Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pAli - hindI zabdakoza (prathama bhAga, dvitIya khaNDa) (A - Ihita) buddha mahAparinirvANAbda 2552 nava nAlandA mahAvihArassa nava nAlandA mahAvihAra mAnita vizvavidyAlaya nAlandA (bihAra) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 2009 I.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAli-hindI zabdakoza For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org buddhamahAparinirvANAbda 2552 pAli - hindI zabdakoza [prathama bhAga, dvitIya khaNDa ] [A - Ihita] pradhAna sampAdaka DaoN. ravIndra paMtha sampAdaka- maNDala DaoN. umA zaMkara vyAsa DaoN. maulicanda prasAda nava nAlandA mahAvihArassa nava nAlandA mahAvihAra mAnita vizvavidyAlaya nAlandA (bihAra) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 2009 I.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Ai.esa.bI.ena. 81-88242-16-0 mUlya: 800.00 rupaye (c) 2009, nava nAlandA mahAvihAra mAnita vizvavidyAlaya nAlandA (bihAra), bhArata isa pustaka kA koI bhI aMza prakAzaka kI pUrvAnumati ke binA kisI bhI rUpa meM prastuta nahIM kiyA jA sakatA hai. 978-81-88242-16-1 : www.kobatirth.org prakAzaka nidezaka, nava nAlandA mahAvihAra mAnita vizvavidyAlaya, nAlandA 803111, bihAra ( bhArata ) (saMskRti vibhAga, bhArata sarakAra ke adhIna eka svAyattazAsI saMsthAna) phona phaiksa 06112-281672 06112-281505 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mudraka pairAgona iMTaraprAijija, naI dillI 110002, phona 011-23280295 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pali-Hindi Dictionary [ Vol. 1, Part II ] [a - ihita ] Chief Editor Ravindra Panth Board of Editors Dr. Uma Shankar Vyas Dr. Maulichand Prasad KO 2002 navanAlandA mahAvihArassa Nava Nalanda Mahavihara Deemed University Nalanda (Bihar) 2552 Mahaparinirvana year of the Buddha 2009 For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Price: Rs. 800.00 (c) 2009, Nava Nalanda Mahavihara, Deemed University, Nalanda (Bihar), India No part of this dictionary be reproduced without the prior permission of the publisher. ISBN 81-88242-16-0 978-81-88242-16-1 Published by The Director, Nava Nalanda Mahavihara, Deemed University, Nalanda 803111, Bihar, India An autonomous institute under the Ministry of Culture, Government of India Phone : 06112-281672 Fax : 06112-281505 Printed by Paragon Enterprises, New Dehi 110002, Phone 011-23280295 For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA saMsthApaka nidezaka sva. bhikkhu jagadIza kAzyapa kI smRti meM unake janma zatAbdI samAroha ke avasara para sAdara samarpita For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Dedicated to Most Ven. Late Bhikkhu Jagdish Kashyap the founder Director of Nava Nalanda Mahavihara, Nalanada on the Occasion of his Birth Centenary Celebration For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R.L. BHATIA Governor, Bihar RAJ BHAVAN PATNA-800 022 Date: February 12, 2009 satyameva jayate MESSAGE I am extremely delighted to know that the second part of the first volume of Pali-Hindi Dictionary is going to be published by Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda. I hope, this dictionary will be very useful for the students, researchers and teachers of Pali, Buddhist studies and others. I wish success of the publication of Dictionary and believe that it will further enrich the lexicon of our national language Hindi. (R.L. Bhatia) For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa prastAvanA pAli-hindI zabdakoza ke prathama bhAga, prathama khaNDa kA aupacArika rUpa se vimocana bhArata ke tatkAlIna rASTrapati mahAmahima DA. e. pI. je. abdula kalAma dvArA kuzInagara meM 2 maI, 2007 ko bhagavAn buddha ke 2550veM mahAparinirvANa mahotsava ke samApana samAroha ke avasara para kiyA gayA thA tathA ise vidvAnoM evaM janasAmAnya ke sammukha prastuta kiyA jA cukA hai| hameM vizvAsa hai ki hindI bhASA meM pAli-zabdakoza ke saMkalana ke prathama gambhIra prayAsa ke rUpa meM sudhIjanoM tathA jJAna-pipAsu sAmAnya janoM ne ise apanI svIkRti avazya pradAna kI hogii| aba prathama bhAga kA janoM tathA buddhavacanAmRta ke pAna meM abhirata janasAmAnya ke samakSa prastuta karate hae hameM apAra harSa ho rahA hai| prastuta zabdakoza pAli-zabdoM tathA unake arthoM kI sudIrgha zrRMkhalAmAtra nahIM hai jaisA ki saMbhavataH isa ke sAdhAraNa zIrSaka se dhvanita hotA hai| vastutaH kisI bhI bhAratIya bhASA meM pAli-zabdakoza-saMracanA ke vartamAna kAla taka ke itihAsa meM pahalI bAra isake sAhitya meM kisI zabdavizeSa ke vAstavika prayoga ke AdhAra para usa zabda ke artha kA nirdhAraNa karane kA prayAsa isa zabdakoza meM kiyA gayA hai| isakI aTThakathAoM evaM TIkAoM ke nirvacanoM ke Aloka meM adhikatara zabdoM kI vyutpatti tathA una ke ekAdhika arthoM kA nirvacana karate hue usa zabda ke prayoga ke sandarbha-sthaloM ke aMkana ke sAtha-sAtha mUla pAli-srotoM se aneka uddharaNa dene ke prayAsa bhI kie gae isa zabdakoza meM die gae pAli-uddharaNa mukhya rUpa se myA-mAM ke chaTThasaMgAyana saMskaraNa para AdhArita vipazyanA vizodhana vinyAsa, igatapurI (mahArASTra) dvArA prakAzita pAli-vAGmaya ke saMskaraNoM se yathAvat lie gae haiN| ataH hama vipazyanA vizodhana vinyAsa, igatapurI ke prati hArdika katajJatAbhAva vyakta karate haiN| jina yazasvI aTThakathAkAroM evaM TIkAkAroM ke nirvacanoM ke AdhAra para isa zabdakoza meM zabdoM kA arthavinizcaya kiyA jA sakA hai, unake prati hama hArdika zraddhAbhAva prakaTa karate haiN| Adhunika zabdakozoM ke sudhI sampAdakoM tathA marammaraTTha-buddhasAsana samiti dvArA prakAzita "tipiTaka pAli-myAmAbhidhAna" nAmaka zabdakoza ke sampAdaka bhadanta u. paJissarAbhivaMsa ke prati hama AbhAra vyakta karate haiN| sva. bhadanta jagadIza kAzyapa evaM pUjya satyanArAyaNa goyanakA jI ke prati vinamra zraddhAbhAva vyakta karanA hamArA prathama kartavya hai| ina kA preraka vyaktitva evaM hI isa zabdakoza ke praNayana kA pramukha preraNAsrota hai| mahAvihAra kI niyantrI pariSad ke adhyakSa-saha-kulAdhipati bihAra ke mahAmahima rAjyapAla mahodaya isa pariyojanA kI saphala pariNati meM preraNAsrota haiN| hama unake prati kRtajJatA abhivyakta karate haiN| isa zabdakoza kI pariyojanA ko mUrta svarUpa pradAna karane meM bhArata sarakAra ke saMskRti evaM paryaTana vibhAga ne udAratA evaM tatparatA For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xiv ke sAtha anudAna svIkRta kiyA hai| vibhAga ke sammAnanIya mantrI, saciva evaM anya padAdhikAriyoM ke prati hama AbhAra vyakta karate haiN| _isa zabdakoza ke prathama bhAga ke prathama khaNDa ke sampAdakamaNDala ke sadasya DA. sukomala caudhurI tathA DA. braja mohana pANDeya 'nalina' ke prati hama hArdika AbhAra vyakta karate haiN| isa khaNDa ke saMkalana meM bhI hameM ina vidvAnoM se preraNA prApta huI hai| sva. zyAmadeva dvivedI ne isa khaNDa kI pANDulipi ke kucha aMzoM kA saMzodhana kara evaM viSayavastu ko vyavasthita kara ke hameM anugRhIta kiyA hai| unake prati hama sammAna prakaTa karate haiN| nava nAlandA vahAra ke rajisTrAra DA. esa. pI. sinhA ne isa pariyojanA ke kAryAnvayana meM tatparatApUrvaka amUlya sahayoga diyA hai| unheM dhanyavAda diye binA hama apanA karttavya purA nahIM smjheNge| isa khaNDa kI pANDulipi taiyAra karane meM zodhasahAyaka sva. murArI mohana kumAra sinhA, DA. ciraMjIva kumAra Arya, DA. vizvajIta prasAda siMha, zrI saccidAnanda siMha, bhikSu prajJApAla aura zrI vinodAnanda jhA kA yogadAna hai, jisake lie unheM sAdhuvAda denA anivArya hai| zrI rAjeza kumAra jAyasavAla ne pANDulipi kA kampyUTara TaMkaNa pUrNa niSThA evaM manoyoga ke sAtha kiyA hai| isake lie hama unheM hArdika dhanyavAda dete haiN| pairAgaoNna iNTaraprAijeja, naI dillI ke saMcAlaka bhI svaccha, sundara mudraNa evaM geTa-apa ke lie dhanyavAda ke pAtra haiN| skhalana para durjana haMsate haiM para sajjana samAdhAna karate haiN| AzA hai, sudhI pAThaka isakI nyUnatAoM ko batalAte hue apanA bahumUlya sujhAva dekara hameM anugRhIta kareMge tAki AgAmI khaNDoM meM una sujhAvoM ke anurUpa apekSita sudhAra kiyA jA ske| nava nAlandA mahAvihAra (mAnita vizvavidyAlaya), nAlandA buddhAbda - 2552 I. sana. disambara 2008 ravIndra paMtha nidezaka aura pradhAna sampAdaka evaM sampAdakamaNDala For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa Preface The first part of the first volume of Pali-Hindi Dictionary was released by the former President of India, H.E. Dr. A.P.J. Abdul Kalam on the occasion of the concluding function of the historic 2550th Mahaparinirvana celebration of Lord Buddha at Kusinagar on 2nd of May 2007. It is already in the market. Scholars of Pali and Buddhism as well as the common readers welcomed it as the first serious attempt for the compilation of a Pali-Hindi Dictionary. We feel immense pleasure in placing the second part of it before the world of scholars as well as those common readers who have deep interest in understanding the words of the Buddha. This dictionary is not simply a long string of Pali words and their meanings, as its unassuming name might suggest. Attempt is made here for the first time in the history of Pali lexicography to extract the meaning of a word from its actual usage in literature. Thus it explains the grammatical formation of each word and its various shades of meaning, enumerates the place of its occurance and provides copious citations from original Pali texts. The Pali extracts quoted herein have been taken from Vipassana Visodhana Vinyasa, Igatpuri (Maharastra) edition, based fully on the Chatha-Sangayana recension of Pali Canonical books and their commentaries. We have taken these extracts without any alteration irrespective of the merits and demerits of these readings. We express once again our sincere gratitude to the great exegetes of the Pali scriptural texts who are the principal sources for the etymologies and meanings of words entered herein. We are also thankful to the compilers of modern Dictionaries as