavuM.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ane -pa- jIvA H dareka kSetranI pUrvathI pazcima sudhInI utkRSTa laMbAi ne jIvA kahe che. -- bhASyaH je kSetranI jIvA kADhavI hoya te kSetranA cheDAsudhInI mULathI mAMDIne 'avagAha unAvagAhanoguNAkAra karavo, teguNanecAreguNItenuMvargamuLakADhavuM. tethI jeaMka Ave tene jIvA kahe che. jIvA-jayA-dhanuH pratyaMcA eparyAyanAmoche. 1jhavAde .jaMbudrIpanI dakSiNa jagatIthI je-te kSetranA uttara cheDA sudhInI avagAha. 2jaMbudrIpanA AkhA vikhuMbhamAMthI icchita avagAha bAda karavo te unAvagAha. -6- dhanu: pRSThaH dareka kSetranI 'jIvA' nA pUrvaane pazcimanA cheDA, je samudra sudhI pahoMcato paridhi thAya enuM nAma dhanu: pRSTha. 84 - bhASya H isunA vargane cha gaNo karI, kADhavuM. je rakama Ave tene dhanuHpRSTha kahe che. temAM jIvAno varga umerI tenuM vargamULa -7- bAhA H dareka kSetranA pUrvanA dhanaHpRSTha thI AgaLanA dhanuHpRSThamAM vAMkA hAthanI jevo adhika khaMDa hoya e bAhA kahevAya che. - bhASya H uttara kSetranA dhanuHpRSTha mAMthI dakSiNa kSetranuM dhanuHpRSTha bAda karatA je zeSa rahe tenuM aDadhu karavuM, tema karatA je Ave tene bAhA- jANavI. -8-kSetraphaLa : dareka kSetranA eka yojana lAMbA pahoDA jeTalA khaMDo thAya te e kSetranuM kSetraphaLa samajavuM. -9- paridhi : viSyambha vargane dazagaNokarI tenuM vargamuLa kADhavuM. A vargamULa te goLakSetranI paridhi - gherAvo jANavo. bhASyakAra maharSi jaNAve che ke anena rAkhyupAyana sarvakSetrALAM sarvaparvatAnAmAyama viSkambhajyeSu dhanuHpRSTha pariNAmAni jJAtavyAni arthAt A karaNa sUtro [ je uparokata vyAkhyAo karI tenA] vaDe saMpUrNa kSetroparvatonA AyAma-viSkambha-ijI-jIvA vagere samajI levA joie. - noM dha :- A bhASyanA anusaMdhAne traNa bAbata spaSTa karavI jarurI che. 1. uparokata vyAkhyA mAtrathI kaMi samajI zakAya nahIM. te samagra gaNita dAkhalA ApI samajavuM paDe. je bRhat kSetra samAsAdimAM jaNAvela che. tyAM khAsa jovuM. grantha gauravanA bhaye ame sadaSTAnta nI samajUtIo atre Apela nathI. 2. bhASyakAra maharSie nAnakaDA sUcana thakI badhAMja kSetro ane parvato nA A gANitaka mAponI jANakArI nI AvazyakatA jaNAvI dIdhI- tethI A prabodhaTIkAmAM te mApo sAmela karyA che. 3. tatvArthapariziSTa mAM A aMge pUjayazrI sAgarAnaMda sUrijI e alaga alaga sUtro banAvIne A badhI paribhASA spaSTa karI che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 85 ja jaMbUlIpanA 190 bhAganI kalpanA-jabUdvIpano viSphalma Adi zodhavA mATe je gaNita karavAmAM Ave che. temAM A jaMbudvIpanA 190bhAganI gaNatarI karelI che. tene AdhAreja judA judA kSetro- tathA parvatono vistAra nakakI thayo che. tethI sarva prathama A 180 bhAgone jaNAve che - maraheravayappabhiI,duguNA u hoi vikkhNbho| vAsAvAsaharANAM jAva ya vAsaM videha mi / / - bra.se.sa.gAthA-27 1. mAno ke jaMbudvIpano eka ekama laIe to - 2. laghuhimavatanA 2 ekama thaze kemake te jaMbudvIpathI bamaNo che. 3. himavaMta kSetra tenAthI bamaNo che mATe tenA 4 ekama thaze. 4. e rIte mahAhimavaMta nA - 8 ekama thaze. 5. harivarSa kSetrano viSphanma- 1-ekama thaze. 6. niSadha parvatano viSphalma - 32 ekama thaze. 7. mahAvideha kSetrano viSphanma- 64 ekama thaze. pachI utaratA krama-nIlavaMta-32 ekama- rakSetra-16 ekama, rUkamI parvata - 8 ekama, hiraNyavaMta kSetra - 4 ekama, zikharI parvatanA ra ekama ane airAvata kSetranA 1 -ekama thaze.A rIte kula ekama 190 thaze. 1+2+4+8+ 1 32+4+32+16+8+4+2+1 = 100 have dhAroke bharata kSetrano vikhaMbha kADhavo che to - kula jaMbudvIpa 1 - lAkha yojanano, tenA upara kahayA mujaba 190 vibhAga thAya che. temAM bharatakSetrano 1-ekama che to 1,00,000x1 190 = 52 6 yojana 6 kaLA thaze. AvI rIte tenA judA judA mApo kADhI taiyAra AMka ahIM rajU karelA che. simagra vidhi-kerIta jovI hoya to bRhat kSetra samAsa - vivecana jovuM * sAte kSetronA sthAna - laMbAI - pahoDAI - temAM rahela mahAgiri- mahAnadI 190mAM tenA khaMDa- keTalA? - tenuM mAhitI darzana zi siMkSepasUci: pUrva-pazcima laMbAI, 2utaradakSiNapahoDAI,ji-te kSetramAM rahela mahAgiri-parvata,na-te kSetramAM rahelamahAnadI, 8 -tenA 190mAMnA keTalA khaMDa arthAt jebUdvIpanA 190 khaMDo mAM A kSetranA khaMDa keTalA? - yo-yojana [1] bharatakSetra: jaMbUDhIpanI dakSiNe rahelA kSetranI 414471 yo. kaLA, - paraphayo.- kakaLA, dIrdha vaitAdya, pUrve gaMgA ane pazcime siMdhu nadI, uM- 190mAM 1 khaMDa pramANa che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [2] himavaMta kSetra laghuhimavaMta ane mahAhimavaMta parvatanI vacce AvelA A kSetrana 37674yo. 16 kaLA,5 21.5yo. - 5 kaphA, mi. zabdApAtI vRtta vaitAdya, napUrve rohitA ane pazcime rohitAzA nadI che, 3- 190mAM A kSetra4 khaMDa pramANa che. [3] harivarSa kSetraH mahAhimavaMta ane niSadha parvatanI vacce AvelA A kSetranI 473901yo. 17AkalA, 58421-yo.--1 kaLA,frgaMdhApAtIvRttavaitAdya, napUrve harisalilA ane pazcime harimattA nadI AvelI che, uM. 190mAM A kSetra16 khaMDa pramANa che. [4] mahAvideza kSetra: niSadha ane nilavaMta parvatanI madhyamAM rahelA A kSetranI 1lAkhayojana,533684yo.-4 kaLA, meruparvatanapUrvesItA ane pazcime sItodA nadI AvelI che. huM 190 khaMDa mAM A kSetra 64 khaMDa pramANa che. noMdha:-- kSetra 5-6-7 anukrame 3-2-1 kSetra pramANe che. tethI tenI laMbAI pahoDAI khaMDa pramANa AdimAM samAnatA jovA maLe che. 5. ramyatraH nIlavaMta parvatanI uttare ane rUkamI parvatanI dakSiNe AveluM A kSetra che tenI 4 73901yo. 17- kaLA che, 58421yo. 1 kaLA,ji.mAlyavaMta vRtta vaitADhya nAme parvata che, napUrve narakAntA ane pazcime nArIkAntA nadI che, 190khaMDa mAM A kSetra 16 khaMDa pramANa che. 6. hiraNyavaMta kSetra rUkamI parvata ane zikharI parvatanI madhye Avela evuM A kSetra che. tenI che 37774yo. 16 kaLA lagabhaga, 5.2105yo. pa-kaLA,ji. tyAM vikaTapAtI vRta vaitAdya Avelo che, .pUrve suvarNa kaLA - pazcime rUdhyakalA nadI che, huM 190 khaMDamAM A kSetra 4 khaMDa pramANa che. 7. airAvatakSetra zikhara parvatanI uttare ane lavaNasamudanI uttara taraphanA bhAge sparzatu evuM A kSetra che. jenI 4 14471 yojana che, 5. parAyo. kaLA, ji. madhyamAM dIrghavaitADhya parvata che,. pUrve rakatA ane pazcime rakatavatI nadI AvelI che. vaM- 190 khaMDamAM A kSetra - 1 khaMDa pramANa che. * varSaghara [kulagiri parvata-nuM sthAna, laMbAI, pahoDAI, uMcAI,bhUmimAM keTalo, kaI vastunAM banelA che, varNa, te parvata upara AvelA kUTa, dUha, tyAMthI nIkaLatI nadIo, 19okhaMDamAM A parvata keTalAkhaMDano che e mAhitInuM darzana ahIM prastuta karela che-[jo ke AlaMbAI-pAInAmApapharIviSThalma-jIvArUpe-AgaLanoMdhelA che tenAmono vivA bheda jaNAvavA mATe che.] siMkSepa sUci: le. pUrvathI pazcima-laMbAi, 5. uttaradakSiNapahoDAi, UM. kula uMcAI,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 bhU bhUmimAM keTalo che? ,vakaI vastuno banelo che? kU-tenA para AvelA kTa,. tyAM Avela dUhana tyAMthI nIkaLatI nadI,khaM 10mAMthI tenA khaMDa keTalA che ] 1. laghuhimavaMta parvataH bharata kSetra ane himavaMta kSetrano vibhAga karatA evA A parvatanI le. 2493ra yo. 5. 10para yo. 12 kaLA, u. 100yo., bhU. 25yo. bhUmimAM, va. suvarNa no banelo, varNa pILo, kU, tenA upara-11 phUTa AvelA che, dU. padmanAme dUhache, na. tenA pUrvamAMthI gaMgAnadI-pazcimamAMthI siMdhu nadI- uttaramAMthI rohitAzA nadI nIkaLe che, khaM- 190 khaMDa mAM A parvata 2 khaMDa pramANa che. 2. mahAhimavaMta parvataH homavaMta ane harivarSa kSatrano vibhAga karato evo A parvata che-tenI le. pa3931 yo. kakaLA che, 5.4210yo. 10yo. , UM200yo., bhU. 50 yojana bhUmimAM, va. suvarNano banelo varNa- pILo che, ku. tenA upara 8 phUTa AvelA che, dU. mahApaddha nAme dUha che, na. dakSiNe rohitAzA la uttare harikAMtA nadI nIkhaLe che, aMte 190khaMDamAM 8 khaMDa pramANano che. - 3. niSadha parvataH harivarSa ane mahAvideha kSetranI madhyamAM AvelA A parvatanI naM. 9415yo., 5. 16842 yo. 2 kaLA, uM. 400 lo. che. bhU, bhUmimAM 100 yo. che, va. tapanIya suvarNano banelo ane lAla varNa no che, ku. tenA upara 9 phUTa AvelA che-6.tigiMcchinAmadUhache, na. dakSiNe harisalilA ane uttare zitodAnAmaka nadI che. kha. 190 khaMDapramANa jaMbUDhIpada A parvata 32 khaMDa pramANa che. noMdhaH 4-5-kulagiri anukrame 3-2-1 jevA hovAthI tenA mApomAM sAmya che. 4. nIlavaMta parvata mahAvideha ane ramyakakSetranA madhyamAM Avela A parvatanI 9.9415yo. 5. 1684ra yo. 2 kaLA, uM.400yo. che, bhU. 100yo. bhUmimAM che, va. vaiDUryaranano banelo, nIlalIlA) varNano che, ku. tenA upara-9kUTa, kesarI nAmano dUhache, na. uttare nArIkAMtA ane dakSiNe sItAnAmanI nadI nIkaLe che. khaM 190 khaMDa pramANa mAMthI 32 khaMDa pramANano che. 5. rUkamI parvataH ramyaka ane hairaNyavaMta kSetrano vibhAga karato A parvata che. tenI la. pa3931 yo.- kaLA, 5.4210yo. 10 kaLA , uM. 200yo. che. bhU.50 yo. bhUmimAM che, va. rUpano banelo, zveta varNano che, kU, tenA upara - 8 kUTa, . mahApuMDarika dUha AvelA che, na. tenI uttare rUdhyakUlA ane dakSiNe narakAMtA nadI nIkaLe che. . te 190mAMthI akhaMDa jeTaluM pramANa dharAve che. 6. zikharI parvataH hairaNyavaMta ane airAvata kSetranuM vibhAjana darzAvatA A parvatanI. 2493rayo..pa. 105ra yo. 12 kaLA, uM. 100yo. che, bhU.25yojana bhUmimAM che. va. suvarNano banelo ane pILA varNano che. ku. tenA upara - 11 phUTa, 6.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA puMDarikanAme dUha AveluM che. na. tenI pUrve katA, pazcime rakatAvatI ane dakSiNe suvarNa phUlA nadI nIkaLe che. khaM. jaMbudrIpanA 190 khaMDa pramANanA 2 khaMDa A parvata roke che. A badhAja parvatanA AkAra laMbacorasa che. bharatAdi sAte kSetranA - viSkaC, ithu, jIvA, dhanupRSTha, kSetraphaLa ane bAhAnuM pramANa H svopajJa bhASyamAM keTalIka vyAkhyA thakI e pramANe sUcana karela che ke viSkambhAdi mApanI A pramANe yojanA karavI. 11 88 [1] bharata kSetraH [athavA - airAvata kSetra nA mApo] : viSNumbha - 526 yo. 6 kaLA jIvA - 14471 yo. 5 kaLA kSetraphaLa - 3,03,288 yo. 12 kaLA [2] hemavaMta kSetra H [athavA - hiraNyavaMta kSetranA mApo : - viSNumbha - 2105 yo. 5 kaLA jIvA - 37674 yo. 15 kaLA kSetra phaLa - 6,12,53,145 yo. 5 kaLA viSkamA - 8421 yo. 1 kaLA 526 yo. 6 kaLA isu - dhanuH pRSTha - 14528 yo. 11 kaLA bharatamAM bAhAnathI - bAhI isu - dhanu:pRSTha - bAhA -- [3] harivarSakSetra [athavA - ramyaka kSetranA mApo] www jIvA - 73901 yo. 17 kaLA iSu - 16315 yo. 15 kaLA dhanu:pRSTha - 84016 yo. 4 kaLA kSetraphaLa - 54,47,73,870 yo. 7 kaLA bAhA 13361 yo. 6 kaLA [4] [ardha] mahAvideha kSetra H dakSiNArdha ke uttarArdha videha nuM mApa : viSNumbha - 16842 yo. 2 kaLA isu - 50,000 yo. - 158113 yo. 16 kaLA 16883 yo. 13 kaLA 3684 yo. 4 kaLA 38740 yo. 10 kaLA 6755 yo. 3 kaLA dhanu: pRSTha jIvA - 1,00,000 yo rakaLA kSetraphaLa - 1635739302 yo. lagabhaga bAhA - [5] ramyakSetraH uparokata harivarSa kSetra mujaba tenA viSka AdimApa jANavA. - [6] hiraNyavaMta kSetra H uparokata hemavaMta letrAnusAra viSyambha Adi mApo jANavA. [7] airAvata kSetra H uparokata bharata kSetrAnusAra viSTha Adi mApo jANavA. [uparokata mAhitI kSetra loka prakAza granthanA sarga : 16 nA zloka 37 thI 41 tathA sarga : 17 nA 1 thI 13 zloka madhyethI tathA bRhatkSetra samAsa gAthA 28 thI 129 madhyethI A mAhitI saMgRhIta karavAmAM AvI che. te vyavasthiti gaNIta jANavuM hoya to je-te grantha jovAM jarUrI che ] be laghu himavaMta AdichaparvatonA-viSkaC, iSTa, dhanu:pRSTha, jayA, kSetraphaLa, ghanaphaLa, bAhAnuM pramANa H sUtrakAra maharSie svopajJa bhASyamAM phakata sUcanA ApelI che. tenA AdhAre anya prauDha grantho parathI A mAhitI atre saMgRhIta karelI che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 - 89 [1] laghuhimavaMta parvata zikharI parvatanA mApo paNa A pramANe ja che) viSkalpa- 105rayo. 10 iSa-1578 yo. 18 kaLA dhanupRSTha 2para30yo. - 4 kaLA jIvA - 2493ra yo. kSetraphaLa 2,14,56,971 tho. - 8 kaLA bAhA 1892yo. 7 kaLA ghanaphaLa 2,14,56,97,144yo. 16 kaLA, 12 vikaLA [2] mahAhimavaMta parvata - kimI parvatanA mApo paNa A pramANe ja che) viSkanma-4ra10yo. 10 kaLA iSa- 7894yo. 14 kaLA dhanu praSTha pa7293yo. - 10 kaLA jIvA - pa3931 tho. kaLA kSetraphaLa 19,58,68, 18yo.- 10 kaLA bAhA 927yo. 9 kaLA ghanaphaLa 39,17,36,37,308yo. [3] niSadha parvata nIlavaMta parvatanA mApo paNa A pramANe ja che] viSkalpa- 1684ra yo. 2 kaLA iSa - 33157yo. 17 kaLA dhanu pRSTha 12434o . - kaLA jIvA - 9415yo. 2 kaLA kSetraphaLa 1,42,54,66, 569 yo. 18 kaLA bAhA 20165 lo. 2 kaLA ghanaphaLa pa70,18,66, 27,97yo. [4] nIlavaMta parvata uparokata niSagha parvatAnusAra tenA mApo jANavA. [5] rUkamI parvata uparokata mahAhimavaMta parvatAnusAra tenA mApo jANavA. [6] zikhara parvata uparokata laghuhimavaMta parvatAnusAra tenA mApo jANavA. [uparokata mAhitI kSetralokaprakAza granthanA sargaH 1nnA zloka 183thI 419 madhyethI temaja bRhat kSetrasamAsanI gAthA 28 thI 129nI madhyethI saMgRhIta karelI che] A pratyeka parvatanA viSulma vagere mApo ane vizeSa karIne ghanaphaLanuM svarUpa jANavA mATe samagra gaNIta jANavuMke karavuM ati Avazyaka che. granthagauravanA bhaye ahIM samagra gaNita-prakriyA darzAvela nathI. paNa bRhat kSetra samAsa vivecanamAM khAsa jovI * sAte kSetronI TuMkamAhitIH 1.bharatakSetraH ApaNe jayAM rahIe chIe te bharata kSetra che. jenI barAbara madhyamAM vaitAdyaparvata Avelo che. pUrva-pazcima lAMbA ane baMne cheDe samudrane sparzatA evA A parvatathI bharata kSetra spaSTabe bhAgomAM vaheMcAI jAya che--jene kAraNe uttara ardha bharata ane dakSiNa ardha bharata kahevAya che. - vaLI uparanA himavaMta parvata mAMthI gaMgA ane siMdhu nAme be nadI nIkaLe che. je A vaitADhaya parvatane bhedIne jANe jatI hoya te rIte dakSiNa dizA taraphanA lavaNa samudrane maLe che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -- A rIte bharatakSetranA kula cha khaMDa che. -- A cha khaMDamAMnA dakSiNAIbharata madhyakhaMDamAM ayodhyA nAme nagarI che. A ja khaMDamAM sADI pacIza Aryadezo che. e sivAyano zeSa madhyakhaMDa tathA bAkInA pAMca khaMDo e anAryabhUmi che. -madhyakhaMDamAM ja tIrthaMkara-cakI-vAsudeva baLadevAdi utpanna thAya che. paraMtu cakrI A cha e khaMDanI sAdhanA karIne cakravartI thAya che. -bharatanI barAbara madhye AvelovaitAyaparvata 25yojana uMco ane 50yojana vistAra vALo che. tenI kula uMcAI no cotho bhAga eTale ke ka yojana jamInamAM che. bAkIno bhAga pRthvI upara che. - A vaitADhya parvata sarva rajatamaya che. tenA upara nava phUTa AvelA che jemAMnuM pahelu kUTa siddhayatana hovAthI tyAM jinAlaya AveluM che. A jinAlaya 1 kosa lAMbu, vaLA kosa pahoLuM, 1440 dhanuSya uMcu che. tyAM utsadha aMgula mApe 500 dhanuSya uMcI 108 zAzvatI pratimAjI che. ra7-caumukhI svarUpe athavAto pratyeka dizAmAM 27-27 rahelI che. jenA RSabha caMdrAnana - vAriSaNa -vardhamAna evA cAra nAmo che. - vaitAdya parvata thI uttara tarapha uttarArdha bharata AveluM che enI sImA himavaMta parvata sudhInI che. 2. hemavata kSetraH A kSetramAM yugalika manuSyo rahe che. temanuM zarIra 1 gAu uMcu,che eka palyopamanuM AyuSya hoya che. eka divasane aMtare ja temane bhojana levAnuM hoya che, AmaLA pramANe AhArathI teo saMtuSTa thaI jAya che. - tyAMnI bhUmi sAkara karatAM paNa mIThI che,cakravartInA bhojanakaratA adhika svAdiSTa phaLo che, lokone saMtApakAraka evo jU-mAMkaDa Adi koI upadrava nathI. tyAM pazuo paNa ahiMsaka che. tiryaMca tathA manuSyo baMne niyamA svargagAmI che. - manuSyo suMdara AkRtivALA, vajuRSabha nArayasaMghayaNavALA, 64 pAMsaLIo vALA che. potAnA jevA yugalikano janma ApI 79 divasa pAlana karI potAnuM AyuSya pUrNa kare che. - alpa rAga dveSa vALA evA teo pAdacArI che. tyAM suSamA-duSamA kALa sadA avasthita che. -AmavaMta kSetramAM madhyamAM zabdApAnIvRttavaitADhayaparvata che. temAM rohitA ane rohitAMzA nAme be mahAnadI vahe che tethI hemavaMta kSetranA kula cAra vibhAgo thAya che. 3. harivarSakSetraH A kSetranI madhyamAM Avelo gaMdhApatI vRta-vatAya parvata tathA harikAMtA ane hari salilA nAmaka be nadIne lIdhe tenA kula cAra bhAga paDe che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 91 -ahIMnA manuSyo yugalika rUpe janme che. temanI kAyA be gAunI che. AyuSya be palyopamanuM hoya che, be divasane aMtare ja bhojana le che. phakata bora jeTalo AhAra levAthI tRpti pAme che. - teonI suMdara dehAkRti ane uttama saMghayaNa che. zarIramAM 128 pAMsaDI che. - potAnA AyuSyanA phakata 64 divasa bAkI rahe tyAre potAnA jevA yugalika ne janma Ape che. mAtra 64 divasanA pAlanapoSaNamAM te yugalika haratuM pharatuM thaI jAya che. 4. ramyakakSetra: ramyaka kSetra nA yugalika nI hakIkata harivarSa kSetranA yugalika jevI ja che. baMne kSetromAM badhI rIte samAnatA che. phakata vRtavaitADhya ane nadI nA nAmamAM pharka che. ramyakSetranI madhye AvelAM vRttavaitAdyanuM nAma mAlyavaMta che ane narakAMtA nArIkAMtA nadI che. 5. hairaNyavaMta kSetraH A kSetra haimavata kSetranI samAna che. tyAMnA yugalikAdi hakIkata paNa hemavaMta kSetra jevI ja che. mAtra nadI-parvatanA nAmo bhinna che. madhyamAM Avela vRtta vaitAdyanuM nAmavikarApAtI che ane tyAM rUpyakulA-suvarNakulA be nadI che. da. airAvata kSetraH jaMbudvIpanI dakSiNe jema bharata kSetra tema uttaramAM tenA jevuM che khaMDa yukta airAvata kSetra che. baMne kSetramAM badhI rIte sAmya che. mAtra nadInA nAma mAM pharka che. ahIM rakatA ane rakatavatInAmanI be nadIo vahe che. 7. mahAvideha kSetra barAbara madhyamAM AveluM hovA chatAM tenI viziSTa mAhitInI - noMdha karavA mATe tene chellA kamamAM mukela che. A mahAvideha kula cAra bhAgamAM vaheMcAyeluM che jUio -pariziSTaH dacitraH 10] (1) pUrvadideha (2) pazcimavideha (3) uttara kuru (4) devakuru - madhyamAM meru parvata Avelo- jenuM varNana pUrvasUtraH 9nI prabodhaTIkAmAM jovuM] -A meru parvatanI uttara taraphano bhAga ke je gaMdhamAdana ane mAlyavaMta parvatanI madhyamAM Avelo che. tene uttara kuru kahe che. - meru parvatanI dakSiNa taraphano bhAga ke je vidyu--bha ane saumanasa nAmanA be gajAMta parvatonI vacce Avelo che tene devakuru kaheche. - meru parvatanI pUrva dizAmAM pUrva mahAvideha ane pazcima dizAmAM pazcima mahAvideha kSetra AveluM che. - zItA nadI vaDe pUrva mahAvidehanA uttara tarapha ane dakSiNa taraphanA be bhAga paDe che. -zItodAnadIvaDe pazcimamahAvidenA uttaratarapha ane dakSiNa taraphanAbe bhAga paDe che. - A rIte mahAvideha kSetranA divakuru, uttarakura, meruparvatAdi sivAyanA kula cAra bhAga paDe che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - A cAre mahAvideha kSetramAM mukhyatve traNa traNa bhAga paDe che. 1. cAre mahAvidehamAM ATha-ATha vijayo AvelI che. 2. cAre mahAvidehamAM cAra-cAra-vahaskAra parvato AvelA che 3. cAre mahAvidehamAM traNa-traNa aMtarnadI AvelI che. A rIte kula 32 vijaya, 16 vakSaskAra parvata ane 12 aMtarnadI thI yukata evuM cAra bhAgamAM vaheMcAyela A mahAvideha kSetra che. jenI cAra vijayamAM viharamAna tIrthaMkara paramAtmA birAjamAna che - meru parvatanI pUrvadizAmAM uttara tarapha AvelI AThamI puSkalAvatI vijayamAM sImaMdhara svAmI vicarI rahayA che. - meru parvatanI pUrva dizAmAM dakSiNa tarapha AvelI navamI vatsa nAmanI vijayamAM yuga maMdhara svAmI vicarI rahayA che. -meru parvatanI pazcima dizAmAM dakSiNa tarapha AvelI covIsamI nalinAvatI vijayamAM bAhusvAmI vicarI rahayA che. - meru parvatanI pazcima dizAmAM uttara tarapha AvelI pacIsamI vapranAmanI vijayamAM subAhusvAmI vicarI rahayA che. - mahA videhanA cAre vibhAga samAna hovAthI mAtra eka vibhAganuM varNana joIe to paNa samagra khyAla AvI zakaze. - A vibhAgamAM rahelI AThe vijayanuM vibhAjana karatAM cAra vakSaskAra ane traNa nadIo che. sarvaprathama eka vijaya pachI eka vakSaskAra, pachI eka vijaya pachI eka nadI e rIte ATha vijayanA sAta AMtarAmAM kramaza: parvata - nadI-parvata - nadI-parvata e rIte cAra parvata ane traNa nadI rahelA che. - pratyeka vijayamAM paNa madhyamAM pUrva-pazcima laMbAyelA parvata che ane uttaradakSiNa be nadIo pasAra thAya che. jenA lIdhe bharata kSetranI mAphaka ahIM mahAvidehamAM paNa pratyeka vijayamAM cha khaMDa thAya che. ' - A sarve vijayomAM 500 dhanuSyanI uMcAIvALA manuSyo vase che temanA ghara bharata kSetranA gharathI 400 gaNAuMcA che temanuM utkRSTa AyukroDa pUrvanuM che. tyAM sadA duSamA suSamA kALa varte che. bAkI badhuM bharata kSetra jevuM che. - uttara kuru devakuru meru parvatanI uttare ane dakSiNe AvelA tathA gajAMtA AkAranA banne parvato vaDe jenI sImA baMdhAyelI che tevA uttarakura ane devakuru nAmanA be kSetro che. tyAM yugaliko rahe che. jemanI uMcAI traNa gAu,Ayu traNa palyopama, traNa divasane aMtare AhAra le, phakata caNAnI dALa jeTalo AhAra letA tRpti pAme che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 11 -256, pAMsaLI dharAvatA - zreSTha saMghayaNa ane saMsthAna vALA, suMdara dekhAvanA, sugaMdhI zvAsocchavAsa vALA, nirogI zarIra vALA hoya che. 39 divasa apatya yugalanuM pAlana karI niyamA svarge janArA che. --te devakuru uttarakuru madhye 5-5 dUho AvelA che. baMne dUhonI zreNI nI AsapAsa kaMcanagiri parvato che. dareka dUSanI pUrva tarapha daza ne pazcima tarapha daza e rIte kula [10x1042] 200 kaMcana giri parvato che. - te uttarakuru pUrvArdha madhye jaMbU nAme vRkSa che - te devakuru pazcimArdha madhye zAlmalI nAme vRkSa che. - A baMne vRkSo saMpUrNa pRthvIkAyAtmaka che. -- jaMbudrIpa saMbaMdhi anya vizeSa mAhitI - ati saMkSiptamAM H A jaMbudrIpamAM cha kuliMgara upara cha mahAdUho che je pratyeka dRhamAM eka eka devIno nivAsa che. 1 - A jaMbudrIpamAM kula 90 mahAnadI che - sAta kSetranI be-be eTale 14. +32 vijayanI 2-2 eTale 64, + aMtarnadI 12 ema kula 90 - A jaMbudrIpamAM 90 nadIne AzrIne 90 prapAtakuMDo che. - A jaMbUTTIpamAM kula 269 mukhya parvato AvelA che. www.m 93 - - temAM 200 kaMcanagiri, citrAdi-4, vRttavaitADhya-4 e 208 sivAyanA 16 vakSaskAra, 4 gajadaMtA, 34 vaitADhya, 6 kulagiri ane meru, e ekasaTha parvata upara kuTa/ zikharo AvelA che jenI saMkhyA 467 nI che arthAt kula kuTa - 467 che. * [8] saMdarbha : Agama saMdarbha : viSayAmALe ja namna. vakSa.-1 sU. 11 jambudIpe cha vAsaharapavvatA paNNatA, taM jahA cullahimavaMte, mahAhimavaMte, nisaDhe, nIlavaMte, ruppi, siharI sthA.-6 mU.122/2 x anya grantha saMdarbha: (1) kSetra loka prakAza : sarga - 16,17,19 (2) bRhat kSetra samAsa : gAthA 22 thI 178, 253 thI 258 (3) laghu kSetra samAsa : gAthA - 12, 21 thI 35, 64, 126 thI 167 (4) jaMbUdbIpa samAsa (5) jaMbUdvIpa saMgrahaNI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [9] padyaH (1) sUtra - 11, 12, 13nuM saMyukata padyaH kSetra saptaka pADI judAM ApanArA giridharA jaMbUDhIpe Sa kahayA che sAMbhaLo citta guNarA pUrva pazcima dIrghasArA nAma suMdara jehanA eka pachI vaLI eka boluM sUNajo thaI ekamanA prathama girinuM nAma himavata nAma bIjuM suNatAM mahAhimavata daya dhAre niSadha trIjuM bolatA nAma cothuM nIlavaMtaja paMcamuM rUkamI gaNuM zikharI chaThuM nAma vadatAM mohanA marma ja haNuM jaMbUDhIpe sAta kSetro chanI saMkhyA giritaNI ghAtakI khaMDa dIpa bIje bamaNI saMkhyA sUtre bhaNI puSkara nAme dvIpa arthe dhAtakI vata jANavI jabUdvIpa thI sarva vastu dviguNI avadhAravI (2) himamatAhima niSadha nIlane rUkamI zikharI varSadharo cha saMkhyAmAM parvatateo vacce rahetA vaMzadharo U [10] niSkarSa jaMbUDhIpa saMbadhi A traNe sUtro 9-10-11 nI sUkSma vicAraNA karatA lokanuM adbhuta svarUpa jaNAya che. kharekhara A jIva A pratyeka bhUmine janmasamaye dhAraNa karI haze.chatAM vartamAnakALe ekanAnA makAnamAM paNa keTalomoharo che? AvA zAzvatA padArtho jANavA chatAM azAzvata padArthonI Asakita chUTatI nathI. zAzvata jinAlayone jANavA chatAM arihaMto paratvenI zraddhA dUDhathatI nathI. te kharekhara mithyAtvano udaya jajANavo. samyadarzana pAmelo jIva AvAAvA padArthonA ciMtavana thakI bhagavadvANImAM draDha zradhdhAvAn thaI avazya mokSamArgane parivaranAro bane. 0 0 0 0 0 adhyAya : 7 - satra : 12) [1] sUtra hetuH A sUtra thakI sUtrakAra ghAtakI khaMDa nA kSetro ane parvatonuM pramANa darzAve che.- jebUdvIpanA varNana pachI anantara evA anya dvIpanA varNananA hetuthI A sUtra banAvela che. [2] sUtra mULaH dhitIlake 1 [3] sUtra pRthaka di: ghAtakI-que
