________________
કોણ ચડે? આત્મા કે કર્મ?
[ પૂ. રાજહંસ વિજયજી મ. સા.
આ સંસારમાં એક પ્રશ્ન અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે. અને આવા અનેકાંતવાદની શૈલીમાં આગળ વધીએ... આવનારા અનંતાનંત કાળ સુધી આ પ્રશ્ન ચાલતો જ રહેવાનો છે.. આ સિલસિલામાં એક નવો પ્રશ્ન છે-કોણ ચડે? આત્મા કે
અનંતકાળ વીતી ચૂક્યો છે અને અનંતકાળ હજુ વીતી કર્મ?... કોણ બળવાન? કોની તાકાત વધારે-આત્માની કે કર્મની? જવાનો...પણ આ પ્રશ્ન અનુત્તર જ રહ્યો છે...
અનંતજ્ઞાનનો માલિક છે આત્મા... આ પ્રશ્ન છે-“પહેલું કોણ? મરઘી કે ઈંડું?'
અક્ષય શક્તિનો સ્ત્રોત છે આ આત્મા... આ સંસારમાં સર્વપ્રથમ શું આવ્યું? પહેલાં મરધી આવી કે અક્ષય સુખનો ભંડાર છે આત્મા.. પહેલાં ઈંડું આવ્યું?
આત્મા લોકને અલોકમાં અને અલોકને લોકમાં ફેરવી જવાબમાં જો “મરઘી’ કહે તો પ્રશ્ન એ ઊઠે કે ઈંડા વિના મરઘી નાખવાની શક્તિ ધરાવે છે... આવી શી રીતે ? અને જો “ઈંડુ' જવાબ તરીકે રજૂ કરે તો પ્રશ્ન ઉઠે કે માત્ર લોકાકાશમાં જ નહિ, અનંત અલોકમાં પણ જોવાનું મરઘી વિના ઈંડું આવ્યું શી રીતે?
સામર્થ્ય ધરાવે છે આ આત્મા... સરવાળે “પહેલું કોણ? મરઘી કે ઈંડું ?' પ્રશ્ન અનુત્તર જ આવી અંશમાત્ર પણ અંત વિનાની અનંત શક્તિ ધરાવતો રહે છે.
આત્મા બળવાન જ હોય ને!!... આધ્યાત્મિક જગતનો પણ આવો જ એક પ્રશ્ન છે-આ સંસારમાં સામા પક્ષે કર્મની તાકાત પણ કાંઈ ઓછી ન આંકી શકાય... પહેલાં કોણ આવ્યું? આત્મા કે કર્મ?... પહેલાં આત્મા આવ્યો કે અનંતજ્ઞાનના માલિક આ આત્માને પણ કર્મસત્તા નીચે દબાયો પહેલાં કર્મ આવ્યું?..
હોવાને કારણે બારાખડી શીખવી પડે છે...દરેક ભવે નવેસરથી ભણવું જો એમ કહેવામાં આવે કે પહેલાં આત્મા આવ્યો તો પ્રશ્ન એ પડે છે... ઉઠે કે કર્મ વિના આત્મા આ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે જ શી રીતે ? અનંત શક્તિનો સ્રોત ગણાતો આ જીવ કર્મસત્તાની એડી નીચે
અને જો એમ કહે કે પહેલાં કર્મ આવ્યું તો પ્રશ્ન એ છે કે આત્મા કચડાયેલો હોવાથી માયકાંગળો બની ગયો છે..થોડુંક વજન વિના કર્મનું સર્જન થયું શી રીતે ?
ઊંચકતા તેની કમર લચકી જાય છે. જરાક વાગી જતાં ફેક્યર થઈ સરવાળે આ પ્રશ્ન પણ અનુત્તર જ ફર્યા કરે છે...