well as to the editor of the Tipitaka Pali MYANMABHIDHANA. We express our sense of high respect to Late Ven. Jagadish Kasyapa and honourable Sri Satyanarain Goenka who remain to be the source of inspiration for the compilation of this Dictionary. His Excellency the Governor of Bihar, who is also the Chancellor of Mahavihara, has taken personal interest in the compilation of it. We are grateful to His Excellency. The Minister, the Secretary of Culture & Tourism, Govt. of India, have liberally sanctioned grants to materialize this project. We are thankful to them. We thank Prof. Sukomal Chaudhuri and Dr. Braj Mohan Pandey 'Nalin', members of the editorial board of the Volume I, Part I of it. They inspired us for the compilation of this part also. Late Shyamdeo Dwivedi corrected and rearranged the matter of a portion of it. We express high regards for him. Dr. S.P. Sinha, Registrar, Nava Nalanda Mahavihara has proffered valuable co-operation. We deem it fit to thank him. The manuscript of this part was prepared by Late Murani Mohan Kumar Sinha, Dr. Chiranjeev Kumar Arya, Dr. Vishwajit Prasad Singh, Bhikshu Prajnapal and Shri Vinodananda Jha. Thanks are For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Xvi due to them. Shri Rajesh Kumar Jaiswal did the computer-typing of the complete manuscript for which he deserves our thanks. Paragon Enterprises, New Delhi too is worthy of thanks for its fine printing and attractive get-up. Fools laugh at blundering but wise men set it right. We hope, learned scholars and vigilant readers will intimate us its shortcomings so that we may avail of their suggestions in the volumes to come. Dr. R. Panth Director and Chief Editor Nava Nalanda Mahavihara, (Deemed University), Nalanda Buddha Era - 2552 Christian Era - January, 2009 Members of the Editorial Board For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org xvii zabdakoza dekhane ke lie Avazyaka nirdeza Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. zabdoM kA krama - vinyasana pAli-vyAkaraNoM meM ullikhita devanAgarI varNamAlA ke akArAdi varNoM ke krama ke anurUpa kiyA gayA hai| 2. hrasva-svara - paravartI anusvAra (niggahIta) yukta zabda kA vinyasana hasva svara se prArambha hone vAle zabdoM ke turanta bAda meM kiyA gayA hai, jaise ki akArAdi zabdoM kA prArambha 'a' zabda ke sAtha kiyA gayA hai tathA inake uparAnta paravartI anusvArayukta 'aMsa' Adi kA vinyasana huA hai| 3. saMjJA zabdoM kA prAtipadika rUpa rakha kara usake Age pu. yA strI yA napuM. likhakara usake viziSTa liMga ko darzAyA gayA hai, jaise ki aMsa ke turanta bAda pu. likhakara Age usake aMsa, aMsena evaM aMse Adi rUpa ullikhita kiye gaye haiN| 4. vizeSaNa - zabdoM kA prAtipadika-rUpa rakhakara usake Age tri. likha diyA gayA hai, jaise ki aMsava, akakkasa, akkhAta, tri. Adi / 5. kriyAvizeSaNa ke rUpa meM vyavahRta nipAtoM ke Age kri. vi. likhA gayA hai tathA saMjJA athavA vizeSaNoM se vyutpanna kriyAvizeSaNoM ko usa saMjJA athavA vizeSaNa ke hI antargata darzAyA gayA hai jaise, 'para' ke antargata paraM yA parena athavA 'samIpa' ke antargata samIpaM yA samIpe ko rakhakara kri. vi. likha diyA gayA hai| 6. kisI bhI eka zabda ke alaga-alaga arthoM ko arabika kramAMka dekara darzAyA gayA hai tathA uddharaNoM ke ullekha meM bhI arabika aMkoM kA hI prayoga kiyA gayA hai| jaise 'adhivattha' meM (pR. 231) 1.ka., 1. kha. ityAdi aura dI. ni. 2.76 ma. ni. 2.251 ityAdi / 7. uddharaNoM ke lie vipazyanA - vizodhana- vinyAsa, igatapurI ke varSa 1993 se 1998 taka mudrita saMskaraNa ko hI pramukha AdhAra banAyA gayA hai kyoMki isI saMskaraNa meM pAli- tipiTaka, aTThakathAe~ tathA adhikatara mUlaTIkAe~ evaM anuTIkAe~ upalabdha haiN| isI saMskaraNa ke sandarbha kA aMkana sambaddha uddharaNa ke turanta bAda kiyA gayA hai jaise 'adhivRtthaM kho me ... ambapAliyA gaNikAya bhattaM, dI. ni. 2.76 | 8. vi. vi. vi. igatapurI ke saMskaraNa meM sandarbha upalabdha na rahane kI sthiti meM kevala romana, nAlandA athavA anya upalabdha saMskaraNa ke sandarbha kA hI aMkana uddharaNa ke uparAnta kara diyA gayA hai| udAharaNArtha mahAvaMsa, dIpavaMsa, cULavaMsa, dAThAvaMsa, gandhavaMsa, sAsanavaMsa, saddhammopAyana, moggallAna-vyAkaraNa, kaccAyana-vyAkaraNa, saddanIti, abhidhAnappadIpikA Adi granthoM ke uddharaNa anya upalabdha saMskaraNoM se diye gaye haiM / 9. vi. vi. vi. evaM romana saMskaraNoM ke bIca upalabdha pAThAntara ko saMketAkSara pAThA. likhakara sUcita kiyA gayA hai, jaise ki 'aJjana' ke antargata 'aJjanAraho' kA pAThA. accnaarho| 10. gadyabhAga se gRhIta uddharaNoM ke sandarbhAGkoM meM sambaddha saMskaraNoM kI pRSTha saMkhyA dI gayI hai parantu theragAthA, therIgAthA, dhammapada suttanipAta dIpavaMsa, mahAvaMsa, khudakapATha, udAna dhULavaMsa, saddhammopAyana, abhidhAnappadIpikA, saddhammasaMgaho, abhidhammAvatAra, nAmarUpapariccheda, paramattha-vinicchaya, saccasaGkSepa, khuda- sikkhA, vinayavinicchaya uttaravinicchaya, gaMdhavaMsa, jinacarita, jinAlaMkAra, anAgatavaMsa, telakaTAhagAthA, thUpavaMsa, dAThAvaMsa, vuttodaya, subodhAlaMkAra, saccasaMgaho jaise gAthA-saMgrahoM ke uddharaNoM ke sandarbhAGkoM meM gAthA - For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org xviii saMkhyA kA ullekha huA hai| suttanipAta ke gadyabhAga ke sandarbhoM kA saGketa pR. kA ullekha kara tathA gAthAoM kA saMketa gAthA saMkhyA dvArA kiyA gayA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. jAtaka kI gAthAoM evaM aTThakathA donoM se gRhIta uddharaNoM ke sandarbha jAtaka aTThakathA kI pRSTha saMkhyA dvArA saGketita kiye gaye haiN| 12. vinaya evaM abhidhamma ke viSiSTa pAribhASika zabdoM ke nihitArtha ke spaSTIkaraNa hetu yatra-tatra saMkSipta TippaNiyA~ dI gayIM haiN| 13. pAli zabdoM ke saMskRta- samAnAntara koSThaka [] ke antargata saGketita kara diye gaye haiN| 14. prAyaH mUla zabdoM kI saMkSipta vyutpatti zabda ke uparAnta hI de dI gayI hai| -- 15. mUla zabda se vyutpanna usa zabda ke vividha prayogoM ko prAyaH (ka) usI mUlaSabda ke antargata par3I rekhA ke pazcAt rakhA gayA hai, jaise ki bhagavantu ke bhagavA, bhagavatA, bhagavati Adi vibhinna vibhaktiyoM ke padoM ko mUla prAtipadika bhagavantu ke hI antargata rakhA gayA hai. (kha) samasta padoM ko mUla zabda ke hI antargata par3I rekhA ke pazcAt rakhA gayA hai, jaise ki bodhi ke antargata rukkha, 'bodhirukkha' kA sUcaka hai| 16. vibhinna dhAtuoM se niSpanna kriyArUpoM ko sambaddha dhAtu ke vartamAna kAla ke prathama puruSa ekavacana ke rUpa ke hI antargata rakhA gayA hai, jaise ki gam (jAnA) dhAtu se vyutpanna vividha kAloM, bhAvoM evaM kRtpratyayAnta rUpoM ko 'gacchati' zIrSaka ke antargata rakhA gayA hai / yatra-tatra kucha kriyA- rUpoM ko svatantra praviSTi ke antargata bhI rakhA gayA hai| 17. upasargayukta dhAtuoM ke rUpa pRthakarUpa se upasarga ke AdivarNa kI krama-sthiti ke anurUpa vinyasta kiye gaye haiN| - 18. uddharaNoM ko tirache ( Italics) TaMkaNa meM prastuta kiyA gayA hai| 19. saMketasUcI 'ka' ke antargata vyAkaraNa Adi ke viSiSTa pAribhASika zabdoM ke saGketAkSara ullikhita haiM jabaki saMketa - sUcI 'kha' meM sandarbha-granthoM ke nAmoM ke saGketaka prastuta kiye gaye hai / 20. pAli - sAhitya meM ullikhita upAkhyAnoM, prayukta chandoM, alaGkAroM, viSiSTa pAribhASika zabdoM evaM bhaugolika zabdoM Adi ke sAmAnya vyAkhyAnoM ko zabdakoSa ke anta meM vibhinna pariSiSToM ke rUpa meM jor3a diye jAne kI yojanA hai | 21. zabdakoza ke zabda vyutpattiparaka saMkSipta nirdezoM meM hindI bhASI pAThakoM kI suvidhA ko dhyAna meM rakhate hue hindI vyAkaraNoM meM gRhIta pAribhASika zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai jaise ki buddho ke vyutpatti-paraka nirvacana meM pra. vi. e. va. tathA gacchati ke lie varta, pra. pu. e. va. likhA gayA hai| pAribhASika zabdoM kI saMketAkSara sUcI meM vyAkaraNa ke ina pAribhASika zabdoM ke pAli-samAnAntara bhI de die gae hai| For Private and Personal Use Only 22. yadyapi Adhunika hindI lekhana meM parasavarNa ke sthAna para prAyaH anusvAra kA hI prayoga hone kI pravRtti banatI hai parantu zabdakoza ke hindI - nirvAcanoM meM donoM kA prayoga huA hai| 23. candravindu ke sthAna para anusvAra kA hI prayoga huA hai|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 11 # www.kobatirth.org * xix zabdakoza meM prayukta saMketaka - cihna eka se adhika sambaddha uddharaNoM ke bIca pUrNa samAnatA kA sUcaka cihna. sambaddha uddharaNoM ke bIca AMzika samAnatA kA sUcaka cihna. samAsa ke pUrvapada meM vyAkhyeya zabda kI sthiti ko sUcita karane vAlA tathA pratyeka uddharaNa ke pUrva meM diyA huA cihna. sambaddha zabda kI samAsa ke uttarapada meM vidyamAnatA sUcaka cihna. sambaddha uddharaNa kI aparisamApti kA saGketaka cihna dhAtu kA cihna + yoga-sUcaka cihna. () laghu-koSTaka kA cihna,, jisameM sambaddha zabda kI vyutpatti, samAnAntara athavA pAThAntara Adi antarniviSTa kiye gaye haiM. [ ] bRhat-koSTaka kA cihna jisameM vyAkhyeya pAli- zabda kA samAnAntara saMskRta athavA bauddhasaMskRta zabda antarniviSTa kara prastuta kiye gaye haiM. vivecya zabda ke vivecana ke anta meM prayukta pUrNa virAma cihna. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XX zabdakoza meM pAli-zabdoM ke lie prayukta devanAgarI varNamAlA kA svarUpa svara: mAtrA:vya JjanaH- (a-sahita) a, A, i, I, u, U, e, o . . . . . . . . / ka, kha, ga, gha, Ga ca, cha, ja, jha, Ja Ta, Tha, Da, Dha, Na ta, tha, da, dha, na pa, pha, ba, bha, ma ya, ra, la, va, sa, ha, La, aM(niggahIta) prastuta koza meM prayukta varNa-krama ___ kaccAyana-vyAkaraNa meM 8 svaroM evaM 33 vyaJjanoM sahita kula 41 varNoM kA ullekha hai| zabdakoza meM isI prakriyA kA anusaraNa kiyA gayA hai| yahAM la ke bAda La kA prayoga diyA gayA hai, jo pazcimI vidvAnoM ke krama kA anukaraNa hai| isa zabdakoza ke prathama khaNDa meM isa krama-vinyAsa kA anusaraNa nahIM ho sakA hai| isa truTi kA parimArjana isa khaNDa meM tathA Age ke khaNDoM meM kiyA jA rahA hai| zabdoM kA varNAnurUpa krama-vinyAsa nimnalikhita rUpa meM kiyA gayA hai a, aM, A, i, I. I, u, uM, U, e, o For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMketa sUcI a. aka. kri. adya. anta. anadya. ani. anu. apa. avyayI. sa. a. mA. alu. sa. pAribhASika zabda avyaya akarmaka kriyA adyatana bhUta antargata anadyatana-bhUta aniyamita anujJA (loT) apapATha avyayIbhAva-samAsa ardhamAgadhI aluk-samAsa Agama Atmanepada AlaMkArika prayoga Adatta zabda icchArthaka (sananta) itaretara dvandva Aga. Atmane. AlaM. pra. A. za. icchA . ita. va. saMketa-sUcI vyAkaraNa-saMbaMdhI pAribhASika zabda pAli pAribhASika zabda romana (aMgrejI) pAribhASika zabda avyaya Indeclinable akammaka kriyA Intransitive Verb ajjatanI vibhatti Aorist Included hIyattanI vibhatti Imperfect Irregular paJcamI vibhatti Imperative mood apapATho Corrupt reading avyayIbhAva-samAso Adverbial compound aDDamAgadhI Ardha-magadhi alutta-samAso Non-obsolete compound Agamo Augmentation attanopada Middle Conjugation Figurative use Borrowed Word icchita Desiderative itarItara dvandva Individual Copulative or Aggregative Compound uttara pada Later Member (of a compound) uttama-purisa First Person upasagga Prefix upapada-samAsa See above ekavacana Singular Number Formal kattukAraka Agent, Nominative case kattari nAma Agent noun kattukAraka Active Voice kammakAraka Passive Voice kammadhAraya-samAsa Adjectival compound kAraka Case kAlAtipatti Conditional AkhyAtapada Verbal formation AkhyAtapada Verbal noun kriyA-rUpa Verbal form kriyA-visesana Adverb kitakanAma Primary derivative gAthA Verse catutthI vibhatti Dative Foot Note TIkA Commentary u. pa. u. pu. upa. upa. sa. U. draSTa. e. va. aupa. ka. ka. nA. kartR. vA. karma. vA. karma sa. kAra. kAlA. kri. pa. kri. nA. kri. rU. kri. vi. kRda. uttara-pada uttama puruSa upasarga upapada-samAsa Upara draSTavya eka-vacana aupacArika kartA kartRnAma kartR-vAcya karma-vAcya karmadhAraya samAsa kAraka kAlAtipatti kriyA-pada kriyA-nAma kriyA-rUpa kriyA-vizeSaNa kRdanta gAthA caturthI-vibhakti TippaNI TIkA ca. vi. For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tade. taddhita tadeva tappurisa tatpu. ta. bha. ta. sa. tula. tula. vi. tR. vi. taddhita tadeva tatpuruSa tadbhava tatsama tulanIya tulanAtmaka vizeSaNa tRtIyA-vibhakti triliGga dvandva-samAsa tulanIya Secondary Derivative Ibid., As above Determinative Compound Derived from Sanskrit Similar to Sanskrit To be compared Adjectives of Comparison Instrumental case Adjective Couplative compound co-ordinate compound tatiyA-vibhatti tiliGgaka dvanda-samAsa dva. sa. daTTabba See draSTa. dvi. va. dvi. vi. dvi. sa. na. tatpu. na. ba. napuM. draSTavya dvivacana dvitIyA vibhakti dvigu-samAsa naJtatpuruSa-samAsa naJ-bahubrIhi napuMsaka-liGga nAmadhAtu nAmapada nAmarUpa nipAta nimittArthaka kRdanta niSedhArthaka nIce nA. dhA. nA. pa. nA. rU. nipA. nimi. kR. niSe. dutiyA-vibhatti digu-samAsa na-tappurisa na bahabbIhi napuMsakaliGga nAmadhAtu nAmapada nAmarUpa nipAta nimittatthaka kitaka nisedhaparidIpaka pada pada parassapada paJcamI-vibhatti parokkhA-vibhatti pAThantara pAribhAsika pulliGga pubbakAlika-kitaka pUraNatthaka Dual number Accusative Numerical compound Negative Negative adjectival compound Neuter Gender Denominative Substantive noun Declension Particle Dative Infinitives Negative Below Derived form Active Form Ablative Perfect Tense Variant reading Technical Masculine Gender Absolutive Ordinals Prefix Page Counterpart Third Person Nominative Old Indo-Aryan Language pAri. pUra. saM. para. pa. parasmaipada pa. vi. paJcamI-vibhatti paro. parokSa pAThA. pAThAntara pAribhASika puMliGga pU. kA. kR. pUrva-kAlika kRdanta pUraNArthaka saMkhyA pU. sa. pUrva-sarga pR. pRSTha prati rU. pratirUpaka prathama-puruSa pra. vi. prathamA-vibhakti prA. bhA. A. bhA. prAcIna bhAratIya Arya bhASA prA. sa. prAdi-samAsa prera. preraNArthaka ba. sa. bahubrIhi samAsa ba. va. bahuvacana bau. saM. bauddha-saMskRta bhavi. bhaviSyatkAla piTTha paTirUpaka paThama-purisa paThamA vibhatti kArita Causative bahubbIhi-samAsa Relative or Attributive Compound anekavacana Plural Number Buddhist Hybrid Sanskrit anAgatA vibhatti, bhavissantI Future Tense vibhatti bhAvavAcaka saJaA Abstract Noun bhAva. bhAvavAcaka saMjJA For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiii bhA. vA. bhUta. ka. kR. bhA. A. bhA. lutta varta. kR. vi. a. vidhi. vipa. vi.pra. vilo. vize. bhAvavAcya bhUtakAla bhUtakAlika karmaNi kRdanta bhvAdigaNa madhyama puruSa madhya bhAratIya AryabhASA mAtrikA mithyA sAdRzya lAkSaNika artha lAkSaNika prayoga liGga lupta vacana vartamAna-kAla vartamAnakAlika kRdanta vibhakti vizeSa, artha vidhiliG viparItArthaka vividha-prayoga viloma vizeSaNa vyaktivAcaka saMjJA vyutpanna/vyutpatti vyutpattiparaka artha vyutpanna rUpa vaidika zabdaSaH zAbdika artha SaSThI-vibhakti saMskRta saMbhAvya kRdanta saMpAdita saMbodhana saMskaraNa saMkSipta-rUpa samAsa sakarmaka kriyA sattvanAma saptamI-vibhakti samAnAntara samAnArthaka samAhAra-dvandva samAsa samAsa-uttara-pada samasta-pada samAsa-pUrvapada sarvanAma bhAvakAraka Passive Voice (Intransitive Verbs) atItakAla Past Tense Past Passive Participle bhUvAdigaNa First Conjugation majjhimapurisa Second Person Middle Indo-Aryan Language mAtikA Matrix False analogy Secondary Meaning Secondary Usage liGga Gender Elided vacana Number paccuppannA vibhatti Present Tense vattamAnakAlika kattari kitaka Present Participle (Active) vibhatti Case-affixes Special meaning sattamI-vibhatti Optative or Potential mood Antonym Different Usages Opposite visesana Adjective Personal Name niSphanna Derived Etymological meaning Derived form vedika Vedic saddaso Literally Literal meaning chaTThI-vibhatti Genitive Case sakkata Sanskrit Potential Passive Participle saMsodhita Edited Alapana Vocative Case Edition saGkitta-rUpa Abbreviated Form samAsa Compound sakammaka kriyA Transitive Verb Substantive noun sattamI vibhatti Locative case Parallel tullatthaka Synonym samAhAradvanda-samAsa Aggregative Co-ordinate compound samAsuttarapada Later member of a compound samAsapada Compound-word samAsapubbapada First member of a compound sabbanAma Pronoun saM. kR. saMpA. saMbo. saMska. saM. rU. sa. saka. kri. sattva. sapta. vi. samA. samAnA. samA. . sa. u. pa. sa. pa. sa. pU. pa. sarva For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra strI0 sthA. saMketa sUcI a. ni. aTTa. anA. vaM. anu. TI. apa. abhi. ava. abhi. TI. abhi. dha. vi. abhi. dha. sa. abhi. pa. abhi. pa. sU. abhi. pi. amara. artha. vi. ava. za. aSTA. itivu. utta vi. udA. upa0 pa0 ekakkha. kaGkSA. TI. kathA. ka. va. ka. vu. ka. vyA. khu. pA. khu. si. ga. vaM. cariyA. cULani cULava. cU cha. saM. jaeN. pA. Te. so. jA. ji0 ca0 strIliGga sthAnApanna granthoM ke nAma aGguttaranikAya aTThakathA anAgata vaMsa anuTIkA apadAna abhidhammAvatAra abhinavaTIkA abhidhammatthavibhAvinI abhidhammatthasaGgaho abhidhAnapadIpikA abhidhAnappadIpikA sUcI abhidhammapiTaka amarakoSa arthavinizcaya sUtra avadAnazataka aSTAdhyAyI itivRttaka uttaravinicchaya udAna uparipaNNAsa ekakkharakosa (abhidhAnappadIpikA) kaGkSAvitaraNI-TIkA (pAtimokkha- TIkA) kathAvatthu kaccAyana-vaNNanA kaccAyana-vRtti kaccAyana-vyAkaraNa khuddaka pATha khusikkhA gandhavaMsa cariyApiTaka cULaniddesa cULavagga dhUlavaMsa chadrasaMgAyana www.kobatirth.org jAtaka jinacarita itthilita pkhin kha. sandarbha-grantha-sUcI prakAzana vi. vi. vi., igatapurI jaeN. pA. Te. so., landana vi. vi. vi. igatapurI pAli pariveNa paTapaDagaMja, dillI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI bauddhabhAratI, vArANasI bauddhabhAratI, vArANasI myAMmA jaeNrnala oNpha pAli TeksTa laMdana sosAiTI pA. Te. so., landana vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi. igatapurI pA. Te. so., landana vi. vi. vi. igatapurI jaeN. pA. Te. so., landana Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Feminine gender Substitute For Private and Personal Use Only caukhambhA saMskRta saMsthAna, vArANasI kAzI prasAda jAyasavAla zodha saMsthAna, paTanA mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, bhAga 1, 2 vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI bauddhabhAratI, vArANasI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI jaeN. rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA jaeN. rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA, pR. 1 se 3391871 tArA pablikezansa, kamacchA, vArANasI 1981 vi. vi. vi. igatapurI 1998 vi. vi. vi. igatapurI 1998 1896 1998 1998 1998 1980 san 1998 1886 1998 1987 1998 1998 1998 1998 1981 1981 2001 1971 1958 1962 1998 1998 1998 1998 1981 1998 1998 1910-12 1998 1904-05