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 adhyAyaH 3 sUtraH 12 i [4] sUtra sAra : [ta kSetra tathA parvato] dhAtakI khaMDamAM bamaNA che. dhAtakI khaMDamAM [kSetro ane parvato jaMbudvipathI] bamaNAM che. [] [5] zabdazAnaH vida: bamaNAM pAtI-vaDe dhAtakI khaMDamAM [] [6] anuvRti (2)-tanmadhye mehanAmi: a.-2 -mU.6 thI navudIpa: nI anuvRtti (2) - bharatahaimavata harivideha ramyak hairaNyavatairAvata varSAH a. 3 sU.10 (3)- tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA. a. 3 - sU.119 himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmi zikhariNo varSadharaparvatA: [] [7] abhinavaTIkAH dhAtakIkhaMDamAM jaMbudvIpanI apekSAe meru - varSakSetra - varSaghara parvatanA bamaNA paNAne jaNAvatuM A sUtra che. joke ATaluM kahevA mAtrathI teno arthasarvathA pragaTa thato nathI. tenA spaSTArthane jaNAvavA mATe kSetra samAsa - lokaprakAza - jaMbudvIpa samAsAdi granthodhRta vizeSa vyAkhyA atre rajU karela che. * dvi-dviguNa-bamaNAM; kSetraparvata-nadI AdinI saMkhyA jaMbudvIpanI tulanAe bamaNI che te jaNAvavA ahIM dvi zabda prayojela che. * pAtaLIvuDe:-- dhAtakI khaMDa e dvIpanuM nAma che. - bhaugolika racanAnusAra jaMbudrIpa nAme prathama dvIpa che. tenI pachI lavaNa samudra che. lavaNa samudra pachI dhAtakI khaMDa nAme bIjo dvIpa che ke je kAlodadhi samudrathI parivarelo che. e dvIpane ahIM grahaNa karavAno che. - vaDe:evuM saptamI vacana mukela che. jenA thakI dhAtakIkhaMDamAM ema kahIne kaMika sUcavavA mAge che. - pUrva sUtranI anuvRti thakI A vAtanuM spaSTI karaNa thai zake. 1. pUrvanA traNa sUtro jaMbUdvIpanA adhikAra jaNAvanArA che. arthAt jaMbuddhIpanI tulanAe - dhAtakIkhaMDamAM koika vAta che te spaSTa thAya che. 2. pUrva nA be sUtro thakI sUtrakAra, kSetro ane parvatonuM varNana karela che . matalaba ke je jaMbudrIpano adhikAra hato temAMnA meru - 7 mahAkSetro ane 6- mahAgiri [parvato sAthe A dvi : zabda joDIne anuvRti laie to - A traNe dhAtakI khaMDamAM bamaNA eTale ke be-be che tevo artha phalita thAya. * paNa sAthe kSetra parvatonA vistAranI anuvRti laie to bharatAdi kSetra tathA parvatonA vistAra paNa bamaNA- bamaNA che tevuM kalpI zakAya. e ghAtakIkhaMDa:-svarUpa:
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA cAra lAkha yojananA vistAravALo ane valayAkAra evo A dhAtakIkhaMDa che. -A ghAtakIkhaMDa be lAkha yojana vistAravALo lavaNasamudrane cAre taraphathI gherIne rahelo che.ane te dhAtakIkhaMDane pharato valayAkAra evo kALodadhi samudra che. -AghAtakIkhaMDanI dakSiNe tathA uttare be ikSukAra parvata rahelo che. je dhAtakIkhaMDanA be sarakhA bhAga kare che. AbaMne ikSukAraparvata 100yojana pahoLA, payojana UMcAM ane cAra lAkha yojana lAMbA che. [tanuM vizeSa svarupa AgaLa kahevAze.] -uttara ane dakSiNamAM Avela A ikSukAra parvatano ekabhAga lavaNa samudrane sparze che. ane bIjo bhAga kAlodadhi samudrane sparze che. tenA pariNAme pUrva-dhAtakIkhaMDa ane pazcimadhAtakakhaMDa evA spaSTa be vibhAgo thai jAya che. -- jaMbuddhIpanI jemaja ahIM pUrvadhAtakIkhaMDamAM 7 mahAkSetra ane 6 mahAparvata che. eja rIte pazcimadhAtakIkhaMDamAM paNa evA ja 7 mahAkSetra tathA 6 mahAgiri [parvata] che. -A rIte ghAtakIkhaMDamAMH 2-meru, 2-bharatakSetra,2-hemavaMtakSetra,2-harivarSa,2-mahAvideya,2-myaka, 2-hairaNyavaMta, 2-airAvata e rIte sAte kSetro be-be hovAthI kula 14mahAkSetro AvelA che. e-ja-rI-te - 2-laghuhimavaMta parvata,2-mahA himavaMta parvata, 2-niSadha parvata, 2-nIlavaMta parvata, 2-rukima parvata, 2-zikharI parvata ema kula 12 mahAgiri [parvato AvelA che. -jaMbudvipanI madhyamAM meru parvata Avelo che.tema ahIMpaNa pUrvadhAtakI khaMDanA madhyamAMeka meruAveloche.anepazcimadhAtakI khaMDanA madhyamAMpaNaevoja eka meruAveloche. arthAta-pUrva pazcima baMne dizAmAM eka eka meru hovAthI ghAtakIkhaMDamAMbe meru che. -190khaMDa pramANa- jaMbudvipamAM 190khaMDa pramANa gaNelA hatA tethI ahIM dhAtakI khaMDanA pUrva vibhAge 190ane pazcima vibhAge 190khaMDa thAya paNa ahIM A bhaugolika gaNita thoDuM jUdu rIte darzAvela che. -kSetrone mATe ahIM 212 vibhAga jaNAvelA che. A rIte 1-1 bhAgavALA be bharata 16-16 bhAgavALA be harivarSa 16-17 bhAgavALA be ramyaka 1-1 bhAgavALA be airAvata e rIte kula 212 vibhAga sAta [ 7 X 2-cauda] kSetronA thaze. (parvata)girine mATe kula 168 vibhAga jaNAvelA che te A rIte 4-4 bhAgavALA be himavaMta 64-64 bhAgavALA be mahA videha 4-4 bhAgavALA be be hairaNyavaMta
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 12 97 2-2 bhAgavALA be laghuhimavaMta 8-8 bhAgavALA be mahA himavaMta 32-32 bhAgavALA be niSadha 32-32 bhAgavALA be nIlavaMta 8-8 bhAgavALA be rUkima -2 bhAgavALA be zikharI. e rIte kula 168 vibhAga cha[xra=bAra) parvatonA thaze. A pramANe kSetrakhaMDa 212 ane girikhaMDa 168 maLIne kula 380 khaMDomAM A ghAtakI khaMDa vahecAyelo che. A ghAtakI khaMDamAM iSakAra parvata sivAyanA pratyeka parvata, kSetra,nadI,kuMDa, kUTa vagere nAmo jaMbUdvIpa anusAre ja jANavA. -je rIte jaMbadvIpanI saMjJA jaMbuvakSa parathI nakkI thayelI che. te rIte dhAtakIvRkSane AdhAre AdIpanI dhAtakIkhaMDa evI saMjJA nakkI thayelI che. athavAbRhat kSetrasamAsamAM jaNAvyA mujaba - -1-jaMbUvRkSa sarIkhA ghAtakI ane mahAghAtakI nAmanA be mahAvRkSo ne AdhAre A dvipanuM ghAtakI khaMDa nAma thayeluM che. -ra-athavA dhAtakI khaMDa evuM traNe kALamAM zAzvata nAma che. dekhAva - ghAtakIkhaMDamAM banne tarapha je rIte kSetra ane parvata rahelo che. tene dUrathI jotA cauda ArAvALA cakra jevo ghAtakI khaMDano dekhAva jaNAya che.-athavA -tyAM rahelA cha-cha varSadharone paiDAnI nAbhimAM lAgelA ArAnI upamA ApavAmAM AvI che. kemake cakramAM je rIte ArA hoya che te rIte A parvata kSetronI madhyamAM rahelA che. ane cakramAM chidrone je AkAra hoya che te rIte ahIM kSetrono AkAra che. ja ISakAra parvataH- iSa eTale bANa, bANanA AkAranA sIdhAbe lAMbA parvato che mATe tene ISpAkAra/iSakAra parvata kahe che. - A parvata dakSiNa uttara lAMbA che. eTale ke tenI laMbAI dhAtakI khaMDa jeTalI ja arthAta lAkha yojana che. - A parvatane lIdhe dhAtakI khaMDa spaSTa be vibhAgamAM vibhAjIta thAya che jene pUrvadhAtakI khaMDa-pazcimaghAtakI khaMDa kahe che. -dakSiNa ane uttara, baMne tarapha AvelA ISakAra parvata barAbara madhya bhAgamAM ja AvelAche.-bane parvata-500yojanauMcA,pUrvapazcima 1000 yojanavistAravALA,4 lAkha yojana uttara-dakSiNa laMbAIvALA che. -A parvata upara cAra kuTa che jemAM samudra taraphanA kuTa para eka eka zAzvata jinAlaya AveluM che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA * ghAtakI khaMDamAM meru-pUrve jaNAvyA mujaba ghAtakI khaMDamAM be meru AvelA che. -jaMbudvIpanA meranI ja sIdhI rekhAmAM pUrva tarapha ekame che jene pUrvadhAtakI khaMDano meru kahe che ane pazcima tarapha AvelA merune pazcima dhAtakI khaMDano meru kahe che. - A baMne merumAM jaMbudvIpanA merunI jemaja bhadrazAla-naMdana-somanasa-pAMDukavana tathA temAM darekamAM cAra-cAra zAzvatA jinAlaya Adi AvelA che paNa tenA mApo mAM pheraphAra che - A baMne meruparvatonI uMcAI jamIna thI 84000yojana che - temaja 1000yojana jamInanI aMdara rahelA che. - baMne meruno vistAra jamInamAM mULamAM 9500yojana, jamIna upara 9400 yojana, zikhara pAse 1000 yojana che. - tenA dara dasa yojane eka yojana ghaTatA karNagatie uparano vistAra 1000 yojana thAya che. kemake jamInamAM 9500 yojana che have kula 85000 yojana uMcAi hovAthI dara dasa yojane eka yojana ghaTADo thatA 85000 yojane 85OO yojanAno ghaTADo thAya. tethI 9500mAMthI 8500yojana ghaTADo thatA zIkhare 1000yojana vistAra rahe che. - bhadUzAlavana bhUmi upara AveluM che. -pRthvItalathI 500yojana upara jatAM naMdanavana Ave che. je valayAkAra raheluM che. 500yojana vistAravALuM che. tyAM meruno vistAra 350 yojana che. naMdanavana sivAyano vistAra 8350yojana thAya che. [baMne bAju 500yojana che eTale 1000 yojana bAda thaI jaze - naMdanavanathI pa5500 yojana upara gayA bAda somanasavana Ave che. je 500yojana vistAravALu-valayAkAre raheluM che. tyAM meruparvatano bAhaya vistAra 3800yojana ane aMdarano vistAra 2800yojanano che. - somanasavanathI 28000yojana upara gayA bAda meru parvatanA zikhara pAse pAMDukavana AveluM che. te pAMDukavanano vistAra 494yojanano che.-madhyamAM 12yojana vistAramAM cUlikA AvelI che. je mULamAM 1rayojana ane Toce 4 yojananI che. ja ghAtakI khaMDanA 14 kSetrono vistAra- A sarve kSetronI laMbAI [uttara-dakSiNa cAra lAkhanI che. -vistAra traNa prakAre che. (1)mukha (2)madhya (3)bAhaya -pUrve jaNAvyA mujaba yojananA 212 bhAga samajavA arthAta kula 212 bhAge
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 12 eka yojanA samajavo kemake kula 380 bhAgamAMthI A caudakSetronA 212 bhAga che. -1-be bharata athavA be airAvata mAnAM koipaNa eka kSetrano vistAra:mukha vistAra- 6414yo.129bhAga madhya vistAra-12581yo.36bhAga bAhaya vistAra-18547 yo.-1papabhAga -2-be himavaMta ke be hiraNyavatamAnAM koIpaNa eka kSetrano vistAra - mukha vistAra-2458yo.92bhAga madhya vistAra-5032yo. 144bhAga bAhaya vistAra-74190yo. 19bhAga -3-beharivarSa athavA be ramyakSetramAMnA mAnAM koipaNa eka kSetrano vistAra: mukha vistAra-1,05,833yo.- 15 bhAga madhya vistAra-2,01, 298 yo. 1parabhAga bAhaya vistAra-2,96,763 yo. 148bhAga -4-mahAvideha-bemAthI koIpaNa ekano vistAra: mukha vistAra-4,23,334 yo.- 200bhAga madhya vistAra-8,05,194 yo.- 184bhAga bAhaya vistAra-11,87,054 yo.168bhAga noMdhaH- ahIM koIpaNa eka vistAra ema sucanAno hetu e che ke dareka vistAranuM eja mApa che. cha-cha bAra) kulagirinA mApa vagere nIce jaNAvela tyAre mApo samAna hovAthI ahIM ekanuM mApa evuM lakhela che tethI cAre parvatonuM mApa A ja samajavuM -1-be laghuhimavaMta tathA zikharI cAramAMthI koIpaNa ekanuM mApa - pahoDAI ke viSkanma- 2105yo.5 kaLA laMbAi 4lAkha yo. uMcAi 100 yo. jamInamAM-25 yo. uparano dUha laghu himavaMta para padmadUha, zikharI para puMDarikadraha dUha-2000mo1000yo.paM. -ra-be mahA himavaMta tathA be rUkamI cAramAMthI koIpaNa ekanuM mApa - pahoDAI ke viSkarma- 8421 yo. 1kaLA laMbAi-jalAkha yo. uMcAi 200 yo. jamInamAM 50yo. uparano dUha niSadha upara tigiMchI ane nIlavaMta upara kesarI dUha dUhanI laM-8000yo.- paM-4000yo. ja dhAtakI khaMDamAM rahelA 5405rvato:jabUdvipamAM 269 parvatono ullekha che. ahIM 540parvato kahayA tenuM kAraNa e che ke parvatonI saMkhyA bamaNI thavAthI 29xra to thAya ja.vadhArAmAM ISakAra parvata
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA be hovAthI kula 540 parvato ghAtakIkhaMDamAM hovAnuM vidhAna karela che. 540 parvatonI gaNanA - -1- kulagiri parvato kula- 12 -- valarakAra parvata- 32 -3-gajAMtA parvato - 8 -4-dIrdha vaitADhaya- 68. -pa-vRta vaitADhaya - 8 - - kaMcanagiri- 400 -7- citra-vicitra-yamakazamaka-be be kula-citrAdi parvata]-8-ISakAra parvata- 2 -9-meruparvata- 2 A rIte kula 54.parvato ghAtakIkhaMDamAM AvelA che. ja ghAtakIkhaMDamAM AvelI 180 mahA nadIo: jaMbUdvipamAM 90mahAnadI che.A ja 90mahAnadI pUrva ghAtakIkhaMDamAM tathA A ja 90mahAnadIpazcima ghAtakIkhaMDamAM hovAthI kula 180mahAnadI kahelI che. jenI gaNanA -1-bharatakSetra- 2 gaMgA-2 siMdhu-e rIte kula mahAnadI- 4 -2-airAvata kSetramAM- 2 rakatA ane 2 rakatavatI kula- 4 -3-himavaMta kSetramAM 2 rohitA 2 rohitAzA kula- 4 -4-hiraNyavaMta kSetramAM- 2 suvarNakulA ane 2 rUdhyakalA kula- 4 -pa-harivarSa kSetramAM- 2 harikAMtA ane 2 harisalilA kula- 4 -daramyakSetramAM- 2 narakAMtA ane 2 nArikAMtA kula- 4 -7-mahAvidehamAM- (1) mahAnadI 2 zItA ane 2 sItodA 4 (2) vijayonA aMtaramAM AvelI aMta naMdI 24 (3) vijayonI madhye AvelI gaMgA vagere 128 -prapAtakuMDo- jeTalI nadI che teTalA prapAta kuMDo che tethI kula kuMDa-180 ja varSaghara parvato - banne khaMDamAM da-ka che, te cakranA ArA sarakhA hovAthI te parvato AraMbhamAM ane atte samAna pahoLAIvALA che. ja varSa kSetro -bane khaMDamAM 7-7 che. paNa te cakranA ArAnA vaccenA AMtarA sarakhA hovAthI prAraMbhathI aMta sudhI adhika adhika pahoLAIvALA che. tethI ja A pUrve jaNAvyA mujaba teno mukhavistAra-madhyavistAra-bAhayavistAra adhikAdhika puthulatA dharAve che. U [saMdarbha -Agama saMdarbha-ghAyaphavaMderIpuSTimaththaLa maMriska patrayasa3ttaradiM do vAsA pannattA.......... ghAyaikhaMDe dIve paccacchimadhye NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNaM do vAsA paNNattA thI, sthA. 2-3. 3 .12
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 13 101 sUtrapATha-vizeSa sucanAH-sthAnAMganuM A sUtra9ra khAsa jovuM temAM nadI-parvatakSetra badhAnI be-be saMkhyAnA pATha che. je anya grantha saMdarbha - (1) bRhatakSetresamAsa-ghAtakIkhaMDatrIjo adhikAragAthA.1thI81[499thI paDa9] (2)kSetra lokaprakAza -sarga 22 zloka 1thIra77 madhye (3)laghukSetre samAsa-gAthA-225 thI 238 (4)jabUdvIpa samAsa [9] padya - (1) prathama padya-pUrva sUtra 11 sAthe apAI gayu che. (2) bIju padya have pachInA sUtraH13 sAthe Apela che. U [10] niSkarSa - sUtraH13mAM A sUtrano niSkarSa Apelo che. | 0 0 0 0 0 (adhyAyaH3 -sUtra :13) U [1] sUtrahetu- ghAtakIkhaMDanI jema ardha-puSkaravadvIpa [puSkarAImAM paNa kSetro-parvato-meru vagere AvelA che. tenA pramANa ane saMkhyAne darzAvavA mATe AsUtranI racanA thayelI che. A trisUtrazULa -pujArveda U [QsUtra pRthaka - pura - arthe 2 [4] sUtrasAra - puSkaravaradvIpa ardhA [bhAgamAM paNa jaMbudvipa thI bamaNA kSetro ane parvato che.] D [5] zabdajJAna - purA-puSkaravara nAmaka dvIpano pUrva aDadho bhAga 4: vaLI.........di zabdanI anuvRti mATe che. 1 [6] anuvRti(1) dvitIvakhe sUtra 3:12thI ddhi zabdanI anuvRti levI (2) pUrvasUtra-3:9,10,11paNa ahIManuvarte che. tethI skUdIpa,parata Adi sAta kSetra tathA himavata Adicha varSaghara parvatonI paNa ahIManuvRti cAle che te svayaM samajI levuM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [7] abhinavaTIkA -sUtramAM gujharArthe kahayuM teno artha eTalo ja thAya ke purAI mAM paNa e pramANe ja che--paNa e pramANe eTale zuM? te samasyAno uttara eTaloja maLe che ke "ghAtakIkhaMDa pramANe ghAtakIkhaMDa pramANe ema kahevAthI eTaluM jarUra spaSTa thAya ke puSkarArthanA parvatokSetro-meru-nadI-kuTavagere jabUdIpanA parvatAdibamaNI saMkhyA dharAve che. paNa tenuM kAraNa gaNita arthAt laMbAi-pahoDAI vagere prazno anuttara ja rahe che. A anuttara praznonuM nirAkaraNa prastuta prabodhaTIkAmAM che. ja puSyA zabda kema mukyo? samagra puSkaravaradipache. temAM barAbara madhyamAM rahelo valayAkAra mAnuSottara parvata A dvIpanA be sarakhA bhAga karI de che tethI A dvIpa be bhAgamAM vibhAjIta thaI jAya che. pahelA dayojana pramANa puSkara dvIpa pachI mAnuSottara parvata pachI pAcho 8lAkha yojanano puSkara dvIpa. A rIte 14 lAkha yojanaviSkanmavALA dvIpanA ATha AThalAkha viSkanmavALA be ekasarakhA valayakAra bhAgo paDI jatA hovAthI pUrvanA ardha bhAganuM ja grahaNa karavA mATe sUtra kAre ahIM pura-ardha zabdanuM grahaNa karela che. ja 2- e saMkhyAtmaka zabdanI pUrvasUtrathI anuvRtti levA mATe che, jethI jabUdvIpanA kSetra-parvata karatA bamaNAM kSetra parvatAdi levo tevo artha nIkaLe che. * puSkaradvIpa-sthAnaH-sarvadvIpasamudo madhye sarvaprathama evo jabUdvIpa Avelo che. jaMbUdvIpa pachI tene pharato vIMTAyelo evo lavaNa samudra Avelo che. A eka dviIpa samudra pachI bIjo dhAtakI khaMDa nAme dvIpa Avelo che. tenI pachI kAlodadhi nAmano bIjo samudra Avelo che e samudra pachI trIjo puSkara dvIpa Avelo che. -A puSkara dvIpanI madhyamAM valayakAra evo mAnuSottara parvata Avelo che. kAlodadhi samudra ane mAnuSottara parvatanI madhye puSkara-ardhaeTaleke aDadho puSkara dviIpa] ahIM grahaNa karavAno che. * puSkara- ahIM saptayanta evuM pada jovA maLe che. teno akSarazaH artha karavAmAM Ave to "puSkArardhamAM" [paNa] ema thaze. jethI puSkarArdhamAM eTaluM kahIne sUtrakAra kaMIka kahevA mAMge che tema nakkI thAya A vAtanuM spaSTIkaraNa pUrvasUtranI anuvRtti thakI thaI zake. 1. pUrva sUtramAM ema drika kaheluM che. 2. tenI pUrve jaMbudvIpa ane temAM rahelA meru ane kSetra tathA parvatano adhikAra che. A samagraanuvRttine sAMkaDIne ema kahI zakAya ke jambudvIpa karatAM bamaNo - kSetra,
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 13 bamaNAM parvato vagere puSkarArdhamAM rahelA che. TUMkamAM A saptamyanta pada ahIM A dhAra arthane sUcavanAruM che. pura(vara) dvIpa-nuM svarUpaH-- jaMbUDhIpa ane dhAtakIkhaMDa e baMne dvIpa pachI Avelo A trIjo dvIpa 16 lAkhayojanano vistAra dharAve che. -16 lAkhayojananA samagra dvIpa madhye ATha lAkha yojana pachI mAnuSottara nAme parvata Avelo che. tethI pUrvanA aDadhA dvIpane zAstrIya paribhASAmAM purArdha kahe che. -vartuLAkAre rahelo evo A ATha lAkha yojanano vistAra dharAve che. -mAnuSottara parvata pachIno puSkarArdha paNa ATha lAkha yojananA viSyambha vALo che. 103 -AbemAMnA prathama ardha-puSkara dvIpamAM jakSetro ane parvato Avelo che je saMkhyAnI ddaSTie jaMbudrIpanA kSetro tathA parvato karatA bamaNAM che ane dhAtakI khaMDamAM jeTalA kSetra tathA parvato che teTalAja kSetro tathA parvato A puSkarArdhamAM che. dhAtakIkhaMDanI mAphaka ApuSkarArdhamAM paNa uttare ane dakSiNe be moTA iSukAra parvata AvelA che. uttara ane dakSiNamAM madhya bhAgamAM AvelA A baMne parvata ne lIdhe puSkarArdhadvIpa be bhAgamAM vibhAjIta thai che. -(1) pUrva puSkarArdha (2) pazcima puSkarArdha - temAM kSetra ane parvatonI racanA dhAtakI khaMDa samAna ja hoya che.eTale keja rIte jaMbudrIpa nA madhyamAM meru parvata Avelo che. teja rIte pUrva ane pazcima baMne puSkarArthanA madhyamAM eka-eka meru parvata Apelo che. jaMbudrIpanI jema ja ahIM pUrva tathA pazcima baMne puSkarArdhamAM sAta-sAta kSetro che. jaMbudrIpanI jema ja puSkarArdhamAM cha kulagiri AvelA che. evAja cha kulagiri pazcima puSkarArdhamAM paNa AvelA che. A samagra puSkarArdhamAM 2- bharata kSetra, 2-hemavaMta kSetra,2-harivarSa,2-mahAvideha, 2-ramyaka,2khairaNyavaMta, 2-airAvata, erIte sAte kSetra be-be hovAthI kula 14 mahAkSetra Avelo che. 2-laghuhimavaMta parvata 2-mahAhimavaMtaparvata, 2-nIlavaMta parvata, 2-rukimaparvata, 2-zikharIparvata e rIte kula 12 mahAgiri [parvata] puSkarArdhamAM AvelA che. puSkarArdhamAM meruparvata paNa be che. ane vadhArAmAM be iSukAra parvata che A rIte saMkhyAnI ddaSTie dhAtakI khaMDa tathA puSkarArdhamAM kSetro ane parvata nI saMkhyo samAna che. paNa baMnenA vistAramAM sAmyatA nathI dhAtakI khaMDanA varSaghara parvata karatA bamaNo vistAra vALA puSkarArdhanA parvato che. ane kSetronA vistAra paNa bamaNuM pramANa dharAve che. puSkara dvIpa nAma kai rIte thayuM?
