Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrAvaka kavi manasukhalAla DaoN. kavina zAha 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla lekhaka DaoN. kavina zAha jenAthI tattvanuM jJAna thaI zake; cittano nirodha sAdhI zakAya tathA AtmA vizuddha bane che ene jinazAsanamAM jJAna kahe che. zrI samasutta, zloka para (anuvAda) prakAzaka kusuma ke. zAha aSTamaMgala epArTamenTa, 3/1, mANekazA, bIlI cAra rastA, bIlImorA-396321 2010_03
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shravak Kavi Mansukhlal - Life and Works of Shravak Kavi Mansukhlal by Dr. Kavin Shah lekhaka : DaoN. kavina zAha prathama AvRtti : I.sa. 1999; saM. 2055, Aso suda 1 nakala : 500 kiMmata : rU. 30-00 prakAzaka : prAptisthAna kusuma ke. zAha aSTamaMgala epArTamenTa, 3/1, mANekazA, bIlI cAra rastA, bIlImorA-396321 TAipaseTiMga : pharsTa pejara 303, "vedAMta', 7, kalpanA kaoNlonI, myuni. mArkeTanI pAchaLa, navaraMgapurA, amadAvAda-380009 phona : 643 11 34 mudraka : vijaya ophaseTa ajaya esTeTa, dUdhezvara, amadAvAda-380004 prakAzanaAyojana : girIza jesalapurA 13, tejapAla sosAyaTI, phatahanagara, pAlaDI, amadAvAda-380007 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa.... ma.... "... Na mAtRdevobhava pitRdevo bhava pU. mAtA-pitAnuM vAtsalya, AzIrvAda ane mAnavIya guNonA saMskArasiMcananI puNya smRtimAM pU. mAtuzrI pradhAnabahena ane pU. pitAzrI mANekalAlanA caraNakamaLamAM sAdara samarpaNa. 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAphikathana zrI vizAnImA jaina jJAtibaMdhuo godharA, vejalapura, luNAvADA, kapaDavaNaja, mahudhA, cuNela, vIrapura, dAhoda arthAtu paMcamahAla ane kheDA jillAmAM sthAyI thayelA che. tyArapachI vepAra-dhaMdhA ane nokarIne kAraNe ghaNI moTI saMkhyAmAM sthaLAMtara thatAM amadAvAda, vaDodarA, surata ane muMbaImAM loko sthAyI thayA che. vizAnImA jaina jJAtinA vepAradhaMdhAmAM siddhi meLavIne bhautika rIte samRddha thanAra jJAtijanonI saMkhyA moTI che. paNa adhyAtmakSetramAM samRddhi prApta karanAra jJAtijano ati alpa saMkhyAmAM che. vepArI varganA jJAtijanomAM dhArmika abhyAsa ane jJAna prApta karelA baMdhuo ghaNA che. paNa prApta karelA jJAnane sarvasAdhAraNa janatA sudhI pahoMcADavA mATe sarjaka tarIke siddhi meLavanAra alpa che. temAMya paMcamahAla jillAnA godharA nagaranA vizAnImAM jJAtinA kohInUra hIrA samAna tejasvI, jJAnamArganA upAsaka, zrutajJAnapremI ne kavi tarIke sthAna prApta karanAra "manasukhalAla" sarvaprathama che. adhyAtmavAdanA vArasAnuM Acamana karAvavA mATe godharAnA nararatna zrI amRtalAla mahAsukha pArekha ke jeozrI zrImad rAjacaMdranA uccakoTinA anuyAyI hatA. teo rAjacaMdranI vicAradhArAne sAkSAt jIvanamAM AcaraNa - pravacana ne vArtAlApa dvArA AtmasAt karIne rAjacaMdramaya banI gayA hatA. emanI nasenasamAM zrImadbhA sAtvika vicArono pravAha vaheto hato. samagra jIvana adhyAtmavAdane samarpaNa karIne godharAnuM gaurava vadhAryuM che. A gauravane cAra cAMda lagAvanAra ke maMdira para kaLaza caDhAvavAnuM pavitra kArya karanAra jo koI hoya to te manasukhalAla che. arvAcIna samayanA jJAtibaMdhuone manasukhalAlanuM nAma zravaNa karyAnuM smaraNa hoya, bAkI emanA bharapUra tattvajJAnathI UbharAtA adhyAtmavAdanA kImatI graMthonI mAhitI bhAgye ja haze. prastuta pustakamAM kavi manasukhalAlanA tattvadarzI vicArono emanA graMthone AdhAre paricaya karAvavAno namra prayAsa karyo che. "uMbara mUkIne DuMgara pUjavA jaIe" te pahelAM ApaNe jJAtinA kavi vize paricaya meLavIne ApaNI jAtane dhanya mAnavAno avasara cUkI 2010_03
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaIe nahi teno khyAla rAkhavo joIe. vyavahArajIvanamAM game teTalI siddhi meLavIe to te A janma pUratI ja che. jyAre zrutajJAnanI prApti, AtmasvarUpano paricaya karAve tevA graMthonuM jJAna e to bhavobhavanuM bhAthuM che ke AtmAne sAco mArga batAve che te dRSTie paNa manasukhalAlanI kAvyasRSTimAM saphara karavAnuM saubhAgya prApta thayuM che. to jinazAsana pAmyA pachI jinavANI zAstranA vicArone pAmavA mATe sAco rAha batAvavAno emano "AMgaLI cIMdhyAnuM puNya" mAnIne kRtiono rasAsvAda mANIe to jainakuLa, jainatva ane vizAnImA jJAtibaMdhu tarIke ApaNe jinazAsananA vaphAdAra sAdharmika chIe ema mAnI zakAya. A pustakamAM kavinA traNa graMthono paricaya ApavAmAM Avyo che. emanI badhI ja kRtio pragaTa thaI zake tema nathI eTale emanA graMthomAMthI pasaMdagI karIne stavana, caityavaMdana, sakjhAya, thoya, pada, gajhala, pUjA, DhALa, gahulI vagere nAnI-moTI kAvyakRtio pragaTa karavAmAM AvI che, A kRtio kavinI kalamanI prasAdI rUpe che. temAMthI AdhyAtmika AnaMda ane upazamabhAvanI anubhUti thAya tevI kSamatA che. pUrvanA puNya ane jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamane kAraNe vizAnImA jJAtinuM gaurava vadhAranAra AtmakalyANa karanArA mokSamArganA yAtrI mumukSu sAdhu-sAdhvIjInI saMkhyA paNa gaNanApAtra che tenI paNa atre noMdha levAmAM Ave che. manasukhalAla vize noMdha karIe chIe tyAre zrAvakavargane kendramAM rAkhavAmAM Avyo che. saMsAranI jaMjALamAM paDelA mAnavIne AvA tattvajJAnanI zuSka vAto karavAnI, sarjana karavAnuM ane upadeza ApavAnuM puNya kArya karavAnI tamannA thAya te paNa pUrvanA puNyano udaya ane jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama che te niHzaMka svIkAravuM paDaze. tattvajijJAsAne jAgRta karIne saMtRpta karavAnA mArgamAM vizeSa pragati karavA mATe kavi manasukhalAlanI kAvyasRSTino paricaya preraka, poSaka ne patha pradarzaka bane tema che. tattvanI vicAradhArA kaThina che ema mAnIne tenI upekSA na sevatAM te aMgenuM jJAna prApta karavAno avazya puruSArtha karavo 5 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ joIe. kavinA puruSArthanI sAthe eka vAcaka tarIke sakriya banIe to dravyAnuyoganuM jJAna prApta thaI zakaze. prazna e ja che ke AtmA pratyenuM dRSTibindu keLavIe. vyavahArathI kriyA vagere karIe paNa upayoga avazya hoya ne lakSa Atmazuddhi ne zAzvata sukhanuM hoya to jaina darzananA sAcA rahasyane pAmI jIvana kRtArtha thAya. zrI dolata bhaTTa "gujarAta samAcAra'nA "dharatIno dhabakAra" kaoNlamamAM manasukhalAlano mitAkSarI paricaya ApatAM "mahAna saMsArI sAdhu manasukhalAlajI" ema noMdhyuM hatuM. zrImAna manasukhalAlanA citra tarapha dRSTi karatAM adhyAtmapuruSanA mukhAraviMdanI smRti tAjI thAya che. saMskRta bhASAmAM ukti che ke "sArutiH TIInuM Rthati"ne nyAye kavinA phoTAnA darzanathI emanI AdhyAtmika prakRtino prAthamika paricaya maLe che. kavi mATe A ukti yathArtha lAge che. vizeSa to emanA jIvana ane kavanano paricaya thAya tyAre ja emanA vyaktitvamAM rahelI AdhyAtmika bhAvanA ane nijAnaMde masta pratIti thayA vagara raheze nahi. zrAvaka kavi manasukhalAlanA pustakamAM sva. hasamukhabhAI gAMdhI : puNya smaraNa tarIke emanI jIvanajharamarane AgaLanA pAnAMomAM prAphikathana pachI sthAna ApavAmAM AvyuM che. eka sahAdhyAyI sAdharmika ane priya suhRda tarIke emanI sAtheno ghaniSTha paricaya hovAthI guNAnurAganI dRSTie satazrInA jIvana vize noMdha lakhI che temAM saddagatazrInA nikaTavartI mitra zrI rajanIbhAI esa. sonI (vejalapuravALA)nA keTalAka vicArono samAveza karIne emanI mitra pratyenI sadUbhAvanAnuM RNa pragaTa karavAnI adamya abhilASAne zabdastha karavAmAM AvI che. pU. A.zrI pradyumnasUri ane pU.A.zrI zIlacaMdrasUri ma.sA.nI asIma kRpA ane mArgadarzana mATe anumodanA saha bhAvapUrvaka vaMdana karuM chuM. A pustakanI hastaprata taiyAra karavA mATe a.sau. rITA zAha ane prakAzana-Ayojana karavA mATe girIza jesalapurAno hArdika AbhAra vyakta karuM chuM. jaya jinendra. bIlImorA - DaoN. kavina zAha 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. hasamukhabhAI gAMdhI : puNyasmaraNa sva. vADIlAla nAthajIbhAI gAMdhInA suputra sva. kezavalAla vADIlAla gAMdhInA lADakavAyA putra hasamukhabhAIno janma vejalapura (paMcamahAla)mAM tA. 31/10/1934nA roja mAtuzrI caMdanabahena (caMcaLabahena)nI kukSie thayo hato. emanA parivAranA vArasAgata dhArmika saMskAronuM siMcana mAtA ane vidyAguru dvArA thayuM hatuM. bAlyavasthAthI ja emanI pratibhAnI lAkSaNikatA jovA maLI hatI jeno paricaya emanA jIvana ane kAryo dvArA jANavA maLe che. laghuvayamAM pitAnI chatrachAyA gumAvIne kAkAzrI nagInabhAI ane kAntibhAInI nizrAmAM keTalAMka varSo vitAvyAM. emanI kuzagra buddhine kAraNe dhArmika ane vyavahAranA abhyAsamAM prathama paMktinuM sthAna prApta karyuM hatuM. emane vizeSa rIte saMskRta bhASA ane jaina tattvajJAnamAM UMDI abhiruci hatI. meTrikanI parIkSAmAM uttIrNa thayA pachI ema.esa. yuni. vaDodarAnI kaoNmarsa vidyAzAkhAmAM abhyAsa zarU karyo paNa dhaMdhAnI javAbadArI svIkAravAnI kAntikAkAnI AjJAne vaza thaI dhaMdhAmAM praveza karyo. oNila milanA dhaMdhAmAM joDAIne nAnAmAM nAnI pravRttithI moTI javAbadArIbharelI kAmagIrI karIne eka vepArI tarIke jhaLahaLato vijaya meLavIne oNila milanA vepArI tarIke teo khyAti pAmyA hatA. vepAra-dhaMdhAmAM jarUrI hiMmata, sAhasa, gaMbhIratA ane kAryakSamatA ne javAbadArIpAlananI uccatama bhAvanA jevA guNothI emaNe udyogapati tarIke saphaLatA prApta karI hatI. vepAra-dhaMdhAnI sAthe dhArmika ane sevAkIya saMsthAomAM paNa tana, mana ane dhanathI samaya ane zaktino sarvyaya karIne emanI kartavyaparAyaNatAno sau koIne paricaya karAvyo hato. lAyansa klabanA sAmAnya sabhyapadamAMthI maMtrI, pramukha ane gavarnara tarIkenI yazasvI kArakirdI(DI. 323 F)mAM Aje paNa eka autihAsika 7 2010_03_
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaTanA gaNAya che. lAyanavAdamAM vicArono pravAha emanI nasenasamAM vaheto hato. ane tene mATe ghaNI vAra vepAra-dhaMdho ke anya pravRttine gauNa karIne lAyanavAdane saphaLa banAvavA pracaMDa puruSArtha karyo hato. emano milanasAra svabhAva, Ayojana ane amalIkaraNanI caturAI, asarakAraka vaktavya, buddhiyuktatA ne vicakSaNatA jevA guNothI lAyanavAdI membara tarIke saphaLa thayA hatA. lAyansa klabanI pravRttimAM joDAyA pachI emanA vepArI rItarasamanA vezamAMthI gentleman type vezabhUSAmAM AkarSaka vyaktitva pAMgaryuM hatuM. paMcamahAla jillAthI valasADa sudhInI DI. 323 nI lAyansa klabanI emanI vaividhyapUrNa pravRttio Aje paNa eka madhura saMsmaraNa banI gaI che. emanI pratibhAnA prabhAvathI mitravartuLanA nAnAmAM nAnA vepArIthI mAMDIne moTA udyogapatio ane ucca adhikArI sudhI vistaryuM hatuM. teozrI saunA dilojAna dosta jevA hatA. citravicitra svabhAva ane kAma karavAnI anya lokonI rIta hovA chatAM emane potAnA vyaktitvathI sarva sthaLe ananya sanmAna ne lokacAhanA meLavI hatI. lAyansa klabanA anya gavarnaronI sarakhAmaNImAM sva. hasamukhabhAInI lokapriyatA adyApiparyata ciraMjIva smRti prApta kare che. vejalapuramAM ke. ke hAIskUla, caMdanabahena ceriTebala TrasTa, vazAnImA jaina vidyottejaka maMDaLa, muMbaI mila onarsa esosIezana, kapaDavaNaja keLavaNI maMDaLa, maphatalAla kAntilAla chAtrAlaya, lAyansa klaba kapaDavaNaja AI haoNspiTala, jayaMta haoNspiTala, mIThAbhAI gulAbacaMda pAMjarApoLakapaDavaNaja jevI saMsthAomAM sakriya kAryakartA tarIke jIvananA chellA zvAsa sudhI kAryarata rahyA hatA. emaNe bAyapAsa sarjarInA kAraNe dhaMdhAkIya ane sevAkIya pravRttiomAM samaya ocho karavAno nizcaya karyo hato paNa emanI kartavyaparApaNatAnI prabaLa bhAvanA hovAthI nivRtta thaI zakyA na hatA. jene samAjanI anekavidha pravRttiomAM emanuM yogadAna noMdhapAtra hatuM. sAdhusAdhvI vaiyAvacca, zrutajJAna bhakti, sIdAtA sAdharmikane sahAya, guptadAna 8 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jevI kAmagIrIthI emanI udAratA, dharmapriyatA ane jina zAsana pratyeno prema vyakta thayo hato. "sva. hasamukhabhAI eTale vepAra-dhaMdhAnI sAthe janasevA e prabhusevA che e bhAvanAthI vikAsa mATe samarpita kAryadakSatAnuM Adarza jIvana." emanA dehavilayanI rAtrie 11-15 miniTa sudhI jIvadayAnI saMsthAnA hisAbanuM oNDiTa ane anya kAmakAja aMge klArkane samajaNa ApIne kArya pUrNa karavA jaNAvyuM hatuM. emanuM mRtyu e mahotsava hatuM ke jemAMthI satata kartavyaparAyaNatA ne sevAnI saurabha patharAyelI hatI. te ja madhyarAtrie kapha ane zvAsanI takalIpha thaI. atialpa samayamAM emaNe ciravidAya lIdhI. e divasa hato mArca 11, 1997no. Aje emano pArthiva deha nathI, paNa emanI asmitA vividha saMsthAonA vikAsamAM ekarUpa thayelI nihALI zakAya che. emanA vyaktitvamAM sAhasa, kartavyaparAyaNatA, sevApravRtti, dharmabhAvanA, udAratA, milanasArapaNuM, maitrIpUrNa vyavahAra, lAgaNIzIlatA, salAhakAra ne mArgadarzaka vyavahArakuzaLatA vagere lakSaNo sAhajika hatAM. emanI bahumukhI pratibhA smRtisaMvadano dvArA dRSTigocara thAya che. AjanI kSaNe emanA nAmanI AgaLa svargastha zabda mUkatAM kalama kSobha anubhave che. jIvananI SaSTipUrti karatAM pahelAM ja anaMtanI yAtrA emanuM lakSya banI gayuM. jIvanane dhanyatA ApavAnA kAryAnvayana dvArA samAjasevAnI pagadaMDIne ujjavala banAvI gayA. prema, tyAga ane hRdayanI zuddhatA jevAM mahAmUlya ane zreSThatama jIvanatattvo dvArA jIvana ane karma pratyeno abhinava dRSTikoNa emanI saMskArazailInuM sArasvata abhivyaktikAraka hatuM. AyuSyanA mAMgalyanI kumakuma patrikAmAM Izvarapradatta sarvottama varadAnonA e sabhAgI hatA. ane e patrikA temaNe sneha-premanA akSarothI svayaM zRMgArita karI hatI. krodha, dveSa, IrSA jevA nakArAtmaka tattvonAM pariNAmone zaktivaMta thatAM rokavAnI prakriyAmAM ja teo jIvanamAM eka viziSTa vyaktitvanI sArthakatA saMpAdana karI zakatA hatAM. e emanA 2010_03
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ svastha mAnasajagatanI temaja karma pratyenI jAgarUkatAno saMketa Ape che. emanI jIvanazailI bIjAnA jIvana mATe preraNAstrota banI zake teTalI prazaMsanIya ane UrdhvagAmI hatI ema kahevAmAM kaMI ja atizayokti nathI. sadgata zrI hasamukhabhAI kezavalAla gAMdhInI puNyasmRti ne AtmazreyArthe zrAvaka kavi manasukhalAlanuM pustaka pragaTa karavAmAM gaM. sva. vIraprabhAbahene mukhya Arthika sahAyaka tarIke lAbha laIne zrutajJAna bhaktinI paraMparAnuM sAtatya jALavI rAkhyuM che tenI anumodanA karuM chuM ne zubhecchA pAThavuM chuM. "Mr Hasmukhbhai Gandhi lived in sincere deeds and not in years." - DaoN. kavina zAha bIlImorA. 10 2010_03
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI vaMzAvaLI mahAsukhalAla maganalAla maNilAla nagInadAsa | maMgaLadAsa ramaNalAla pAnAcaMda surendra caMdravadana jagadIza bipIna sudhIra mUkeza rAjIva miteSa | mehula vipula pArthiva viMdana cImanabhAI rajanIbhAI hasamukhabhAI preraka atula [ rAjeza vijaya tAraka zreyaka bacubhAI harSadabhAI | navIna dineza caMdrakAMta jazavaMta prakAza cetana rikeza zIla 11 2010_03
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA 1. kavijIvana ane kAvyasarjana hukama munino paricaya sAhityasarjana 2. kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya sumati vilAsa sumati vyavahAra sumati prakAza navapadanuM svarUpa AdhyAtmika pado 3. manasukhalAlanI kAvyasRSTi caityavaMdana stavana sajjhAya gahulI gajhala stuti navapadanI pUjA pada Arita 4. bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) padono paricaya nayavAda 5. manasukhalAlanI kavipratibhA 6. upasaMhAra 12 2010_03_ 12 54 117 131 131
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. hasamukhalAla ke. gAMdhI janmasthaLa : vejalapura, 31-10-1934 avasAna : kapaDavaNaja, 11-3-1997 2010_03
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arthika saujanya zrutajJAna-bhakti nimitte dravya-sahAyakonI anumodanA ane hArdika AbhAra. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, dAhoda zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, godharA paMcamahAla) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, vejalapura (paMcamahAla) sva. zeThazrI pAnAcaMda khemacaMda gAMdhI parivAra (vejalapuravALA), vaDodarA sva. hasamukhalAla kezavalAla gAMdhI, kapaDavaNaja (gaM.sva. vIraprabhAbahena) sva. zAha maNilAla mahAsukhalAla parivAra (godharAvALA), amadAvAda 2010_03
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana jaina sAhitya sAdhu-kavionI kalamathI vizeSa pramANamAM sarjAyuM che. ghaNI ochI saMkhyAmAM zrAvakoe sAhityanuM sarjana karyuM che. zrAvaka vargamAMthI sarjana karanAra eka mahAnubhAva kavi manasukhalAla paMcamahAla jillAnA godharAmAM janmyA ne godharAne karmabhUmi banAvI hatI. kavino janma saMvata 1899mAM mahA vada 14nA divase mAtA jayaMtInI kukSie godharAmAM thayo hato. pitA harilAla vrajalAla dharmavRttivALA hatA. eTale bAlyakALathI kavie jaina dharmanA AcAravicAra ane saMskAra prApta karyA hatA. dAdAzrI dozI aMbAIdAsa dayALajInA saMparkathI saMskArasiMcana thayuM hatuM. kavie khAnagI zALAmAM hisAbanI paddhati ane vepAranuM prAthamika jJAna meLavyuM hatuM. govA nivAsI DeviDa nAmanA aMgrejI vyakti pAse rahIne aMgrejI zikSaNa lIdhuM hatuM. 13 varSanI vaye morArajI kasanajInI bIjI dIkarI sAthe lagna thayAM hatAM. lagna prasaMge pAnabIDuM ane kaMsAra khAvAnA rivAjanI avagaNanA karI ane rAtribhojana na karyuM. jIvananirvAha arthe saMvata 1919mAM godharA zaheranA mukhI zeTha IsmAIlajI gulAmahusena sAheravAlAne tyAM pAMca varSa nokarI karIne nANAMnI bacata karI. saMvata 1924nI sAlamAM kalakattAmAM vyApAra mATe javAno nirNaya karIne kavi vaDodarA AvI pahoMcyA. ahIM thoDoghaNo vepAra karIne kamANI karI. vaDodarAmAM pUrvanA jANItA vepArI dAhodanivAsI mahaMmadaalInI mulAkAta thaI. pariNAme teo mahaMmadaalInI salAhathI kalakattA javAno vicAra choDIne emanI sAthe dAhoda gayA. ahIMyAM kamizana ejanTano dhaMdho zarU karyo ane temAM pragati thatAM dhaMdhAmAM sthAyI thayA. 2010_03
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla saMvata 1939nI sAlamAM kavie dhaMdhAnI javAbadArI potAnA moTA diIkarA maganane soMpIne nivRtti lIdhI hatI. Arthika javAbadArImAMthI ciMtAmukta thavAthI kavinI jJAnopAsanA vadhu tejasvI banI. adhyayana-ciMtana ane manana dvArA jJAnadRSTino vikAsa thayo jenA pariNAme bhaviSyamAM jaina darzananA saphaLa upadezaka banyA hatA. teo gAma bahAra pharavA jatA tyAre ane madhyarAtrie jAgIne AtmasvarUpanI jhAMkhI karavA mATe zuddha upayogamAM rahevAno prayatna karatA hatA. kavinA bIjA putra mahAsukhalAla bI.e.nI parIkSA uttIrNa karIne paMcamahAla jillAnA godharA zaheramAM revanyu khAtAnA adhikArI tarIke kAma karatA hatA. eka vakhata jaina sAdhu rAmavijayano paricaya thayo ane emanI pAsethI saMskRta ane mAgadhI bhASAnuM jJAna saMpAdana karyuM. teo vyavahArakuzaLa hatA. bAlyAvasthAmAM dAdA aMbAIdAsa sAthe upAzrayamAM jaIne ekacitte vyAkhyAna sAMbhaLatA hatA. tenA prabhAvathI jaina dharmanA saMskAro punarjIvita thayA. tenA pariNAme rAtribhojana ane kaMdamULatyAgano niyama grahaNa karyo. jaina dharmanA abhyAsathI teo prabhAvita thayA ane nizcaya karyo ke sAcA nigraMthane ja huM guru mAnIne vaMdana karIza. 11 varSanI vaye Avazyaka kriyAnAM sUtro uparAMta jIvavicAra ane navatattva jevA jaina darzananA prAraMbhika tAttvika graMthono abhyAsa karIne potAnI asAdhAraNa buddhipratibhAno paricaya karAvyo. emaNe upavAsa ane AyaMbila tapanI ArAdhanA karIne mananI sthiratA keLavI hatI. jaina darzananA abhyAsathI samakti viSe zaMkA jAgI ane sAcA gurunI zodha karI. A samaye vidyamAna jaina sAdhuo ane paMDito pAse potAnI zaMkAnuM nivAraNa karavA prayatna karyo paNa emanA javAbathI koI 2010_03
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana saMtoSa na thayo. samakita nirmaLa karavAnI pravRttinA UMDA vicAromAM Avazyaka kriyA pratye bedarakArI AvI gaI. kriyAnI jaDatA, zvetAmbaradigambaranA bhedathI sAdhu pratye sanmAnanI bhAvanA ochI thaI. potAnI pUrvabhavanI ArAdhanA ane jJAnanA kSayopazamane kAraNe jaina graMthono svayaM abhyAsa karyo. bAibala, SaDradarzana, veda jevA graMthonuM paNa jJAna saMpAdana karyuM hatuM. tattvajJAnaviSayaka vicAro samajIne anyane samajAvavA mATe vArtAlApa ane upadezanI pravRttino AraMbha karyo hato. jaina darzananA rahasyane samajavA mATe teo sAcA gurunI zodhamAM hatA tyAre hukama munino paricaya thayo. te prasaMgano atre ullekha karavAmAM Avyo che. kavinA mitra zAha manasukhalAla devacaMdane hukama muninA AgamananI jANa thaI ane emano paricaya thatAM ema lAgyuM ke kavinI zaMkAnuM nivAraNa hukama muni karI zake tema che. eTale mitra manasukhalAla dAhoda patra lakhIne rUbarU AvavA kavine jaNAvyuM tyAre kavie pratyuttara pAThavyo ke mane sAdhuone maLavAnI icchA nathI. kavine lakhyuM ke tamArA mukhya prazno mane lakhI mokalo. huM mahArAjazrIne maLIne tenA uttara lakhI mokalIza. prazna : 1. guNaThANAM eTale zuM ? 2. dharma zuM ? te rUpI ke arUpI ? ane te AtmAthI bhinna * ke abhinna ? 3. dharmAstikAya baMdha paryAya te zuM? A prazno gahana che ane ghaNA lAMbA samaya sudhI samajAvavAmAM Ave to paNa teno uttara pUrNa thAya tema nathI. chevaTe mitranI vinaMtIthI hukama munie saMkSepamAM praznanA uttara lakhAvyA. kavie mitrano patra vAMcyo ane ati harSollAsamAM AvI gayA. teo vicAravA lAgyA ke A muni jJAnI 2010_03
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla lAge che. eTale nokarInI paravAha karyA vagara zeThanI rajA laIne dAhodathI godharA AvI mitra ane bIjA zrAvako sAthe vejalapura pAse gusara gAmamAM birAjamAna hukama muninI mulAkAta karI. ahIM praznano uttara muninA mukhethI sAMbhaLatAM kevaLajJAnInI vANIthI saMzaya dUra thAya tema kavinI zaMkAnuM samAdhAna thayuM. manamAM kleza hato tene sthAne samAdhi AvI. pariNAme jJAnAnaMdanI apUrva laheramAM lIna thaIne nizcaya karyo ke A ja mArA guru ane dharmAcArya. pachIthI gurune vinaMtI karIne godharA padhAravA jaNAvyuM. hukama muni godharA padhAryA. kavie ATha divasa sudhI satata satsaMga karIne jaina darzananA rahasyone pAmI zakyA. anya praznonA paNa saMtoSakAraka javAba maLavAthI AnaMda ne paritoSa thayo. mahArAzrInI zuddha nayanI dezanAthI prabhAvita thayA ane jaina darzana pratyenI zraddhA vadhu dRDha banI ne guru pratyeno pUjyabhAva pragaTyo. hukama muninA satsaMgathI emanA vicAromAM parivartana AvyuM. emaNe vicAryuM ke pudgala, dravyAdi rAgadveSano tyAga karI upayoga-sthiratA aMge zuddha naye svAdhyAya karyA karavo. dAhoda pahoMcyA tyAM sudhI ane tyAra pachInA jIvanamAM tAttvika AnaMdanI mastI dina-pratidina vRddhi pAmI. pachI muni devacaMdrajIkRta nayacakrasAra ane AgamasArano abhyAsa karyo. kuMdakuMdAcAryanuM 'samayasAra', 'paMcAstikAya', 'pravacanasAra', 'aSTapAhuDa' graMtho uparAMta yazovijayajI upAdhyAyajIkRta 'dravyaguNaparyAyano rAsa', 'adhyAtmasAra' vagere tAttvika graMthonuM adhyayana karyuM. 4 ATalA UMDA tattva-parizIlana pachI godharA, vejalapura ane dAhodamAM upadeza ApIne bhaktone jaina darzanamAM zraddhALu banAvI AtmasvarUpa pAmavA mATenI jijJAsA jagADI. vyavahAramAMthI nizcaya tarapha javA mATe zAstrokta mArga dekhADyo. zAstrAbhyAsanI utkaTa bhAvanA hatI te svayaMvAMcana ane anya vyaktinI sahAyathI zravaNa dvArA pUrNa karIne talasparzI jJAna saMpAdana karyuM. kavine hukama munino paricaya saMvata 1915mAM gusaramAM thayo hato. 2010_03_
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana A prasaMge emanA jIvanamAM parivartana lAvIne jJAnopAsanA tathA AtmasvarUpanI prApti vizenI jijJAsA jagADIne te mArgamAM vadhu pravRtta thavA mATe preraka nIvaDyo hato. kavinI icchAnusAra sAcA gurunI prApti thaI e gurunA jIvanano saMkSipta paricaya nIce mujaba che. guru pratyenA upakArano badalo vALI zakAya tema nathI. kavinA jIvanamAM AtmalakSIpaNAnI bhAvanAthI sAcI dizA-mArga, darzakanA jIvanano paricaya paNa upayogI hovAthI atre tene sthAna ApyuM che. hukama munino paricaya rAdhanapuranA vIzA zrImALI lAlacaMdanI patnI acaratanI kulie saMvata 1887mAM te janmyA hatA. emaNe svayaMskuraNAthI - pUrvajanmanA mahAna puNyodaye cAritra svIkAryuM. saMyamajIvananA pAyArUpa anekavidha tapazcaryA karIne grAmAnugAma vihAra karIne jainadarzananA mULabhUta siddhAMtotattvajJAnanI lokone lhANa karI, emanI dharmopadezanI pravRttithI jaina samAjamAM dhArmika jAgRti AvI ne sAthe sAthe zuddhAtmalakSI dharmaparAyaNatAmAM lokonI rasavRtti keLavAI. teozrI suratamAM sthAyI thayA hatA. emanI smRtimAM upAzrayanuM nirmANa karavAmAM AvyuM hatuM. Aje paNa surata zaheramAM hukama munino upAzraya vidyamAna che. emano kALadharma saMvata 1948mAM thayo hato. 45 varSanA saMyamajIvananI ArAdhanAnA paripAkarUpe hukama munie gadyapadya-racanAo dvArA jaina sAhityanA tattvajJAnanA vArasAne gujarAtI bhASAmAM pragaTa karavA mATenuM mUlyavAna kArya karyuM hatuM. emanI sAhityakRtionI yAdI nIce mujaba che : "sakhyatva sAroddhAra', "jJAnavilAsa', "tattvasAroddhAra', 'jJAnabhUSaNa', hukamavilAsa', "AtmaciMtAmaNi', "prakRtiprakAza", "padasaMgraha', dhyAnavilAsa', "mithyAtva vidhUsaNa abhAva prakaraNa anubhava prakAza', adhyAtma sAroddhArabodha dinakara'. 2010_03
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla hukama muninuM sAhitya dravyAnuyogane anusarIne AtmalakSI-. AtmasvarUpa pAmavA mATenA zAstrIya vicArone pragaTa kare che. hukama munino saMkSipta paricaya atre ApavAnuM prayojana e che ke kavi manasukhalAla jyAre sAcA tattvadarzI gurunI zodhamAM hatA tyAre emano paricaya thayo ane kavinI dhArmika zaMkAonuM samAdhAna A munie karyuM hatuM. teozrI A muninA jJAnathI prabhAvita thayA hatA. kavinI racanAo para munizrInA vicArono prabhAva paDelo nihALI zakAya che. dravyAnuyoga jevA kaThina viSayane samajavA mATe emano puruSArtha hukama muninA satsaMgathI paripUrNa thayo ane jIvyA tyAM sudhI emanI vicAradhArAne anurUpa upadeza ApavAnI pravRtti karI ne sAthe sAthe traNa graMthonI racanA dvArA AtmAnaMdanI anerI anubhUtino AsvAda karAvyo hato. teo dharmagraMthono upadeza ApatA paNa utsutra prarUpaNA na thAya eTale zAstra viruddha bolAya nahi tenI satata jAgRti rAkhatA hatA. AcArAMga, jIvAbhimagama, naMdIsUtra, mahAnizItha, uttarAdhyayanasUtra, dezavaikAlika Adi AgamasAhityano abhyAsa karyo. jaina darzananA sArarUpa tattvArthasUtrano paNa abhyAsa karyo eTale emano jJAnamArgano puruSArtha anukaraNIya banI rahe tevo che. eka zrAvaka tarIke nAnakaDA gAmamAM emano jaina darzanano Avo abhyAsa emanI jJAnapipAsA ane AtmajAgRtinuM pramANa Ape che. saMvata 1935nI sAlamAM mULa sUtro svayaM vAMcavAno vicAra karyo paNa AMkhanI takalIphane kAraNe A kAryamAM vilaMba thayo. kavi te A vakhate potAnA pUrvakRta karmano udaya mAnI samatA rAkhI hatI. tema chatAM jJAnaprAptinI tIvra utkaMThA hovAthI koI pustaka vAMcIne saMbhaLAve te mATe prayatna karatAM dAhodanivAsI kasturIbAI ane hamIrAbAIe sUtravAMcana karavAnI javAbadArI laIne kavinI jijJAsA tRpta karI. emanI sUtra sAMbhaLavAnI abhilASA pUrNa karavAmAM vejalapuranivAsI gAMdhI dalasukha nAthajIe paNa sevA ApI hatI. 2010_03
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana terApaMthanA sAdhu dIpacaMdajI ane sAdhvIjI bhurAMjIno paricaya thayo ane terApaMtha vize mAhitI prApta karI. kavie dAhodamAM vasatA terApaMthI gRhasthone zuddha Atma svarUpanuM zAstrokta mArgadarzana ApI dharmamAM sthira karyAM. saMvata 1956nI sAlamAM duSkALa paDyo hato. tyAre dAhodamAM pANInI sakhata taMgI hatI. ghaNuM DahoLuM pANI maLatuM hatuM. A samayamAM godharAnA eka vahorA vepArInI mAMdagIne kAraNe tyAM javAnuM thayuM ane ahIM nivAsa daramyAna ghaNA jainoe emanA saMparkamAM AvIne upadezano lAbha lIdho hato. ahIM pANI ane dUdha dAhoda karatAM zuddha maLatAM hatAM eTale traNa mahinA godharAmAM rahIne zrutajJAnanI bhaktirUpe upadeza ApavAnuM kAma karyuM. emaNe svayaMprajJA ane potAnA jJAnopAsanAthI prerAIne jaina dharmanA tattvajJAnanA viSayono upadeza ApavAno puruSArtha karyo hato. godharA, vejalapura ane dAhodamAM upadezaka tarIke khyAti prApta karI hatI. emanI zailI rocaka ane asarakAraka hovAthI bhaktonI saMkhyA dinapratidina vRddhi pAmI. emanA bhaktomAM zAha zAmaLadAsa giradharalAla, saMtokacaMda mANekacaMda, maNilAla khemacaMda zAha, bAlAbhAI dalasukhabhAI zAha, mANekalAla khemacaMda zAha, giradharalAla hemacaMda zAha, mahAsukhalAla jecaMda zAha, kodaralAla chaganalAla, dalasukha nAthajI gAMdhI, samaratabahena amIcaMda, kasturIbAI, hamIrAMbAI vagere vizeSa khyAti pAmyAM hatAM. emanA upadezathI zvetAmbara jaino uparAMta digambara jaino, brAhmaNo, terApaMtha matavALA gRhastho, muslimo dharmanA sAcA svarUpane samajIne sAttvika jIvana jIvya hatA. emano upadeza mAtra vyavahAradharmano na hato paNa temAMthI AgaLa vadhIne nizcayadharmamAM joDAvAno hato. AtmArthI banavA mATeno upadeza Apyo hato. kavie saMvata 1957thI lekhanakAryano prAraMbha karyo. upadezanI sAthe prApta karelA jJAnanA prasAra mATe lekhana karIne nizcayadharma pratyeno potAno 2010_03
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla abhigama pragaTa karIne bhaktajano mATe jJAna ane kriyAnA saMdarbhamAM zuddha upayoga-AtmalakSIpaNA-nI mULabhUta bhAvanA tarapha saunuM dhyAna kheMcyuM hatuM. emanA cAra graMtho 'sumati prakAza', 'sumativilAsa', 'sumativyavahAra' ane 'navapadapUjAdi saMgraha' upalabdha thAya che. tenI vizeSa mAhitI caritrane aMte ApavAmAM AvI che. 8 saMvata 1960nA varSamAM kavine AMkhanI pIDA thaI eTale svayaM vAMcavA mATe zakti na rahI. pariNAme upadeza ApavAnuM ane sarjanakArya baMdha karyuM. tema chatAM emanI icchA to hatI ke tabiyata sudhare to punaH upadeza-sarjanakArya karavuM. emaNe jIvananAM chellAM varSo dAhodamAM vItAvyAM hatAM. vejalapura ane godharAnA bhakto upadeza mATe AmaMtraNa ApIne bolAvatA hatA chatAM taMdurastI sArI nahi hovAthI dAhodamAM ja sthAyI thayA hatA. dAhodanI bhUmimAM emaNe jIvanano aMtima zvAsa lIdho hato. saMvata 1960mAM AMkhanI pIDA thaI tyArapachI dAhodanI be baheno kasturIbAI ane bAI bhurAM dharmagraMtho vAMcatI hatI. kavi zravaNa dvArA jJAna prApta karatA hatA. AMkha uparAMta zArIrika pIDA vadhI jatAM asvasthatAnuM pramANa vizeSa rahetuM hatuM. A samaye pote samatA rAkhIne azubha karmanA udayanI sthitino vicAra karatA hatA. emanA jJAnanA prabhAvano eka prasaMga lokamukhethI carcAto jANavA maLyo che. janazruti anusAra A prasaMga atre noMdhavAmAM Ave che. kavi eka vakhata dAhodamAM vyAkhyAna-upadeza ApatA hatA tyAre ekadama dRSTi UMcI karIne kaMIka jotA hatA. A vakhate bolavAnuM baMdha thaI gayuM hatuM. koI bhakte pUchyuM ke 'dAdA, tame zuM juo cho ?' tyAre dAdAe pratyuttara pAThavyo ke 'vejalapuramAM mArA bhakta dalasukhanAthajI gAMdhInuM avasAna thayuM che.' pachI upadeza cAlu thayo. bIje divase dAhodamAM samAcAra AvyA ke vejalapuramAM dalasukhanAthajI gAMdhInuM avasAna thayuM che. 2010_03
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana A prasaMga emanA jJAnano paricaya karAve che. vejalapuramAM banelI ghaTanAne dAhodamAM upadeza vakhate jJAnathI joIne AgAhI karavAnI zakti lokajIbhe camatkArarUpe jANItI che. kavinA viziSTa jJAnanA udAharaNarUpe evI kiMvadaMti pracalita che ke teo AkAzadarzana karIne tejI-maMdI - khAsa karIne anAjanA bhAvanI vadha-ghaTanuM anumAna karatA hatA ane te pramANe dhaMdhAmAM lAbhAlAbha thato hato. emanI A zakti dhaMdhA pratyenI niSThApUrvakanI kAmagIrI ne anubhavane lIdhe hoya athavA to dharmanA UMDA abhyAsI hovAthI tenA prabhAvathI AvuM jJAna hovAno saMbhava che. tema chatAM dhaMdhAkIya anubhava karatAM emanA jJAnano ja eka prabhAva hato evuM mAnavA mATenuM mukhya kAraNa emanI zrutajJAnabhakti che. emanA AyuSya aMge koI cokkasa mAhitI prApta thatI nathI. paNa godharA nivAsI, 83 varSanI vaya dharAvanAra caMdanabahenanA kahevA anusAra ema jANavA maLe che ke caMdanabahenanI 7 varSanI vaya hatI tyAre teo dAhoda mosALamAM gayA hatA ane te daramyAna manasukhalAlanA avasAnano prasaMga banyo hato ema loko carcA karatA hatA. te dRSTie vicAratAM saMvata 1976mAM kavinuM avasAna thayuM hoya ema nirNaya karavAmAM Ave che. emanA avasAnane divase samagra dAhodamAM zoka pALavAmAM Avyo hato. kavinA mRtadehane pAlakhImAM besADIne agnisaMskAra karavAmAM Avyo hato. A vakhate lokoe sonA-rUpAnAM puSpothI kavinA nazvara dehane sanmAnapUrvaka vadhAvyo hato. emanI smRtimAM bhojana-samAraMbha yojavAmAM Avyo hato ane garIbone dAna ApavAmAM AvyuM hatuM. A prasaMgano koI cokkasa purAvo upalabdha nathI paNa AvI eka janazruti che tene AdhAre kavinA aMtima jIvanano paricaya prApta thAya che. 2010_03
