________________
માત્ર પ્રત્યારેધ્યાન પ્રો
આતુર પ્રત્યાખાન પ્રકીર્ણક
ભૂમિકા :
અને બાળમરણને પણ જણાવેલા છે. દેશવિરતિ સમ્યગુદૃષ્ટિ જીવના પયશા સૂત્રમાં વર્તમાનકાળે આ સૂત્રનો સ્વીકૃત ક્રમ બે છે. મરણને બાળપંડિતમરણ કહેલ છે. તે માટે દેશવિરતિ કોને પીસ્તાલીશ આગમમાં ક્રમ ૨૫મો ધરાવતા આ સૂત્રનું મૂળ નામ કહેવાય, તે જણાવવા બાર વ્રતોનો નામોલ્લેખ કરેલ છે. ત્યાર 3TT૩૨TECT ZF૨CTTCT છે , સંસ્કૃતમાં 3TT૨wત્રા ૨૮TTન કહે છે. પછી બાળપંડિતમરણ માટેની વિધિ અને તે ઓ ની ભાવિ શુભ આ પયશા સૂત્ર હોવાથી સૂત્રની પાછળ પન્ના કે પ્રવર્નવ શબ્દ ગતિનો ઉલ્લેખ કરેલ છે. લાગે છે.
પંડિતમરણ: • આ સૂત્રમાં ૭૦ ગાથા છે અને ૧ સૂત્ર છે. તે ૮ શ્લોક પ્રમાણ અહીં સૂત્રકાર મહર્ષિ ગદ્યસૂત્ર રચના વડે ઉત્તમાર્થની ગણાવાય છે.
આરાધના કરવા ઇચ્છુક આત્માની જ્ઞાન અને વૈરાગ્યયુ ક્ત શ્રી વીરભદ્રાચાર્યકુત આ પન્ના સૂત્ર ઉપર અચલગચ્છીય શ્રી ચિંતવના રજૂ કરે છે. આવો આત્મા શુભચિંતવના સહ અતિક્રમ ભુવનતુંગ સૂરિ રચિત ટીકાનો ઉલ્લેખ મળે છે. આ ટીકા ૪૨૦ આદિ ચારેનું મિચ્છામિ દુક્કડમ્ આપીને, પરમાત્માને શ્લોક પ્રમાણ હોવાનું કહેવાય છે. તદુપરાંત શ્રી ગુણરત્નસૂરિ નમસ્કાર કરી, પાંચ મહાવ્રતોનો પુનઃ સ્વીકાર કરે અને પછી કૃત અવચૂરી છે, જેનું મુદ્રણ અમારા ‘૩૧મ સુલ્તાન પોતાના આત્મિક ભાવો ને પ્રગટ કરતાં કે વી કે વી સીવંs'માં કરાયેલ છે.
પ્રવૃત્તિ-વિચારણા કરે, તે જણાવવા ગાથા ૧૪ થી ૩પની રચના આ સૂત્રમાં ગદ્ય-પદ્ય અર્થાત્ શ્લોક અને સૂત્ર બંન્ને છે. કરેલ છે. ૩િ૨૫ઘરવાળ નામથી જ બીજા પણ બે પયજ્ઞા મળે છે. આવો આત્મા અંતિમ આરાધના પૂર્વે શું કરે? જેમાં એક મા૩૨૫ઘરવાળમાં ૨૮ શ્લોકો અને ૨ સૂત્રો છે, જીવ ખામણા કરી સમાધિભાવ ધારણ કરે, આહાર-વિધિ, જેમાં પંચ પરમેષ્ઠી નમસ્કાર, ખામણા, પાપસ્થાનક આદિ સંજ્ઞા-ગારવ આદિને તજે, અરહંતાદિને નમસ્કાર કરી પાપોના વોસિરાવવા, પ્રત્યાખ્યાન આત્મોપદેશ છે અને બીજા પચ્ચકખાણ કરે, કેવળી પ્રરૂપિત વિધિ મુજબ સંથારાનો સ્વીકાર ૩૩૨પપ્પવરવાળમાં ૩૪ શ્લોકો છે. બધા પદ્યો જ છે. તેમાં કરે, ઉપાધિશરીર-ખોટું આચરણ આદિ વોસિરાવી મમત્વનો ત્યાગ શરીરને અવિરતિ પ્રત્યાખ્યાન, મિચ્છામિ દુક્કડમ્, મમત્વ કરે. આત્માની જ્ઞાનાદિમાં સ્થિતિ, એકત્વ ભાવ આદિ શુભત્યાગ, શરીરને ઉપાલંભ, શુભ ભાવના આદિ વિષયો છે. ભાવયુક્તતાને ધારણ કરી વિરાધનાને પ્રતિક્રમે, આશાતના-રાગપરંતુ આ બે ૩૩૨ પૃષ્પવરવાનું સૂત્રો અહીં લીધા નથી. દ્વેષ-અસંયમમિથ્યાત્વ ઇત્યાદિની ગર્તા કરી, નિષ્કપટ ભાવે