________________
શકે નહિ. જો તેમાં પરિવર્તન થાય તો સંસારમાં પ્રલય જ થઈ ફાલી શકશે નહિ. જાય. દુનિયાની સમગ્ર વ્યવસ્થા ખોરવાઈ જાય. આથી જ નિયતિ ૨. એક જીવાત્મા જ્યારે સંસાર છોડી સિદ્ધગતિ પ્રાપ્ત કરે મહાન છે. તેની પાસે બીજા બધા સિદ્ધાંત તુચ્છ છે. કોઈપણ વ્યક્તિ છે તેની પાછળ પણ આ પાંચે બાબતો ઘણી મહત્ત્વની રહેલી છે. પ્રકૃતિના નિયમો વિરુદ્ધ જઈ શકે નહિ.
| સર્વપ્રથમ સંસારી જીવને લઈએ તો કર્મ દ્વારા જ તે સંસારમાં ભગવાન મહાવીર પ્રરૂપિત અનેકાંતવાદની સાર્થકતા તથા સિદ્ધિ: ભટકી રહ્યો છે. કર્મને જીવથી અલગ પાડવા માટે કઠિન પુરુષાર્થ
ભગવાન મહાવીરે આ એકાંતવાદોની સંઘર્ષ સમસ્યાને જરૂરી બને છે. આમ છતાં જે ભવી હોય તે જ મોક્ષની સાધના કરી ઊંડાણથી સમજી-વિચારી તેના સમાધાનરૂપે અનેકાંતવાદ મૂક્યો. શકે છે; કારણ તે જ તેનો સ્વભાવ છે માટે કરી શકે છે. જે જીવનો આ વાદ મુજબ આગળ બતાવેલી પાંચેય વિચારધારા પોતપોતાની મોક્ષ થવાનો છે તે કેવળીએ કેવળજ્ઞાનમાં જોયેલું છે. આમ તે રીતે બરાબર છે. પરંતુ કોઈપણ કાર્યની પાછળ એક જ વાદ કામ તેની નિયતિ છે જ અને મોક્ષ પણ. જ્યારે એનો સમય પાકશે કરે છે તે વાત વાસ્તવિકતા નથી. કદાચ એક વાદની મુખ્યતા હોઈ ત્યારે જ થશે આથી કાળ એ રીતે મહત્ત્વનો છે. શકે અર્થાત્ એક વાદનો હિસ્સો ૮૦ ડ હોય તો બીજા ચાર ૨૦૦ ઉપસંહાર : માં આવી જતા હોય, પણ એક જ વાર મુખ્ય હોય તેવું બની શકે ઉપરના બંને દૃષ્ટાંતો દ્વારા એ સાબિત થાય છે કે કોઈપણ નહિ. સંસારમાં થતાં દરેક કાર્યની પાછળ પાંચે પાંચ સમવાય કાર્યની પાછળ ઘણી બધી બાબતો રહેલી છે. આથી કોઈ એક જ રહેલા છે. કોઈ એકથી જ સમગ્ર કાર્ય સિદ્ધ થાય તેવું બની ન શકે. બાબતને કોઈ એક કાર્ય માટે જવાબદાર ગણી શકાય નહિ. આથી જે વિચક્ષણ અને બુદ્ધિમાન મનુષ્યો છે તે કોઈ એક જ વાદનો અનેકાંતવાદ આ જ બાબતનું સમર્થન કરે છે. સમન્વય દ્વારા સંઘર્ષને દુરાગ્રહ છોડીને બધાને સાથે રાખી કાર્ય કરે છે. બધાના સમન્વય ટાળી, વૈમનસ્યને વિદારી સાયુજ્ય સાધવું એ વાત જ મહત્ત્વની વગર સફળતા સંભવી જ ન શકે. ભગવાન મહાવીરની આ વાતને છે. અનેકાંતવાદ દ્વારા એ શક્ય બને છે તેથી જ તે શ્રેષ્ઠ છે, દૃષ્ટાંત દ્વારા સમજીએ...