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XXV jinA. ti. pa. tela. thU. vaM. theragA. therIgA. dA. vaM. divyA. dI. ni. dI. vaM. dha. pa. 1894 1996 1884 1948 1935 1945 1998 1998 1874 1959 1998 1996 1998 1998 1998 2000 dha. sa. dhAtu. dhA. pA. dhA. maM. rU. pa. 1962 1913-14 1988 1956 1998 1998 netti . pa. pa. aTTha. pa. ma. paTi. ma. paTTA. para. vi. jinAlaMkAra jaeN. pA. Te. so., landana tikapaTTAna pA. Te. so., landana telakaTAhagAthA jaeN. pA. Te. so., landana mahAbodhi sabhA, sAranAtha thUpavaMsa pA. Te. so., landana rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA theragAthA vi. vi. vi., igatapurI therIgAthA vi. vi. vi., igatapurI dAThAvaMsa Tarumbanara eNDa kampanI, lur3ageTa hila, landana divyAvadAna mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA dIghanikAya vi. vi. vi., igatapurI dIpavaMsa kAzI vidyApITha, vArANasI dhammapada vi. vi. vi., igatapurI dhammasaGgaNi vi.vi. vi., igatapurI dhAtukathA vi. vi. vi., igatapurI dhAtupATha (pAli-mahAvyAkaraNa) motIlAla banArasIdAsa, vArANasI dhAtumajUsA (ka. vyA.) tArA pablikezansa, vArANasI nAmarUpa pariccheda pA. Te. so., landana pAli pariveNa, paTapar3agaMja, dillI nAlandA-saMskaraNa nAlandA nettippakaraNa vi. vi. vi., igatapurI paJcappakaraNa aTThakathA vi. vi. vi., igatapurI pajjamadhu jaeN. pA. Te. so., landana paTisambhidAmagga vi. vi. vi., igatapurI paTTAna vi. vi. vi., igatapurI paramattha-vinicchaya pAli pariveNa, paTapar3agaMja, dillI vi. vi. vi., igatapurI parivAra vi. vi. vi., igatapurI pAli iMgliza DikzanarI muMzIrAma manoharalAla, dillI pAcittiya vi. vi. vi., igatapurI pAtimokkha pArAjika vi. vi. vi., igatapurI purANaTIkA (abhi. ava.) vi. vi. vi., igatapurI puggalapaJjatti vi. vi. vi., igatapurI petavatthu vi. vi. vi., igatapurI peTakopadesa vi. vi. vi., igatapurI bAlAvatAra bauddhabhAratI, vArANasI buddhavaMsa vi. vi. vi., igatapurI majjhimanikAya vi. vi. vi., igatapurI majjhimapaNNAsa (ma.ni.) vi. vi. vi., igatapurI mahAbodhivaMsa pA. Te. so.. landana mahAbhASya, bhAga 1-2 Dekkana ejyukezana sosAiTI, puNe mahAvastu perisa, mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA mahAvaMsa kAzI vidyApITha, vArANasI mahAvaMsaTIkA nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA mahATIkA (visuddhi.) vi. vi. vi., igatapurI mahAnidesa . vi. vi. vi., igatapurI 1887 1998 1998 1992 1998 1998 2001 1998 pari. pA.i. Di. pAci. pAti. pArA. pu. TI. pe. va. peTako. 1998 1998 1998 1998 1998 1996 1998 1998 bo. vaM. 1998 1891 1952 1882-97 1970 1996 1971 1998 1998 ma. vaM. TI. mahATI. mahAni. For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxvi * mo. pa. pa. romana mahAbhA. mahAbhArata, bhAga 1-19 bhaNDArakara oriyanTala risarca insTITyUTa, puNe 1958 mahAva. mahAvagga vi. vi. vi., igatapurI 1998 mi. pa. milindapaha vi. vi. vi.. igatapurI 1998 mU. TI. mUlaTIkA vi. vi. vi.. igatapurI 1998 mUlapaNNAsa (ma.ni.) vi. vi. vi., igatapurI 1998 mU. si. mUlasikkhA vi. vi. vi., igatapurI 1998 moggallAna-paJjikA- motIlAla banArasIdAsa, vArANasI 2000 padIpa (pAli-mahAvyAkaraNa) moggallAna-vRtti motIlAla banArasIdAsa, vArANasI 2000 (pAli-mahAvyAkaraNa) mo. vyA. moggallAna vyAkaraNa vizvezvarAnanda vaidika zodha saMsthAna, hoziyArapura 1985 yama. yamaka vi. vi. vi., igatapurI 1998 rA. e. so. ba. raoNyala eziyATika kolakatA sosAiTI, baMgAla pAli TeksTa sosAiTI, landana rU. si. rUpasiddhi kolambo (siM) 1915 rUpA. vi. rUpArUpavibhAga pAli pariveNa paTapar3agaMja, dillI 1987 lalita. lalitavistara mithilA vidyApITha, darabhaMgA 1958 lIna. (dI. ni. TI.) lInatthappakAsanA vi. vi. vi., igatapurI 1998 vajira. TI. vajirabuddhi-TIkA vi. vi. vi., igatapurI 1998 vi. pi. vinaya piTaka vi. vi. vi., igatapurI 1998 vi. va. vimAnavatthu vi. vi. vi., igatapurI 1998 vi. vi. TI. vimati-vinodanI-TIkA vi., igatapurI 1998 vi. saGga. aTTa. vinaya-saGgaha-aTThakathA vi., igatapurI 1998 vina. vi. vinayavinicchaya vi. vi. vi., igatapurI 1998 vina. vi. TI. vinayavinicchaya-TIkA vi. vi. vi., igatapurI 1998 vibha. vibhaGga vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi. vipazyanA-vizodhana vinyAsa igatapurI / visuddhi. visuddhimaggo vi. vi. vi., igatapurI 1998 vRttodaya nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA 1960 (risarca volyUma bhAga 1) sa. ni. saMyuttanikAya vi. vi. vi., igatapurI 1998 sacca. saccasaGkepa jaeN. pA. Te. so., landana, pR. 1-25 taka 1917-19 sahanIti oNksaphorDa vizvavidyAlaya, landana 1928 bhAga 1, 2, 3, 4 (ro.) saddhamma. saddhammasaGgaho nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA 1981 saddhammo. saddhammopAyana sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI 1983 saddharma. saddharmapuNDarIka-sUtra mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA 1960 sA. vaM. sAsanavaMsa nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA 1961 sA. saM. sArasaGgaho kolambo (siM) 1914 sArattha. TI. sAratthadIpanI-TIkA vi. vi. vi., igatapurI 1998 sAra, pa. TI. sAratthapakAsanI-TIkA vi. vi. vi., igatapurI 1998 si. siAmI saMskaraNa siM. siMhalI saMskaraNa su. ni. suttanipAta vi. vi. vi., igatapurI 1998 su. pi. suttapiTaka vi. vi. vi., igatapurI 1998 subodhA. subodhAlaGkAra lAla bahAdura zAstrI kendrIya saMskRta vidyApITha, dillI 1973 hattha. va. (siMhalI) hatthavanagallavihAravaMsa silona (zrIlaGkA) 1900 1998 vutto . sadda For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A A' varNamAlA kA eka svara, kaNThasthAnIya 'a' svara kA dIrgha mAtrA vAlA rUpa, vyAkaraNa meM 'suspaSTa' pahacAna karAne kI dRSTi se 'AkAra' ke rUpa meM bhI prayukta - AI U e o iti dIghA nAma, ka. vyA. 5. A a., padapUraNArthaka nipA., viziSTa artha kA bodhaka na hokara vacanoM ke alaGkaraNamAtra ke lie prayukta - tattha yadAnamaJjatIti yaM A naM maJjatIti padacchedo, A ti nipAtamattaM, sadda. 3.891. A' a0, upa. [A], kri. pa. athavA nA. pa. se pUrva meM aneka arthoM ko sUcita karane vAlA eka upa., pramukha saGketita artha - Asaddo bhimukhIbhAve uddhakamme tatheva ca, mariyAdAbhividhisu parissajana pattisa, icchAyaM Adikamme ca nivAse gahaNe pi ca, avhAne ca samIpAdiatthesu pi pavattati, sadda. 3.880; nivAsAvhAnagahaNakicche satthanivattisu. appasAdAsi saraNapatihAvimhayAdisu, abhi. pa. 1181; ka. abhimukhIbhAva, kisI kI ora unmukha honA, upasthiti -- kiM nu kho mahAsamaNo nAgacchatIti? mahAva. 33; daharassa yuvino cApi, Agamo ca na vijjati, jA. aTTha. 4.95; kha. Urdhvakarma, Upara kI ora - turitA pabbatamAruhu~, su. ni. 1020; Aruhanto punappuna, saddhammo. 188; tassa kira mahApathaviyA ekayojanatigAvutappamANaM nabhaM pUretvA ArohanakAlo ..., jA. aThTha. 1.79-80; ga. maryAdA, pRthakkaraNIya yA upasaMhAraka sImA, taka, jahAM taka hai vahAM taka - tesu yena kenaci parititto AkaNThappamANaM bhujitvA Thito, a. ni. aTTha. 3.71; A pabbatA khettaM, sadda. 3.703; jaba taka ki - tattha aniSphannatAti mahArAja, yAva attano icchitaM na niSphajjati, tAva paNDito adhivAseyya, jA. aTTha. 6.211; gha. abhividhi, Arambhika sImA, 'se', 'ko lekara', 'meM se', 'se dUra' (pa. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha viyojaka nipA. ke rUpa meM)- AkumAraM yaso kaccAyanassa, sadda. 3.880; A sahassehi paJcahIti, jA. aTTha. 7.37; Apattaputtehi pamodathavhoti, jA. aTTha. 4.146; AputtaputtehIti yAva puttAnampi puttehi pamodatha ..., tade; Ga. adhikatA, pUrNatA Ga.1. lipaTAva kI pUrNatA - etaM AliGganto viya gALahaM pItvA .... jA. aTTa. 1.271; Ga.2. prApti kI pUrNatA, pUrI taraha - ahaJcamhi ApattiM Apanno, mahAva. 219; Ga.3. icchA kI pUrNatA - yaM so AkaGghati vihAraM vA..., mahAva. 134; Ga. 4. prArambha yA Adikarma kI pUrNatA - so vIriyaM Arabhati appattassa pattiyA ..., a. ni. 3(1).154; Ga.5. AmantraNa Akati yA abhimukhIbhAva kI pUrNatA - yAva Amantaye AtI, mitte ca suhadajjane, jA. aTTha. 7.157; Ga.6. vAsa kI pUrNatA - sambAdho gharAvAso rajopatho, dI. ni. 1.55; Ga.7. nikaTatA yA samIpatA kI pUrNatA- bodhisatto nAtidUre nAccAsanne gacchanto.... jA. aTTha. 2.127; Ga.8. kucha-kucha, thor3A-thor3A- bhuso kiriyaM dhAretIti AdhAro, sadda. 3.709%; AkaLAro, mo. vyA. 3.13; nivAsAvhAnagahaNa kicchesatthanivattisu, abhi. pa. 1181. AkaGgha pu.. [AkAMkSa], AkAMkSA karane vAlA, prayAsa kara rahA, utsuka -... ime cattAro dhamme AkaDantena natthajakiJci kAtabba, a. ni. TI. 3.318; pAThA. AkaGghantena, AkalakkhAkaDaGga kavAgaGgAkhAgahaka, jinA. 101; - sutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 3(2).109 110; - vagga pu., a.ni. ke dasaka nipAta kA AThavAM varga, a. ni. 3(2).109-125; a. ni. TI. 3.315-321. Akati A + |ktr kA varta.. pra. pu., e. va. [AkAMkSati/AkAMkSate], lAlasA karatA hai, cAhatA hai, kAmanA karatA hai, apekSA karatA hai, jarUrata mahasUsa karatA hai - yaM so Akati vihAraM vA aDDayoga vA pAsAdaM vA hammiyaM vA guhaM vA, mahAva. 134-35; - te uparivat, Atmane. - sIsaMnhAto cayaM poso, pupphamAkasate yadi, apa. 1,408; - si ma. pu.. e. va. - sace Akavasi, nisIdAti, ma. ni. 2.372; tassattho - "puccha yadi Akasi, na me paJhavirasajjane bhAro asthi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).171; - jAmi u. pu., e. va. - aJatitthiyapubbo imasmi dhammavinaye AkaGghAmi upasampadaM, mahAva. 88; - nti pra. pu.. ba. va. - buddhA pana... hevA vA upari vA yaM yaM ThAnaM AkaGghanti, taM sabbaM sarantiyeva, pArA. aTTha. 1.120; -tha ma. pu., ba. va. - sace AkaGghatha, bhuJjatha, no ce tumhe bhujissatha, ma. ni. 1.17; sace AkaDathAti yadi icchatha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).101; - kaDaM varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - dhammaviANamAkaDaM, taM bhajetha tathAvidhaM theragA. 1033; -jantena tR. vi., e. va. - ime cattAro dhamme AkaGghantena natthanaM kiJci kAtabbaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).167; - ntA pu., varta. kR., pra. vi., ba. va. - gihInaM upanAmenti, AkaGghantA bahuttara theragA. 937; - mAno pu.. varta. kR., pra. vi., e. va. - AkaDamAnoti icchamAno, pArA. 391; - nena ta. vi., e. va. - AkaGghamAnena bhikkhunA paTiggahetabbAni, pArA. 352;- ssa Sa. vi., e. For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkaDDati AkaDI tri. [AkAMkSI], kAmanA yA AkAMkSA karane vAlA - tasmA sampadamAkasI, sampannatthUdha puggalo, a. ni. 3(1).71; iminA dutiyena AkaDiyena dhammena samannAgato hoti, peTako. 255. AkaDappaTibaddha va. - iti AkaGghamAnassa, saddhammassa ciraTThiti, udA. aTTha. 2; - nAnaM Sa. vi., ba. va. - pujhaM AkaGghamAnAnaM. saGgho ve yajataM mukhAnti, su. ni. 574; - keyya vidhi., pra. pu., e. va. - sace Akayeyya bhujeyya no ce AvaDeyya appaharite vA chaDDeyya, mahAva. 209; AkaDeyya ceti idaM kasmA Araddha? sIlAnisaMsadassanatthaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 11).165; - vissati bhavi., pra. pu., e. va. - yaM vitakkaM AkaDissati taM vitakkaM vitakkessati, ma. ni. 1.172; -- ssasi uparivat, ma. pu., e. va. - so tvaM vaccha, yAvadeva Akassisi - ..., ma. ni. 2.172; - jita tri.. bhU. ka. kR. [AkAMkSita], icchita, abhISTa, cAhA gayA - yaM... icchitaM, yaM AkasitaM, yaM adhippetaM, yaM abhipatthitaM.... dI. ni. 1.105. AkaGkappaTibaddha tri., [AkAMkSApratibaddha], zA. a. AkAMkSA yA kAmanA ke sAtha jur3A huA, icchA yA kAmanA kA viSayIbhUta, lA. a. javanacitta dvArA jAnA gayA, Alambana ke prati ruci utpanna hone ke anantara citta dvArA gRhIta - ddhA pu.. pra. bi., va. va. - tassa me te dhammA... AkaGghapaTibaddhA .... paTi. ma. 166; AkaGkapaTibaddhAti ruciAyattA, paTi. ma. aTTa, 2.74; sabbe dhammA... AkaGkapaTibaddhA..... paTi. ma. 368; AkaGkappaTibaddhAti ruciAyattA, AvajjanAnantaraM javanANena jAnAtIti attho, paTi. ma. aTTha. 