________________
ભયભીત કર્યો હતો. એક સ્ત્રી પાણીથી ડરે. હિપ્નોટિસ્ટે ઊંડા (Telepathy) કરવાની શક્તિ સાંભળવા મળી કે તરત જ વશીકરણ દ્વારા તેની
બેતાલીસ વર્ષના આ પ્રાધ્યાપક એ વ્યક્તિની રૂબરૂ મુલાકાત લેવા પૂર્વની સ્મૃતિ જાગૃત કરી. પૂર્વે તે પુરુષગુલામ રોમ દેશમાં ઊપડી જ ગયા હોય. હતી. અપરાધને કારણે સાંકળ બાંધી તેને ઊંડા પાણીમાં કેટલાક તો એવા પણ કિસ્સા તેમણે સાંભળ્યા હતા કે જે ઉતારવામાં આવતાં ગૂંગળામણથી મૃત્યુ થયેલું. આ સંસ્કારનું સાંભળવા માત્રથી માની જ ન શકાય, પરંતુ જ્યારે તેમણે સંક્રમણ થયેલું.
જાતતપાસ કરી ત્યારે તેઓ વિમાસણમાં મુકાઈ ગયા હતા કેમકે આ ઉપરથી ફલિત થાય છે કે જૈનદર્શન માટે ભૂતપૂર્વ જન્મ એવી જાતિસ્મૃતિ જેમને થઈ હતી તેમણે ભૂતપૂર્વ જીવનના વગેરેની સ્મૃતિની વાત જરાય આશ્ચર્યજનક નથી.
પ્રસંગોને બહુ ચોકસાઈથી રજૂ કર્યા હતા. પરંતુ આધુનિક વૈજ્ઞાનિક માનસ આ વાતોને સાંભળતાં જ વિદ્યાભૂષણ શ્રી રશ્મિ પોતે આ વિષયમાં શું કહે છે તે ચમકી ઊઠે છે. “અસંભવ' કહી દેવા ઉતાવળું થઈ જાય છે, કેમકે જોઈએ. તેઓ કહે છે કે, “મૃત્યુ આપણું શરણ શોધે છે. તમે વિજ્ઞાન એ ઘણું કરીને જડનું વિજ્ઞાન છે. એણે જડ પરમાણુ વગેરેના કદાચ આ વાતને સાવ નકારી દઈને કહેશો કે એવું તે શી રીતે સંબંધમાં કેટલુંક સંશોધન કરીને એ વિષયમાં જ કેટલીક કહેવાતી બને ? મૃત્યુ ક્યાં આપણું શરણ શોધે છે? પણ હું વિનમ્રપણે પ્રગતિ સાધી છે. વિજ્ઞાન એ તત્ત્વજ્ઞાન નથી, વિજ્ઞાન તો માત્ર કહીશ કે તમે અહીં જરાક ભૂલ્યા છો કેમકે ખરી રીતે મૃત્યુ જ જડનું એક વિષયનું-વિસ્મૃત કહી શકાય તેવું જ્ઞાન છે. તત્ત્વજ્ઞાનના તમારી પાસે આશ્રય માગે છે. અસંખ્ય વર્ષોથી સતત પ્રયત્નશીલ જડ અને ચેતન તત્ત્વના તમામ પાસાંઓને સાંભળતાં જ આજનો રહેવા છતાં એ તમનેતમારા આત્માને જાણી શક્યું નથી. સમયના વૈજ્ઞાનિક મૂંઝાઈ જાય તે તદ્દન સહજ છે.
આટલા લાંબા ગાળામાં પણ એ એક આત્માનો નાશ કરવામાં આવી મૂંઝવણમાંથી જ કેમ જાણે; આજના વૈજ્ઞાનિકોએ આ સફળ થઈ શક્યું નથી. તો પરાજય કોનો ? તમારો કે મૃત્યુનો? વિષયમાં પણ સંશોધન-કાર્ય આરંભ્ય છે.