જાય છે... જગતમાં જે કંઈ પણ થાય છે, તે બધું જ ઈશ્વરકૃત છે. આવી અવ્યાબાધ સુખનો ભોક્તા ગણાતો આત્મા કર્મવશ દુઃખી એક માન્યતા જગતમાં જોર-શોરથી પ્રવર્તે છે... - દુઃખી થઈ જાય છે. પેટમાં દુઃખે છે... B.P., ડાયાબિટીસ જેવા રોગોથી
જગત ઈશ્વરસર્જિત હોય તો જ ઉપરોક્ત પ્રશ્ન ઊભો થાય ઘેરાઈ જાય છે... છે..કારણ કે જે નવસર્જન પામ્યું હોય, એની Birth date હોય આત્માના પ્રદેશ-પ્રદેશ પર કર્મસત્તાએ પોતાનો અડ્ડો જમાવ્યો અને જ્યાં Birth date હોય ત્યાં જ પ્રશ્ન થાય કે પહેલું કોણ ? છે...આત્માના એક-એક પ્રદેશ પર અનંતાનંત કર્મપ્રદેશોનો ખડકલો પહેલું કોણ જમ્મુ-પહેલું કોણ સર્જન પામ્યું? અને પછી ઊભી થઈ ગયો છે. થાય તેના આનુષંગિક પ્રશ્નોની બોછાર!!...
આત્માના એક એક પ્રદેશને અનંત-અનંત કર્મપ્રદેશોએ ઘેરી છેવટની પરિસ્થિતિ એ આવે કે એ પ્રશ્ન નિરુત્તર જ રહે !!... લીધો છે.
આ આખુંય જગત અનાદિ છે...આજે જે રીતે આ જગત શ્વસી આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશ સામે કર્મના અનંતાનંત પ્રદેશો ખડે રહ્યું છે, તે જ રીતે તે અનંતકાળ પૂર્વે પણ શ્વસી રહ્યું હતું અને પગે ઊભા છે. અનંતકાળ પછી પણ ધબકતું જ રહેશે... આ જગતની કોઈ આદિ આત્માના એક પ્રદેશ પર અનંતાનંત કર્મ પ્રદેશોની સત્તા નથી, અને ક્યારેય તેનો અંત નથી.. અનાદિ-અનંત છે આ જગત!! ધરાવનાર કર્મ બળવાન ગણાય જ ને!!
કોઈ વસ્તુની આદિ હોય તો Birth dateનો પ્રશ્ન અને “પહેલું હવે વિચારણા એ મુદ્દે આવે છે કે વધુ બળવાન કોણ ? આત્મા કોણ'નો પ્રશ્ન માથામાં વાગે...પણ જ્યારે આદિ જ ના હોય, કે કર્મ ? અનાદિરૂપેણ તે પ્રવાહિત જ હોય તો આવા વાહિયાત પ્રશ્નો ઊભા પહેલી નજરે જોતાં લાગે છે કે કર્મ વધુ બળવાન છે!! આત્માના થાય ક્યાંથી?
એક એક પ્રદેશ સામે કર્મના અનંતાનંત પ્રદેશો ચોકી પહેરો અનેકાંતવાદની આ જ વિશેષતા છે... ત્યાં સમસ્યા ક્યારેય ભરે છે !! નિરુત્તર ન રહે...સમસ્યાનું સમાધાન કરે તેનું નામ જ છે – સ્વાદુવાદ, પણ જરા ઊંડાણથી વિચારશો તો સમજાશે કે કર્મ નહીં, પણ અનેકાંતવાદ...
આત્મા જ બળવાન છે.. અને કાંતવાદ પાસે સમાધાન છે, જ્યારે એકાંતવાદ પાસે આત્માને એક પ્રદેશને બંધક બનાવવા કર્મના અનંતાનંત સમસ્યા છે... જ્યાં માત્ર એકાંતે સમસ્યા છે તે એકાંતવાદ.. પ્રદેશોને કામે લાગવું પડે છે...કર્મના અનંતાનંત પ્રદેશો ભેગા થાય
અને જ્યાં સમસ્યા સાથે સમાધાન પણ છે તેનું નામ છે- ત્યારે આત્માના એક પ્રદેશને વશીભૂત કરી શકે ! અનેકાંતવાદ....
તાત્યા ટોપે, મંગલ પાંડે જેવા એક ક્રાંતિકારીને પકડવા માટે પ્રબુદ્ધ સંપદા
૧૬૮