2.237. AkajanA strI. [AkAMkSA], icchA, kAmanA - sati ajjhatavikkhepA, kaGghanA bahiddhAvikSepapatthanA, paTi. ma. 158; ajjhattaM vikkhepo ajjhattavikkhepo, tassa AkaGghanA ajjhattavikkhepAkaGghanA, paTi. ma. aTTha. 2.67. AkaDA strI. [AkAMkSA]. icchA, ruci - AkaDA ruci vuttA, abhi. pa. 163. AkajitapamANika tri.. ba. sa. [AkAMkSitaprAmANika]. icchita pramANa vAlA, manacAhI lambAI caur3AI vAlA - paccattharaNamukhacoLA, AkaGkitappamANikA, khu. si. 42; tena vRttaM AkaGkitappamANikA ti icchitappamANikAti attho, khu. si. pu. TI. 92. Akabjiya tri., [AkAMkSya], AkAMkSA karane yogya, cAha karane yogya - iminA dutiyena AkaDiyena dhammena samannAgato hoti, peTako. 255. Akaniyanti A +vkasa se vyu., AkaMkhA ke nA. dhA. kA varta.. pra. pu. ba. va., AkAMkSA yA icchA, jaisA karate haiM - ye keci arahantA indriyabhAvanaM AkaDDiyanti, peTako. 295. Aka'yyasutta napuM.. ma. ni. kA chaThA sutta, ma. ni. 1.4145; - vaNNanA strI.. isa nAma vAle sutta kI aTThakathA yA vyAkhyA , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).163-174. AkaDDati A + kaDDa kA varta., pra. pu. e. va. [AkarSati], zA. a.1. khIMcatA hai yA ghasITatA hai, pakar3atA hai yA balapUrvaka grahaNa karatA hai - yena yenasthikA hoti, taM taM AkaDDatiyevAti attho, jA. aTTha. 1.399; Amasati ... AkaDati patikaDuti .... pArA. 175; - DvitvA pU. kA. kR. - taMgIvAyaM DaMsamAnaM hanukaTikena AkaDDitvA .... jA. aTTha. 1.256; - DDitabbe tri., saM. kR., sapta. vi., e. va. - yathA hi sattahi yugehi AkaDitabbe sakaTe .... dha. sa. aTTha. 128; lA. a.1. sampAdita yA utpanna karatA hai, khIMca kara le AtA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - ... ThapetvA uddhaccasahagata sesAni ekAdaseva paTisandhiM AkaDDanti ..... dha. sa. aTTha. 300; - ti varta, pra.pu., e.va. -- yo ca, mahArAja, vAto yaJca pittaM... sakaM sakaM vedanaM AkaDati, mi. pa. 138; -DDeyya vidhi., pra. pu., e. va. - AkaDDhayyAti attano abhimukhaM kaDDhayya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).169; zA. a.2. apanI ora khIMcatA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - tathA hi gAvo navavuDhe deve bhUmiyaM ghAyitvA ghAyitvA AkAsAbhimukhA hutvA vAtaM AkaDDanti, dha. sa. aTTha. 348; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - tadA hi bhagavA AkAsagaGga otArento viya pathavoja AkaDDanto viya.. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.19; AvaTTatIti ... attano sarIra ito cito AkaDDanto AvaTTati, udA. aTTha. 93; lA. a. 2. cUsatA hai, nicor3a letA hai, AtmasAt kara letA hai - DDitvA pU. kA. kR. - tepi bodhisattassa naLena AkavitvA pAnIyaM pivanakAle sabbe tIre nisinnAva piviMsa. jA. aTTa, 1.173; zA. a. 3. balapUrvaka yA jabardastI ghasITatA hai, balapUrvaka apanI ora khIMcatA hai - Dante varta. kR., pu., dvi. vi., ba. va. - taMsadise pana dve nirayapAle saMsavake nAma gUthaniraye pakkhipitu AkaDDhante passitvA ..., vi. va. aTTha. 190; ... mahiM jaTAsu gahetvA AkavitvA bhUmiya uttAnaka pAtetvA ..., jA. aTTha. 7.309; zA. a. 4. khIMcakara bAhara nikAlatA hai. nicor3atA hai - DDhAhi anu.. ma. pu.. e. va. For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkaDvana - "tayA daTTahAnato tvajJava mukhena visaM AkaDDAhI ti, jA. aTTha. 1.298; - DDituM nimi. kR. - bAlisiko taM Akaddhi] asakkonto cintesi, jA. aTTha. 1.460; lA. a. 3. tAtparya yA sArArtha nikAlatA hai, niSkarSa nikAlatA hai - DDitvA pU. kA. kR.- paJcahi nikAyehi atthaJca kAraNaJca AkavitvA ..., dha. pa. aTTa, 1.302; zA. a.5. haTA detA hai, dUra kara detA hai - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - avakassantIti parisaM AkaDanti vijaTenti ekamantaM ussArenti, a. ni. aTTha. 3.308; - DDeyya vidhi., pra. pu.. e. va. - tAsaM ce, Avuso, naLakalApInaM eka AkaDDeyya, ekA papateyya, sa. ni. 1(2).100; lA. a. 4. AkarSita yA mohita kara letA hai, prabhAva DAla detA hai, mana ko jIta letA hai - Dvissanti bhavi., pra. pu., ba. va. - ... amhe yenicchika yadicchaka yAvadicchaka AkaDissanti parikaDissanti, pAci. 191; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - ... attano rUpasiriyA lokassa locanAni AkaDDento..... jA. aTTha. 2.228; lA. a. 5. (dhanuSa ko) jhukAtA hai, tAnatA hai yA khIMcatA hai - DDi adya0, pra. pu., e. va. - so paTicchanne ThatvA dhana AropetvA khurappaM sannamhitvA Akaddhi, jA. aTTha. 4.299; - DDitvA pU. kA. kR. - ... dhanuM AropetvA AkaDDitvA tajjesi, jA. aTTha. 7.290; lA. a. 6. lakIra khIMcatA hai -- mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - evaM imehi kAraNehi mahAmagge soLasa lekhA AkaDamAno nisIdi, jA. aTTha. 1.87, pAThA. kaDDhamAno; lA. a. 7. aiMTha detA hai, nicor3atA hai (vAda meM) ukhAr3a detA hai - DvitvAna pU. kA. kR. - AkavitvAna isayo, codayissanti taM sadA, apa. 1.65%; -- hissAmi bhavi., u. pu., e. va. - evamevAhaM samaNaM gotamaM vAdena vAdaM AkaDissAmi ..., ma. ni. 1.294. AkaDDana napuM., A + kaDDa se vyu., kri. nA. [AkarSaNa], apanI ora balapUrvaka khIMcanA, bala ke sAtha ghasITanA (dhanuSa ko) khIMcanA yA jhukAnA - kaDDa AkaDane, sadda. 2.357; AkaDanaTena sIghasotA saritA viyAti saritA, dha. sa. aTTha. 390; "ayaM atidhAvatI ti AkaDanaM vA natthi sa. ni. aTTha. 3.305; - samatthatA strI., bhAva. [AkarSaNa- samarthatA], apanI ora khIMca lene kI kSamatA - viruLheti kamma javApetvA paTisandhiAkaDDanasamatthatAya nibbattamUle jAte, sa. ni. aTTha. 2.62. AkaDanaka tri., [AkarSaNaka], khIMcakara pAsa le Ane vAlA, ghasITa kara le Ane vAlA, balapUrvaka khIMcane vAlA AkaDDita - kaM pu., dvi. vi., e. va. - ohArinanti catUsu apAyesu AkaDanaka, sa. ni. aTTha. 1.130. AkaDDhanaparikaGkana napuM.. dva. sa. [AkarSaNa-parikarSaNa], khIMcAtAnI, vibheda, phUTa - sappapotako viya ca AkaGghanaparikaGghanaodhUnananidbhUnanAdinA upakkamena adhimattaM dukkhamanubhavati, visuddhi. 2.127; abhimukhaM kaDanaM AkaDanaM. parito samantato kaDDhanaM parikaDDana, visuddhi. mahATI. 2.186; tassa mAtA labhati AkaGkanaparikaDanaM gAhaM sAmino upanayanaM kAtunti , mi. pa. 153. AkaDDhanabhAva pu.. [AkarSaNabhAva], apanI ora khIMcakara le Ane kI dazA, prabala zakti-vaM dvi. vi., e. va. - ... katakammarasa AkaGghanabhAvaM JatvA na apagacchi, dha, pa. aTTha. 2.38. AkaDDanayanta napuM., tatpu. sa. [AkarSaNayantra], (jala Adi ko) khIMca kara le Ane vAlA upakaraNa yA yantra - karakaTako vuccati goNe vA yojatvA hatthehi vA gahetvA dIghavarattAdIhi AkaDDhanayantaM, cULava. aTTha. 52. AkaDDanavikaDDhana napuM, dva. sa. [AkarSaNavikarSaNa], apanI ora khIMcanA aura cAroM ora Dhakela denA, khIMcAtAnI, khIMcAkhIMcI - sArambhA jAyateti ahaM tvanti AkaDanavikaDanaM karontassa ... kodho jAyati, jA. aTTha. 4.25; imampi ... yattha... vadhabandhanaAkaDanavikaDDanAdIhi mahAdukkhaM anubhavamAnaM parasatiyeva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).351. AkaDDhanA strI.. [AkarSaNa, napuM.], khIMca kara le AnA - AkaDanA nAma AviJchanA, pArA. 174. AkaDDhApeti A + kaDDa ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. [AkarSayati], khiMcavAtA hai, andara se bAhara nikalavAtA hai - mi u. pu., e. va. - daTThasappaM AvAhetvA daTThaTThAnato teneva visaM AkaDDApemI ti, jA. aTTha. 1.297; - hi anu., ma. pu., e. va. - sappaM AvAhetvA visaM AkaDDApehI ti, jA. aTTha. 1.297-98. AkaDDita tri., A + kaDDa kA bhU. ka. kR. [AkRSTa], zA. a. 1. vaha, jise khIMcakara lAyA gayA hai - mAtuJca aGkasmimahaM nisinno, AkaDito sahasA tehi deva, jA. aTTha. 4.408; paNDurajjaM gahetvAna tato Akavitehi pi, cU. vaM. 78.76; zA. a. 2. vaha (dhanuSa), jise khIMcA gayA hai yA jhukAyA gayA hai - AkaDDhajiyassa dhanudaNDassa viya ... antovaGapAdatA, dI. ni. TI. (lIna.) 3.98; vikAsitAti AkavitA, jA. aTTha. 7.48; lA. a. vaha, jise naSTa kara diyA gayA hai, abhibhUta, parAbhUta - ... vAtavegena AkaGkitA nassiMsu, jA. aTTha. 3.223. For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkaDDIyati Akappasampanna AkaDDIyati/AkaDDiyati A + kaDDa ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va. [AkRSyate], khIMcA jAtA hai, khIMca kara yA ghasITa kara le jAyA jAtA hai - na tattha sukhAbhisaGgena AkaDDIyati, dha. sa. aTTa, 219; tattha saMhIratIti vipassanAya abhAvato taNhAdiTThIhi AkaDDiyati, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.178; - DDiyantassa varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - vaMsanALassa... sAkhAjaTAjaTitassa AkaDDiyantassa garuka hoti AgamanaM dandha mi. pa. 113; - DDiyamAnaM varta. kR., Atmane., pu., vi. vi., e. va. - vikassamAnanti attAnaM AkaDDiyamAnaM tattha niraye passissasi, jA. alla. 7.136; - nA strI., pra. vi., e. va. - anApatti manussehi AkaDDIyamAnA gacchati, pAci. 301; AkaDiyamAnA gacchatIti aDakArakamanussehi sayaM vA AgantvA dUtaM pesetvA ... gacchati, pAci. aTTha. 170. AkaDDeti A + kaDDa kA varta., pra. pu., e. va., apanI ora khIMcatA hai, mohita karatA hai, lubhAtA hai, nicor3akara bAhara kI ora khIMca letA hai - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. -- ... lokassa locanAni AkaDDanto nagaraM ... pApuNi, jA. aTTa. 2.228; - yyu vidhi, pra. pu., ba. va. - na labbhA tayA pabbajitu nti bAhAyampi gahetvA AkaDDeyyu, pArA. aTTa 1.156. AkaNThato a, pa. vi., pratirU. nipA. [AkaNThataH], kaNThaparyanta, gale taka, bharapeTa - AkaNThato vata piveyya marIci toyaM tela. 58. AkaNThappamANaM a., kri. vi. [AkaNThapramANaM], uparivat - tesu yena kenaci parititto AkaNThappamANaM bhujitvA Thito, a. ni. aTTha. 3.71. Akati strI., [AkRti], eka chanda kA nAma, jisa meM nibaddha racanA ke pratyeka pAda meM bAIsa varNa rahate haiM tathA jisa kA ekamAtra prabheda bhaddaka (bhadraka) kahalAtA hai - bhA naranA ranAtha ca guruddasakkaM viramA hibhaddakamidaM, vutto. 