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - puSkara eTaluM padma. A dvIpamAM zreSThaprakAranA padma ke kamaLa hovAthI tene puSkara [vara] dvIpa kahe che. - jaMbudvIpanA jaMbUvRkSake dhAtakIkhaMDanA dhAtakIvRkSanI mAphaka padma. ane mahApadma nAmanA mahAvRkSa AvelA che A padma zabda pura no paryAya che. mATe A dvIpanuM nAma puSkara che. 104 -athavA to anAdikALa thI A dvIpanI pur evI saMjJA che. puSkarArdha-dvIpa no dekhAvaH cakranA ArA sarakhA 12 varSadhara parvato ane AMtarA sarakhA 14 mahAkSetro che -puSkarArdha dvIpa baMgaDI athavA cakrakAra rahelo che. dhAtakIkhaMDanI mAphaka ahIM paNa 12 varSaghara parvata cakra athavA paiDAnA ArA sarakhA rahelA che paNa vistAramAM bamaNAM che. paiDAmAM ke cakramAM je rIte ArAnI vacceno khullo bhAga hoya te rIte AdvIpamAM 14 varSakSetro rahelA che. -ArA sarIkhA parvato hovAthI AdithI aMta sudhI tenI pRthulatA samAna che. -vaccenA AMtarA sarIkhAvarSa kSetro hovAthI Adi-madhya ane aMte te adhikAdhika vistAra vALA che. jaMbudrIpanI mAphaka A dvIpamAM paNa dakSiNa thI uttara tarapha jatAM iSukAra parvatanI baMne bAjue prathama bharatakSetra-pachI-himavaMta parvata-pachI-hemavaMtakSetra pachI-mahA himavaMta parvata-pachI harivarSa kSetra-pachI-niSadhaparvata- pachI-barAbara madhyamAM mahAvideha kSetra AveluM che. e-ja-I-te uttara tarapha AgaLa vadhatA baMne bAjue-mahAvideha kSetra pachIparvata-pachI-2myakakSetra-pachI-rukimaparvata-pachI-hiraNyavaMtakSetra-pachI . nIlavaMta -zikharI parvata -pachI- airAvata kSetra ane uttaramAM madhye iSukAra parvata Avelo che. * puSkarArdha dvIpamAM-meru parvataH- puSkarAI dvIpamAM pUrva tathA pazcima baMne vibhAgamAM eka-eka meru parvata Avelo che. -A baMne meru dhAtakI khaMDanA merunI samAna ja che. [juoH pariziSTa 6-citraH 14] A meru nI kula uMcAi 85000yojana che. taduparAMta 40 yojana uMcAi vALI cUlikA che. jaMbudrIpanI mAphaka A merunA paNa traNa kAMDa che. --prathamakAMDa 1000 yojanano che te jamIna nIce Avelo che -jamIna u52 84000 yojana uMcAi no bAkIno meru parvata bekAMDa thI yukata che. - jemAM bIjokAMDa 56000 yojana uMcAi vALo che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 13 105 -trIjo kAMDa 28000 yojana uMcAI dharAvato che. - jaMbUdvIpanI mAphaka A baMne meru parvatamAM paNa kula cAra vana AvelA che. -paheluM bhadUzAlavana jamIna upara AveluM che. jenI laMbAI 2,15,758yojana ane pahoDAI 2451 yojanAthI kaMIka adhika che. -bhadUzAla vana thI 500yojana upara jatAM naMdanavana nAmakabIjuM vana Ave che. jeno bAhya vistAra 9350yojana che. ane vananI aMdarano meruno vistAra 8350 yojana che. - ahIM paNa pUrve dhAtakIkhaMDamAM jaNAvyA anusAra pratyeka dasa yojana uMcAI e karNagatie jatAM 1yojanano ghaTADo thAya che. -naMdanavanathI pa5,500yojana arthAta samabhUtaLa jamInathI 5 00 yojana UMce jatAMsomanasavananAmetrIjuMvana Ave che. jayAMmeruparvatano bIjo kAMDa pUro thAya che. tyAMmeruno bAhya vistAra 38pyojana che.AMtarika vistAra 28%yojana che - somanasa vanathI 28000 yojana uMcAIe jatAM pAMDuka vana nAme cothuM vana Ave che. jayAM meruno trIjo kAMDa purA thAya che. merunA zikharano bhAga AvI jAya che. ane tyAM aMtara vistAra phakata 1rayojana che. - gherAvo- naMdana vana ane somanasa vanano gherAvo 500 yojana vistAra vALo che. paMDuka vanano gherAvo 494 yojanA no che. -cUlikA-cUlikA pUrvanA traNe merunI mAphaka 40yojana uMcIche. je muLamAM 12 yojana, madhyamAM 8 yojana,Toce 4 yojana che. * iSakAra parvata - dhAtakI khaMDanI jema ahIM puSkarArdhamAM paNa be ISakAra parvata che. - A ipukAra parvata dhAtakI khaMDanI samazreNimAM sIdhI lITI eja AvelA che. -A baMne giri abhyattara puSkarAImAMja AvelA che ane puSkarArthanA pUrva puSkarAI ane pazcima puSkarAImAM evA be sarakhA bhAga kare che. -te sarvAze dhAtakIkhaMDanA iSakAra samAna gaNAvAyA che. e vAta tenA dekhAvakuTa-varNAdine AzrIne samajavuM -baMne ISakArano eka cheDo kAlodadhisamudrane sparze che ane bIjo cheDo mAnuSottara parvatane sparzIne rahelo che. - A baMne iSakAra 8,00,000 ATha lAkha yojana lAMbA ane pUrva pazcima 2000 yojana pahoLA che. 500yojana uMcA che. kula uMcAIno cothA bhAga eTale ke 125 yojana bhUmimAM rahelA che. -A baMne ISakAra para dhAtakIkhaMDanI mAphaka cAra-cAra kuTa che. jemAM mAnuSottara
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA parvata taraphanA ekeka phuTa upara zAzvata caitya AveluM che. varSakSetraHkSetramAMka-212-dhAtakIkhaMDanI jema varSakSetrano kSetrAMkapaNa ra12che jema jebUtIpamAM kula khaMDa pramANa 190 hatuM ane dareka karaNa gaNita karavA mATe 1lAkha viSkalpane 190 vaDe bhAgAkAra karIne kSetramAMka vaDe guNatAM icchita aMkanI prApti thatI hatI tema ahIM- 190pUrva puSkarAI ane 190pazcima puSkarAI maLIne kSetrAMka 390 karavAmAM nathI Avyo paNa dhAtakI khaMDanI mAphaka kSetrAMka 212 ane parvatAMka [giriaMka] 168 nirdhArIta karavAmAM Avela che. # kSetrAMka 21ra nI gaNatarI - be bharatano 1-1 = 2 -be airAvatano 1-1=2 be hemavaMtano 4-4=8 -be hairaNyavaMtano 4-4 = 8 be harivarSano 1-1=32 -be rampakano 1-16=3ra be mahAvidehano 64-64 =128 e rIte kula aMka 212 $ varSadharaparvata nA giri aMka 168 nI gaNatarI be laghuhimavaMtanA ra-2=4 -be zikharI nA ra-2=4 be mahAhimavaMtanA 8-8=16 -be rUkamInA 8-8=16 be niSedhanA 32-32=44 be nilavaMtanA 32-32=44 ja puSkaravarArthanA 14 kSetro - 4 be bharata-be airAvata ecAra mAMnuM koIpaNa kSetra - mukha vistAra 41579 yojanA 173 bhA.madhyavistAra.53512yojana 199bhA. bAhya vistAra 544 yojanA 13 bhA. saM. 8 lAkha yojana - bharatano madhyagiri dIrghavaitADhaya - airAvatano madhyagiri- dIrghatADhaya # be hemavaMta be hiraNyavaMta e cAra mAM nuM koIpaNa kSetra - mukhavistAra 1,66,31lyojanapabhA.madhyavistAra,14,051yojana17bhA. bAhya vistAra,61,784yojana para bhA. laMbAI. 8lAkha yojana -hemavaMtano madhyagiri zabdapAtI,hiraNyavaMtano madhyagirivikaTApAtI vaitADhaya $ be harivarSa- be ramyaka e cAramAMnuM koipaNa kSetramukha vistAra 6,65,277yojana 12bhA.madhyavistA8,56,207yojana 4 bhA. bAhya vistA 10,47, 13Lyojana 208 bhA. laMbAi. 8lAkha yojana harivarSano madhyagiri gaMdhApAti vRtta vaitADhaya
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 13 107 rampakano madhyagiri -mAlyavaMta vRta vaitADhaya be mahAvidehamAMnuM koIpaNa eka kSetraHmukha vistAra 26,61, 108 yojana -48 bhA. madhyavistAra 34, 24,828 yojana 16 bhAga bAhya vistAra 41,88,547yojana 19da bhA. laMbAI 8lAkha yojana - madhyagiri-meruparvata-baMne videhamAM * 12 varSadhara parvato:4 be laghuhimavaMta-bezikharI parvatamAMno koIpaNa parvata laMbAI- 8lAkha yojana pahoDAI-4210yojana 10 kaLA uMcAi-100 yojana bhUmimAM-25 yojana laghuhimavaMtano dUha- padmadUha - zikharIno dUha-puMDarika duha dUhanI laM.-4000 yojana dUhanI pa.- 2000 yojanA # be mahAhimavaMta-be rukamI parvatamAMno koIpaNa parvatalaMbAI-8 lAkha yojana pahoDAI-1684ra yojana-2 kaLA uMcAI-200 yojana bhUmimAM-50yojana mahAhimavaMtano dUha-mahApadma -rUkamI parvatano dUha-mahApuMDarika dUhanI laM.8000yojana - dahanI pa.4000 yojana 4 beniSadha- be nIlavaMta parvatamAMno koipaNa parvata - laMbAI -8 lAkha yojana pahoDAI-7368 yojana-8kaLA uMcAI-400yojana bhUmimAM-10Dyojana niSadhano dUha- tibiMchI dUha - nIlavaMtano dUha- kesarI dUha dUhanI .16000 yojana dUhanI pa, 8000yojana che 540parvatanI gaNatarI - kulagiri - kula 12 gajadetA 4-4 kula 8 citra vicitra ra-2 kula 4 yamaka zamaka ra-2 kula 4 kaMcanagiri 200-200 kula 400 varakAra 16-16 kula 32 meruparvata 1-1 kula 2 ISakAra parvata 1-1 kula dIrgha vaitADhya 34-34 kula 68 vRtta vaitADhaya 4-4 kula 8 puSkarArdhamAM uparokata 540 parvata AvelA che. # 180 nadInI gaNatarI - 7 moTA kSetro - darekamAM ra-ra nadI tethI kula nadI 28
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA mahAvidehanI aMtarnadI 12-12 tethI kula nadI 24 mahAvidehanI 32 vijaya pratyakamAM ra-ra nadI e rIte baMne mahAvidehamAM thaIne kula nadI 128 puSkarArdhamAM baMne tarapha thaIne AvelI kula nadI 180 nadInA pravAhavize agatyanI sucanAH-puSkarArdhadvIpamAM 7moTA kSetranI kula 28 nadI che temAM 14 no pravAha abhyattara che. ane 14 no pravAha bAhya che. - atyaMtara pravAhavALI nadInuM jaLa to kAloda samudra mAM laya pAme che. - paNa jenadIno pravAhabAhya che. tenuM jaLa mAnuSottara parvata tarapha vahe che. te jaLa mAnuSottara parvata nIce pravezI tyAM ja vilaya pAme che. paNa te 14 no pravAha bAhya puSkarAImAM jato nathI. - mAnuSottara parvatanI nIcenI mAtra 1022 yojana bhUmimAM A jaLa zoSAI jAya che. tenuM kAraNa e che ke svAbhAvikaja te bhUmino atizoSaNakArI svabhAva che. ja mAnuSottara parvata - jenA vize have pachInA sUtraH 14mAM paNa kahevAze tenuM ahIM prasaMgocita varNana karela che. - puSkaravara dvIpanI madhye Avelo hovA uparAMta ahIM manuSya kSetra samApta thAya che. mATe tenuM yathocita varNana bhASyakAra maharSi,TIkAkAra maharSi Adie karyuM che. tethI ahIM paNa tenA svarUpane spaSTa karyu che. # sthAna - A parvata puSkaradvIpanI ThIka ThIka madhyamAM zaheranA killAnI jema goLAkAre ubhelo suvarNamaya che. # nAma:- te manuSya lokone gherIne rahelo che. mATe mAnuSottara parvata kahyo che. manuSyonA janma-maraNa tenI aMdaranA manuSya lokamAMja thAya che. bahAra thatA nathI. sAmAnya rIte manuSya ahIMthI bahAra jaI zakato nathI phakta vidyA saMpannamuni ke labdhidhArI manuSya ja ahIMthI bahAra javA samartha che. # mApa:mAnuSottara parvatanI laMbAI vagere - uMcAI-1721 yojana bhUmimAM-430yojana-1 gAu taLavistAra:- 1022 yojana madhyavistAra- 723 yojana Toca vistAra-424 yojana AkAra -siMhaniSaghAAkAra siMhabeThelo hoya tevA AkAre A parvata rahelo che. - vaLI te kaMkaNa (baMgaDI) nI jema goLa AkAra vALo che. - aMdarano AkAra sapATa hoya che. ane bahAra no AkAra DhoLAva vALo che. # manuSyaloka mAnuSottara parvatathI gherAyelA evA aMdaranA samagra bhAgane
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 13 109 manuSyaloka kahe che.- manuSyano vAsa [sUtra3:14mAM kahevAze te mujaba phakata ATalA ja bhAgamAM hoya che. manuSyalokano samAveza phakata aDhI kIpa ane be samudramAM thai jAya che. te A rIte (1) jaMbUdvIpa (2) lavaNa samuda (3) dhAtakIkhaMDa (4) kAlodadhisamudra(5) aDadho puSkara dvIpa A rIte jaMbU-dhAtakIkhaMDa-puSkarAIne lIdhe aDhI dvIpa kahayA che. manuSyaloka ke manuSya saMbadhi kSetramAM A aDhIdvIpa ane be samudrano samAveza thAya che. jenI laMbAI pahoDAI 45 lAkha yojana che. - madhyamAM jaMbUDhIpa eka lAkha yojana no - pharato lavaNa samuda baMne tarapha be-be lAkha yojana no - pharato dhAtakI khaMDa baMne tarapha cAra-cAra lAkha yojana no - pharato kAloda samudra baMne tarapha ATha ATha lAkha yojana no - pharato ardhapuSkaradvIpa baMne tarapha ATha ATha lAkha yojana no - A rIte kula 8+8+4+2+1+2+4+8+845 lAkha yojana je manuSya lokamAM AvelA mukhya mukhya padArtho -aDhI dvIpa madhye be samudra, meru parvata-pAMca, kurukSetra-daza - 35 varSa kSetra jaMbadvIpa-7 ghAtakI khaMDa -14, puSkArArdhamAM -14 - 30 varSadhara parvata, jaMbUDhIpa mAM - dhAtakIkhaMDa mAM -12 puSkaradhamAM -12 - mahAvidehane AzrIne gaNatA cakravartInA vijayakSetra -160 jabUdvIpamAM 3ra vijaya-dhAtakIkhaMDa-64vijaya, puSkAImAM -64 vijaya - jo bharata airAvatane joDavAmAM Ave to vaitAdya parvatane AzrIne gaNatA kula vijaya kSetra 170 - kema ke 5 bharata, 5 airAvata vadhaze. - AryakSetra 255-kula - jaMbUdvIpamAM 2pA Arya deza kahyA che. -5 bharata,pa-airAvata erIte kula daza kSetra che. mATe 2pA x 10 -aMtardIpa-pada ji nA vize sUtraH 14mAM kahevAze meru parvata sivAyanA 13para mukhya parvato:-jabUdvIpamAM meru sivAyanA parvato - 268 - dhAtakI khaMDamAM meru sivAyanA parvato - pa36 + ISakAra parvata - 2 puSkAImAM meru sivAyanA parvato - pa36
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA + ISakAra parvata - 2 lavaNa samudramAM 4 velaMghara 4 anuvalaMghara parvata 8 A rIte aDhI dvIpamAM rahelA parvato-meru sivAya- 13para -moTA dUho- kula -30 jaMbudvIpamAM che,ghAtakIkhaMDa-12, puSkArardhamAM - 12 -nAnA dUhA-kula - 50 jaMbUdvIpamAM 10,dhAtakIkhaMDa-20, puSkAImAM 20 - nadIo- nAnI moTI kula - 450 - sAta kSetranI -jabUdvIpamAM 14, dhAtakIkhaMDa-28, puSkAImAM -28] 70 - 32 vijayanI aMtara nadI [12x5] 40 - vijayamAM vacce AvelI [45] 320 moTA vRkSo - jaMbUvRkSa samAna moTA vRkSo - jaMbU,zAlmalI, ra dhAtakI,2 mahAdhAtakI, ra padma, ra mahApA AvA-AvA aneka padArtha A aDhI dvIpa rUpa manuSya lokamAM AvelA che. A rIte prasaMgocitaaDhIpanA sAmAnya-sthULavarNanane puSkarArdhanI abhinavaTIkA mAM samAviSTa karela che-tema karavAmAM bhASyakAra maharSinAbhASyanIja anuvRti karI che. 1 [8] saMdarbhaH $ Agama saMdarbha - pukavaravaraTvIva puracchimAM maMtrasa pabreyasa uttaradAhiNe NaM do vAsA paNNattA....jAva bharahe ceva eravae sthA. sthA. 2-u.3 sU.93 A sUtrapAThasthAnAMgasUtramA avazya jovAkemakeparvata-nadI kSetra vagerenI bamaNI saMkhyAnuM pramANa tyAM ApeluM che. # tatvArtha saMdarbha-a.rU-sUtra-28 ja anya grantha saMdarbhaH(1) jebUdvIpa samAsa (2) bRhat saMgrahaNI gA.81 (3) bRhata kSetra samAsa- adhikAra pAMca, gA.581 thI 645 (4) laghukSetra samAsa-puSkarAI dvIpAdhikAra-gA.24 thI 255 (5) loka prakAza- sarga -23-zloka 48 thI.... U [9] padya (1) prathama padya pUrva sUtraH 11 mAM samAviSTa thayuM che. (2) bIjuM padya pUrva sUtra 12 mAM samAviSTa thayuM che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 14 111 U [10] niSkarSa- sUitraH 12-13no saMyukta] sUtraH 12-13 mAM mukhyavAta dhAtakI khaMDa ane puSkarArdha dvIpa saMbaMdhI che. jaMbUdvIpamAM kSetra-parvata thI bamaNI saMkhyAnA kSetra parvata che e vAtanI mukhyatA che. paNa bhASyakAra maharSie mAnuSottara parvatanI vAta ahIMsAMkaDI laIne navI dizA sujhADI dIdhI- jo mokSamAM javuM che to manuSya janma Avazyaka che A manuSya janma mAtra uparokata aDhIdvIpa mAMja prApta thAya che. vaLI dharmanI budhdhI e kSetronI vicAraNA mATe 255-Ayadiza paNa aDhI dvIpa mAMja kahyA che. A rIte manuSyapaNu-AryakSetra-dharmaprApti ane mokSa mATenI lAyakabhUminI dizA A sUtro thakI prApta thAya che. | _ _ _ _ _ (adhyAyaH 3-sUtra : 14) U [1]sUtrahetu "manuSya' zabdano ullekha keTalAMye sthaLe jovA maLe che. paNa jema nArakI narakamAM rahe, devo vimAna ke bhavanomAM rahe tema manuSya kayAM rahe? te jaNAvavA mATe A sUtra che - manuSyonA nivAsa sthAnanI maryAdAne jaNAve che. [2] sUtra mULa: prA[manuSotarAtmanuSyo: U [3] sUtra pRthaka- prA| manuSotarana manuSya: U [4] sUtra sAra mAnuSAMtara parvatanI pahelAM manuSyo nio vAsa che] U [5] zabdazAnaHprA: pUrve pUrva bhAga sudhI . mAnuSotarIna: mAnuSottara nAmaka parvatanI manuSya manuSyo. U [6] anuvRtiH koI spaSTa anuvRti vartatI nathI. U [7] abhinavaTIkAH sUtramAM mULa hetuto manuSyonuM nivAsasthAna darzAvavAno che. chatAM ahIM tenI kSetra Azrita ane paryAya Azrita baMne svarUpe vyAkhyA karI che. -paryAya apekSAe manuSyaH manuSya Ayu ane manuSya gati nAmakarmanA udayathI je janma dhAraNa kare che te jIvone manuSya kahe che. arthAta cAragatimAM jeo manuSya gatinA paryAyane pAmelA che te jIvo manuSya kahevAya. - kSetra apekSAe manuSya: mAnuSotara parvatanI pUrvamAM pahelA eTaleke mAnuSotarA parvatanI maryAdAthI gherAyelA 45 lAkha yojana manuSya kSetramAM 3pa kSetro ane pas aMtardhvapomAM manuSya thAya che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - eTaleke kSetra apekSAe manuSya no nivAsa ukata sthAnamAM hoya che. - - je te kSetranA manuSya je - te kSetramAM ja rahe che. - kadAcit bharata khaMDano manuSya labdhi ke samudraghAta apekSAe mahAvidehAdi anya kSetromAM jAya to paNa tenI oLakha to kSetra ne AzrIne ja apAya che. jemake - bharata kSetrano manuSya bhAratIya kahevAya che. haimavata kSetrano hoya to haimavatIya ja kahevAya che. athavA jaMbudrIpano manuSya jaMbudrIpIya kahevAya. dhAtakI khaMDano manuSya-dhAtakIkhaMDIya ja kahevAya che. manuSyanI utpati prastuta sUtramAM sUtrakAra TuMku vAkaya ja muke che ke manuSyanI utpati - mAnuSotara parvatanI pahelA hoya che. svopajJa bhASyamAM thoDo vizeSa khulAso mukayo ke manuSyo aDhI dvIpamAM rahelA 35kSetro ane 56 aMtarhIpaja mAM ja utpanna thAya che. - tenA karatA paNa AgaLa vicArIe to : manuSyonA be bheda (1) garbhaja (2) saMmUrNima - - A baMne prakAranA manuSyonI utpati ukata 91 [101] sthAnomAM ja thAya che. paNa saMmUrchimane Azrine vadhArAmAM eTaluM jaNAve ke - ukata sthAnomAM utpanna thayelA garbhaja manuSyonI -(1)viSTAmAM, (2) mUtramAM, (3) baLakhAmAM, (4) nAkanA melamAM, (5) vamanamAM, (6) pittamAM, (7) rUdhiramAM, (8) vIryamAM, (9) kalevaramAM (10) sImAM, (11) strI puruSanA saMyogamAM, (12) zukramAM temaja (13) nagaranI gaTara ane (14) sarva apavitra sthaLomAM - saMmUrNima manuSya utpanna thAya che ahIM sUtrakArane phakata kSetra ja jaNAvavuM che. kemake A prakaraNa jaina bhUgoLa viSayaka cAle che mATe phakata sthaLa nirdezakarIne sUtra tathA svopajJa bhASya pUrU karela che. * manuSyanI utpatinuM - adhikaraNa/kSetra H ''manuSyo - mAnuSottara parvatanI aMdaranA kSetramAM ja thAya che'' evA kathanathI manuSyonI utpatinuM adhikaraNa nakakI thayuM. bIjA zabdomAM kahIe to manuSya utpati kSetranI maryAdA darzAvavAmAM AvI. AvI maryAdA ke adhikaraNa darzAvavAno hetu zo ? sarva sAdhAraNa rIte manuSyonu A kSetra bahAra kadI gamana thai zakatuM nathI, kadI koi manuSyano A kSetra bahAra janma thato nathI ke maraNa thatu nathI. AgaLa vadhIne kahIe to vizISTa Rddhi Adi kAraNo sivAya kadApI koi manuSya A kSetra maryAdA bahAra saMbhavato nathI. mATe A dvIpa kSetrane manuSyanI utpatinuM kSetra ke adhikaraNa kahayuM che. paraMtu A vyAkhyAnusAra bebAbatanI spaSTatA Avazyaka baneche- (1) mAnuSottara parvatanuM svarUpa (2) utpatinA 91 [101] kSetro