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrAvaka kavi manasukhalAla kavino janma saM. 1899mAM thayo hato ane avasAna saM. 1946mAM thayuM te rIte vicAratAM emanuM AyuSya lagabhaga 77 varSanuM mAnavAmAM Ave che. kavijIvananA prasaMgono vicAra karatAM emanA jIvananI keTalIka lAkSaNikatAo joIe to sadgurunI zodha, tIvra jJAnapipAsA, utkaTa AtmalakSI - zuddha upayoganI bhAvanA, prabhAvazALI upadezaka, jJAnamArganI vicAradhArAnA kavi, dharma pratye zraddhA prApta karAvavAnI AkAMkSA, abhuta smaraNazakti ane jinazAsananI prabhAvanA vagere emanI pratibhAnA aMzo che. emanA jIvanacaritranI vigato "sumatiprakAza' graMthanA prAraMbhamAM emanA putra mahAsukhalAle ApatAM lakhyuM che : pitA-putranA saMbaMdhane kAraNe emaNe ApelI jIvanaviSayaka mAhitI vadhu AdhArabhUta mAnI zakAya tema che. A sivAya emanA caritra vize jANavAnuM koI sAdhana upalabdha nathI. emanA cAra graMtho ja emanA jIvana ane kAryano sAkSAtkAra karAvavA samartha che. emanA jIvananI bhautika mAhitI karatAM jIvanamAM sAdhanAnA mULabhUta aMgenI zrutajJAnopAsanA ane tenA prasAra mATeno prayatna e ja sArabhUta tattva che. AtmasvarUpane pAmavA mATe ajJAnarUpI aMdhakAramAM gothAM khAtA lokone jJAnano sAco mArga batAvavAnuM puNya kArya karIne kavi amara kIrtine varyA che. AvA jJAnI hovA chatAM manasukhalAle dIkSA kema na lIdhI A prazna paNa svAbhAvika rIte thAya. paNa dareka vyakti pUrvasaMcita karmonA udayathI varte che. cAritramohanIya karmanA kAraNe dIkSA laI zakyA nahi ema mAnavuM joIe. jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama vizeSa eTale jJAna prApta karIne upadeza dvArA zuddhAtma svarUpa pAmavAnA mArgamAM bhaktone rasa letA karyA. emanA jIvananA A kArya mATe sau koIe gaurava levA jevuM che. zrImad rAjacaMdra paNa jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI jJAnamArgano vistAra karI mahAtmA tarIke jIvyA. manasukhalAla paNa saMsArI puruSomAM saMta-mahAtmA 2010_03
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavijIvana ane kAvyasarjana tarIke jIvyA hatA. Simple Life and High ThinkingnA sUtrane emaNe jIvanamAM caritArtha karI batAvyuM hatuM. 11 AjanA bhautikavAdI yuganA mAnavInuM jIvana samasyApradhAna banI gayuM che tyAre kavinA jIvananI jJAnopAsanA jIvana jIvavAno sAco mArga cIMdhe che. itihAsanuM punarAvartana thAya che tevI ukti - bhautikavAdanA aMtima vicAromAMthI mAnavajAta bahAra nIkaLIne puna: adhyAtmamArgamAM pagarava ka2I zAMti ane samRddhi prApta karaze te samaya AvI gayo che. lokonI kahevAtI pragati e adhogatinuM kAraNa banyuM che tyAre navI dizA tarapha nizAna lagAvIne jIvavAno saphaLa puruSArtha sau koIne upayogI nIvaDaze. AvA kalyANakArI vicArathI kavinAM jIvana ane kavanano vicAra karIe to emanuM sAcuM mUlya AMkI zakAya. sAhityasarjana kavinI sarjanapravRtti saM. 1957thI zarU thaI hatI. teo samatAbhAvanA upAsaka hatA eTale sauprathama "sAmAyika siddhamupAya"nI racanA karI sAmAyikanuM mUlya samajAvIne tenI mahattA darzAvI hatI. emanI sarjanapravRtti 10 varSa sudhI satata cAlu rahI hatI. tyAra pachI nAdurasta tabiyatane kAraNe sarjana ane upadezanuM kArya baMdha karyuM hatuM. jaina ane jainetara darzanazAstronA abhyAsanI sAthe suguru hukama muninA paricaya, satsaMga ane AzIrvAdathI zAstrokta vicAronuM ciMtana ane manana karIne tAttvika vicAro samajAvavAnI pravRtti AdarI hatI. emanI zailI ne pratibhAthI jainonuM AkarSaNa vadhyuM ane bhaktonI rucine anulakSIne upadezanI pravRttimAMthI sAhityasarjana karyuM. emanI kRtionI saMkSipta mAhitI prakaraNa 2 mAM che. bIjA prakaraNamAM A kRtio vize vivecanAtmaka noMdha ane udAharaNa ApavAmAM Avela che te uparathI emanI tattvajJAnanI ruci - jJAnopAsanA - prabhubhakti ane zuddha AtmopayoganI tIvra icchA keTalI prabaLa che teno khyAla Avaze. 2010_03_
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 1. sumativilAsa (prakAzana : saMvata 1963) 'sAmAyika sidhyuupAya', saMvata 1960, zrAvaNa suda 5 - 'samyak nyAya sudhArasa', saMvata 1972, vaizAkha vada 10, guruvAra 'Atmabodha patrikA', saMvata 1961, zrAvaNa vada 11 (prakAzana : saMvata 1963, I.sa. 1907) 2. sumativyavahAra 'stavanacovIzI', saMvata 1963, Aso suda 11 3. navapadapUjAdisaMgraha (prakAzana : saMvata 1974, I.sa. 1908 'navapada pUjA sArtha, saMvata 1974, phAgaNa vada 3 (prakAzana : saMvata 1965, I.sa. 1909) 4. sumatiprakAza - - viharamAna jina covIzI (kavi devacaMdrajIkRta), bALAvabodhanI racanA, saMvata 1962, Aso suda 7 - zrI sUtra tattvArthasAranI DhALo', saMvata 1965, zrAvaNa suda 10 - 'mamatva parihAranI DhALo', saMvata 1965, caitra suda 15 - 'viSaya parihAranI DhALo', saMvata 1965, zrAvaNa suda 15, ravivAra - 'atIta covIzI' (kavi devacaMdrajISkRta), bALAvabodhanI racanA, saMvata 1965, phAgaNa suda 15 (prakAzana : saMvata 1967, i.sa. 1911) A cAra graMthomAMthI uparanI mAhitI upalabdha thAya che. 12 2010_03_
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 13 emanA sAhitya tarapha dRSTi karatAM stavana, caityavaMdana, gajhala, AdhyAtmika pado, gahelIo ane adhyAtmaviSayaka vividha prakAranI DhALo, AratI, vagere kAvyaprakAranI kRtio sthAna pAmI che. kavinuM gadya koI eka viSayane kendramAM rAkhIne sarjAyuM nathI, paNa tAttvika vicAronI vivecanAtmaka vyAkhyA karavAmAM AvI che. zAstrIya AdhArabhUta zlokonuM bhASAMtara ane vivecana karavAmAM AvyuM che. taduparAMta patrarUpe lakhAyelI AtmabodhapatrikA emanA gadyanI zobhAmAM abhivRddhi kare che. navapadanI pUjA sAthe ane devacaMdrajI kRta "covIsI'nA artha paNa gadya lakhANanA udAharaNarUpa che. kavinuM sAhitya mukhyatve padyamAM che chatAM gadyamAM paNa upalabdha thAya che. [1] sumativilAsamAM mukhyatve sAmAyika siddhapAya', "samyapha nyAya sudhArasa', "Atmabodha patrikA', "zuddhopayoga pravezikA' ane "anubhava pravezikA' - emAM pAMca viSayonuM zAstrokta mAhitIsabhara vizleSaNa karIne Atmadarzana karavA mATenA mananIya vicAro pragaTa karyA che. [2] sumativyavahAramAM 'uttarAdhyayana' sUtranA 29mA mokSamArganA adhyayananAM samyaka, parAkrama nAmanA 19mA adhyayanano sAra, tera kiyAnI sajhAya, aThThAvIza labdhinuM stavana, adhyAtma aSTottarI, galIo, vividha stavano, AdhyAtmika pado, savaiyA chaMdamAM navatattvanuM svarUpa, cAra kaSAya stavana ane caityavaMdana covIzI arthasahita eka gAthAnI 24 tIrthakaronI stuti vagere viSayonuM vistArathI svarUpa samajAvatI kAvyaracanAono samAveza thAya che. [3] "zrI navapada pUjAdisaMgrahamAM navapadanI pUjA, jinavANI, chaMda bAvanI, stavana, gahuMlI, garabI, AdhyAtmika pado vagere kAvyaracanAono saMgraha thayelo che. kavi dravyAnuyogathI prabhAvita thayA hatA tethI mahopAdhyAya devacaMdrajIkRta aSTapravacanamAtAnI sajhAya", "sAdhunI pAMca 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrAvaka kavi manasukhalAla bhAvanA', "prabhaMjanAnI sajhAyano paNa temAM saMcaya karavAmAM Avyo che. taduparAMta kavinA paramabhakta ziSya saMtokacaMdajIkRta "caityavaMdana ane pada', bahena kasturAkRta stavana - gajhala ane chaMdaracanAono paNa samAveza thayo che. bahena samaratharacita eka gahulI ane gautamasvAmIno rAsa arthasahita ema vaividhyapUrNa racanAothI A graMtha samRddha che. emanA traNeya graMtho AtmAbhimukha thavA mATe jJAnasaritAnA nirmaLa jaLamAM snAna karAve che. "navapadapUjAdi saMgraha' dvArA bhaktirasamAM lIna kare che. eTale jJAna ane bhaktinA samanvayavALI emanI kAvyasRSTi eka zrAvaka tarIke viziSTa jJAna ne kavipratibhAno paricaya karAve che. [4] sumatiprakAzamAM devacaMdrajIkRta stavana covIzIno bAlAvabodha, zrutadharanI soLa upamA viSaya ane mamatva parivAranI DhALa, pAMca cAritra, bAra bhAvanA, cha dravyanuM svarUpa ane dharmakathAnuyogaviSayaka vicAro DhALamAM vyakta karyA che. jaina tattvajJAnanA gahana vicAro vyakta karato A graMtha AtmArthI janone mahAnaupakAraka nIvaDe tema che. kavie AdhyAtmika vicAronI abhivyaktimAM uttarAdhyayana sUtra, jIvAbhigama, AcArAMga vagere sUtronA zlokono saMdarbha ApIne vicAronuM samarthana karyuM che. emanI badhI racanAo padyamAM che chatAM arthasahita stavana, covIzInI racanA, keTalIka kathAo tathA viSayavastunuM pratipAdana karavA mATe gadyano paNa prayoga thayo che. eTale padyanI sAthe gadyazailI paNa namUnArUpe joI zakAya che. saMskRta ane prAkRta zlokono anuvAda ApIne vastugata vicAronI abhivyakti karI che. dRSTi rAga upara rakta puruSanI kathA'mAM gadyazailInA namUnArUpa pariccheda joIe to - te kuraMgI potAno pati gayA pachI potAnA yAro sAthe ni:zaMkapaNe ramavA lAgI ane thoDA divasamAM teone potAnuM samasta dhanadolata ApI khAI khodI pUruM kIdhuM. keTalAka divase potAnA patinuM AvavuM najIka jANI uttama pativratAno DhoMga dharI rahevA lAgI. bahudhAnya ke potAnA gAmanI 2010_03
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 15 bhAgoLe AvI eka vRkSa taLe vizrAma karyo ane potAnA nokarane kuraMgI pAse mokalyo. (sumativilAsa, pA.naM. 15) (pA. 108) maitrIbhAvanAnuM nirUpaNa karato gadyakhaMDa joIe to sarvajIva sAthe mitrabhAvanuM citavavuM, jema potAnuM iSTa icchIe tema sarve jIvanuM kalyANa cAhavuM - jema ke mArA jIvamitro mithyAtvAdikane vaza paDI viSayakaSAyAdikanI vedanA vedI bhavabhramaNanA tApane bhogave che. mArI je zakti che te phoravI te zatrunA tAbAthI jIvabaMdhuone choDAvuM agara haju paNa mArI zakti vizeSa hoya to eka jIvane paNa mithyAtvAdikane vaza rahevA dauM nahi. vaLI koInuM bilakula bUruM ciMtavavuM nahi. sarva potAnA jJAnAnaMdanA bhoktA thAuM ema ciMtavana karavuM te mitrabhAvanA jANavI. IhAM sarve jIvo upara samaya pariNAma karavo te sAmAyika jANavuM." prAkRta zlokanuM bhASAntara namUnArUpe joIe to, jo puchajjaI devo tavayaNe je narA virAraMti hAraMti bohilojITa kudiddhi rAkheNa annANI (su.vi., pA. 22) : je jinavara devane pUje paNa tenuM vacana je puruSa virAdhe te puruSa mithyAdRSTi rAga vaDe bodhabIja samyaktva pratehAre. ane je devane pUjIe te devanI ANA mAnIe to sukhadAyI thAya. emanI gahulIomAM jinAjJA, jinavANI, gautamasvAmI AtmasvarUpa darzana, nemanAtha bhagavAna, guruno mahimA vagere viSayo che. AtmAne saMbodhana karI racAyelI gahulI joIe to - "cetana caturAetI nija ghara Avone gorI ne bhorI sumanA vInave kumatA kuTilA para ghara bhramaNa karAvyuM re, evIne kuLajA ghara paga kuNa have." (pUjA, pA. 281) 2010_03 'WWW.jainelibrary.org
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 zrAvaka kavi manasukhalAla padanI paMktionuM udA. "cetana eka hI tuM nija rIjhe ora rIjha kachu kAma na Avata koTI jatana je re phIje." (pUjA - pA. 269) "kayA parane upadeze mUrakha, kayA parane upadeze Atama guNa thiratA nahi pAyo bAhira daga Aveze ho.' (pUjA - pA. 269) gajhalanuM udAharaNa joIe to "subAdhake ughAta hota durita tama harA zrI siddhasyo sarUpa lakhI azeSa sukhabharA" ||1|| AtmA zuddha svarUpane pAme te viSayane kendramAM rAkhIne lakhAyelI 'Atmaprabodha patrikA' vistAravALo patra che. "svastizrI mAnavapura mahAzubha sthAne jIvAjI cetanA ciraMjIva yogya zrI sadUbhAva. vasaMtapurIthI lI. manasukhalAla. huM cAhuM chuM ke sakala tIrthaMkaronA apAyapagamAtizaya pasAye tAharA sakala vighna dUra thAo" 2010_03 tuM zuddha cetanA sattAe siddha samAna eka akhaMDa abAdhita svataMtra che. samyakUdarzana nirmala karI AgaLa zivamArga nirvighnapaNe cAla. (su.vi., pA. 197)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 17. 1. sumati vilAsa emanI rUpakAtmaka abhivyakti dvArA kavitvazaktinA namUnArUpa uparokta patranI paMktio udAharaNarUpa che. kavinI bhASA gujarAtI hovA chatAM emanI kRtio para hindI bhASAno prabhAva paDelo che. musalamAna vepArIne tyAM nokarI ane kurAnanA abhyAsathI hindI bhASA-urdU-nA zabdo grahaNa karyA che. gajhala prakAranI racanAo pAchaLanuM prerakabaLa paNa A ja mAnAya che. kavinI kRtiono kAvyalaya ane keTalAka hindI zabdono prayoga samakAlIna prabhAva darzAve che. sumativilAsa" graMthamAMthI udAharaNa tarIke "AtmabodhapatrikA'nuM mULa lakhANa atre noMdhavAmAM AvyuM che. AtmabodhapatrikA svastizrI mAnavapurI mahA zubhasthAne jIvAjI cetanA ciraMjIva. yogya zrI sadbhAva vasaMtapurI lI. manasukhalAla. huM cAhuM chuM ke sakala tIrthakaronA apAyAgamanA atizaye tAhArA sakala vighna dUra thAo. teonA vacanAtizaya pasAye dvAdazAMganA bhAvanI jANa thA. teonA jJAnAtizaya pasAthe ApaNA sakala saMzaya maTo. teonA pUjAtizaya pasAthe tuM potAnA avicala pUjyapadane pAma. teonI tAraka pariNatinI karuNA tAharA sarva pradeza ane sAta dhAtuo pariNAmo. te sAthe mArI paNa tane ema ja AziSa che. te potAnA caitanya lakSaNe astipaNAne, nityapaNAne, zuddhAzuddhapaNAne, zuddhAzuddha bhoktApaNAne, anaMta AnaMdamaya paramapadanI prAptine tathA paramapadaprAptinA upAya saMyamajJAnane zuddha naye pote nija anubhavajJAne jANa. 2010_03
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrAvaka kavi manasukhalAla valI jinokta jIvAdi nava padArthanA bhAvane cAre nikSepe yathArtha jANI sakala vikalponA samudrane tara. Azrava baMdha Adi bhayaMkara du:khakArI bhAvane tajI saMvara nirjarAdika anaMta svataMtra AnaMdadAyaka AtmabhAvane Adara. tuM zuddha cetanA satAe siddha samAna eka akhaMDa abAdhita svataMtra che, ema darzana nirmala karI AgaLa zivamArge nirvighnapaNe cAla. joke teM utpatti samaye aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge avagAhanA karI pudgalo grahI AhAradika paryAptie karI sAta dhAtupaNe pudgalo pariNamAvI lolIbhUtapaNe thaI mamatva karyuM te ja pudagalo vadhAratAM anaMtAnaMta navAnavA lIdhA, ane nihArAdike anaMtAnaMta choDyA. janma thayA pachI vastra AbharaNa parijana ghara mitrAdi aneka paravastunuM mamatva karyuM. zAtA samAdhi viSayAdi bhoga samaye potAne sukhI mAnyo. azAtA asamAdhi bhaya ciMtA viyogAdika samaye potAne du:khI mAnyo. te jANakAra tathA mAnanAra banne vakhatamAM sarvakAla anugata tuM pote eka ja che ema pUrvabhave paNa anAdi kAlathI tuM pote eka ja che. anaMtakAla sudhI caitanyazakti sahita tuM pote kAyama rahIza. koI dravya koIno saMgI nathI to AnaMdamaya nijAtma tattvane jANI kema choDIye ? ahiMyA anityAdi bAra bhAvanA vicArI dharma, bodha pAmavo durlabha jANI sadAgamano saMga ane svapara vivekamitra ane samakita kAmadAra, suruci sakhI, vimalabodha, nivRtinArI. subuddhi bhavavairAgya. sambodha Adi potAnA hetuone koI samaye visArIza nahIM. te potAnA puruSatvane cukIza nahIM. anya jAti zatrune bharose ApaNuM rAjya soMpIza nahIM. para pudgala dravya zatruno vizvAsa karIza nahIM. pudgala varNAdikamAM mohano vAsa che ane jJAnAvaraNAdika sarve karma pariNAmano kuTuMba pudgala varNAdikamAM vase che mATe te mATe vizvAsa karI sukhasthAna jANI sukhanI AzAe praveza karavo nahIM to. zatru tenA sapATAmAM sapaTAyA pachI chuTavuM muzkela che. 2010_03
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya prathama dezavirati strIthI sagapaNa kara. eTale te ja potAnI moTI bena saMyama strIne melavI Apaze. pachI potAnuM rAjya levA kSamA khaDraga karamAM dharI krodhane mAra. ane anaMta jIvone kSemaMkara thA. 19 tArA AtmAaMganuM tathA jJAnAdi dhananuM sadA rakhopuM karaje mAhaNatA bhAvaprakAzI kavinuM dravyabhAve rakSaNa karaje, karAvaje. rakSaNakartAne anumati Apaje. valI mArdava pariNAme karI ane vinayarUpa vajadaMDe mAnanA AThe parvatone toDa. ane dharmAcArya tathA arihaMtAdi tathA AtmAguNa sevatA, sevarAvatAne vinaya kara. koI jIvane paNa avagaNIza nahIM eTale tuM anaMta sanmAnapAtra thaIza. valI ArjavarUpa asidhArAe mAyAvelIne chedI mUlathI ukheDI nAMkha. valI tu sahajAnaMda kAmI thaI para dravya paramANu mAtranI kAmanA mUrchA ke icchA rAkhIza nahIM. tethI tuM cauda rajju pramANe lobha sAgarane sahaje tarIza eTale tRSNA, mAMgaNI ane dInatA vIMchuM tane sparza karI zakaze nahIM. dUrathI ja mUrchita thaI jaze. tuM potAnA sahaja cetanA, vilAsa, avyAbAdha bhogane bhoga eTale tane paMcendriyanA bhoganI icchA vinA parama tRpti raheze. tuM paMcendriyanA viSaya tathA paMca avrata, cAra kaSAya. mana-vacana-kAyAnA joga pravRttinI calAcala choDI nirmala cetanAmAM upayoga sthira sthApI acalaakaMpa raheje. eTale saMyama parama pavitra sthira raheze. sarata rAkhavI ke tAhArA upayogane koNa calAve che ? jAgRta thaI sAme saceta rahevAthI koI upayoga calAvI zakaze nahIM. jo upayoga calavAnuM kAraNa jaNAya to tene bhedajJAnanI dhArAe turata nAza karaje. tuM potAne potAnA dravyAdi ke satya svarUpane dhArI paradravyAdi asatya ane nAstika rUpamAM lakSa daIza nahIM. rAgAdika rahita sadA zuddha 2010_03
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrAvaka kavi manasukhalAla raheje. mithyAtvAdi azuddhatAnA aMza mAtra paNa AtmaaMge lAgavA daIza nahIM. tuM akiMcana bhAve sthira raheje eTale pudgala paramANu mAtrano paNa AsaMgo karIza nahIM. aDhAra hajAra zIlAMga rathanA vahANamAM bezI zuddha brahmanuM jahAja calAvaje. dravya bhAvathI jIvanuM rakSaNa karaje. zuddha upayogamAM apramatta bhAve sthira rahevuM emAM bhAvadayA tathA dravyadayA. valI svapara dayA Adi sarve jinapraNIta dharmamAM samAveza thAya che. ane mohanIya karmanI aThThAvIsa prakRtimAMnI ekamAM paNa vartatAM prathama to potAnA ja bhAvaprANanI hANI thaI ane pachI svapara dravya bhAva prANanI pANInI saMtatI cAle mATe pramAda e ja hiMsAnI rAe ane jJAnAvaraNAdi prakRti sthiti anubhAga ane pradeza paNa e ja che. mATe bahu sAvacetIthI parama puruSArtha ke gaphalata na rAkhatAM e jaDane mUlathI ukheDI pheMkavI mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha e sarve hiMsAnA ja paryAya jANavA. svapara AtmAne hitakArI zivAya anya kazuM alika bolIza nahIM cAra prakAranuM adatta tajaje. udArika vaikriya aMganA kAma-bhoganI mana-vacana-kAyAe abhilASA karIza nahIM. bIjAne abhilASA karAvIza nahIM. abhilASAne bhalA jANIza nahIM. parigrahanI mUcha rAkhIza nahIM. aDhAra pApasthAnane tajaje eTale tane koI parigraha Avaze nahIM. he bhavya ! tuM e jaDa padArthathI bhUlI cetana mitra sAthe vizuddha thaIza nahIM. he Arya ! tuM potAnA viveka dUra rAkhIza nahIM. te tamane bilakula ThagAvA deze nahIM. baMdhu ! tuM adhyAtma sAdhakono saMga choDIza nahIM. kuTuMba mitra Adi bahurUpe moha naravo che. koI rIte paNa potAnA pAsamAM laI vikarAla bhava-aTavImAM nacAvI bahu vipatti pamADavA cAhe che. | sarva vAtano sAra e ke potAnI sattAbhUmimAM acala-aDaga thaI anaMta aNi vALuM, jaLahaLatuM jJAna khaga mohanA marmasthAnamAM dAva rAkhI 2010_03
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya mAraje. tethI moha zatru tarata anaMta khaMDokhaMDa thaI nAza pAmaze. tenI mUDhatA nAme 2mI TaLavaLatI zukala dhyAna agni mAMhe pralaya pAmaze. pachI tuM jaLahaLa jJAnaudyotamAM potAnA anaMta guNaparyAyane dekhato jANato parama ramya svarUpamAM ramaNa karI svabhAvAcaraNI thaI 52ma acala vIrya avyAbAdha anaMta sukhI ane avagAhanAvaMta agurulaghuvilAsI AnaMdapurImAM sadA AnaMdamAM raheje. dohA zukala dhyAna kesara lahI, pUjo paramAtama aMga, nijaguNa mRgamada mahamahe, vilase raMga abhaMga. Atma puddagala dohade lakhiyAM patra udAra, vAMcI artha hRdaya dhare, pAme saukhya apAra. zazi rasa bhakti caMdramAM, varase zrAvaNa mAsa, kRSNapakSa agyArase, kIdho patra vilAsa. vAMcI nirmala hRdayamAM, dharaje tattva prakAza, pUrNAnaMda samAdhimAM, karaje avicala vAsa. // 1 // // 2 // // 3 / 21 || 4 || (su.vi., pA. 197) 'AtmabodhapatrikA' e upadezAtmaka patra che. AtmAne 'cetana' zabdathI udbodhana karIne sva-svarUpa pAmavA mATe kevA vicAro ne vartana karavuM joIe teno AdhyAtmika paribhASAmAM ullekha thayelo che. patrano eka eka zabda AtmasvarUpane pAmavA mATe zuM'karavuM joIe ane zuM na karavuM joIe eTale ke tyAga karavo joIe te vize mArgadarzana Ape che. AtmasvarUpa pAmavAnI A upadezAtmaka racanA kavinI AdhyAtmika bhAvanA sarvasAdhAraNa janatA sudhI pahoMce tevA kalyANanI bhAvanA vyakta kare che. Atmabodha patrikA' mUlyavAna che. prathama dRSTie tenuM mUlya samajAya tevuM nathI. premapatranI mAphaka vAraMvAra vAMcavAthI teno mULabhUta 3 2010_03
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrAvaka kavi manasukhalAla bhAva pAmI zakAya tema che. satsaMga-jJAnI puruSanI sobata ane gurugama dvArA patrikAnA sarva vicAro AtmasAt karI zakAya tema che. dravyAnuyoga kaThina che chatAM temAM puruSArtha karavAmAM Ave to AtmAnaMdanI jIvanamAM adhyAtmano abhinava raMga lagADe che, je anubhUti cirakALa parvata sthAyI rahe che ne vRddhi pAmI svarUpAnusaMdhAnamAM nimittarUpa bane che. sAdhanAno mArga bhakti jevo sahaja sAdhya nathI. ahIM to mananI sthiratA, buddhino viniyoga ane AtmasvarUpa pAmavAnI laganI lAgI hoya to ja patrikAno gahanabhAva ke rahasyane pAmI zakAya tema che. sumativALo mAnavI vilAsa karI zake. kumati ke mithyAtvI teno rasa pAmI zake nahi. sumativilAsa mATe A patrikA vAcakone paDakArarUpa che. kavinA vicArone pAme to zuddha AtmajJAnanI prApti thAya. 2. sumati vyavahAra jaina dharmanA mULabhUta graMtho AgamanI prAkRta bhASA ane anya dArzanika graMtho saMskRta bhASAmAM che. vidvAno sivAya teno abhyAsa sarvasAmAnya janatAne mATe azakya che. dvAdazAMga, dravyAnuyoga ane syAdvAda jevA viSayonuM jJAna prApta thAya tevA hetuthI A graMthanI racanA karI che. mULabhUta rIte to mokSamArgane kendramAM rAkhIne keTalIka mAhitI saMdohana karIne graMthastha karavAmAM AvI che. prastAvanAmAM kavi jaNAve che ke - bhavabhramaNanA asahya tApothI udvigna anaMta svAdhIna sukharUpa potAnuM zuddhAtama svarUpa (mokSa) sAdhavAne teno mokSano) sAdhya sApekSa vyavahAra jANavA AAdaravA mATe utsuka nyAyadRSTi vinayI puruSo A graMthanA adhikArI che. saddagurunA gurugama vaDe saMsAratApathI udvigna thaI viSaya-vikArothI virAma pAmI zuddhAtama svarUpanA grAhaka sAdhya sApekSa zuddha vyavahAra jANI AdarI anAdi avidyA vaDe jJAnAvaraNAdika karmathI malina 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya thayelA sattAgata siddha samAna Atmadharmane samyak parAkrama vaDe pragaTa karI svataMtra avinAzI paramAnaMdamaya abhUtapUrva (AgaLa koI kALe nahi pAmelA) evaMbhUta naye Atmasiddhi pAmI sAdi anaMtakALa sudhI niHzaMkapaNe vilAsa karaze." kavie A graMthamAM nIcenI sAmagrIno samAveza karyo che. uttarAdhyayana sUtranA 28mA mokSamArga nAmanA adhyayananA sArarUpe racanA karI che. A adhyayanane jJAna, darzana, cAritra, tapanI zuddhi e mArga che teno cAra DhALamAM vistAra karavAmAM Avyo che. madhyakAlIna jaina kAvya paraMparAne anusarIne iSTadeva zrI mahAvIra svAmI ane sarasvatIne vaMdanA karavAmAM AvI che : "caraNa kamala kamalA vase, amala kamala dala nayaNa, caraNa namuM jinavIranA, hRdaya dharI taru vayaNa. vimala kamala vadane vase, svAtu pada yuta jina vANa, amRta rasaghana varasatI, namo sarasvatI suvidhAna. . 23 // 1 // 2010_03 // 2 // (41. 9) 29mA 'samyak parAkrama' nAmanA adhyAyano sAra 14 DhALamAM Apyo che. sauprathama maMgalAcaraNa karIne saMvegAdi 73 bola saMvega, nirveda ane dharmazraddhA, guru sAdharmika zuzruSA, pratyAkhyAna, doSa AlocanA, nijadUSaNa niMdA, gaha, sAmAyika, 24 jinastuti, dvAdazAvartavaMdana, pratikramaNa, prAyazcitta, kAyotsarga, kSamA, svAdhyAya vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathA, sUtraArAdhanA, ekAgracittatva, saMyama, tapa, viSayavinivartanA AhAra, kaSAya, yoga, zarIra-pratyAkhyAna, vaiyAvacca, vItarAgatA, pAMca samiti traNa gupti, jJAna-darzana-cAritra-saMpannatA. paMcendriyanigraha, kaSAyavijaya, mithyAtvavijaya, zailezIbhAva ane akarmatA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrAvaka kavi manasukhalAla jevA gahana vicArone DhALabaddha geya dezamAM gUMthI levAmAM AvyA che. kavinI racanAomAM vividhatA che. ahIM anAthI muninI sajhAyane sthAna Apela che. AtmasvarUpa kartA-akartA-bhoktA, sAmayika-pratyAkhyAna, saMyamavaitaraNI, zatru-mitra-arihaMta Adi navapada, dazayati dharma, suguru-kuguru, kezI svAmI - gautama svAmI praznottara, terakriyA vagere viSayono vistAra karavAmAM Avyo che. badhA ja viSayo tattvajJAna-AtmasvarUpane lagatA che je ekAMte mokSamArgamAM sthAna meLavavA ananya upakAraka che. taduparAMta stavano, sakjhAya, gahuMlIo, caityavaMdana ane AdhyAtmika pado paNa racyAM che teno samAveza karyo che. stavana covIzInI racanA paNa emanI prabhubhaktinI apUrva zraddhA vyakta kare che. kaLazamAM tenI racanAsamaya jaNAvyo che : dohada saMvata ogaNIza tresaTha, azvina raMga jamAvo, zukala ekAdazI guruguNa raMge, harakhata raMga vadhAvo re. (su.vya, pA. 309) kavie potAnI laghutA, namratA ane mati maMdatAno nikhAlasatAthI ullekha karatAM jaNAvyuM che ke, . jina guNa gaNa kema thaNI zakuM pUrA, muja mati bAla svabhAve, paNa guNa eka stave jana koI, nAze sarva vibhAvo re. // 7 // - (su.vya., pA. 309) kavinI caityavaMdana covIzI paNa noMdhapAtra che. RSabha AdithI mahAvIra svAmI sudhInA dareka tIrthakaranA caityavaMdananI racanA karI che. kavinI vizeSatA che ke stavana ane caityavaMdana covIzInI racanAmAM 2010_03
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya pratyeka gAthAno artha ApavAmAM Avyo che. tattvanI kaThina vAtone AtmasAt karavA mATe kavinI A yojanA AvakAradAyaka che. arthane kAraNe kavigata tAttvika vicAronuM pratyAyana thaI zake che. sAmAnya rIte caityavaMdanamAM traNa gAthA hoya che. kavie AraMbhanA caityavaMdananI racanA eTale ke RSabhadevathI caMdraprabhu sudhInAM caityavaMdana be gAthAmAM che. bAkInAM caityavaMdana traNa gAthAmAM che. namUnArUpe RSabhadevanuM caityavaMdana atre noMdhavAmAM AvyuM che. RSabha jina caityavaMdana (maMdAkrAMtA chaMda) "bodhAdhAre rikhavajinajI, vaMdie AdinAthaM. dAtA trAtA, bhavikajanane, muktinAM mUla sAthe, vinA khede svaguNa 2maNe, zAzvatAM sukha Ape, dravye bhAve nija para kRpA, ApamAM Apa thAye. / / 1 || (su. vyava., pA. 311) 25 "sAre vAre bhava jaladhithI, pApa saMtApa kApe, meM to bheTyo tribhuvana guru, siddhinAM sukha Ape; tArI vANI vimala matie, zuddhatA rAkhi sAthe, pAme riddhi zivamanasukhe, aMgamAM raMga vAdhe. || 2 || (su. vya., pA. 312) kavie mahAvIra svAmInuM caityavaMdana sarva laghu 32 akSarathI racyuM che. chaMda zAstranA emanA jJAnano paricaya AvI racanAthI thAya che H "purama dharama dhara karama bharama hara, dharama tIrathakara sakala vizvanahara, 2010_03
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrAvaka kavi manasukhalAla prabhu ti jagata zira virajaga japa kara, akhila kumata ha2 52ma sumati kara; ajitathI jita kara bharamatimirara, bhavadavapahara tapahara ravikara, harata karama ghana thiratana samamana, tribhuvana sukhakara sahaja acala dhana. | 1 || devaguNaparajava nija cira anubhava akhaya acala saba pariNatinavanava, vimala kamala mukha zuddha vaca niramala, sunnata haratamala kari bala niramala, lakhi nija taji para paramacaraNa dhara, jaga jana thirakara darazana du:kha hara; nacata amara vara tarata bhava aMtara ajara amara vira parama prabala dhIra | 2 || vaca saphala phalata bhavatu amita hita, lakhata sumita turi amita prita, caraNa zaraNa rahi tuma vaca cita gahi, zudha nijatata lahu para mamata nagahuM; upazama pada dhira cala mana thira kari, bhavavana, bhayahira tujavaca bhavatAra, parama viraja dhara akhaya akala para, sukhabhara nijaghara manasukha zivakara. // 3 || (su. vyava., pA. 351) 2010_03
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya kavinI zabdAnuprAsa ane varNAnuprAsanI racanA kavitva-zaktinA udAharaNarUpa che. kavie stuticovIzInI racanA karI che. sAmAnyata: cAra gAthAnI stuti hoya che. paNa apavAdarUpe eka gAthAnI stutinI racanA paNa thayelI che. kavi paMDita vIravijayajI, padmavijayajI ane jJAnavimalasUrie devavaMdananI racanAmAM eka ja gAthAmAM stutinI racanA karI che. manasukhalAle A racanA prabhuguNa gAvAnA prayAsarUpe karI che. temAM devadevI ke zrutajJAnano saMdarbha anya stutio samAna jovA maLato nathI. udAharaNa tarIke muni suvrata ane pArzvanAthanI thoya nIce pramANe che. (mAlinI chaMda) "munisuvrata jiNaMdA, Atma AnaMda kaMdA, bhara timira nazAve, jJAna jyoti diNaMdA; sasamaya sukha Ape, mokSa mArgAdhikArI sukha prazamaratInuM, zAMtI gho nirvikArI || 1 ||" (su.vyava., pA. 357) "muni dvaMda seve pAya, ATha karma nAza jAsa, pAsadeva seva sAra, te udAra meM lahI, Atma zakti vyakti karuM, vANi dhyAnamAM rahI." || 1 | (su.vyava., pA. 358) kavie eka ja gAthAmAM navapadanI stuti racI che. gAya guNa kinnarI, bhoga zIva suMdarI, 27 jJAnapadanI thoya "paMca jJAnamAM zuddha sadAgama te dAyaka lAyaka mukti taNo, jANI zrutadhara pAse bhavijana, ati sanmAne zruta bhaTTo; 2010_03
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrAvaka kavi manasukhalAla TAlI aDa aticAra vinaya yuta, cutadharanI ANA sevo. darazana jJAna caraNa ziva kAraNa, manasukha sevo zrutamevo / 1 / (su.vyaya, pA. 359) A rIte sumativyavahAragraMthanA tAttvika viSayo jJAna ane bhaktimArganA vicArone pragaTa kare che. kavinI vizeSatA che ke graMthane aMte "zabdArtha koSa' zIrSakathI ne darzanane lagatA pAribhASika zabdo viSe kakkAvArI pramANe samajUtI ApI che. tattvajJAnanA gahana-gaMbhIra vicArone zabdArtha jANIne paNa samajI zakAya tema che. kavinI icchA evI che ke sau koI AvA viSayone grahaNa karIne AtmasvarUpa pAmavAnA mArgamAM vizeSa pragati kare. vividha prakAranI geya dezIo, saMskRta vRtto ne mAtrAmeLa chaMdono Azraya laIne layabaddha racanA karI che. pAne pAne tattvajJAnanA vicAro UbharAya che. kavinA aMtaramAM "AtmA paramAtmA che" - siddha buddha banI zake che te vicArane AtmasAt karavA mATenA zAstrIya vicArone vividha kAvyaprakAro dvArA pragaTa karyA che. sumativyavahAra graMtha I.sa. 1908mAM pragaTa thayo hato. graMthaparicaya uparathI sau koIne khyAla Avaze ke koI gurugama ke paMDita pAse abhyAsa karyo na hovA chatAM jaina darzananA gUDha vicArone sarvasAdhAraNa janatAnA lAbhArthe vyakta karavAno puruSArtha karyo che. te uparathI teo mAtra kavi nahi paNa sAcA jJAnI mahAtmA hatA tevuM jaNAya che. A paricaya to mAtra jJAnamArgamAM praveza karavA mATe bhUmikA pUrI pADIne AtmArthI jano vizeSa udyamavaMta banI AtmasvarUpa samajavA ane te mATe darzAvelA mArgamAM caraNa-karaNAnuyogathI pravRtta thAya ne aMte kavi icche che te mokSapada pAmI zakAya temAM nimitta rUpa bane evo zubha Azaya garbhita rIte vyakta thayelo che. 2010_03
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 3. sumati prakAza sumativilAsa ane vyavahAramAM mukhyatve kavie potAnI kRtiono samAveza karyo che. ahIM kavie potAnI kRtio uparAMta devacaMdrajI ane kavinA bhaktomAMthI saMtokacaMdajI, dalasukhanAthajI, vADIlAla pAnAcaMdanI keTalIka racanAono samAveza karyo che. kavinA jIvana para devacaMdajIno vizeSa prabhAva hato. teo AtmArthI hoI dravyAnuyoganA upAsaka hovAthI kavine emanA pratye apUrva bhaktibhAva hato. tethI devacaMdrajIkRta atIta stavana covIzIno bAlAvabodha (eTale artha samajAvyo che.), viSayatyAganI DhALo, tattvArthasAramAM darzana ane jJAnapada, upazamabhAva, naraka, deva, cha dravya, pAMca mahAvrata, dezaviratidharma, karmabaMdha-hetu svarUpa, bAvIza pariSaha, anityAdi bAra bhAvanA, pAMca cAritra, mokSAdhikAra, dharmakathAnuyoga, Adi viSayone lagatA vicAro vyakta karyA che. badhA ja viSayo lagabhaga AtmAnA svarUpane sparzatA tyAga ane vairAgyabhAvanAthI samRddha che. aMte kavinA traNa bhaktoe pado racyAM che teno ullekha karyo che. cetana zabda dvArA udbodhana karIne viSayatyAga vize kavi jaNAve che ke cetana ceto re cetanA, Atama tattva vicAra; vaza kari iMdriya corane, jima lahiye ziva sAra. cetana ceto re cetanA. || 1 || satya prazaMsA re tehanI, naMhi viSayavaza jeha, jJAnAdika nijaguNa viSe, magna rahe muni teha. cetana. // 4 / (su.pra., pA. 117) 29 2010_03