105. AkatigaNa pu., kevala vyAkaraNa ke sandarbha meM prayukta pAribhASika zabda [AkRtigaNa], vyAkaraNa ke kisI vizeSa niyama dvArA vyutpAdita yA racita udAharaNoM meM se kucha kA samUha - gAvI, go AkatigaNoyaM, mo. vyA. 3.27; pisodarAdInaM sahAna AkatigaNabhAvato vRtta "pisodarAdipakkhepalakkhaNaM gahetvAti, sArattha. TI. 1.264. Akappa pu., [Akalpa], vezabhUSA, alaMkaraNa, sajAvaTa, bAharI AkAra, bAhya zArIrika ceSTA, hAva-bhAva, baratAva, vyavahAra, cAla-DhAla - Akappo veso nepacchaM abhi. pa. 282; Akappoti gamanAdiAkAro, dha. sa. aTTha. 353; 1. vezabhUSA, sajAvaTa, paridhAna, bAharI cAlaDhAla - ppo pu., pra. vi., e. va. -- ... imassa cIvaragahaNaM pattaggahaNaM sarakutti Akappo ca evarUpo nAma hotu, dha, sa. aTTha. 17; - ppena tR. vi., e. va. - Akappena, bhikkhave, puriso itthiM bandhati, a. ni. 3(1).38; AkappenAti nivAsanapArUpanAdinA vidhAnena, a. ni. aTTha. 3.216; - ppaM dvi. vi., e. va. - AkappaM sarakuttiM vA, na ruo sadisamAcare, jA. aTTha. 7.187; 2. baratAva, vyavahAra, AcaraNa - anAkappasampannAti na Akappena sampannA, samaNasArUppAcAravirahitAti attho, mahAva. aTTha. 247; "hatthapAdamukhasaNThAnehi ca Akappena ca mAtAputtA ekasadisAyevAti AhaMsu, jA. aTTha. 1.280; 3. rIti-rivAja, taura-tarIkA-kiMchandA kimadhippAyA, kimAkappA bhavissare theragA. 950; AkappAti ca kesagahaNAdivAsticAstivantoti attho theragA. aTTa, 2305; 4. abhiprAya, pravRtti, icchA- satyApi... manussalokaM AgamanatthAya AkappaM dassesi, a. ni. aTTa, 1.102. Akappakutta pu., [Akalpaklupta], hAva-bhAva, ceSTA, uttama AkAra-prakAra - atha ne brAhmaNagAmato nikkhamma dAsagAmadvArena gacchante Akappakattavasena dAsagAmavAsino saJjAnisu, a. ni. aTTha. 1.142. Akappasampatti strI., tatpu. sa. [Akalpasampatti], bhavya AkRti, uttama svarUpa - tiM dvi. vi., e. va. - ... punadivase Akappasampatti katvA bhikkhAcAravattena nagaraM pAvisi, jA. aTTa. 1.311. AkappasampadA strI., tatpu. sa. [Akalpasampat], uparivat - AkappasampadA... parivArasampadA ..., a. ni. 1(1).53; AkappasampadAti cIvaraggahaNAdino Akappassa sampatti, a. ni. aTTha. 1.368. Akappasampanna tri., tatpu. sa. [Akalpasampanna], sundara vezabhUSA ko dhAraNa karane vAlA, uttama hAvabhAva yA zArIrika ceSTAoM se vibhUSita, uttama AcaraNa vAlA - dullabho, bhikkhave, vuDDapabbajito nipuNo, dullabho Akappasampanno, a. ni. 2(1).72; na Akappasampanno hoti na vattasampanno, a. ni. 2(1).242; Akappasampannoti samaNAkappena sampanno, a. ni. aTTha. 3.85; so sadvivassikatthero viya Akappasampanno ..., jA. aTTa. 4.304. For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Akampayanti AkAra svara, Akampayanti A +vkampa ke prera. kA vartaH, pra. pu., ba. va. [Akampayanti], hilAte haiM, caJcala banA dete haiM - nAkampayanti sakalApi ca lokadhammA, cittaM sadApagatapApakilesasallaM, tela. 95; - mpita tri., bhU. ka. kR. [Akampita], hilA diyA gayA, caJcala yA asthira banA diyA gayA- pabbatA samanAdisu, mahI pakampitA aha jA. aTTha. 7.372, pAThA. pakampitA.. Akara pu., [Akara, zA. a. khAna, khadAna - Akaro ratanuppAdanAya, mi. pa. 322; 'suvaNNAyatanarajatAyatanantiAdIsu Akaro, dha. sa. aTTha. 186; guNAnaM Akaro vIro, apa. 2.161; lA. a. 1. utpatti-sthala, udbhava-sthala - ... evarUpAnaM paNDitAnaM Akarassa udvAnahAnabhUtassa ..., jA. aTTha. 6.290; lA. a. 2. kSetra, kisI vastu meM samRddha kSetra - cakkhu phassAyatananti suvaNNAdInaM suvaNNAdiAkaro viya ... imehi sattahi vijJANehi sahajAtAnaM sattanna phassAnaM samuTThAnadvena Akaroti AyatanaM, a. ni. aTTa, 2.157; sa. u. pa. ke rUpa meM itthA., kamalA., ganthA., guNA., iritA., dhanA., pamukhA., makarA., mokkhA., ratanA., sabbA., suvaNNA. ke anta. draSTa.. AkaraTTha pu.. tatpu. sa. [AkarArtha], khAna yA khadAna kA artha, utpatti-sthAna kA Azaya - dvena tR. vi., e. va. - phassAyatanAnIti vipAkaphassAnaM AkaraTena AyatanAni, a. ni. aTTha. 2.156. Akaruppanna tri., tatpu. sa. [Akarotpanna], khAna meM utpanna, khadAna se prApta - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - tato Akaruppanna, tato kiJci, .... vi. va. aTTha. 10. AkaLAra tri.. [AkaDAra], thor3e se yA kucha kucha bhUre raMga vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - Isaka uNhaM kaduNhaM, panAyako, ... AkaLAro, Abaddho, mo. vyA. 3.13. Akassa/AkAsa pu.. [AkarSa]. zA. a. apanI ora khIMcane vAlA cumbaka, lA. a. tRSNA - so pra. vi., e. va. - taNhA hi rUpAdInaM AkAsanato AkAso ti vaccati, mahAni. aTTha. 353; pAThA. AkAso. Akassana napuM.. [AkarSaNa], apanI ora khIMcanA, khiMcAva - to pa. vi., e. va., uparivat. Akassati/AkAsati A +vkasa kA varta., pra. pu., e. va. [AkarSati], avakRSTa karatA hai, apanI ora khIMcatA hai, apane pAsa khIMca kara le jAtA hai - yAya taNhAya rUpaM Akassati samAkassati gaNhAti parAmasati... taMkAraNA AkAsaM vuccati taNhA, mahAni. 319; "AkAsatI ti "AkassatIti ca duvidho pATho, mahAni. aTTha, 353. AkAra' pu., [AkAra], varNamAlA me dIrgha mAtrA vAlA 'A' svara, prAyaH vyAkaraNavivecanoM ke sandarbha meM prayukta - a eva akAro, evaM AkAro, ... lakAro, ka. vyA. 606; antokaraNattho hi ayaM AkAro, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).66; - lopa pu., tatpu. sa. [AkAralopa], 'A' svara kA lopa - po pra. vi., e. va. - padAtaveti paAdAtave sandhivasena AkAralopo veditabbo, jA. aTTha. 1.188.. AkAra- pu., A + kara se vyu., kri. nA. [AkAra], zA. a. acchI taraha se karanA, lA. a. 1. saMketa, izArA, nizAnI, cehare kA raMga-DhaMga, jisa se manuSya ke bhItarI vicAroM tathA manovRtti kA patA laga sake, mAnasika bhAvoM ko prakAzita karane vAlI zArIrika ceSTA yA hAvabhAva - ro pra. vi., e. va. - AkAro tviGgitaM iGgo, abhi. pa. 764; - raM dvi. vi., e. va. - ayaM hatthAdInaM AkAro cakkhuvi yyo hoti, dha. sa. aTTa, 128; tassAkAraM viditvAna, tatthAhosi kutUhalaM. ma. vaM. 30.23; ... thera punappunaM vavatthApanatthAya AkAramakAsi, ma. vaM. TI. 495 (nA.)-- rena tR. vi., e. va. - tatthaM ThitaM bhAgineyyaM, AkArena nivedayi, ma. vaM. 31.51; ... ekena kAyavikArena jAnApayI ti attho, ma. vaM. TI. 527 (nA.); lA. a. 2. lakSaNa, khAsa pahacAna karAne vAlA cihna, vizeSatA, prabhedaka tathya, guNa - to pa. vi., ba. va. - AkArato ca vokArato ca AsayajjhAsayarasa adhimuttisamannAgatAnaM, peTako. 190; - rA pra. vi., ba. va. - te hi te, gahapati, AkArA, te liGgA, te nimittA yathA taM gahapatissAti, ma. ni. 2.24; ... gihivyaJjanAni tassa gihibhAvaM pAkaTaM karontIti AkArA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.28; ... AkArA vuccanti vedanAdInaM aJamaja asadisasabhAvA, dI. ni. aTTa. 2.81; - rehi ta. vi., ba. va. - yehi AkArehi yehi liGgehi yehi nimittehi pArAjikassa dhammassa ajjhApatti hoti, tehi AkArehi tehi liGgehi tehi nimittehi .... cULava. 402; yehi ... ettha maggenamaggapaTipAdanAdIsu AkArAdisA veditabbA, cULava. aTTha. 123; lA. a. 3. rUpa, zakla-sUrata, AkRti, mukhAkRti, ceharA, AkAra - ro pra. vi., e. va. - AkAro kAraNe vutto saNThAne iGgitepi ca, abhi. pa. 981; dhammasaMvegavasenapi ayamAkAro labhateva, udA. aTTha. 3.;raM dvi. vi., e. va. - pIThasappI... jo AkAraM atvA For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAra AkAra ... patiTThApesi, pe. va. aTTha. 247; tasmiM pana gehe gehasAminI itthi saddhA pasannA therassa AkAraM sallakkhetvA.... vi. va.. aTTha. 21; lA. a. 4. avasthA, sthiti, dazA, prakRti - raM dvi. vi., e. va. - tasmiM vAre akkantapadAnaJca dhanudaNDassa ca jiyAya ca sarassa ca AkAraM parigaNheyya, visuddhi. 1.145; AkAranti dhanujiyAsarAnaM gahitAkAraM visuddhi. mahATI. 1.164; - rA pra. vi., ba. va. - sUdena viya ca AkArA pariggahetabbA, visuddhi. 1.145; - re dvi. vi., ba. va. - evamayampi adhigatakkhaNe bhojanAdayo AkAre gahetvA ... hoti, visuddhi. 1.145; pubbe jhAnassa adhigatakkhaNe kiccasAdhake bhojanAdigate AkAre, visuddhimahATI.. 1.165; - to pa. vi., e. va. - jIraNatAti iminA AkArato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).224; lA. a. 5. kAraNa, hetu, prayojana, abhiprAya - ro pra. vi., e. va. - AkAro kAraNe vutto saNThAne iGgitepi ca, abhi. pa. 981; - rA ba. va. - ke panAyasmato AkArA, ke anvayA, yenAyasmA evaM vadesi, ma. ni. 1,400; AkArAti kAraNAni, anvayAti anubuddhiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).280; ... aJA sabbApi pajA imassa katassa AkAramattampi na jA na jAnissanti, jA. aTTha. 5.212; lA. a. 6. tarIkA, prabheda, sAdhana, dharmopadeza kI paddhati yA prakAra (pariyAya), anuvyaJjana - ro pra. vi., e. va. - AkAro jAnitabboti saGgho AkArato jAnitabbo, pari. 316; so ca evaM bhaddako AkAro na sammA appaNihitattano pubbe akatapuJassa vA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).9; - raM dvi. vi., e. va. -... "akkocchimAnti Adika AkAraM ye upanarahanti, jA. aTTha. 3.432; nAnuvyaJjanaggAhIti kile sAnaM anu ana byajanato ... hatthapAdasitahasitakathitavilokitAdibhedaM AkAraM na gaNhAti, visuddhi. 1.20; - rena tR. vi., e. va. - sabbaJjubhAsitampi paTikkhipitvA sassato loko idameva saccaM moghamaJanti iminA AkArena abhinivisatIti idaMsaccAbhiniveso, dha. sa. aTTha. 401; - ssa Sa. vi., e. va. - ... ANuppAdanAdino AkArassa dassanatthaM.... visuddhi. 1.262; - re sapta. vi., e. va. - bhagavatA dhamma desitaM AjAnAmI tiAdIsu AkAre, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).5; - rA pra. vi., ba. va. - yesaM te yeva saddhAdayo AkArA sundarA, te svAkArA, sa. ni. aTTha. 1.176; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - imesahi catunnampi AkArAnaM aJjatarampi karontena gahitaMyeva hoti saraNagamanaM. a. ni. aTTha. 2.17; - resu sapta. vi., ba. va. - tathaTThAdIsu dvAdasasu AkAresu visu visu ekena saGgaho... ekasaGgahatA, paTi. ma. aTTa, 1.39; - rehi tR. vi., ba. va. - rUpa arUpassa ... ekAdasahi AkArehi paccayo hoti, abhi. ava. 176; dasahAkArehi manasikArakosallaM icchitabbanti, vibha. aTTha.53; lA. a. 7. pakSa, tathya, saMghaTaka aMga, antarnirviSTa bhAga - rA pra. vi., ba. va. - ye pAsa AkArA sAsane nidihA, peTako. 193; ka. jJAna darzana ke udaya meM hetubhUta bAraha tathya - rAnaM Sa. vi., ba. va. - ... dvAdasannaM AkArAnaM vasena uppannaJANasaGghAtaM dassanaM, sa. ni. aTTha. 