સર્વે ૩૩૨ પુષ્પવરવાનું સૂત્રનો ઉલ્લેખ “નંદીસૂત્ર'માં સૂત્ર ૧૩૭માં પાપોની આલોચના કરે. પૂજ્ય એવા ગુરુ ભગવંત પાસે અઠ્ઠાવીસમાં ઉત્કાલિક સૂત્ર રૂપે છે. પ્રસ્તુત સૂત્ર તે જ હોવાનો ક્ષમાયાચના કરે. સંભવ છે, કેમકે અહીં સ્વીકૃત સૂત્રના કર્તા શ્રી વીરભદ્રાચાર્ય • મરણના ભેદ, બાળમરણના ફળ : છે, જેઓ ભગવંત મહાવીરના હસ્તદીક્ષિત થયા હોવાનું સૂત્રકાર મહર્ષિએ પંડિતમરણની વિધિ જણાવી, પણ કહેવાય છે. “પબ્દિ સૂત્ર'માં પણ ૨૭મા ઉત્કાલિક સૂત્ર રૂપે પંડિતમરણની મહત્તા કે આવશ્યકતા ક્યારે સમજાય? જો નોંધાયેલ છે અને શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિજીકૃત વિચારસાર પ્રકરણમાં બાળમરણ અને તેના અશુભ વિપાક સમજાય તો ! આ હેતુને ૪૫ આગમોમાં ૩૭માં આગમ અને પયશા શબ્દથી જ ઉલ્લેખ આચાર્યશ્રી મરણના ત્રણ ભેદ જણાવીને બાળમરણ પામનારની પ્રાપ્ત થાય છે.
દુર્ગતિ, અનંતા સંસારની પ્રાપ્તિ, અબોધિપણું ઇત્યાદિના ૩૩૨ એટલે રોગથી ઘેરાયેલો આત્મા, જેને પરભવની સ્વરૂપનો તથા તેના કારણોનો વિસ્તાર કરી બાળમરણના સ્વરૂપને આરાધના કરાવવાના અવસરે કરાવવા લાયક પ્રત્યાખ્યાનનું સૂત્ર ૩૭ થી ૪૩માં જણાવીને “હવે હું પંડિતમરણે મરીશ' તેવી વર્ણન તેમાં હોવાથી આ સૂત્રને માતુર પ્રત્યારવ્યાન કહે છે. પ્રતિજ્ઞાનું કથન કરે છે. * વિષયવસ્તુઃ
પંડિતમરણે મરવા ઈચ્છનારો જીવ કેવી વિચારણા કરે ? પ્રસ્તુત સૂત્રમાં મુખ્યત્વે બાળમરણ, બાલપંડિતમરણ અને નરક આદિ વેદનાને સંભારે, સંસાર ભાવના ભાવતા દુ:ખની પંડિતમરણ એ ત્રણ વિષયોને સ્પર્શાવેલ છે. તદ્અંતર્ગત દેશવિરતિ ઉત્પત્તિના કારણોને યાદ કરે, અશન અને પાનથી તૃપ્તિ નમ્યાને ધર્મનું સ્વરૂપ, બાલપંડિતની ગતિ, અતિચાર આલોચના, હિંસાદિ વિચારે, કષાયના નિગ્રહ દ્વારા મરણ પામવાની ભાવના, રાધાવેધ વિરતિ, પ્રતિક્રમણ-નિંદા-ગોંદિ, આલોચનાદાયક ગ્રાહકનું કરનાર પુરુષ માફક મોક્ષમાર્ગ સાધવા આત્માને ગુણયુક્ત કરે, સ્વરૂપ, અસમાધિ મરણ અને તેનું ફળ, પંડિત મરણની ભાવના જિનોપદિષ્ટ ઉપદેશની સહણા કરે, વૈરાગ્યના એ કાદા પદને અને આરાધના વિધિ ઇત્યાદિ નાના-નાના વિષયો સમાવિષ્ટ છે. ચિંતવે, મરણના ભયનો ત્યાગ કરી જ્ઞાનાદિમાં સાવધાન બને * ઉડતી નજરે સૂત્રદર્શન :
ઇત્યાદિ પ્રકારે આત્માનું પચ્ચકખાણ શુભ થાય છે, તેમ વિચારે• બાળપંડિતમરણ:
સ્વીકારે. પ્રસ્તુત સૂત્રનો મુખ્ય વિષય પંડિતમરણ જ છે, પણ આપણે પણ પ્રાંતે આવી ભાવ આરાધકતા ધારણ કરીએ. પંડિતમરણની મહત્તાને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે બાળપંડિતમરણ
આતુર પ્રત્યાખાન પ્રકીર્ણક