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla viSayanA svarUpanuM varNana karatAM kavi jaNAve che ke - agni bUjhI zake jala thakI, bUjhe nahi kALanI Aga re koDa, samudranA jala thakI, duSTa ati madanano rAga re. viSaya viSa pariharo cetanA. / 1 //. jIvahiMsA viSayavaza kare, Adare jUTha adatta re, kuzIla parigraha Adare, karI karI adhika mamattare. viSaya. // 3 // (su.., pA. 118) kavi jinavANInA saMdarbha ApI jaNAve che ke - jJAnIne rAga hove nahi, rAga viNa viSaya na hoya cetana jI; sAra siddhAMtano e lahI, viSaya tajo sahu koI cetana jI. bali. // 12 // (su.pra., pA. 121) vIra vacana hRdaye dharo, bhavadhi tAraka jeha re. viSaya vikAra nivAratAM, pragaTe nija guNa geha re. vIra. // 1 // (pA. 129) mamatva tyAga vize kavi jaNAve che ke - sakala zAstrano sAra e sahI, sunaya sevine AtmatA lahI; mamata tyAgane jAgie sadA, parama Atmano lAbha lyo khudA. (su.pra., pA. 135) (lalita chaMda) uttama narabhava lAho lIje, Atama anubhava pyAlA pIje; AlapaMpAla jaMjAla nivArI, zuddhAtama padamAM mati dhArI. / 1 // 2010_03
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 21 samaya pramAda na kIje bhAI, pudgala ciMtA sarva miTAI, siddha samAna zuddhAtama dhyAvo, parama mahodaya pUraNa pAmo. // 2 // (su.pra., pA. 133) (copAI) jJAne nAze mohanuM jora bhArI, dhyAne Ave thiratA siddhikArI, mATe tyAgo pudgalono prasaMga, to to pAmo zuddha bhAve suraMga. (su.pra., pA. 138) (zAlinI) bAMdhyAM karmo mamata karine dehapaMca prakAre; indrI paMce manavacatanuM, baMdha vyakti vikAra, Ave te to mamata sahita, eka kAle udene, jANe jIvo pudgala, kriyA, kAja kIdhuM hame e. / 1 / (su.ma., pA. 149) navatattva vicAraNAnI DhALomAM kavie varNavyuM che ke AtmA karmano kartA, bhoktA, siddha buddha, tattvane grahaNa karavAvALo banI zake. uparAMta dAna, lAbha, upabhoga, vIrya viSayaka vicAro paNa vyakta karyA che. AtmA karmano karyA che te vize kavinA zabdo che ke - zubhAzubha pariNAmano, kartA mamatAvaMta ho vinIta; te saMsArI jIva che, bhAkhezrI bhagavaMto vinIta. // 1 / zubha pariNAme puNyane, kare suguNa nara koya ho. azubha karama pApI kare, mUDha puruSa ja hoya che. / 4 // (supra., pA. 142) 2010_03
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrAvaka kavi manasukhalAla AtmA karmano bhoktA che te vize kavinA zabdo che - zubhAzubha pariNAmano jI, bhogI te jagajIva; bhogI jJAnAdika taNo jI, jJAnI siddha sadIva. suguNa nara dhAra tattvavicAra, e jina zAsana sAra; bhavikajana dhAro tattvavicAra. / 1 / (su.ma, pA. 142) ajJAnatAne kAraNe AtmA pudgalanI mamatAthI cauda rAjalokamAM rakhaDe che te vize kavi jaNAve che ke - zuddha AtmatA ajJAnathI nara, mamata kari pudgalataNuM; kari rAgaroSa vimoha, atizaya karma baMdhana kari ghaNuM. du:kha tApa bahusaMtApa, sahatAM upArje caude rAjamAM, bahu janma maraNa kleza bhoge rahe na nija sukha kAjamAM. / 1 / samyakdarzana eTale samakita. samakita e dharmarUpI mahelano pAyo che. kavinA uparokta viSayanA vicAro joIe to - jina dezita sapta tattvanI re zraddhA rucI pratita; nirmala hove jehane re, samakita kahIye mitare, prANI. / 4 / bAra bhAvanA bhAviye re, cAritra paMca prakAra, samasaMvaraje Adare re, teha tare saMsAra re. prANI. / 1 // (su.pra., pA. 154) vastunuM svarUpa cAra nikSepaNathI jANavuM joIe. te vize kavinA zabdomAM joIe to - sakala vastune jANIe cAra nikSepa sameta lalanA, nyAsa kahyA e vastunA, dravya prajAya abheda lalanA; tattvadRSTi daDha rAkhIe. // 1 // 2010_03
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 33 nAma sthApanA dravya bhAva sahita hoya apAra lalanA, vastunA vastu viSe zuddha nikSepa vicAra lalanA. tattva. / 2 // (su.e, pA. 155) madhyakAlIna paraMparA anusAra doharAmAM vastu nirdeza karIne DhALamAM teno vistAra karyo che. devalokanA varNanamAM A praNAlikA jovA maLe che. (doharA) devo cAra nikAyanA, bhanavapatI daza jANa, vyaMtara ATha prakAranA, joIsa paMca pramANa. / 1 / dvAdaza kalpa vimAnI che nava graMveka vakhANa; paMca anuttara vAsinAM, kalpAtIta sujANa. // 2 // (su.pra., pA. 179) karmabaMdhanAM kAraNo darzAvatAM kavi kahe che ke - mithyA darazana ne avirati valI, pramAda kaSAya ne yoga; paMca kAraNa e karma baMdhanAM, tajI lo zivamaga yoga. ho bhaviyA jina darasana rasa lIje jJAna sudhArasa pIje. ho bhaviyA. // 1 // (supra., pA. 193) kavie A graMthanA chellA vibhAgamAM devacaMdrajInI covIzInA artha lakhyA che. stavana suMdara kaMThe gavAtuM sAMbhaLIe paNa teno artha samajAya nahi to AtmabhAvamAM ke prabhubhaktimAM mana sthira bane nahi eTale stavana ke anya kAvyaprakAranI racanAono artha jANavAthI vadhu bhAvanA bhAvI zakAya che. devacaMdrajInAM stavano zuddha AtmasvarUpa ne dravyAnuyoganI kaThina vAtone vyakta kare che. A samajAvavA mATeno kavino prayatna prazasya che. mAtra popaTiyA raTaNathI koI lAbha nathI. 2010_03
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrAvaka kavi manasukhalAla sImaMdhara jina stavananI paMktio atre udAharaNa rUpe noMdhavAmAM AvI che - zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI ava dhAro, zuddha dharma pragaTyo je tumae, pragaTo teha ahAro re, svAmI vinaviye mana raMge // 1 / (su.pra., pA. 217) avalaMbana upadezaka rIte zrI sImaMdhara deva; bhajIye zuddha nimitta anopama, tajIye bhavabhaya Teva re. svAmI. / 9 / su.ma., pA. 222) A rIte AtmasvarUpane upakAraka vaividhyapUrNa tattvadarzananI mAhitIvALo graMtha jJAnamArganA gujarAtI graMthomAM uttama koTino che. kavie vividha dezIonI sAthe vividha akSarameLa ane mAtrAmeLa chaMdono prayoga karIne kavizaktino paricaya karAvyo che. A graMthanI racanA I.sa. 1911mAM thaI hatI. sumatiprakAza graMthamAMthI namUnArUpe viSayaparihAranI DhALa - 2, 7, 8nI paMktio atre kavinA zabdomAM noMdhavAmAM AvI che. te uparathI emanI vicAradhArA ane AtmavRttino paricaya thAya che. sAthe sAthe emanI kavi-pratibhAno khyAla Ave che. viSayaparihAra vize keTalIka upamAo ane dRSTAMto dvArA upadezAtmaka vicAro vyakta karatI DhALa-2 atre udAharaNarUpe noMdhavAmAM Ave che. 2010_03
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya (DhALa 2). (viSaya viSa parihara prANIyA - e) dezI agni bUjhI zake jala thakI, bUjhe nahi kAmanI Aga re / koDa samudranA jala thakI, duSTa ati madanano rAga re / viSaya viSa pariharo cetanA / 1 kAla anaMta lage valivali bhogavyA viSaya vikAra re / to paNa tRpti pAmyA nahIM, viSaya du:khadAI asAra re // viSaya // 2 jIvahiMsA viSaya vaza kare, A dare jUTha adata re ! kUzIla parigraha Adare karI karI adhika mamata re / viSaya // 3 sakala kaSAya hoya ehathI pApanAM sthAna aDhAra re //. bhavajaMjAla ehathI vadhe, lahe na zuddhAtama sAra re / viSaya / 4 viSaya pariNAma jeNe jItiyA, mugati sukha teha ne godare / manuSyabhava lAha bhavi Adaro jina vacana nirmala bodha re / viSaya / ya viSayamada pAne unmata thayo navi lahe yoga ayogya re / kRtya akRtya paNa navi gaNe, cAhe eka viSaya viSa bhoga re / viSaya / 6 Avi vipAka hAjara huve, dInuM paravaza lahe kaleze re narakanigoda gatimAM paDyo, jihAM nahI sUkhano leza re / viSaya / 7 kIDA viSTAnA viSTA viSe lIkha kIDA likha mAMhi re / tema viSathI viSaya viSa viSe mAni sukha magna rahe tohi re / viSaya // 8 kSaNika capala parataMtra je rAkhyA paNa navi rahe jeha re // viSaya naranArinA jANie, mUki e eha para sneha re / viSaye meM 9 jema jema agni iMdhana atI nAMkhatAM tRpta cetanajI // tema e viSayIne viSayathI tRpti rati hoya navi koya re // viSaya / 10 2010_03
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 zrAvaka kavi manasukhalAla - - - deva manuSya tIryacanA bhoga sahu athari parataMtra re / cetanajI tehathI navi lahyA nija guNa sahaja svataMtra re / viSaya / 11 bhogatAM ramya manane lage pariName kaTuka vipAka re / gIta vilApa sama jANie nRtya viTaMbanA thAka re // viSaya / 12 (suma, pA. 118) (DhALa 7) cetana e tana kAramuM / tame dhyAvone; viSaya tajI jina dharma bhavika nIta dhyAvone. anaMta kAle narabhava lahyo. tume. pragaTa karI ziva zarma. bhavika. / 1 / ciMtAmaNI sama e lahI // tame // dharma yogatA sAra // bhavika che viSaya vikAra vacce rahI che tame // navi karo teha asAra / bhavika / 2 sUkI bhaSmane kAraNe // tuma bAle caMdana koya / bhavika / gaja boDi bakaro graha // tame // te mahA mUrakha hoya / bhavika 3 dhatUra vAve AMgaNe / tume / ukheDI kalpavRkSa // bhavika // mUrkha ziromaNI te kahyo // tame / koNa kahe tasa dakSa / bhAvika / 4 Ayu capalathI cetine / tume / tajI pramAda thaI sUra // bhavika / Atama sattA niramalI // tume / cidAnaMda rasa pUrA / bhavika // 5 jItI durjaya viSayane // tume // darzana jJAna carita // bhavika / sama bhAve raMge ramo / tume / paMcAcAre mitta / bhavika / 7 aNagamatA gamatA bahu // tume viSayo paMca prakAra / bhAvika / ramaNa tajI savi ehanuM tume / cita cAlatAva // bhavika / 7. 2010_03
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya zabda suNI mane ati cale / tume che iSTa aniSTa jAya che bhavika che rUpa dekhI tema jANie // tume // thira cita kSaNa nara hAya / bhAvika // 8 gaMdhanI dhaMdhamAM mana cAle che tame je cUke dhyAnanI tAla // bhAvika / 9 rasa viSayathI ema bahu // tume / Ave khoTA khyAla // bhAvika // tema e paMce jANie / tame // jIvIne nahi anukula // bhAvika // 10 (supra, pA. 128) (DhALa 8) (vIra kahe gautama suNo - e dezI) vIra vacana hRdaye dharo, bhavadhi tAraka jeha re // viSaya vikAra nivAratAM, pragaTe nija guNa gRha re vIra // 1 / sUta zIla vijJAna ne vali vairAgane cUkI re // bahu nara bhavadadhimAM paDyA viSayathI lAjane mUkI re / vIra // 2 / roga sakala pratikArane viSathI nara sukha mAne re // Atama guNanI virAdhanA hoya teha navi jANe re / vIra // 3 // udabhaTa veSe nArIne dekhI dUramatI cUkyo re // jeNe jina vacana hRdaya dharyA, rAga prathamathI mUkyo re // vIra // 4 / sukha zAzvata je muktinuM ujjavala jarA jema iMdu re / chaMDI moho upacArathI sukha viSaya madhu biMdU re // vIra / 5 // pracalita viSaya agni thakI, cAritra sAra ne bAlI re / samyaka darza virAdhIne anaMta saMsAramAM ghAlI re // vIra // 9 // mUrakha ApahI Apane hoya mahAduHkha dAtA re // viSaya thakI jo dura rahe, temane koI na azAtA re | vIra // 7 2010_03
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrAvaka kavi manasukhalAla saMsAra araNya bihAmaNo viSaya tRSNAe nacAvyA re / cauda pUravadhara munivara zreNi cUki nigodamAM AvyA re // 8 / hAhA viSaya e viSama che, pratibaMdhI du:kha pAmyA re // iMda jAla pere capala e baMdhyA teNe du:kha vAgyA re // vIra // 9 // pharasa varNa rasa gaMdha che, zabda saMsthAna prajAya re // pudgalanA sahu jANiye, kSiNa kSiNamAM badalAya re / vIra // 10 // (su.pra. pA. 129) 4. navapadanuM svarUpa jaina tattvajJAnamAM navatattva, syAdvAda ane navapada e traNa viSayo gUDha sahasyamaya hovA chatAM adhyAtma mArganA pAyArUpa gaNAya che. navapadanuM mULa joIe to ema jANavA maLe che ke bhagavAna mahAvIre gautama svAmIne navapadano mahimA varNavyo hato. tyAra pachI vidyApravAda pUrvamAM navapadanuM svarUpa graMthastha thayuM hatuM. mahAvIra svAmInA mukhe zravaNa karelo uparokta mahimA magadhanareza zreNikane gautama svAmIe upadeza rUpe samajAvyo hato. zrI razekharasUrie temAMthI preraNA laIne prAkRtamAM "sirivALakA' e nAmanA lokapriya graMthanI racanA karI che, jemAM navapadanuM svarUpa vistArathI ApavAmAM AvyuM che. A kavi caudamA saikAnA prAraMbhamAM thayA hatA. "sirivALakA' graMthamAMthI preraNA prApta karIne vinayavijayajIgaNie zrIpALa rAjAnA rAsanI gujarAtI bhASAmAM racanA karI che. kavie pAMcamA khaMDanI 21 gAthAnI racanA karyA pachI AyuSya pUrNa thatAM graMtha apUrNa hato te yazovijayajI upAdhyAye pUrNa karyo. A kavino samaya 18mI sadIno hato. eTale uparokta aitihAsika vigatone AdhAre navapadanuM svarUpa pracAra 2010_03
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya pAmyuM. yazovijayajIe sauprathama navapadano mahimA pUjAsvarUpamAM gAyo che. navapadamAM arihaMta, siddha, AcArya upAdhyAya, sAdhu, darzana-jJAnacAritra ane tapano samAveza thAya che. pratyeka pUjAmAM eka padanA svarUpanI mAhitI rahelI che. pUjA uparAMta stavana, rAsa, stuti ane caityavaMdana svarUpamAM paNa navapadane viSaya tarIke kavioe svIkAryo che. yazovijayajI upAdhyAyakRta navapadanI pUjA navapadanI pUjA-racanA yazovijayajI upAdhyAye karI hatI. sAmAnya rIte pUjAno AraMbha viSayapraveza ke vastudezaka duhAthI thAya che. ahIM kavie duhAne badale pratyeka pUjAmAM bhujaMgaprayAt. chaMdamAM vastunirdeza karyo che. kavie siddhacakranI stuti karIne teno mahimA darzAvyo che. kavinuM saMskRta bhASAnuM agAdha jJAna hatuM eno paricaya pUjAnA AraMbhamAM ja thAya che. emanI saMskRta bhASAnI racanAo paNa gujarAtI bhASAnI racanAo jeTalI lokapracalita banI che. jaina dharmanA jJAnamArganI kavitAmAM eka aitihAsika dastAveja samAna emanI racanAo che. namoDanaMta saMta pramodapradAna pradhAnAya bhavyAtmana bhAsvatAya thayA jehanA dhyAnathI saukhyabhAjA sadA siddhacakAya zrIpALa rAjA: 1, 2, 4 e traNa paMktio saMskRta bhASAmAM ane paMkti 3 gujarAtI bhASAmAM che. Ama kavie duhAne sthAne chaMdaracanA karIne pachI DhALamAM navapadanA svarUpanI mAhitI ApI che. pUjAne aMte kAvyaracanA che je saMskRta ane prAkRta bhASAmAM thaI che. tenA dvArA navapada vize mitAkSarI paricaya thAya che. emanI racanAmAM saMskRta, prAkRta ane gujarAtI ema traNa bhASAno samanvaya sadhAyo che. kavie ulALAnI dezI ane zrIpALanA rAsanI dezIno prayoga karIne 2010_03
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla pratyeka pUjA racI che. navapadanA rahasyane samajAvavAno kavie prazasya prayatna karyo che. pAribhASika zabdonA artha vagara teno mahimA samajI zakAya tema nathI. anya kavioe paNa vattAochA pramANamAM AvA zabdaprayogo karyA che. cAra nikSepa, sAta naya, arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, darzana, jJAna, cAritra, tapa, Agama vagere zabdo kaThina che. 40 A pUjAmAM navapadanA UMDA rahasyanI vigato gUMthI levAmAM AvI che. vaLI prAkRta zabdono prayoga paNa vizeSa che. bhakti ane jJAnanA samanvayaMvALI yazovijayajInI pUjA e navapadano talasparzI abhyAsa karavAmAM upakAraka che. yazovijayajI pachI padmavijayajI ane AtmArAmajInI uparokta viSayanI pUjA saraLa ane sugrAhya che. yazovijayajI prakAMDa paMDita hatA eTale emanA pAMDityano paripAka racanAomAM hoya te svAbhAvika che. (vividha pUjAsaMgraha, pA. 315) paMDita padmavijayajIkRta navapadanI pUjA paMDita padmavijayajIe saMvata 1838nA mahA vada bIjane guruvAre lIMbaDInA cAturmAsa daramyAna A pUjAnI racanA karI hatI. A pUjAmAM navapadanA svarUpanA paricaya sAthe zAstrIya saMdarbho ane dRSTAMtarUpa vyaktiono ullekha thayelo che. jaina dharmanA tattvajJAnanI jhAMkhI rasika abhivyakti dvArA thaI che. duho, DhALa, kAvya ane maMtra ema pUjAnA niyama pramANe kavie racanA karI che. kavie bhairava, dezAkha, phAga, bihAgaDo ane vasaMta rAgano prayoga karyo che. taduparAMta pracalita dezIothI A pUjA vadhu lokapriya banI che. dhArmika prasaMgoe padmavijayajInI A pUjA vizeSa gavAya che. namUnArUpa dezIo ane dhruvapaMkti joIe to "pArijAtinuM johdeo jinavara Avajo re saMbhava muja ghara saragathI vinati nAtha. 2010_03 -M
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 41 giri rAjakuM sadA morI vaMdanA dhanya dhanya saMprati sAco rAjA." pratyeka padanA svarUpano paricaya pUjAmAM Apyo che. pahmavijayajInI A racanAo gItakAvya tarIke vadhu AsvAdya banI rahe che. udA. tarIke joIe to - "sasanehI pyArA ho saMyama kaba mile, tapasyA karatAM ho DaMkA jora bajAyA ho; munivara parama dayALa, bhaviyA munivara, siddhabhajo bhagavaMta prANI pUrNAnaMdI" samyagadarzana pada tame praNamo. pUjAne aMte kaLazanI racanA paraMparAgata lakSaNayukta che. (vividha pUjAsaMgraha) AtmArAmajIkRta navapadanI pUjA A pUjA duhA ane DhALa ema be vibhAgamAM vaheMcAyelI che. temAM kAvya ane maMtra paNa che. pratyeka padanA svarUpa vizenI vigato pUjAmAM pragaTa thayelI che. pUjA sAhitya e bhAvadharmano prakAra hoI temAM bhaktibhAvapoSaka zAstrIya rAgono prayoga thayelo che. khamAca, paraja, kAliMgaDo, bihAga, jhiMdakAphI, bhairavI, vasaMta, uparAMta pracalita dezIono prayoga karIne geyatA siddhahasta thayelI joI zakAya che. pUjAmAM gujarAtI bhASAnI sAthe hindI bhASAno prayoga paNa thayo che. A racanAne aMte kaLazanuM anusaraNa karIne guruparaMparA ane racayitA ane varasano ullekha che. emanuM pUjAsAhitya bhAvavAhI che. kavine saMgIta priya hatuM eTale pUjAmAM geyatA siddha thayelI che. Saa che. 2010_03
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla kAvyanI racanA saMskRta bhASAnA kUtavilaMbita chaMdamAM karI che. jaina tattvajJAna ne navapadanI pUjA dvArA lokabhogya banAvavAno saphaLa prayatna karyo che. yazovijayajI, padmavijayajI ane AtmArAmajInI navapadanI pUjAno mitAkSarI paricaya bhUmikA rUpe ApavAmAM Avyo che. kavi manasukhalAlanI navapadanI pUjA vizenI keTalIka mAhitI nIce mujaba che : kavi manasukhalAlajIkRta navapadanI pUjA kavi manasukhalAlajIe dAhoda mukAme saMvata 1964nA phAgaNa vada trIjane divase navapadanI pUjAnI racanA karI che. teno ullekha pUjAne aMte kaLazamAMthI upalabdha thAya che. "dohada ogaNIsa sosaTha phAlgaNa dharma zukala mana Ayo kRSNa trIja mana raMga ullAsa anubhava rasa ulasAyo re. navapada / 4 //" (nava. pU, pA. 34) navapadanI pUjA racavA mATenI preraNA ApanAra zrI kodarabhAI chaganalAla hatA. kavie A pUjAnI racanAno hetu jinazAsananI unnati thAya ane zivasukha maLe te hovAnuM jaNAvyuM che. zAsana unnati arthe racI meM janamana harSa upAyo, Atama bhAve vIraja phorI manasukha zIvarasa pAyo re. navapada // 9 //" (nava. pU, pA. 34) 2010_03
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya kavi manasukhalAle navapadano paricaya "doharA"mAM karAvyo che - "parama dharama maMgala sadA, maMgala zrI arihaMta, maMgala siddha anaMta che, AcAraja bhagavaMta. // 1 / vAcaka muni maMgala sadA, darzana jJAna caritra, tapa navapada maMgala mahA, zrI jinavacana pavitra. / 2 // ArAdhaka ANAdharuM, pAme parama kalyANa, pada pada maMgala te lahe, riddhi siddhi nidhAna / 3 !" (nava. pU, pA. 1) kavinI A racanA para yazovijayajI upAdhyAyano prabhAva paDelo jovA maLe che. sAmAnya rIte pUjAno AraMbha duhAthI thAya che. jyAre kavie mAlinI, harigIta, maMdAkrAntAmAMthI koI eka chaMdathI pUjAno prAraMbha karyo che. DhALamAM viSayavastunI vigato ApI che. pUjAne aMte kAvyanI racanA mAlinI, bhujaMgI ke indravajA chaMdaprayogomAM karI che. emanI anya racanAonA saMdarbhamAM ema kahI zakAya ke kavine chaMdazAstranuM ane saMgItanuM paddhatisara jJAna hatuM. kavinI pratyeka racanA AnA udAharaNarUpa che. pUjA 1. namo namo ke zatruMjaya girivara. 2. manaDuM mohyuM re mana mohanajI. 3. prabhu paDimA pUjIne posaha kariye re. 4. mukti se jAI milyo mohana. 5. vata sAtameM virati AdaruM re lo. 6. anihAM re vahAlo vase. 7. eguNa jJAna rasALa bhavAyAM. 2010_03
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla 8. bharatanI pATe bhUpatI re. 9. zrutapada namIye bhAve bhavAyAM. kavie prayojelI dezIo jaina samAjamAM ati pracalita che. viravijayajInI ghaNI racanAomAM A dezIono prayoga thayo che. kavie pUrve thaI gayelA kavionI dezIo ane dhruvapaMktio pasaMda karI racanA karI che. navapadanA viSayanI abhivyakti mATe mAtra DhALaracanA paryApta nathI paNa AraMbhanA chaMdanI gAthAo viSayane sparze che. eTale A pUjA paraMparAgata lakSaNothI kaMI judI tarI Ave che. chaMda ane DhALa ema be vibhAgamAM vaheMcAyelI pUjA pratyeka padano paricaya karAve che. navapada pUjAdisaMgraha "navapada pUjAdisaMgraha' pustakanI racanA saMvata 1965mAM thaI che. temAM vividha prakAranI sAhityanI kRtio che. navapadanI pUjAnI racanA dvArA arihaMtAdi navapadanuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. pUjA svarUpane anurUpa dezInA prayogathI layabaddha sugeya kAvyaracanA banI che. tattvajJAnanA vicAro samajavA kaThina che tema mAnIne kavie navapadanI pUjAnI racanAnI sAthe pratyeka pUjAno gAthA pramANe artha Apyo che. pariNAme pUjAmAM vyakta thayelA navapadanA vicAro sarvasAdhAraNa janatAne samajI zakAya tema che. pUjAne aMte paraMparAgata rIte kaLazaracanA dvArA samaya, mahino, tithi vagereno ullekha thayelo che. A pustakamAM pUjA uparAMta zAMtinAtha ane mahAvIra jina stavana, gahelIo ane 11 padono samAveza thayelo che. kavie A racanAomAM plavaMgama, mAlinI ane lalita chaMdano prayoga karyo che. emanI pratyeka 2010_03
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 45 racanAmAM dezI ane dhruvapaMkti uparAMta akSarameLa ane mAtrAmeLa chaMdonuM prayogavaividhya jovAya che. A vividhatAthI kAvyarasanuM sAtatya jaLavAI rahe che. jinavANInuM svarUpa ane mahimA darzAvatI "jinavANI bAvanI'nI racanA karI che. cAra vibhAgamAM A racanA vaheMcAyelI che. pratyeka vibhAgamAM 13 gAthA che ema cAra vibhAganI para gAthA hovAthI bAvanI' zabdaprayoga karyo che. jaina sAhityamAM "bAvIzI', "paccIzI', chatrIzI' racanA maLI Ave che te pramANe "bAvanI' (para) gAthAnI racanAo paNa ghaNI thayelI che. kavi jaNAve che ke - sAra sadA jinavANi, parama mahAmaMtra che. dhAro supana mojAra, paramapada taMtra che, zuddha sAdhyavali sAdhana lakhIe ehathI moha ari marI jAya, koIno bhaya nathI. / 1 / (navapada pUjAdisaMgraha, pA. 24) jinavara vIra vANI, paMca AcAra dAI. suvacana vinayathI, AtmatA Atma pAI vratapaNe paNa Ave, moha mithyAta nAse, viparita mati tyAgI, zuddha sAvAda bhAse. (nava, pU, pA. ra30) gaelI eTale gurumahimA. guru pratye upakAranI bhAvanA. jaina sAhityanI laghukAvya racanA che. kavi guru vize jaNAve che ke, "gurUjI huMzIlA, mAharA gurUjI khAMtilA, sevo zrI jinavANI bhavodadhi tAraNI." 2010_03
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla emanAM pado adhyAtma-rasasabhara che. kavinA jIvanamAM hukamamuni uparAMta devacaMdrajInA sAhityano prabhAva paDyo hato. A pustakamAM kavie devacaMdrajIkRta pAMca samiti, sAdhunI pAMca bhAvanA, prabhaMjanAnI sajjhAyano saMcaya thayo che. 47 'navapada pUjAdisaMgraha' bhaktimArganI vaividhyapUrNa racanAono saMcaya che. tema * tAM jJAnamArganI viziSTatA to parokSa rIte AvI jAya che. kavinI nAnI-moTI sarva kRtiomAM jJAnamArga kendrasthAne rahelo che. 5. AdhyAtmika pado kavinAM padomAM padasvarUpanI saMkSiptatA, geyatA, bhakti ane jJAnamArganA vicArono samanvaya thayo che. geya dezIo ane pracalita rAgono prayoga karIne padasvarUpanI mAvajata karI che. AvAM AdhyAtmika pado jaina sAhityanuM digdarzana karAvavAmAM saphaLa nIvaDe che. kavinI padaracanAono paricaya nIce darzAvyA pramANe che. "prema lagA hamArA guru baiM'nuMse" A padanI cAra gAthA che. temAM hindI bhASAno prabhAva paDelo jovA maLe che. "caMdra cakora mora rata meghe sura riMje naMdanabanase, alimana kusumazuM mInakuM pANI; gajagaMgA kajalI banase. (nava.pU., pA. 266) "gurU sama aura dayAla nA dekhA manasukha zivapada jainu se." jaina ane hiMdu sAhityamAM guruno mahimA aparaMpAra che teno ahIM paricaya thAya che. saMta kabIre paNa guruno ja mahimA gAyo che ane 2010_03
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 47 jaNAvyuM che ke pahelAM guru ane pachI goviMda guru mokSamArga batAve che. emano upakAra kema bhUlI zakAya ? kavie prabhudarzanathI jIvananI saphaLatA anubhavI che. prabhune prArthanA karIne kavi kahe che ke tame mAro uddhAra karo evo kendravartI vicAra pragaTa thayo che. padanI AraMbhanI paMkti bhakta hRdayano ullAsa vyakta kare che - "akhIyAM saphaLa laI merI Aja, dekhyA zrI jInarAja (nava.pU, pA. ra66) prabhudarzanathI khoTo bhrama bhAgI gayo che. prabhunI amRta sama vANIthI satya samajAyuM che. manasukhalAlajInI racanAomAM mukhyatve Atma-svarUpa pAmavA mATenI utkaTa lAgaNI pragaTa thayelI che. A padanI 7 gAthAmAM AtmasvarUpa vizenA gahana vicAro pragaTa thayA che. AraMbhanI paMkti nIce mujaba che - "lAgI lagana para guNameM jaba laga taba lagA jJAna cetanA bhArI, lAgI lagana nija guName jaba tuja pragaTe jJAna cetanA pyArI." (nava.pU., pA. 267). guruvacanathI Atma-svarUpa samajAya che. AvAM vacano je AtmA dhyAnamAM leto nathI teno manuSyajanma niSphaLa jAya che ane karmabaMdhathI saMsAramAM bhramaNa kare che. kavie paropadeze pAMDityamuno virodha vyakta karIne potAnA ja AtmAne upadeza dvArA zuddha svarUpa pAmavAno ananya preraNAdAyI vicAra darzAvyo che. 2010_03
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrAvaka kavi manasukhalAla "kyA parane upadeza mUrakha kyA parane upadeza ho, Atama guNa thiratA nahi pAyo, bAhira Aveza." kavie upadezAtmaka vicAro rajU karatAM jaNAvyuM che ke moha ane pramAdano tyAga karIne satata AtmasvarUpamAM ramaNatA keLavavI joIe. padanI aMtima paMktimAM kavi jaNAve che ke - "Apa hi Apa cetAvI manasukha laho ziva suMdari bhogo ho." (nava.pU, pA. 268) mokSarUpI strIne mATe "zivasuMdari' zabdaprayoga jaina sAhityamAM ghaNA kavie prayojyo che. kavie potAnA AtmAne rIjhavavA mATe udbodhana karatA padanI racanA karI che. vyavahArajIvanamAM rAjA, hAthI, ghoDA ane bhautika sAmagrIne rIjhavavAthI koI lAbha nathI. A badhuM nazvara che. AtmAnA zAzvata sukhanI prApti mATe ja puruSArtha karavo joIe ema kavi jaNAve che. padanI AraMbhanI paMkti ja tenA kendravartI vicArane rahasyamaya rIte pragaTa kare che. "cetana eka hI tuja rIjhe aura rIjhe kachu kAma na Avata." (nava.pU, pA. 269). emanAM pado zuddha adhyAtmamArganA eTale ke jJAnamArgI kavitAnA vArasA samAna che. "mane tArI vANI pyArI Adi jiHdAA pada sAta gAthAmAM racAyuM che. kavie AdIzvara bhagavAnanA guNonI mAhitI ApIne AtmasvarUpa tarapha bhaktonuM dhyAna kendrita karyuM che. "jJAyaka samaya na cUke zAne dekhe darazana paramAnaMdA, ramya ramaNa zuddha pakva pUraNa akhalitavIrya anaMta abhedA. // 1 // 2010_03
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya 49 kavie prAsayukta abhivyaktimAM bhagavAnanA guNono paricaya karAvyo che - sahaja suujjavala lupta samAdhi, saMjaya siddha svabhAva jigaMdA, tuM hi akiMcana nija guNa kiMcana satya sadAziva brahmAnaMdA. // 4 // A padanI racanA rAga pUrvamAM thaI che. temAM "ghaDi ghaDi sAMbhare soI salUnA" e dezIno prayoga thayo che. AtmAnA zuddha svarUpano paricaya karAvatI paMkti nIce mujaba che - ziva sukha vANI tArI sahaja batAve." (nava. pU., pA305) bhagavAna zivasukhano mArga potAnI divya vANIthI saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvono uddhAra karavA mATe batAve che. AtmAne svasvarUpano paricaya thAya che pachI kazuM ja meLavavAnuM bAkI rahetuM nathI. svasvarUpanI sthiti vize kavi jaNAve che ke - "Atama rAma ramA zIva ramatAM vyakti anaMta svataMta jamAvuM, akhila guNathIra pawva dhyAne AtmarUpastha arUpa lagAve. // 2 // bhakta bhagavAnanAM caraNo paravArI jAya che ane bhaktinI mastImAM DUbIne bhagavAnane prArthanA karIne kahe che ke mAro uddhAra karo. AtmA sva-svarUpamAM ramaNatA keLave to ja uddhAra thAya. "para" eTale ke anya saMbaMdho nakAmA che. evA vicAro padamAM darzAvyA che. A padanI AraMbhanI paMktimAM ja kavitvazakti joI zakAya che. "tAraka tere caraNakamala meM mane madhukara lobhANo." (nava. 5., pA. 399) 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrAvaka kavi manasukhalAla madhukaranuM rUpaka sAhityamAM atyaMta pracalita che. bhramaro puSpa-parAgane pAme che tevI rIte manuSyanuM mana bhaktirUpI parAgane mATe lobhAya che. caraNakamala'nI upamA e paNa sarvasAmAnya rIte anya kavioe prayojI che. te rIte ahIM prayoga thayo che. anya saMbaMdho choDIne AtmavicAra vizenI kavinI paMktio joIe to "para paricaya para saMga tajIne nija hita dhArI amAno, para AzA tyAgI vitarAgI dhArI zukala zubha dhyAno. // 5 // bhaktanI prArthanAno padamAM ullekha thayo che - karUNA kara karUNA karI mujape tAroge jinabhANo, AzA dAsakI saphaLa karo aba manasukha hoya kalyANo. / 8 / AtmasvarUpane anulakSIne padaracanAmAM kavi jaNAve che ke - "jJAyakarUpa hamAro kevala ajara amara nidveSa sadA" (navapU., pA. 307) AtmasvarUpa pAmavA mATe jinezvara bhagavAne je mArga batAvIne vacano kahyAM che tene zAstrAnusAra nayavAdathI samajIne grahaNa karavAM joIe. to janmamaraNa, zoka Adi naSTa karIne jIvAtmA zivapada pAmI zake. kavinA zabdomAM uparokta vicAro joIe to - "zuddha naye jina vacana vicAre tattva sudhArasa leya tadA, roga zoga parataMtra na hove rahe anubhava sukhabhara hiradA // 5 " - kavinI abhivyaktimAM rUpakano prayoga thayo che. temAM prabhusmaraNano paricaya karAvyo che. tAttvika vicArone mATe rUpako ane dRSTAMtono saMdarbha lIdho che. 2010_03
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya A padanI AraMbhanI paMkti nIce mujaba che - "kyA manavAra karuM to jigaMdA terI" -A pada gIta sAthe sAmya dharAve che. kavinI kalpanAzaktinI ahIM vizaSatA jovA maLe che. bhagavAna manamaMdiramAM AvyA che. samaktinA siMhAsana para beThA che. khetI ane mRdutA guNo prabhune cAmara vIMjhe che. bhagavAna paMcAcAranI kaLIne grahaNa karIne upayogapUrvaka pagalAM bhare che. bhAvadayArUpI toraNa baMdhAyAM che. amaratAno Dhola vagADe che. prabhu AgaLa dhUpa-dIpa dharavAmAM Ave che. kavinI abhivyaktimAM prabhu pratyenI acaLa zraddhAno bhAva pragaTa thayo che. keTalIka namUnedAra paMktionI noMdha nIce mujaba che - "cuna guna kaliyA paMcAcAra kI sahaja suvAsita pagara bharuM, tribhuvana nAyaka tuM hI hamAro sAco tuM hi ja siddha." "tRpta bhayo e tuja darizana te viSaya vikArameM nA hIM paruM, preme tuja parivAra manAvuM koI samaya paNa nahIM visaruM." uparokta paMktiomAM varNanI mAdhuryatA pragaTa thayelI che ne sAthe sAthe prabhu pratyeno apUrva premabhAva pragaTa thayo che. A racanA pada karatAM uttamagItanA udAharaNarUpa che. jJAnaprApti dvArA AtmajAgRti vyakta karatI paMkti joIe to "jAgI raho sujJAyaka bhAvamAM, moha mamatA krodhAdika kaSAya." (nava.pU., pA. 400) viSayavikArano tyAga karIne samatAmAM rahevAnI upadezAtmaka vANI che. kumati ne kadAgrahano tyAga karavo joIe ane moha-maMdiramAMthI bahAra nIkaLavuM joIe. jJAnano akSaya samudra bharelo che. temAM syAdvAdanI vANI samajavI joIe. uparokta vigato e AtmAne uddhodhana rUpe rajU karI che. AtmA jAgRta che ane paramAtmAsvarUpane pAmavA mATe lAyaka che. ema tyAre ja lAge ke kavie kahelA vicAro pratyenI zubha bhAvanA hoya ne durgaNono tyAga karyo hoya. A pada zuddha tattvajJAnanA viSayane sparze che. 2010_03
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrAvaka kavi manasukhalAla temAM syAdvAda, prazamarati vAcaka jevA jaina dharmanA viziSTa arthabodhaka zabdaprayogo thayA che. "jaDa saMge jaDavata ho beThe, kiyA ekAMta abhAvamAM re" AtmA cetana che. teNe jaDano saMga karavAthI koI lAbha nathI. jJAna ane kriyAno samanvaya thAya to ja Atmasahaja zuddha svarUpa pAmI zake che. bhakta bhagavAnane manamaMdiramAM padhAravA AmaMtraNa Ape che. tevA vicAro pragaTa thayA che. "zivavara manamaMdira Avajo re samakIta mIta sAthe lAvajo re." (nava.pU, pA. 401) AtmatattvanA vicAra mATenA padanI paMktio joIe to - "Atama jJAna vinA jaga bhUlyo, pugala Apa abhyAsI." (nava.pU., pA. 402). jJAnanuM mahattva darzAvatAM kavi kahe che ke"jJAna vinA nija bhAna tuM bhuli kiyA sevI che moha vikAzI, jJAtApaNuM bhUli mamatA dharine thayo jagajana janano AzI re." // 2 // anya padonI tulanAmAM kavinuM eka praznottara rUpe pada navInatA darzAve che. temAM AtmAnA upayogI guNonuM nirUpaNa karyuM che. prathama gAthAmAM ja teno saMdarbha prApta thAya che. "sumatA kenI beTaDI re lo e koNa nara Age rahI aDI re lo, e caritrarAyanI naMdanI re lo e to che jana nijaguNa vaMdanI re lo. / 1 // (nava.pU, pA. 402) garabA tarIke samUhamAM gAI zakAya evI AsvAdya racanA che. padano mukhya vicAra saMyama-dIkSAne yogya samatA, mithyAdRSTino 2010_03