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 14 113 mAnuSotara parvatanuM svarUpa - soLa lAkha yojana cakravAla vistAra dharAvatA evA puSkara [vara] dvIpa nA barAbara madhyabhAgamAM A valayAkAra parvata Avelo che. - manuSya kSetranI sImA nakakI karato hovAthI sAvartha nAma vALo evo A mAnuSottara parvata che. - banne tarapha suMdara vedikA ane vanathI suzobhita che. temaja jAMbunada suvarNa no banelo che. - jema kesarI siMha AgaLanA be pagane uMcA karIne ane pAchaLanA be pagane pUta-pradeza vaDe saMkocIne bese tyAre te mAthAnA bhAgamAM jema atyaMta uMco lAge ane pAchaLa nA bhAgamAM kramazaH nIco lAge te rIte A parvata paNa siMhaniSadhA - siMhanA besavAnI samAna AkRti vALo che. - athavA vevAIsaMsthAna sathita: ardhA javanA AkAravALo che. - A parvata kAlodadhi samudranI dizAmAM samAna bhIMta jevo ekasarakho uMco che. ane pAchaLanA bhAgamAM ekeka pradezanI hAni vaDe karIne kramazaH nIco nIco che eTale ke bahAranI bAjU ja ghaTatA vistAra vALo che. ja mAnuSotara parvatanuM karaNa gaNitaH. kula uMcAI-1721 yojana-jemAM thI bhUmimAM -430yo. 1 gAu. pRthvI para vistAra-1022 yojana - madhyamAM vistAra-723yojana zikharano vistAra-424 yojana tenA para Avela kuTa- 12 paridhizikharapAse 1,42,32,731yo.-atyaMtara paridhi1,42,30,24hyo. - A parvata nA udghabhAge suparNakumAra devo vase che. ane aMdaranA bhAgamAM manuSyono vAsa kahayo che. - A parvatanI cAreya dizAmAM traNa-traNa kuTo che. ane te bAreya kUTa upara eka devatA adhiSThita che. cAre vidizAmAM paNa eka eka phUTa che. -mAnuSottaraparvatanI barAbara-pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa e cAre dizAmAM eka eka kUTa upara eka eka zAzvata jinAlaya raheluM che. jo ke spaSTatayA siddhAMtamAM A jinAlayano ullekha nathI to paNa AgamamAM kahayuM che ke-vighAcAraNa muni tichagatimAM A giri upara caityavaMdana pUrvaka vizrAma kare che. mATe tyAM jinAlaya raheluM che. "bhagavatIjI sUtramAM jaNAve che ke - "vidhAcaraNa RSi eka utpAta vaDe mAnuSotara parvata upara jAya che. tyAM caitya vaMdana kare che'. mATe ahIM jina caitya che te vAta nirvivAda che.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bRhat kSetra mAsamAM paNa gAthA 257mAM A vAta kahelI che ke - "mAnuSottara parvata upara cAre dizAmAM parvatanA madhya bhAgamAM eka eka siddhakuTa che. tenA upara jinabhavana che'' -AcAre jinabhavano 50yojana lAMbA, 25yojana pahoLA, 3yojanalAMbA che. Avo A mAnuSotara parvata kahayo che tenI pUrvemanuSyo che. arthAta manuSyono vAsa che. ja mAnuSotara pUrve eTale zuM? mAnuSottara pUrve aDhI dvIpa ane be samudra AvelA che te maLe - jaMbudvIpa - pachI - lavaNa samudra -pachI- dhAtakI khaMDa-pachI- kAloda samuda - pachI - puSkaravaradvIpa aDadho- e rIte aDhI kapa ane tenI vacce rahelA be samudra. - evu je A aDhI kapa kSetra che jene manuSya loka kahevAmAM Ave che. te manuSyalokamAM AvelA dvIpa kSetra ane pa6 aMtarlIpamAM manuSyono vAsa che. ja 35 kSetra eTale kayA kSetra? - 35 kSetra eTale 35 varSakSetra athavA mahAkSetra - jaMbUdvIpanA 7, dhAtakI khaMDanA - 14, puSkarArthanA 14 -jaMbUDhIpamAM bharatakSetra, hemavaMtakSetra, harivarSakSetra, mahAvidehakSetra, ramakakSetra, hiraNyavaMta kSetra, airAvata kSetra e sAta kSetra. - dhAtakIkhaMDanA pUrvabhAgamAM rahelA A bharatAdi sAtakSetra ane pazcima bhAgamAM rahelA A ja sAta kSetra eTale kula 14 kSetra - puSkarAInA pUrva bhAgamAM rahelA A bharatAdi sAta kSetra ane pazcima bhAgamAM rahelA A ja sAta kSetra eTale kula 14 kSetra A 7 + 14+14 evA kula 35 kSetra mAM manuSyo no vAsa che. ja 56 aMtarlIpa eTale kayA? laghu himavanta nAmaka varSaghara parvata che. tevA pUrva taraphano cheDo samudramAM magaranA phADelA mukha sarakho be phADa thaIne AgaLa vadhe che. jenI eka phADa dakSiNatarapha vadhatI vadhatI, jagatIne anusAra vakra thatI jAya che ane bIjI phADa uttara tarapha vadhatI vadhatI, jagatIne anusAre vakra thAya che. eja rIte himavaMta parvatano pazcima taraphano cheDo che. te paNa be phADa magare phADelA mukhanI jema rahelI che. A baMne phADIne himavaMta parvatanI dADhA kahe che. A cAre dADhAmAM 7-7 aMtadvIpo AvelA che. Ama himavaMta parvatanI cAre dADhA thaI kula 28 aMtarlIpo che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 14 115 laghu himavaMta nI jema zikharI parvata che. je airAvata kSetra pAse Avelo che. e parvatamAM paNa bane che. A rIte magare phADelA mukha jevIdADhAo che. te cAre dADhAomAM paNa AvA ja 28 aMta dvipo che. A rIte himavaMta parvatamAM 28 ane zikharI parvatamAM 28kula 5 aMtarlIpo A rIte parvatanI dADhAmAM rahelA che. evA e pa6 aMta Apo mAM manuSyono vAsa che. [noMdhaH A aMtardIpanuM vizeSa varNana sUtra 1mAM Ave che] padaaMtarlIpa ane 3pa kSetramaLI91 saMkhyA thAya che jayAre anya granthomAM 101 kSetromAM manuSyonA vAsa kayo che tenuM zuM? - ahIM vivaphA bheda che, pa6 aMtarlIpa to baMne pakSoe eka samAna gaNatarI mAM lIdhelA che. paraMtu 35 kSetranI gaNatarImAM thIja A aMka bheda sarjAyela che. - kemake jayAre 35 kSetra kahIe tyAre 7 moTA kSetronI sIdhIja gaNanA karAya che. tethI 7 kSetra ne AzrIne pUrve kahayA mujaba 3pakSetronI saMkhyA mukAya che. - bAkInA grantho A gaNatarI karmabhUmi - akarmabhUmine AdhAre kahe che. - 15 karmabhUmi ane 30- akarmabhUmi e rIte kula 45 kSetra thayA-pariNAme 35 ane 45 e be aMka vacce - 10nI saMkhyAno taphAvata sarjAyo. - A vAta thoDI khulAsA sAthe jaNAve che: 15 karmabhUmiH 5 bharata, 5 airAvata, 5 mahAvideha 30 akarmabhUmi parharaNyavata, 5raNyaka, 5- hemavaMta, pahari varSa ema kula 20 tathA 5- uttara kuru ane pa-devakuru maLIne kula 30 e pramANe 45 kSetro thayA. - jayAre 35kSetro zabda bolAya che tyAre bharatAdi sAte kSetronI ja pAMca-pAMcanI gaNatarI thAya che. temAM devakura-uttarakuru no samAveza mahAvideha kSetramAM thaI jato hovAthI tenI alaga gaNanA thatI nathI pariNAme 10 kuru kSetra alaga nagaNatA saMkhyA 35 Ave che. vAstavamAM ahIM koI bheda nathI baMne nI kSetra gaNanA sarakhIja ja che. manuSyono vAsa paNa baMne vivakSAmAM eka samAna kSetrone AzrIneja kahevAyo che. je manuSya aDhI dvIpamAM sarvatra vase che tevo artha kaI rIte thaze? sAmAnyathI to manuSya ukata 101 kSetromAM ja vase che. chatAM saMharaNa vidyA athavA labdhinA nimittathI manuSya aDhI dvIpanA tathA be samudranA koIpaNa bhAgamAM dekhAya che. bRhat saMgrahaNImAM paNa kahayuM che ke prAyaH baMne samudra ke varSaghara parvatomAM koIpaNa manuSyano janma saMbhavato nathI. maraNa saMbhave che. noMdhaH [koI accherA rUpa ghaTanA nI ahIM vivaphA karAI nathI
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - kadAca koI vighAghara ke koIdevate manuSyanuM haraNa karIne laIgayo hoya, athavA te manuSya potAnI labdhinA baLe varSaghara parvata para gayela hoya ane kadAca kayAreka mRtyu pAme to tenuM maraNa ukata 101 kSetro sivAyanA aDhI dvIpamAM thaI zake che. paNa josaMharaNakelabdhi nimitte aDhIdvIpamAM koIpaNa jAyatosamagramanuSyalokamAM [aDhI dvIpamAM teno sarvatra vAsa che tevuM samajI zakAya. - aDhI dvIpanI bahAra manuSya kaI rIte saMbhave? pUrvekahayA mujaba manuSya paraaMtarlIpa ane 35kSetromAM vase che. te aDhIdviIpamAM paNa anyatra kayAMya vasato nathI paraMtu aDhI dvIpamAM anyatra ke aDhI dvIpanI bahAra te kayAreka jovA maLe che tenA saMbhavita kAraNo jaNAve che: 1. agara koI vighAghara - koI deva ke dAnava vairabuddhithI je-te manuSyanuM saMharaNa karIne manuSya lokanI bahAra laI gayo hoya to 2. jaMghAcAraNa ke vidhAcAraNa munio naMdIzvaradvIpAdimAM jAya che tene AzrIne manuSya aDhIdviIpa bahAra jovA maLI zake che. 3. vaikriyAdi labdhi ne kAraNe paNa aDhIdvIpa bahAra jovA maLe 4. samuddhAta ne Azrine manuSyanuM aDhI dvIpa nI bahAra gamana saMbhave. ja aDhI dvIpanI bahAra manuSyanA janma maraNa saMbhave kharA? janmaH manuSyakSetra bahAra koI manuSyano janma thayo nathI thato nathI thaze paNa nahI. -maraNa manuSya kSetra bahAra koI manuSyanuM maraNa paNa thayuM nathI thatuM paNa nathI - thaze paNa nahI. kadAca koI deva ke vidhAdhara duSTabuddhIthI, pUrvAnubaddha vairanA niryAtana mATe ema vicAre ke manuSyane ahIMthI upADIne manuSyalokanI bahAra pheMkI dauke jethI urdhvazoSapaNe zoSAIne marI jAya. tathApilokAnubhavathI ja te devake vidhAgharanI buddhimAM parAvartana thAya che ane te saMharaNa karato nathI. - vaLI kadAcita che te koInuM saMharaNa kare topaNa pAcho lAvI te manuSyane mULa sthAne mUkI de che. paNa manuSya kSetranI bahAra manuSyanuM mRtyu thAya nahIM - labdhi dhArI muni [manuSyo] paNa naMdIzvaradvIpAdikamAM kadI mRtyu pAmatA nathI manuSya kSetramAM ja AvIne maraNa pAme che. bhagavatIjI satrazatakarapanA uddezA-damAM AgaLa jaNAve che ke-AvuMsaMharaNa paNa -"zramaNI, vedarahita, parihAravizuddhi, saMyamI, pulAka, apramata, caudapUrvadhara, AhArakalabdhivaMtanuM saMbhavatuMjanathI", tethI ATalA prakAranA manuSyo sivAyanA mATe ja saMharaNano saMbhava rahe che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 14 117 sArAMza eja ke manuSyonA janma-maraNa aDhIdviIpanI bahAra saMbhavatA nathI. 4 apavAdaH bhASyakAra maharSi janma-maraNa nA niyamano apavAda jaNAve che ke samudUdhAta ane upapAta nI apekSAe manuSyanuM - manuSyakSetra bahAra paNa janma-maraNa saMbhava che. (1) samudUdhAtaH samudadhAta eTale AtmapradezonuM zarIra sAtheno saMbaMdha choDayA sivAya bahAra nIkaLavuM. - samuddhAtanA sAta bheda che. jemAM ahIM mAraNAnTika samudaghAta e eka bhedane lakSamAM lIdho che. - jo ke kevaLI samuddhAtamAM paNa Atma pradezo aDhI dvIpanI bahAra nIkaLI jAya che. paNa temAM maraNa thatuM nathI. ane prastuta sUtranA bhASyamAM maraNane AzrIneja vAta lakhI hovAthI kevaLI samuddhAtane gaNatarImAM lIdhela nathI. -evuM kahevAya che ke maraNa samudaghAta karanAro jIvasamudraghAta karIne aDhI dvIpanI bahAra jayAM janma dhAraNa karavAno hoya tyAM pahoMce che. tyAM pahoMcIne tyAMja mRtyu pAme che. teapekSAnelAmAM laIe to-tenA AtmapradezathakI temanuSya aDhI dvIpanI bahAra maraNa pAmyo kahevAya. joke tenuM zarIra to manuSya kSetramAM ja hoya che. (2) upapAta aDhI dvIpanI bahArano koIjIva jayAre mRtyupAme. mRtyu pachI te manuSyakSetramAM utpanna thavAno hoya to tene vigrahagatimAM manuSya Ayuno udaya hoya che. tethI upapAta nI apekSAe teno janma manuSya kSetranI bahAra thayo. tevuM kahI zakAya, alabata te jIva paNa mAnava zarIra to manuSya lokamAM AvIne grahaNa kare che. jIvAbhigamasUtranI cothI pratipattimAM paNa jaNAve che ke manuSyano janma ane mRtyu ukata 101 kSetromAMja saMbhave che. te sivAyanA aDhI dvIpomAM ke aDhI dvIpa bahAra bahulatAe manuSyano janma ke mRtyu saMbhavatu nathI. je manuSya kSetra[aDhI dvIpa nI bahAra zuM zuM na hoya - - dIvasa - rAtri AdinI samaya vyavasthA nahoya. - vyavahAra siddha kALa samaya, Avali thI sAgaropama sudhI nahoya - caMdra- sUryanuM grahaNa, caMdranI kSaya-vRddhi ke caMdra-sUrya paribhramaNana hoya. - bAdara agnikAya (agni) na hoya. - utpAta sUcaka gAMdharvanagara Adi cihano na hoya - vIjaLI, garjArava Adi kaMI ja nahoya. - uttarAyaNa ke dakSiNAyana na hoya - arihaMta, cakravartI, vAsudeva Adi kaMI ja nahoya.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - khANa, nadI, nidhi, samaya vyavasthA na hoya - zAzvata nadI, dUha, sarovara Adi saMbhavatA nathI - bharatAdi kSetro, ghara, gAma, nagara, vagere tyAM na hoya. - manuSyano janma ke maraNapaNa saMbhavatA nathI. - koI vidhAghara potAnI strI sAthe naMdIphaccharadvIpa jAya ne kadAca tyAM patnI sAthe saMbhoga kare to te strIne garbha rahe nahIM.vagere vagere - aDhI dvIpanI bahAra nahoya. U [8] saMdarbha: # AgamasaMdarbha: mANusuttarassa NaM pavvayassa aMto maNuA * jIvA. pra 3-u.2 sU. 178/3 4 tatvArtha saMdarbhaH adhyAyaH3- sUtraH 16 ja anya grantha saMdarbhaH [1] kSetraloka prakAza sargaH 23 zloka 3 thI 46, 198 212 [2] dravya loka prakAza sarga 7 glo 40 [3] laghu kSetra samAsa gAthA 256 [4] jaMbUdvIpa samAsa - [5] bRhat kSetra samAsa gAthA 582 thI 587, prakrirNaka adhikAra gA. 1 [9] padya 1. mAnuSottara bhUdharapUrve, janmamaraNo narataNA virati mukita Atmatatve sAdhya sAdhana che ghaNAM 2. mAnuSottara nAma girinA pUrvabhAga lagImarca vase - pleccho Aryo ema ubhaya che jAti emanI rUDI dIse U[10] niSkarSa-samagra sUtramAM mukhya vAtato manuSyonA nivAsa aMgenI che. mAnuSottara parvata pUrve manuSyakSetramAM teno vAsa che tema jaNAve che. jayAre lokasthitinI ciMtavanA karatA hoIe tyAre A hakIkata vicAraNIya che. samagra lokamAM A aDhI dvIpa ane te aDhI dvIpamAM 3pa kSetro ane pada-aMtadvIpa mAM ja manuSyono vAsa kahayo che. jo manuSyagati-nAmakarma baMdhAya tevI apekSA hoyato jema ArjavatAmArdavatAdi guNo jarUrI che. tema dharmadhyAna karatI veLA- bAkInA lokanI mokSanI draSTie binaupayogItA ane manuSyalokanI upayogItAnuM paNa ciMtavana karavuM. jo ke ciMtavanA mAtrathI manuSyanI gatinI prApti thaI jatI nathI paNa saMsthAna vicaya dhyAna rUpI gharma dhyAnamAM lakSya jarUra baMdhAya che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 15 119 taduparAMta aDhI dvIpabahArazAzvata padArthomAMthI keTalIye bAbata sAthe arihaMtAdi deva ane jinaprarUpita dharmano paNa asaMbhava che. tema samajIne bhavobhavabodhi, uttamasamAdhi AdinI apekSA hoya to aDhI dvipanA manuSyakSetramAM ja janma maLe tevI prArthanA niraMtara karavI joIe.. 0 0 0 0 (adhyAya :3- sutra:15) U [1]sUtra hetu-manuSyonA bheda anekadraSTie jovA maLe che. temAMnA mukhya be bhedane jaNAvavA mATe A sUtra banAvAyela che. [2]sUtra mULa -Ajezva 0 [3]sUtra pRthaka-maryA - chI: 2 | [4] sUtra sAra -Arya ane pleccha [ema be prakAranA manuSyo che] [athavA manuSyonA mukhyatA be bheda che.] Arya ane sveccha U [5] zabdajJAnamArya : Arya- sADA paccIsa Arya dezamAM utpanna thAya te Arya. pTeccha: A sADA paccIsa deza sivAya anyatra utpanna thAya te 2: manuSyonA aneka bhedamAMthI A be bhedane svIkAravA mATe 2 vaparAyo che. [6] anuvRtiH- mAgutarAna 18 thImanuSya: zabdanI anuvRti Ave che. U [7] abhinavaTIkA- uparokata sUtramAM manuSyanA nivAsano nirdeza karyo. pachI te manuSyanA bhedane jaNAvavA A sUtramAM kahayuM ke manuSya be prakAre -Arya-mleccha. manuSya nA bheda A be ja che athavA anya koI bheda che ja nahIM evo artha nathI paraMtuM manuSyo nA judA judA bhedo aneka dRSTie saMbhave che. jema ke - kSetrane AzrI ne -[A bhAratIya che] dvIpane AzrI ne A jaMbudviIpIya che] yugalika paNAne AzrI ne vagere vagere. temAMthI ahIM be mukhya bheda karyA-(1) Arya (2) pleccha * mArya- sADA pacIsa janapadamAM janmyA te Arya -kSetra, jAti kuLa,karma, zilpa, bhASA,jJAna-darzanacAritra mAM ziSTa evA lokAcaraNa-nyAyAcaraNa ane dharmA caraNa nA zIlavALA te Arya - paMdara karma bhUmimAM utpanna thayA te Arya - ziSTa lokane anukuLa AcaraNa kare te Arya - pApa karma thI je dUra thayo che te Arya
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA mhejI: - sarva sAmAnya vyAkhyA thI je Arya nathI te mleccha [anArya] - have pachI kahevAnArA cha prakAranA Aryo thI viparita lakSaNavALA sarve mleccha athavA anArya kahevAya che. 120 -karmabhUmimAM rahevA chatAM kSetra-jAti Adi cha lakSaNothI viparita evA zaka, yavana,kaMboja, zabara,puliMda Adi jAtinA temaja 25 // Arya deza sivAya anyatra dezomAM utpanna thayelAne mleccha ja jANavA -akarmabhUmi ane aMta Ipa mAM utpanna thanArA paNa ukata vyAkhyAnusAra mleccho ja che [jenuM varNana AgaLa karela che] * ziSTa AcaraNa ane zIla thI viparIta AcaraNa ke vIparIta zIlavALA manuSyo ne paNa mleccho ja jANavA - zrI sUyagaDAMga satra nI vRtti mujaba- jeNe ''dharma'' evA akSaro svapnamAM paNa sAMbhaLela nathI tene anArya [mleccho] jANavA. Arya nA bhedaH- bhASyakAra maharSi AryonA cha bheda darzAva cheH-- (1) kSetra (2) jAti (3) kuLa (4) karma (5) zilpa (6) bhASA [1] kSetrArya: sAmAnya thI paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA te kSetrArya. -vistAra thI kahIe to (1) mahAvidehanI 32 cakravartInI vijayo - 5 videhanI kula 160 (2) pAMce bharatamAM AvelA sADApacIsa-sADApacIsa Aryadezo (3) pAMce airAvatamAM AvelA sADApacIsa-sADApacIsa Aryadezo A rIte 10 kSetranA kula 255 Aryadeza tathA videhanI vijayone AryakSetra kahyuM che. tethI temAM utpanna thayelA manuSyone kSetrArya kahe che. - AryakSetra mAM janmelA manuSyo sAmAnyathI sadAcAra ane saMskAra vALA hoya che vaLI A bhUmine pavitra bhUmi kahI che kemake tIrthakara cakravartI Adi uttama puruSo A bhUmimAMja pAke che. - bharata kSetra nI ddaSTie kahIeto madhyakhaMDamAM A 25aa dezo AvelA che tethI bAkInA pAMce khaMDa anArya bhUmija gaNAze A rIte pAMce bharata ane pAMce airAvatamAM samajI levuM. sADI pacIsa Aryadezo kyA? (1)aMga,(2)baMga,(3)kaliMga,(4)magadha,(5) kuru, (6)kozala, (7)kAzI,(8)kuzArta, (9)paMcAla, (10)videha, (11)malaya, (12)vatsa,(13)surASTra,(14)zAMDilya, (15)varADa,(16)varaNa,(17)dazArNa,(18)jaMgala,(19)cehI,(20)siMdhusauvIra,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sutraH 15 121 (ra1)bhaMgI,(22)vRta,(ra3)surasena,(24)kRNAla,(rapa)lAta-aDadhokeya deza. A 2pA dezonI rAjadhAnI - (1)caMpA, (2)tAmralipti,(3)kAMcanapura,(4)rAjagRha,(5)gajapura, ()sAketapura,(7)vaNArasI,(8)zauryapura,(9)kAMpilyapura,(10)mithilA, (11)bhadilapura,(12)kauzAlI,(13)dvArikA,(14)naMdipura, (15)vatsapura (16)acchApura,(17)mRtikAvatI,(18)ahicchAtrA, (19)zukatimatI, (20)vItabhaya, (21) pAvApurI, (22)mASapura,(23)mathura ,(24)zrAvastI, (25)koTivarSa- aDadhA kekayInI rAjadhAnI TvetAMbikA. -ATalAdezone AryakSetra}bhUmikahI che. pratyekacovisInAtIrthaMkarAdino janma A bhUmimAM ja thAya che. temaja pAMca mahAdikanI 32-3ra bhUmi arthAta kula 130 vijayane paNa AryakSetra kahyuM che. [2]jAti AryaH- je Arya jAtinI apekSA e Arya gaNAya che te jAti Arya. - IzvAku,videha, hari,jJAta,kura,muMbunAla,ugrabhoga,rAjanyavagere uttamavaMzamAM utpanna thayelA manuSyo jAti Arya che. [3] kula-Arya:- kuLanI apekSAe je Arya che tene kula-Arya kahe che. - kulakara,cakravartI,baLadeva,vAsudeva, vagerenA kuLamAM thayelA, tathA trIjAthI,pAMcamAMthI sAtamAthI laIne kulakaronA vaMzamAM je utpanna thayA che. -athavA je vizudhdha vaMza ane prakRtti ne dhAraNa karavAvALA che te sarve kula-Arya [4]karma-Arya - karma Arya eTale dhaMdho-vyavasAya te apekSAe Arya. - alpa pApavALo dhaMdho karanArA manuSyo karma Arya kahevAya che. - jemake yajanavAjana,adhyayana-adhyApana,khetI,lekhana,vANijaya Adi ke jenA vaDe prajAnuM poSaNa thAya che. tevI mULabhUta poSaNavRti karma karanArAne karma-Arya che. [5] zilpa-Arya - zilpa eTale kArIgarI - kArIgarI karma karavAnI apekSAe je Arya che tene zilpArya kahe che. -jevA ke - kapaDAM vaNanArA vaNakara kubhAra,vANaMda,sutAra kAMtanAra vagere mAnavajIvana mATenI jarUrI kAmagiri karanArane zilpa-Arya kahe che. -zilpArya ne lIdhe temanuM karma alpa sAvadha che. tethI ja temane agarpita [alpa garpita jIvo kahyA che. [] bhASA-Arya - zabda vyavahAranI apekSAe je Arya che. tene bhASA-Arya kahyA che.-bhASA-ziSTa puruSone mAnya, niyata varNavALI, lokamAM rUDha, spaSTa samajAya tevI, vyakata zabdovALI bhASAne bole te bhASA Arya.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - gaNadharAdika ziSTa, viziSTa sarvAtizaya saMpanna vyakitaonI bolavAnI je saMskRta athavA ardhamAgadhI vagere je bhASA che te. -temAM A kArAdi varNonA pUrvAparI bhAvathI bhASA vijJAnanA je niyama che tenI pradhAnatA vALI je bhASA -je bhASAUTa che/pragaTa che. bALakonI mAphaka avyakata nathI evA zabdomAM jeno vyavahAra jovA maLe che tevI bhASA A lakSaNo vALI bhASAne Arya-bhASA kahevAmAM Ave che. ja lokaprakAza-sarga 7 zloka. 23 thI AryonA bheda judI rIte ApyA che. Aryo be prakAre che. (1) samRdhdhivALA (2) samRdhdhi vinAnA # samRdhdhivALA AryonA cha bhedoHmahAna aizvaryazALI arihaMto, cakravartIo, baLadeva, vAsudeva,vidyAdhara,cAraNa # samRdhdhi rahita AryonA nava bheda (1)kSetra Arya (2) jAti Arya (3)kuLaArya (4)karmaArya (5)zilpaArya (6)jJAnaArya (7)darzanaArya (8)bhASAArya (9) cAritraArya upara je nava bheda kahyA temAM jJAna-darzana-cAritrae traNa prakAranA Aryo sivAyanA kSetra-jAti-kuLa-karmazilpa ane bhASA e cha bheda vALA Arya nI vyAkhyA A pUrve kahevAI gaI che jJAnAdi traNa AryonA bheda vadhArAnA che tenI vyAkhyA (1) jJAnaArya - jeo jJAna yukata hoya te jJAna Arya (2)darzanaArya - jeo darzana thI yukata hoya te darzanaArya (3) cAritraArya - jeo cAritra thI yukta hoya te cAritra Arya ja pleccho - [anAyI plecchonA kSetranI dRSTie traNa prakAra kahyA 1. aMtardhvapamAM janmelA manuSyo-Arya nathI. 2. vyAkhyAnusAra 30 akarmabhUminA manuSyo paNa Arya nathI kema ke tyAM dharmaja nathI. 3. karmabhUmimAM paNa 2pA Aryadeza tathA mahAvidehanI vijaya sivAyanI bhUmi kSetra apekSAe anArya/pleccha che. traNe vyAkhyA vistArathI joIeH 1. aMtarlIpamAM manuSyo - bharata kSetra pachI laghu himavaMta parvata che te 10para yojana-12 kalAnA vistAra vALo che A himavaMta parvata nI pUrvadizAthI vidizAmAM samudra tarapha jaIe ke pazcima dizAthI vidizAmAM samudra tarapha jaie to 300yojana jaI e tyAM 300 yojana vistAra vALo aMtadvapa Ave che. tema bRhat kSetra mAsamAM jaNAve che. A vAtane vistArapUrvaka jaNAvatA lakhe ke
