Prabuddha Sampada Agam Grantho Karmvad ane Anekantvadno Sanchay

Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 285

“તસ્થાનેકાન્તવાદસ્ય સિંગે ચાક હ્રાને તદુક્તાર્થે બિના ભાવે સોયાત્રા ન પ્રવર્તતે ।।
બનાયા. ઇસકે ફલસ્વરૂપ ઉન્હોંને સામ્પ્રદાયિકતા ઔર ધર્માન્યતા કે દુર્ગુણોં કી દૂર કર દિયા, જિસકે કારણ માનવ-ઇતિહાસ ભયંકર
અર્થ-ઉસ અનેકાન્તવાદ કા ચિહ્ન ‘સ્માત્” શબ્દ હૈ. ઉસે કહેન્દ્ર ઔર રક્તપાત કે દ્વારા કલંકિત હુઆ. અનેકાન્તવાદ અથવા
બિના લોક-યાત્રા ભી નહીં ચલ સતી છે.
સ્યાદ્વાદ વિશ્વ કે દર્શનોં મેં અદ્વિતીય છે..... સ્યાદ્વાદ સહિષ્ણુતા ઔર ક્ષમા કા પ્રતીક હે; કારણ વહ યહ માનતા હૈ કિ દૂસરે વ્યક્તિ કો ભી કુછ કહેના હૈ. સમ્યગ્દર્શન ઔર સ્યાદ્વાદ કે સિદ્ધાંત ઔદ્યોગિક પદ્ધતિ દ્વારા પ્રસ્તુતિ કી ગઈ જટિલ સમસ્યાઓં કો સુલઝાને મેં અત્યધિક કાર્યકારી હોંગે.’૯
જેણ વિણા લોગસ્સ વિ વચારો સળહા શું જિહતા તસ્સ ભુવીગુણો શર્મા અર્જુગંતવાયફ્સ।।પ અર્થ-જિસકે બિના લોકવ્યવહાર ભી બિલકુલ નહીં ચલ સકતા, ઉસ તીન લોક કે અદ્વિતીય ગુરુ અનેકાન્તવાદ કો મૈં નમસ્કાર કરતા
સર્વ વિવાદોં કા વિનાશક (સમાધાન) હૈ અનેકાન્તવાદ
પરમારમસ્યજીવ નિષિદ્ધાત્યન્યસિન્ધુરવિધાનમ્ । સકલનયવિલસિતાનાં વિરોધમથને નમામ્યનેકાન્ત દ અર્થ-જો સંપૂર્ણ પ૨માગમ કા પ્રાણ હૈ ઔ૨ જિસમેં સભી નય ઇસ પ્રકાર વિશ્વાસ કરતે હૈં કિ જન્માન્ધ વ્યક્તિયોં કે હસ્તિ-દર્શન સંબંધી વિવાદ કી ભાંતિ સર્વે વિવાદ સહજ હી સમાપ્ત હો જાતે હૈં. ઉસ અનેકાન્તવાદ કો મૈ નમસ્કાર કરતા હૂં. વિભિન્ન દ્રષ્ટિકોર્ટો કે સમન્વય કી અદ્દભુત કલા સિખાકર શાન્તિ સ્થાપિત કરતા હૈ અનેકાન્તવાદ
و,
‘સ્યાદવાદ વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણોં કા સમન્વય હમારે સામને ઉપસ્થિત કરતા હૈ. વહ અપને-અપને દૃષ્ટિકોણ કે અનુસાર વસ્તુ કે સ્વરૂપ કો માનકર પરસ્પર મેં વિવાદ કરને વાલે લોગોં મેં સમઝતા કરાને મેં સમર્થ છે. આજ સંસાર મેં સર્વત્ર ત્રાહિ-ત્રાહિ કી પુકાર સુનાઈ પડતી હૈ. અશાંતિ સે ત્રસ્ત માનવ શાંતિ કી અભિલાષા કરતે હૈં, લેકિન ઉનકો પૂર્ણ શાંતિ નહીં મિલતી. શાંતિ કા યથાર્થ
ઉપાય હૈ–વિભિન્ન દ્રષ્ટિકોણોં કા સમન્વય યા એકીકરણ. કિસી ભી વસ્તુ કો યદિ પૂર્ણ રુપ સે સમઝના હૈ તો ઇસકે લિએ વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણોં સે ઉસકા નિરીક્ષણ કરના આવશ્યક છે ક્યોંકિ ઐસા કિએ બિના; વસ્તુ કા પૂર્ણ રૂપ સમઝ મેં નહીં આ સકતા. કિસી ભી બાત પર વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણોં સે વિચા૨ કરને કા નામ હી સ્યાદ્વાદ હૈ ઔર એક દૃષ્ટિકોણ સે કિસી વિષય ૫૨ વિચાર કરના એકાન્તવાદ હૈ. એકાન્તવાદી અપને દૃષ્ટિકોણ સે સ્થિર કિએ હુએ સત્ય કો પૂર્ણ સત્ય માનકર અન્ય લોગોં કે દૃષ્ટિકોણ કો મિથ્યા બતલાતે હૈં. મતભેદોં તથા સંઘર્ષોં કા કારણ યહી એકાન્ત દૃષ્ટિ હૈ. જૈનદર્શન કા સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાન્ત ભિન્ન-ભિન્ન મતભેદોં કો દૂર કરને મેં સર્વથા સમર્થ છે, - પ્રો. ઉદયચન્દ્ર જૈન, વારાણાસી વિરોધી સે પ્યાર કરને કી અદ્ભુત કલા સિખાતા છે અનેકાન્તવાદ‘જિસ પ્રકાર મેં સ્યાદવાદ કો જાનતા હૂં ઉસી પ્રકાર ઉસકો માનતા ભી છું. મુઝે યહ અનેકાન્ત બડા પ્રિય છે....પહલે મેં માનતા થા કિ મેરે વિરોધી અજ્ઞાન મેં હ. આજ મેં. વિર્દાધિઓં સે પ્યાર કરતા હૂં. ક્યોંકિ અબ મૈં વિરોધિયોં કી દૃષ્ટિ સે અપને કો દેખ સકતા હૂઁઢોંગી. મેરા અનેકાન્તવાદ સત્ય ઔર અહિંસા ઇન્હીં યુગલ સિદ્ધાન્તોં કા પરિણામ કે