શિરમોર છે. આજે એકાંતવાદને કારણે ચારે બાજુ સંઘર્ષ૧. જ્યારે માળી દ્વારા કોઈ બીજને કે ગોટલાને વાવવામાં જડતા-સમસ્યાઓ-વેર-ઝેર અને જિદ જોવા મળે છે. જેને કારણે આવે છે તો તેમાંથી અંકુર ફૂટે છે તે તેનો સ્વભાવ છે. પરંતુ અને ક સમસ્યાઓ સર્જાય છે. આ સમસ્યાઓનું સમાધાન બીજ વાવ્યા પછી તેને ખાતર-પાણી-વાડથી રક્ષણ કરવું વગેરે એટલે મહાવીરદેવનો અને કાંતવાદ-સમન્વયવાદસ્યાવાદ. ઉદ્યમ કરવો જરૂરી છે. તેનો કાળ પાકશે પછી જ તેમાંથી અંકુર તેનાથી માત્ર કોઈ એક માનવીનું નહિ, ચોક્કસ સમાજનું નહિ ફૂટશે, શાખા નીકળશે, પાંદડા, ફળ-ફૂલ વગેરે આવશે. આ બધું પરંતુ સમગ્ર વિશ્વનું અને સમગ્ર જીવસૃષ્ટિનું કલ્યાણ થઈ શકશે. કર્યા પછી જો તેની નિયતિ હશે તો જ તે બીજ ફૂલી-ફાલી વૃક્ષ આ વાતને આજે નહિ તો કાલે સમગ્ર દુનિયાએ સ્વીકારવી જ બનશે. જો તેનું આયુષ્ય કર્મ બળવાન નહિ હોય તો તે વૃક્ષ ફૂલી- પડશે.
Referring to the incident of 9.11, John • આધુનિક ન્યાયતંત્ર, લોકશાહી, વાણી સ્વાતંત્ર્યતા અને ધર્મ નિરપેક્ષતા Koller believe that violence in society ex- સર્વથા અનેકાંતવાદના સિદ્ધાંતને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ists mainly due to faulty epistemology and metaphysics and ethics faulty. Failure to
• અનેકાંતવાદમાં કોઈ “વિચારોની લડાઈ“ નથી, કારણ કે વિચારોની respect other people's lives and voices,
લડાઈને બૌદ્ધિક હિંસાના સ્વરૂપ તરીકે ગણવામાં આવે છે, જે ભૌતિક stubborn and refuses to acknowledge the
હિંસા અને યુદ્ધમાં તદ્દન તાર્કિક રીતે પરિણમે છે. આજની દુનિયામાં, legitimate claims of false knowledge and
વૈવાહિકની મર્યાદાઓ, “ક્યાં તો અમારી સાથે અથવા અમારી વિરુદ્ધ' different perspectives, leads to a violent દલીલના સ્વરૂપ એ હકીકત દ્વારા વધુ સ્પષ્ટ છે કે, દલીલ રાજકીય, ધાર્મિક and destructive behavior. Koller suggests અને સામાજિક તકરાર તરફ દોરી જાય છે. જૈન ધર્મના બીજા સૌથી જૂના that promises to play a larger role સિદ્ધાંતો અને વિચારધારાની પ્રશંસા કરે છે અને બીજાઓના સિદ્ધાંતને anekanta world peace. According to the ખોટી પાડે છે તે સત્યને વિકૃત કરે છે અને જન્મ અને મૃત્યુના ચક્રમાં caller, as anekanta suit is designed to બંધિયાર રહેશે. avoid errors in one hand, accept to reconcile conflicting viewpoints, and the truth
અધ્યાત્મના માર્ગે આગળ વધવા માટે ચાર વસ્તુ જરૂરી છેઃ અહંકાર-નાશ, and the relativity bahuprapti, Jain philoso
(પ્રભુમાં) આસ્થા, આરાધના અને અડગતા. પછી અહંપણું આવ્યા વિના phy is uniquely positioned to support dia
ન રહે. logue and negotiations in a variety of na- વીજળી પણ પડે છે અને વરસાદ પણ!! પણ પડવા પડવામાં ફેર છે. એક tions and peoples.
બાળે છે, જ્યારે બીજો ઠારે છે. એમ નયન નમનમાં ય ફેર છે. “નમો’ - John Kollert ભાવનું નમન તારે છે, જ્યારે સ્વાર્થ ભાવનું નમન મારે છે.
પ્રબુદ્ધ સંપદા
૩૦૨