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sutra: 15 123 - laghuhimavaMta parvata no je bhAga jaMbUDhIpa nI jagata ne sparze che te jagatI thI lavaNasamudramAM vidizA tarapha be dADhA nIkaLe che. -pUrva dizAnAhimavaMta parvata taraphathI nIkaLatI (pahelI) dADhA IzAna khUNA tarapha vaLe ane bIjI)dADhA lavaNasamudramAM agni khUNA taraLa vaLe che. - pazcima dizAnA himavaMta parvata tarapha thI nIkaLatI (trIjI) dADhA lavaNasamudramAM naiRtya khUNA tarapha vaLe che. ane- (cothI) dADhA lavaNasamudramAM vAyavya khUNA tarapha vaLe che - AvI rIte cAre vidizAmAM prAraMbhe pANInI sapATI jeTalI UMcAI thI AgaLa vadhe che. ane lavaNasamudramAM khUNA tarapha phADelA magara mukha sarakhI be phADa rUpe evI rIte vadhelI che ke jenI eka phADa 8400 yojana dakSiNa tarapha vadhatI vadhatI jagatIne anusAra vakra thatI jAya che ane bIjI phADa 8400yojana uttara tarapha vadhatI jagatIne anusAra vaka thatI jAya che. A baMne phADane dADhA kahevAmAM Ave che. - cAre vidizAmAM eka eka thaIne upara kahyA mujaba cAra dADhAo che. - lavaNasamudramAM A dADhAo upara 307yojana jaIe tyAM cAre dADhAo upara 30)yojana vistAra vALo eka eka goLAkAra dvIpa Avelo che. - evI rIte bIjA 400 yojana jatA ke je jagatI thI paNa 400yojanaja dUra che, tyAM tyAre dADhAmAM eka eka dvIpa Ave che. je 400yojana vRta vistAra vALo che. e-ja- pramANe AgaLa AgaLa dvIpa che jenuM saMkSipta varNana ahIM karela che. ja pada antaradvIpa - pahelA cAra aMtara dvIpo -cAredADhA upara 300-300 yojana jatA A dvIpa che. - A dIpa 300yojana nA vRtta vistAra vALA che. - jaMbUdvIpa jagatIthI paNa 300 yojana dUra che. - A cAre aMtara dIpanI paridhi-949yojananI che. paholA cAre aMtaradvIpanA nAma tathA sthAna IzAna khUNAnA dIpa nuM nAma ekAruka, agnikhUNAnA dvIpanuM nAma AbhASika naiRtya khUNAnA dvIpanuM nAma vaijJAnika, vAyavya khUNAnA ApanuM nAma lAgUlika # bIjA cAra aMtara dvIpo - cAredADhA upara eka eka - pahelAM aMtara dvIpathI 400yojananA aMtare pratyeka dADhA para eka evA 4dvIpa che. -jabUdIpa jagatIthI paNa A aMtara 400 yojana dUra che. - A (bIjI) cAre aMtara dvIpanI paridhi 125 yojana che. bIjA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma:-IzAna khUNAmAM -hakarNadvIpa, agnikhUNAmAM- gajakarNadvIpa
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA maitya khUNAmAM - gokarNa dvIpanAma, vAyavya khUNAmAM-zakhulIkarNadvIpa. trIjA cAra AMtara dvIpo - cAredADhA upara eka eka -bIjA aMtaradvIpathI 500yojananA aMtare pratyekadADhA para ekaeka evAdI pache. -A cAre aMtara dvIpa jaMbUDhIpa jagatIthI paNa 500yojananA aMtare che. - A triIjA] cAre aMtara dvIpa paridhi 1581 yojananI che. trIjA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma-izAna khUNAmAM -Adarza mukha, agnikhUNAmAM-meMDha mukha naiRtya khUNAmAM -ajamukha, vAyavya khUNAmAM-gomukha 4 cothA cAra aMtara dIpo -cAredADhA upara eka eka trIjA aMtaradvIpathI 9 yojanA aMtare pratyekadaDhA para ekaeka evA 4dvIpa che. A cAre aMtara dvIpa jaMbUdvIpa jagatIthI paNa da00 yojanAnA aMtare che. - A cothA] cAre aMtara dvIpanI paridhi 1897yojananI che. cothA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma-IzAna khUNAmAM -azvamukha dvIpa, agnikhUNAmAM-hastimukha dvIpa maitratya khUNAmAM siMhamukha dvIpa, vAyavya khUNAmAM-vyAdhramukha dvipa 4 pAMcamAM cAra aMtara dvIpoH cAredADhA upara eka eka cothA aMtara dvIpathI 7yojananA aMtare pratyeka dADhA para eka eka evA dvIpa che. - A cAre aMtara dvIpa jaMbUdvIpa jagatIthI paNa 700yojananA aMtare che. - A pAMcamAM cAre aMtara dvIpa nI paridhi 2213 yojananI che. pAMcamA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma-IzAna khUNAmAM -azvakarNadvIpa, agnikhUNAmAM-harikarNa dvIpa maitratya khUNAmAM- akarNakarNa dvIpa, vAyavya khUNAmAM-prAvaraNa dvIpa ja chaThThA cAra aMtara dvIpo - cAredADhA upara eka eka pAMcamAM aMtara dvIpathI 800 yojanAnA aMtare pratyeka dADhA para eka eka evA 4 dviIpa che.A cAre aMtara dvIpa jaMbudvIpa jagatIthI paNa 800 yojananA aMtare che. - A [chaThThA] cAre aMtara dvIpa nI paridhi 2529yojananI che. chaThThA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma-IzAna khUNAmAM ulkAmukha dIpa, agnikhUNAmAM-meghamukha dvIpa naiRtya khUNAmAM vidhutumukha dIpa, vAyavya khUNAmAM-vidhututa dvIpa je sAtamAM cAra aMtara dvIpo -cAredADhA upara eka eka chaThThA aMtara dIpathI yojanA aMtare pratyeka dADhA para eka eka evA dvIpa che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 15 125 -A cAre aMtara dvIpa jaMbudvIpa jagatIthI paNa 900yojananA aMtare che. ' - A siAtamA cAre aMtara dvIpa paridhi 2845 yojananI che. sAtamA cAre aMtara dvIpanA sthAna ane nAma-IzAna khUNAmAM ghanadaMta, agnikhUNAmAM- laSTadaMta naiRtya khUNAmAM- nigUDhadaMta, vAyavya khUNAmAM-zudhdhadaMta noMdhaH- (1) A pramANe laghuhimavaMta parvatanI cAre dADhA che te pratyeka dADhA upara uparokata sAta-sAta dvIpa che e rIte laghu himavaMta parvatanI cAra dADhA upara kula 28 aMtara dvIpa AvelA che. (2) Aja pramANe ane Aja nAma vALA bIjA 28 aMtara dvIpa zikharI parvatanI cAre dADhAo upara AvelA che. (3) pratyeka dADhA upara Avelo aMtara TrIpa kramasara AvelA jANavA jema keizAnakhUNAmAM-ekoka-pachI-yakarNa-pachI-Adarzamukha-pachI-azvamukha -pachI-adhvakarNa-pachI-ulkAmukha-pachI-ghanadaMta e rIte sAte aMtara dvIpakramazaH ekaja rekhA upara AvelA che. (4) Aja pramANe-agnikhUNAmAM AbhASika Adi sAta (pa) Aja pramANe-naiRtya khUNAmAM vaiSAnika Adi sAta (6) Aja pramANe-vAyavya khUNAmAM lAMgUlika Adi sAta aMtara dvIpo kamazaH ekaja rekhA upara AvelA che. (7)laghu himavaMta nI cAra dADhA uparanA kula 28 aMtara dvIpa (8)zikharI parvata nI cAra dADhA uparanA kula 28 aMtara dvIpa -e baMne maLIne kula-5 aMtara dvIpa che jene pleccha anAyI bhUmi gaNelI che. arthAta A 56 aMtara dvIpanA manuSyone pleccha jANavA. ja A pada aMtara dvIpanA manuSyo kevA hoya? 800 dhanuSa uMcA, yugalika dharmane pALanArA, -palyopamanA asaMkhya bhAga pramANa AyuSyavALA, -4 pAMsaLI vALA, eka divasane aMtare AhAra lenArA, -AyuSyanA cha mAsa bAkI rahe tyAre eka yugalane janma ApanArA -potanA apatya yugalikanuM 79 divasa pAlana karanArA, -hemavata kSetranA kalpavRkSadi karatA anaMtaguNa hIna evA rogAdi upadrava rahita kalpavRkSathI bhogAdi sAmagrI meLavatA, -bhavanapati ke vyantara nAmaka devagati ne prApta karanArA.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - ja mleccha vyAkhyA - 2 mujaba 30 akarmabhUminA manuSyo paNa anArya athavA mleccha ja gaNAze. kemake jayAre karmabhUmi [janI vyAkhyA agrima sUtra H 3:16 mAM che ne ja kSetra-AryamAM gaNanA karI che tyAre akarmabhUmi ja manuSyo ApoApa Arya nathI tevuM sAbita thaze. - akarmabhUmi kai ? sAmAnya paricaya - je bhUmi [sUtra 3 : 16] mujaba karmabhUmi nathI te akarmabhUmi. - bharata, airAvata, divakuru-uttarakuru sivAyanuM] videha e 15 ne karmabhUmi kahI che, tethI.- 5-hemavata, 5-haravarSa,pa-ramyaka,pa-airaNyavaMta e cAra mahAkSetro [kula- 20 kSetro] uparAMta 5-devaku, 5-uttarakura e daza maLIne kula 30 bhUmi,te akarmabhUmi che. A akarmabhUminA manuSyone mleccha ke anArya jANavA. jamleccha vyAkhyA -3 15 karmabhUmimAM -pakarmabhUmi te pAMca mahAvideha kSetra ane 10 karmabhUmi te 5 bharata ane 5-airAvata -A 5-bharata ane 5-airAvatamAM pratyekanA 25. Aryadeza arthAta kula 255 dezo manuSya te [kSetra] Arya -pAMca mahAvidehanI 32 vijayanA manuSyo te [kSetra] Arya A sivAyanA karmabhUmija-manuSyo paNa mleccha [anArya] gaNAze. [] [8] saMdarbha: Agama saMdarbhaH-- te samAso yuviA paLatA, te nA garimA a mitUTa * prajJA - pa. 1 -sU. 37 manuSyAdhikAre kammabhUmi varNaneMdvItIya pada tavArtha saMdarbha:- karmabhUmi T.-1-mU 26 OM anya grantha saMdarbhaH- (1) dravya loka prakAza-sarga-7 zloka-23 thI 38 (2) laghu kSetra samAsa gA.211 thI 219 (3)bRhat kSetra samAsa gA. 55 thI 74 [] [9] padyaH (1) Arya ne vaLI mleccha bhede mAnavo be jAtanA dharma ne adharma seve judI judI bhAtanA (2) A padya pUrvasUtraH 14 sAthe apAi gayuM che. [] [10]niSkarSa:-prastuta sUtra manuSyonA be bheda darzAve che. Aryo ane mleccha kSetranI draSTi e to Aryatva suprasidhdha ane suvyAkhyAyita che. kadAca jAti ane kulanu AryapaNuM janmathI hoi ApaNA hAthanI vAta nathI paNa jo zudhdha Arya banavuM hoya to
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 16 127 karma[dhaMdho],zilpa [kArIgarI] ziSTa-sudara bhASA, e traNe to ApaNA hAthanI vAta che. A sUtrano eja niSkarSa yogya lAge che ke jema dharmano saMbaMdha Aryatva sAthe che tema zudhdha AryabanI mokSa mArganA ArAdhake-vyavasAya,kaLA ke bhASAmAM paNa ukata vyAkhyA A mujabanuM AyapaNuM lAvavuM joIe. 0000000 (adhyAya-3-surA: 16) 0 [1] sUtrahetuM-pUrvasUtramAM karmabhUmine AzrIne Arya paNe jaNAvyuM paNa A karmabhUmio" kaI che.? te jaNAvavA mATe AsUtra banAvela che. - A sUtra karmabhUminA nAma ane saMkhyAne jaNAve che. U [2] sUra mULA-gauravavAda varmamUmayonya sevavaC/{ $AM: 0 [3] sUtra pRthaka-kharata-paravata-vivedI: pUmaya: anyatra devajuutrkuruubhyH U [4] sUtrasAra - devakura-uttarakura ei baMnene choDIne bharata, airAvata, tathA videha [e badhI] karmabhUmio che. U [5] zabdazAnaHparata : bharata nAmanuM kSetra zerAvata: -airAvata nAmanuM kSetra viveda :-videha-mahAvidehanAme prasidhdha evuM kSetra - vargamUmaya: karmabhUmio, -mokSa mATe dharmakRtya rUpa karma jayAM thAya tevI bhUmi deva devamura nAmanuM kSetra sArava: uttarakura nAmanuM kSetra. 1 [G]anuvRtiH - spaSTa rUpe koI sUtranI anuvRtti AvatI nathI U [7]abhinavaTIkA-pAMca meru othI adhiSThita evuM-45 lAkha yojana lAMbu-pahoLuM manuSya kSetra che. A aDhIdvIpamanuSya kSetravize pUrvasUtronI abhinavaTIkAmAM kahevAI gayuM che AmanuSyakSetramAM jayAM manuSya janme che. tevA 3pakSetro kahelA che. ane pada-aMtara hIpa kahelA che. temAM prastuta sUtramAM jaNAvyA mujaba karmabhUmi phakata 15 che. pAMca-bharata, pAMca-airAvata, pAMca videha ja bharata-airAvata-videhano sAmAnya paricaya joke pUrvasUtra [3:10] tetra maratamavata nA arthamAM tathA sUtra 3:11 nI
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA prabodhaTIkAmAM A sAte kSetranA nAmo nuM sAntartha paNuM, kSetrono sthAna nirdeza, karaNa gaNita Adi aneka rIte suvistRta paricaya apAyelo ja che. ahIM to mAtra aMgulinirdeza rUpe ja A kSetra no ullekha che. 2 bharata - bharata kSetra kula pAMca che. 1.jabUdIpamAM 2.dhAtakIkhaMDamAM ra-puSkarArdhadvIpamAM -jaMbUdvIpamAMmA dakSiNa dizAmAM nIce lavaNa samudrane sparzIne -dhAtakIkhaMDamAM dakSiNa dizAmAM rahelA ISakAra parvata nI baMne tarapha eka eka -puSkarArdhamAM paNa dakSiNa dizAmAM rahelA ISakAra parvatanI baMne tarapha eka eka che airAvataH-airAvata kSetra pAMca che. 1.jaMbudvIpamAM, 2 ghAtakIkhaMDa, 2.puSkarArdhadvIpamAM -jaMbudvIpamAMpuuttara dizAmAM-upara lavaNa samudrane sparzane -dhAtakIkhaMDamAM uttara dizAmAM-rahelA ISakAra parvata nI baMne tarapha eka eka -puSkarArdhamAM paNa uttara dizAmAM-rahelA ISakAra parvatanI baMne tarapha eka eka # videha - mahAvideha nAmathI prasiddha evA A videha kSetra paNa pAMca che. 1. jaMbudvIpa, 2.dhAtakI khaMDa, 2. puSkarArdhadvIpamAM -jaMbUDhIpanI ThIka madhyamAM, uparanIce traNa-traNa kSetronI vacce ane meru parvatanI pUrva pazcime Avela che. - dhAtakIkhaMDamAM paNa e rIte ja pUrvatathA pazcima baMne dizAmAM eka-eka videhabaMnevidehabarAbara madhyamAM, meruparvatanI AsapAsa[upara-nIce Avela che. - pukharArdhadvIpamAM paNa e rIte ja pUrva-tathA pazcima baMne dizAmAM eka eka videha-baMne videhabarAbara madhyamAM, meru parvatanI AsapAsa [upara-nIce AvelA che. A rIte pAMca-bharata, pAMca-airAvata, pAMcavidehae paMdara bhUmine karmabhUmi tarIke oLakhavAmAM Ave che. ahIM bhUmi-15 kahevAya che. paNa tenA kSetro 170 thAya. - bharata pAMca ane airAvata-pAMca tethI karmabhUmi - 10 - videha kSetranI 3ra-vijaya-pAMcevidehamAM thaIne kula - 160 * sUtrakAra maharSie anya deva @zga: kema kahyuM? pUrvasUtramAM kSetranI dRSTie AryonI oLakha ApatI vakhateja karmabhUmi zabdano ullekha thayo hato te mujaba devapura-uttarakurabaMne alagaja gaNavAnuM sUcana karAyeluM hatuM - chatAM ahIM devakuru-uttarakuranuM varjana karyuM tenuM kAraNa e che ke A baMne bhoga
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sutraH 16 129 bhUmio che. jayAre mahAvideha kSetranI gaNanA karmabhUmimAM karAyelI ja che tyAre mahAvideha sAthe sAthe tenI madhyamAM AvelA devaku uttarakuranI gaNanA paNa karmabhUmimAM na thaI jAya te hetuthI sUtrakAre spaSTa niSedha karavA anyatra vevakUtaraga: evu vacana mukela che. ja devakuru-uttarakuru nuM bhaugolika sthAna -devakuruane uttarakuru baMne kSetronI saMkhyA pAMca-pAMcanI che. -jabUdvIpa mAM 1-1, dhAtakI khaMDamAM 2-2, puSkarAImAM 2-2 -jaMbUdvIpamAM tenuM sthAna vicArIeto:sAtakSetrothI yukata evA A jaMbUDhIpanI madhye meru parvata che. te meru parvatanI dakSiNa dizAmAM ane dakSiNa taraphanA pUrva videha tathA pazcima videhanI madhyamAM, be gajadantAthI aMkita thayela sImA madhye devakurukSetra AveluM che. meru parvatanI uttara dizAmAM ane uttara taraphanA pUrvavideha tathA pazcima videhanI madhyamAM, be gajadantAthI aMkita thayela sImA madhye utarakurukSetra AveluM che. $ A daza kurukSetro bhoga bhUmi hovAthI karmabhUmi gaNela nathI - jo ke devaku uttarakuru mahAvideha kSetramAM ja AvelA che. chatAM tyAM yugala dharma hoI cAritrano saMbhava kayAreya paNa hoto nathI. tenI gaNanA paNa akarmabhUmimAMja thAya che. - anyatra no artha ahIM "niSedha" ke "varjana' karelo che kemake mahAvideha mAM Avela hovAthI daza-kurukSetronI bhUmi-ne karmabhUmi na gaNavA A pada thakI niSedha darzAvAyo che. je bhUmi uparokata 15-bhUmi [170 kSetro] ne karmabhUmi kahI che - paNa karmabhUmi eTale zuM? - sarvaprathama judI judI vyAkhyAo karI pachI tenuM bhASya jaNAve che. -jemAM mokSamArgane jANanArA ane upadeza karanArA tIrthakaro pedA thaI zakechetebhUmine karmabhUmi kahI che. - karmanA nAza mATenI je bhUmi te karmabhUmi -je bhUmimAM sakala karmono kSaya karI sidhdhi prApta thaI zake te karmabhUmi jo ke jJAnAvaraNIya Adi ATha karmono bandha ane vipAkato badhAM manuSya kSetromAM sarakho che. to paNa ahIM karmabhUmi vyavahAra vizeSanA nimittathI che. - sarvArtha sidhdha nI prApti karAvanAra athavA tIrthaMkara prakRti baMdhAvanArA zubha karmo-ane-sAtamI narakamAM laI janArA prakRSTa azubha karmo A bhUmimAM ja baMdhAya che. - sakaLa saMsArano cheda karAvanArI paramanirjarA nA kAraNabhUta tapazcaryAdi kriyA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA paNa A bhUmi mAM ja thAya che. A saghaLAM kAraNo thI tene karmabhUmi kahI che. -asi,masi, kRSi, vidyA, zilpa ane vANijaya rU5chakarmonI pravRtti AbhUmimAM ja thAya che. mATe tene karmabhUmi kahevI e yogya ja che. bhASyAnusAra karmabhUminI vyAkhyA - AvyAkhyA suMdaratamavizeSaNothI yukta che eTale prathamaahIM vyAkhyAnAsArabhUta traNa muja noMdhela che.pachI bhASya tathA sidhdhasenIya TIkAnusAra tenuM vizleSita vivaraNa kareluM che. [1] tIrthakaro ahIM utpanna thAya che. janme che, mokSe jAya che. [2] sakala karmonuM nirvANa-mokSa paNa ahIM thAya che. [3] sidhdha-mokSa mATenuM uttamottama AcaraNa paNa ahIM thAya che. [1]tIrthakaro AbhUmimAM utpanna thAya che tema kahyuM te tIrthakara kevA? bhASyakAra maharSi tenA vizeSaNo jaNAve che. je vAH yazolakSminA yogathI te bhaga-vatta che. athavA samagra aizvarya, samagrarUpa, samagra yaza, samagra zrI, samagra dharma AdinA yoge je bhaga-vatta che tevA. parama-sASi: kRtArthatvane lIdhe-sanmArgaupadezavaDebhavyajIvone udhdhAranArA hovAthI je parama RSi che. tevA tIrthakara mokSa mArgasya jJAtAraH kartAraH upadeSAraH jJAtAra: mokSa mArga ne jANatA evA tIrthaMkara $ vartAra: -kartA eTale mokSamArganA praNetA, -nitya pravacana ane artha thakI mokSamArgane dekhADanArA -samyakatvaAdi mAM che tevuM tIrtha, tenA praNayana thakI athavA to gaNadharAdine pravAsana [dIkSA thakI tIrthane karanArA evA tIrthakara 4 3paSTa vAcAnA yoga thI upadeza ApatA hoI upadeSTA evA tIrthaMkara mokSamA kevo? tIrthaMkara paramAtmAnuM vizeSaNa mukayumokSamArganA sAta-diudde paNa A mokSamArga kayo? (1) samyaguM darzana jJAna cAritratmaka evo mokSamArga - -mokSanA aMgabhUta hovAthI Aja mArgane mokSamArga jANavo. (2) aneka jAti, aneka bheda ane duHkhAtmaka hovAthI gahana evo je nArakAdi cartugati bheda rUpa saMsAra te saMsAra no anta lAvanAro evo je mArga te mokSamArga ahIM A vyAkhyAnI AvazyakatA zI? Avo prazna saheje utpanna thAya kemake-tIrthakara AbhUmimAM utpanna thAya che. evuM kahevA mAtrathIja karmabhUmi no artha spaSTa thaI jAya che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 16 131 -tema chatAM sUtrakAra maharSie svopajJa bhASyamAM A vizeSaNo muphayA- vRttikAre tenI vRti-vyAkhyA karI te sahetuka che. A zAstra-mokSamArgathI AraMbhAya che. tenA pratyeka sUtro paNa pratyakSa ke parokSa rUpe darzana-jJAna-caritra rUpa mokSamArga sAthe ja saMkaDAyelA che. taduparAMta karmabhUmi ne AryakSetra paNa kahI che. AvA-AvA kAraNosara mokSamArga tathA karmanirjarA ne AzrInetIrthaMkara paramAtmA sAthe ukata vizeSaNo goThavelA che. jenA pariNAme A karmabhUminuM samagra mAhAbhya tathA svarUpa vizeSa spaSTa bane che temaja arihaMta paramAtmAnI prapti, sanmArga upadezaka guru bhagavaMto, karmakSaya thakI mokSane pAmavA mATenoupadezAdi dharmae sarvasAmagrI jebhUmimAM sulabha che te ja karmabhUmi ema spaSTa thAya che [2] sakalakarmonuM nirvANa-mokSaH-tIrthaMkara paramAtmA A bhUmimAMthI ja mokSe jAya che. eTaluM ja nahiM koIpaNa manuSya potAnA saghaLA karmono kSaya karI nirvANane prApta karI zake arthAta sidhdhipadane prApta karI zake tevI bhUmi paNa A karmabhUmio ja che. [3] sidhdhi-mokSa mATenuM uttamouttama AcaraNa- arthApa dharmanuM draDha ArAdhana, ane sarvArtha sidhdha vimAnanI gati paryantanA AyuSya jevA zubha karmonA baMdha, darzanajJAnAdi vizudhdha ArAdhanA. sarve A bhUmimAMja thaI zake che. samagra bhASyano saMkalita artha - saMsAra rUpI bhaMyakara durgano pAra pADavA mATe, samyagdarzana-samyagujJAna-samyakyAritrarUpa mokSamArgane jANanArA, AcaraNa karanArA, upadeza karanArA - paramaRSi bhagavAna zrI tIrthaMkara paramAtmA o, e karmabhUmimAM utpanna thAya che. janma le che, A bhUmimAM ja mokSe jAya che. - anya sthaLe paramAtmAno janma paNa na thAya, mokSa paNa na pAme. nirvANa-mokSa mATenAM karmo eTale uttamaAcAro mATenI bhUmite karmabhUmi. athavA mokSa mATenA uttama AcAronA saphaLa pariNAmanI bhUmine karmabhUmi. marmabhUmi: sUtrakAra maharSi e pUmi nI oLakha ApatA A sUtranA bhASyamAM apUmi nI vyAkhyA paNa karelI che. - je karmabhUmi nathI te akarmabhUmi. -kula 101 manuSya kSetra che. temAM 15 karmabhUmi bAda karatA bAkInI badhI bhUmine karmabhUmi kahI che. - pa haimavata, parivarSa, paramaka, papairaNyavaMta = kula 20 - 5 uttara kura, 5 devakura kula - 10 A trIse yugalika kSetro e sarve akarmabhUmi kahelI che.