________________
આત્મ-જાગ્રતિ * જુલાઈ, ૨૦૦૮
માનીને અજ્ઞાનીજીવ નિઃશંકપણે તે ક્રોધાદિકમાં તેમ આત્માની જ્ઞાન-ક્રિયાનો નિષેધ થઈ શકે નહિ પોતાપણે પ્રવર્તે છે, તે ક્રિયા સંસારનું કારણ છે, તેથી કેમકે તે તો આત્માના સ્વભાવ સાથે એકમેક હોવાથી તે ક્રિયા નિષેધવામાં આવી છે.
સ્વભાવભૂત જ છે, પણ ક્રોધાદિક વિકારી ક્રિયાનો 0 પ્રશઃ કઈ ક્રિયાથી ધર્મ થાય? આત્મામાંથી નિષેધ થઈ શકે, કેમકે તે આત્માના
ઉત્તરઃ જ્ઞાન-ક્રિયા આત્માના સ્વભાવભૂત સ્વભાવ સાથે એકમેક નથી પણ પર-ભાવરૂપ છે. હોવાથી તે ધર્મ છે.
આત્મા સાથે અભેદ થઈને એકતારૂપે પરિણમેલું જ્ઞાન 0 પ્રશઃ કઈ ક્રિયાથી અધર્મ થાય ? આત્માથી જુદું પડી શકતું નથી. માટે તે શાનનક્રિયાનો
ઉત્તરઃ ક્રોધાદિક ક્રિયા પરભાવરૂપ હોવાથી તે નિષેધ નથી. પણ જ્ઞાન સાથે એકતારૂપ પરિણમતાં બંધનનું કારણ છે અને તેથી તે અધર્મ છે. ક્રોધાદિકની રુચિ છૂટી જાય છે, માટે તે ક્રોધાદિનક્રિયાનો
Uપ્રશ્નઃ શરીરની ક્રિયાથી ધર્મ કે અધર્મ છે નિષેધ છે. કે નહિ ?
પ્રથઃ ક્રિયાની કેટલી જાત ? | ઉત્તરઃ ના; શરીરની ક્રિયા તો જડની ક્રિયા છે, ઉત્તર : ક્રિયાની ત્રણ જાત-(૧) જ્ઞાન-ક્રિયા, તેનાથી જીવને ધર્મ કે અધર્મ થતો નથી. | (૨) ક્રોધાદિ-ક્રિયા અને ૩) જડ-ક્રિયા. 0 પ્રશઃ શાન-ક્રિયા એટલે શું?
Uપ્રશ્ન: બંધ–મોક્ષનો સંબંધ કઈ ક્રિયા સાથે ઉત્તરઃ “હું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છું, ક્રોધાદિકથી છે ? હું ભિન્ન છું' એમ જાણીને, જ્ઞાનસ્વરૂપના શ્રદ્ધાશાન- ઉત્તરઃ જ્ઞાન-ક્રિયા અને ક્રોધાદિનદયા એ બને આચરણરૂપે પરિણમવું, તે જ્ઞાન-ક્રિયા છે, તે ક્રિયા અરૂપી છે, જીવમાં થાય છે, તેમાંથી શાન-ક્રિયા તો મોક્ષનું કારણ છે, તેથી જ્ઞાનીઓ તે ક્રિયાનો નિષેધ મોક્ષનું કારણ હોવાથી તે ધર્મ છે, ક્રોધાદિનક્રિયા બંધનું કરતા નથી.
કારણ હોવાથી તે અધર્મ છે. અને શરીરાદિ જડની 0 પ્રશઃ ક્રોધાદિનક્રિયા એટલે શું? ક્રિયા તો જીવથી ભિન્ન હોવાથી તે બંધનું કે મોક્ષનું
ઉત્તરઃ જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને ચૂકીને કારણ નથી, તેથી તેનાથી ધર્મ કે અધર્મ નથી. ‘ક્રોધાદિક તે જ હું એવી એકતા-બુદ્ધિથી ક્રોધાદિકમાં 3 પ્રશ: મોક્ષ કેમ થાય? || પરિણમતું. તે ક્રોધાદિનક્રિયા છે, તે જીવનો સ્વ-ભાવ ઉત્તર: જ્ઞાનનક્રિયા અને ક્રોધાદિ ક્રિયા એ બંનેને નથી, તેથી તેનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે, માટે ભિન્ન ભિન્ન જાણીને, શાન સાથે જ અભેદતારૂપ જ્ઞાનીઓ તેનો નિષેધ કરે છે.
| પ્રવૃત્તિ કરવી ને ક્રોધાદિક સાથે કતકર્મની પ્રવૃત્તિ 0 પ્રશઃ જ્ઞાન-ક્રિયાનો નિષેધ કેમ નથી ? છોડવી, –આમ કરવાથી મોક્ષ થાય છે.
ઉત્તર: કેમકે તે કિયા તો જીવના સ્વભાવભૂત Uપ્રશ: આત્માને શાન સાથે કેવો સંબંધ છે? ' જ છે, તેને તો આત્માની સાથે એકતા જ છે, તેથી ઉત્તરઃ જ્ઞાન સાથે આત્માને એકતારૂપ || તેનો નિષેધ થઈ શકે જ નહિ જ્ઞાનનક્રિયાનો નિષેધ તાદાત્મ સંબંધ છે. કરવાથી તો આત્માનો જ નિષેધ થઈ જાય.
Uપ્રશઃ ક્રોધાદિક સાથે આત્માને કેવો સંબંધ - જેમ અગ્નિની ઉષ્ણતાનો નિષેધ થઈ શકે નહિ. છે? કેમકે તે તેના સ્વભાવભૂત છે, પણ અગ્નિમાંથી ઉત્તર: ક્રોધાદિક ભાવો સાથે આત્માને સંયોગ ધુમાડાનો નિષેધ થઈ શકે કેમકે તે પર-ભાવરૂપ છે; સંબંધ છે.