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi manasukhalAlanI kRtiono paricaya pa3 - tyAga, sugurunI sevA, Agama vANInI upAsanA, mohano tyAga, tapanI ArAdhanA ane saMtoSa vagere vizenA vicAro pragaTa thayelA che. AtmAne "cetana' zabdanuM uddhodhana karavAmAM AvyuM che. "para ghara cAlo khoTo cetana jI" (nava.5, pA. 405) vibhAva dazAmAM zAmATe tuM rahe che ? A vicAranuM samarthana jaina sAhityanI pada-sajhAya racanAomAM "cetana" zabdaprayoga thayo che. tenA dvArA AtmAnI caitanyazaktino nirdeza thayo che. sAco mArga e AtmA-paramAtmA banavAno che. A mArge javAnI yogyatA prApta karavA mATe mithyAtvarUpI dharaNIdharane haNavo paDe, virati bhAvamAM rahevuM paDe. vinaya dhAraNa karavo, pramAdano tyAga karavo, zubha dhyAnamAM rahevuM vagere pravRttiothI AtmA sAcI dizAmAM Urdhvagati kare che. "to mAraga jADo re cidAnaMda ko zuddhAtama giranAra ko caDhavo." (nava.pU., pA. 406) AraMbhanI A paMkti AtmAne uddhodhana karIne sAcA mArgamAM javAnuM sUcana kare che. manasukhalAlajInAM badhAM ja pado AtmasvarUpane pAmavA mATenA jaina dharmanA je vicAro che tenuM ja samarthana kare che. kavinI AtmasvarUpa pAmavA mATenI utkaTa abhilASAno paricaya thAya che. vividha dezIo ane garabAnI cAlamAM padaracanA thayelI che. badhAM ja pado jaina tattvajJAnanI saraLa gujarAtI bhASAmAM mImAMsA kare che. jaina darzananA gahana vicArone lokabhogya banAvavAmAM kavine saphaLatA maLI che. saMskRta ane prAkRta bhASAno abhyAsa nahi karI zakanAra jIvAne mATe AvI racanAo jJAnamArganA pravezadvAra samAna banIne temAM vadhu rasikatA prApta karAve tevI che. padavaividhya ane temAM vyakta thayelA jJAnamArganA vicArothI emanI padasvarUpanI racanAo bhaktimArgane samRddha kare che. 2010_03
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi A prakaraNamAM kavinI vividha kAvyakRtiono saMcaya karavAmAM Avyo che. badhI ja kRtio kavie dhArmika viSayavastune svIkArIne vividha kAvyaprakAromAM racI che temAM alaMkAra, chaMda, rasa, dezI vagereno samanvaya sadhAyo che. pariNAme samagra kAvyasRSTi jJAna ane bhaktimArgamAM vihAra karavA mATenI bhUmikA pUrI pADe che. 1. caityavaMdana da (1) AdinAthanuM caityavaMdana (vrutavilaMbita chaMda) RSabha Adi jiNaMda namIjIe, vimala Atama amRta pIjIe; ajita saMbhava vANi dharo hRde, si abhinaMdana deva suhaMkaro || 1 || sumati caMda namo bhava tAraNo, durita moha mahAbhava vAraNo, namata deva muNIMda suhAvano, tima navArNava pAra utAraNo. // 2 // jagata jaMtu mahodaya kAraNuM, kumata mAna ajJAna vidAraNe suhita mAna ajJAna vidAraNuM, suhita jJAna sudhArasa pAvano, harata krodha mahAnala dAvano. / / 3 || ahita jhera nivAraNa jAMgulI, amRta vANi sadA sahu maMgalI, bhavika aMbuja jyoti prakAzanaM jayati bhAnu sudhAtama bhAsanaM. // 4 // suta samarpaNa tattva prakAzano, tapata teja sadA jina zAsano mana sukhe zivasaMga vilAsano, zukala dhyAna vikala nazAvano | 5 || (sumati vyavahAra, pA. 140) 54 2010_03_
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 55 (2) vimalanAtha caityavaMdana (mAlinI chaMda) vimala vimalavANI, zuddha siddhAMta jANI, saguNa du:kha nazAve, dhyAvato zukala dhyAnI. // 1 / sakala ramaNa pAve, moha mithyA tajAve, ziva sanamukha Ave, pama AnaMda pAve. / 2 / punarapi bhavanAve, zuddha buddha svabhAve, manasukha sukha lAve, zuddha syAdvAda bhAve. / 3 / (su.vya., pA. 141) (3) zAMtinAthanuM caityavaMdana (maMdAkrAntA chaMda) pUre punarabhava lahI, mohano nAza kIje, syAdvAda sattA sakala vimale eka AnaMda lIje. / 1 / nAze dUre vipati saghalI, sAra zAMti ramIje, dAtA mukti pada puraNanA, lAjathI kAja sIje. // 2 // zAMtinAtha caraNa kamale, vaMdanA nitya kIje, sidhyAsiddha manasukha guru, saMgamA raMga lIje. / 3 / (su.vya, pA. 141) (4) mahAvIrasvAmI caityavaMdana (vasaMtatilakA chaMda) AtmA sadA vimala pawva Apa rUpa rIjhayo ramAyuta rahe nija kArya kUpa, nAve vibhAva, vividhAnya rUpe kadApi, AtmA svastika nija artha na anya vyApi. 2010_03
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa3 zrAvaka zrAvaka kavi manasukhalAla sarve surAsura pujI tasu pAda pachyuM. nAze vibhAva dura Atama keli sakSma, devAdi deva varavIra jiNaMda devA, kIje sadA manasukhe nita zuddha sevA. / / 1 || (su. vya., pA. 141) (5) mahAvIra svAmInuM caityavaMdana zrI jina ANA, sevIe ANAviNa vi dhaMdha, AnAviNa anAdiko, kare karma bahu baMdha. || 1 | 52vatAe du:kha sahyAM, jiNa ANA viNa aMdha, du:khakAraNa jeje sA, sevaMto matimaMda. || 2 || mithyA avrata kaSAya te, jogakriyA 52mAda, karmabaMdha kAraNa tajI, zivakAraNa nita sAdha. || 3 || darzana virati akaluSatA, thiratAoga apramata, zivakAraNa dAbyo sadA, zrI jinadI sena sata. / / 4 / / tajI mamatA sadA to, dayA dravyabhAvanANA, vIra jiNaMdanI che bhavasAgaranAva. || 5 || manasukha zivasaMpati lahe, seve ANA zuddha, darzana, jJAna caraNa viSe nirmala jenI budgha. || 6 || (su. vya., pA. 141) (6) caityavaMdana (mAlinIvRtama) sayala jinavarIMdA kevalAnaMda kaMdA, caviza varanANI, vaMditA daMDa caMdA; 2010_03
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 57 parama dharama dAtA, jaMtunA hetu mAtA, sakala jiva dayAnA baMdhu che te vikhyAtA. / 1 // vara atizaya zobhA, teja kAMtI pratApo, abhinava zazi bhAnu, dAsane darza apo, kumata hava nazAve, zuddha svAvAda vANI, bhavikavimala hove, je ane te pivANI. / ra // acala vimala sattA, ekamAM eka lAve, akhila thira prajAyA, zukala dhyAne ramAve, parama viraja dhArI, tyAgine duSTa bhAvo manasukha zuddha dhyAne, zIvasaMge ramAvo. / 3 / (pA. 142) (7) paramaguru caityavaMdana (hariNI chaMda) paramagurune preme vaMdI, lahyo zuci tattvano jAne para samayane tyAgI sevuM, nijAtma svabhAva para ghara bhamyo mohakI, viSaya rasamAM lobha pohuM na apavi suthIratA, caraNa zaraNe Ayo tyAre, bhUlo na mane pitA, manasukha sukhe sAthe siddhi nave nidhi ApamAM, narabhava lahyo tehuM sAdhu saheja kSaNekamAM. // 1 // (sumati vyavahAra, pA. 142) 2010_03
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrAvaka kavi manasukhalAla (8) abhinaMdanajina caityavaMdana (vasaMtatilakA) tArI kRpA hajo abhinaMdaNasI lAdhI mahAsanI nija prita pyAsI / nAvI dure kumata to sumatI prakAzI, bheTyo hame jagaguru mugatIvilAsI / 1 / ANA rase thira rahela visiddhi pAve, nAse mahAdurita bezuddha zakti lAve / jeno tuvo tehi sadA cira pApa jAve, bheTI tuje manasukha ziva saMga lAve // 2 // (pA. 315) (9) pava prabhu jina caityavaMdana (zArdUlavikrIDita) bheTavA Aja hame mahAna prabhujI, thANuM sukhI to have te rAkho lAja have sadA hamacI, hAre tuM siddhi save che sAcoe jaza be kadI na yukie, juThAnI AzA TalI / mahAre nAtha tuM be bhulu nahi have, bhelA rahone malI // 1 / jJAnAnaMdi jirNa namo niramala devAdhi deva para / nAze moha dure mahera prabhunI sAco tuM zIrvAkara / je je je jina caMda pagha vadane padma prabho bhAskara / moTo e ja umede be manasukhe AnaMda hove para / 2 // (pA. 318) 2010_03 e & Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi - 59 (10) zreyasajina caityavaMdana (harigIta) zreyAMsajinavara durita dukhahara parama dharma supAvano / zuddha jJAna darzana caraNa ramaNe parama siddhi nupAvano / jaga jaMtu hitakara moha tamahara vimala dinamaNi bhAvano / mithyAtta nAze sumati bhAse mukti mAraga dAvano / 1 // sura iMda seve sukha leve sakala kleza nazAvano / nija ramya ramaNe ramaNa karatA zuddha siddha suhAvano // vimala vadane vANI varase deva duMdubhi garagaDe ! kumati saya traya trezachenA mAna mINa pagale // 2 //. sura amari nAce vinaya sAce iMdra cAmara vIMjatA / parakhaMdA bAre seva sAre tattva lahimana rajatA // utpAda vyaya dhruva tripadi thApe pApa kApe bhavyanAM / manasukha raMge zIvasaMge bhoga sukha anaMta jayAM // 3 // (pA. 324) (11) nemanAthanuM caityavaMdana (nArAcakra) namAmi nema sarva riddhi siddhi dhAraNuM / sadA sujJAna dAyabhavya jIva tAraNa //. tame tiloka sarva satva zAMti kAraNuM / prazAMta pApa tApa sarva doSa vAraNa // 1 // amaMda caMda bhAnu jyoti tu prakAzane kare sudhyAna sUvilAsa tujja zAsana || save suriMda devavaMda gAvate nace / karI sutAna sarva deva sevameM mace // 2 // 2010_03
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO zrAvaka kavi manasukhalAla tamo harata jJAnavaMta moha vAraNo / kare udhAra tuM bhavAdadhIthi tAraNo / prazAMta dAMta khAMti muti guti Apajo / zuddhAtma bhAva Api nAtha zIva thApajo // 3 / (pA. 343) (12) pArzvanAthanuM caityavaMdana (plavaMgama) pAsa jiNaMda mahaMta bhavodadhi tAraNo, Ape jJAna anaMta mahAbhaya vAraNo / koDA koDI deva sevatA homathI, kinnari nAce gAya name kara joDatI // 1 // muni gaNI tuja Aza sadA mana dhAratA, pAlI paMcAcAra Apa para tAratA / Atama zakti prakAzi siddha sama ujalI, saMbhAve munidhyAya ekatAe malI // 2 // te parapariNati tyAgi varyuM nira vANane / duSTa kaSAya viSethI rahyo du:kha khANameM // hAruM zAsana pAmi viraja draDha ullase // mero mana ali lIna prabhu padakaja rase // 3 // dhyAna dhanita tuja sva tana mana thira karI // dhyAna zudhAtama dhyeya vacana tuja mana dharI // tAro tribhuvana nAtha kahuM huM aNi pare ! moTi karuNA kIje manasukha ziva vare / 4 // (pA. 345) 2010_03
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 61 (13) mahAvIra svAmInuM caityavaMdana | (kirITachaMda) tuM ziva zaMkara tuM paramezvara, tAraka vAraka taMhi jinezvara / je jana dhyAna dhare tuja nirmala, seva kare ghasi kezaracaMdana / pApa hare bhava tApa miTe du:kha Atama saMpati zuddha lahevara / vIra mahAbhaya sAta hare saba doSa Tale uranA kinako durA // 1 / darzana jJAna cArita tuM devata, sevata ANa sadA tuma jenara / dumati je abhimAna narjhaData ANa prabhu kina dhArata tekhara // je bhavi zAsana nAyaka pUjata, mAraga sUjata te narane vara / AtamajJAna vinA jana mUrakha, baMdhana karma aneka kare para // ra // je tuja sevata te sukha pAvata, zAMti samAdhi anaMta upAvata / moha haThAvata kleza nazAvata, karma khapAvata ebhava nAvata / pAvana jAvana jenara bhAvaMta, khAMti dharI nija saMpati pAvata / te nara dhAtie karma khapAvata, zrI manasukha ghare ziva lAvata / 3 // (pA. 349) 2. stavana (1) zAMtinAtha bhagavAnanuM stavana A stavananI cAra gAthAmAM kavie zAMtinAtha bhagavAnanA guNono mahimA gAyo che. emanI sevA, pUjana ane bhaktithI paramapadanI prApti thAya che. ema darzAvIne bhaktino mahimA pragaTa karyo che. sAmAnya rIte stavanamAM pAMca gAthA hoya che. temAM moTe bhAge koI dezI ke pracalita cAlano prayoga thAya che. ahIM kavie saMskRtanA vasaMtatilakA chaMdamAM cAra gAthAo racI che. padamAM pAMca karatAM ochI gAthA hoya che. stavananA 2010_03
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrAvaka kavi manasukhalAla svarUpanI dRSTie vicArIe to A stavana nathI. pada paNa nathI. kharekhara A racanA stuti che. AtmasvarUpano paricaya ApatAM kavi jaNAve che ke huM jJAnavaMta amalAna sudhAtmabhogI jJAtA sadA acala eka pramoda yogI / rAkhI sabhAva para bhAvathi ni:prayogI nA kAma che para pade nahi anya yogI // 1 // zAMtinAtha bhagavAna vize kavi jaNAve che ke nA rAga roSa na, na mAna kare kadApI nA saMga raMga na, na pudgala buddhi thApI | zAMti jineza paramAtma sabhAva lInA zAMti diye bhavika ziva raMga bhInA // 2 // kavinI varNapasaMdagI ane abhivyaktimAM layamAdhurya jovA maLe che. pariNAme A racanA prabhututi rUpe AsvAdya banI rahe che. (navapada pUjA, pA. ra75) (2) zrI pArzvanAthanuM stavana A stavanamAM kavi manasukhalAlajIe pArzvanAtha bhagavAnanI amRtasama vANIno ullekha karIne AtmA zAzvata sukha meLave te aMgenA vicAro vyakta thayelA che. AraMbhanI paMkti nIce mujaba che. pAsa jinezvara dezanA re, amRta megha samAna." "prANI ekalabhAvanA bhAva" e dezamAM stavana racAyuM che. ajJAnatA e abhizApa che. jyAM sudhI sAcuM AtmajJAna thatuM nathI tyAM sudhI saMsAranuM aMtara ghaTatuM nathI. eTale ke bhavabhramaNamAMthI mukta thavAtuM 2010_03
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi nathI. bhagavAnanI vANI amRtanI meghavRSTi samAna che. temAMthI jJAnano prakAzapuMja patharAya che. jJAna vagara zatru-mitra koNa che te samajAtuM nathI. rAga-dveSa e mahAzatru che. teno nAza karavo jarUrI che to ja sAcuM zivasukha prApta thAya. zatrumitrano saMdarbha darzAvatI kavinI paMktio nIce mujaba che : jJAna vinA navi oLakhe re, koNa zatru koNa mitra? cita haNI ari poSatA re te laI du:kha vicita re, cetana... // 3 // stavananI bhASA gujarAtI che. chatA mita, vicita prAkRta zabdono prayoga thayo che. madhyakAlIna paraMparA anusAra chaThThI gAthAmAM kavinA nAmano viziSTa rIte ullekha thayelo che. pUraNa bheda vijJAnathI re mamatA nAze dUra, manasukha ziva saMpati lahere, cidAnaMda bharapUra re, cetana... / 9 / manasukhano eka artha kavi manasukhalAlajI ane bIjo artha mananuM paramocca sukha cidAnaMdanI prApti ema samajAya che. (navapadapUjA, pA. 264) | (3) zrI mahAvIra svAmInuM stavana (rAga : trizalAnaMdana caMdana zIta) vaMduM trizalAnaMdana deva, suranara kinnara sAre seva, bhavi sevie tuja darazanathI darzana pAya, Atama darzana moha nasAya. bhavi... (1) pUrNAtama guNa pragaTe ema, sahaja parama pada lahIe kSema; nija darazana bina kAla anaMta, bhamiyo lahi du:kha ati parataMtra.. bhavi... (2) cetana karma karmaphala jJAna, ema navi jANayo zuddha vidhAna, 2010_03
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrAvaka kavi manasukhalAla yugala kiyAmAM lakhI sukha, karI pravRti lahyuM bahu du:kha... bhavi... (3) pugala kiriyA jANI sAra, taba laga nAvyo bhavaduHkha pAra, sukha du:kha pUrva karma anusAra, karI zubha azubha saMkalpa apAra... bhavi (4). roga bhoga lakhI pudgala mAMhi, cAha dAha vyApI te mAMhI, ema na lahuM nija jJAna svarUpa, sahajAnaMda AnaMda anupa... bhavi... (pa) sabhara bharyo jJAyakatA aMga, pragaTyo jANI raMga abhaMga, ividha jJAnacetanA pAya, parathI palaTI Apa samAya... bhavi... (6) jabalaga karma karmaphala mAMhya, vIrya pravarte sahita; to kima jJAnacetanA pAya, ema kema Atama siddhi karAya... bhavi... (7) vIrya acala rAkhe thirathobha, to parathI navi pAme lobha, dhyAna zukla guNa zukla nidhAna, pApI lahe manasukha zivathAna... bhavi... (8) (su.vya., pA. 100) (4) stavana jaya prabhu zAMti jaya jina vANI, jaya prabhu jaya jayakArI, ayarakoDAkoDI aDhAra Adijina, toDyo viraha bhArI, hAra gayo mithyAta mohamala, pAyo lAja apArI. jaya prabhu. (1) zAMti jinezvara zAMti karaNavara, sAta mahAbhaya vArI, mithyA moha mahAtama bhedI, jJAnavaraNa vidArI... jaya prabhu... (2) azaraNa zaraNa caraNa jInavarano, akSaya dAna dAtArI, 2010_03
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi vIryAvaraNa nivAraNa kAraNa, dhyeya dhyAna mana dhArI... jaya prabhu... (3) nemijinezvara parama premakara, rAjetI nija tArI, amRta duSTa tArajo bhavine, Apano biruda vicAre... jaya prabhu.. (4) vikaTa kamaka mada malana pAsajina, jugala nAga ugArI, dInI dharaNendrakI padavI, muja ziva Aza tihArI jaya prabhu (5) vIra dhIra gaMbhIra sadAgama, sAdhaka hRdaye dhArI, tarajo varajo amalA kamalA, bhUla anAdi nivArI... jaya prabhu... (3) goyama gaNadhara sakala vighana hara, hitakara labdhi tihArI, 3OM asiAusA pada namIe, ThaMDI parakI yArI. jaya prabhu... (7) (su.vya., pA. 99) stavana (mAMgalika kArye jatAM-AvatAM kahevAnuM gIta) jaya bolo Adi jinezvaranI jaya bolo, Aje samyakdarzana dIno, ajita jItI jagajaza lIno... jaya. saMbhava samabhAve nita vaMdo, abhinaMdana zivasukhakaMdo... jaya. jaya bolo Adi jinezvaranI / jaya bolo // (1) vara sumati dAyaka sumati ke, padmaprabhu anubhava lIje // jaya bolo / thira sukha bhogI supAsa jinezvara, caMdra prabhu ziva alavezvara... jaya.. (2) suvidhi zItala zreyAMsa jigaMdA, jasa vaMde cosaTha iMda / jaya bolo // vAsupUjya nija sattAthalamAM, sumatI raMga rahe gharamAM... jaya... (3) vaMduM anaMtajirNa cau pAmyA, sakala mohamala je pAmyA. // jaya bolo // paramadharamadhara dharama jigaMdA, bhaya hartA zAMti jinacaMdA. jaya.. (4) kuMthu ara mallijIna vaMdo, munisuvrata namijina ANaMda. // jaya bolo // 2010_03
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaka zrAvaka kavi manasukhalAla parama premakara nejinezvara, pUjo pAra rase kesara. / jaya bolo / (5) vartamAna jina zAsana varte, vIra vacana nita anusarata. // jaya bolo // dharmadAyaka AcAraja vaMdo, manasukha ziva sahajAnaMdo. // jaya... () (suvya, pA. 101) aDhAra doSarahita jinezvaranuM stavana arihA padakaja pUjo ho bhavIyAM, arihA padakaja pUjo, e sama deva na dUjo ho bhavIyAM, arihA padakaja pUjo. dAna lAbha ne bhoga anaMto, upaboga vIraja anaMto, aMtarAya paMca haNI jasa lahAU, pariNati dharma svataMto. // ho bhavi // (1) hAsya rati arati bhaya navi hove, zoka duchA nAhI, acala akhaMDa vimala nija rUpamAM, khaTa khaya karI rahyo spAMIho (2) nijAnaMda nijamAMhi jotAM, kAma kaMdarpa savi nATho, zuddha naye nija rUpa nihAle, mithyAmata gayo mATho. // ho bhavI... (3) vimala nANa nija jyota prakAzI, ajJAna timira gayo bhAgI, gaI nidrA bhaya turiya avasthA, jJAna cetanA jAgI. // ho bhavI... (4) para pravRtti thakI prabhujI tume, pAmyA parama virAma, avirati nAThI te dekhIne, rAga calyo ThAma // ho bhavI... (5) tuja saMpati saghalI tuja tAbe, thaI parathI navi vighaTe, dveSa kaho kuNa kAraNa raheve, praNamuM tasa ulaTe. / ho bhavI... () ema aThThadaza dUSaNa nahIM jehane, zAsana nAyaka svAmI, pariNati vRtti ekatve ramatAM, ziva sanmukha zivanAmI. // ho bhavI. (7) yogasthAnanI vIraja zakutI, te vyakti svataMtI, kIdhI siddhi nIdhi dhavalI, mugatA muja mana suktI. // ho bhavI... (2) (su.vya., pA. 101) 2010_03
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 37. (7) zrI mahAvIra svAmInuM pAraNuM caitra zukla teraza nIzI e, utarAphAlgaNI caMda // mahAvIra kuMvara janamiA e / uttama graha thayA uMcanA e, saMkrappA zubha graha vRMda // mahA // e AMka madhya rayaNI prabhu avataracAe, suranara harakhanI saMga // mahA // chappana dIzI kuMvarI malIe, nija parivAra suraMga / mahAvIra / 1 //. cI karama harakhe karyuM e, mAta pramoda na mAya / mahAvIra // rAya rANAdika rajhIyAe, sajjanane sukhadAya // mahA // 2 // cosaTha surapati AviyAe, devo ne devI aneka / mahAvIra //. meru zikhara sIhAsanee, prabhuthApi dhari suviveka // mahA / 3 // mAgadha Adi tIratha jalee, paMcAmRta karyo abhiSeka // mahA // batrIza vidhanATaka karyA e, aMga bharI pUNya vizeka // mahA // 4 / sacI nija gode prabhu lIyAe, aMga luvasathI kare sAra // mahA // addabhUta lakhi prabhu rUpanee, citta acaMbha apAra / mahA // 2 // kSIrodaka AzaMkathI e, luMbe vadana vAravAra // mahA // AbhUSaNa vibhUSiyAe, Iha lAvyA mAtane dvArA / mahA // 9 / mAtAjI putrae tuma taNo e, ahama Atma AdhAra // mahA // pUraNa jatana karo ehanuM, ame lahizuM bhavapAra // mahA // 7 // jaya jayakAra saghale huvoe, deza videza mojAra / mahAvIra // tehi velA nArakI sukhI thayAe, sukhi sahu naranAra / mahA / 8 // motInAM toraNa bAMdhiyAe, gharaghara gorI gAye gIta // mahA // motI sAthe kulaDe vadhAviyAe, utama kulanI surIta // mahAvIra // ratna jaDita prabhu pAraNuM e, maNimaya ghUgharamAla // mahAvIra // rezama dorI hIMcolatAM e, trizalAne harakhavizAla // mahA / 10 // 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla ATha dina sura naMdIsare, ucchava maMgala thAya || mahAvI2 / / rAjA rANI AnaMdiyAe, ucchava karata suhAva | mahAvIra | 11 || ceDA rANI mAmI AviyAMe, AMgaNa bhUSaNa leza || mahAvIra // AvyAM koI utAvalAM e, AvyAM sajjana keI || mahAvIra | 12 || holAholI khelAvatAM ai, suranara vadhu mila kroDa || mahAvIra | nAma pADyuM vardhamAnajIe, phoI taNAM pUgyAM che koDa || mahAvIra | 13 || nAma paDAmaNa phoIne ApiyAMe, bahu mUlAM vastranI joDa | maha || rayaNabhUSaNa bAjU baherakhAM e, rAkhi nahIM kAMI khoDa / mahAvIra / / 14 / / jJAtI mitra saMtoSiyAMe, sukhi huvA bahu bhaviloka || mahAvIra | phoI mAsI, mAmI hularAvatAMe, nAra mila thokA thoka || mahA || 15 || meto mAre khole na khelAviyA e, tribhovanatilaka kumAra | mahAvIra | teNe same huM to dUra hatIe, khelAvuM sumana mojAra || mahAvIra || 17 || mAruM mana mohyuM mukha nirakhavAe, dekhuM prabhu akhayaakheda | mahA || muja manamaMdira prabhu 2moe, e che mAre paramaumeda / / mahAvIra kuMvara janamiyAe. | 19 | 38 kavie pAraNAnI racanA karI che temAM keTalIka vizeSatA jovA maLe che. jaina sAhityamAM upalabdha pAraNAM ke hAlaraDAMnI racanAono prAraMbha bhagavAnanA janmathI thAya che. ahI janmanA ullekhanI sAthe uttarA phAlgunI nakSatramAM caMdra hato tema jaNAvyuM che. grahonI sthiti ane anya vigato nIcenI paMktiomAMthI maLI Ave che. 23 "uttama graha thayA uMcanA", "zucI karama harakhe karyuM re "mAgadha Adi tIratha jalee, paMcAmRta karyo abhiSeka" "batrIzavidha nATaka karyAMe" "nAma pADyuM. vardhamAnajIe phoI taNAM pUgyAM be koDa" 2010_03
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 69 nAma paDAmaNa phoIne cApiyAMe, bahumUlAM vastranI joDa" "phoI mAsI mAmI hularAvatAMe, nAri mali thokAthoka" "jJAtI mitra saMtoSiyAe" uparokta vigato anya hAlaraDAmAM jovA maLatI nathI. te dRSTie vicAratAM manasukhalAlanA pAraNAnI vigatomAM navInatA ne vyavahArajIvanano pUrNa saMdarbha rahelo che. kavinI uparokta vizeSatA che to bIjI tarapha pAraNAne anulakSIne vAtsalyabhAvanI sAthe AzIrvAda ane putranA paramovaLa bhaviSyanI abhivyakti aMge koI mAhitI nathI. dravyAnuyoganA gahana vicArone kAvyamAM gUMthI lenArA kavie bhaktibhAvapUrvaka lalita padAvalImAM madhura ne AkarSaka hAlaraDA tarIke sthAna apAve tevI pAraNAnI kRti che. (navapadapUjAdi saMgraha, pA. 286) 3. sajajhAya (1) sajhAya (rAga : apUrava avasara evo kyAre Avaze) avasara evo uttama kyAre Avaze, zuddha rUpe upayoge rahuM amola jo, mamatA nAze samatA nija pAse rahe, viveka mitrathI kAraja siddha amola jo. (1) jaga jana saMga tajI raMge rahuM sarvadA, darzanajJAnacaraNamaya eka suraMga jo, pudgala pariNati evaM juTha sparza nahIM, karUM guNa kelI udAsinatA saMga jo. (2) 2010_03
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla kSAMtyAdika daza dharma dharI daDha dhAraNA, zuddha sadAgama saMga sadA mana ThANa jo, samakti mitranI sAdhe rAja saMbhALazuM, mArI mohane bhedajJAnanAM bANa jo. (3) iNa vidhi kApI aSTa karamanA baMdhane, sadhara nIre aMga karI nija zuddha jo, sevI jinapada pUjya paramapada pAmazuM, narabhava sAra saphala karavA hoya buddha jo. (4) sahajAtama adhikAre rahizuM rAjamAM, rAja kAja savi nirmala bodhA jo, apramatta thaI saMyama zreNI ArohIne, yathAvAtu caraNe lahi sukha apAra jo. (5) karatA kAraNa kAraja nijanijamAM lahI, kAraka pariNati varte vinA sahAya jo, AzA dAsI nAze sattva nihAlatAM, kevala kamalA pragaTe zivasukha thAya jo. () pudgala karma pradeza prasaMga nivArIne, paMca pramAde kalahuM na pAmuM lobha jo, sama gaNuM tRNa maNi mAna tathA apamAnane, jAya kaMdarpa ne nAze parapada lobha jo. (7) viSaya parIsaha jItuM pUraNa satvathI, dravyAdi catuvidha nahi parapratibaMdha jo, iha paralokAdika savi AzaM TaLe, jIvita maraNane kAma taNo nahIM dhaMdha jo. (8) 2010_03
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi karUNA komalatA tikSNatA bhAvathI, abhaya adveSa akheda acala sucaMga jo, eha manoratha jANI sumatA vinave, prabhu tuja pAse sarve zakti abhaMga jo. (9) paNa mujane visArI kAla anAdanI, nija dhara kAraja suMbuM duzmana hAtha jo, ; have muja saMge prabhu tujane ciMtA kisI; dvArA mArA prANa jIvana zivasAtha jo. (10) kahe cetana sAcuM te prANapriyA kahyuM, tuja viNa bhavanamAM pAmyo bahu kleza jo, have ekAMge raMge rahi ekAMtamAM, jyAM nahi kumatA duSTano leza praveza jo. (11) rAta aMdhArI vite jora na coranuM, pragaTe jalaphala samyakdarzana bhora jo, jJAnAdika saghalA nija nija kAraja kare, nATho kAla apAra viyogano zora jo. (12) dAyakadarzanajJAnacaraNa guNa ullase, nirvikalpa zucI zukuladhyAna jaba pAya jo, zrI jina ANA amRta manasukha sevatAM, purUSa parAkrama phore siddhi sadAya jo. (13) (su. vya., pA. 98) 2010_03
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla (2) stavana, gaNuMlI, sakjhAya agara pada (7) sAcI amRta megha samAna prabhunI dezanA re, varase zuddha akhaMDita vAra gurUmukha dezanA re, asti vastu ne dravya prameya, agurulaghu tema sarva re, ityAdika sAmAnya svabhAve, valIya vizeSa prabhutva, prabhunI dezanA re. suNatAM Atama nirmala thAya, prabhunI dezanA re. sAcI varase.. (1) upaje vicame dhruva rahe nitya, dravya guNa paryAya re, dravya kSetra ne kAla bhAva tima, asti nAsti sadAya. prabhunI dezanA re.... (2) cAra nikSepA vastu vastumAM, naya anaMtanA dharma re, nizcaya jJAne nirakhI je jana, chaMDe sAlo bharya. prabhunI dezanA re // sAcI. (3) syAdvAda pariNAmI vastu, nija nija bhAve varate re, cetana cetanatAmaya joto, kevala pada anusarate. prabhunI dezanA re. // sAcI. (4) pariNAmI pariNAma na cUke, sakala samaya ziva rUpa re, sAdi anaMta samAdhi pAme, jANI siddha svarU5... (5) paramadharama sAMtyAdika te nija, thIra upayoge Ave re, khakAyAnI karUNA pUraNa, dravya bhAva citta lAve. () sakala samayamAM dravya sakala te, nija nija bhAva na chaMDe re, ema nija siddha samo samabhAve, aSTa karma vihaM.... (7) jabalaga sattA sthala navi nIrakhe, bAhira dama Aveza re, tabalaga saMsAre saMsarato, pAme vividha kleza. (8) 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi narabhava hi ema zula dhyAna bhavi, kIje thaI ujamAla re, manasukha zivasuMdarI ghara Ave, kaMTha ThavI varamAla. | prabhu || sAcI || (9) (su. vya., pA. 103) (3) khAMmaNAMnI sajjhAya (pA. 97) zrI arihaMtane khAmaNAM re thAtI karama karyA nAza // karo bhavi khAmaNAM re / / bAra guNe karI zomatA re. pragaTa anaMta catuSTa. // karo. // 1 || cotrIza atizaya dIpatA re, prAtIhAraja ATha / / karo. / / syAdvAdazuddha dezanA OM, kare navatattva prakAza || karo. / / 2 || batrIza doSarahita bhaluM re, jasa Agama avizuddha II karo. // aSTa guNAtama vyaktino re, sakala samaya suvilAsa // 3 // siddha anaMta AnaMdamAM re, nijapada lIla vilAsa / karo. // AcAraja AcAranA 2e dAyaka nAyaka jeha / karo. | 4 || sAraNa vAraNa copaNA re paDico paNa paTadhAra / karo. / / zrI jinazAsana sAcave re jugapradhAna munirAya / karo. | 5 || paMcAcAraja pAlatA re dezaka paMcAcAra / / karo. // karuNAnA bhaMDAra che re, ApaNA dharmAcArya | karo. | 6 || guNa batrIze birAjatA re zAsana maMdira thaMbha / / karo. // nitye dvAdaza aMganA re kare karAve ayana | karo. | 7 || gaNI peTI guNaratnanI re jehane hAtha sadAya // karo. // apramata sadA rahe re samasukha duHkha cita jAsa | karo. II 8 5 zramaNa sakalane khAmaNAM re sama dama dhIra akaMpa II karo. / / samabhAve nitye rahe re dekhI mAna apamAna / karo. || 9 | 2010_03 73
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74. zrAvaka kavi manasukhalAla saMvara savvara jhIlatA re, upazama raMga abhaMga / karo. . jJAnI jJAnane khAmaNAM re darazana samakti vaMta / karo. 10 / cAritravaMtane khAmaNAM re caraNa ramaNa sukhakaMda // karo. // tapa tapasIne khAmaNAM re valI je labdhivaMta // karo. # 11 // zrAvaka zrAvakA mate re zramaNopAsaka jeha / karo. / saMvega pakSIne khAmaNAM re zuddha saMvega ullAsa / karo. // 12 / ziSya sAdharmIne khAmaNAM re khamo khamAvo amApa / karo. / corAzI lakSa yonInA re jIva sakala khaTakAya / karo. # 13 // nija nija dharma svabhAvamAM re thApI sthira upayoga karo. . jeNe na pAmyAM khAmaNAM re duragatI duHkha nivAsa // karo. / 14 / jeNe khAmAM khAmaNAM re Atama anubhava vAsa / karo. A du praNidhAna nivArIne re kSamIe tasa aparAdha / karo. # 15 / mitra bhAva sahu jIvathI re, karuNAbhara karI cita / karo. // guNIzuM amita pramodathI re duSTathI bhAva madhyastha / karo. // ema savi bIva khamAvI ne re, manasukha zivaghara tAsa / karo. # 16 4. gahelI (1) varasyA re... e rAha Aja mAhare upAzraye koI motInA meha varasyA re // motInA meha varasyA bhavijana gautama dekhI harakhyA re // gautama dekhI haraDyA tyAre nija guNa pakjhava darazyA re // 1 // prabhujIni nobata vAgi tyAre, mithyAmata gaI bhAgI re ! mithyAmata gaI bhAgi tyAre, jJAnacetanA jAgI re // A // 2 // 2010_03
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi sapta bhaMga sata vAjAM vAgyAM dukha dohaga dUra bhAgyAM re | duHkha dosaMga dura bhAgyAM tyAre, zramaNasaMgha sahu jAgyAM re || A || 3 || Aja mAhare upAzarAmAM amRta meulA varasyA re / / amRta biMdu varasyA samyag darzanI na rahyA tarasyA re | A // 4 Aja mAhare aMge raMge sahaja samAdhi jAgI re // 75 sahaja samAdhi jAgi tyAre, samatA aMge lAgI re ! A // 5 // Aja meM to ThavaNI upara, jarakazI pUThAM dIdhAM re / / jakazI pUMja dIThAM tyAre, manamAM lAgyAM mIThAM re | A // 6 // cAra dizi caMdaravA bAMdhyA, lacake laMbe motI re / / gurU vacane samakti huM pAmI, li li gurU mukha jotI re || A I| 7 || jina zAsana mahA sUraja ugyo, lokAloka prakAzyo re // lokAloka prakAzyo mAhare pUraNa ziva sukha bhAsyo re / / A | 8 | sAcI zraddhA svastika kIdho dIpaka jJAna jagAyo re || aDaguNa buddhi maMgala thApI, guru guNa maMgala gAyo re / A | 9 | gAnArIne paMcolAMne, jhIle tene cIra re / / gautama gaNadharane vali svAmi, vaMdu zrI mahAvIra re / / A || 10 || sAta mahAbhaya dure nAse, gharaghara maMgala thAya re / / manasukha zivasaMge sukha vilase, sAdi anaMta sadAya re / / A || 11 || (navapada pUjA, pA. 277) (2) gahuMlI - ghUgharInI dezI mAtA zivAdevI nemajI jAyA, suravadhu mali ho nema ghUgharI ama2InI vAje ! prabhu Agala nATaka vAje ho nema ghUgharI amarInI vAje | a. AMkaNI // 2010_03
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla bappana dizikuMvarI malI AvI, mAtA putra viSe navarAvI ho nema 0 kari sUcIkarma prabhune vadhAvI, nija nija thAnaka valI AvI ho nema l ll cosaTha indra malI tihAM Ave, prema pUre prabhune vadhAre ho ne / meru zikhara vara tIrthodakathI, karI havaNa prabhudhara lAve ho nema / 2 / mAtA-pitA utsava karI harakhe, valIvalI prabhu mukha nirakhe ho nema / nArI amArI prabhune hularAve, mAtAmana harakha na mAne to ema / 3 // ratna pAlaNIe mAtAjI jhulAve, mAmI mAsI gode khelAve ho nema che kuMvara khyAla bAlaka malI khele, duHkha saMkaTa prabhu dUra Thele ho nema 4 // bahuvidha khyAla khelAvI khele, kSaNa eka na sunA mele ho nema // jIvana vaya pAmI bahu baliyA, jaI kRSNa Ayudha ghara maliyo ho // 5 // kRSNa atuli bala prabhu aTakaliyA, karI vivAha udhamamAM maliyo ho || ugrasena ghara jAna le AvyA, dekhI rAjula manamAM lAvyA ho nema // 9 / pazu choDAvI saMjama cita dhAryo, hiMsAthI ratha vege vAyo ho nema / dekhI rAjula mUcha pAmI, kyAM raho muja aMtarayAmI ho nema / 7 // virahAnala jvAlA cita lAgI, prabhune varavA ati rAgI ho nema // nema kahe suNa caturAlAlA taja mohanI karmanA cAlA ho nema / 8 / moha madIrA madamAM mUkyo teNe Atama tattva na sUjyo ho nema // jaga jaMtu sava sapudgala kahie, amAM bhogadharama navilahiNa // 9 // capala samala athira kahAve, matIvaMtane cita na bhAve ho nema che huM tuja pUraNa prIta dekhAvuM, sahajAma bhoga cakhAvuM ho nema // 10 / darazana jJAnane caraNa anaMto, nija vIrya anaMta svataMto ho ne ! ama zuddhAtama tatva dekhAvI sAco zivamArga lakhAvI ho / 11 // kahe rAjula prIta pUraNa kIdhI, mAhara nava nidhi siddhi ho nema // 2010_03