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ . tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA - taduparAMta - 56 aMtardIpa jenI vyAkhyA pUrva-sUtraH 15 mAM vistAra thI kahelI che te sarve paNa akarmabhUmi ja kahelI che. - A rIte yugalika kSetra-30 tathA aMtardIpa-56 erIte kula-86 bhUmi one armabhUmi kahelI che. 132 - A vyAkhyA bhASyakAra maharSi bIjA zabdomAM jaNAve che G - jaMbudvipamAM rahela haimavaMta, harivarSa, ramyaka ane hairaNyavaMta e cAra vAsakSetra, AvAja ATha vAsakSetro dhAtakIkhaMDamAM [pUrva dhAtakI khaMDamAM - 4 ane pazcima dhAtakI khaMDamAM - 4], AvA ja ATha kSetro puSkarArdhadvIpamAM [pUrva puSkarArdhadvIpamAM 4ane pazcima puSkarArdhadvIpamAM - 4 ] e sarve maLIne [4+8+8] kula 20 vAsa kSetro. temaja haimavaMta tathA zikharI parvatanI dADhAo mAM AvelA ekoka vagere 56 aMtara dvIpo [e 76 bhUmi]. tIrthaMkara paramAtmAnA janmAdi (kalyANaka) rahita hovAthI A badhI bhUmine kahelI che. pa-devakuru-pa-uttarakuru e daza kSetro sarvadA cAritranI paripAlanA nA abhAva vALA hovAthI te kSetro karmabhUmi annargata hovA chatAM paNa tene akarmabhUmi kahI che. vizeSaH (1) sUkrama H A sUtrane 14mAM krame paNa mukI zakAyuM hota kemake tyAM kSetrane AzrIne ja prakaraNa cAlatuM hatuM - chatAM sUtrakAra maharSie tene manuSyonA bheda darzAvatA sUtra sAthe mukayuM te sahetuka che. - sUtrakAre pUrva sUtramAM manuSyanA Arya ane mleccha evA be bhedo kahayA. temAM AryanA cha bhedane jaNAvelA che. te cha bhedomAMno prathama bheda te kSetra-Arya ahIM kSetrane AzrIne je vyAkhyA apAi, te mujaba karmabhUmi kone kahevI ? te oLakha jarUrI hatI. A oLakha ApavA mATe A sUtra ahIM banAveluM che. 2. karmazabdanA vividha artho H sUtramAM rmabhUmi zabda mukAyo che. uparokata vyAkhyAmAM rmabhUmi zaddhanI vyavasthita vyAkhyA karAyelI che.paNa temAM rahelo meM zuddha samagra tattvArthasUtramAM ekaja arthamAM prayojAyelo nathI. karma zaddha je judA judA arthamAM vaparAyo che te vyAkhyA ahIM raju karela che 1. prastuta sUtramAM rmazabda ''mokSa mATenA uttama AcArarUpa dhArmika kRtya'' evA arthamAM prayojAyo che. 2.rmabhUmi ne AzrIne karma zabdano artha anya granthomAM si matti vRSi svarUpe paNa gaNAyo che. A asi-masi-kRSi e traNa karma je bhUmimAM hoyate bhUmine karmabhUmi kahI che. temAM karma te atti matti vRSi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 16 - nIce mujaba meM zabdonA bAkInA artho prayojAyA nathI. 1. pUrvasUtramAM Arya nA cha bhedamAM eka bheda karma-Arya kahayo che. - tyAM meM eTale dhaMdho ke vyavasAya artha levo - 2. hrAyavADmana: rmayoga: sUtra3:9mAM vyApAra ke pravRti'' evo artha abhipreta che. 3. sAtvAiIva: (6.8-mU. 2) mAM maLo yoyAna putpAAna Avatta ema kahyuM, tyAM karmano artha kare che. ''kArmaNa vargaNA AtmA sAthe coMTe che, A coMTelI kArmaNa vargaNAnuM nAma rma che. TuMkamAM - karma eTale ''AtmAne coMTelI kArpaNa vargaNAno samuha'' 4. vyAkaraNa zAstra mujaba karma eTale kartAe karelI pravRtinuM phaLa jene lAguM paDe te karma. jemake ''kuMbhAra ghaDo ghaDe che'' ahIMghaDo zabda kuMbhAra thakI karAtI ghaDavAnuM kriyA karma che. 66 - 133 rma eTale ''mana-vacana ane kAyAno 3. akarmabhUmine bhoga bhUmi kema kahe che ? - - yugalikakSetro hovAne kAraNe tyAMdaza prakAranA kalpavRkSo hoya che. - A klpavRkSa thakI prAbta thatA bhogonA upabhoganI mukhyatA hovAthI A bhUmione bhoga bhUmi kahI che. -bIjuM A bhUmimAM tyAga ke tyAga dharmano abhAva hoya che. mATe paNa A bhUmine bhoga bhUmi kahevAmAM Ave che. A bhUmimAM dharma- ArAdhanAno sarvathA abhAva che. pUrvanA saMcita punyo bhogavavA mATe ja jANe yugalika rUpe janma dhAraNa kare che, duHkha viSAda-kalezAdi koipaNa muzkelI vinA bhoge bhogavI ne pachI pAchA devagatimAM jAya che. mATe A bhUmione bhoga bhUmi kahelI che. akarmabhUmijanI gatiH akarmabhUmimAM janmelA manuSyonI sarvasAmAnya rIte devagati ja thAya che. pachI te devaloke jAya ke pahelA-bItramAM jAya. athavA vyaMtarake bhuvanapatimAM jAya paNa temanI gatito ''devagati'' ja thAya. [] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha:- mmamUma pannarasaviddA paLatA. te nA paMda bharahehiM, paMcahiM eravahehiM, paMcahiM mahAvidehahiM / akammabhUmagA tIsaI vihA paNNatA, taM jahA... paMcahiM devakuruhiM paMcahiM utarakuruhiM * prajJA. pa. 1-sU-37 kammabhUmi adhikAra. OM tatvArthasaMdarbhaH--kSetrano paricaya tathA karaNa gaNita-mATe pUrvasUtra rU-o 0 tathA abhinavaTIkA sUtra-rU-11
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 anyagrantha saMdarbha - (1) jIva vicAra gAthA 23-mULa tathA vRtti (2) dravya loka prakAza-sarga 7 zloka 22 (3) kSetra loka prakAza sarga 23 zloka-205 thI 208 [9] padya (1) bharatakSetra karmabhUmi. nAmathI pahelI bhaNI, airAvatane bIjIgaNatAM, mahAvideha trIjI gaNI, devakura ne choDatAM vaLI, uttarakura choDavuM videha trIjI karmabhUmi. mAnavA mana jADavuM (2) bharata airAvata videha Adi karmabhUmi o paMdara che devakartarakura Adi akarma bhUmi trIsa dise U [10] niSkarSa - A sUtramAM mAhitI sAva sAdhAraNa jaNAya tevI lAge paNa tenI vAstavikatAmAM khUbaja uMDANa jaNAya che. khUda sUtrakAra maharSie paNa svIpajJa bhASyamAM A uMDANa ne vyakata kareluM che. -jo mokSa prApta karavAnI IcchA che. -jo mokSanA mArga rUpa "samyagU darzana-jJAna-cAritrane pAmavA che -jo sakaLa karmonI nirA karavI che. -jo arihaMta paramAtmAnA darzana ane jinaprarUpita dharmane pAmavAnI icchA hoya. bhogamAM AnaMdane badale tyAgamAM AnaMda mAnatA ho to -manuSya kSetra mAM AryakSetra vALI karmabhUmimAMja janma levo jarUrI che akarmabhUmi e bhoga bhUmi che. tyAM game teTaluM sukha hoya paNa zAzvata sukha to karmabhUmi thakIja prApta thavAnuM che. ane bhASyakAra maharSinA zone niSkarSa rUpe yAda karIe to-A duHkhamaya evA saMsArano atta paNa karmabhUmimAMja thAya che. 0 0 0 0 0 (adhyAyaH3nsalaH 10) U [1]sUtra hetu-Aryazleccha Adi je bheda darzAvyA temanuSya keTalA kALanuM AyuSya pALIne prANono tyAga kare che. te darzAvavA A sUtra banAvela che. -sUtrathakI manuSya nA jaghanya ane utkRSTa AyuSyanA pramANane jaNAve che. [2] sUtra mULaH- nRsthitI pApare tripalyopamantae 0 [3] sUtrapRthaka--sthitI para-pare tri-patyopama - anA muhUrta
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 17 135 [4]sUtrasAra-manuSyanI utkRSTa [Ayu sthiti traNa palyomanI [ane] jadhanyaAyusthiti aMtamuhurtanI che. D [5]zabdajJAna - - - manuSya sthitI -AyuSya pramANa, ahIdvivacana che je baMne sthiti sUcave che. pApare utkRSTa ane jadhanyathI vipalyopama-traNa palyopama palyopama eka prakAranI saMkhyA che. kAmukta - aMtamuhurta-saMkhyAnuM eka prakAranuM mApa che. [6]anuvRti - koI anuvRtti ahIM vartatI nathI. U [7] abhinavaTIkA - saMsArI prANI cAra bhAgomAM vibhakata che. nArakatiryaca-manuSya ane deva. -temAMthI nArakIyonI utkRSTa Ayu sthiti A. sUtra-6mAM kahevAI ane jadhanya sthiti adhyAya -4 - sUtra-43-44 mAM kahevAze -devonI baMne sthiti thI mAM ma. 4-sUtra-21-42 mAM kahevAze. -prastuta sUtra manuSyonI jadhanya tathA utkRSTa-Aya-sthitine jaNAve che. -manuSyanA AyuSyanuM utkRSTa pramANa traNa palyopama che. -manuSyanA AyuSyanuM jadhanya pramANa aMtara muhurta che. sUtramAM ATalI ja vAta karelI che. have ahIM sUtranA pratyeka zabdane AzrI ne abhinavaTIkA raju karela che. - -eTale nara athavA manuSya - nara,manuSya, manuSa, manuja,maryavageresaparyAya zabdo che. abhedavivalAthI sAmAnyatayA A badhAM paryAyavAcaka zaddha eka "manuSya" paryAyarUpa arthanA javAcaka che. - arthAta zabda "manuSya" evA arthane jaNAve che -manuSya Ayu ane manuSya gatinAmakarmanA udayathI jIvane je paryAya prApta thAya che. teparyAya vALA jIvane manuSya kahe che. * sthitI :- sthiti eTale AyuSyanuM pramANa - sthiti: mayu: avasthA nIvita8 : manuSyanA AyuSyanA pramANane jaNAvavA mATe sUtrakAre A zabda ahIM prayojela che. - sthitI mAMta noruM dIrgha che. te dvivacanano sUcaka che kemake prastuta sUtramAM jadhanya ane utkRSTabe prakAranI sthitine jaNAvI che. te baMne sthitine jaNAvavA sUtrakAra sthiti
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA zabdanuM dvivacanAnta evuM sthitI rUpe mukela che. - sUtramAM mUkela para pare zaDha sAthe sthiti no saMbaMdha che. kema ke artha karatI vakhate para! sthitI ane aparasthiti e rIte anvaya karavAno che tethIja sthitI zaddha paNa dvivacana vALo lIdho che. * parA:-- parA-ukRSTA -utkRSTa athavA vadhumAM *-sthiti zabdanA vizeSaNa tarIke A zabda vaparAyo che. aparA:-aparA - jadhanyA jadhanya athavA ochAmAM ochI - 3pa/ zabda sthitI zabdanA vizeSaNa rUpe prayojAyo che. ja pa2 parI ane parI zabdano samAsathayo che.pachI dvivacanAntarUpamukeluM che. tethI para pare zabda banelo che. -A paY-zabdanI sAthe tripalyopamannta: mRdUta zabdano krama saMbaMdha rahelo che. tethI anvaya karatI vakhate ja - tripalyopama parIsthitI mantarmuhUrta kaparI sthiti evI rIte baMne vAkayogoThavAze. * tri-patyopama = - traNa e saMkhyA sUcaka aMka che. palyopama e paNa saMkhyAnuM mApa che. jeno artha vistAra pUrvaka A abhinavaTIkAmAMja AgaLa ApavAmAM Avela che. -vi ane popama zabdano bahudrIhi samAsa thayelo che vaLa palyopani yasyA: sA tripalyopamA (sthiti) -sidhdhasenIyaTIkAmAM jaNAve che ke manuSyonI utkRSTa sthiti traNa palyopamanI che. A palyopama zathI aSNA popama levuM kema ke jIvonA AyuSyanI gaNanA adhdhA palyopama" saMkhyA vaDe thAya che. * adhdhA palyopama eTale zuM? A praznano uttara samajavA mATe palyopamanuM svarUpa vistArathI jANavuM jarUrI che. palyopama e kALanuM eka mApa che. A palyopama cha prakAre jaNAve che. [1] bAdara udhdhAra palyopama [2] sUkSma udhdhA palyopama [3] bAdara adhdhA palyopama 4i] sUkSma adhdhA palyopama [5] bAdara kSetra palyopama [] sUkSma kSetra palyopama palyopamanI sAmAnya vyAkhyA - asaMkhyavarSa= palyopama
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 17 137 -palyopamanI vizeSa vyAkhyA - palya eTale pyAlo athavA kUvo tenI upamA vaDe apAto kAlabheda te palyopama [1] bAdara udhdhAra palyopama - utsadha aMgula pramANa mujaba - cAra gAu lAMbo, cAra gAu pahoLo, cAra gAu uDo - evo dhanavRta eTale ke goLAkAra kUvo levo. - sidhdhAnta abhiprAya anusAra devakuru ke uttarakuru kSetranA yugalika manuSyonA zIrSa muMDana pachI 1 thI 7 divasa sUdhInA ugelA vALa levA. noMdha - sidhdhAnta abhiprAya zabda eTalA mATe lakhyo che ke kayA vALa levA? te vize bhinnabhinna mata laghukSetra samAsa tathA loka prakAzamAM jovA maLela che. devakuru-uttarakuru kSetra eTalA mATe levAnuM che ke tyAMnA yugalikonA vALa ati sUkSma hoya che. eka thI sAta divasa-niyata divasane badale ekathI sAta divasa kahyA te sahetuka che. -kurukSetranA yugalikanA pahele divase ugelA darekanA vALa ekasarakhA sUkSma hotA nathI. -vivalita sUkSmatA koi yugalikanI pahele divaseja maLI Aveto koiyugalikanI sAtame divase paNa maLe. -ekathI sAta divasa eTale eka-be-traNa thI laIne sAta sudhIno koIpaNa divasa ke je divase vALanI vivalIta sUkSmatA maLI Ave AThamo divasa saMbhavanathI mATe eka thI sAta divasa kahyA che. yugalikanA vALane badale- te kurukSetramAM janmelA gheTAnA eka thI sAta divasa sudhInA vALa levAnA paNa sucana jovA maLe che. - te aMge kSetra mAsamAM evuM jaNAvela che ke- gheTAnA vALanA sAta vakhata AThaATha TukaDA karavA -A rIte gheTAnA TukaDA karelA vALalaIe keyugalika manuSyanA sIdhA vALa laIe paNa tenAthI thatA "romakhaMDo" to nIce jaNAvyA mujaba samAna ja rahevAnA utsadha AMgula nuM ja pramANa levAnuM kahyuM te "utsava aMgula" nI vyAkhyA A adhyAyanA sUtra9 nI prabodha TIkAmAM thayela che. -1yojana lAMbo, 1yojana pahoLo ane eka yojana uDo je kUvo lIdho che. temAM upara kahyA mujabanA vALa ne khIcokhIca bharavA. -A vALa e rIte kuvAmAM bharavA ke jethI -eka aMgulamAM zreNI rUpe bharAyela vALa-eka utsadha aMgulamAM 20,97, 15ra romakhaMDo samAya.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 24 AMgaLano eka hAtha thAya tethI A saMkhyAne 24 vaDe guNatAM eka utsedha pramANa hAthamAM 5,03,31,648 roma khaMDa samAya. - 2000 dhanuSano eka gAu thAya che. tethI ukata saMkhyAne 2000 vaDe guNatA 402,65,31,84,000[cArasobe abaja, pAsaThakaroDa, ekatrIsa lAkha, coryAzI hajAra eTalA romakhaMDo, eka utsedha pramANa gAumAM samAya. - cAra gAu no eka yojana thAya. tethI ukata saMkhyAne cAra vaDe guNatA eka utsedha pramANa yojanamAM 1610,61,27,36,000[eka hajAra chasodazaabaja, ekasaTha karoDa, sattAvIsa lAkha, chatrIsa hajAra] eTalA roma khaMDo samaya. A rIte 1610,61,27,36000 roma khaMDo vaDe - cAra gAu lAMbA ane cAra gAu pahoLA vistAra vALA vRta AkAra kUvAnA taLIyAmAM aMgula pramANa evI mAtra eka zreNI samayA. - bIjI ATalI ja zreNIo bharIe tyAre tenu taLIyuM bharI zakAya. - -- - te mATe uparokata rakamane teTalIja rakama vaDe guNavI paDe kemake uparokata rakamathI eka zreNI jeTalo bhAga ja romakhaMDothI bharAyo che. ApaNe AkhuM taLIyuM bharavuM hoya to bIjI teTalIja zreNIo bharavI paDe. tethI 1610,61,27,36000 guNyAM 1610,61,27,36000 2594073385365405696000000 AvI 25 AMkaDA jeTalI lAMbI saMkhyA jeTalA roma khaMDo te palya [kuvA] nuM mAtra taLIyuM DhaMkAya. - ATalA romakhaMDonuM eka prattara paDa thayuM. - teTalA ja bIja paDo uparA uparI goThavIe tyAre kuvAnA kAMThA sudhI saMpUrNa kUvo bharAi rahe. - tethI uparokata 25 AMkaDAnI rakamane eka zreNI pramANa vaDe guNavI eTale 2594073385365405696000000 ne x 1610612736000 vaDe guNatAM 417844763258815842778454456000000000 eTalA romakhaMDo vaDe utsedha aMgu pramANa cAra gAuno dhana corasa kuvo bharAyo. - - ApaNe to dhanavRtta eTale ke goLAkAra kuvo bharavAno che. - tethI uparoka 37 AMkaDAnI je saMkhyA AvI te saMkhyAne 19 vaDe guNI ane 24 vaDe bhAMgavI joie. LAMA - A rIte guNAkAra karIne bhAgAkAra karatA 330762 104 246562 542 199 609 753 6000000000 ATalA romakhaMDoda utsedha pramANa cAra gAu [athavA eka yojana] ghanavRtta goLAkAra
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 17. 139 kuvAmAM samAya. ATalI moTI saMkhyAmAM dekhAtA romakhaMDo paNa saMkhyAtA ja che. kemake asaMkhyAtAnuM svarUpa ApaNe pUrve joI gayA te mujaba khUbakhUba moTuM che. have A je aMka Avyo. teTalA romakhaMDonA TukaDAne eka eka samaye eka eka vALano TukaDokADhIeto jeTalA kALe Akuvo khAlI thAyateTalA kALanuM nAma eka"bAdara uddhAra palyopama" kahevAya. -A kuvAne khAlI thatAM saMkhyAtA samaya lAge. kemake vALanA TukaDA saMkhyAtA che. - AMkhanA eka palakArAmAM asaMkhya samaya pasAra thaI jAya che. - tethI AMkha nA eka palakArAmAM asaMkhya kuvAo khAlI thaI jaya . - eTale bAdara uddhAra palyopama kALano AMkhanA eka palakArAno asaMkhyAtamA bhAga jeTalo ja che. - AgaLa karavAmAM AvatA sUkSmakhaMDonI apekSAe A vALanA TukaDA asaMkhyAta guNA moTA hovAthI A palyopaNane bAdara kahevAmAM Ave che. - AgaLa kahevAnAra bAdara addhA ane bAdara kSetra e baMne bAdara palyopamamAM paNa A upara kahelI saMkhyAvALA bAdara romakhaMDa ja gaNavAnA che. [2] sUkSama uddhAra palyopamaH - bAdara uddhAra palyopamamAM jevA roma khaMDo bharyA hatA tevAja roma khaMDo levA -AropakhaMDamAMnAdarekanAeka-eka vALanA asaMkhyAta asaMkhyAtaTukaDA karavA - te TukaDA vaDe ghanavRtta kUvAne ati khIcokhIca bharI devA. - te evI rIte bharavo ke jethI te vALa agnithI baLe nahIM, vAyuthI uDe nahIM, pANInuM eka biMdu paNa aMdara utarI zake nahIM, cakravartInuM senTa paNa upara thaIne cAlyu jAyakesobhAra pramANa vajanavALuM rolara pheravavAmAM Ave to paNa te vALa jarApaNa dabAya nahIM. - AvA majabutI thI bharAyelA eka asaMkhyAtA roma khaMDomAMthI eka samaye ekeka roma khaMDane kADhatAM jeTalo kALa lAge teTalA kALanuM nAma sUkSma uddhAra palyopama kahevAya che. -AmAM asaMkhyAtA roma khaMDo hovAthI kuvo khAlI thatAM asaMkhyAtA samaya lAge che. ane te kALa saMkhyAtA kroDa varSo jeTalo che. [3] bAdara addhA palyopamaH pUrve bAdara uddhAra palyopamamAM kahelA vAlAjho je saMkhyAtA che. te vAlIgrono so so varSe eka ekaTukaDo kADhatAM jayAre pyAlo [kuvo khAlI thAya teTalA kALane bAdara addhA palyopama kahevAya che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA AmAM saMkhyAtA vALanA TukaDA hovAthI saMkhyAtA so varSa eTale ke kuvAmAM je 37 aMka jeTalA vALanA TukaDA che. tenA upara be mIMDA caDhAvavAthI 39 aMka jeTalA varSe eka kuvo khAlI thAya. A gaNatarIe paNa saMkhyAtAno upayoga sUkSma addhApalyopama samajavA pUratoja che. bAkI bAdara addhA palyopamathI koI vastu AdinuM mApa thaI zakatuM nathI. [4] sUkSma addhApalyopama sUkSma palyopama mATe bAdararomakhaMDanA je pratyeka roma khaMDa, tenA je asaMkhyA taTukaDAo karyA hatA. tevAja asaMkhyAta roma khaMDa ahIM grahaNa karavA. - te roma khaMDo mAMthI so so varSe eka eka TukaDo kADhatA javuM. - ema karatA jayAre Akho kuvo khAlI thAya. tyAre jeTalo kALa jAya, teTalA kALane sUkSma addhA palyopama kahevAya. Ama karatA asaMkhyAta varSo lAge. - A sUkSma addhA palyopamanA mApa vaDeja avasarpiNI - utsarpiNI kALa, cAre gatinA jIvonuM AyuSya, karmanI sthitio, jIvonI kAyasthiti vagere mapAya che. adhyA - eTale kALa. tethIja siddhasenIyaTIkAmAM jaNAve che ke manuSyanuM je utkRSTa AyuSya traNa palyopama kahyuM tyAM A - addhA palyopamanuM mApa laIne traNa palyopama samajavA. [5] bAdara kSetrapalyopama bAdara uddhAra palyopama vakhate je bAdararomakhaMDabharyA che. te dareka roma khaMDamAM asaMkhya asaMkhya AkAza pradezo aMdara ane bahArathI sparzI ne paNa rahayA che. ane asparzIne paNa rahayA che. - temAM sparzIne rahelA AkAzapradezo karatA nahIM sparzIne rahelA AkAza pradezo ghaNAM che. jayAre sparzelA AkAza pradeza thoDAM che. -te sparzelA AkAza pradezane ekaeka samaye bahAra kADhatAM sarvasparzelA AkAza pradezo jeTalA kALe khAlI thAya teTalA kALanuM bAdara kSetra palyopama kahevAya. [6] sUkSmakSetrapalyopama sUkSmauddhAra palyopama mATe jevA sUkSma roma khaMDo bharelA che . teja sUkSma romakhaMDa vALo kuvo levo. -te kuvAmAM dareka sUkSmaroma khaMDa mAM aMdaranA bhAgamAM sparzalA ane nahIM sparzelA AkAza pradezo bAdara kSetra palyopama prasaMge kahayA che. -te uparAMta eka roma khaMDathI bIjA roma khaMDa vacce paNa aspaSTa AkAza pradezo dareka AMtarAmAM asaMkhyAta-asaMkhyAta hoya che. -epramANa be prakAranA spaSTaAkAza pradezo che ane be prakAranA aspRSTa AkAza