1.327; kha. prajJA, citta, smRti Adi ke prabheda - rehi tR. vi., ba. va. - ... yajamAnassa soLasahAkArehi cittaM sandarasesi, dI. ni. 1.123; 'sattarasahAkArehi, mahArAja, sati uppajjatIti, mi. pa. 86; ga. pratItyasamutpAda ke bIsa AkAra yA aGga - to pa. vi., e. va. - ... vIsatAkAraM tisandhiM paTiccasamuppAdaM sabbAkArato jAnAti, visuddhi. 1.192; AkArato ti sarUpato avRttApi tasmiM tasmiM saGgahe AkirIyanti avijjAsaGghArAdiggahaNehi pakAsIyantIti AkArA, atItahetaAdInaM vA pakArA AkArA, tato AkArato, visatividhA honti atItehetupaJcakAdibhedato, visuddhi. mahATI 1.210; gha. zarIra ke battIsa bhAga - ro pu., pra. vi., e. va. - ... ajjhattakesAdiko dvattisAkAro kAyo vutto, udA. aTTha. 153; Ga. dhAtuoM ke bayAlIsa AkAra - rehi tR. vi., ba. va. - dvA cattAlIsAya AkArehi evaM vitthArena dhAtuyo sabhAvato upalakkhayanto ..., netti. 63; ca. indriyoM ke causaTha prakAra - rehi tR. vi., ba. va. - catusaTTiyA AkArehi... khaye jANaM paTi. ma. 3; catusaTThiyA AkArehIti aTThasu maggaphalesu ekekasmiM aTThanna - aTThannaM indriyAnaM vasena catusaTThiyA AkArehi, paTi. ma. aTTha. 1.45; 8. vibhAga, khaNDa, aMga, saMzodhana, cha prakAra ke vyaJjanapadoM (akkhara, pada, vyaJjana, AkAra, nirutti evaM niddesa) meM eka - tesaM no, bhante, AyasmatA mahAkaccAnena imehi AkArehi imehi padehi imehi byaJjanehi attho vibhattoti, ma. ni. 1.162; imehi AkArehIti imehi kAraNehi papaJcuppattiyA pATiyekkakAraNehi ceva vaTTavivaTTakAraNehi ca, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).392; - akovida tri. kAraNa evaM akAraNa kA jJAna na rakhane vAlA -- do pu., pra. vi., e. va. - vatthu vipattiM Apatti, nidAnaM AkArakovido pubbAparaM na jAnAti, pari. 313; tattha AkAraakovidoti kAraNAkAraNe akovido, For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAra AkAra pari. aTTha. 211; - rattha pu.. tatpu. sa. [AkArArtha]. AkAra, svarUpa yA namUnA kA artha, 'isa svarUpa kA', 'isa taraha kA artha - ttho pra. vi., e. va. - yo pana evanti ca meti ca vuccamAno AkArattho, udA. aTTha. 13; - thena. tR. vi., e. va. - tattha AkAratthena evaM saddena etamatthaM dIpeti, dI. ni. aTTha. 1.28; - tthe sapta. vi., e. va. - AkAratthe pakAratthe vibhAgatthe tehi AkArAdIhi vajjite... hoti, sadda. 3.804; - kovida tri., tatpu. sa. [AkArakovida], kAraNoM yA prayojanoM ko jAnane vAlAnidAnaM AkAraM kovido, pubbAparaM ca na jAnAti, pari. 313; pAThA. AkArakovido - dassana napuM.. tatpu. sa. [AkAradarzana], AkAra-prakAra yA svarUpa kA saGketa, prakAra yA paddhati ko dikhalAnA - naM pra. vi., e. va. - idahi uddisanena... petAnaM attano JAtInaM thomanAkAradassanaM, pe. va. aTTha. 23; - dassanaka tri., AkAra yA svarUpa ko dikhalAne vAlA, AkAra yA svabhAva kA saMketaka - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... kAmassAdasaMyuttAkAradassanakA abhinayA, sa. ni. aTTha. 3.141; -- nAnatta napuM., bhAva. [AkAranAnAtva], AkAra yA svarUpa kI anekatA yA vividharUpatA - ttena tR. vi., e. va. - AkAranAnattena pana veneyyavasena ca upacayo... natthi, dha. sa. aTTa, 359; - to pa. vi., e. va. - AkAranAnattato pana veneyyavasena ca "upacayo santatI ti uddesadesanA katA, visuddhi. 2.76%3; AkAranAnattattoti jAtirUparasa pavattiAkArabhedatoti attho, visuddhi. mahATI. 2.96; - vRttamAkAranAnattA, veneyyAnaM vasena vA, abhi. ava. 90; - nidassana napuM.. tatpu. sa. [AkAranidarzana], AkAra yA svarUpa kA prakAzana, udAharaNa kA saMketa- naM pra. vi., e. va. - ... ettha AkAratthena evaM saddena dAtabbAkAranidassanaM kataM hoti, khu. pA. aTTha. 165%; - niddesa pu., tatpu. sa. [AkAranirdeza], svarUpa, AkAra- prakAra athavA paddhati kA vivecana - so pra. vi., e. va. - tenassAyaM AkAraniddeso, sa. ni. aTTha. 2.10; tassa nAnAkAraniddeso, dI. ni. aTTa, 1.29; - nirodha pu., tatpu. sa. [AkAranirodha], janma kI kAraNabhUta (icchA Adi) mAnasika pravRttiyoM kA nirodha yA samApti - dhA pa. vi., e. va. - AkAranirodhA daNDanirodho, peTako. 239; - paJatti strI.. tatpu. sa. [AkAraprajJapti], AkAra-prakAra kA saMketa yA saMsUcana-tti pra. vi., e. va. - evanti hi ayamAkArapaJatti, dI. ni. aTTha. 1.29; - pariccheda pu., tatpu. sa. [AkArapariccheda], dazAoM yA avasthAoM kA nizcAyana athavA parisImana, avasthAoM kA nirdhAraNa - daM dvi. vi., e. va. - itipIti iminA tesaM paNDitAdiAkAraparicchedaM dasseti, a. ni. aTTha. 2.142; -- parivitakka pu., tatpu. sa. [AkAraparivitarka], kAraNoM ke viSaya meM anucintana, avasthA yA dazA ke viSaya meM socavicAra - kko pra. vi., e. va. - yA tathAbhUtarasa khanti ruci pekkhanA AkAraparivitakko diTThinijjhAyanA abhippasannA, peTako. 255; - kkena tR. vi., e. va. - mA AkAraparivitakkena, a. ni. 1(1).217; mA AkAraparivikkenAti sundaramidaM kAraNanti evaM kAraNaparivitakkenapi mA gaNhittha a. ni. aTTha. 2.176; - kkA pa. vi., e. va. - aJatra anussavA aJjatra AkAraparivitakkA .... ma. ni. 3.21; - pavatti strI., tatpu. sa. [AkArapravRtti], avasthAoM kA prakAzana, sa. pa. ke anta. - lakkhaNAdito panettha hitAkArappavattilakkhaNA mettA, dha. sa. aTTha. 237; - pucchA strI., tatpu. sa. [AkArapRcchA], AkAra-prakAroM yA avasthAoM ke viSaya meM prazna - cchA pra. vi., e. va. - AkArapucchAti gihiliGge vA titthiyaliGge vA pabbajitaliGge vA, pari. 325; - bhAvaniddesa pu., tatpu. sa. [AkArabhAvanirdeza], AkAraprakAroM tathA bhAvoM ke viSaya meM kathana yA inakA vivecana - sA pra. vi., ba. va. - maJjanA maJitattanti AkArabhAvaniddesA, dha. sa. aTTha. 397; - vacana napuM. tatpu. sa. [AkAravacana], rUpa kI avasthAoM ko kahane vAlA zabda - naM pra. vi., e. va. - paThama lakkhaNavacanaM, dutiyaM AkAravacanaM, visuddhi. 1.340; - vikAra pu., tatpu. sa. [AkAravikAra], rUpa yA isakI avasthAoM meM Ane vAlA vikAra - ro pra. vi., e. va. - AkAravikAro kAyavitti, visuddhi. 2.75; cittasamuhAnAya ... rUpakAyaM ... bhavituM samattho eko AkAravikAro asthi, ayaM vitti nAma, dha. sa. aTTha. 128; - saGghAta tri., ba. sa. [AkArasaMkhyAta], AkAra nAma vAlA, AkAra nAma se prasiddha - tehi tR. vi., ba. va. - etehi pana vIsatiyA AkArasavAtehi arehi vIsatiAkArAnti veditabba, visuddhi. 2.212; - saNThAna napuM., tatpu. sa. [AkArasaMsthAna], AkAra aura isakA DhAMcA - nA pa. vi., e. va. - yasmA vinApi AkArasaNThAnA ArammaNassa ... pAkaTaM hoti, sa. ni. aTTha. 2.260; - samUha pu., [AkArasamUha]. aneka avasthAoM yA lakSaNoM kA samUha sa. For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAraNa AkAsa pa. ke anta. - atha kho kAyAnu passI aniccadukkhAnattaasubhAkArasamUhAnupassIyevAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).253; - sampatti strI., tatpu. sa. [AkArasampatti], viziSTa prakAra ke lakSaNoM yA avasthAoM kI prApti athavA sthiti-yA Sa. vi., e. va. - tenarasa anubyaJjanasampattiyA AkArasampattiyA ca abhAvaM dasseti, udA. aTTa, 299; - sahita tri., aneka vizeSatAoM se yukta - taM napuM.. dvi. vi., e. va. - taM vA tassA AkArasahita vacanaM anussaranto, udA. aTTha. 138; - rAbhihita tri., AkAra yA svarUpa dvArA abhivyakta - AkArAbhihitassa nibacanaM nirutti mahAni, aTTha.3;-rAra pU. [AkArAra], AkAra rUpI ara yA cakranAbhi- vIsati AkArAraM visuddhi. 2212 AkAraNa napuM, svarUpa, cihna kAraNa, halkA phulkA ciha- Nena tR vi., e. va. -- AkAraNena jAnAmi jA. aThTha. 1.260; AkAraNena jAnAmIti tasmA iminA kAraNena jAnAmi jA. aTTa, 1.261. AkAravatI strI., [AkAravatI], kAraNa vAlI, sahetukA, sakAraNA - 'natthi kho no, bhante, koci manApo satthA yasmiM no AkAravatI saddhA paTiladdhA ti, ma. ni. 2.71; tattha AkAravatIti kAraNavatI sahetukA, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.84; ayaM vuccati, AkAravatI saddhA dassanamUlikA, ma. ni. 1.402; AkAravatIti kAraNaM pariyasitvA gahitattA sakAraNA, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).282. AkAsa' pu./napuM. [AkAza, A + kAz se vyu., prabhA se, pradIpta kSetra], 1. ka. vyutpattiparaka artha, 1. aisA kSetra, jisa meM na hala calAyA jA sake, na kharoMcA jA sake - AkAsoti nabha, taM hi na kassatIti AkAso, kasituM vilekhituM na sakko ti attho, sadda. 2.442; 2. vaha kSetra, jise na jotA jA sake, na tor3A jA sake, na kATA jA sake - na kassati na nikassati, kasituM chindituM bhindituM vA na sakkAti AkAso, paTi. ma. aTTha. 1.69; 3. vaha, jise ghAta-pratighAta rahita hone ke kAraNa khIMcA yA ghasITA na jA sake - appaTighaTTanaTena na kassatIti AkAso, vibha. aTTha. 66; 1. kha. paramparA meM prApta zA. a., 1. pu., AsamAna, AcchAdanarahita athavA na DhakI huI khulI jagaha, vAyu ke pravAhita hone kA patha, tArApatha, surapatha, Adityapatha, nabhamaNDala, zUnya yA khAlI kSetra, gagana - antalikkhaM khamAdiccapatho maMgaganAmbaraM vehAso cAnilapatho AkAso nitthiyaM nabhaM, devo vehAyaso tArApatho surapatho aghaM. abhi. pa. 45-46; AkAso ambaraM abbhaM antalikkhaM aghaM nabhaM vehAso gaganaM devo khaM Adiccapatho pica, tArApatho ca nakkhattapatho ravipatho pica, vehAyasaM vAyupatho apatho anilajasaM, sadda. 2.442; tula. amara. 1.2.1-3; 1. ga. prayoga - so pu0, pra. vi., e. va. - seyyathApi, rAhula, AkAso na katthaci patiDito. ma. ni. 294; yathAhaM AkAso va abyApajjamAno... su. ni. 1071; - saM' napuM., pra. vi., e. va. - AkAsameva kira nesaM chadana ahosidha. pa. aTTa. 2.124; -- saM? pu., vi. vi., e. va. - AkAsaM vA aGguliyA nihisantena ... hoti, su. ni. aTTha. 1.87; - sena tR. vi., e. va. - tApaso AkAsena caritukAmo taM gahetvA .... jA. aTTha. 2.85; - ssa Sa. vi., e. va. - 'AkAsarasa paJca aGgAni gahetabbAnI ti yaM vadesi, mi. pa. 356; - sA pa. vi., e. va. - maJjamAnA gAravajAtA AkAsA oruraha pathaviyaM aTThAsi, sa. ni. aTTha. 1.39; - to uparivat - ... katvA parasamAnA AkAsato otaritvA bhUmiyaM ThatvAti attho, sa. ni. aTTha. 1.60; - se/mhi sapta. vi., e. va. - nAnApurpha gahetvAna, AkAsamhi samokiri apa. 1.111; 1. gha. AkAza ke tIna prabhedoM ke lie paricchedA., kariNugghATimA. tathA ajaTA ke anta. draSTa. - tattha tividho AkAso paricchedAkAso, kasiNugghATimAkAso, ajaTAkAso, pa. pa. aTTha. 189 90; 1. Ga. AkAza ananta hai athavA paryavasAnarahita hai - ... ananto AkAsoti AkAsAnaJcAyatanUpago, dI. ni. 1.30; 1. ca. AkAza ativizAla yA mahAn hai - AkAso mahanto, so ekoyeva, a. ni. aTTha. 1.346-47; 1. cha. AkAza aspRSTa athavA sparza na kie jAne yogya hai - yathA AkAso aphuTTAkAso, apa. aTTha. 