________________
૪. કાળ: પરિવર્તનમાં સહાયક છે. નવાનું જૂનું, આજનું કાલનું કહે છે. પ્રથમ મહાવર્ગણામાં રહેલા સ્કંધો જીવને ઉપયોગી ન હોવાથી ઈત્યાદિ પરિવર્તન એનાથી થાય છે, તે અપ્રદેશી છે માટે અસ્તિકાય તેને અગ્રહણ યોગ્ય પ્રથમ મહાવર્ગણા કહે છે. મહાવર્ગણાની અંદર કહેવાતું નથી.
રહેલી અનંતીવર્ગણાને પેટાવર્ગણા કહે છે. પ્રથમ મહાવર્ગણાની ૪. પુદ્ગલાસ્તિકાયઃ પુરણ-ગલન સ્વભાવવાળું આ દ્રવ્ય છેલ્લી પેટા વર્ગણા જે અનંત પરમાણુની બનેલી અનંતપ્રદેશી છે વર્ણગંધ-રસ-સ્પર્શવાળું એક માત્ર રૂપી દ્રવ્ય છે જે જગતમાં વિવિધ એમાં એક પરમાણુ ઉમેરવાથી અનંત + ૧ તે બીજી મહાવર્ગણાની ચિત્રો રજૂ કરે છે.
પ્રથમ પેટાવર્ગણા બને છે. એમાં પણ ક્રમશ: અનંત + ૨ = બીજી ઉપરના છ દ્રવ્યોમાંથી કાળ માત્ર અઢી દ્વીપમાં પ્રવર્તે છે. વર્ગણા, અનંત + ૩ = ત્રીજી વર્ગણા યાવત્ અનંત + સંખ્યાત્, આકાશાસ્તિકાય લોક અને અલોક બંનેમાં છે. બાકીના ચાર દ્રવ્યો અનંત + અસંખ્યાત, અનંત + અનંત એમ સ્કંધોની બનેલી બીજી આખા લોકમાં રહેલાં છે. આમાંથી જીવ અને પુદ્ગલ આ બે દ્રવ્યો મહાવર્ગણા કહેવાય છે. જે ઓદારિક શરીર બનાવવાના કામમાં પોતાના મૂળ સ્વભાવ છોડીને એકબીજાની સાથે સંયોજાય છે અને આવે છે તેને દારિક ગ્રહણ યોગ્ય વર્ગણા કહેવાય છે. ત્યાર પછી વિભાવદશાને પ્રાપ્ત કરે છે. બાકીના દ્રવ્યો પોતાના સ્વભાવમાં જ બીજી મહાવર્ગણાની છેલ્લી પેટાવર્ગણામાં ૧ પરમાણુ ઉમેરતાં જે રહે છે. નિશ્ચયથી છએ દ્રવ્યો પોતપોતાની ક્રિયા કરે છે. વ્યવહારથી સ્કંધ બને છે તે ત્રીજી મહાવર્ગણાની પ્રથમ પેટા વર્ગણા છે. યાવત્ જીવ અને પુદ્ગલ ક્રિયા કરે છે, શેષ અક્રિય છે.
એવી જ રીતે ક્રમશઃ સોળ વર્ગણા બને છે. એમાંથી એક નંબરની પુગલનું સ્વરૂપ: પુદ્ગલ જૈનદર્શન દ્વારા પ્રયોજાયેલા એક વર્ગણાઓ જીવ માટે અગ્રહણ છે અને બેકી નંબરની વર્ગણાઓ જીવ વિશેષ અર્થવાળો શબ્દ છે. જેનો ઉલ્લેખ માત્ર જૈનદર્શનમાં જ છે. માટે ગ્રહણ યોગ્ય છે જે ક્રમશઃ આ પ્રમાણે છે- દારિક, વૈક્રિય, જેને આધુનિક વિજ્ઞાન ‘Matter' કહે છે. પુદ્ગલના બે સ્વરૂપ ૧. આહારક, તેજસ, ભાષા, શ્વાસોચ્છવાસ, મન અને કાર્મણ. એ જ પરમાણુ (Atom) અને (૨) સ્કંધ
નામની આઠ અગ્રહણ વર્ગણા (Molecule). Git 2934l al
દારિક છે. આ બધી વર્ગણાઓ ક્રમશઃ કમાં સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
સૂક્ષ્મથી સૂક્ષ્મ છે. એમાંથી પરમાણુ- પરમ+અણુ . પરમ
સોળમી વર્ગણા એકદમ એટલે અંતિમ, અણુ એટલે અંશ. વૈક્રિય
સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ છે. જે આત્મા પર અર્થાત્ પુદ્ગલ દ્રવ્યનો એવો એક
ચોંટીને કર્મનું સ્વરૂપ ધારણ કરે નાનો અંશ જેનો સમર્થ
છે. આ બધી વર્ગણાઓ આખા જ્ઞાનીઓ પણ બીજો ભાગ કલ્પી
લોકમાં ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલી છે. ન શકે, જેમાંથી બીજા વિભાગ
જે ઓ દારિક શરીર આદિ ન થઈ શકે એવો અંશ પરમાણુ
બનાવવાના ‘રો મટિરિયલ'કહેવાય છે, જે આખા લોકમાં તેજસ
તરીકે છે. જે ક્ષેત્ર અવગાહીને ફેલાઈને રહ્યાં છે. એ જ પરમાણુ
| શ્વાસોચ્છવાસ
જીવ હોય તે જ ક્ષેત્ર અવગાહીને જ્યારે બે ત્રણ-ચાર આદિ આહારક
આ વર્ગણાઓ પણ રહેલી હોય સંખ્યામાં જોડાઈને રહે ત્યારે તેને
છે. એટલે જરૂરિયાત પ્રમાણે સ્કંધ કહેવામાં આવે છે. આ પણ કાર્પણ ::
આત્મા ગ્રહણ કરતો જાય છે. આખા લોકમાં ફેલાઈને રહ્યાં છે.