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 17 141 pradezo che. -te dareka AkAza pradezane samaye samaye eka eka bahAra kADhatA jeTalA kALe kuvo khAlI thAya teTalA kALanuM sUkSma kSetra palyopama kALa kahevAya che. -ahIM jo ke kuvAnA sarva AkAza pradezo bahAra kADhavAnA che. tethI karIne roma khaMDone sUkSma karavAnuM ke bharavAnuM kaMI paNa prayojana nathI. - temachatAM romakhaMDone sUkSma karavAnuM ane bharIne spaSTa ke aspaSTa vibhAga karI kahevAnuM kAraNa che ke - bAramAM draSTivAda aMgamAM keTalAMka dravyonA mApa spaSTa AkAza pradeza vaDe karIne mApelA che- mATe A prarUpaNAM nirarthaka nathI. bAdara kSetra palyopamathI sUkSma kSetra palyopamano kALa asaMkhyAta gaNo che. sucanA : khIcokhIca bharelA bAdara ke sUkSma roma khaMDavALA kuvAmAM aspaSTa AkAzapradeza zI rIte hoya? AvI zaMkA na karavI kemake roma khaMDapoteja evA bAdara pariNAma vALA che ke jeno skaMdha ati dhana pariNAmI hotA nathI. tethI karIne ja potAnA sarva AkAza pradezomAM te roma khaMDa vyApta thayelA hotA nathI -te romakhaMDonI aMdaranA bhAgamAM aspRAkAza pradezo hoya che ane ekabIjA romakhaMDanI vaccenA AMtarAmAM paNa aspaSTa AkAza pradezo hoya che. - kemake game teTalA nakakara rIte romakhaMDo khIcokhIca bharIe topaNa eka bIjAnI vacce AMtarAmAM spaSTa ane aspaSTa bhAga rahe che. spaSTa karatA paNa aspaSTa AkAza pradezo ghaNA vadhu hoya che. A mATe eka zAstrIya drazcaMta Ave che ke jema-- koLAthI bharelI jagyAmAM be koLAnA AMtarAmAM bIjora jeTalI jagyA rahe. - bIjorAnA AMtarAmAM haraDe samAya teTalI jagyA rahe. - haraDenA AMtarAmAM bora samAya teTalI jagyA rahe. . - boranA AMtarAmAM caNA samAya teTalI jagyA rahe. -eja rIte sUkSma romakhaMDonA AMtarAomAM khAlI jagyA rahe che. A rIte palyopamanuM svarUpa cha bhede jaNAvela che. temAM prastuta sUtrane AzrIne kahIe to "sUkSma aApalyopama kALa mahatvano che, kemake manuSyanA utkRSTa AyunuM mApa A sUkSma palyopama anusAra gaNavAmAM Ave che. * sAgaropamanuM svarUpa prastuta sUtramAM mAtra palyopamanA ja svarUpanI vicAraNA Avazyaka hatI. te chatAM ahIM sAgaropamanuM svarUpa paNa rajU karela che. kemake sAgaropamanuM svarUpa palyopamanA AdhAre ja kahevAyelu che. taduparAMta asaMkhyAta dIpa samudonuM je varNana - tIchaloka mAM Ave che. tenI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vyAkhyA karatI vakhate paNa ""aDhI-uddhAra sAgaropama kALanA samaya" jeTalI saMkhyAnA dviIpa - samuddo che tema kahyuM hatu. sUitra 37 navUdvIpa vaLAvamAM asaMkhya dvIpasamudranI vAta Ave che. paNa tyAM asaMkhyAtu kayuM levuM? te pazna adhyAhAra rAkhelo hato - ahIM teno uttara ApavA mATeja sAgaropamanuM svarUpa jaNAvela che. [1] bAdara uddhAra sAgaropaNa daza koDAkoDI bAdara uddhAra palyopame eka bAdara uddhAra sAgaropama thAya. [2] sUkSma uddhAra sAgaropamaH daza koDA koDI sUkSma uddhAra palyopame eka sUkSma uddhAra sAgaropama thAya. [3] bAdara addhA sAgaropamaH daza koDAkoDI bAdara addhA palyopame eka bAdara addhA sAgaropama thAya [4] bAdara kSetra sAgaropama dazakoDAkoDI sUkSma addhApalyopame eka sUkSma addhA sAgaropama thAya. [5] bAdara kSetra sAgaropamaH daza koDAkoDI bAdara kSetra palyopame eka bAdara kSetra sAgaropama thAya. [6] sUkSma kSetra sAgaropama daza koDA koDI sUkSma kSetra palyopame eka sUkSma kSetra sAgaropama thAya. 4 sAgaropamanI vyAkhyAmAM nIcenI bAbata noMdhapAtra che. 1. uparokata cha bhedomAM traNa bAdara sAgaropamanuM kaMI paNa prayojana nathI teno upayoga phakata sUkSma sAgaropama samajavA pUrato ja che. 2. traNa sUkSma sAgaropamanuM prayojana paNa pota-potAnA palyopamanA prayojananI samAna ja che. 3. sUkSma uddhAra sAgaropama-dvIpasamudranI saMkhyAonuM mApa darzAvavA upayogI che - jemake: aDhI sUkSma uddhAra sAgaropama kALanA jeTalA samayo che - te samaya jeTalI saMkhyAnA dvIpa-samuddo che. 4. daza koDAkoDI eTale zuM? daza kroDa ne eka kroDa vaDe guNatA je aMka Ave tene daza koDA koDI kahe che. -dazakoDA koDIeTale 1,000,000,000,000,000 [dazalAkha abaja 5. aDhI sUkSma uddhAra sAgaropama eTale pacIsa lAkha palyopama. 6. sUkSma addhA sAgaropama thakI ja nArakI ane devanuM AyuSyanuM mApa karavAmAM Ave che. jemake utkRSTa Ayu deva-nArakanuM 33 sAgaropama kahayuM che. to A mApa sUkSma uddhAra sAgaropama pramANa samajavuM.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 17 143 narmadUtaM sUtrakAra maharSie manuSyanI jadhanya sthiti darzAvatA-aMtara muharta pramANe kaheluM che.' - jenuM parimANa aMtarmuhurta che tevI sthiti te mArkaMdUrvAsthiti - aMtara muhurta eTale muhUrta madhyeno kALa banato muhUrtA yasyA: sI narmadUta [sthiti - attamuhUrtane samajAvatuM kALasaMkhyA koSTaka - - nirvibhAjaya kALa athavA bhAgana thaI zake tevA kALane samaya kahe che. (1) AvA nava [9] samaya = 1 jadhanya aMtarmuhUrta (2) jadhanya yukata asaMkhyAtAnI saMkhyA pramANa samayanI 1 AvalikA [noMdha jadhanya yukta asaMkhyAtAnI vyAkhyA mATe. rU 8 nI abhinavaTIkA jovI (3) 25AvalikAno - 1 zullaka bhava. [4] 4446458, AvalikAno -1 prANa zvAso zvAsa. [5] 7-prANa no - 1 sToka [] 7-stokano - 1 lava [] 38 lave - 1 ghaDI riminiTa] [8] 77 lave - 1muhurta[48miniTa] -be ghaDI - athavA - papa36 kullaka bhava -athavA - 1,67,77, 216 AvalikA -athavA - 3773 prANa barAbara- eka aMtamuhurta athavA 48miniTa thAya tethI aMtamuhurtanA A pramANe traNa bheda jANavA1- jadhanya aMtamuhurta-navasamayanuM jadhanya aMtamuhurta thAya 2- utkRSTaaMtamuhurta -ekasamaya nyUnabe ghaDI [48 miniTa) nuM utkRSTa aMtamuhurta thAya 3- madhyama aMtamuhurta-navasamayathI laIne ekasamaya nyUna be ghaDI vacceno koI paNa samaya te madhyama aMtamuhurta vizeSa - sUtranI zabdazaH abhinavaTIkA joyA pachI keTalIka vizeSa hakIkatonuM ahIM nidarzana karela che. # ahIM sUtrakAre jadhanya Ayu-antamuharta kahyuM che ane utkRSTa Ayu traNa palyopama kahyuM che. teno artha e ke manuSpAyu aMtamuharta thI traNa palyopama sudhInuM hoya che. -koI manuSya aMtamuhurta pahelAM marato nathI ane koI manuSya traNa palyopama thI vadhAre jIvato nathI.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -AyuSyanA pramANano uparokata niyama garbhaja manuSyonI apekSA e che saMmUrNima manuSyonuM AyuSya jadhanya thI ke utkRSTa thI aMtamuhurta pramANa ja hoya che. manuSya-Ayu-kALa cakranA ArA mujabaH --(1) avasarpiNI no cAra koDAkoDI sAgaropamano suSama suSama nAmano pahelo Aro che. temAM manuSyonuM Ayu traNa palyopama hoya che. -(2) avasarpiNIno bIjo suSamanAmano Aro che. jenuM pramANa traNe koDAkoDI sAgaropama che. temAM manuSyonuM AyuM be palyolama hoya che. --(3) avasarpiNI no trIjo suSama-duSama nAmano Aro -koDAkoDI sAgaropama pramANa vALo che.temAM manuSyonuM AyuM eka palyolama hoya che. --(4) beMtAlIza hajAra varSanyUna koDAkoDI sAgaropama pramANa vALA duSama suSama nAmanA cothA ArAmAM manuSyonuM AyuSya eka koDa pUrva hoya che. pUrvaH-84lAkhane 84 lAkha vaDe guNatAM 70 lAkha 56 hajAra [70,56,000] varSanuM eka pUrva thAya. . tevA eka kroDa pUrva eTale ke sItteralAkha chapana hajAra X 1 karoDa arthAta 70,56,00,00,00,000 [70 lAkha, 56 hajAra karoDa] varSanuM utkRSTa Ayu cothA ArAnA manuSyonuM jANavuM --(5) ekavIsa hajAra varSa pramANanA duSama nAmanA pAMcamA ArAmAM jadhanyAyu aMtamuhurta ane utkRSTa Ayu bahulatAe 130 varSanuM hoya che. (6) ekavIsa hajAra varSa pramANanA duSama duSama nAmanA chaThThA ArAmAM jadhanyAyu aMtamuhurta ane utkRSTa - Ayu 20 varSa nuM hoya che. A rIte avasarpiNI kALamAM eka thI cha ArAnA manuSya nuM AyuSya pramANa [sthiti jaNAvI utsarpiNI kALamAM tenAthI bilakula viparIta sthiti hoya che. 144 -arthAta prathama ArAmAM utkRSTa-manuSyAyu20 varSa, bIjA ArA mAM manuSyanuM utkRSTAyu 130 varSa hoya che. te rIte cha e ArAmAM samajI levuM noMdhaH- A avasarpiNI ke utsarpiNI kALa mujabanuM kALacakra mAtrapAMca bharata ane pAMca airAvata e daza kSetra mAMja hoya che. mATe manuSyonA utkRSTa Ayuno uparokata [traNa palyopama] ghaTatA ghaTatA 20 varSa paryanta no] niyama paNa te daza kSetrone lAgu paDe che. bAkInA varSa kSetro mATe manuSyanA AyuSyanI sthiti nIce mujaba che. OM manuSya Ayu-kSetrane AzrIne. [1] devadhu-uttarakuru- e be kSetramAM sadAkALa avasarpiNI nA prathama suSama suSama ArA sarIkho kALa hoya che.tethI tyAMnA manuSya nuM Ayu traNa palyopama nuM hoya che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 adhyAyaH 3 sUtraH 17 [2] harivarSa-raka e be kSetramAM sadAkALa avasarpiNI nA bIjA suSama ArA sarIkho kALa hoya che. pariNAme tyAMnA manuSya nuM Ayu be palyopamanuM hoya che. [3] hemavata vairAgyavaMta - e be kSetramAM sadAkALa avasarpiNI nA trIjA suSama duSamaArAsarIkho kALa hoya che. pariNAme tyAMnu manuSyanuM Ayu ekapalyopamanuM che. [4] mahAvideha - kSetramAM sadAkALa avasarpiNI nA cothA suSama ArAsarIkho kALa varte che. tethI tyAMnAmanuSyanuM utkRSTa AyuekakoDa pUrvavarSa[eTale ke 70lAkhapaka hajAra karoDa varSa hoya che. [5] 16 aMtara TIpa:- ahIM rahelA yugalika manuSyonuM utkRSTa Ayu palyopamanA asaMkhyAta bhAganuM hoya che. [] bharata- airAvata kSetramAM cha ArAmAM pUrve kahyA mujaba utaratA kramamAM AyuSyanI utkRSTa sthiti hoya che. [8] saMdarbhaH4 Agama saMdarbhaH1. paliovamAu tinniya ukakoseNa viyAhiyA AuThThiI maNuyANaM, aMtomuhurta jahannaye * uta. a.36 gA. 199. 2. maNussANaM bhaMte ke vaIyaM kAlaThThiI paNNatA ? goyamA jahanneNaM aMtomuhurta ukakAseNaM tinnipaliovamAI +prajJA. pa 8 sU. 99 che anyagrantha saMdarbhaH- palyopama-sAgaropamanuM svarUpa:[1] laghukSetra samAsa-gAthA 2 thI 5 tathA 9ra nI vRtti [2] dravya loka prakAza-sarga-1-zloka 71 thI 121 [3] bRhat kSetra samAsa-gAthA-3 -vivecana [4] brahata saMgrahaNI-gAthA-4nuM vivecana - AyuSyaH[1] jIvavicAra gAthA 36,38,mULa tathA vivecana [2] bRhat saMgrahaNI gAthA-313,318 [3] laghukSetra samAsa gAthA-93,101, 102,105,108 mULa tathA vRti. U [9] padya (1) traNa palyopama AyurekhA anubhavamAM sUtrathI tiryaMca bhavamAM teha bhAkhI sarakhe sarakhA mAnathI, aMta muhurta alpa Ayu naratirinA sthANamAM
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 (2) adhyAya trIje sUtrabhAvo kahyA harigita gAnamAM mAnava Ayu sthiti rahI tyAM jadhanya aMta mahurtanI traNa palyopama utkRSTa tyAM avazya Ayu sthiti banI [] [10] niSkarSa A sUtra no niSkarSa sUtraH 18 ne aMte Apela che. adhyAyaH3 sUtraH 18 [] [1] sUtrahetuH- manuSyanA AyuSyanA pramANane jaNAvyA pachI have tiryaMca nA AyuSya pramANane jaNAvavA mATe A sUtra racela che. [] [2]sUtra:mULaH- *ttiyaMyonanInAM 6 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ] [3]sUtraHpRthakaH- tiryak-- yonInAM 6 U [4]sUtrasAra:- tiryaMconI paNa [utkRSTa sthiti traNa palyopama ane jadhanya sthiti aMtamuhUrta nI che.] [] [5] zabdajJAnaHtirthayonInAm-tiryaMc yonIthI utpanna thayelA onI -tiryaMconI 7 -uparokata sUtranI anuvRtti mATe 7 kAra mukelo che. - utkRSTa ane jadhanya Ayu[sthiti] nuM anukarSaNa kare che. [] [6] anuvRti:- nRsthiti parApare tripopamAntamutaeN eTalI anuvRtti ahIM levI. [] [7] abhinavaTIkAH- sUtrakAra maharSie A adhyAyanA prAraMbhanA sUtramAM nArakonA AyuSya pramANa jaNAvyu pUrvasUtramAM manuSya nI Ayusthiti jaNAvI, A sUtramAM tiryaMconI Ayu-sthiti jaNAve che. -tiryaMc yonIthI utpanna thanArA jIvonI paNa utkRSTa sthiti traNa palyopamanI ane jadhanya sthiti aMtamuhUrta pramANa che. -athavA bIjI rIte kahIetoH-- * tiryagyAnijAnAM ca manuSyanI jema tiryaMconI utkRSTa sthiti athAt jIvita kALa traNa palyopama ane jadhanya sthiti-- arthAt ochAmAM ochuM AukhuM-Ayu aMtamuhUrta pramANa ja che. pRthaka sUtra racanAnuM kAraNaH- manuSya ane tiryaMca baMnenuM utkRSTa tathA jadhanya - sUtra3H 17 thI sthiti parApare e pramANeno pATha digaMbara AmnAyamAM che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtraH 18 147 Ayu pramANa samAna ja che chatAM baMne sUtro alaga alaga kema banAvyA haze? A praznanuM samAdhAna sUtrakAra maharSi poteja svopajJa bhASyamAM Ape che. yathAsakrvya doSanI nivRttine mATe baMne sUtro pRthaka racAyo che. -agara jo A rIte baMnesUtro alagana karAyA hota to yathAsaMkhyanAniyamAnusAra * baMne sthitionA be jagyAe bodha thai javAno saMbhava raheta. 1 -vizeSa spaSTa karIe to manuSyonI baMne sthiti traNa palyopamanI ane tiryaMconI baMne sthiti aMtamuhUrtanI thAya tevo anukrama nyAya lAgIne viparita arthathai gayo hota. -jadhanya sthiti ane utkRSTa sthiti e zabdo manuSyone ane tiryaMcone baMnene lAgu paDe te mATe alaga sUtra jarUrI hatuM. athavA bIjA zabdomAM kahIe to manuSya sAthe utkRSTa sthiti ane tiryaMca sAthe jadhanya sthiti evo anukrama nyAya na lAgI jAya te mATe baMne sUtro pRthak pRthak Avazyaka hatA. 2-TIkAkAra maharSijaNAveche ke jo baMnesUtrane eka karI dIdhAota to paNa eniyamAnusAra paNa iSTa arthanuM pratipAdana thai zakyu zveta chatAM e rIte paNa eka sUtra banAvInesvopanna bhASya thakI arthanI spaSTatA na karI tenuM kAraNa kadAca gaSracanA ja mAnavuM rahyuM 3- manuSyo tathA tiryaMconI vibhAgavAra sthiti judI judI che te darzAvavA paNa sUtra alaga hoi zake. * tiryagyoni : pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyAH - pRthivi, ap, tejas, vAyu, vanaspati, beindriya, teindriya, caturindriya [keTalAMka] paMcendriya e sarve tiryaMc yonithI utpanna thatA tiryaMca jIvonI gaNanAmAM Ave che. mATe A jIvonuM utpatti sthAna tiryaMga-yoni kahevAya -tirthaga-yoni eTale tiryaMconI yoni. -tiryaMca gati nAma karmanA udayathI jayAM janma prApta thAya te tiryaMcayoni - tiryaMca yonimAM utpanna thayelA jIvo te ''tiryagyoni jazna - * tiryayoni zabda thI kayA jIvo levA ? tatvArtha sUtrakAra svayaM, adhyAyaH4 nA sUtraH28mAM jaNAve che ke -''Jaupatio manuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH " - - aupapAtika [eTale deva ane nAraka] tathA manuSya sivAyanA bAkInA ne tirthaMyoni kahevAya che. ahIMHzeSA: "bAkInA" je kahyuM tenAthI kayA jIva levA? tiyaMgyonimAM janmelA jIvonA mukhya traNa bheda kahyA che. [1]ekendriya [2]vikalendriya [3] paMcendriya
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -vistArathI bheda joIe to - [1] ekendriya nA pAMca bhedo - pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya,vanaspatikAya -vanaspatikAyamAM paNa sAdhAraNa ane pratyeka evA be bheda [2]vikasendriya nA traNa bhedaHbendriya, Indriya, caurindriya [3] paMcendriya tiryaMcanA pAMca bheda (1) matsya (2) uraga (3) parisarpa (4) pali (5) catuSpada -jene mATe jIva vicArAdi prakaraNa grantho-jaLacara, ura parisarpa, bhuja parisarpa, khecara ane catuSpada evA pAMca bheda jaNAve che. ja sthitinA be bheda - jIvonI sthiti be prakAre hoya che. (1) bhavasthiti (2) kAyasthiti -manuSya ane tiryacanI je traNa palyopama sthiti joi te vAta bhavasthiti ne AzrIne karavAmAM AvI hatI. ahIM bhASyakAra maharSi manuSya ane tiryaMca e baMnenIbhava sthiti tathA kAyasthiti baMnene jaNAve che. [1]bhavasthiti :- vartamAna bhavanA AyuSyanI sthiti te bhavasthiti manuSya ke tiryaMca mAM koIpaNa eka janma thAya to je janma- maLela hoya temAM jadhanya athavA utkRSTa jeTalA samaya jIvI zakAya che. tene bhavasthiti kahe che. - jema ke manuSyanuM jadhanya Ayu aMtamuhUrta ane utkRSTa Ayu traNa palyopamanuM che. [2]kAyasthiti - teja bhavamAM punaHpunaH niraMtara utpati nokALa je jAtimAM eka vakhata janma maLela hoya, tyAMthI bIjI koIpaNa jAtimAM vacce janma grahaNa karyA sivAya teja jAtimAM vAraMvAra utpanna thavuM ke janma pAmavo tene kAyasthiti kahe che. - jema ke manuSya mRtyu pAmIne manuSya jAtimAM lAgalagATa sAta athavA ATha vakhata janma dhAraNa karI zake paNa tyAra pachI avazya manuSya jAti sivAya bIjI jAtimAM ja janma dhAraNa kare [sivAya ke mokSe jAya] ja tiryajIvonI bhavasthiti - tiryaMconA upara kahyA mujaba aneka bhedo che. temaja teonI bhavasthiti ane kAyasthiti paNa bhinna bhinna che. tethI savistara varNana Avazyaka che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH 3 sUtra: 18 149 utkRSTa sthiti -sUkSma nigoda attamuhUrta -pRthvIkAya-oghathI 22000 varSa -komaLa pRthvI 1000 varSa -kumArI mATI/zudhdha pRthvI 12000 varSa -sikatA athavA retI rUpa pRthvI 14000 varSa -manaHzila-pRthvI | 1000 varSa -gAMgaDA jevI pRthvI 18000 varSa nakkara pattharakhara pRthvI 22000 varSa -apakAya/jaLakAyaH 7000 varSa -teukAya/tejas ke agnikAya 3 ahorAtri -vAyukAya 3000varSa -pratyeka vanaspatikAya 10000 varSa -sAdhAraNa vanaspatikAya aMtamuhurta -be-indriya 12-varSa -traNa Indriya 49 divasa -cAra indriya mAsa paMcendriya jIvoH-be prakAre (1) saMmUrNima (2) garbhaja saMmUrNima paMcendriya - (1) jaLacara/masya 1kroDapUrva (2) uraparisarSa/uraga pa3000 varSa (3) bhujaparisarpaparisarpa 42000 varSa (4) khecara/pakSI 72000 varSa (5) catuSpada 84000 varSa garbhaja-paMcendriya (1) jaLacara/masya 1kroDapUrva (2) uraparisarpa/uraga 1kroDapUrva (3) bhujaparisarpaparisarpa 1kroDaparva (4) khecara/pakSI palyolmano asaMkhyAtamo bhAga (5) catuSpada 3 palyopama
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15O tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA noMdha-ghathI tiryaMconI utkRSTabhava sthiti traNa palyolma kahIche. uparokata cArTa jotA jaNAze ke ekamAtra catuSpada garbhajatici paMcendriya sivAya koI tirthInI utkRSTa bhava sthiti traNa palyolma nI che nahIM. ja tirthI jIvonI kAyasthitisUkSma nigodakAya sthiti traNa prakAre che. (1) anAdi anaMta (2) anAdi sAMta (3) sAdi sAMta (1) jeo kadI anAdi sUkSma nigoda mAMthI nIkaLyA nathI ane nIkaLavAnA paNa nathI temanI kAyasthiti-anAdi anaMta [AvA jIvo anaMta pula parAvartana te ja sthitimAM rahe che.] loka prakAza-sarga4 zloka mAM jAti bhavyo mATe lakhe che sAmaggiabhAvAo vavahAriyarAsiappavesAo bhavvAvi te aNaMtA je siddhasuhaM na pAvaMti * sAmagrInA abhAve jemano vyavahAradimAM praveza thayo nathI tevA anaMtA bhavyo mokSa sukha pAmaze nahIM mATe anAdi anaMta -jeo sUkSmanigodamAMthI kayAreyabahAra AvyA nathI paraMtu bhaviSyamAMnIkaLavAnA che tevAnI kAya sthiti -anAdi sAMta [AvA jIvonI sthiti paNa anaMta pula parAvartana kahI che.] -vyavahAra rAzine anubhavine pharI jeo nigodamAM jAya che teonI kAya sthiti [AvA jIvonI sthiti asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI che.] bAdara pRthvI kAyA bAdara akAya bAdara teukAya bAdara vayukAya pratyeka vanaspatikAya sAdhAraNa vanaspatikAya be indriya traNa indriya cAraIndriya kAya sthiti asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI saMkhyAta hajAravarSa saMkhyAta hajAravarSa saMkhyAta hajAravarSa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 paMcendriya tiryaMca-saMmUchita tathA garbhaja baMne(1) jaLacaramasya sAta ke ATha bhava (2) uraparisarpa sAta ke ATha bhava (3) bhujaparisarpa sAta ke ATha bhava (4) khecara sAta ke ATha bhava (5) catuSpada sAta ke ATha bhava -garbhaja ke saMmUrNima manuSyonI utkRSTa kAya sthiti sAta ke ATha bhava noMdhaH- (1) manuSyo tathA tiryaMco ne utkRSTa sthiti sAta bhavanI hoya che. jo kadI saLaMga AThamo bhava tiryaMca ke manuSyano dhAraNakAre te avazya yugalika ja thAya - pachI niyamA devagatimAM jAya [noMdha -2 yugalika tiryaMco tarIke catuSpada ane khecaro e be ja hoya che. mATe te benI apekSAe ja tiryaMconA ATha bhavanI gaNanA karavI bAkInA tiryaMcone sAta bhava ja utkRSTa kAya sthiti hoya [noMdhaH-3] ahIM je kAya sthitinuM varNana karyuM te o - sAmAnyathI che pratyeka jIvonI kAya sthitinuM vizeSa varNana dravya lokaprakAza nA sarga-4,5,6,7 "kAya sthiti'' vibhAgamAM jovuM jadhanya kAya sthiti badhAMja manuSya ke tiryaMconI aMtamurhata kahI che U [8] saMdarbhaH-Agama saMdarbha (1) mevatiya vaDapuya gayera thaxyara viDiya tirivuM joNiyANaM...jahaNNeNaM antomuhutaM ukakoseI tiNNi paliovamAI * prajJA pa. 8 tiryagAdhikAre sU. 98/25 A sUtrapAThaprajJApanAmAM khAsa jovo. sUtra98nA peTA 1 thI 53 sUtramAM tiryaMco yoninA AyunuM suMdara varNana che. (2) paliovamAI tinnau ukakoseNa viyAhiyA __ AuThiI 'thalayarANaM' antomuhutaM jahanniyA * uta.a.36-gA.184 U [9] padhaH(1) pUrvasUtra 17 mAM padya apAI gayuM che. (2) tiryaMco mAnava AyusthatinA bhavane kAya be bheda gaNyA jIve tyAM bhavajANo vAraMvAra janma tyAM kAya dazA. [10] niSkarSa-sUtra 17 ane 18manuSya tathA tiryaMconI sthitine jaNAve che.utkRSTa sAta-ATha bhavamanuSya paNuM maLavAnuM che. mokSa prAptI paNa manuSyanAAsAta je kara -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bhavamAM puruSArtha thakI kayAreka paNa thavAnI saMbhAvanA che to durlabha evA manuSya paNAne pAmIne zIghra mokSa mATenI sAdhanA karavI joie vaLI jo nigoda ke ekendrimAM gayAto asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI paNa te kAyamAM nIkaLI jaze pharI manuSya bhavane meLavavA mahenata AdaravI paDaze. AvI anaMta kALanI mahenata pachI thayela manuSyabhavamAM paNa prakRSTapranyathI maLela palyopamanA AyuSya vALA jIva ne te bhavamAM kadI mokSa thato nathI tevAta samajI vizeSa punya upArjana ka2vA karatA vizeSa karmanirjarAnA lakSa pUrvaka cothA ArAmAM ke cothA cArAnA bhAva vartatA hoya tevA videha kSetramAM manuSyapaNuM pAmI madhyama bhavasthiti dhAraNa karI kevala mokSa mATeja puruSArtha karavo. adhyAya trIjo samApta tattvArthAdhigama sUtra- adhyAyaH3 nI muni dIparatnasAgare karela abhinavaTIkA samApta