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi tuma sama jagamAM pati nahi premI, ANAghara huM namu nemI ho || 12 || varasI dAna deI saMjama lIdho, kevala lahi kAraja sIdho ho || divya prabhu dezanA detA, bahubhavi thayA nija guNavetA ho || 13 || traNachatra zira upara sohe, dekhi atizaya jana manamohe ho nema || dharmacakra AkAze pharatuM du:kha dohaga duritane haratuM tema / 14 || ATha prAtihAraja jasa zobhe, prabhu muni jananA manobhe ho || amRtadhana prabhu vANI varase, bAra parakhadAnAM mana harakhe ho || 12 || zuddha sAdhya prabhu vacanathI jANI, sAdhya sApekSa prabhunI vANI ho || karI zukladhyAna dhana karma nazAve, 77 manasukha dhara ziva vadhu Ave ho / nema // mA || 16 || (navapada pUjA, pA. 278) (3) jinavANI vakhANa gahuMlI sevozrI jinavANI, bhodadhi tAraNI mahArA lAla / vividha vighana hare eha ke, durita nivAraNI mahArA lAla || 1 || heya upAdeya zuddha lahIje ehathI mahArA lAla || sAdhyAdika nija jJeya te para padamAM nathI mahArA lAla || 2 || para zeyo je anaMta te ehathI jANIe mahArA lAla | mahArA lAla || 3 || che mahArA lAla / jeje lakSaNa jehanAM te tehamAM mAnIe pa2 kSetre nahi jAya na Ave e nIma gaNa pajjava anaMta svakSetranI sIma te mahArA lAla || 4 | Atama zakti anaMta svataMta ethI lakho mahArA lAla | sakala karamadala chedi zuddhAtama rasa cakho mahArA lAla | 5 || zatrunI zaktithI zatru haNAya na kima karI mahArA lAla / Atama zaktithI karma ari hari jayavarI mahArA lAla | 6 | 2010_03
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrAvaka kavi manasukhalAla Atama zakti ajANa te bhava bhamarI bhajo mahArA lAla // vANithI zakti lahI zuddha pajava rasa rame mahArA lAla // 7 // jinavANithI tatva lahe nija niramaluM mahArA lAla / sAthe paramAnaMda bhoga sukha ekaluM mahArA lAla / 8 // vANi lahyA viNa zuM chaMDe zuM Adare mahArA lAla // zakti ajANa te bhava bhamI du:kha davamAM phire mahArA lAla / 9 // jiNa vANi ajANa svachaMdatA AdarI mahArA lAla // muni zrAvakapaNuM mAnI mithyAta aMge bharI mahArA lAla // 10 / sahe kleza anaMta apariNati AdarI mArA lAla // ema dekhi Asana siddhie vANi hRdaya dharI mahArA lAla // 11 // pAmyA pAmeve vali Age pAmaze mahArA lAla // ziva saMpati manasukha rase vase mahArA lAla // 12 // (navapada, pA. ra75) jena sAhityamAM pada svarUpanI vividhatAmAM gahulI racanAomAM guruvANI ane prabhu-upadezano mahimA gAvAmAM Ave che. geyatA, prAsAdikatA, mAdhurya jevAM lakSaNothI AvI kRtio bhaktajanone AkarSe che. kavinI keTalIka gahelIono paricaya jJAna ane bhaktimArganI vicAradhArAnuM samarthana kare che. (4) zrI vAgezvarI vinavuM, sAhelI re, gaNadhara lAguM huM pAya." A paMktithI zarU thatI gahulI gIta-garabAnA DhALamAM racAI che. tenI 7 kaDImAM mukhyatve rUSabhadevathI mahAvIra svAmI sudhInA tIrthakarono vizeSaNayukta ullekha thayelo che. rUSabhadeva bhagavaMtane vaMdana karatAM kavi jaNAve che ke 2010_03
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 79 rUSabha jinezvara vaMdIe sAhelI re, mukhaDuM pUnamacaMda. dareka bhagavAnanuM koI eka vizeSaNa darzAvIne puNya smaraNa karavAmAM AvyuM che. "ajita ajita bhava bhaya haryA, saMbhava zAMtI, pAsa vighana haranAra, dhIra vIra mahAvIrajI." anya kRtionI sarakhAmaNImAM vicArIe to ahIM tattvajJAnanI zuSkatA ke bhAra jovA maLato nathI paNa bhakta hRdayanI rasikatA pragaTa thAya che. (5) jaina dharmanA ahiMsA paramo dharmanA siddhAMtanI sAthe AtmAnuMsaMdhAnanI mAhitI ApatI A gahlI 11 gAthAmAM racAI che. AraMbhanI paMktimAM kavi teno ullekha karatAM jaNAve che ke, "jJAna dayA mAraga bhUla jenano re, jemAM nyAya anaMta akhaMDa, zuddha mAraga jinano sevie re" (navapada, pA. 271) (ka) gahulInuM mukhya lakSaNa guruguNa gAvAnuM che. badhI ja gahulIomAM sarva rIte guruno mahimA gAvAmAM Ave che. kavi manasukhalAle paNa A vicArane anusarIne gurumahimAnuM varNana karatI gahulI racI che. gurujI huM zilA mArA, gurujI khAMtilA mArA guru guNavaMtA paMce astinA dharma dekhADyA, vyaya utapata dhruvatAI re" (navapada, pA. 272) guru prakhara jJAnI che ane zrotAone tattvajJAnanI amRtasama AsvAda karAvatI vAto samajAve che. kavinI jJAnamArganI gahanatAno prathama kaDImAMthI paricaya thAya che. "tripadA'no saMdarbha ApIne tattvajJAnanA mULabhUta vicArane pragaTa kare che. A jagata padravyanuM baneluM che. temAM 2010_03
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrAvaka kavi manasukhalAla paMcAstikAya eTale dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane kALa che ane chaThTha jIva dravya che. vizvasvarUpa samajavA A dravyono paricaya Avazyaka che. bhagavAna mahAvIra svAmIe gautama svAmIne tripadI ApI hatI. temAM jina zAsananA mahattvanA siddhAMtonuM rahasya AvarI levAmAM AvyuM che. kavie ahIM gahulIne anurUpa sukomala bhAvane badale tattvajJAnanI gahana vigatone sthAna ApIne gahulI racI che paNa mukhyatve te guru tattvajJAnano upadeza Ape che teno mahimA gAyo che. (7) sAMpradAyika racanAonA pAyAmAM dharmanI mAhitInA vizleSaNanI sAthe pratyakSa ke parokSa svarUpe upadezanuM tattva raheluM hoya che. AvA sIdhA upadezane vyakta karatI garlDalI joIe to"zrI jina ANA Adaro, lahi narabhava sAra... hAM .. hAM... re." jaina dharmanA pAyAnA siddhAMtomAM "jinaANA" jinezvara bhagavaMtanI AjJAnuM pAlana karavAno samAveza thAya che. tenA saMdarbhamAM kavie karmasamUhano nAza karavo, jJAnamArgamAM pravRtta thavuM, mithyAdRSTino tyAga karavo, ane zubhadhyAnamAM lIna thavuM vagere upadezAtmaka vicAro pragaTa karyA che. gahelI dhruvapaMkti dvArA AvI vANI janahRdayane asarakAraka bane che. (8) kavinI eka gahulInuM zIrSaka "bhagavAnanI vANI" che temAM upadezAtmaka vacanono ullekha karIne vANIno mahimA gAvAmAM Avyo che. AraMbhanI paMkti joIe to "sevo zrI jinavANI bhadadhi tAraNI" (navapada, pA. 275) bhagavaMtanI vANI mATe dezanA' zabdaprayoga paNa pracalita che. A gahulImAM navatattvanA saMdarbhamAM heya, zeya ane upAdeya vize pUrNa abhyAsa yogya tAttvika vicAro kendrasthAne che. kavinA zabdo che. 2010_03
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi "heya upAdeya zuddha lahIje, ehathI mAharA lAla; AdyAdika nija jJaya te parama padamAM nathI, mahArA lAla." vANIno mahimA darzAvatI paMktio nIce mujaba che vANi lahyA viNa zuM chaMDe zuM Adare mAharA lAla. emanI vANIthI mokSarUpI saMpatti prApta thAya che. kavi jaNAve che ke, pAkyA pAme che vaLi Age pAmaze mAharA lAla. ziva saMpatti mana sukha anaMta rase vase mAharA lAla // 12 // (9) "mAtA zIvA devI nemajI jAyAthI zarU thatI gahulImAM nemanAtha bhagavAnanAM pAca kalyANakanuM rasasabhara nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. kavie gahulI zIrSaka ApyuM che paNa kharekhara to "stavana' zIrSaka ucita lAge che. kalyANakanA prasaMganuM varNana karatAM stavano paNa upalabdha thAya che eTale kalyANaka stavana zIrSaka yathArtha che. bhagavAnanA jIvananI caritrAtmaka vigato emanA pratyenI apUrvaprIti-snehabhAva vyakta thayo che. kavinI paMktio udA. tarIke joIe to. mAtA zIvA devI nomajI jAyA, suravadhU maLI phularAvyA ho, nema ghugharI camarInI bAje. bhagavAnano janmotsava, lagna, dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANa vize vicAro pragaTa karyA che. emanAtha rAjulano tyAga kare che tyAre upadezAtmaka vicAro pragaTa thayA che virahAnala jvAlA citta lAgI prabhune varavA ati rAgI re. nima kahe catura bALA taja moha karmanA cALA ho // 8 // (navapada, pA. ra70) 2010_03
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 982 zrAvaka kavi manasukhalAla moha madirA madamAM mUyo teNe Atama tattva na sujyo, jaga jaMtu e che pudgala kahIe, emAM bhoga dharama navi lahiye ha. / 9 // prAsayukta racanAthI ahIM prAsAdikatA rahelI che. temanAtha bhagavAna vize lagabhaga moTA bhAganA kavioe vividha svarUpomAM dIrgha ke laghu racanAo karIne emanA jIvana ane kArya vize prabhAvazALI nirUpaNa karyuM che. A kRti stavana tarIke rasika ane bhAvavAhI banI che. : (10) kavinI gahulIomAM emanI jainadarzananA siddhAMto pratye paramocca bhAvanA pragaTa thaI che. gahulIne anurUpa madhura padAvalIonI jagAe jJAnamArganA vicArone vyakta karatI paMktio vizeSa che. kavinI padaracanAomAM AdhyAtmika vicArono vizeSa prabhAva hovA chatAM bhaktibhAvanA pragaTa karavAmAM saphaLatA maLI che. temAM dezIono prayoga ane dhruvapaMktino viziSTa laya gahulIne anurUpa banI kAvyaracanA tarIke AsvAdya bane che. 5. gajhala (1) rAga-gajhala prabhu phajalu majaluM karuM me Atma zakti meM, kajaluse citako dhouMgA niNaMda benarsa / prabhu / 1 // rajhaluM rahA suNe na zuddha jaina vena meM / samajaluM milA na hiraNaseM mithyA kunenaneM // 2 // bhavAbdhi jalameM Dabu rahA, lolupta viSayuse che. najala milA tisA rahA kabhoga tRSNAsuM // 3 // 2010_03
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 83 abaluM sabala ko mAra rahA, satA ajAnoM // anala kaSAya zAMtidAya suguru mohi he ! prabhu / 4 / subodharAya ziva upAya, bena hama gaheM // lakhi syAdavAda taja viSAda zuddha naya rahe // 1 // divya jyanta bhara utta, gurupratApa // manasukha saMga zIvaraMga raMgase rame. / prabhu // 9 // (pA. 129) (2) pada // gajhala || gahelI subodha dAya ziva sahAya sugurU hama lahe // namAna mAya sama sadAya venasama kahe / subodha / 1 // anaMtakAla mithyA cAla gahiya du:kha sahe // zrI jena vena sunata sena, nena khula rahe / 2 // kuguru jora karatasora, kugati cahi rahe / chorI dharma kari kukarma bharmameM vahe / subodha / 3 / vata paMca dhAra paMcAcAra Atma rati lahe // para Aza DArI mohamArI, nahi vikatha cahe // 4 / virAgI tyAgi aru sobhAgI, zuddha pada gahe // siddhAMta jANa guNa nidhAna yoga thira vahe che pa // anekAMta bodha Atmazodha mokSa maga vahe // nijabala amAna zivavidhAna amita sukha lahe / 9 // tajI Arta rUdu kugati mUda, parisaha sahe l . dharI dharma zukla dhyAna jJAna pAI thira rahe / 7 / 2010_03
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 zrAvaka kavi manasukhalAla || 8 || na saMga anya tapa saghana caraNa carI rahe / / jana bodhI zuddha karata buddha kumata mada he kare saMgha sAra kumaga TAra prerate rahe || yaha yugapradhAna jinasamAna, muniza e kahe || 9 || sunaya vizAla vacarasAla tattva zuddha kahe || dharI vinaya lakSa hoya darda, parama patha gRhe || 10 || vajI vibhAva bhajI svabhAva, kAma mada dahe / guNa batiza dhAma padavirAma, bhiva ziva lahe || 11 || karI bahuta mAna guNa vidhAna, jaya vijaya kahe || ANa calata stuti karata manasukha ziva lahe || 12 || (vyava., pA. 130) (3) pada (rAga rekhato) dikhA mukha Aja pIuterA, gayA bhrama tApa du:kha merA. laI vrattI sakala zAMta merI, amIya bharI nena meM terI; buTA para bhAvakA dorA, kIyA nija sthAnameM merA // 1 || khabara saba anyakI pUche, akala moya ApameM suje, AnaMda adIta pada merA, karata zava evase nera / / 2 / / Akula mana mohase jenuM, alaka vicaora nahi cenuM nahI morya dena he kerA, avarase lena kahA merA | 3 || merA saba moyameM bhAsyATalI paradAsakI AzA zitala kaba bhAva vI kerA, capala pada hoyana merA / / 4 / / khabarapIu samaya pUche moye pachAMya kIma ruce // jape moye kiM maMtra merA, lahe manasukha zivazerA // dIkhA || pU || (vyava., pA. 130) 2010_03_
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi (4) pada (rAga-gajhala) cirdU jyoti ko ughota hota, mamata mITa gayo. amAna jJAna zivanidAna, sumati pati layo | cid // 1 // lakhI siddha syo sarUpa Apa, sUkhamayI thayo bhrama bhAraku utArI lahu viveka pariNayo || cid || 2 || vibhAva yoga roga nAhI. moha mITa gayo / anubhava nidAna pragaTa jJAna rahe na saMzayo || 3 || dhana thAtI kSINa zukala lInama vIrya uhyo / manasukha raMga zIvasaMga seja seM rahyo / / 4 / / (vyava., pA. 127) (5) pada (gajhala) daga jJAna caraNa sahajameM nabaMdha jina kahyAM. mithyA ajJAna kleSa dhyAna baMdha jiya rahyA / / 1 / / viveka eka Atamako lahIke bhava taro | sugurU sayoga Atmaloga, dhArI ziva varo || 2 || anaMta kAla khoTe khyAla, khelI bhava bhamyA || nigoda narka garka duHkha bhogI dina gamyA || 3 | saheta ceta cetanA, gAphIla tuM mata rahe || nija nidhi visAra du:kha apAra kAhe tuM sahe || 4 || mithyAta jora phorI mAre, Atma mitakuM || samyaka jora phorIppAre veda zatru tuM // 5 | 2010_03 85
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 zrAvaka kavi manasukhalAla : gajhala manuSya janma pAya, syAdavAda jina lahyA che manasukha dhIra vIra thIra zIva dhare rahyA // 9 // (vyava, pA. 128) () pada gajhala subodhake udhota hota durita tama parA / zrI siddhasyo sarUpa lakhI azeSa sukhabharA // 1 / nariMda IMda caMda vaMda, sakala kiMkarA / zudhyAtma tattva sevI bhavika hota ThAkurA / 2 // ajANa dharma darya karya, sahata du:kha burA / sujAnadharma vedikarma, vasata zivapurA // 3 // nara janmamAya tuM sadAya, sevI guru kharA // karI nija vilAsa keza nAza, lahIta sukhatarA / 4 // nijAtma eka lahi viveka, thira dharA manasukha dhIra vIra thIra, rahata zivadharA // pa / (pA. 128) (7) (gajhala) suheta ceta cetanA tuM manuSapaNa lahA // jinezase upadeza sunuM gAphIluM tuM kyo rahA / 1 // aphasosa huM behoza tuM na sunata gurU kahA // aMdhase kubaMdhadhArI, jarU rksa bana rahA // 2 // dehAdi mamata karata ramata bharamameM vahA // mithyAta dhAri nija nivArI, vividha du:kha sahA // 3 / 2010_03
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi Ayuanita bahuta bhIta sumaga nahi gahA // Arya Aya sugurupAya, bodha aba lahA // 4 ll subodha pAya AtmadhyAya, mokSa maga cahI // bharama DArI karama mArI, pAya sukha mahA // 5 // saguNa dhyAya zukala pAya, merU thiya jahA / manasukha vIra hoya dhIra, ziva dhare rahA / 9 / (vyava, pA. 129) 3. stuti (1) zrI AdinAthanI thoya (maMdAkrAMtA) evA tArI bhavabhayaharI, bhavyane sukhadAI // pUre puNya tuma lahi hame, cUkie nA kadAI // AdInAthaM zivakarasadA, tIrthanA nAtha trAd / seve iMdro savi mati sadA, vaMdi pe mukti sAthe // (vyava, pA. 354) (2) zrI caMdraprabhunI thoya (copAI) caMdraprabhumukha caMdra punamano, bhavadava tApa hare bhavi janano / amRta dhArA vANI varase, siddha samo nija Atama daraze // kumata timira hara jinavara jANa, Ape parama mahodaya vANa // jina sevyAM hoya niramalanANa, manasukha pAme parama kalyANa / . (pA. 355) 2010_03
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla (3) zrI vAsupUjyanI thAya jina vAsupUjyano, parama samAdhi svabhAva // nija aMtaranapaNe, jotAM jAya vibhAva // tuja darazana pharase, jJAnAnaMda jamAva // bhavi ANA sevo, Avyo narabhava dAva // (pA. 353) (4) zrI vimalanAthanI thAya vimalakamala dala nayaNathI e, varase zAMtI anaMta to // sakala karamala dUra hare e, bhayabhaMjana bhagavaMta to // tamahara ravikara abhinavo e, zAMtikara municaMda to // dhIra vIra meru pare e, sahajAnaMda anaMta to / 1 / (pA. 353) (5) zrI kuMthunAthanI thoya (vasaMtatilakA) kuMthuM jinesara sadA sukha doSa hArI / sevA yekari mahAziva hetu pyArI // sevyo hame vinayathI taji moha mAna // pAze sadA sakala to sidha zuddha dhyAna // (pA. 357) (3) zrI mallinAthanI thAya (maMdAkrAMtA) mallI svAmI tama hara ravI, jJAnano teja bhArI // tAryA tAro bhavika janane, pApa saMtApa hArI // dravya bhAve jina maga lahI, sevie mokSadAtA // Ave zAtA acala vimalI, siddhi zAMti abAdhA // (pA. 3pa7) 2010_03
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 89 - - - (7) zrI munisuvrata jinanI thAya (mAlinI) munisuvrata jigaMdA, Atma AnaMda kaMdA // bhara timira nazAve, jJAna jyotI digaMdA // sasamaya sukha Ape, mokSa mAgadhikArI / sukha prazamara-tInuM, zAMti gho nirvikArI // (pA. 357) (8) zrI vardhamAna jinanI thAya (mAlinI) vIre dhIre sakala zramaNe seviyo mokSadAI // moTo meru vimala mahimA, zAMtidAtA sadAI // sAce jJAne parama dharame dhyAnamAM jeha dhyAve //. ApA Ape ziva manasukhe zIdhra kalyANa pAve // (pA. 358) (9) zrI AcAryapadanI thAya pAle paMcAcAra palAve, yugapradhAna surirAja namuM // guNa chatIsa chatIsa guNadhArI, nami Atama mana iMdri damuM // je trIje bhava zivapada pAve, kumata haThAve nyAyadharU // vinaya viveka bahu sanmAna, ANa grahI nija siddhiva / (pA. 3pa9) (10) zrI sAdhupadanI thoya rAgadoSa mada moha rahita muni, tapa saMjama Atama pAve // zatru mitra du:kha sukha tRNamaNi sama, siddha samo Atama dhyAve // 2010_03
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla dravya bhAva khaTakAya dayAdhara, khAMti mUdu ju mati ghare che satya zauca akiMcana brahmacara, doSa TAlI mahiyala vicare / (pA. 359) (11) zrI jJAnapadanI thAya paMca jJAnamAM zuddha sadAgama, dAyaka lAyaka muktitaNo / jANI mRtadhara pAse bhavijana, ati sanmAne zruta bhaNo / TAlI aDa aticAra vinayayuta, bhRtagharanI ANA sevo // darazanajJAna caraNa ziva kAraNa, manasukha sevo zrata mevo // (pA. 359) (12) zrI tapapadanI thAya aSTa karamanuM mUla ukheDe, tapa kuMjara sama teja ghare / cIra kAlanA saMcita dalane, dhIra vIra muni rikta kare // khaTakhaTa bAha atyaMtara tapa tapI, bahu munivara nija sidhdhi laha // darazana jJAna caraNa zuddhAtama, bhogata parma saMtRpta rahI | (sumati vyavahAra, pA. 330) 7. navapadanI pUjA - kavi padyavijayajInI navapadanI pUjA pada svarUpa sAthe saMpUrNa rIte sAmya dharAve che. pratyeka pUjA be vibhAgamAM vaheMcAyelI che. temAMthI navapadanA svarUpano paricaya prApta thAya che. atre udA. rUpe sAdhupadanI pUjA noMdhavAmAM AvI che. te uparathI "pada' racanAno khyAla Ave che. 2010_03
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 91 paMcama zrI sAdhu pada pUjA have paMcama pada munivarA, je nirmama ni:saMga, dina dina kaMcananI pare, dIse caDhate raMga. / 1 che. rAga - vasaMtaH mo mana bhavana vizAla sAMIyA - mo mana - e dezI munivara parama dayAla bhaviyAM | muni. . tame praNamo ne bhAva vizAla | bhaviyA || muni. / e AMkaNI | kukhI saMbala munivara bhAkhyA, AhAra doSa TALe biyAla // muni // bAhya atyaMtara parigraha chAMDI, jINe chAMDI savi jaMjAla // bha. // muni / 1 jiNe e RSinuM zaraNa karyuM tiNe, pANI pahelI bAMdhI pALA / bha. / jJAna dhyAna kiriyA sArdhatA kADhe pUrvanA kALa bhaviyAM / suni. / ra saMyama satara prakAre ArAdhe, cha jIvanA pratipALa // bha. // muni. // Ima munigaNa gAvete pahere, siddhi vadhu varamALa // bhaviyAM // suni. / 3 (duho) pAMceiMdriya vaza kare, pALe paMcAcAra / paMca samiti samitA rahe, vaMdu te aNagAra // 1 // // DhALa dasamI / girirAjakuM sadA morI vaMdanA re - e dezI // munirAjakuM sadA morI vaMdanA re / muni. / bhoga vasyA te manazuM na Iccha, nAgajavuM hoya agaMdhanAre / muni. / parisaha upasarge sthira raheve, merU pare ni:kaMpanA re / muni / 1 // IcchA micchA AvasiyA, nizIhiyA tahakAra ne vaLI chaMdanA re / mu pRcchA-pratipRcchA, upasaMpadA, samAcArI nimaMtanA re / muni. / ra e dazavidha samAcArI pALe, kahe padma leMu tasa bhAmaNA re / muni. // e RSirAja vaMdanathI hove, bhavabhava pApa nikaMdanA re / munirAjakuM / 3 // (laghupUjA saMgraha, pA. 110) 2010_03
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92. zrAvaka kavi manasukhalAla (kavi manasukhalAla) athazrI saptama jJAnapada pUjA | harigIta chaMda | mAtrA aThThAvIza || guNa jJAna bhANa pradhAna guNamAM loka aloka prakAza to // aSTakarmanA savi marma bhede, sukha Ape zAzvato // savikalpa ne avikalpa vastu sakala saMzaya bheda to // nija AtmathI anAtma pariNati bhinna jANI ucchedato // 1 // guNa apratipAtI dAkhyo sUtra, karma dhana kSINamAM hare // suta jJAnathI guNa puraNa pragaTe Atma paramAtama vare // kara krodha pUrava tapa kaThiNa paNa, jJAna viNa sahu te vRthA / jima jAna vara viNa phoka jANo, putra viNa pAraNu yathA // 2 // sanamArgathI unamArga bheda, heya upAdhyane // savi jJeya jJAyaka siddhi, lAyaka lakhe kRtya akRtyane / paTakAya rakSA jJAna viNa kima, zuM taje zuM Adare // nijajJAna viNa jaga marma bhUlyo, cAragati du:khamAM pharo // 3 bhava pApane saMtApa kApe, rAja sahaja die chatuM / paNa jJAnamAM sutajJAna dAtA, zuddha caraNa rahe chatuM / jina dharmanuM ve bhUla samakita tehanuM paNa mUla e // cau jJAnane anukula sutave, paramadharma amUla e / 4 saMsAra tAraNasiddhi kAraNa, zAMti de du:kha bhaya hare // bhava vAsa khoTI AzA tajI subdha, jJAnamAM prItI kare // upagArI nija parane sadAgama, sama zazi meha ravi pare // savi vipati TAle moha vAre, parama nivRtti ziva vare // 5 // 2010_03
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 93 zudhadhyeyane paNa jJAnI jAme sAdhanA mAraga lad / ajJAna mithyA timira hara ravI jJAna guNa gaNa saMgraha // asAdhya vali zuddha sAdhya jANe, siddhi pAme te narA // nija tAru tAre bhavika janane, dhanya puruSa teha kharA // 3 // mUla bheda paMcajJAnanA aDavIza to mati lahyA // daza cAra valiviza sUtanA khaTa avadhi asaMkhyA kahyA // raju vipula che mana nANa dohI, kevala eka udAra che // pAsa eka sujJAna bhede sevatAM bhava pAra che 7 // nija AtmajJAne Atma dekhe, para uvekhe munivarA // samabhAva sAre zAMti dhAre, Atma parabhaMjana karA // namuM jJAnine zubha dhyAna dhAri, sahaja guNa e jIvano // manasukha jJAne siddhi pAve, saMga zAzvata zIvano // 8 // pUjA-DhAla _// e guNa jJAna rasAla bhavAyAM che - e rAha // jJAna parama guNa sAra - Atama jJAna. Atama ajJAne jaga bhaTake, du:kha caugati katAra, jJAnathI darazana mohanI nAze, pAve caraNa udAra. Atama. // 1 // jJAnathI labdhI pUraNa pragaTe, lahe siddhi sukha sAra. jJAnavaraNa thakI sahu karmanA mukhya ATha vikAra // Atama / ra jJAnavaraNa viNa karma na baMdha, jJAna che siddha svarUpa / du:kha durita sahu jJAne nAze, mude bhavajala phUpa. Atama // 3 jJAnathI zuddha dhyeya nija jANe, zuddha sAdhanA sAdhe. jJAna vinA bhavamAraga kahIe, jJAne ziva maga lAdhe // Atama // 4 2010_03
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrAvaka kavi manasukhalAla moha ajJAna timIra nazAve, jJAna ravI avikArI // bodha vicitra vizAla pragaTa hoya, jJAna sadA japakArI // Atama // para jJAna thakI khaTa dravyane jANe, mArga kumArga vicAra / heya upAdeya jJAne lahiye, bujhe sAra asAra // Atama // 6 jJAne bhAva anaMta lakhe jiya pAme nija adhikAra / parapada adhikArI nahI cetana, te taje jAya vikAra // Atama // 7 jJAne ghanaghAtI dala nAze, pragaTe siddhi anaMta // vastu guNa parajAya anaMtA, bheda abheda lahaMta // AtamA // 8 nija guNa pajave sahaja anaMtA, jANe zuddha svataMta // parama nivRtI padavI pAmI, pAme sUkha atyaMta // Atama // 9 siddhi sAdhana lakSaNa jJAnaja, e viNa jUThI kiriyA // jJAna vinA bahu du:kha dAvAnala, sevi jJAna bhavi tariyA // A. / 10 svapara dayA kima hoya jJAna viNa, kiNa vidha saMjama rAkhe // agni kaSAyanI kiNavidha bUjhe anubhava rasa kima cAkhe // a // 11 paMcajJAnamAM jeha sadAgama, nija parane hitakArI // cAra jJAna paNa ehathI pragaTe, jJAnInI balihArI / A. // 12 ravi zazi mehapera jagajanane, jJAna sadA upagArI // munipaNuM paNa jJAne kahie, juu jina vacana vicArI // A. // 13 jJAna rUpa zuddha sahajAtamanuM, varNAdika tihAM nAMhI // varNAdika ve pudgala pariNati, nija pada to nija mAMhI // AtamA / 14 jJAna vinA utsarga lo nahi, navi jANe apavAda / kAraNa kAraka kAja na jANe, mithyAmatI haThavAda // AtamA // 15 jJAna svapara sahu joyano jJAyaka, lAyaka zivapada bhoga // 2010_03
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 95 jJAna vinA rahe pudgala mamatA, tehane du:kha saMyoga // AtamA / 16 jJAnavaraNa dala bIje pragaTe, Atama niramala rUpa / jJAna lahI manasukha ziva pAve, hoya nija saMpati bhUpa // AtamA // 19 kAvya maMdAkrAMtA vRtam sevo jJAna bhava duHkha hare, moha ajJAna nA / AtmA pAme nija pada bhaluM, zoga saMtApa jAve // sidviriddhI puraNa pragaTe, zAMti heje svataMtI che Ape bhoge mugati purimAM, paMca labdhI anaMtI / 1 / iti jJAnapada pUjA // (navapada pUjA, pA. 121) 8. pada jAgIne jouM tyAre anya nahIM ApamAM, riddhi siddhi sakala Apa pAse, durita dohaga Tale, sumati svAmi male, karmadhana nAzI kevala prakAze. jAgIne. (1) bhUlI zuddha bhAva Apo lakhI pudgale, tehanA rogamAM bhoga jANI, Aza dharI anyanI dAsa thaI tehano, zuddha budha ApaNI nA piThANI.. (2) kahata sumati priyA jAgI jo sAhibA, darzana jJAna sukhazaktibhArI, bhoganI vastu dhara sahaja svataMtra tuja, sarvane tuMhI kalyANakArI... (3) nija nidhI bhUlI paraghara ghare yAcato, jama cala evaMmAM svAda jANI; mUrkha koNa e samo, akhila jaga dekhIe, duritanI prItamAM hita mAnI... (4) 2010_03
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla parataNI Aza dharI zakatI zuddha visarI, Akhare teha nirAza thAve, Aza viSa viSanI velI ni:kaMdIne, ThaMDI paramAda zuddhAtama dhyAve... (5) nija nija dravyanA lakSaNo lakSamAM, hoya trikAla svataMtra bhAve, koInI koImAM kImahI vyApe nahIM, doSa guNa anyane nA chupAve.. () asti prameya nitya vastu daDha dhyAnamAM, zukula jAjvalya jyoti jagAve; jJAna darzana caraNa vIrya vyakti lahI, manasukha parama kalyANa pAve... (7) (su.vyava., pA. 110) (2) pada (15) rAga : prabhAtI Avone prItamajI pyArA, jina darazana rasa lIje re, jina darazana rasa lIje vArI, anubhava amRta pIje re... (1) vItI rajanI bhora bhayo che, amala kamala dala phUlyAM re, sakala sato thala pasaryA kiraNa, aMtara nayaNAM khUlyAM re... (2) loka sakala nija kAme lAgyo, aba tuma tajo paramAratha re, tisthatA upayoga svabhAve, thira rahi zivapada sAdho re... (3) tagatagatA tArA bala ghATo, ravikara teja samANo re, guNa pajava ekatama bhAve, lakhI rahyo sahaja sujANo re... (4) kAla anAdi jIna darazana viNa, kumate bahu du:kha pAyo re, gurU kRpA amRta dhana vRSa, sakala kaluSa nasAyo re... (pa) darzana jJAna caraNamaya cetana, eka anaMtAnaMdI re, jina mukha dekhata pragaTe mAro, cetana paramAnaMdI re... () akhIla pradeza sakala samaye nija sadubhAve bhara bhariyo re, sakala prajAya samabhAvAmRta rasa, preme pUrita dariyo re... (7) 2010_03
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi Atama aMza na hove alago, anya aMza navi Ave re, roga vinA nahi kAmAturatA, teNe tRSNA na satAve re... (8) tRSNA viNa navi hoya dInatA, tethI nahi parataMto re, mAMgalika pUre tathA japie, siddha samAdhI maMto re... (9) pAsa jinezvara darazana karatAM, paramAnaMda prakAze re, manasukha darazana la lahi vaso, ziva kamalA dhara vAse re... (10) (su.vyava., pA. 111) (3) mane tArI vANi pyArI Adi jiNaMdA, Adi jiNaMdA ziva sukhakaMdA / mane. pharata amRta jima zArada caMdA, mane tArI vANi pyArI Adi jiNaMdA | e AMkaNI || 97 jJAyaka samaya na cUke jJAne, dekha darazana paramAnaMdA / ramya ramaNa zuddha pajjava pUraNa akhalita vIrya anaMdaamaMda || 1 || samaya sakala guNa kAja kare nija bina prayAsa mada kAma nikaMdA / / parama bhAva nija prema atyaMtika, akSaya avyAbAdha muNIdAM || mane / 2 / / sakala vikalpa vivarajI kSamA vara, vigatamAna amAna AnaMdA / / sahaja suajjava nispRha devA, vyakisvataMta anaMta anaMdA || mane || 3 || sahaja susajjava tRpta samAdhi, saMjamasiddha svabhAva jiNaMdA / tuMhi akiMcana nija guNakaMcana, satya sadA ziva brahmAnaMdA / mane // 4 // tajI para Azraya nija Azrita tuM, nirAlaMba AMcala surIMdA / / Apatti karatA Apaja kAraNa. Apahi kAraja rAga nikaMdA || mane || 5 || saMpradAna ApAdAna adhikRta, Apahi kevala jyoti diNaMdA || nahi para Aza vAsa zIva bhUme, vyakti akhaMDa anaMta akaMdA | mane / / 6 / / 2010_03
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla darazana parasana mo mana kIno, tuMhi ja sAhiba meM tuja baMdA / / pUraNa zakate nija guNa rAkhuM, manasukha ziva ghara keli karaMdA / mane || 7 || (navapada, pA. 394) 98 (4) zivasukha vANi tArI sahaja batAve, kUmata nasAvI sUmatI ghara lAve, zakti atyaMte nija guNa rAkhe, kevala kamalA nija ghara Ave // prayAsa na trAsa na dAsa na pako, jo nija guNa thiratA laya lAve | ziva || 1 AtamarAma ramA zIva ramatAM, vyakti anaMta svataMta jamAve akhila guNa pajjava thIradhyAne, Atma rUpastha arUpa lakhAve | ziva // 2 sUnaya suta abhyAsa kare jo, cAra anaMtA pUraNa pAve II para guNa pajjava lakhi 5dravya, sapajjava guNa dravye samAve / ziva II 3 acala sakala dRDha dhyAna kare nara, ghAtI cAra turaMta khapAve | ajita jiNaMda pasAye jItI, manasukha zivasuMdari ghara lAve // ziva // 4 2010_03 (navapada, pA. 395)
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi (5) pada satarabhedI pUjAno rAga tAraka tere caraNa kamalameM, mana madhukara lobhANo // sakala prajAya samaya pramANe, vyakti hoya nidAno // tA. 1 / cAha dAha savidUra nivArI, narahu abahu ajANo // pariNAmIkatA samaya na cUke zuddha prameya pradhAno / tA. 2 // je prajAyanI jeha samayamAM, Ave vyakti pramANa // to ciMtA turatA tuja jJAnI, zuddha uraghatA ThANo // tA. 3 // Atama jJAna vinA huM bhaTakyo, mamatA vazathI ajANa / kAja na parathI lAjasagharathI, sahaja zudhdhatA jANo // tA. 4 / para paricaya para saMga tajIne, nija hita dhArI amAno // para AzA tyAgI vitarAgI, dhArI zukala zubha dhyAno // tA. 5 // para AlaMbana tajI thira rahIe, nirAlaMba sukha khANo / para saMbaMdhe adhika capalatA, te tajIe du:kha vANo / tA. 9 // saMsArI saMsaraNe rIyAM tuM pAyo nija nANo / bhavabhIru bhava tApa nivArI, kari nija pada sanamAno // tA. 7 //. karuNAkara karuNAkarI mujape, tAroge jina jANo // AzA dAsakI saphala karo aba, manasukha hoya kalyANo / tA. 8 // (navapada, pA. 396) jJAyakarUpa hamAro kevala, amara ajara nibudhdha sadA // vIrya anaMta svataMta abAdhita, sahaja samAdhi atyaMta mudA // 1 / eka abheda anupama akSaya, aura rUpa nahi hoya kadA // pariNAmIkatA sakala samaya nija, ramya svabhAva caraNasado // 2 // anvaye riddhi samUha hamAre kyuM kara luMTe jaDa muDadA // kSAMtyAdika hama saMge khele, prazamarati pyArI samadA / 3 // 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrAvaka kavi manasukhalAla jaba laga nija padameM nahIM vRSTi taba laga mamatA bhaI du:khadA // apanI Apa svataMtra lakhe nidhi, raMga lagI sumatA sukhadA / 4 // zuddha naye nija vacana vicAre, tattva sudhArasa leya tadA // roga zoga parataMtra na hove, rahe anubhava sukhabhara hirA // 5 // yugala pawva rIpu taje java, nAze dUra akhila vipadA // manasukha pUraNa prema prati ziva vilase kholI paDadA // 9 / (navapada, pA. 397) (7) kyA manavAra karuM ho jirNadA terI, kyA manavAra karuM // merUte moTe mana prabhu lakhI, karama boja hari sahaja taruM // akSaya jJAna viraje tuja anahada nirmala prabhu guNagAna karuM / 1 // mahera karI mana maMdira Ape, ANa akhaMDita samaya varu // samakita maNimaya siMhAsana, pAdapITha guNaratna karuM // kyA mana // 2 // khetI mRdutA cAmare vIje akSaya vIraja grahI vicaruM // cuna guna kaliyAM paMcAcArakI, sahaja suvAsita pagara bharuM // 3 // bhAvadayA toraNa baMdhAvo savi jagajIva viruddha hasuM // amara paDaha vajAvuM jagameM, mana ghara parama suvAsa bharuM // 4 / mAhaNatA saMgIta bahu vAje, avaguNa maMgala buddhi dharU // dhUpaghaTA dhyAna tihAruM, nija guNagaNa samasukha varuM // kyA mana ? pa / tribhuvana nAyaka tuM hI hamAro sAco tuMhi ja siddha guru // sakala zakti tuja vacane phoru, to muja dRDha ativIrya kharuM // kyA mana / 9 // jJAyaka jANuM jJAyaka dekhuM, jJAyaka paMcAcaraNa caruM // tuja vacanAmRta rasa jala dhAre, kaSAya bujJAIkalana jaru // 7 // mana vaca kAya triyoga tuja araDuM, sakala pramAda bhayabhIma haruM che tuma viNa parakI Aza tajI hama, zivamagase pIcho na phiruM / 8 // 2010_03