પહેલાં પાશ્ચાત્ય જગત માનતું હતું કે મૃત્યુની સાથે જ જીવનનો આ વિષયમાં પદ્ધતિસરનું સંશોધન કરવા માટે ભારત અંત આવી જાય છે-જીવન ઉપર મૃત્યુનો વિજય થાય છે–પણ સરકારે પણ આ પ્રયત્નો આદર્યા છે. એવા પ્રયત્નોના એક ફળરૂપે હવે એ કહેવા લાગ્યું છે કે, “જીવન અપરાજેય છે. મૃત્યુ પછી પણ જયપુરમાં આવે લી રાજસ્થાન યુનિવર્સિટીમાં પેરા-સાયકો લો જીવન હયાત રહે છે. તે ક્યારેય મરતું નથી.” જી વિભાગ ખોલવામાં આવ્યો છે. તે વિભાગમાં પુનર્જન્મની ખ્રિસ્તી લોકોને માન્ય બાઈબલમાં પુનર્જન્મની વાતોને માહિતીનું સંશોધન કરવા માટે ડૉ. એચ. એન. બેનરજીએ નકારી નાખવામાં આવી છે. આમ છતાં અદ્યતન ખ્રિસ્તી જગતના રોકવામાં આવ્યા છે. ઘણાં વર્ષોથી ડૉ. બેનરજી પુનર્જન્મની વિખ્યાત ધર્મપ્રચારક, નોર્મન વિન્સેન્ટ પીલનું કહેવું છે કે, પચાસ માન્યતાની સત્યતા અંગે ભારે જહેમત ઉઠાવી રહયા છે. વર્ષ દરમિયાન જીવન-મરણની સમસ્યાઓને ઉકેલવાનો પ્રયત્ન
તેમણે આજ સુધીમાં પુનર્જન્મની સ્મૃતિ થઈ હોય તેવી કરતાં મને જે અનુભવો થયા છે તેના આધારે હું કહી શકું છું કે, લગભગ ૫૦૦ વ્યક્તિઓ તપાસી છે. જ્યાં ક્યાંય પણ કોઈને “મૃત્યુ એ જીવનની સમાપ્તિ નથી પરંતુ વધુ મોટા વિસ્તારની ઉપલબ્ધિ પુનર્જન્મની સ્મૃતિ થયાની વાત તેમને જાણવા મળી જાય કે તરત છે; મૃત્યુ તો માત્ર બે જીવન વચ્ચેની સીમારેખા જ છે.' જ તેઓ ત્યાં દોડી જાય છે. વિશ્વના ખૂણેખૂણામાં ફરીવળીને આ જાણીતા માનસશાસ્ત્રી ડૉ. કેનેથ વોકર કહે છે કે, “પ્રાણી માન્યતાનું સત્ય પામવા તેઓ સાબદા બન્યા છે.
ફરી ફરી જન્મે છે. પુનર્જન્મનો અસ્વીકાર નહીં કરી શકાય, પણ જો કે હજુ સુધી ડૉ. બેનરજીને કશોયે અંતિમ ઉત્તર પ્રાપ્ત મૃત્યુ અને પુનર્જન્મ વચ્ચે જે તૂટેલી કડી છે તેનું રહસ્ય જ્યાં સુધી થયો નથી. છેલ્લાં બાર-બાર વર્ષની સાધના પછી પણ તેઓ હજી વૈજ્ઞાનિકો નહીં પામી શકે ત્યાં સુધી પુનર્જન્મના બધા પાસા સ્પષ્ટ આ પ્રશ્ન અંગે મથામણ જ અનુભવી રહ્યા છે, પરંતુ તેમ છતાં નહીં થાય.” તેઓએ એવો નિર્ણય તો નથી લીધો કે હવે, “માનવી એ કેવળ માનસશાસ્ત્રી ગણાતા ફોઈડ કહે છે કે, 'જન્મ સમયની વ્યથા જડયંત્ર છે કે પછી આધ્યાત્મિક શક્તિઓ ધરાવતો ઉચ્ચ આત્મા અને મંત્રણા એટલી બધી તીવ્ર હોય છે કે એને કારણે માનસપટ છે?' એવા જુગજૂના વિવાદ અંગેનું સત્યાન્વેષિત્વ ત્યાગી જ દેવું! હંમેશને માટે શૂન્ય થઈ જાય છે. જન્મવેળાની આ વેદના ના, હજી તેમનું મંથન અને મથામણ બેય ચાલુ જ છે. તેમની માનસશાસ્ત્રીય વિશ્લેષણમાં ઘણીવાર ઉપર આવે છે. આ જ રીતે સામે ઘણાં તોફાનો પણ ઊભાં થાય છે, પરંતુ હજુ સુધી તેઓ યુવાવસ્થામાંથી પ્રૌઢાવસ્થામાં થતો પ્રવેશ પણ અતિ કપરો હોય જાણે કે એક કર્મયોગીની અદાથી કામ કરી જ રહ્યા છે. છે. કેટલાક એવા આઘાત-પ્રત્યાઘાતો આવે છે, જેના કારણે
રાજસ્થાનના આ મનોવૈજ્ઞાનિક સમક્ષ જે સમસ્યા આવી પહેલાની ઘણી વાતો સ્મૃતિમાંથી સરી પડે છે.' ઊભી છે તે એ છે કે કોઈ ઉચ્ચકક્ષાના સ્મૃતિકોષોની કાર્યવાહીની “જનશક્તિ' દે નિકમાં પ્રગટ થયેલો શેઠ કુષ્ણગોપાલના કે મસ્તિષ્કની કોઈ અચેતન પ્રક્રિયાની વૈજ્ઞાનિક સમજૂતી શી રીતે પુનર્જન્મનો કિસ્સો રસપ્રદ છે. આપવી? અને આ સમજૂતી પૂર્વાનુમાનોની ઉપેક્ષા કર્યા વગર બરેલીના કાયસ્થ સજ્જન શ્રી બદામીલાલ સક્સેનાને ત્યાં કેમ રજૂ કરવી?
સુનીલ નામનો ચાર વર્ષનો એમને પુત્ર હતો. ચાર વર્ષે પણ જેમનામાં પરોક્ષ દર્શન કરવાની શક્તિની કે વિચારસંક્રમણ બોલતાં ન શીખ્યો એટલે માતા-પિતા તેને બહેરો અને મૂંગો
૧૬૧
જૈન ધર્મનો કર્મવાદ અને પુનર્જન્મ