-મહાત્મા ગાંધી સામ્પ્રદાયિકતા, ધર્માન્યતા, અસહિષ્ણુતા આદિ અનેક સમસ્યાઓં કા સમાધાન કે અનેકાન્તવાદ
‘જૈનાચાર્યોં કી પહ વૃત્તિ અભિનદનીય હૈ કિ ઉન્હોંને ઈશ્વરીય આલોક કે નામ ૫૨ અપને ઉપદેશોં મેં હી સત્ય કા એકાધિકાર નહીં પ્રબુદ્ધ સંપ્રદા
-ડૉ. એસ. વી. નિયોગી, ભૂતપૂર્વ ચીફ જસ્ટિસ તથા કુલપતિ, નાગપુર વિશ્વવિદ્યાલય લોકદષ્ટિ સે ભી બડા ઉપોગી છે અનેકાન્તવાદ
૨૭૨
'જૈનોં કે અનેકાન્ત કો કુછ આસ્તિક દર્શનોં મેં છલ કી સંજ્ઞા દી ગઈ હૈ; કિન્તુ યહ ઠીક નહી હૈ.... અનેકાન્તવાદ સંશય કા હેતુ ભી નહીં હૈ, ક્યોંકિ સપ્તભંગી નથ મેં સમઝાયા ગયા હૈ કિ પ્રત્યેક પદાર્થ મેં સ્વ-સ્વરુપ ઓર પર સ્વરુપ કે વિશેષાંકી ઉપલબ્ધિ હોતી હું. ઇસ દૃષ્ટિ સે અનેકાન્તવાદ મેં સંશય કી કોઈ ગુંજાઈશ નહીં હૈ. ઇસકે અતિરિક્ત વહ તો લોકદૃષ્ટિ સે જિતના ઉપયોગી કે વિચાર કી દૃષ્ટિ સે ભી ના હી ઉપયોગી કે ૧૦
-ડૉ. વાચસ્પતિ ગેરીલા નૈતિક ઉત્કર્ષ ઔર વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ ભી અત્યન્ત આવશ્યક છે અનેકાન્તવાદ
‘પાણિનિ સૂત્ર ‘અસ્તિ નાસ્તિ દિષ્ટ મતિઃ' (પા. ૪/૪/૩૦) કે અનુસા૨ જૈનદર્શન આસ્તિક દર્શન મેં હી પરિગણિત હોતા હૈ. જૈનદર્શન કા અનેકાન્ત તો ઉસકા આધાર-સ્તમ્ભ હૈ હી, પરંતુ
પરમાર્થતઃ પ્રત્યેક દાર્શનિક વિચારધારા કે લિએ ભી ઇસકો આવશ્યક માનના ચાહિએ ક્યોંકિ સ્વભાવતઃ પ્રત્યેક તત્ત્વ મેં અનેકરુપતા હોની ની ચાહિએ. નૈતિક ઉત્કર્ષ કે સાથ વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ ભી અનેકાન્ત દર્શન જૈનદર્શન કી મહાન દેન હૈ.' ૧૧
-
ડૉ. મંગલ દેવ શાસ્ત્રી
સ્યાદ્વાદ સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હૈ
'જૈનદર્શન કે સિદ્ધાન્ત પ્રાચીન તત્ત્વજ્ઞાન તથા ધાર્મિક પદ્ધતિ કે અભ્યારિયોં કે લિએ બહુત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ઇસકે સ્પાાદ નામક સિદ્ધાન્ત સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હૈ.’૧૨ -જર્મન વિદ્વાન વર્મન જેકોબી અનેકાન્તવાદ કો જિતના શીઘ્ર અપનાયા જાએગા ઉતની હી શીઘ્ર વિશ્વ મૈં શાન્તિ સ્થાપિત હોગી
ઇસમેં કોઈ સન્દેહ નહી કે અનેકાન્ત કા અનુસંધાન ભારત કી અહિંસા-સાધના કા ચરમ ઉત્કર્ષ હૈ ઔર સારા સંસાર ઇર્સ જિતની હી શીઘ્ર અપનાએગા, વિશ્વ મેં શાન્તિ ભી ઉત્તની હી શીઘ્ર સ્થાપિત
-૨ામધારી સિંહ દિનકર
અનેકાન્ત દષ્ટિ હી પૂર્ણ એવું પથાર્થ દષ્ટિ છે
સબ ધર્મો મેં એક પરમતત્ત્વ કા હી ગુણગાન હૈ, ઔર સબ દર્શનોં ને ભિન્ન-ભિન્ન શૈલી સે ઉસ પરમતત્ત્વ કા વિવેચન કિયા હૈ, પરન્તુ સ્વાહાદ શૈલી સંપૂર્ણ એવું યથાર્થ હૈ ૧૪
-શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર 'ઇસી પ્રકાર કે વિચાર મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટીન ને