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 153 pariziSTaH 1 sUtrAnukrama is in x swi 1. ratnazarkarAvAlukApadhUmatamo mahAtama:prabhA bhumayo dhanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptADadhodha:pRthutarAH tAsu narakAH 3. nityA'zumataralezyApariNAmadehavedanAvikriyA: 4. parasparodIrita duHkhA 5. | saMkliSThA'surodIritaduHkhAzca prAkcaturthyAH | teSvekatrisaptadazadvAviMzatitrayastriMt sAgaropamAH satvAnAM parAsthiti: 7. jambUdvipalavaNAdayaHzubhanAmAno dvIpasamudrAH 8. dviiirvaSkAmbha:pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH 9. tanmadhye merunAbhirvRto yojanazatasahasraviSkammo jambUdvipaH 10 tatra bharatahaimavataharivideharamyakhairaNyavatairAvatavarSA kSetrANi 11. tadvibhAjina:pUrvAparAyatAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSagharaparvatA: 12. dvirdhAtakI khaNDe 13. puSkarArdhe ca 14. prAga mAnuSottarAn manuSyaH 15. AryAmlizazca 16. bharatairAvatavidehA:karmabhUmayo'nyatradevakurUttarakurUmyaH 17. nRsthiti parApare tripalyopamAntarmuhUrte 18. tiryagyonInAM ca 146
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTaH 2 sakArAdi sUtrAnukrama mA ki AryA mlizaca jambUdvipalavaNAdayaH zubhanAmano dvIpasamudrAH tatrabharatahaimavataharivideharamyakharaNyavaMtairAvata varSA kSetrANi tadvibhAjinaHpUrvAparAyatA himavanniSadhanIlurukmizikhariNo | varSagharaparvatAH tanmadhye merunAbhivRto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH tAsu narakAH tiryagyonInAM ca teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzata . sAgaropamAH satvAnAM parAsthitiH dviiivaSkammA: pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH dvirdhAtakI khaNDe nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyA: nRsthiti parApare tripalyopamAntarmuhUrte parasparodIrita duHkhAH puSkarArdhe ca prAgmAnuSottarAnmanuSyAH bharatairAvatavidehA: karmabhUmayo'nyatradevakuruttarakurUbhyaH ratnazarkarAvAlukA paGkadhUmatamomahAtama:prabhA bhumayo dhanAmbuvAtAkAza pratiSThA:sappatAdhodha:pRthutarA: saMkliSThA':surodIrita duHkhAzva prAkcaturthyAH 10. 11. rdx vom2 >> .:. ~ 14. 15. 16. 17.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 pariziSTa:3 pariziSTaH 3 zvetAmbara digambarapATha bheda sUtrAGka zvetAmbara sUtrapAThaH sUtrAGka digambarasUtrapAThaH 1. ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamo1. ratnazarkarAvAlukApakadhUmatamo mahAtama:prabhA bhumayo dhanAmbuvAtAkAza mahAtama:prabhA bhumayo dhanAmbuvAtAkAza pratiSThA:saptA'dhodha:pRthutarA: pratiSThA: saptA'dhodhaH 2. tAsu narakAH 2. tAsu triMzatpaJcaviMzatipaJca dazadaza vipaJcAnakanarakazatasahasrANi paJca caiva yathAkramama 3. nityAzubhatara lezyA. |3. nArakA nityAzubhatara lezyA. 5. saMkliSThA'surodIrita duHkhAzca 5. saMkliSThA'surodIrita du:khAzca prAk prAk caturthyAH / caturyaH 7. jambUdvipalavaNAdayoHzubhanAmAno 7. jambUdvipalavaNodAdayaHzubhanAmAno dvIpasamudrAH dvIpasamudrAH 10. tavamaratahaimavataharivideharamyaka. 10. bharatahaimavataharivideharamyak. sUtraM na vidhate 12 hemArjunatapanIyavaiDuryarajatahemamayA: * sUtraM na vidhate 13 maNivicitrapAuiparimUleca tulyavistArA: * sUtraM na vidyate 14 padma pamahApadmatigiccha kesarimahApuNDarIka puNDarIkA hRdAsteSAmupari * sUtraM na vidyate 15. prathamAyo janasahasrAyAmastadUrdhva viSkambho dAH * sUtraM na vidhate sUtraM na vidhate * sUtraM na vidhate * sUtraM na vidhate Si Si Si Si Si Si * sUtraM na vidhate 16. dazayojanAvagAha: 17. tanmadhye yojanaM puSkaram / 18, tad dviguNadviguNA hUMdA:puSkarANi ca 19 tannivAsinyo devya zrIhIdhRtibudhdhilakSmyaH palyopamasthitayaHsasAmAnika pariSatkA: 20 gaGgasindhurohidohitAsyAharidhdharikantA sItodAnArInarakAntAsuvarNarUpyakulAraktA raktodA:saritastanmadhyagA: dvayordvayo:pUrvA:pUrvagAH zeSAstaparagAH 23. caturdazanadIsahasra parivRtAgaGgA sindhvAdayonadha: sUtraM na vidyate * sUtraM na vidhate * sUtraM na vidhate
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 sUtrAGka | zvetAmbara sUtrapAThaH sUtraM na vidha ////// 17. 18. sUtraM na vidhate sUtraM na vidhate sUtraM na vidha sUtraM na vidha sUtraM na vidhate sUtraM na vidhate sUtraM na vidhate sUtraM na vidha | nRsthiti parApare tripalyopamA tiryagyonInAJca tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA digambarasUtrapAThaH sUtrAGka 24. | bharata: SaDviMzati paJcayojana zatavistAraH SaTcaikona viMzAti bhAgA yojanasya 25. tad dviguNadiguNa vistArA varSadhara videhAntA: 26. utarAdakSiNA tulyAH 27. bharatairAvatayovRdhdhihAsau SaT samayAbhya mutsarpiNyavasarpiNIbhyAm 28. tAmyAmaparA bhUmiyo 'vasthitAH 29. | eka dvi tripalyopamasthitayo haimavatakahArivarSakadaiva kuruvakA: 30. tathorA 31. | videheSu saGkhyeyakAlA : 32. | bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navatizata bhAga 38. nRsthiti parAvare tripalyopamA 39. | tiryagyonIjAnAJca zvetAmbara digambara pAThabheda spaSTIkaraNa : [1] sUtra: 1 bhAM pRthutarA: zabdapATha higabhramAM nathI [2] sUtraH 2 mAM digambara AmnAyamAM narakAvAsanI saMkhyA jaNAvI che. [3] sUtraH 3 nArakA zabdapATha higambaramA vadhAre muDela che [4] sUtra: 5 higambhara AmnAyamAM nara5 bhATe prAkcaturthyAH ne mahala che. [4] sUtraH 7 higaMjara sAmAnyamAM lavaNa ne sthAne lavaNoda che. [5] sUtra: 10 tatra zabda higaMjara mAM nathI. [7] digambara AmnAya mujabanA sUtraH 12 thI 32 zvetAmbara paraMparAmAM nathI [8] sUtra : 17 bhAM parApare ne sthAne higaMjara bhAM parAvare che. [C] sUtra: 18 yonInAJca ne pahale higabhramAM yonIjAnAJca che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa: 4 157 133 | 18 pada pariziSTaH 4- AgamasaMdarbha: tatvArtha saMdarbha tatvArtha saMdarbha | pRSTha sUtra sutra (1) zrI sthAnAMga sUtramAM saMdarbha (5) zrI prajJApanA sUtranA saMdarbha 3/1/132-1 padaH 2-phU-42 7-555 pada 2-phU:42 11 s-para2-3 padaDara-lUM-942 23/02 padaH1-TU-37. 126 13 2/293 110 16 padaH1-TU-37 ahIM prathama aMka sthAna nideza pada:4---- 99-1 145 kare che, bIjo-udezone, trIjo sUtrakramane pada:4-- 98-25 151 cotho peTA sUtrano sUcaka che. (2) zrI bhagavatI sUtranA saMdarbha (6) zrI jaMbUdvIpa prajJaptinA saMdarbha 5- 3/2/142-4 | 39 : 9 1.1 r 3 prathama aMka zatakano, bajo udezAno, trIjo | 9 34 phU 104 sUtrano sUcaka che. | 11 3.1 sU 15 (3) zrI prazna vyAkaraNasUtranA saMdarbha: (7) zrI utarArAdhyayananA saMdarbha: 4- e. 1 13 31 6 X. 36 gA. 161 thI 167 17 . 36 gA. 199 (4) zrI jIvAjIvAbhigama sutranA saMdarbha 18 . 36 gA. 184 151 2/167-2 A adhyAyamAM uparokata sAta 2/1/71 AgamonA saMdarbha sthAno nI 3-95-10 mAhitI meLavI zakAI che. 3/2/142-4 aMga sUtra 3 - sthAnAMga 3/2-189 5 bhagavatI 32/123 10prakhavyAkaraNa 3/ra/154-1 upAMgasUtra -3 jIvAjIvAbhigama 14 3/ra/178-3 4 prajJApanA prathama aMka pratipatino che,bIjo udezAno 7 jaMbUdIpaprajJapti trIjo sUtrano, cothA peTA sUtra sUtrakara mULa sUtraH utarAdhyayana 145
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTaH5 saMdarbha sUci kama saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. 1. tattvArthAdhigama sUtram - prathamobhAga zrI siddhasena gaNijI 2. tattvArthAdhigama sUtram dvitIyobhAga zrI siddhasena gaNijI 3. tattvArthasUtram zrI haribhadra sUrijI 4. sabhASyatatvArthAdhigamasUtrANi (saTIppaNa) zrI motIlAla lAdhAjI 5. samAgatatAthamisUtra (bhASAnuvA) zrI khUbacandrajI 5. tattvArthAdhigama sUtra (bhASya tarkAnusAriNI bhA.1) zrI yazovijayajI 7. tattvArtha sUtra zrI sukhalAlajI 8. tattvArthAdhigama sUtra zrI rAjazekhara vijayajI 9. tattvArthAdhigama sUtra zrI zAMtilAla kezavalAla 10. tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.1 zrI prabhudAsa becaradAsa 11. tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.2 zrI prabhudAsa becaradAsa 12. tattvArthAdhigama sUtra rahasyArtha zrI zreyaskara maMDaLa 13. tattvArthAdhigama sUtra hindI anuvAda zrI lAbhasAgarajI gaNi 14. tattvArthAdhigama sUtra padyAnuvAda zrI rAmavijayajI. 15. tattvArtha sUtra padyAnuvAda zrI saMta bAlajI 16. tattvArtha praznottara dIpikA bhAga-1 zrI zaMkaralAla kApaDIyA 17. tevA varti rAnavarti7) zrI akalaGka deva 18. dvArtha vArniva rIjhavartira) zrI akalaGka deva 19. tattvArtha vArtiora: ra3pa tha6 zrI vidyAnanda svAmIjI 20. tasvArtha vRti zrI zrRta sAgarajI 21. dvArtha sUtra puravavodhivRtti zrI bhASkara nandijI 22. (vArtha sAra zrI amRta candra sUrijI 23. sarvArtha siddhi zrI pUjyapAda svAmIjI 24. 35rtha prazi zrI sadAsukhadAsajI 25. tattvArtha sUtra/mokSazAstra zrI rAmajI vakIla 2. tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno zrI dIparatna sAgara 27. tattvArtha pariziSTa zrI sAgarAnaMda sUrijI 28. tatvArthasUtra #g tanmanirNaya zrI sAgarAnaMda sUrijI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH 5 159 krama saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI ratnaprabhAcArya zrI malliSeNazRTi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI zAMti sUrijI 29. Dravya praveza 30. kSetra lokaprakAza 31. I MIT 3ra. mAva chochAza 33. naya karNikA u4. pramANanaya - ratnAvatArikA TIkA 35. syAdvA majhArI 36. vizeSAvazya sUtra mA I-2-2 37. vRdata kSetra samApta 38. bRhat saGgamahaNI 39. vukSetra samAsa 40. jIva vicAra 41. navatattva prakaraNa sAthe 42. navatatva sAhityasaMprada 43. daMDaka prakaraNa 44. jaMbUdvIpa saMgrahaNI 45. jaMbUdvIpa samAsa pUjA prakaraNa 46. prazamarati prakaraNa 47. pratikramaNa sUtra abhinavaTIkA bhAga 1thI 3 48, paMca saMgraha 49. paMca vastu 50. zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRti 51. karmagrantha 1thIpa para. pAlikasUtravRti tathA zramaNa sUtravRti 53. yoga zAstra 54. dharmaratna prakaraNa 55. mathAna rAgendra voza T. 2-7 56. manjavita saiddhAMnti zabdoSa -1 57. mAthA sudhAsiMdhu - 45 gAma pUruM zrI udayavijayajI gaNi zrI gajasAra munijI zrI haribhadra sUrijI zrI umAsvAtijI zrI umAsvAtijI zrI dhIrajalAla TokarazI zrI candra mahattarAcArya zrI haribhadra sUrijI zrI ratna zekhara sUrijI zrI devendra sUrijI zrI hemacaMdrAcAryajI zrI devendrasUrijI zrI rAjendrasUrijI zrI sAgaranaMdasUrijI zrI jinendra sUrijI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pUjaya munirAja zrI sudharma sAgarajI jemanA AjJA ane AzIrvAda pUrvaka A tattvArthAdhigama sUtranI abhinavaTIkAnuM kArya AraMbhAyu- AgaLa dhapyu ane nirvighne parIpUrNatAne pAmyuM. evA pUjaya guruvaryazrIne koTI koTI vaMdanA abhinava zruta prakAzana
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] amArA prakAzano [1] abhinava hema laghuprakriyA - 1 saptAGga vivaraNam [2] abhinava hema laghuprakriyA - 2 saptAGga vivaraNam [3] abhinava hema laghuprakriyA- 3 saptAGga vivaraNam [4] abhinava hema, laghuprakriyA-4 saptAGga vivaraNam [5] kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA [7] caityavanda saGgraha - tIrtha jina vizeSa [8] caityavandana covizI [1]zatrugdhaya mati (AvRtti-ro) [20]abhinava jaina panvAna 2046. [11]abhinava upadeza prAsAda-1 zrAvaka kartavya-1thI 11 [12]abhinava upadezaprAsAda-2 zrAvaka kartavya-12 thI 15 [13]abhinava upadeza prAsAda-3 zrAvaka kartavya-16thI 36 [14]navapada-zrIpAla [-zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe] [15]samAdhimaraNa [16]caityaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha] [17]tattvArthasUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18]tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19]sidhdhAcalano sAthI (AvRtti-be) [20]caityaparipATI [21]amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekaTarI [22]zatruMjaya bhakita (AvRtti-be) [23]zrI navakAra maMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24]zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25]zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo-[AvRtti-cAra] [26]abhinava jaina paMcAga-2042 [27]zrI jJAnapada pUjA [28]aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharmavidhi [29]zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti-2] [30]vItarAga stuti saMcaya [1151-bhAvavAhI stutio]
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2]. - bha ba ja [31](pUjaya AgamodhdhArakasamudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo [32]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[33]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[34]tattvArthAdhigamasUtra abhinavaTIkA -adhyAya[35]tattvArthAdhigamasUtraabhinavaTIkA -adhyAya[36]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[37]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[38]tattvArthAdhigamasUtra abhinavaTIkA -adhyAya[39]tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -adhyAya[40]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[41]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA -adhyAya 2 1 0 1 c 2 pustaka saMbaMdhi patra saMparka pUjaya munirAja zrI sudharmasAgarajI ma.sA. pUjaya munizrI dIparatnasAgarajI zrI abhinava zruta prakAzana abhinava zrutaprakAzana zaileSa kumAra ramaNalAla ghIyA mahetA pra.je. sI-8 vRndAvanavihAra phaleTsa phona- [0]78663 [R] 78830 ravikiraNa sosAyaTI pAse jesaMga nivAsa, pradhAnaDAkaghara pAchaLa vAsaNA-amadAvAda-7 jAmanagara-361001 - khAsa sucanA - kare che patrapUjaya mahArAja sAhebanA nAme ja karavo gRhasthanA nAme kArAyela patravyavahAranA koI pratyuttara Apane maLaze nahIM uparokata baMne sthaLe koIe rUbarU javuM nahIM
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3 -dravya sahAyakoHzrI vizAzrImALI tapagaccha jJAti pAThazALA jAmanagara (zrI prabhulAla saMgharAja zAha smAraka TrasTa ha.bhAnubhAI dozI) uparokata baMne mRta jJAnapremI dravya sahAyakonI sahRdayI madadathI A kArya AraMbhAyuM UaprItama vaiyAvaccIsva.pU.sAdhvIzrImalayAzrIjI praziSyAsA.zrIbhavyAnaMdazrIjI nAziSyA mUdubhASIsA zrIpUrNaprajJAzrIjI preraNAthI tapasvInIsA.kalpaprajJazrIjI tathA sA. pUrNanaMditAzrIjI nA bhadUtapa temaja sA.bhavyajJAzrIjI nA 500 AyaMbila upara nigoda nivAraNa tapanI anumodanArthe- sva.suzrAvikA metA mukatAbena navalacaMda amaracaMda kAmadAra-jAmanagaravALA 0 pa.pU.viduSI sAdhvIzrI bhavyAnaMda zrIjInA vinita ziSyA sA. zrI pUrNaprajJAzrIjI nA ziSyA vicakSaNa sA.pUrNadarzitAzrIjI nA pa00AyaMbila nimitte tapasvInI sA pUrNa naMditA zrIjInA upadezathI jInana bhaMvarabhAi jaina-ha bI.sI.jaina janatA phezana kornara-thANA pa.pU.sarala svabhAvI sAdhvI zrI hasamukhazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. kanaka prabhAzrIjI ma. nA vyavahAra dakSa sAdhvI zrImati guNAzrIjI nA milanasAra ziSyA sA. jIjJarasAzrIjI ma.nI preraNAthI-koraDIyA lavacaMdabhAI phulacaMdabhAi-muMbaI J jAmanagaravALA nIDara vakatA zrI heta zrIjI ma.nA praziSyA bhadrika pariNAmI sA. lAvaNyazrIjI ma. nA sadupadezathI -morArabAga sAtakSetramAMnA jJAna kSetranI upajamAMthI A saraLa svabhAvI sAdhvI zrI nirajAzrIjI nA saMyama jIvananI anumodanArthe sudI tapasvIdaivIkRpA prApta sA. mokSajJAzrIjInI preraNAthI eka gRhastha U supayukata sva.sA. zrI nirunAzrIjI ma. nA tapasvIratnAsA zrI mokSajJAzrIjI nA * zreNItapanI anumodanArthe eka gRhastha, haste surezabhAI,muMbaI 0 ratnatraya ArAdhakAsAdhvI zrI mokSajJAzrIjI nA tapomaya-saMyama jIvananA 23mAM varSamAM maMgala praveza prasaMge-Thakkara nemacaMda otamacaMda bALAgoLI vALA parivAra
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] ( 3 varSItapa Adi aneka tapa ArAdhakAsA.nirajAzrIjInA ziSyA viduSI sA. viditaratnAzrIjInI preraNAthI nitAbena harasukhabhAIvArIA,porabaMdara ArAdhanamaya kALadharma prAptA sva.sA.mAzrIjI nA smaraNArthe tArAbena, bAbulAla gIradharalAla jhaverI jAmanagaravALA hAla-muMbaI vyavahAra kuzaLa sva.sA.nirajAzrIjInA bhadrika pariNAmI ziSyA sA. zrI bhavyaprajJAzrIjInA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI[ku.jayotsanAbahenanI dIkSA nimitte tapasvI ratnA sA. kalpitAzrIjI nI preraNAthI AdarIyA vALA zAha - mAlajIbhAI saubhAgyacaMda taraphathI UprazAMta mUrtisva.sAdhvI zrInirujAzrIjInA ziSyA saMyamAnurAgI sA.kalpitAzrIjI nI preraNA thI, saumyamUrti sA. bhavyaprajJAzrIjI nA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI jiyotsanAbahena) nIdIkSA nimitte Ara.ke.enTaraprAijha,496 kAlabAdevI roDa,kRSNanivAsa muMbaI-2 pa.pU.yoganiSTha A deva zrImad budhdhisAgara sUrIzvarajI ma. nA samudAvartI vyavahAra vicakSaNA sA.pramodazrIjI ma.nA vardhamAna taponiSThA sA.rAjendrazrIjI nI preraNAthI U dozI caMdanabena dharamadAsa trIkamadAsa, jAmanagara nivAsI hAla muMbaI 0 a.sau.reNukAbena rAjenabhAI metAha.bijala-malaya 0 zrI vastAbhAbhA parivAranA suzrAvaka tulazIdAsa jhaveracaMda zeTha parivAra taraphathI - haste pannAbena TI. zeTha 0 sva.hematalAla viThalajInA smaraNArthe-prabhAbena taraphathI 0 metA prItamalAla harajIvabhAI taraphathI mAtuzrI vAlIbahena, dharmapatnI caMdana bahena, ane putravadhu bhAratI bahenanA smaraNArthe 0 harSidAbahena bharatabhAI mahetA hacaitAlI U eka sugravikAbahena hahinA 0 sva.lIlAdharabhAI motIcaMdasolANInA AtmazreyArthe Do.je.ela.solANI
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] 0 ekagRhasthaha. nagInadAsa A a.sau.sva.kasuMbA bahenanA AtmazreyArthe ha.pratApa bhAI 0 mahetA sukhalAla amRtalAla a.sau suzrAvikA puSpAbahena zazIkAntabhAI sutarIyA 0 a.sau.dhIrajabenanA varSItapa nimitte zrI dhIrajalAla cunIlAla kuMDalIyA 0 suzrAvaka zrI jeThAlAla vrajalAla mahetA 0 a.sau.kIrtIdAbahena DI.koThArI 0 zrI tArAcaMda popaTalAla solANI ha.anilabhAI,dhinezabhAi, bipInabhAI 0 jaina darzana upAsaka saMgha jAmanagara U vorAdurlabhajI kAlidAsa D sumitA ketanakumAra zAhatathA AzAbenaDI. mahetA kasumunI suzrAvikAbaheno hanagInabhAI bhANavaDavALA A dinezacaMdrakAMtilAla lakSmIcaMda Thakakara. zreyAMsadinezacaMdra
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha noMdha krama tArIkha saMdarbhamAM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama tArIkha [7] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha noMdha saMdarbha
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha krama tArIkha noMdha saMdarbha
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In t ona -: tatvArthobhigama savya abhinavaTIkA davya sahAyaka :zrI vizAzrImALI tapagaccha jJAti pAThazALA jAmanagara, tathA zrI jaina saMgha, jAmanaga2no samyapha zrutAnurAgI zrAvakagaNa For Private Persone abhinava zuta prakAzanI - 34 n ly