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi rujutA chatra dhare zira upara, nispRha amRta kalaza bharuM // cetane cetanatA lahi pUraNa, aSTa karama haNI kaba na maruM || 9 || tRpta bhayo meM tuja darazana teM, viSaya vikAra nAhIM pUruM / / sahajarUpa tuma teM rati rAkhI, paNa vrata sumati guptidharuM | 10 || viratI ratI pAve ati merI, nija guNa keli nahIM visaruM / / AlaMbana bAhya grahI muja, avara AlaMbana Aza hatuM | mana || 11 || tumate ulaTe duzamana jANI marama chedi tasa zakti hatuM. // mamatA rAga dveSa AdikanuM, kAma kutuhala citana krUruM | mana || 12 || nijaguNa pajjavamaya savi vastu, dharma zukala zucidhyAna dharuM || ghAtI ghAtI cAra anaMte, AtamasaMpati pragaTa karuM / / kyA mana / 13 / preme tuja parivAra manAvuM, koI samaya paNa nahIM visaruM | udAsInatA keli karIne, manasukha suMdara zIva karuM / / kyA mana || 14 || (navapada, pA. 398) (8) jAgI raho sujJAyaka bhAvamAM re jAgI, haNo moha grahI dRDha dAvamAM re / / jAgI // cetanatA eka niramala jANI, sahajAtama zuddha svabhAvamAM re / jAgI || 1 || nija para rUpa na bhinna pIchANe, lekha dhArI beThe phUTe nAvamAM re | jAgI nAvanija ANA udAsIna mArgamAM, 101 muni khele saguNa thira dRAvamAM re | 2 || mamatA rAga virodha vidArI, kAma krodhAdi cUro pAvamAM re | jAgI anubhava amRtapAna maganameM, raho samatA raMga jamAvamAM re || jAgI || 3 || 2010_03
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrAvaka kavi manasukhalAla jina gaNadhara AcAraja khele, zuddhAtma abheda svabhAvamAM re / jAgI / vAcaka muni suta raMge lInA, prazamarati hAvabhAvamAM re // jAgI / 4 / uttama guru saMge hama cete, jAveMge na kabahu vibhAvamAM re // jAgI // kumata haThIle kadAgraha dhArI, moha madirAniMda kulAvamAM re / jAgI / pa // jaDa saMge jaDavata ho beThe, kiyA ekAMta cahAvamAM re // jAgI // sAdhya samipa nirmala dagadhArI, daga jJAna caraNe sukha AvamAM re // 6 // akSayajJAna samudra bhare tava, vANI syAdvAda kahAvamAM che jAgI // ziva kamalA manasukha dharakhele, satApura zAMtibharAvamAM re // 7 // (navapada, pA. 400) (garabI) (9) zivavara mana maMdira Avajo re, samakti mita sAthe lAvajo // Avajo Avajo Avajo re, zivavara mana maMdira Avajo // AtamajJAne samakti Ave, mithyA moha gamAvajo re / ziva. If virati rati sukha pAve hamArI, zuddha thiratA raMga jamAvajo re / ziva / 1 / paMcapramAda taba jAze ujANI, kaSAyanuM mUla balAvajo re / ziva // dhyAna zukala sudhArasa pAne, kevala jyoti dipAvajo re / ziva // 2 // guNa sajogi lahI bhavi tArI, zailezIkaraNe suhAvajo re / ziva // zAzvata sahajAnaMda lahIne, manasukha nivRti manAvajo re // ziva // 3 / (navapada, pA. 401) (10) AtamajJAna vinA jaga bhUlyo, pudgala Apa abhyAsI / parapariNati jarUmAM sukhamAnI, sariddhi amita na bhAsI re / jo / 1 // 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 103 jJAna vinA nija bhAva tuM bhUli, kiyA sevi bemoha vikAzI // jJAtApaNuM bhali mamatA dharine, thayo jaga jana janano AzI re / jo // 2 // jinodita zuddha tatva lakhyA viNa, jagamAM tihArI thaI hAMsI // jJAnabhAnuM viNakriyA, khajuAnI Aza rahyo tuM mirA zIre // jo // 3 / asaMkhya pradeza vajabhumI bhUlIne, thayo narka nigoda nivAsI / dharmadharA dhana cUkIne bhaTakyo, keI mathurAM keI kAzI re // jojo # 4 / nija guNa bhoga vinA vISaya viSa, bhogi nija mAnyo vilAsI / mAyA mithyA mati valagI dhutArI, lagI duramati DAkaNamAsI re // 5 / bheda vijJAna viveka mita malio, raMge jene te avinAzI // sahaja zukala thiradhyAna lahe tave, kevala jyoti prakAzI re // jojo // 9 // mithyA avirati pramAda haNe te, jasamati samakIta vAsI // sakala kaSAyano aMta kare traya, joganI thIratA abhyAsI re // jojo // 7 / sAdhya lakSya viNa sAdhana sAdhe, Teva anAdi navi vAsI / para pariNati rasa tyAgIne manasukha, vilase ziva sukha rAzi re / jojo // 8 // (11) garabo e samatA kenI beTaDI re lo, e koNa nara Age rahI aDI re lo / 2010_03
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrAvaka kavi manasukhalAla e cAritrarAyanI naMdanI re lo, e to che jaDa nijaguNa vRMdanI re lo || 1 || eNe bheTayA che samakIta vaMtane re lo, jeNe sevyA che zAMti jiNaMda re lo / / peli mithyA mati keNe jAgI re lo, enArI thaI koNa nara taNI re lo // 2 // mahA mUDhatANaM ene jAgI re lo, mahAmoha narapati jeno dhaNI re lo / malla mithyAmati ehano pati relo, mAnI rati relo | 3 | jinavANI ajANa abhimAnI Are lo / / evA mUDha jana grahI eNe tANIA re lo / e to kugurU mukha tuMche vazI re lo, haThagrAhI thayA enA rasI re lo / / 4 / / che kSamA te kenI bAlikA re lo, guNagaNamaNi mANeka mAlikA re lo // e sumati pIyAnI bAlikA re lo, udAsIna maga zIva dipAlikA re loM || 5 || sada Agamano koNa mitra che re lo / sadabodhapradhAna pavitra che relo // e mRdutA kenI mAta che re lo, enA jJAnAdi pUtra vikhyAta che re lo | 6 | e sadbodhanI koNa nA2 che re lo 1 surUcI sakhI jaga sAra che ke lo / 2010_03
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 105 e rujutA grahe samabhAvane re lo, moha mAre grahI nija dAvane re / 7 / nispRhatA saMjamanI mAta che re lo zuddhAtama bhAvaeno tAta che re lo // tapa zuddha saMtoSa jamAvaze re lo, jina zAsana eha dipAvaze re lo / 8 / zuddha saMjaya siddha svarUpa che re lo, ethI durAne bhavajala phUpa che re lo / nija davyAdike satya dhAraNA re lo, e to bhavajala pAra utAraNA re lo / 9 // zoca rAkhe je Atama dharmane re lo, te pAve akSaya ziva marmane re lo // kori kaMcana pudgala dhUla che re lo // nidhye Atma akiMcana mUla che re lo / 10 // zastra sAchu dharo zuddha brahmanuM re lo, chedo marma thala Ave karmanuM re lo // zuddha dravya guNa prajjava dhyAIe re lo, manasukha zivasaMpati pAIe re lo / 11 // (navapada, pA. 403) paraghara cAlo khoTo (cetana) prItamajI paradhara cAlo khoTo re lola // paraghara cAlo khoTo jivaNajI tuM jaga mAMhe moTo re lola ! - e AMkaNI | (12) 2010_03
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 (13) zrAvaka kavi manasukhalAla huM akSayariddhi svataMtI nijaghara, kiNa vAte tuja ToTo / / prItamajI sukhanivRti atyaMta tihAre, kima mAne na sadaguru soTo prI.ll 1 // Teva anAdi na choDI naThArI, cita cAnaka lAgI na coTo cetanajI saddagurU saMga kasyo nahi kabahu, thaI beTho jaDa joDo / / prI. // 2 // zuddhAtama amRta nahi cAkhyo, roga lAgyo tane moTo / / ce. // sumati mukha dekhyo nahi kabahu, mamatAe ghAlyo goTo prI. mithyAmitra prasanna paDyo tuja, samakti mitra na choTo / ce. // caramAvRta jobana vaya pAmyo, paNa kima tuM rahyo ThoTho | prI. // 4 // sahajAtama amRta niva sevyo, zuM jANe tuM jigamaga jUge ? / / ce. cetI prItamanija ghara Apo, pArzva jinezvara tuTho | prI. // 5 // paraghara ramaNa nivAre je jana, Atama anubhava vuTho II ce. II manasukha zivasaMge thira rahetAM, thayo moha mahAmala bhuMTho prI. 7 // (navapada, pA. 405) // || rAga kerabo / prema lagA hamArA guru bainuMse, bainuMse aMtara nainuM sai prema lagA hamArA guru bainuM seM caMDa cakora mora rata methe, sura riMjhe naMdana banase | prema. | banase | prema. ali mana kusumasuM mInakuM pANI, gaMgA kajalI Atama zakti svataMta dikhAI, zuddha naye sama lakSaNa lakSya abheda dikhAye, magna sudhAtama guru sama aura dayAla na dekhA, manasukha zivapada jainuMseM / prema // bainuMseM / / prema. // cainuMse || prema. (navapada, pA. 266) 2010_03
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 107 (14) I !! rAga kerabo che. akhIyAM saphala bhAI merI Aja, dekhyA zrI jinarAja akhIyAM saphala bhAI merI Aja || - AMkaNI | naina kacole amarita barase, pAye zivamaga sAtha / akhIyAM / utara gayo bhramabhAra tamAro sidhyA vaMchita kAja // akhIyAM // jinavacanAmRta aMge praNamyo, prabhutribhuvana zira tAja akhIyAM laDathaDato karagrahINa svAmI, prabhu hAthe amalAja // akhIyAM // vaMchita zIdhra phale prabhu nAme, manasukha anubhava rAja akhIyAM (navapada, pA. 249) (15) rAga bhairavI jhIMjhoTI lAgI lagana para guNameM jaba laga, taba laga jJAnacetanA bhArI / lAgI lagana nija guNameM jaba tuma pragaTe jJAnacetanA pyArI / 1 / paraguNa lAlaca jo lobhANa, to murakha dhara bhIkhArI / zIkha na lAgI zrI guruvacakI, bodha vinA bhAI bahuta khuvArI / 2 // para guNa anubhava vaza te bhUlyo, nijapada anubhava rahita khuvArI che mithyA Azaya karma cetanA, vaza nahi cetyo neka anArI // 3 // zubha azubha phala atihi vikalpa, risANI nija sumatA hArI / anubhava hetu Apa milAvo, prazamarati rahe ghara saMbhArI / 4 // guNa paryAya abheda sudhyAne, dhyAna zukala pragaTe jayakArI / vIrya vairya rAkhI daDha citam, caMcalatA tajI ho avikArI // 2 // auranakuM tuM zivamaMga prere, paNa nija guNa thiratA nahi dhArI | kamala prabhA jo bhava vana bhaTakayo, to rAkho manameM hoMziyArI / 6 // 2010_03
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrAvaka kavi manasukhalAla akhila zakti jJAnAdika apanI, phoro manasukha nijameM saMbhArI che zivasuMdarI raMge tava bheTe, ho paramAtama pada adhikArI // 7 // (navapadapUjA, pA. ra37) (18 rAga bhairava kayA parane upadeze mUrakha kyA parane upadeza ho || Atama guNa thiratA nahi pAyo, bAhira Aveze ho || - AMkaNI che. parakata nahi nahi parasaMgI davya nahIM koI keno ho // rAga vaze upadeza kare paNa, je jehano te tehano ho 1 / jo upadeza labdhi tuja sAcI, Apa hi Apa bujhAvo ho // mana vacakAya cAlatA nija para, phogaTa kAhe karAvo ho / 2 // para upadeza umaMga adhIke, tuja hAthe zuM AvyuM ho ! sahajAtama tira dhyAna na rAkhyuM, jara mAMhanuM phAvyuM, ho / 3 // moha chagAre bahuta ThagyA jaga, abataka tuM hi ajANa ho // akhila zakti nija nijamAM phore to tuja jANuM sujANo ho // 4 / samaya pramAda na kIje cetana, jehathI bahu jaMjAlo ho // jJAyakatA upayoga karI thira, cetane zivamaga cAlo ho // 5 / jana mana saMge adhika capalatA, je nahi thiratA dhAre ho // para jana bujhavavA nahi sTeje, nahi koI kehane sAre ho // 9 // kSiNa kSiNa tujane koNa cetAve, durlabha sadagurU jogo ho // Apa hi Apa cetAvI manasukha, laho ziva suMdarI bhogo ho | 7 // (navapada, pA. 297) 2010_03
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 109 (17) rAga kanako cetana akahI tuM nija rijhe aura riMjha kabu kAma na Avata koTI jatana jore kIje // sacala samala paradravya kSetra para kAla bhAva tajI dIje / . // 1 // naranArI arU rAja azva gaja, devAdika riMjavIja // sAsaya saMga rahe nahi tehu, nirthaka kaSTa tajI je te ce. / 2 // koTi dAma aru kAma ArAma de, jo janako vaza kIje // khINa khINameM ve ulaTa pulaTa kara, baira baira ati khIje / 3 // aurakI rijha cahejana mUDhA riMja sudhAtama lIje // samakAle nija para kema rije, sudhArasa pIje 2. // 4 / jJAnAdika nija zakti anaMtI, sahajAtama phorije ! manasukha parama viraja thIra thApe, to ziva suMdari rIje / 2. / 5 // (navapada, pA. 269) (18) bola na bola na bola na koIno avaguNa tuM bola na. hita karatAM ahita jasa hove te kAraNa mukha khola na. kevalI jANe pare na prakAze tuM mUrakha koI tola na koI / 1 / tuM jANe huM jaga jana tAruM tuja zakti e amola na, du:kha sukha karatA nahi koI keno deha na tArahI bola na // 2 // jo zakti che tujamAM rUDI, to tuM Apa hI bhUla na, ghATa ghaDatA hama jo phATe, bhUSaNa hoya te gola na // koI // 3 // bhAva vIraja pragaTa ja dIse, hitakara vaca kima khola na vinaya ane bahumAna vinA koI, cAhata amRta Dhola na // koI / 4 // 2010_03
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 10 zrAvaka kavi manasukhalAla preraka hitakara zivamaga prere, maMdarUci raMga cola na, aNa samaja me tuM jora karIne, kAya vacana mana gholana // koI / 5 / jJAnadhyAna anuSThAna zalyayuta, mAna mAya phUla na, zaraNa payajJAmAM niSphala te, kema tasa kIje tolana // koI / 9 // grahaNa zakti joyA viNa jananI, marma hiyAno bola na, tA viNa ghA lAge nahi kabahu, kAcA phala tvaka bolana / 7 // bahu durguNa jANI guru mujamAM, bhaya karI rahyA abola na, manasukha dAra sahaje zivasuMdarI, to kyAM karata kabola na / koI // 8 / (pA. 115) (19) guru guNa agama agAha re, mane koI milAvo, je muja kare sanAta re, mane koya milAvo || - e dezI | kAla anaMtamAM je navi milAo, sAco zivapura sAtha re // mune ! naraka nigoda viSe du:kha pAmyo, azaraNa dIna anAtha re / 1 / sacala samala pudgala pariNati grahI, bahu nala bhIDI bAtha re // aSTa karama dala vairI trAsyo, kumati kadAgraha sAtha re // mune // 2 // duSTa kaSAya dAvAnala bUjha, sukhathala Ave hAtha re / mune ! unmArge paDI mArga na lAdhyo, mithyA timira agAdha re / mune / 3 // bhIma bhayaMkara bhava vana bhamatAM, na milyo dIna dayAla re // mune // aguma ataTTabhavodadhi bhIme, na karI koI saMbhALa re / 4 // tana mana dhyAdhIpAdhI sahu bahu, paravaza duSTa saMyoga re / mune // 2010_03
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 11 1 tRSNA dAha anala viSayadhana, valI thayo iSTa viyoga re / 2 // duSTa ajJAna timira vaza bhUlyo, na lahyo nija guNa bhoga re // mune / suguru kRpAla dayAla mile jo, to lahu anubhava yoga re / mune / 9 // manna galAgala ema jo lAgI, pudgala luMTAluMTa re / mune ! duvidha prANanI rakSA karatA, guru nija dhana de akhUTa re / mune / 7 // puNya pratApe sadaguru milIo, dAtA dAna atyaMta re / mune / amRta megha guru varasAve, manasukha zIva vasaMta re / mu. // 8 / (pA. 117) (20) sabajana zabda dhyAne parama guru, sabajana zabda dhyAve viralA agama gati pAve, parama guru sabajana zabda dhyAve / para. // 1 // dare pIche saba hI daura, mUla marama cita nAve, ita phIrata lahata rasa nAhI, jyo pazu carvita cAve // paramaguru // 2 // guNa pariNati athavasandhAne, nijame nija hI ramAve, AtamarAma ArAma atulakara, manasukha nija dhana pAve | paramaguru // 3 // (pA. 118) (21) mosama kona kuTila khala kAmI, apanI riddhi bhUlI parameM, sakala samaya rahyo mAmI, sahajAnaMda lakhe bina mUrakha, paravara bhamata harAmI // mosama / 1 // 2010_03
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 ra zrAvaka kavi manasukhalAla cetAyo kimahi nahi cetana, tanadhana parijana kAmI, cetana AtamameM dhana jANI, manasukha hoya ArAmI // mosama // ra // (pA. 119) (22) he pIyA apanI rIta sudhAro, dUramati vege TAro / he pIyA // dumati saMge bahu du:kha pAyo, viSaya kaSAya aTAro, bhava vana bhramaNa karIbhaya bhoge kyA ghara hote savAro // he pIyA /// darazana jJAna caraNanija, vIraja parama saMbhAlo, avyAbAdha, anaMta svataMto, phogaTa pata kima hAro he pIyA //ra paravara bhaTakI vayara jaMtu se, kari nija ridhi na bigAro, khAMtyAdika parivAra bulAvo, sumatA mahela padhAro / he // 3 // vAyavaMta tuM tribhuvana nAyaka, lAyaka aha tuM mAro, parama dayAla dayA karI duvidhe, nija para prANa ugAro // he / 4 // apanI hAMsI Apa karAvata, dIlameM kyoM na vicAro? sabalAse abalA ulaMbhe, mAne na dIla hamAro / he // 5 // nijadhara nijadhana loge sajjana, kaho koNa karata nakAro, mana sukha zivatiya saMgavilameM, vAje jIta nagAro / he pIyA /kA (vyava, pA. 119) (23) pIyA bina kese rahuM meM abalA ekalaDI re nAra, moye durdhara kAme pAmI, saba mohI khINa suhAya; viraha vyathA kabu vyApati esI, batiyAM kiTakiTa sAtha // pIyA /1/ sakhIyAM hamArI hAMsI karatuM che, pIyu tuja kima na bhulAva, lokalaDAM hoNAM bahu deve, pIyu moye manasuM bhulAya / pIyA // 2 // pIyu bina caMda kalAko cAtura kAmakriDA rasa jANa / pUraNe valIo rUparasIlo pIya bina koNa pradhAna // pIyA / 3 // 2010_03
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (24) manasukhalAlanI kAvyasRSTi eka vAra muja nayaNe, nirakho tribhuvana rAya phira tumako kubajA na suhAve, nija dhara maMgala thAya / / pIyA // 4 // pAhI vacana sunnI ghara Apo, bhogI bhajAra sujANa, raMgaraMmatA pIchalI rayaNe, pragaTyo kevala nANa | pIyA || 5 || guNapariNati ekatva vitarko, manasukha amRtamegha, alakha agocara rAdhA rasakuM, pAve paramaviveka // 6 // 113 mohako kaTake karmako ati sanmAna vinA (rAga sAraMga) mere nAthako bola amola hai, amola amola sakola hai || mere / / jANe mAne dhyAne rAkhe, kAmIta pUraNa so lahe, zuddha buddha mudita je avinitajana te nara phUTe Dhola he || mere / / 1 / / cAhadAha du:kha trAsa miTAve, Atma khajAnako khola he || kumati havI laTapaTi kapaTI zava, Adi anaMta nicola he || mere | 2 || paTake, cetana aTake cola he / / jana laha tana, kumana nadIko Tola hai || mere || 3 || bAtaja sAcI e hama cAvI, kAcI na kAMI pola he / / lAyakako dAkhe mana rAkhe, akhaya nidAna atola hai || mere / 4 / / cUka na cUkata bhUMka na bhUlike, nirAlaMbatA jo cita cAhe || capala vacana mata khola hai / / mere nAthako || 5 || eka viveka samAdhiko tyAgi ke, aura anaMtakuM kola hai / / dina dina para AlaMbana bhajate, kauna nirAlaMbana paNo lahe // mere / / 3 / / 2010_03 (vyava., pA. 120)
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 (25) zrAvaka kavi manasukhalAla tyAgi sarve pratibaMdha saMbaMdho, aMtara daga ekalo lahe || anekakI eka ja vidhA, vidyA vaze devI so lahe | mere || 7 || eka ja artha lahe bahu sidhyAM, eka bahuta samaNo lahe // Apa tare, bhavijanako tAre, suguro artha zudho lahe || mere | 8 || keTa khaTapaTa laTa ulaTa sulaTake, jo tuja jJAna kalola he / / bola jo rakhe akSaya sukha cAkhe, manasukha zivaghara tola ho || mere || 9 || (pA. 113) (rAga sAraMga) hama magana bhaye sudhApAnameM, jJAnameM maunameM dhyAnameM hama magana bhaye sudhApAnameM, melo athira dise jagajanako. caturo samaje zAnameM para pariNatimAM jaga bahu rIMjhyo, viSNu nija guNa sanmAnameM || hama || 1 || Itane dIna daga bAhira kelI, melI viSaya amAnameM / / pudgala pariNatimeM sukha mAnyo, nirakhyo na nijaguNa bhAnameM rA moha madirA mada bAkI, nayana na khole myAna meM, sattA vraja mahela akAMte jJAna jharokhe medAnameM || hama || 3 || lokAloka apara nijathI saba, vigame upaje tAnameM meM merA tihAM kabue na bigaDe, udAsina vidhAnameM || hama || 4 || do dina ke mahemAna baTAu, bola bigArana kahAnameM // durlabha zrIjina zAsana pAyo, aba kayuM rahIe apAnameM | 5 || rati vilaso nija prazamarati zuM, nija dhana akhaya khajAnameM // manasukha ziva suMdara sahavAse, kevala kamalA thAnameM || hama || 7 || (pA. 114) 2010_03
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kAvyasRSTi 115 ---- - (26) gulAbI gulAbI gulAbI gulAbI raMga ho gayA e rAha susaMgI susaMgI suraMgI - umaMgI guru mila gaye, kRta puNya saphaLa muja Aja, Aja umaMgI // 1 / sujJAnI sudhyAnI amAnI, zuddhAtama rasalIna hai, prabhu bhAva dayAnA nidhAna, nidhAna umaMgI // ra te sunyAye subhAve suvANe tatvAratha zuddha dezine tatvA. zivapaMtha lagAve hitakAra, hitakAra umaMgI // 3 // mukhakajathI jina vacana sugaMdhI sarasa zubha vistare, tuSTi puSTi ke bhavya madhukAra, madhukAra umaMgI / 4 // bhrama bhArI du:khakArI nivArI, subodha mujane diyo, jethI hayAreya jaNAya, jaNAya umaMgI / // parasaMge parAge para bhoga paratAve me anAdithI para, bhoge du:kha asahya apAra, apAra umaMgI / / dayA dhArI hamArI apArI lyo tArI bhavaphaMdathI; azaraNa zaraNa zrI guru manasukha, manasukha-umaMgI // 7 // Arati Arati utAro jirNAdA merI, Arati utAro jIgaMdA / pudgalathI nyAro huM cetana, zuddha siddha sukhakaMdA // eka apaMga alaMga abAdhita sahaja svataMta AnaMda / 1 // sakala durita bhaya sAta nazAvo, nityAnaMda amadA // akSaya ajara amara atyaMtika darzana jJAna diNaMda // mavAnI // 2 // sakala pradeza samAdhi azeSa, seve suranara vaMdA // syAdavAda vacanAmRta varase, zobhita jinamukhacaMdA // mavAnI // 3 // bhavadala dAvAnala laya tRSNA, duSTa kaSAya haraMdA // 2010_03
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 " zrAvaka kavi manasukhalAla amRtadhana tuja vacana vilAse, ahita durita nikaMdA / 4 // prabhu ANA ghara zAMti upAve, jayajaya jagadhaNaMdA // manasukha sukhabhara zivaghara rahetAM vilase paramANaMdA // 2 // maMgalika dIvo (duho). jJAnadipaka pragaTa karI, kIje hRdaya udyota / paramAtama nija dekhIye akSaya zAzvata jyota / 1 / kevala ravi savi tama hare, nija guNa pannAva zudha, syAdavAda jina vayaNathI have nirmala buddha / 2 / kIje maMgalika dIvo, jina ghara kIje maMgalika dIvo pUraNajJAna divAkara jina jaga tama hara parama paivo; lokAloka prakAzaka zivam nAyaka tuM ciraMjIvo // jina ghara / 1 / pudgala mamatA TAlI lakhI nija, nija vacanAmRta pIvo, nija guNa pajavamaya nijarUpe vijJAna sadaiva // jina ghara / ra // ajIva kAmana kaluSa harana prabhu meTata durita azIvo // mohamahAmala madya jehane acala viraja balativo // jina // 3 / samasukha pragaTa nikaTa cetana, daga ajara amala thira rahIvo // akhila jagata jayakArI jinezvara, syAtuM pada vacana vadevo // 4 / aDakalyANa karI sahu saMghane mavijana tArU taravo // sakala jaMtunuM viruddhanivArI, manasukhaghara rahe zIvo / jina ghara //pa/ 2010_03
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) bhAratIya kAvyasAhitya tarapha dRSTi karatAM dharma ane dharmagraMthonA vicAronI vividha kAvyaprakAromAM abhivyakti sarvasAmAnya rIte jovA maLe che. eTale kAvya ke sAhityane dharmathI bhinna pADI zakAya tema nathI. dharma e kAvyanuM preraka ne poSaka baLa hatuM. narasiMha ane mIrAMbAInA samaya pahelAM paNa sAhityamAM dharma pratyenuM valaNa vizeSa rIte ekarUpa thayeluM hatuM. jaina sAhityanI rAsa, phAgu, vivAhalo svarUpanI racanAomAM jaina dharmanA siddhAMto ane ananya preraka sAdhuo ane mAnavonA caritrano vistAra karatI dharmanA prabhAva, prasAra ane upadeza mATe vipula saMkhyAmAM racAI hatI. 4 kAvyasvarUpanI vividhatA paNa dharma dvArA ja vikasita thayelI che. jainetara kavioe hiMdu dharmanA rAmAyaNa, mahAbhArata, bhAgavata, gItA jevA pavitra graMtho ane zrIkRSNa ane rAmanA jIvanane kendramAM rAkhIne sAhitya-racanA karI che. dehadhArI Izvara upara manuSyanI zraddhA ane mAnava mAnava vaccenA premanI mAphaka prabhu pratye samarpaNa bhAvathI vyakta karavAmAM Avelo prema te ja bhakti. AvI uttama bhaktithI mokSaprApti e ja mAnavajanmanI sArthakatA che. bhaktimArganuM A eka viziSTa lakSaNa janasamudAyamAM preraka banI gayuM che. aMgrejI bhASA ane sAhityamAM vIra(pUjA), (prArthanA) ane (samarpaNa) - A traNa zabdo dvArA bhaktinA svarUpane spaSTa kareluM che. prabhu sAthe ekarUpa banIne guNagAna gAvAM, saMbhASaNa karavuM, zaraNa svIkAravuM, prazcAttApa karIne haiyAne nirmaLa banAvavuM ane emanI pavitra jIvanakathAnuM zravaNa karavuM e badhI ja kriyAo bhaktinI che. bhagavad gItAnA navamA adhyAyanA 26 thI 29 zlokamAMthI bhaktino saMdarbha prApta thAya che. A zlokamAM jaNAvyuM che ke je puruSa, 117 2010_03
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrAvaka kavi manasukhalAla patra, puSpa, phaLa ke jaLa mane premathI arpaNa kare che. te zuddha aMta:karaNavALA ane kAmanArahita bhakta bhaktipUrvaka arpaNa karelI patrapuSpa Adi vastuonI premapUrvaka grahaNa karuM chuM. gItAnA zlokanA A vicAro bhakti mArganI pravRttinuM sUcana kare che. bhaktimAM ISTa devane tana, mana ane dhana samarpaNa karavAmAM Ave che. bhakta ane bhagavAna vacce atUTa premabhAva pragaTe che tyAre sahaja rIte bhaktino prabhAva jovA maLe che. bAramA zatakamAM bhakta kavi jayadevanI gItagoviMdanI racanA bhaktisAhityanI namUnedAra kRti che. jemAM dharma, bhakti ane sAhityano samanvaya sadhAyo che. 11mA zatakamAM bhaktimArgano pravAha samagra bhAratamAM vaheto rahyo che. dakSiNa bhAratamAM bhagavAna rAmacaMdrajInI ane uttara bhAratamAM zrIkRSNanI bhakti vizeSa rIte thavA lAgI. baMgALa ane karNATakamAM paNa zrIkRSNa-bhaktino pracAra hari, viThThala e nAmathI pracalita che. bhakta kavi narasiMha ane mIrAMbAInI racanAothI bhaktimArganuM sAhitya maLI Ave che. A baMne racanAo sahaja rIte bhaktimArgano mahimA pragaTa kare che. jaina dharma ane tenA sAhityamAM bhaktimArganI keTalIka noMdhapAtra vigato paNa A mArganI vizeSatAnuM samarthana kare che. jJAna bhakti ane karmayogathI mukti prApta thAya che. pratyeka AtmA potAnA sAmarthyayogane AdhAre A traNamAMthI koI eka ke benA AlaMbanathI mokSamArgamAM pragati karI zake che. jJAna ane karmayoga karatAM bhaktiyoga kaMIka saraLa ne sugrAhya che. bhaktiyoga vizenI mAhitI A AtmavikAsamAM eka amogha sAdhanarUpa che. bhakti eTale paramAtmA pratye AtmAnuM samarpaNa. pApanuM mULa aham che tene nirmaLa karavA mATe bhakti samAna sahajasAdhya anya mArga nathI. 2010_03
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) 119 bhakti zAMtidAyaka ane cittanI prasannatA Ape che. bhaktinA prabhAvathI zatru mitra bane che. viSa amRta thAya che ane vipatti e saMpattirUpa bane che. kaSAya paNa maitrIrUpa banIne bhaktimArgamAM sthira thavA mATe poSaNa Ape che. bhaktimAM samarpaNanI bhAvanA lAvavA mATe devagurU ane dharma pratye zraddhAyukta aDaga nizcaya ane premanI anivArya AvazyakatA rahelI che. - bhakti vividha rIte karI zakAya che. nAmasmaraNa, mUrtidarzana, vaMdana, pUjana, guNagAna, aMgaracanA, bhAvanA bhAvavI, paramAtmAnA niraMjana nirAkAra svarUpanuM ciMtana, vagere dvArA bhakti thaI zake che. sarvazreSTha bhaktinA svarUpamAM dehAdhyAsa-bhAva vismRta thaIne paramAtmAnA AlaMbana dvArA AtmabhAvamAM lIna thavAmAM che. sauprathama ISTadeva pratye prIti keLavavAnI jarUra che. prIti e bhaktinuM bIja che. A bIjamAMthI bhaktino vikAsa thaze ane aMte muktinuM phaLa prApta thaze. bhakti dvArA vinaya, namratA, mRdutA, sevA, paropakAra lAgaNIsabhara haiyAmAM rahelA vAtsalyanuM pragaTIkaraNa jevA guNono vikAsa thAya che. AvI bhaktisabhara racanAo bhAvika bhaktone sparzIne adhyAtma mArgamAM vadhu gatizIla kare che. bhaktimArganI eka noMdhapAtra hakIkata e che ke mAnavInA tanamanamAM rUDha thaI gayelA azubha vicAro ke bhAvone zubhamAM laI jAya che ane A zubha bhAvamAMthI zuddha bhAva AtmabhAvamAM setubaMdha samAna bane che. vivekayukta jJAnapUrvakanI bhakti bhavabhramaNanA bhramane naSTa karI svabhAvadazAno anero AnaMda pradAna karAve che. AvI samartha bhakti mahAmaMgalakArI mukti apAve temAM koI Azcarya nathI. e to bhaktino sahaguNa che je bhaktoe sAdhya karavAno che. jaina dharmamAM saMskRta ane prAkRta bhASAmAM vividha graMtho racAya che. temAM ISTadevanI stutipradhAna stotrakAvyonI racanA thayelI che. tyAra pachI 2010_03
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrAvaka kavi manasukhalAla prAkRta bhASAmAM AvAM stotro racAyAM che. A bhUmikAne AdhAre bhakti mArganI kavitAno vikAsa thayelo che. AraMbhanI bhakti kavitAmAM maMgalAcaraNanI racanA che, je bhakta hRdayanI ISTadeva pratyenI apUrva zraddhAnuM sUcana kare che. bhakti kAvyo geya hovAnI sAthe pAkya koTinAM paNa hoya che. zrIajitasena sUrinI harivaMzapurANanI racanA 22mA tIrthakara zrI neminAthanA caritrane bhaktibhAvanAthI vyakta kare che. - bhaktikAvya eTale iSTadevanI stuti ke guNagAna evo sImita artha nathI. jaina dharmamAM gurubhaktino mahimA aparaMpAra varNavavAmAM Avyo che. AvI ghaNI racanAo jaina sAhityamAM upalabdha che. rAsa ane phAgu kAvyaprakAranI racanAo bhaktikavitAnA namUnArUpa gaNAya che. tema chatAM temAM kavitvazaktinA aMzo paNa vidyamAna che. zrI sumatigaNino nemikumAra rAsa, zrI vinayacaMdrasUrinI neminAtha catuSAdikA, zrI rAjazekharano neminAtha phAgu, vagere racanAo bhaktimArganuM anusaMdhAna kare che. guru pratyeno bhaktibhAva vyakta karatI kRtio phAgu ane vivAhalI svarUpamAM maLI Ave che. jinacaMdrasUri phAgu, zrI somamUrtino jinezvarasUri phAgume zrI merUnaMdanano vinodayasUri vivAhala jevI racanAo gurumahimA pragaTa kare che. rAsa ane phAgu jevI dIrgha racanAomAM DhALa sAthe gItomAM zAstrIya rAgano prayoga thayo che. jaina kavioe vividha viSayanAM stavano ane padonI vipula saMkhyAmAM racanA karIne bhakti kavitAne atyaMta samRddha karI che. bhaktimArgamAM A stavanonI racanAono vadhu prabhAva che ke jenA vaDe bhakto iSTadevanI upAsanAmAM ekAgracitta banI avarNanIya AnaMdAnubhUti karavA samartha bane che. samayasuMdara, AnaMdaghanajI cidAnaMdajI ane anya muni bhagavaMtoe racelI stavana covIzIo bhaktipradhAna racanAono 2010_03
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) samRddha vAraso che. "jJAna piAmyAM mokSaH"nuM sUtra jaina darzanamAM pradhAna hovA chatAM kevaLa jJAnamArgane pakaDIne kriyA pratyenI upekSAnuM pramANa paNa vadhyuM che. kriyAvAdIo ajJAnatAthI kriyA kare ane tenI pAchaLanA rahasya ke artha samaje nahi teTalA mAtrathI kriyA khoTI che, jaDa che ema mAnavuM ucita nathI. temAM kriyAvAdInI ajJAnatA kaho ke bedarakArI kaho ke pachI jainakuLamAM janmyA eTale vAra-tahevAre ke parvane divase amuka kriyA karavI. AvA valaNathI kriyA thatI hoya tethI kriyAnuM mUlya ochuM AMkI zakAya nahi. jJAna ane kriyA ubhayanA samanvayathI ja AtmasAdhanAnA mArgamAM pragati thaI zake tema che. mAtra kriyA ke mAtra jJAna zreya sAdhI zake e zakya nathI. A baMnneno saMgharSa cAle che ne A duSama-suSama kALamAM tenuM pramANa vadhaze. kAraNa ke lokone ArAmakhurazImAM majhA karatAM karatAM dharma karavo che. dharma karavA mATe ke AtmAne anulakSIne dharma-ArAdhanA karavA mATe to zarIrane kriyAmAM joDIne kaSTa ApavuM paDaze. viratimAM AvavuM paDaze. virati rUpI dvAra baMdha nahi thAya to azubha AsravothI karmabaMdha thavAno ja che. eTale baMnenI anivArya upayogitA svIkArIne ja adhyAtmamArganI yAtrA thaI zake che. AvA saMgharSanA saMdarbhamAM yazovijayajI upA.nI samaktinA saDasaTha bolanI sajjhAyanI nIcenI paMktionuM ciMtana karIne satya samajIne AdaravuM joIe : kahe jJAnanaya jJAna ja sAcuM, te viNa jUThI kiriyA re, na lahe rUpuM rUpuM jANI, sIpa bhaNI je phariyA re, kahe kiriyA naya kiriyA viNa je, jJAna teha zuM karaze re ? jala pesI kara pada na halAve, tAruM te kima taraze re ? dUSaNa bhUSaNa je ihAM bahoLAM, naya ekekane vAde re, siddhAMtI te behu pakha sAthe, jJAnavaMta apramAde re. DhALa 12 gA. 66/67 121 2010_03
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 2 zrAvaka kavi manasukhalAla tadyathA haye nANe kriyAhINa, kayA ajJANa o kriyA, piphakhaMto paMgulo do, dhAvamANoe aMdhalo / 1 / kriyArahita evuM jJAna te nAza pAme che. ane jJAnarahita evI kriyA nAza pAme che. jema dekhato evo pAMgaLo mANasa agnithI baLI gayo ane doDato evo AMdhaLo mANasa paNa agnithI dAjyo. pAMgaLo mANasa jJAnavAna ane AMdhaLo mANasa te kriyAvAna samajavo. jo baMneno samanvaya thayo hota to baMne jaNAnuM rakSaNa thAta. manasukhalAlanI vicAradhArA kriyAnI virodhI na hatI paNa nizcayanayanA prabhAvathI te taraphanuM valaNa vizeSa hatuM. ekAMte jJAnavAdI banavAthI tattvane pAmI zakAya nahi; mAtra zuSka jJAna maLe. vijayalakSmIsUrie jJAnapadanI pUjAmAM ekAMtavAdInA saMdarbhamAM jaNAvyuM che ke "kaMcana nANuM re locanavaMta lahe, aMdhoaMdha pulAya re, ekAMtavAdI re tattva pAme nahi, syAdvAdarasa samudAya re.."// 4 / syAdvAdanA siddhAMtanA svIkArathI paNa jJAna ane kriyAnI AvazyakatA svIkAravI ja joIe. manasukhalAlanI vicAradhArAne dharmanI dRSTie mUlyAMkana karatAM A prakAranI spaSTatA yogya lAge che. sAhityanI dRSTie vicArIe to kavie jJAnamArganA gUDha rahasyane pragaTa karavA mATeno je prayatna karyo che te prazasya che. padono paricaya jaina kAvyaprakAromAM padaracanAo moTA pramANamAM thaI che. anya jaina kAvyaprakAronI mAphaka AvI racanAo atyaMta samRddha che. jJAnamArganI kaThina vicAradhArAne vividha kAvyaprakAromAM sthAna prApta thayuM che. te ja rIte padaracanAo jJAnamArganI sAthe sAthe bhaktimArgano paNa samanvaya sAdhe che. padanA viSaya tarIke adhyAtmamArgamAM upakAraka evA vicArone sthAna 2010_03
