________________
અવરોધક છે. એમ છતાં ઘાતિ ક્ષય થયા પછી પણ, અઘાતિનો પ્રભુનું સ્મરણ તેમજ ગુરુદેવનું સ્મરણ કરે છે. કવિ અંતરાયકર્મની સંપૂર્ણપણે ક્ષય ન થાય, ત્યાં સુધી આત્મા સિદ્ધ સ્વરૂપ બની શકતો વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે; એ ભંડારી સમાન છે. રાજા પ્રસન્ન થઈ નથી. આ અઘાતિમાં વેદનીય કર્મ પ્રધાન હોવાથી, કવિ વેદનીયકર્મ આપવા ઈચ્છે, પણ ભંડારી નારાજ હોય તો કોઈ ને કોઈ પ્રકારે વિઘટે ત્યારે શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ મણિ ઝળકે છે, એમ જણાવે છે. આ અવરોધ ઊભો કરે એ રીતે અંતરાયકર્મ આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપની પૂજાની ચોથી ઢાળમાં પ્રભુભક્તિ દ્વારા શત શતાવેદનીય કર્મ પ્રાપ્તિમાં અવરોધ ઊભો કરે છે. બાંધનારા અને બારમા દેવલો કે જનારા જીરાશેઠનું દૃષ્ટાંત કવિ પ્રથમ પૂજામાં અંતરાયકર્મ બાંધવાના કારણો વર્ણવે આલેખ્યું છે. આ ઢાળ સ્વતંત્ર સ્તવનરૂપે પણ પ્રચલિત છે. પાંચમી છે. તેમાં ઉત્તર ગુજરાતની બોલીની છાંટ જોવા મળે છે; ઢાળમાં લવસતમ મુનિઓ સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં કેવું દિવ્ય- પંજરીયે પોપટ દીધ, કેતી વાત કહું ઘણી રે. સંગીતનું સુખ અનુભવે છે, તેનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. અંતરાયકરમ ચમ કીધ, તે સવિ જાણો છો જગધણી રે. છઠ્ઠી ઢાળમાં અશાતાવેદનીય કર્મબંધના કારણો આલેખ્યા છે. (૧, ૮). સાતમી ઢાળમાં કર્મક્ષય અર્થે વિષય-વિકારનો ત્યાગ કરવાની વાત બીજી પૂજામાં દાનાંતરાયકર્મની વાત કરવામાં આવી છે. પરદેશી રાજાના દૃષ્ટાંતથી આલેખી છે. આઠમી ઢાળમાં પ્રભુ અહીં પ્રારંભે જ શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ શ્રેણિક રાજાની કપિલા દાસીનું દષ્ટાંત મહાવીરનું ચરિત્રો સંક્ષેપમાં આ ખી શાતા દનીય- મૂક્યું છે. દાનાંતરાયકર્મના ઉદયવાળા કુપણ જીવ પોતાની પાસે અશાતાવેદનીય કર્મ હટાવવા માટે આત્મિક વીર્ય ફોરવવાની વાત ઘણું ધન હોવા છતાં, અન્યને આપી શકતા નથી. અરે, પોતાની આલેખી છે.
તો વાત જવા દો, અન્યની વસ્તુનું પણ તેની આજ્ઞા હોવા છતાં ચોથી મોહનીયકર્મ નિવારણપૂજામાં પણ મોહનીયકર્મની દાન આપી શકતા નથી. આવા કુપણો સંસારમાં સન્માન પામી વિવિધ પ્રવૃતિઓના બંધ-ઉદય આદિના કારણો દર્શાવી નિવારણ શકતા નથી. આ વાત રજૂ કરતાં કવિ કહે છે; માટે પ્રભુ ભક્તિનો માર્ગ દર્શાવ્યો છે.
કરપી લક્ષ્મીવંતને રે, મિત્ર સજ્જન રહે દૂર, કવિ પાંચમી આયુ ...કર્મ નિવારણ પૂ જાને પ્રારંભે અલ્પધની ગુણ દાનથી રે, વંછે લોક પંડુર. આયુષ્યકર્મનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે;
ત્રીજી પૂજામાં કવિએ લાભાંતરાય કર્મની વાત રસિક રીતે ‘પંચમકર્મતણી કરું, પૂજા અષ્ટપ્રકાર;
વિવિધ દૃષ્ટાંતોના માધ્યમથી રજૂ કરી છે. રાજગૃહી નગરીમાં એક મોહરામ દરબારમાં, જીવિત કારાગાર.”