જેમ કે ઔદારિક શરીર બનાવવું વર્ગણાનું સ્વરૂપઃ વર્ગના
હોય તો તે ઓ દારિક સમૂહને વર્ગણા કહેવાય છે.
| ભાષા મહાવર્ગણા ગ્રહણ કરીને સંખ્યાની દૃષ્ટિએ સરખા
દારિક શરીર રૂપે પરિણાવે પરમાણુવાળા પુદ્ગલ સ્કંધોના
છે. એમ બીજી વર્ગણાઓ માટે વર્ગને (સમૂહ) વર્ગણા કહે છે
સમજી લેવું. આ બધી વર્ગણાઓ અથવા તો લોકમાં રહેલા વિશિષ્ટ
વિશિષ્ટ જ્ઞાન વગર દેખાતી યુગલોના વર્ગને વર્ગણા કહે છે. વર્ગણા અનંત પ્રકારની છે. લોકમાં નથી. કાર્મણ વર્ગણા આપણે ઈન્દ્રિય કે યંત્રની મદદથી પણ જોઈ એક એક છૂટા પરમાણુઓ અનંત છે. તે અનંત છૂટા પરમાણુઓના શકતા નથી. તેથી તેનું અસ્તિત્વ નથી એમ નહિ સમજવાનું. આપણે વર્ગને પહેલી વર્ગણા કહેવાય છે. એવી જ રીતે બે પરમાણુઓ જ્યાં રહીએ છીએ ત્યાં આજુબાજુ કેટલા બધા તરંગો (Waves) છે. જોડાઈને બનેલા દ્વિપ્રદેશી સ્કંધ પણ અનંતા છે તેને બીજી વર્ગણા પણ શું એ દેખાય છે ? દા. ત. આપણી ચારેબાજુ ધ્વનિ તરંગ કહે છે. આ રીતે ત્રણ-ચાર પાંચ યાવત્ સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત (Sound Waves) છે પણ દેખાતાં નથી. જ્યારે આપણે રેડિયો પ્રદેશી, અનંત પ્રદેશ સ્કંધના વર્ગને ક્રમશઃ ત્રિપ્રદેશીને ત્રીજી વર્ગણા. ચાલુ કરીએ છીએ ત્યારે એમાં રહે લાં ટ્રાન્સમીટર એ ધ્વનિ તરંગોને એવી રીતે ચોથી, પાંચમી, સંખ્યામી, અસંખ્યાતમી, અનંતમી ગ્રહણ કરીને એને અવાજમાં પરિવર્તિત કરી દે છે. જેથી રેડિયોમાં વર્ગણા કહે છે. પહેલી વણાથી માંડીને અનંતમી વર્ગણા સુધીની આપણને ગીત વગેરે સંભળાય છે. એ જ રીતે આપણામાં રહેલાં દરેક વર્ગણાને એક વિભાગમાં સમાવેશ કરીને તેને પ્રથમ મહાવર્ગણા રાગદ્વેષરૂપી ભાવો ટ્રાન્સમીટર કાર્મણવર્ગણારૂપી વેલ ગ્રહણ કરીને પ્રબુદ્ધ સંપદા
*s*=======
જે "i" = "iii" ક "
en" ********
-
* કngi" શ થi " " "sain"
============ sri s*= = = = = = "abari new "w" " કા
"*r* ****** કagat surain in any pi star a gapi
, “ "I want it rea in Frieve "k Firmw"e * *"== === - - - - - Fakiri re "ima is "es"=====
== *************in wei
, , , ,
* = ::
* ====" ", *,*
==
=
=
=
=
=====
=
=
૧૦૪