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) 123 ApavAmAM Ave che. tyAga ane vairAgyanI bhAvanAnI abhivRddhi thAya, moha-mAyA ke mamatAno ane durguNono tyAga karavo, AtmA ane zarIra bhinna che - ema jANIne AtmasvarUpa pAmavA mATe puruSArtha Adaravo - jevA viSayane sparzatA pado racAyAM che. padamAM prasaMganirUpaNa thayeluM hoya che. te dRSTie vicArIe to AvAM pado jaina sAhityamAM alpa saMkhyAmAM che. vizeSarUpe padonI saMkhyA to AdhyAtmika che. A pado sakjhAyanA svarUpa sAthe sAmya dharAve che. Avazyaka kriyAmAM sajhAyane badale AvAM pado prayojAya che. kAraNa ke sajhAyano mULa hetu AtmAbhimukha thavAno che je padamAM paNa joI zakAya che. ochAmAM ochI traNa gAthAnA pado maLI Ave che. padanI gAthAnI saMkhyAnI koI maryAdA nathI. padamAM upadezAtmaka vicAro vizeSa pramANamAM che. jaina sAdhu kavio upadeza ApavAnuM kArya karatA hoya che. teo AcArazuddhivALuM jIvana jIvatA hovAthI emanA upadezano vadhu prabaLa prabhAva paDe che. jaina kavionA padanI samRddhino paricaya karAvatI keTalIka mAhitI nIce mujaba che. - kavi samayasuMdare 1000thI vadhu pado racyAM che. A pado uttama gItakAvyanA udA.rUpa che. bhaktimArganI vicAradhArAne geya padAvalImAM vyakta karIne gujarAtI padasAhityamAM mUlyavAna pradAna karyuM che. sove sove sArI rena gumAI, bahena ni drAtuM kyAMse AI // 1 // nidrA kahe meM bALI bhoLI, baDebaDe munivaraphU nAkhuM DhoLI / 2 // nidrA kahe meM jamakI dAsI, eka hAthame mukti ora dusara hAthameM phAMsI / 3 // (jI.kA.pra. pA. ra97) kavi mAnavijayanuM pada joIe to, 2010_03
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 24 zrAvaka kavi manasukhalAla pANImeM mIna piyAsI re, sunasuna Avata hAMsI re, sukhasAgara sakhI Thora bharyo che, tuM kyAM bhayo udAsI. pANI... (jI.kA.pra. pA. ra98) prabhubhaktinI tallInatA vyakta karatuM kavi rUpacaMdanuM pada joIe to, tuM hI niraMjana, tuM hI niraMjana, tuM hI niraMjana morA re, tuM hI niraMjana iSTa he merA; karuM upAsana terA re samaruM dhyAnameM raMga lagAvuM, Avata agama laharA re. // 1 // (pA. 368) prabhAtanA samayamAM rUSabhadeva bhagavAnanuM puNya smaraNa karavA vizenuM kavi harakhacaMdanuM pada udA. atre noMdhavAmAM Ave che ? UThata prabhAte nAma jinajIko gAIye, nAbhijIke naMdake, caraNacitta lAIye, AnaMda kaMda jAkuM pUjita susaMdavaMda, aise jinarAja choDa orakuM na dhyAIe. / 1 / (je.kA.pra., pA. 370) khImA kalyANanA padamAM bhagavAna mahAvIra svAmIno anaMta upakAra vyakta karatAM kavi jaNAve che ke vIra prabhu tribhuvana upagArI, jANI zaraNa hama Ave che, pAvApurI prabhu darazana pAI, du:kha saba dUra gamIye re. / 1 / (.kA.pra., pA. 371) prabhubhaktinA upadezane vyakta karatuM zrI jinavANInuM pada joIe to, citta sevA prabhu caraNakI, kara le sukhadAI, bodhibIja niramala hUve, mamatA mITa jAI. (jI.kA.pra., pA. 379) 2010_03
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) 125 kavi jayavijayanuM pArzvanAthanuM padanuM udA. nIce mujaba che : mere sAhiba, tuma hI ho, mere pAsa jigaMdA, khijamatagAra garIba huM, meM terAbaMdA // 1 / meM cakora karuM cAkarI, jaba tuma hI caMdA, cakravAka pare huM rahuM, jaba tuma hI digaMdA. // 2 / (jI.kA.pra., pA. 377) kavi bhUdharanA padamAM samaktine zrAvaNanI upamA ApIne samaktinI prApti zrAvaNa mAsanI vRSTi samAna ullAsa pragaTa kare che. kavinA zabdo che, samakti zrAvaNa Ayo rI, mere ghara samakti sAvana Ayo rI. vItI kudaSTa mithyAta grISma, pAvasa sahaja sahAyo rI. aba mere ghara... // 1 / anubhava dAminI camakata lAgI, mora sumana harakhAyo, bolyo vimala viveka pAIo, sumatI sohAgaNI bhAyo rI; aba mere ghara... // 2 // (jI.kA.pra., pA. 383) kavie zrAvaNa-varSARtunA saMdarbhanI upamAo dvArA samakti prAptinuM alaMkArayukta sauMdaryapAna karAvyuM che. kavi AnaMdaghanajInAM pado rahasyamaya ane AdhyAtmika vikAsamAM poSaka ne preraka che. paugalika padArthonA rAgamAMthI mukta thavAnuM ubodhana karatuM pada joIe to yA pudgalakA kyA visavAsA, karyA visavAsA supanaka sAre camatakAra vijalI re jesA, pAnI bica patAsA: yA dehIkA garva na karanA, jaMgala hoyagA vAsA. / 1 // 2010_03
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 zrAvaka kavi manasukhalAla jUTha tana dhana jUTha jobana, jUThA te gharavAsA, AnaMda dhana kahe saba hI jUTha, sAcA zIvapuravAsA // 2 // (jI.kA.pra., pA. 391) kavi gaMganA padamAM ziyaLa-brahmacaryano mahimA vyakta thayo che. sarva vratomAM zirAmaNi evuM zIla zivapada mATe pradhAna gaNAya che : zIyala bhavi dhAro re bhavi, zIyala dharamakA mUla. zIyala zeTha sudarzana pALyo, zUlI bhaI re vimAna. zIyala. // 1 / satI sItAe zIla prabhAve, agni phI bhayo pANI. rIyala. // 2 // (jI.kA.pra., pA. 398) paMDita harasukhanA padamAM vicAraNA tattvanI thaI che. cidAnaMda tero hi jJAna vicAra, navatattva paTadravya padAratha, inakA bheda vicAra, dayA dharma hi hRdayameM dharake, jinavaranAma saMbhAra //. 1 / (je.kA.pra., pA. 403) kavi udayaratnanAM padomAM bharapUra vairAgya ane bhaktibhAvanAno samanvaya thayelo che. prabhubhaktinAM padomAM paNa UMDe UMDe vairAgyabhAva nihita che. kavie citrAtmaka abhivyakti dvArA prabhumUrtino mahimA varNavyo che : ajaba banI che sUrata jinajIkI, khUba banI hai mUrata jinajIkI, nirakhata nayana thakita bhaye mere, mITa gaI palakameM mUDhatA manakI. ajaba. // 1 / (jI.kA.pra.pA. 340) 2010_03
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) kavi RSabhadAsanA eka padanuM udA. joIe to temAM prabhunI aSTaprakArI puSpapUjA karavAmAM AvI che teno saMdarbha che gajaro caDhAUM re, seharo caDhAUM re, mahArA RSabha jiNaMdane re. caMpA caMbelI gulAba lyAUM re, jAI juI mAlatI vidha guMthAUM re mArA phUlevA jiNaMdane re." (je.kA.pra., pA. 393) 127 kavi jinadAsanA padamAM saMdhyA samaye prabhubhakti karavAno upadezAtmaka vicAra pragaTa thayo che : sAMjha sameM jina vaMdo bhavijana, meTata bhava duHkha phaMdA bhavijana; prathama tIrthaMkara Adi jinezvara, samarata hota AnaMdo. bhavijana... || 1 || (jai.kA.ma., pA. 399) jaina sAhityamAM padasvarUpanI kRtio AdhyAtmika vicArone vyakta kare che. temAM caritrAtmaka aMzo ke koI prasaMgavarNanane sthAna nathI te dRSTie samagra padasAhitya jJAnamArga ane bhaktimArga ema ubhayano saMbaMdha dharAve che. jainatara padomAM prasaMgavarNana ke caritrAtmaka aMzo sthAna dharAve che. bhakta kavi narasiMhanAM pado vipula saMkhyAmAM prApta thAya che. potAnA jIvananA prasaMgo ane zrIkRSNanI sahAya prApta thaI hatI tenAM po bhaktinA camatkAra rUpe jANItA thayAM che. mIrAMbAInAM padomAM aMgata jIvananA prasaMgone paNa sthAna prApta thayuM che. bhAlaNanAM padomAM bhagavAna rAmacaMdrajInI jIvanalIlAnuM nirUpaNa che. jainetara padonI tulanAmAM jaina 2010_03
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrAvaka kavi manasukhalAla sAhityanAM pado viziSTa rIte padasvarUpanI saMkSiptatAne anusarI AdhyAtmika ke dArzanika vicArone vyakta kare che. temAM paNa AdhyAtmika anubhUtinI anerI mastI nihALI zakAya che. "nijAnaMde masta" thavAnI bhakti ne jJAnasabhara padonI racanA jaina kavioe karI che. temAM kavigata AtmIya AnaMdane bhaktino paricaya thAya che. jaina sAhityanAM padono paricaya arvAcIna kavi manasukhalAlanAM padonA saMdarbhamAM pUrvabhUmikA rUpe mUkavAmAM Avela che. jaina sAhityamAM vipula ne vaividhyasabhara padono bhaMDAra che. teno abhyAsa padasamRddhino paricaya karAve che. kavi manasukhalAle jJAnamArganA vicArone samajavA mATe, jaina darzananA "nayavAdanuM prAthamika jJAna jarUrI hovAthI, atre tenA vize saMkSipta mAhitI ApI che jethI kavigata vicAro grahaNa karavAmAM sahayoga prApta thAya. nayavAda jaina darzanane samajavA mATe navatattva, navapada, syAdvAda, cAra nikSepa, karmavAdanI sAthe nayavAdane paNa sthAna ApavAmAM AvyuM che. koI padArtha ke vastunA svarUpane mAtra eka ja daSTibiMduthI na jotAM vividha rIte joIne tenA svarUpane jANavAno prayatna nayavAda kahevAya che. sarva dravyonA bhAva jANavA mATe naya eka mukhya sAdhana che. pramANa ane nayathI padArthane samajavAmAM Ave che ema tattvArthasUtramAM jaNAvyuM che. jo pramANathI padArthanuM jJAna thatuM hoya to nayanI AvazyakatA nathI. A praznano uttara e che ke pramANathI padArthanA samagra svarUpanuM (total or whole) jJAna thAya che dA.ta. gAyanuM darzana thatAM gAya che ema jJAna thAya che. pachI gAyano raMga, taMdurastI, kada, zIMgaDAM, vAcharaDAM, dUdha ApavuM, gAyano saraLa svabhAva, vagere jJAna "nayavAdathI thAya che. pramANathI gAyanuM darzana che jyAre nayathI gAya vizenI anya saMbaMdhita mAhitI prApta thAya che. nanya zabda saMskRta 2010_03
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktimArga (bhaktinuM svarUpa) kriyApada 'ni' parathI udbhavyo che. teno artha prApta karavuM, doravaNI ApavI ema thAya che. 129 zrI siddharSigaNi nayavatAramAM nayanI vyApyA ApatAM jaNAve che ke ananta dharmAdhyAsitaM vastu svAmipreteka dharma viziSTa nayati-prApayati savedanamArohayatItinayaH / vastuno saMbaMdha ane judA judA guNo-lakSaNonuM jJAna prApta karIne padArthanA svarUpane jANavuM tene naya kahevAya che. vastunA eka dharmanI sAthe vividha dharmono saMbaMdha jANavo te nayavAdanuM mukhya prayojana che. AtmAnuM svarUpa samajavA mATe jainadarzanamAM nayavAda upayogI che. kavi manasukhalAlanI racanAomAM nayavAdano saMdarbha che eTale teno vizenI TUMkI mAhitI atre noMdhavAmAM AvI che. nayanA sAta prakAra che : naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra zabda, samabhirUDha, evaMbhUta. atre kavi manasukhalAlanI kAvyaracanAnA saMdarbhamAM vyavahAra ane nizcayanaya vize mAhitI ApavAmAM AvI che. vyavahAranaya : vastu ke dravyanuM bAhyasvarUpa dekhI vastunA bheda kare ane bAhya dekhAtA guNane ja mAne paNa aMtargata sattAne mAne niha tenuM nAma vyavahAranaya che. A nayamAM AcAra ane kriyA kendrasthAne che kAraNa ke temAM aMtaraMga pariNAmano upayoga nathI. jJAnarUpa dhyAnanA pariNAma vinA naigamanaya aMzagrAhI che ane saMgrahanaya samAgrAhI che tevI ja rIte vyavahAranayamAM kriyA mukhya che. vyavahAranayathI jIvanI avasthA aneka prakAranI che. vyavahArathI jIvanA be bheda che siddha ane saMsArI. vyavahAradharma ane nizcaya e nayavAdamAM vyavahAra ane nizcayanaya svarUpe vicAravAnA che. vyavahAranayanA cha bheda che. 2010_03
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrAvaka kavi manasukhalAla 1. zuddha vyavahAra : nIcenA guNasthAnakane choDI uparanA guNasthAnaka jevuM, jJAna, darzana ane cAritra guNa ekarUpa che paNa samajAvavAne mATe tenA bheda karIne darzAvavAnI rIta zuddha vyavahAra kahevAya che. 2. azuddha vyavahAra H je kriyA karavAthI AtmA ucca sthitimAMthI nIce AvI paDe ane rAga, dveSa ke ajJAnanI vRddhi thAya te azuddha vyavahAra kahevAya che. 3. zubha vyavahAra H je kriyA karavAthI puNyano baMdha thAya te zubha vyavahAra kahevAya che. 4. azubha vyavahAra : je kriyA karavAthI jIvane aneka jAtanA pAparUpa azubha karmano baMdha thAya te azubha vyavahAra kahevAya che. 5. upacAra vyavahAra : zarIra, kuTuMbAda paudagalika padArtho AtmAthI bhinna che paNa ajJAnatAne kAraNe jIva temAM mamatvane dhAraNa kare te upacAra vyavahAra che. 3. anupacarita vyavahAra : zarIrAdi AtmAthI para vastu che tema chatAM kSIra-nIranA saMbaMdha pramANe AtmAnI sAthe karma maLelAM che. tethI zarIrAdi ke jIva potAnA karI mAne te anupacarita vyavahAra che. bhaktimArga ane jJAnamArganI vigatonI sAthe nayavAdanI prAthamika mAhitI kavinI kAvyasRSTino paricaya meLavavA mATe bhUmikA pUrI pADe che. te rIte vicAratAM A vigato paNa mahattvanI banI rahe che. 2010_03
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 |. manasukhalAlanI kavipratibhA arvAcIna samayanA kavi manasukhalAlanI kAvyasRSTimAM madhyakAlIna kAvyapravAhano vizeSa prabhAva che. arvAcInatAno saMdarbha paNa maLI Ave che. gIta-garabo-pada jevA kAvyonI racanA dvArA bhaktimArganuM anusaMdhAna thayeluM che; to DhALabaddha kAvyomAM paMktie paMktie jJAnamArganA vicArono pravAha vaheto jovA maLe che. zAstrIya rAga, akSarameLa ane mAtrAmeLa vRttono prayoga, dezIonuM paraMparAgata anusaMdhAna dvArA emanI kavitA UMcI kakSAnI che. A kAvyo samajavAM kaThina che paNa azakya nathI. koI paMDita ke guru pAse abhyAsa karyA vagara svayaMskuraNAthI jJAnamArgamAM kalama calAvIne arvAcIna kaviomAM prathama paMktinuM sthAna dharAve che. emanI -kavitAno AsvAda karavA mATe sahRdayI puruSArthanI AvazyakatA che. suvarNakasoTI samAna emanI kAvyasRSTimAM vihAra karavAnuM saubhAgya prApta karIne jJAnAmRtano apUrva AsvAda AtmAne anupama AphlAdaka bane tevI kSamatA emanA kAvyajagatamAM che. - kavinAM pado ane gajhalono vicAra karatAM temAM samakAlInatAno prabhAva paDelo che. viSayavastu AdhyAtmika che paNa tenI abhivyaktimAM navInatA rahelI che. muslima zeThane tyAM nokarI hovAthI gajhala prakAranI kRtionuM sarjana karyuM che. pado ane galIomAM hindI bhASAno prabhAva paDyo che. jaina darzananA alpaparicita pAribhASika zabdono moTA pramANamAM prayoga thayo che. AvA zabdo emanA traNa graMtho-sumativilAsa, sumatiprakAza ane sumati vyavahAramAM vizeSa che. pariNAme darzanazAstranI vicAradhArAne pAmavA mATe vAcakoe bauddhika zrama karavo paDe tema che. bhomiyA vinA mAre bhamavAtA DuMgarA' jevI sthiti manasukhalAlanI kRtio samajavA mATe baMdhabesatI Ave tema nathI. e mATe to gurukRpA sevA ne vinayayukata banIne guru pAse ziSyabhAvathI pAmI zakAya tevuM 2010_03
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla lAge che. te dRSTie emanI kRtiono vicAra karIe to sarvasAdhAraNa janatA sudhI pahoMcADavAno, emanI pAMDityapUrNa racanAo kavipratibhAnuM viziSTa lakSaNa che. kavie jaina sAhityanA cAra anuyogamAMnA dravyAnuyogano Azraya laIne kAvyasarjana karyuM che. eTale svabhAvika rIte ja temAM gaMbhIratA, gahanatA rahasyAtmakatA rahelI che. kavinA bhaktone emanI tAttvika vANImAM UMDo rasa hato. pariNAme godharA-vejalapura ne dAhodamAM keTalAMka zrAvaka-zrAvikAo temAM joDAyAM hatAM. kavie koI navo mata prasthApita karyo nathI. emaNe to vyavahAra dharmathI AgaLa vadhIne nizcayathI Atmadharma tarapha vicAra karavA mATeno zAzvata mArga batAvyo che. aMte to jJAnabhakti ke karma, tapa, japa ke dhyAna dAna, ziyaLa ke bhAvanA e AtmasvarUpane anulakSIne che ema pratipAdana karavAmAM AvyuM che. bAhya kriyA hoya to lakSa to AtmAnuM ja hovuM joIe ke jenA dvArA svarUpane pAmavAnuM che. Avo mULabhUta vicAra emanI lagabhaga badhI ja racanAomAM vaNAyelo che. 132 kavinI DhALabaddha racanAo aNIzuddha jJAnamArganuM anusaMdhAna kare che, to laghuracanAo bhaktimArganuM pratIka bane che. pada svarUpanI racanAomAM Urmi karatAM AdhyAtmika vicAro ne AtmA paramAtmAsvarUpa che. teno anero AhlAda anubhavyo che. tene vyakta karavAmAM Avyo che te dRSTie A pado bhaktirasa eTale ke zAMtarasamAM lIna kare che. adhyAtma-mArgamAM jJAna, bhakti karmayoga ane trividhano triveNI saMgama che. bhaktinuM mULa zraddhA che. jJAna buddhine sparze che. tenAthI vivekadRSTi (insight) khIle che. ane karmayogamAM pravRtta thavA mATe kriyAo pratyenI AtmalakSI jAgRtino dhyeya rahelo che je aMte AtmAne paramAtmA samAna banAvavAmAM mahAna nimittarUpa sthAna dharAve che. jJAnamArga kaThina, gahana ane gaMbhIra che chatAM kavioe potAnI buddhi ane zaktino sadupayoga karIne jJAnavistAra ne pracAranI mUlyavAna 2010_03
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA sarjanapravRtti karI che. sAhityamAM jJAna ane bhaktimArga ema be kAvya-pravAha pracalita che. jJAnamArgamAM vizeSa rUpe veda, upaniSada, purANa, gItA, rAmAyaNa, mahAbhArata ane bhAgavata jevA graMthomAMthI preraNA prApta karIne vividha prakAranuM sAhitya sarjAyuM che. te ja rIte jaina sAhityanAM Agama graMtho, kalpasUtra, bhagavatI, AcArAMga, uttarAdhyayana, vageremAMthI vastu grahaNa karIne vividha prakAranuM sAhitya sarjAyuM che. Agama sAhitya uparAMta 24 tIrthaMkaronAM caritra, navapada, navatatva, syAdvAda, dravyAnuyoga ane yogazAstra jevA dArzanika vicArono AdhAra laIne jJAnamArganI vicAradhArAnuM adyApiparyaMta sAtatya jaLavAI rahyuM che. 133 bhaktipradhAna racanAo lAgaNI ane hRdayamAM iSTa deva pratyenI apUrva zraddhAnA paribaLathI udbhavI che tyAre jJAnamArganI racanAo kaThina ne durbodha hovA chatAM buddhigamya thaI zake tevI caturAIthI kAvyamAM sthAna pAmI che. kavikarmanI A moTI kasoTI che. to vAcakavargane mATe paNa buddhino parizrama karavo paDe te paNa spaSTa rIte samajI zakAya tema che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI jJAnamArgI kAvyadhArAno sarvocca kavi akho che. akhAnA chappA ane anya racanAomAM zAMkaramatanA kevalAdvaita vedAMtanA siddhAMtanuM eka yA bIjI rIte nirUpaNa thayeluM che. jIva, jagata ane IzvaranA svarUpa vizenA vicAro pragaTa karIne traNe vacce aikyatA darzAvI che. jIvanane vAsanAnI dorIthI bacAvatI mAyAnuM svarUpa, AtmasAkSAtkAra, mananuM svarUpa, mumukSu jJAnI ane jIvanamuktinAM lakSaNo, gurumahimA vize vicAro vyakta karyA che. zaMkarAcAryanA kevalAdvaita siddhAMta brahma satyaM jaganmithyA jIvo brahmava nAparaH'nA vicArapiMDanI AsapAsa saghaLI kAvyasRSTi vistarI che. akhAe jJAnamArganA vicArone vyakta karavAmAM upamA, rUpako, dRSTAMtono AdhAra lIdho che. keTalIka paMkitao udA.rUpe joIe to 10 _2010_03
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrAvaka kavi manasukhalAla "mAyA ThagaNI, mAyA pApaNI, jyama sevaMtA se sApaNI." (pA. 87) akhA bhAyA kare phajeta, khAtAM khAMDa ne cAvatAM reta, akho e moTuM vAMkaDa jyama vIMchIe karaDyuM mAMkaDuM. jati kahAve to mana jIta." (pA. 87) sUkuM jJAna ne baMDaLa mUcha, karapI dhana kUtarAnuM paMcha e cArathI artha na thAya, sAmuM ema upADe kAya." (pA. 88). vezaTaMkane baMdhana kAraka gaNI AtmAne cetavaNI ApatAM kahe che ke "vezaTaMka che ADI galI, mAMhI peTho te na zake nIkaLI." // (pA. 88) akhAnI nirguNa upAsanA spaSTa hovA chatAM saguNopAsanAne paNa sthAna Ape che - "bhAI bhakti jevI paMkhaNI, jene jJAna vairAgya beu pAMkha, jJAna vinA bhakti nava thAya, jyama cakSu hINo jyAM tyAM athaDAya." (pA.88) akhAnI jJAnamArgI zAkhanA jANItA kavi bhANadAsa pado ane garabI-garabAthI khyAti pAmyA che. - dhIrA bhagatanI kAphIo prasiddha che. kavie arUpI evA mananuM svarUpa ane tenI lIlA kAphIomAM varNavI che. tRSNA e saMsAranuM mULa che. A viSayane sparzatI kAphIomAM vividha upamAo AkarSaka ne vedhaka asara pahoMcADe che. tRSNAne vezyA, sAgarataraMga, nadI, vaMToLiyo, taLAva, DAkaNa, yakSiNI tathA vAnara rUpe varNavI che. lakSmIne dIvo, kamaLa ane bahubolI nArI tarIke varNavI che. yauvanane lagatI kAphIomAM dhana, rAga, dveSa, kAma, jugAra vagere dvArA yauvanana doSo batAvIne jarA ane mRtyuno bhAva pragaTa karI jIvananI kSaNabhaMgurato tarapha dRSTi karavA jaNAvyuM che. kAyAnI mAyAne tenuM abhimAna nakAmuM che. tenI rUpakAtmaka abhivyakti 2010_03
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 135 karatAM dhIro jaNAve che ke "phUlyo zuM phare che tuM bhUlyo bhavakUpamAM paDyo, manuSya deharUpI khoLiyo mane hAtha aDyo, manamAM le zikhAmaNa mArI mamatA mUkI kharI, kara smaraNa sarajanahAranuM janma saphaLa le karI." (pA. 113) raNachoDajI, dIvAna, narabherAma, nirAMta, bApu sAheba gAyakavADa jevA kavio paNa akhAnI paraMparAne anusarIne dArzanika vicArone upamA, daSTAMto ane rUpako dvArA pragaTa karyA che. bhojA bhagatanA hRdayamAMthI naisargika rIte kAvya spharatAM hatAM tyAre emanA ziSyo te lakhI letA hatA. teo nijAnaMde mastImAM gAtA hatA. bhojAnI racanAo prabhAtiyAM, cAbakhA, kAphI, pada svarUpamAM maLI Ave che. kavinI jJAnamArganI paraMparAnuM anusaraNa karatI lokapracalita paMktio nIce mujaba che : "prANiyA bhajI le ne kiratAra, A to svapna che saMsAra" mUrakho raLIranI kamANe re, mAthe me-laze moTo pANo re, mUrakhA ! mohI rahyo mAruM re, AmAM kAMI nAthI tAruM re, mUrakho mohane ghoDe caDe re, mAthe kALa nagArAM gaDe." (pA. 117) bhojAbhagata ane narabherAmanAM kAvyo dvArA samAjamAM cAlatI anIti ane daMbhanI sakhata zabdomAM TIkA karI che. mAnava-sahaja guNonA vikAsamAM nItinuM pAlana anivArya che tevo mULabhUta vicAra uddezarUpe rahelo che. jJAnamArgI kavitAnA vicAro eTale adhyAtmavAdanuM samarthana ane tenA dvArA nitya nIvaDaruM nitya zivoShaMnA sUtrane caritArtha karavA mATenA upadezAtmaka tAttvika vicArono saMcaya. jaina sAhityamAM bhakti ane 2010_03
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 zrAvaka kavi manasukhalAla jJAnamArganI paraMparAnuM vipula sAhitya upalabdha thAya che. madhyakAlIna samaya pachI paNa arvAcIna yugamAM tAttvika vicAradhArAne caritArtha karatI padyaracanAonuM pramANa ochuM che jyAre gadyamAM teno vadhu vikAsa thayo che. arvAcIna yugamAM padyane badale gadya taraphanuM valaNa vizeSa jovA maLe che. kivi manasukhalAla arvAcIna yuganA jaina sAhityakAromAM moTe bhAge padyaracanAthI khyAti pAmyA che. madhyakAlIna paraMparAne anusarIne DhALabaddha, pada, garabI ane akSarameLa, mAtrAmeLa vRttomAM kAvyasarjana karyuM che. emanI moTA bhAganI kRtio zuddha jJAnamArgane sparze che. to vaLI koI koI racanAmAM AdhyAtmika AnaMdanA anubhavanI Atmika sukha prAptinI jhaMkhanAno nirdeza thayelo che. bhAratanI badhI ja bhASAnA sAhityamAM iSTadevanuM svarUpa, tenI pUjA-bhakti ane jIvanalIlAne kendramAM rAkhIne vaiividhyapUrNa sAhitya sarjAyuM che te dRSTie vicAratAM jaina dharmanuM sAhitya paNa jJAna ane bhaktimArganuM sAyujya sAdhe che. bhAratIya saMskRtino dharma eka mahattvanuM lakSaNa che ane prAcIna kALathI adyApi paryata parivartana pAmelA svarUpe dharma to kendrasthAne rahyo che. matamatAMtaro hovA chatAM jIva-jagata ane muktiviSayaka vicAronuM parizIlana samaye samaye navA saMdarbhomAM prApta thAya che eTale sAMskRtika dRSTie paNa A prakAranuM sAhitya aitihAsika mUlya dharAve che. jIvanamAM sthiratA ne zAMti ApavAmAM A prakAranA sAhityanuM pradAna noMdhapAtra che. kAvyaracanAmAM zabdapasaMdagI e kavikarmanI viziSTatA darzAve che. zAstrIya vigatone kAvyamAM vyakta karavA mATe ucita zabdo tenI maryAdAmAM rahIne je te vicArane pragaTa kare che. madhyakAlIna sAhityamAM padya e ja abhivyaktinuM mAdhyama hatuM tema chatAM jaina sAhityamAM gadya ane padya prakAranI vividha racanAo arvAcIna samayamAM thaI che. kavi manasukhalAlanI sarva kRtio kAvyamAM racAyelI che emanI kavitvazaktinA namUnArUpa keTalIka mAhitIno atre ullekha karavo Avazyaka che. saMskRta vRttonI pasaMdagI karIne 2010_03
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 137. kavie chaMdavaividhyano saphaLa prayoga karyo che. navapadanI pUjAmAM mAlinI, indravajA, hariNI, maMdAkrAMtA, zArdUlavikrIDita, vasaMtatilakA, manahara, mAtrAmeLa chaMda, bhujaMgI, dohA, savaiyA. jinavANI bAvanI racanA cAra bhAgamAM vaheMcAyelI che. pratyeka bhAgamAM 13 kaDIo che. temAM anukrame plavaMgam, padhdharI, lalita ane mAlinI chaMdano prayoga karyo che. prabhunI vANI jANyA vagara keTalAMka kArya UlaTAM thAya che. to keTalAMka kArya thatAM nathI. mATe jinavANInuM jJAna ati Avazyaka che. A jJAnathI ja zAstrokta kAryo vidhizuddha thaI zake che. kavie paraMparAgata rIte dezIono prayoga to karyo che. paNa tenI sAthe zAstrIya rAgane paNa sthAna ApIne padyanI geyatA-layanI viziSTa rIte mAvajata karI che. zAMtinAthanA stavanamAM vasaMtatilakA chaMda ane padaracanAmAM karelo, bhairavAno prayoga che. kavie sumativilAsamAM AtmabodhapatrikAnI racanA karI che temAM chappaya chaMdanA prayoga dvArA pratyeka paMktinA pahelA akSaranI gaNatarI karatAM manasukhalAla ema kavinA nAmano ullekha thayelo jANavA maLe che. (su vi., pA. 191) patrikAnI racanAmAM Atma eTale ke cetanAnA uddhodhana dvArA rUpakAtmaka abhivyakti karavAmAM AvI che. kavie zAstranI kaThina-durbodha mAhitIne patrikA rUpe lakhIne tattvajJAnanA kSetramAM praveza karavA mATe mArga darzAvyo che. ekavIzamA naminAthanA stavanamAM kavinI varNasagAivALI paMktio noMdhapAtra che. "ajJAnatimira, gayo sahu tehathI akhila udyota AnaMdI re; 2010_03
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrAvaka kavi manasukhalAla aveda akheda abhedAnaMdI, akhUTa aTUTa ANaMdI re. "nema prabhu suNo vinatI sAhebajI pAlo pUraNa prIta ho ziva e ja bhramara thAMsa vinatI sAhebajI. (pA. 289) gItanA svarUpamAM kuMthunAtha stavananI paMktio joie to kuMthu jinezvara nirmala darazana prabhujI mujane dIje, dIje dIje niramala darazana mujane dIje" (. vyava, pA. 254) "dharmajina rAjano mArI mala mohane Atma adhikAra nijarAja thAya" (su. vyava., pA. 286) bhava vana, manamadhukara, mohatimira, bhavadariyo, vimala vimala vANI, mukha padama narabhava vagere kavinI kalpanAzaktinA namUnA che. bhAvanA bAranI phoja Agala cale khAMti Adikradaza subhaTa zurA, nija baladala laI dhasamasI Agale moha dala cheDavA prabala pUrA. (pA. 247) vIra deDha dhIranI paMkti karI morace vairIno AvatAM bANa kApe, nAlAgolA cale zatrudala thara hare, haMsa apramatta gaja Apazo. (su. vyava., pA. 246) Atama dhyAne Atama pAme (sa. vyava, pA. ra37). "ati daDha vIrya ullAse re (pA. ra35) nija guNa amRta zuddha pichAnI sumata sakhI sanamAnI re, bhUle bhamata jagajina darazana viNa mathurAM kAzI pharI; sAta mahAtIya savi dUra nAze nija zuddhatA samarI. 2010_03
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 139 bhagavAnanI vizeSaNayukta stutinuM udA. zivasukhadAyaka svAmI tuM dAtA gAtA dhananAmI, zivabhogI kAmI re sAraka tAraka aMtarajAmI. (prasannacaMdra) pasannacaMda muni bharatAdikanuM samabhAve kAraja sAdhyuM re, tAM tare ne taraze ethI gurusamukha amRta pIdhuM re. // saMbhava gurU. / (su. vyava., pA. 198) durapatI DAce DAkaNa nAce jIbhyA mithyA mAre re, syAdvAda vastu je rAce te kiye jANe sAce. (sa. vyava, pA. 198) cita cetana horI macAI macAI saMga sakhI sumati rIjhAI. (su. vyava, pA. 192) kavinAM pado gajhalasvarUpamAM lakhAyAM che. (su. vyava, pA. 127) cIduM jyotiko udyota hota mamata mITa gayo. | (su. vyava., pA. 127) vimala tuja vANI re vimala jina vimala karI vimala te to prANI re acala jasa hRdaya karI. (suM. vyava, pA. 127) prabhudarzananA virahanI anubhUti karatuM pada suMdara gItano namUno che. pA. 120) pIyA bina kaise rahuM me abalA eka muja re nAra. (sa. vyava, pA. 114) 2010_03
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrAvaka kavi manasukhalAla hama magana bhaye sudhA pAnameM (su. vyava., 56 18) AtmAnaMdanI mastI vyakta karatuM pada. (su. vyava., pA. 101) A stavana gIta prakAranuM che. temAM 24 tIrthaMkarono ullekha karIne stuti karavAmAM AvI che. kavinI A racanA maMgala gIta kahevAya che. temAM duhA, DhALa ane kaLaza che. DhALayukta racanAmAM kaLazathI pUrNAhuti karI che gAyo gAyo re samyaka, prAkrama ema gAyo. (pA. 31) sumativyavahAra zabdArthakoza jaina tattvajJAnane sparzatA gUDha viSayo para vicAro vyakta karavAmAM Ave che. svAbhAvika rIte te AtmasAt karavA kaThina bane che. kavie potAnI racanAo vAcako samajI zake te mATe zabdArthakoza nAma ApIne kakkAvArI pramANe zabdono artha Apyo che. pariNAme kaThinatA dUra thAya che ane kavigata vicAro samajavAmAM upayogI nIvaDe che. A zabdArtha prAthamika che. pratyeka zabdano artha vistArathI anya graMthonA saMdarbhathI samajI zakAya. AvA zabdo mATe pariziSTamAM mAhitI darzAvI che. kavinI padaracanAo para gItakAvyanA layane anusare che. temAM sUradAsa, narasiMha, dhIrA jevA kavionI racanAno prabhAva jovA maLe che. sUradAsanuM pada "kho sama kauna kuTila, malakAmI"; narasiMhanuM "jAgIne jouM to jagata dIse nahi." udA.mAM aTamaTa bhoga tamase rAja caMdra apUrva avasara evo utama kyAre Avaze (pA. 110) vagere bhaktirasanI racanAo paNa AsvAdya bane che. A padomAM emanI kavitvazakti vizeSa rIte pragaTa thaI che. 2010_03
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 141 AtmasvarUpa pratye ciMtana karavA mATenI kavinI vANInA namUnArUpa nIcenI paMktio joIe ? zArdUlavikrIDita chaMda huM nitya amalAna jJAna ravi chuM, hAre na ko ApadA | je je pudgalanI pariNati seve hArI na jANuM kadA // hAre kAma nahIM kadA para taNuM hAre mahA saMpadA | bhUlyo jeha svarUpa zuddha apanuM mohe mujhAyo tadA // 1 / ko keno navi hoya dravya kabahu sattA sadA zAzvatI / bhoga Apa sadA sasaMpati taNo bhoge ja jANe chatI // bhUlyA marma vaze rahe jana sadA sevI anANI guru / nA bhUle nara teha je vimala che, sevA sadA sadaguru // 2 // seve je samaye zudhAtama sadA pAve mahAnaMdane / jAce nA viSayo vikAra kabahu choDe dvidhA baMdhane // sevo zrI jinavANi ujjala mahA AnaMdadAi sadA | ekAMte navi joIe tava mahA, jAge sujyotI mudA // 3 / saMtoSe sukha che mahAna jagamAM te to sujJAne male / indrone paNa sukha e sama na che e to sakAle cale // jJAne che vara zAMti sAci jivane, zakti lakhe ApaNI / jAge je paramAda choDi samarma, pAme ramA te ghaNI // 4 (su.pra., pA. 138). kavie copAI racanAmAM manuSyajanma saphaLa karavA mATe upadezAtmaka vicAro vyakta karyA che. tenuM udA. nIce mujaba che : 2010_03
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla uttama narabhava lAho lIje Atama anubhava pyAlA pIje / / Ala paMpAla jaMjAla nivArI zuddhAtama padamAM mati dhArI || 1 || samaya prasAda na kIje bhAI pudgala ciMtA sarva miTAI siddha samAna zuddhAtama dhyAvo parama mahodaya pUraNa pAvo | 2 | zveta digambara mere nAMhI e jaDa para pariNati para chAMhI || te kAraNa matabheda na kIje jJAyaka jJAna sudhArasa lIje || 3 || jJAtA darazana niramala kI jJAyaka caraNa ramaNa rasa lIje / tana vIva cala kari cAkho ajara amara abAdhita rAkho. // 4 // nijaguNa pajjava akhaya akhUTa nija dhana sahaja anaMta atUTa || abhA nirAkula Atama dhyAvo ta imamata duHkha pApa gamAvo || 5 | vacana sAlApa vikAra nivAro duSTa vikalpa na manamAM dhAro / / deha capalatA kAMI na kIje sakala samaya anubhavarasa lIje || 6 || veda kitAba purANa na jANyuM sumatA saMge muja mana mAnyuM | vyAkraNa baMda kihAM zIkhIje, manasukhaziva kamalArasa lIje || 7 || (mamatvaparihAra) (su.pra., pA. 136) vedanIya karma vize vicAro vyakta karatI 21mI DhALanI paMktio atre noMdhavAmAM AvI che : 142 huM avinAzI AtamA re appA, ajara nirtanya huM nirabhaya eka cetanA re appA akSara jJAnAnaMda sujJAnI ayyA dhAro sahaja viveka jJAnAnaMdamaya cheka sujJAnI. / / 1 / / vAvaMta te deha che re appA dehathI bhinna huM cheka || akSudhita guNamaya sadA re appA e muja eka Teka viveka // sujJAnI. // 2 // 2010_03
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 143 jJAnAmRta rasa tuta tu re appA tRSAvaMda che deha // mAruM na viNase tehathI re appA huM zAMti rasa geha // sujJAnI. // 3 // jJAnAnaMda rase bharayo re appA tuSAturatA navi hoya / tRSA lAgI je dahamAM re adhyA deha na hArI koya / sujJAnI. / 4 // pharasa rahita huM AtamA re appA kima ! pharase ta / pharasa vinA nirabhaya sadA re appA uNa taNo nahIM bhIta / sujJAnI. / 1 / vrajamayI muja aMga che re appA zuddha asaMkhya pradeza // daMze mazaka Adi taNA re appA DaMkha na hoya praveza // sujJAnI. // 9 // muja jJAyakatAmAM vase re appA lokAloka anaMta // deha udaya je vicaravuM re appA caryo du:kha na saMta / sujJAnI. // 7 // thAke du:khe deha te re appA meM jANyo tasu marma / para pariNati mA-hari nahi re appA ' kahyo Atama dharma ke sujJAnI. / 8 / mamatA muja ehanI nahi re adhyA meM TAgyo para garva pugala guNa parajAyanuM re appA kAma na vaMchu sarva // sujJAnI. / 9 / saMjama kAla vihAra che re akhA para ciMtA nahi muja / deha khedathI je biha re appA te to jANa abuja // sujJAnI. / 10 // | (su.ma., pA. 198) madhyakAlIna kavitAmAM kavio kAvyane aMte potAno nAmollekha, racanAsamaya, preraka vyakti mahino, tithi vagereno ullekha karatA hatA te mujaba manasukhalAla arvAcIna yuganA kavi hovA chatAM A praNAlikAnuM anusaraNa karIne uparokta vigato emanI kAvyasRSTimAMthI prApta thAya che. 2010_03