ભિક્ષ ક ભોગાંતરાય કર્મથી પીડાતો હતો, તે આવી સમૃદ્ધ કવિએ વિવિધ આયુષ્યના બંધના કારણો તથા તે-તે નગરીમાં ભિક્ષા માટે ફરતો હોવા છતાં, અંતરાયકર્મના ગાઢ આયુષ્યના નિવારણના ઉપાયો રસિક રીતે પૂજામાં આલેખ્યા છે. ઉદયને કારણે માંડ પેટ ભરીને ભોજન મેળવવા સમર્થ થતો હતો. દા. ત. માયા અને અવિવેકથી તિર્યંચ આયુષ્ય બંધાય; એની વાત લોકોની કૃપણવૃત્તિ પર ચીડાયેલો, પોતાના કર્મને ન જાણતો આલેખતાં કહે છે;
ક્રોધિત થઈ લોકો પર શીલા પાડવાનું વિચારે છે. પરંતુ, એ શીલા થઈ ધીરોલી સાધવી, શેઠ સુંદર હો વંદન મણિયાર કે, પાડવામાં પોતે જ મરણ પામી સાતમી નરકે જાય છે. શ્રીકૃષ્ણના એવિવેકે પરભવ લહે, ગોહજાતિ હો દેડક અવતાર કે. પુત્ર ઢંઢણ અણગાર પણ અંતરાયકર્મના ઉદયથી ભિક્ષા પામતા
એક સાધ્વીએ દીક્ષા બાદ માયાપૂર્વક કિંમતી રત્નને સાચવી નથી. ભોજન સમયે પશુઓ દ્વારા અંતરાય પામ્યા હતા. પરંતુ, રાખ્યું. અનેક તપશ્ચર્યા બાદ આયુષ્ય પૂર્ણ થયે એ સાધ્વીનો જીવ તેઓ જિનવાણીના જ્ઞાતા હોવાથી કર્મ ઉદયને સમભાવે સહન રત્નની બાજુમાં ગરોળીનો અવતાર પામ્યો. એ જ રીતે વંદન કરી કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનારા બન્યા. આમ, પરિસ્થિતિ એક જ મણિયારે અવિવેકથી વાવડી-સરોવર વગેરેમાં આસક્તિ રાખી, હોવા છતાં, મનુષ્યનો એ પરિસ્થિતિ પ્રત્યેનો દૃષ્ટિકોણ બદલાઈ માટે બીજા અવતારે દેડકાનો ભવ મળ્યો.
જતાં, પરિણામ કેટલું બદલાય છે, તેનું હૃદયસ્પર્શી ચિત્રણ આમ, વીર વિજયજીએ કર્મગ્રંથના કઠિન વિષયને પણ કથા- આલેખાયું છે. ઋષભદેવ પ્રભુને પણ દીક્ષા લીધા બાદ એક વર્ષ દૃષ્ટાંતો તેમજ રસભરી ઢાળની ધ્રુવપંક્તિઓ દ્વારા યથાશક્ય રસિક સુધી ભોજન ન મળ્યું, પ્રભુ એ સમતાભાવ ધારણ કર્યો. બનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે.
વર્ષાન્ત શ્રી શ્રે યાં સકુ માર દ્વારા ઈશુ રસનું ભોજન પ્રાપ્ત થયું. - છઠ્ઠી નામકર્મની પૂજામાં નામકર્મની અનેક શુભ-અશુભ આમ, લાભાંતરાય કર્મના ઉદય સમયે જિનવાણીને સમજેલા લોકો પ્રકૃતિઓ છે, આથી આ પૂજામાં કર્મગ્રંથમાં આલેખાયેલ પ્રકૃતિનું સમતા ધારણ કરે છે અને સર્વ કર્મોનો ક્ષય કરી મોક્ષાધિકારી આલેખન પ્રધાનરૂપે આલેખાય છે. એ જ રીતે સાતમી ગોત્રકર્મની બને છે. પૂજામાં શુભ-અશુભ ગોત્ર કયા કર્મોથી આત્મા પામે છે, તેનું કવિ ચોથી પૂજામાં ભોગાન્તરાય કર્મની વાત કરે છે. જે આલેખન કરવામાં આવ્યું છે.
વસ્તુ એક જ વાર વાપરી શકાય તે ભોજન, વિવિધ પીણાંઓ - આઠમી અંતરાયકર્મ નિવારણ પૂજા જૈનસંઘમાં સવિશેષ તેમજ વિલેપન આદિ ભોગ કહેવાય. જ્યારે એ વસ્તુઓ વારંવાર પ્રચલિત છે. આ પૂજામાં પંડિત વીરવિજયજીનું દાર્શનિક તત્ત્વ વાપરી શકાય, ત્યારે તેને ઉપભોગ કહેવાય. દાગીના, વસ્ત્રો આદિ તેમજ કવિત્વ પણ સવિશેષ ખીલ્યું છે.
પદાર્થો ઉપભોગમાં ગણાય છે. આ ભોગાંતરાય કર્મના દૃષ્ટાંત અંતરાયકર્મની પૂજાને પ્રારંભે કવિ શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય રૂપે શ્રીપાલ રાસમાં આવતી મયણાની બહેન સુરસુંદરીનું દષ્ટાંત
પ્રબુદ્ધ સંપદા
૧૪૬