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrAvaka kavi manasukhalAla sAmAyaka siddhayupAyanI cothI DhALamAM Avo ullekha thayelo che paMktinA be akSara levAthI kavinuM nAma sUcita thAya che. mana magana jina vacanamAM ho. namo vIra jinarAja tAraka tuM, sukha ziva kAraNa upadezya ho kharuM kahyuM meM Aja. (su. vi., pA.3.) dirghakAvyo DhALabaddha racyAM che temAM gurumahimA, pUjyabhAva ane sarasvatIcaMdanA karavAmAM AvI che. udA. nIce mujaba che. brahmANI vaMdI vadhU, syAdvAda sUci bodha tattva adhigama sUtrathI, nirmala Atama zodha //1/ vaMduM vIra jinendrane, tIrthapatI jinarAja, Atama vIrya acala lahuM, siddha vaMchita kAja //// goyama gaNadhara pada namuM, dvAdazAMgI karanAra, tasu labdhi surasAyathI, lakhuM parama zrutasAra /// (su. prakA., pA. 153) rUpakAtmaka abhivyaktinA udA.rUpa savaiyA ikkIsA AdhyAtmika rahasya sIdhI rIte koI eka zabdathI pAmI zakAtuM nathI. te mATe kavioe prAcIna kALathI Aja sudhI vividha rUpako ne pratIkono Azraya lIdho che. A prakAranI abhivyakti kavitvazakti ane arthapUrNa zabdavaibhavanI lAkSaNikatA darzAve che. kavinI vividha upamAo yathocita lAge che. kuMjara ko dekhi jabase roSa karI, bhuse zvAna, roSa kare nirdhana viloki dhanavaMta ko, rena ke jagayA ko viloki cAre roSa kare, 2010_03
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 145 mithyAmati roSa kareM, sujata sidhdhAMta ko. haMsako viloki jaise kAgamani roSa kare, abhimAnI roSa kareM, dekhata mahaMta ko sukaviko dekhi jyo, kukavi mana roSa kare tyAMthI durjana roSa kare, dekhI saMta ko. . (su.vi., pA. 38) emanI vANImAM koI koI sthAne kaTAkSa najare paDe che. temAM rahelI vedhakatA asarakAraka bane che. parIpadeze pAMDityanI jarUra nathI te vize teo jaNAve che ke - kayA parane upadeza mUrakha, kayA parane upadeze Atama guNa thiratA nahi pAyo, bAhira dama Avaze ho. jo upadeza labdhi tuja sAcI Apa hi Apa bujhAvo kare kroDa pUrava tapa kaThiNa paNa jJAna viNa te sahu vRthA jima jAna vara viNa phoka jANo, putra viNa pAraNuM yathA." kavie dRSTAMta dvArA maMda hAsya nipajAvyuM che. bAhyADaMbara vize kavi jaNAve che ke muMDe loce na munipaNuM jANIe zuddha jJAna daga cAritra-vaMta jo dAma pramANe kAme hove sahI e jaga jANajo nyAya sujJAnI bhAva pramANe ho bhakti ullase phalaze bhAva pramANe sujJAnI. bhaktinA mahinAmAM bhAvanuM mUlya UMcuM che te dRSTAMta alaMkAra dvArA jaNAvyuM che. kavie dRSTirAganI bhayaMkaratA darzAvavA mATe dRSTAMta alaMkAra dvArA nirUpaNa karyuM che. 2010_03 WWW.jainelibrary.org
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrAvaka kavi manasukhalAla kavie prAsa besADavA laghu prayatna dvArA keTalAka zabdono prayoga karyo che : svataMta (svataMtra); maga (mArga); suta; (zrata) kyAMka hindI bhASAno paNa prabhAva paDyo che. keTalAka zabdaprayogo joIe to jabalaga, tabalaga, bAhira, bhItara, hai, hama, mere. dArzanika vicArone vyakta karavAmAM varNanane avakAza nahivat che. tema chatAM kavie prabhunA varNanamAM vizeSaNo ane alaMkArano Azraya lIdho che. temAM zabdAnuprAsa ane varNAnuprAsanI yojanA kavitvanA zaNagAra-rUpa bane che.. sAraka vAraka tAraka svAmI jaga bAMdhava jagatrAtA re" parama pramo parama dayAlu mahAmAraNa upayogI re (nava pada pUjA, pA. 3) abhedI achedI apedI abodha mahAtama bhedI re" (nava.pU, pA. 5) dharama zukla dhyAne dhyAvato dhyeya dhArI, dhIravIra mahAvIrajI sAhelI re sukha saMpatti dAtAra, ramya ramA nija sahajamAM ramaNe ramatA rAma pariNAmIkatA pariName prayAsa nahIM parayoga. sahaja sujjava tRpta samAdhi saMjaya siddha svabhAva ziva kamalA manasukha sahavAse sukha zAzvata bhoge re. cetana caturA ceto nija ghara Avo ne, gorIne bhorIne sumaMtA vInave prabhu mATenAM vizeSaNo joIe to devanA deva saMtA, paramavaidya (bhavabhramaNanA roganA saMdarbhamAM), jaMgama suratarU, upazama amRta sAgara, tribhuvana mugaTa ziromaNI, tribhuvana ziratAja, mukhaDuM pUnama iMdu, mumatA kuTIlA para ghara bhramaNa karAvyuM re, evI ne kubajA ghara paga kuNa kave. 2010_03
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 147 kavie koI koI vAra citrAtmaka abhivyakti karIne AdhyAtmika sAdhanAmAM AlekhanarUpa sAdhanono ullekha karyo che. Aja meM to kavaNI upara jarakazI pUThAM dIThAM re, cAra dizi caMdaravA bAMdhyA, tyAre manamAM lAgyA mIThA re gura vacane samakita huM pAmI lali lali gurU mukha jotI re." sAcI zraddhA svastika kIdho, dIpakajJAna jagAyo re aDa guNa buddhi maMgala thApI, guru guNa maMgala gAyo re." gurU mahimA varNavatI gahulImAM uparokta paMktio gurunA svAgatanA prasaMgano sAkSAtkAra karAve che. nakArAtmaka prayoga dvArA vidhAnavAcaka nirUpaNa karavAnI emanI keTalIka paMktio joie to AcAryapadanA varNanamAM kavi kahe che ke koha na, mAna na, mAyA na lobha na jehane jo mardo che mayaNamahI pada sneha ne" bola na bola na bola na koi nA avaguNa, bola na duvidha dhyAne duvidhe tapanI khANo jo tapa talavAre karama dala chedo, pApa gahana vana dAha vAre, caraNa hutAzana dAha. nA re rAga roSa na; na mAna kare kadApI nA saMga raMga na pudgala buddhi AdhyAtmika mArgamAM samakita e mukti mahelano pAyo che. jaina darzanamAM vividha prakAranI upAsanAno hetu samakitanI zuddhi, vRddhine prAptino che. amaktino mahimA darzAvatAM kavie kahyuM che ke, 2010_03
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrAvaka kavi manasukhalAla samakita viNa savi aMdha dhaMdho kriyA kaleza kumati kare, samakita sAco mArga sAdhI sahaja zIva saMpatti vare. kavinAM pado, gahulIo ane stavanomAM bhaktirasanuM pramANa jaLavAI rahyuM che. anya racanAomAM adhyAtmaviSayaka mAhitI pradhAna che. tyAre bhaktirasano AsvAda karAvatI kRtio vAcakavargane AkarSaNarUpa bane tevI che. lAgI lagana nija guNameM jaba tuja pragaTe jJAna cetanA pyArI, akhiyAM saphala bhai merI Aja. kavinI upamA ane rUpakAtmaka abhivyakti noMdhapAtra che. bhagavAnanI vANI zItaLa che te mATe vAcanA caMdanarasasama, manamadhukara, kumatatimira, cittacoka, mukhapadma, mokSaprApti mATe zIvasatI paraNyA, mayaNamada, bhavATavI, darazanadIpaka, mithyAtimira, zivamahelanuM sopAna, vagere dvArA rUpakAtmaka abhivyakti karIne ucita arthapUrNa zabda-pasaMdagInuM kavi karma thayuM che. dhyAnanI nobata gaDagaDe, jItano nizAna bAje, amIrasa velaDI, manamaMDapa, mohasubhaTa, kuramati DAkaNa, mithyAmati dhutArI, satasuravAjAM vAmiyAM, jJAna ravi, anubhava rasa kelI kare. kavinI viziSTa prakAranI abhivyaktino eka namUno joIe to, zrIjinazAsana bAganuM puSkarA varta meha hAMhAM re, kumatI sarpanA daryane haravA maNi eha. 2010_03
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 149 covIza tIrthakara bhavajalanidhithI taryA che eTale teo saMsAra samudrathI lokone tAravA mATe nAva samAna che. covIza jinavara namuM ho. tuM bhavajala nidhinAva. bhavajalanIdhinuM rUpaka ane nAvanI upamA jaina sAhityamAM rUDha thaI gaI che. AdhyAtmika vicAronA nirUpaNamAM teno vadhu prayoga thayelo che. "samyapha nyAya sudhArasamAM bAvana zabdaprayoga dvArA viziSTa arthabodha pragaTe che. kavinI arthagaMbhIra racanAnA udAharaNIya keTalAka duhA nIce pramANe che : bAvana jina ghara saMghamAM mUla nAyaka jima eka // bAvana padathI tima lahe, paramAtama suviveka / 2 / satipAta asaMkhanuM bAvana akSara mUla // bAvana pada vijJAnadhana, sahejAtama anukula / 3 // je ujjavala udhama kare, pAve sukha bharapura // ziva saMpati te pAmaze pragaTI jJAna aMkura / 4 // gAMdhI dalasukha tattvano, rUcidhara nirmala cita // kasturAM AnaMda bahu, jANI nija para hita / 5 / e bahunA Agraha thakI, pada bAvana adhikAra // bAvana caMdana rasa thakI, zAMtI anaMta apAra // 9 // saMvata ogaNI bAsaThe kRSNa dazama guruvAra // vaizAkhe dohada racyo, tatva sudhA suvicAra // 7 / manasukha sukhakara vANi jina, sevo thaI sAvadhAna // Atama guNa siddhi lo, pAmo pada nirvANa / 8 // (su. vi., 193) 2010_03
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrAvaka kavi manasukhalAla kavie chappayanI racanAmAM potAno nAmollekha karyo che. prathama paMktinA prathama akSara ekasAthe vAMcavAthI kavi nAmano saMdarbha maLe che. mahAvIra jinarAja, anaMta catustradhArI, nayanikSepa pramANa; sIya pada yuta avikArI, zuddha prarUpyA. artha, jJAna saMyamanA kAraNa, khacita jehathI thAya, karma ari aSTa nivAraNa lAbha teno lahI vinitajana, nija lAve je thira rahe, lahi labdhi paMca nija zivapure, sAdi anaMte sukha lahe. (su.vi., pA. 196) anubhava pravezikAmAM ratnatrayIno mitAkSarI AvatAM kavi jaNAve jina dezita nava tatvane, lakhe yathAvata jeha // zuddhAtama nija guNa race, samyagu darzana eha 1 / guNa paryayayuta dravyane, naya nikSepa pramANa // sakala svabhAva vizeSane, jANe teha sujJAna // 2 // rAgAdika vikalapa rahid, ratnatrayI nija rUpa // AcaratAM thirabhAvathI, ramatAM caraNa anupa // 3 //. tajI para pariNati ramaNatA, grahI Atama adhikAra // darzana jJAna caraNa sahita, nijAnaMda cita dhAra // 4 / daDha anubhava abhyAsathI, sike Atama kAja // manasukha ziva saMpati vare, nija padame nija rAja / 5 // (su.vi., pA. 316) kavi manasukhalAlanI jJAna ane kriyAnA samanvayanI bhAvanAnA pratIkarUpe racAyelI harigIta chaMdanI racanAmAM vejalapura(paMcamahAla)mAM 2010_03
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA pauSadhazALA sthApI hatI teno ullekha thayelo che. parama paMca parameSThi vaMdI, sumanaraMga umaMgamAM, jaLa bharI thApI kuMbha amRta ANa jinabhavi saMgamAM || 1 || Atmabhavane Aja thApI kuMbha jJAnamRta taNo, te pAna karatAM pragaTa hove, acaLa vIraja Apo. // 2 // vara kalpatarU zuddhacaraNa mULa sIciMe amRta sadA, phaLe caraNa zIva phaLa cAkhatAM hoya sahaja AnaMdarasa mudA II 3 || dagajJAna caraNa suvIrya Adika guNa anaMtA upaje, nahi roga zoka viyoga jihAM valI duvidha saMpati saMpaje // 4 || sAdi anaMtAnaMta pragaTe, AtmabhUmi rayaNa bharI, svataMtra saMga suraMga zIvAzraya bhogave manasukhakarI || 5 || (su.pra., pA. 27) manasukhalAlanI pratyeka kRtimAM dezIono prayoga thayo che. dezIonI vividhatAnI sAthe saMskRta vRtto ne mAtrAmeLa chaMdono paNa prayoga thayo che. kavinuM chaMdavaividhya noMdhapAtra che. emanA gaMbhIra vicArone vyakta karatAM kAvyo sugeya padya padAvalIne kAraNe rasAsvAdanI kSamatA dharAve che. 151 kavinI navapadanI pUjAnI racanA para kavi paMDitavIra vijayajInA pUjA sAhityano prabhAva paDyo che. te uparathI dezIo ane dhruvapaMktinI lokapriyatA ne lokabhogyatAno khyAla Ave che. navapadanI pUjAmAM prayojAyelI dezIo : 1. namo re namo zrI zetruMjya girivara. 2. manaDuM mohyuM re manamohanajI. 3. prabhu paDiyA pUjIne posaha kariye re. 4. muktise jAi milyo re mohana mero. _2010_03
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrAvaka kavi manasukhalAla 5. vrata sAtame virati AdaruM re lo. 7. anihAMre vahAlo vase. 7. e guNa jJAna rasAla bhaviyAM. 8. zrutapada namIe bhAve bhaviyAM. 9. bharatanI pATe bhUpatI 10. prANI ekala bhAvanA bhAva. 11. mUla mAraga sAMbhaLo re jaipanano. 12. navalA vevAI mArA guMzI vevAI. 13. eka dina gaMgAkelIce suranAtha bahorA. 14. thAre mAthe pacaraMgI pAgha sonAno chogalo mAharA lAla. ... 15. ghugharInI dezI. 16. jI re sarasatI svAmine vinave re. 17. amIrasa caDhatI khajUraDI re. 18. gopIcaMda laDakA. 19. morA prItamajI, tuM suNa eka morI zIkha vAlamajI. 20. te vAra pachI have rAyajI re, rANI upara rekha. 21. svAmI sImaMdharA tuM bhale dhyAie. 22. zAMti jiNesara kesara carcita jagadhaNI re. 23. sahIyara suNI ye re bhagavatI sUtranI vANI. 24. prathama jinesara pUjayA sahIyara morI aMga ulaTa dharI. 25. nima nima nima mi nima vInavuM re. 26. kahe sAhUNI sUNa kanyakA re. 2010_03
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 153 153 27. ghaNA DholA dharma jinezvara gAu raMga zuM. 28. vATaDI ghara Avone DholA. 29. giri vaitADhyane upara cakAMkAnayarI lo. 30. huM to nahIM re namuM dUjA devane re lo. eso karma atula alavAna jagataku pIDa rahyo kaDakhAnI dezI. uparokta prayoga sAthe keTalIka DhALamAM pracalita stavana ane sakjhAyanI prathama paMkitanuM anusaraNa karIne prayoga karyo che. A mATe "e rAha - e cAla' zabdaprayoga karyo che. uparokta sUcI jotAM ema lAge che ke kAvyaracanAne anurUpa padyAtmaka abhivyaktimAM rasa ane bhAvane pragaTa karavAmAM pUraka banI che. kavie lalita, mAlinI, harigIta, vasaMtatilakA, paddharI, kerabo, bhairavI jhIMjhoTI, bhairava, kUtavilaMbita, zikhariNI, iMdravajA, zArdUlavikrIDita, sAraMga, dhamAla, soraTha, chappaya, kAphI, AzAvarI, goDI, sIMdhI, isAI, horI, copAI, savaiyA, mAru, prabhAtI, gajhala, kavvAlI, vagerenA prayogathI kAvyaracanAmAM rAgavaividhya jovA maLe che. tattvajJAnanA durbodha vicArane rogayukta padyamAM vyakta karavAno prazaMsanIya prayatna karyo che. kavie prayojelI dezIo, zAstrIya rAga, saMskRta vRtto ane mAtrAmeLa chaMdanA prayogathI ema lAge che ke AtmArAmajI mahArAja kAvyasRSTi samAna rAgavaividhya che. kavinA graMtho bahAragAmanA lokoe khUba utsAhathI vAMcIne emanI mukta kaMThe prazaMsA karI hatI. kathAnuMyogathI dharma pAmI zakAya tenI sarakhAmaNImAM kavi dravyAnuyoganA vicArono pracAra karIne Atmazreya karavAnA mULabhUta vicArane mahattva ApIne jIvanabhara kAryarata rahyA hatA. namUnA rUpe keTalAka abhiprAya nIce darzAvyA pramANe che. 2010_03
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrAvaka kavi manasukhalAla tA. 16-6-1908, vAMsavA. munirAja lakSmIcaMdajI svAmI ane munirAja amaracaMdajI svAmI sumati vilAsa graMtha maLyA pachI lakhe che ke - aho! sujJa zrAvakajI! A graMtha vAMcavAthI amArA aMtarAtmAne atyAnaMda prApta thayo che. Apa je jJAna-uttejana Apo cho tethI Apano moTo upakAra mAnuM chuM. sarvottama zreSTha dAna te jJAnadAna che. A graMtha te tamAma mumukSu jIvone hitArtha rasto batAvanAra thavAno che. tamAma vAkyo manana karavAyogya che. aSADha vadi 3-1966 mAMDala maNiyAra vADIlAla paMcANajI lakhe che ke - aMdhane akasmAtuM netraprAptithI thatA AnaMdatulya Apano kRpApatra maLyo. vAMcatAM amRtarasa prApta thatAM atRpti ja rahyA kare che. Apano amRtatulya upadeza vAMcatAM thato AnaMda darzAvI zakavA koSano duSkALa paDyo che. arthAt thato AnaMda darzAvavA kalama cAlI zakatI nathI. ApanI pAse vAraMvAra aharniza prArthanA che ke amRta upadeza jalA siMcana karI A laghu sevakane kRtArtha karI AbhArI karazojI. * * * * zrAvaNa vadi. 14-1996 muni zrI nAgaracaMdajI lakhe che ke - zrImAna paMDitavarya manasukhalAlajI harilAlajInI vidvattA apUrva jaNAya che. temanAM vacano niSpakSapAtI rasika ane vedhaka che. mANasone asara thAya tevI temanI vANI miSTa ane iSTa che. Ape je pustako pragaTa karelAM che tevAM uttama pustako jaina prajAmAM ghaNAM thoDAM ja thAya che. kharekhara 2010_03
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 155 hAlanI prajAne evA ja pustakonI jarUra che. jaina prajAmAM hAla Atmika jJAna laya pAmyA jevuM thaI gayuM che. sAdhu vargamAM paNa javalle ja evA koI haze. tA. 5-6-1908, ATakoTa dalapatarAma vanamALIdAsa jaNAve che ke - A pustakanuM nAma rAkhyuM che te jevuM nAma tevo ja guNa che. "yathA nAmA tathA guNA. tA. 8-4-1908, vaDhavANa ghelAbhAI ravajIbhAI lakhe che ke - Ape parizrama laIne jJAnanI vRddhi savicAranA prabala AkhyAnanuM "sumati vilAsa' nAmanuM pustaka chapAvyuM che te ghaNuM rasika, manovRtti nirmala thavAnuM, mokSamArganuM pagathiyuM kahIe to cAle. tA. 22-1-1908, borasada kSamAmuni lakhe che ke A pustaka vAMcI mAruM citta nirmala thayuM che. kAMIka anubhava prApta thaze ema lAge che. A pustaka ati amUlya che. * * * uparokta patronuM lakhANa manasukhalAlajInI vidvattA ke prabhutA darzAvavA mATe nathI paNa AvA tattvajJAna graMthonA gADha adhyayanathI AtmAsvarUpanI anubhUti mATe ajJAnatAnA gADha aMdhakAramAM rajhaLapATa karatA 2010_03
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 zrAvaka kavi manasukhalAla jIvone jJAnanA prakAza dvArA zAzvata mArge prayANa karavAnuM puNya kArya kare che e ja emanAM kAvyonI siddhi che. manasukhalAle dravyAnuyoga jevA ati gahana viSayanA rahasyane prakaTa karavA mATe vividha kAvyaprakAro dvArA athAga mAnasika parizrama karyo che. teto emanA graMthamAM vyakta thayelA vicAro parathI siddha thAya che. - kavie "sumati vyavahAra' graMthane aMte zabdArthakoSa Avyo che. tattvajijJAsu lokone A koSa kavinA jJAnamArganA gaMbhIra vicAro grahaNa karavAmAM pUraka bane tema che. keTalIka vyAkhyAo noMdhapAtra che. teo sakjhAya vize jaNAve che ke - zuddhAtma svarUpamAM dhyAna Ave evA adhikAranuM vAcanA, pRcchanA, paryaTTanA, anuprekSA ane dharmakathAnuM karavuM sakjhAya che. (sumati vyavahAra) vaitaraNI : naraka aMdara rudhira parU-rUpe khaLakhaLatA uSNa pravAhavALI nadI. baMdha : pudgala vargaNA sAthe AtmAe rAga-sneha cIkAze baMdhAvuM. te cAra prakAre pratibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha, ane pradezabaMdha. brahmANI : tIrthakaronA mukhathI nIkaLelI vANI. zuddha cidAnaMda brahma svarUpa batAvanAra vANI. nayAbhAsa : vastunA anaMta dharmamAMthI eka ja dharmane grahI (bIjAnI apekSA vinA) te ja rUpe vastune kahenAra te kunaya athavA navA-bhAsa che. apaDibaMdha : (apratibaddha) : paradravyAdinA aTakAva vagara, saMbaMdha vagara, paradravyAdithI baMdhAyelA rahevuM nahi te. avyAbAdha-abAdhita bAdhA pIDArahita. AvirbhAva pragaTa thayelo bhAva. upadhyAnaH dhyAnane arthe tapasyAdi karI AhAra-viSayAdi choDavAM te. 2010_03
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA 157 dArika : zobhAyamAna, kalyANakArI, eka jAtanA sthUla pugala. vargaNA- manuSya-tiryaMcanA zarIra mATe prayojAto zabda. dravyaprANaH pAMca iMdriya, traNa baLa, zvAsozvAsa ane AyuSya. piMDastha H mana-vacana-kAyA sthira karI zuddha ekatva nijAtma piMDa mAMhe upayoga sthira karavo te nizcaya piMDastha dhyAna. pratilekhanA ? dRSTi karI sArI rIte joI levuM. puMjaNI vaDe puMjI jIva na haNAya tema karavuM. prazamarati : kaSAyo dUra thavAthI UpajatI zAMti - AtmasvabhAvamAM rati. mahAgopa : moTA gopAla. bhavya jIvarUpI gaune (gAyane) bhavavanathI zIvanagare pahoMcADanAra. labdhivIrya : iMdriyo tathA anya kAraNa vinA AtmazaktinI prabaLa prApti. samavAyaH vastunA svajAti anaMta lakSaNanuM vastumAM anAdi ekatvapaNe rahevuM te. samUrNima : garbhanA UpajatA manasaMjJA vagaranA jIvo. zailezIkaraNa : mana-vacana kAyAnA yogazIlA samAna sthira karavA. kAusagga : dehAdikanuM mamatva sthira upayogamAM rahevuM. kAyAno tyAga karIne paththaranI mUrti samAna niSkapa acala rahIne sAmAyikamAM sthita rahevuM te. - kavinI racanAomAM uparokta zabdaprayoga thayA che tenI samajUtI "sumati vyavahAra' graMthane aMte ApI che. A zabdonA artha jANavAthI kavigata Atma svarUpa ane anya viSayone lagatA vicAro samajavAmAM madadarUpa nIvaDe che. jJAnamArganI kaThina kAvyadhArAne sugAhya bane te mATe 2010_03
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrAvaka kavi manasukhalAla A zabdArtha atre namUnA rUpe noMdhavAmAM AvyA che. kavie graMtharacanAmAM arthapUrNa ane rahasyamaya zIrSakanI pasaMdagI karI che. zIrSaka saMkSipta chatAM namUnedAra che. sumatiprakAza sumati vyavahAra ane sumati vilAsamAM "sumati" zabda viziSTa prayojanathI mUkyo che. zAstramAM darzAvelA mArgane choDIne unmArge jatA jIvone sumati - sArI matithI jJAnano prakAza pADavAmAM Avyo che. A jJAna bhautika sukhasAmagrI mATe nathI paNa AtmAnA zAzvata sukhanA sAmrAjyane sparze che. jJAnano prakAza thayA pachI teno vyavahAra thAya ane vyavahAramAMthI AtmA Atmika sukhamAM vilAsa kare evI paramocca bhAvanA zIrSaka dvArA vyakta thayelI che. sumativilAsa saMpUrNa padyaracanA nathI. temAM gadyano paNa prayoga thayo che. A gadya vivecanAtmaka paddhatinuM che ke jemAM tattvajJAnane lagatI mAhitI - pAribhASika zabdonI samajUtI ApavAmAM AvI che. kavie tAtvika spaSTIkaraNamAM dRSTAMta tarIke kathAno Azraya lIdho che. dA.ta., dRSTirAga e mahAbhayaMkara che. tene spaSTa karavA mATe "raktapurUSanI kathA" ApI che. namUnA rUpe eka pariccheda joIe to te uparathI emanI gadya racanAno paricaya thAya. tAttvika vicAro pragaTe te mATe kavie saMskRta ane prAkRta zlokono Azraya lIdho che. temAM zlokano anuvAda gadyamAM Apyo che. mAtra artha nathI Apyo, tenI sAthe TUMkuM vivecana - spaSTIkaraNa paNa karavAmAM AvyuM che. puA paccakhaNa, posaThA upavAsa dANa sIlAi savaeNpi aNahaNa, nirachayuM kaNaya kusumava // jinapUjA, mahAvrata, pramukha mUlottara guNa, paccakhkhANa, posaha, parvatithi anuSThAna, upavAsa cauvihAra, dAnazIla brahmacarya ityAdika sarva anuSThAna ANA rahitane dhaMtUrAnA phUlanI peThe nirarthaka jANavAM. jema dhaMtUrAnuM phUla dekhItuM zobhe che. paNa aMdarathI jheravALuM ane sugaMdhI rahita tema 2010_03
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ manasukhalAlanI kavipratibhA pratikramaNAdi kriyA jinezvaranI AjJA bAju melIne hoya to jina ANA rUpa suvAsa vinA ane mithyAtvAdika jherayukta mATe nirarthaka jANavAM. jenI AjJA ArAdhavA upara ane AjJA jANavA upara buddhi nathI tene gAya, haraNa, vRkSa, paththara, gadheDA, taraNAM, kUtarA sarakhA jANavA. 159 (su. vi., pA. 122) kavinI padyaracanAo AtmasvarUpane kendramAM rAkhIne racAI che. tevI rIte gadyaracanAomAM paNa AtmAM kendrasthAne che. udA. nIce pramANe che. sAmAyika dhyAnAdhikAranuM vivecana karatAM kavi jaNAve che ke "aniSTa saMjoga ArtadhyAna he cetana tAre aniSTa saMjoga nathI, kAraNa ke eka dravyamAM bIjo dravya, eka kSetramAM bIjAnuM kSetra. beu samayavartanAmAM anyanI samayavartanA. tathA ekanA bhAvamAM nirvikAra svabhAva praveza karI zakatA nathI. jema suvarNa dravya mAMhI bIjuM dravya trAMbuM vagere praveza karI zakatA nathI. 2010_03 --- vyavahArathI sonuM trAMbAthI ekameka thayeluM vyavahAradRSTivALAne jaNAya che paNa catura zarApha sonAne bhinna jANI zake che ke enI aMdara seMkaDe cAra tolA trAMbuM che ane chaThThuM tolA sonuM che. vaLI te trAMbA sAthe maLelA sonAne nAiTrika esiDamAM nAkhavAthI trAMbuM eNsiDa sAthe gaLI jaI sonuM alaga raheze. to nizcayathI koI dravya anya dravya sAthe maLI ekameka thai jatuM nathI. vaLI dravyathI potAnuM bhArepaNuM tathA pittAdi guNane sonuM choDatuM nathI tema je sonAno pradeza te mAMhI trAMbAnA pradeze praveza karyo nathI. mATe koI dravya koI dravyano pradeza anya dravyanA pradezamAM praveza karI zakato nathI." (su. vi., pA. 85) nizcaya ane vyavahAradharma viSe sonAnA udAharaNa dvArA AtmA ane za2I2-puddagalano saMdarbha darzAvyo che. 'dharmabhAvanAnuM svarUpa samajAvato pariccheda joie to... huM jJAna
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrAvaka kavi manasukhalAla chuM. mArA svarUpamAM bhAsatA zeyarUpa patra parapadArthothI mane koI prayojana nathI. e upayoge parasaMbaMdhe rAgAdi pariNAme baMdhAyelI AtmapariNati parasaMbaMdhathI choDI potAnA svarUpathI tanmaya karI sarve saMkalpa choDIne nirvikalpa bhAve sthira thobha svarUpa abhede tanmayatAe rAkhe. saMkalpa-vikalpa pariNAme haNAtA AtmavIrya jJAnAdi prANane nirvikalpa pariNAme eTale nirvikalpa upayoge bacAve te nizcayadayA kahIe. mATe ahIMyAM samAna bhAvane ja dayA kahI. jinazAsanamAM samabhAva e ja mukhya sAdhya che. (su. vi., pA. 134) AgraMthamAM saMskRta-prAkRta zloko ane duhAno AdhAra laIne viSaya vastuno vistAra karyo che. temAM mukhyatve bhASAMtaranI sAthe vivecanAtmaka noMdha ApavAmAM AvI che te gadyanA namUnArUpa che. kavinI gadyazailI saraLa ane sugrAhya che chatAM pAribhASika zabdonA prayogathI tAttvika vicAro samajavA mATe buddhi kasavI paDe tema che. tattva jJAnane samajavA mATe to AvI AvazyakatA hovI joIe. te vagara dharma ke tattva pAmI zakAya nahi. AvA vicArone hRdaya karatAM buddhi sAthe vadhu saMbaMdha che eTale upayoga hoya to zAstranI vAta pAmI zakAya. 2010_03
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra manasukhalAlanI kAvyasRSTimAM vihAra karatAM ema lAge che ke kavi bAhya jagatamAMthI potAnA AtmAne dUra karIne AMtara jagatamAM dRSTi karatA hoya tenI pratIti thAya che. darzanazAstranA abhyAsa mATe AvI mAnasika sthiti AvakAradAyaka ne AphlAdaka che. manamora magna banIne nRtya karI UThe tevo saMyoga AtmasvarUpanA ciMtanamAM rahelo che. bhaktimArganI bolabAlA vizeSa che tema chatAM jJAnamArganI upekSA thaI zake tema nathI. bhaktinI sAthe jJAnano suyoga sadhAya to AtmAnubhUtino mArga saraLa bane che. AtmasvarUpa pAmavA mATeno puruSArtha mAtra eka ja bhavamAM pUrNa thato nathI paNa tenA saMskAro bhavAMtaramAM paNa udayamAM AvIne mokSaprAptinA dhyeyane mATe upakAraka bane che. e mAnIne dravyAnuyoganI kaThina ke gahana vicArone AtmasAt karavAno puruSArtha paNa jIvanane nirmaLa banAvIne mumukSupadanI bhUmikAno mArga sahajasAdhya banAve che. UMcI buddhi pratibhA hoya to ja A kSetramAM sarjana ane AsvAda thaI zake tema che. AvI kRtionA AsvAda mATe gurugamanI paNa anivArya AvazyakatA svIkAravI paDe che. AtmasAdhanAno mArga sarvasva samarpaNa ane prabhu samakSa zaraNAgatino che. temAM vairAgyabhAva ane anAsakata bhAvanAnA saMskAro jeTalA prabaLa hoya teTalI siddhi prApta thAya che. bhakti bALa jIvone dharmamArgamAM joDe che. jema bALaka dinapratidina vikAsa pAmIne kizora, yuvAna, prauDha, vRddha bane che tema adhyAtmamArgamAM bALasvarUpanI bhakti kramazaH yuvAvasthA ane prauDhAvasthAmAM AtmalakSI bane to AtmavikAsa sAdhI zakAyo ema mAnI zakAya. jagatanA gUDha rahasyane pAmavA mATeno puruSArtha karatAM baddhi ane zaktinI vRddhi sAthe svasvarUpanuM saMdhAnamAM rahasyAnubhUti thAyate zreyaskara che. jJAnamArganA kavioe gahana gaMbhIra vicArone vyakata karavA mATe lokapracalita dRSTAMtone rUpakono Azraya laIne kalAtmaka abhivyakti karI che te daSTie A kSetramAM paNa praveza karanArane vizeSa pragati karavAno mArga mokaLo bane che. 191 2010_03
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi manasukhalAla kavinuM valaNa vizeSa rUpe nizcayanaya tarapha vadhu che. chatAM vyavahAranayano tyAga karavAno nathI. vyavahAra ane nizcayano samanvaya thAya to ja siddhi pAmI zakAya che. mAtra vyavahAra ke nizcaya ekAMte upayogI nathI eTale AtmArthIjanoe bannenI jarUriyAta svIkArIne udyamavaMta rahevuM joIe. A vicAranA samarthanamAM pU. yazovijayajI upAdhyAyanA vicArono saMdarbha atre noMdhavAmAM Ave che. 162 'adhyAtmasAra'mAM pU. yazovijayajI upAdhyAya vyavahAra ane nizcaya vize jaNAve che ke, yA nizcayaika lInAnAM kriyAnAti prayojanAH / vyavahAra yathAsthAnaM tA evA'ti guNAvahAH / / jeo nizcayadharmamAM lIna banI cUkayA che arthAt jeonuM mana AtmabhAvamAM atyaMta sthira thaI gayuM che teone kriyA atyaMta upayogI nathI. paratuM vyavahAradazAmAM rahelAone jeonuM mana AtmabhAvamAM sthira thayuM nathI evA te caMcaLa manane sthira karavA AvazyakAdi kriyAo atyaMta lAbhakArI che. anAdikALathI AtmA azubha kriyAothI azubha karmo bAMdhe che. temAMthI mukta thavA mATe Avazyaka kriyA dvArA manane zubha bhAvamAM sthira karavA mATe te atyaMta anivArya gaNAya che. vyavahAropiniSNAto yo jJAptati viniyam / kAsAra taraNA sata: sAgara sannItIti | 72 // je vyavahAramAM niSNAta thayo nathI ane nizcayane jANavA icche te taLAvamAM taravA asamartha hovA chatAM sAgarane taravAnI icchA karanAra mahAmUrkha che. prathama vyavahAranaya jIvanamAM ekarUpa thaI jAya pachI nizcayanayamAM lIna thavAya che. kavi manasukhalAlanI vicAradhArAne samajavA mATe uparokta saMdarbha upayogI che tenuM paNa ciMtana karavuM joIe. jJAnamArganA zuSka gaNAtA viSayamAM kavio kalama calAvIne potAnI kavitvazaktinI sAthe AtmArthI 2010_03
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra banavAnA mArga tarapha AMgaLI cIMdhyAnuM puNya kArya karyuM che anumodanA karIne sau koI dharmanA sArabhUta tattvane pAmavA mATe emanI kAvyasRSTimAMthI kaMIka grahaNa karIne navI dizAmAM jIvananI dazA sudhAravA kRtanizcayI banavAno amUlya avasara vItI na jAya tenI sAvacetI rAkhavI joIe. jJAnamArgamAM UMDA UtaravA mATe kavinuM sAhitya vizeSa rUpe phaLadAyI nIvaDe tema che. pUrvAcAryonA rahasyamaya graMthono AsvAda karavA mATeno saMdarbha kavi manasukhalAlanA sAhityamAMthI upalabdha thAya che. emanI kAvyasRSTimAM saphara karIne sva-svarUpa ramaNatA keLavavAmAM udyamazIla banavAnI maMgala bhAvanA pragaTa karuM chuM. vAcako samakSa zrAvaka kavi manasukhalAlanI kRti caraNe dharIne jJAnAmRta rasAsvAdano atulita AnaMda sau koI mANI zake te mATe namra prayAsa karyo che. ane aMte javijayanuM pada ane tenA vicAro paNa kavigata vicArone samarthana Ape che - 163 jaba laga upasama nAhi rati, taba lage joga dhare kayuM hove. nAma dharAve jatI. jaba. (1) kapaTa kare tuM bahu vidha bhAte, krodhe jale chatI tAko phala tuM kyA pAvego, jJAna vinA nAhi batI. jaba. (2) bhUkha tarasa ora dhUpa saha-tuM he, kahetuM brahmavratI, kapaTa ke-lave mAyA maMDe, manameM ghare vyaktI. jaba. (3) bhasma lagAvataThADho rahevata, kahata hai huM vasatI, jaMtramaMtra jaDI bUTI bheSaja, lobha vaza mUDhamatI. jaba. (4) baDe baDe bahu puravadhArI, jinameM sakati hatI, so bhI upasama choDI vicAre, pAye naraka gatI. jaba. (5) kou gRhastha kou hove vairAgI, jogI bhagata jatI, adhyAtama bhAve udAsI raheMgo, pAvego tabahI muktI. jaba. (6) 2010_03
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrAvaka kavi manasukhalAla zrI naya vijaya vibudha vara rAje, jAne jaga karatI, zrI jasa vijaya uvajhAya pasAye, hema prabhu sukhasaMtatI. jaba. (7) jasavilAsa. dharmanA bAhyAcaraNanI sAthe AtmAnuM lakSya na hoya to te mAtra ADaMbara bane che. AtmAno koI vikAsa sadhAto nathI. jazavijayanA padanA vicAro saraLa ne sugrAhya che. tenA saMdarbhathI dharmArAdhanAnuM lakSya zuM che te jANavA maLe che. kavinI AdhyAtmaka viSayaka vicAradhArAnA saMdarbhamAM adhyAtma zuM che te mATe upA. yazovijayajIno adhyAtmasArano zloka-ra prakAza pADe che. A zlokane kendramAM rAkhIne kavinI kAvyasRSTimAM vihAra karavAthI tAttvika vAtano bodha thaze te nizaMka che. gatamohAdhikAraNa mAtmAnaadhikatya pravartate kriyA zudhdhA tadhyAtma jagurjinA: // 2 // jemanA mohano adhikAra nAza pAmyo che, teonI AtmAne lakSIne je zuddha kriyA pravarte che tene jinezvara bhagavAno adhyAtma kahe che. - 2010_03
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhakano paricaya zAha kavinacaMdra mANekalAla (janmasthaLa : vejalapura, ja.tA. 30-3-'36) abhyAsa : bI.e. (onarsa), ema.e., bI.e., TI.DI., elaela.ema., pIeca.DI. I.sa. 1955thI 1966 sudhI gajerA, Derola sTezana ane delola hAIskUlamAM zikSaka. * I.sa. 1966thI 1996 sudhI bhAdaraNa, khaMbhAta, kapaDavaNaja ane bIlImorA kaoNlejamAM prAdhyApaka tarIke sevA karIne hAla nivRtta. haLavA nibaMdho, kAvya, vArtA ane dharma-saMskRtiviSayaka lekho lakhavAno zokha. jaina sAhityamAM sarjana ane saMzodhanapravRtti. jaina sAhityamAM pIeca.DI.nI padavI prApta karyA badala 'yazobhUmi smAraka caMdraka vijetA. (kavipaMDita vIravijayajI : eka adhyayana). sAhitya, saMskRti, zikSaNa, kAyado ane samAjasevAnAM kSetromAM abhiruci ane sevAkIya pravRttiomAM yogadAna. * I.sa. 1970nA sapTe.thI 1972 sudhIno rAA (aDhI) varSano amerikAno zaikSaNika ane sAMskRtika pravAsa, ema.e. (1972-jUna), northa-isTarna yuni. bosTana, helisTana, velenDa, proviDansa, spriMgaphIlDa, pholarIvara, vesTa nyUTana, volvema, phremiMgahAma, baraliMgTana, vaoNziMgTana DI.sI., DeTroiTa, philADelphiyA, kembrija, cekaporTa vagere sthaLomAM bhAratIya saMskRti ane dharmaviSayaka vArtAlApa. pragaTa kRtio : nemi vivAhalo, kavirAja dIpavijaya, jaina sAhityanI gajhalo, zrAvaka kavi manasukhalAla (saMzodhanagraMtha), kavipaMDita vIravijayajI : eka adhyayana (mahAnibaMdhano saMkSepa), biMba-pratibiMba (kAvyasaMgraha), lallunI lIlA (haLavA nibaMdho). zrI vIzA nImA jaina samasta jJAtimaMDaLa, vejalapura jaina saMgha, bIlImorA jaina saMgha, jaina sozyala grupa-bIlImorA, dakSiNa gujarAta yuni. prAdhyApaka maMDaLa-surata, vI.esa. paTela kaoNleja-bIlImorA vagere saMsthAo dvArA sanmAnapatra-evaoNrDaprApti. zALA-kaoNleja ane sevAkIya dhArmika ane sAmAjika saMsthAomAM prasaMgocita pravacana ane vArtAlApa. patnI a.sau. kusumabahena, kiraNa, asti, kiMcit (putro), (svAti) zAzvatayazAzrIjI ma.sA. (putrI). Education memational 20100 Forpuvate Personal use only www.janette