1.300; 1. ja. AkAza sameTA nahIM jA sakatA - saMvatteyyapi ce, mahArAja, AkAso kilaJjabhiva, mi. pa. 266; 1. jha. AkAza anidarzana yA rUpa-rahita hai - ayahi AkAso arUpI anidassano, ma. ni. 1.180; 1. Ja. AkAza evaM nirvANa, donoM akarmaja, ahetuja evaM asaMskRta dharma haiM - AkAso akammajo ahetujo anutujoti, mi. pa. 250; AkAso asato, nibbAnaM asaGghatanti ? kathA. 274: 2. kucha vicArakoM dvArA pAMcaveM mahAbhUta ke rUpa meM parikalpita tattva - AkAsaM indriyAni saGkamanti, ma. ni. 2.192; sa. u. pa. ke rUpa meM ajaTA., kaNNacchiddA., kasiNugghAtimA., jaladA., thalajalA.. tucchA., nissaTA., paricchinnA., paricchedA., sambuddhasAsanA., sunIlA. ke anta. draSTa.; 3. napuM., kAlpanika khelapaTTI ko mana meM rakhakara vajaya For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AkAsa khelA jAne vAlA causara yA caupar3a kA khela, kevala mukha se moharoM ko khelapaTTI para calAne kI bAta kahate hue khelA jA rahA jue kA khela AkAsanti anupadadasapadesu viya AkAseyeva kILanaM dI. ni. aTTha. 1.78; AkAsepIti advapadadasapadesu viya AkAseyeva kILanti pArA, aDa. 2.185 AkAseyeva kILantIti 'ayaM sArI asukapadaM gayA nItA, ayaM asukapadanti kevalaM mukheneva vadantA AkAseyeva jUtaM kILanti, sArattha. TI. 2.330. AkAsa' pu.. [AkarSa] icchA, lobha, Asakti, (rUpa Adi kI ora mana ko khIMcane vAlI) tRSNA AkArAM na sito siyA, su. ni. 950; taNhA hi rUpAdInaM AkAsanato AkAso ti duccati, su. ni. aDDa. 2.258. AkAsakathA strI0 [AkAzakathA]. AkAza-viSayaka vivecana, AkAza ke sambandha meM vivAda - idAni AkAsakathA nAma hoti pa. pa. a. 189. AkAsakasiNa pu. / napuM, [bau. saM. AkAzakRtsna] dhyAnaprakriyA meM citta ko ekAgra karane hetu nirdiSTa karmasthAnoM meM se eka, citta ke Alambana ke rUpa meM AkAza kA eka sImita aMza yA khaNDa, paricchinna AkAza tathA ise Alambana banAkara kiyA jA rahA dhyAna yaJca AkAsakasiNaM paJca vijJANakasiNaM, ayaM vipassanA, netti. 74; AkAsakasiNaM bhAveti, a. ni. 1 (1).56; AkAsakasiNanti paricchedAkAso, tadArammaNaJca jhAnaM paTi ma. a. 1.99; AkAsakasiNanti pana kasipuNghATimamAkAsampa taM ArambhaNaM kRtvA pavatakkhandhApi bhitticchidAdIsu aJJatarasmiM gahetabbanimittaparicchedAkAsapi taM ArambhaNaM katvA uppanna catukkapaJcakajjJAnampi buccati, dha, sa. aTTa, 231 samApatti strI. tatpu sa. [bau. saM. AkAzakRtsnasamApatti ], AkAza-kasiNa ko Alambana banAne vAle caturtha dhyAna kI prApti pakatiyA AkAsakasiNasamApattiyA lAbhI hoti, paTi. ma. 378; AkAsakasiNasamApattiyAti paricchedAkAsakasiNe uppAditAya catutthajjhAnasamApattiyA paTi ma aDa. 2.250: sa. u. pa. ke rUpa meM paricchedA, ke anta. draSTa.. AkAsagaGgA strI0 [AkAzagaGgA], ka. deva-nadI, svarga se bahane vAlI eka nadI, kha. himAlaya ke anotatta nAmaka sarovara se dakSiNa kI ora bahane vAlI nadI, ga. AkAza meM bahate hue punaH pRthvI para utara kara bahane vAlI gaGgA nadI mandAkinI tathAkAsagaGgA suranadIppatha, abhi. pa. 27; AkAsena sadvi yojanAni gataTTAne "AkAsagaGgA "ti vuccati, - 9 AkAsagati su.ni. aTTha. 2.146 - yaSa. vi., e. va. satatatintake ti dhuvatintake... sahiyojanikAya AkAsagaGgAya patitadvAne ma. vaM. TI. 476(nA.): Ggato pa. vi., e. va. AkAsagaGgato bhassamAnaM udakaM viya nirantaraM kathaM pavateti ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 (2).151; dvi. vi. e. va. tadA hi bhagavA AkAsagaGgaM otArento viya pathavojaM AkaDDUnto viya... dI. ni. aDDa. 3.141 gatisobhA strI. tatpu sa0 [AkAzagaGgAgatizobhA], AkAza se utara rahI gaGgA ke pravAha kI zobhA maM dvi. vi. e. va. - AkAsagaGgAgatisobha abhibhavamAnA.... ma. ni. aTTa. (upa. pa.) 3.158 patitadvAna napuM. [AkAzagaGgApatanasthAna ], gaGgA nadI ke AkAza se dharatI para girane kA sthAna ne sapta. vi. e. va. AkAsagaGgApatitadvAne satatatintake ma. vaM. 29.5; anotattadahato nikkhantAya sahiyojanikAya AkAsagaGgAya patitadvAne, ma. vaM0 TI0 476 (nA.) ; 2. strI0, vya. saM. zrIlaGkA ke rAjA parAkramabAhu (prathama) dvArA bArahavIM sadI meM banavAI gaI eka nahara yA mAtikA AkAsagaGgAnAmAya mAtikAya mahantiyA, cU. ke. 79.25. AkAsagata 1. tri. [AkAzagata], AkAza kI ora gyaa| huA, AkAza meM sthita, atyadhika phailA huA yA khulA huA taM napuM. pra. vi. e. va. AkAsaha nAma bhaNDa AkAsagata hoti. pArA 55 tA pu. pra. vi. ba. va. - napuM0, .2 " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - AkAsaTTA AkAsagatA, apa. aTTha. 1.112; dvi. vi. e. va. hatthena pana gahetvA antovatthusmimpi AkAsagata karontassa pArAjikameva, pArA. aDa. 1.259 - For Private and Personal Use Only - - - te va. pu dvi. vi., ba.va. cattAro pAde AkAsagate katvA ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1 ( 2 ) 36 - tesu sapta vi. ba. catUsu pAdesu AkAsagatesu gamanaM pachijjati ma. ni. aDDa. ( mU.pa.) 1(2):37 - viJJANa napuM, karma. sa. [AkAzagatavijJAna] AkAza kI anantatA ko apanA Alambana banAne vAlA arUpadhyAna kA citta AkAsagatavijJANaM dutiyArUpyacaknA abhi. a. 1017; 2. napuM, AkAza, AkAza yA antarikSa meM antarbhUta koI bhI tattva - yo AkAso AkAsagataM aghaM aghagataM, dha. sa. 637; AkAsova AkAsagataM, kheLagatAdi viya, AkAsoti vA gatanti 'AkAsagataM, dha. sa. aTTha. 358. AkAsagati strI0 [AkAzagati], AkAza meM gamana, AsamAna jahiMsu AkAsagatiM meM ur3Ana tiM dvi. vi. e. va. - vihaDamA dAThA. 1.45 (ro.). -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsagabma 10 AkAsagabbha pu., tatpu. sa. [AkAzagarbha], AkAza ke bhItara, AkAzamArga - me sapta. vi., e. va. - AkAsadhAtuyA AkAsagabbhe gaccha gacchanto ..., apa. aTTha. 1.240. AkAsagamana napuM., tatpu. sa. [AkAzagamana]. 1. AkAza meM calanA, AkAza meM ur3Ana bharanA - pakkhino AkAsagamanaM vijahiMsa. udA. aTTha. 119; 2. hAMthI ko maravAne kI eka cAla- tassa AkAsagamanaM nAma kAraNaM karohI ti. mi. pa. 192. AkAsagAmI tri., [AkAzagAmina], AkAza meM gamana karane vAlA, antarikSa meM vicarane vAlA - naM pu, Sa, vi.. ba. va. - aghagAminanti AkAsagAmInaM, sa. ni. aTTha. 1.114. AkAsagotta pu., 1. rAjagRha kA eka cikitsaka - tto pra. vi., e. va. - ahasA kho AkAsagotto vejjo bhagavantaM dUratova AgacchantaM, mahAva. 292; 2. tri., AkAza gotra vAle eka brAhmaNa kA gotra-nAma - "saJjayo, mahArAja, brAhmaNo AkAsagotto ti, ma. ni. 2.335. AkAsaGgaNa napuM, tatpu. sa. [AkAzAGgaNa], khulA AMgana, khulI jagaha - Ne sapta. vi., e. va. - yattha uparicchadanaM parikkhepo vA natthi, tAdise AkAsagaNe, udA. aTTha. 198. AkAsacara tri., [AkAzacara], AsamAna meM calane vAlA, AsamAna meM vicarane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - ... cakkaratanaM purakkhatvA AkAsacaro, bu. vaM. aTTa. 235. AkAsacArika tri., AkAza yA antarikSa meM gamana karane meM sakSama - ko pu., pra. vi., e. va. -- eko AkAsacAriko tApaso, jA. aTTha. 1.329; - deva pu., AkAza meM gamana karane meM sakSama devatA-vA pra. vi., ba. va. - valAhakanAmake devakAye uppannA AkAsacArikadevA, sa. ni. aTTa, 2.315. AkAsacArI tri., [AkAzacArin], uparivat -rI pu., pra. vi., e. va. - ... nibbatti AkAsacArI sIghajavo upari kUTAgArasaNThAno, vi. va. aTTha.6; - rino ba. va. - AkAsacArino mayanti, jA. aTTha. 5.370; - nI strI., pra.. vi., e. va. - jAtadivaseyeva.... AkAsacArinI kareNakA ..... jA. aTTha. 7.234. AkAsacetiya napuM., tatpu. sa. [AkAzacaitya], pavarta-zikhara yA bahuta UMcAI para banA huA caitya - pabbatasikhare katacetiyaM "AkAsacetiyAnti vRttaM visuddhi. mahATI. 1. 157; AkAse nagamuddhani kataM cetiyaM AkAsacetiya, ma. vaM. TI. 393(ro.); - yaGgaNa pu., tatpu. sa. [AkAzacaityAGgaNa], UMce parvata zikhara para sthita caitya kA AMgana - No pra. AkAsaTThakavimAna vi., e. va. - tassa AkAsacetiyarasa aGgaNo bAlakaparicchedo AkAsacetiyaGgaNo.... ma. vaM. TI. 393 (ro.);-Ne sapta. vi., e. va. - AkAsacetiyaGgaNe sakhena ArohanatthAya tade.. AkAsacchadana tri., ba. sa. [AkAzAcchAdanaka]. kevala AkAza ke AcchAdana vAlA, pUrI taraha se khulA huA, aisA AvAsa, jisakI chata kevala AkAza hai - naM napuM.. pra. vi., e. va. - AkAsaM chadanamassAti AkAsacchadanaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.203; ghaTikArassa kumbhakArassa AvesanaM sabbaM temAsaM AkAsacchadanaM aTThAsi. na devotivassI ti, mi. pa. 210. AkAsajjhAsaya tri., ba. sa. [AkAzAdhyAzaya], AkAza kI AvazyakatA ko anubhava karane vAlA, AkAza kI icchA rakhane vAlA - yaM napuM., pra. vi., e. va. - evameva ghAnampi AkAsajjhAsayaM vAtUpanissayagandhagocaraM dha. sa. aTTha. 348. AkAsaTTha tri., [AkAzastha], AkAza yA divya lokoM meM sthita, AkAza yA antarikSa se jur3A huA, Upara kI ora sthita - hA pu., pra. vi., ba. va. - AkAsadvAti AkAse vimAnAdIsu ThitA, bu. vaM. aTTha. 50; - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - AkAsaDha nAma bhaNDa AkAsagataM hoti, pArA. 55; - hA strI.pra. vi., e. va. - esA pana, mahArAja, papaTikA na bhUmaTThA na AkAsaTThA, mi. pa. 176; - hAni napuM., pra. vi., ba. va. - pathavigatAni ca te ratanAni AkAsaTThAni ca sayameva upagacchissanti, mi. pa. 265 - ka tri., uparivat - dukA pu.. pra. vi., ba. va. - tesaM hatthato AkAsaTThakA devA gahetvA sAdhukILitaM kILisu. sa. ni. aTTha. 1.249; AkAsaTTakabhUmaTThakaratanAni sakatejobhAsitAni ahesu. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.136. AkAsakaTThadevatA/AkAsaTTadevatA strI., karma. sa. [AkAzasthadevatA], svarga meM rahane vAlA devatA, divya lokoM meM sthita daivI prANI - tA' pra. vi., e. va. - bodhisatto AkAsaTThadevatA ahosi, jA. aTTha. 1.476; - tA' pra. vi., ba. va. -- tAsaM devatAnaM AkAsaTTadevatA mittA honti, khu. pA. aTTha. 96; ... pathaviTThakanAgA ca AkAsaTakadevatA ca, a. ni. aTTha. 2.33; - naM Sa. vi., ba. va. - AkAsaTTakadevatAnaM tAva manassagandho yojanasate ThitAnaM AbAdhaM karoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).309. AkAsaTThakavimAna napuM., karma. sa. [AkAzasthavimAna], AkAza meM sthita prAsAda yA bhavana, divya bhavana yA AvAsa, daivI vAhana - naM dvi. vi., e. va. - ... bIraNiyA devadhItAya For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsatala AkAsapaduma AkAsaTTakavimAnaM disvA, jA. aTTha. 6.139; - nA pra. vi.. ba. va. - AkAsaTTakavimAnA imeti vadati, jA. aTTha.. 6.149; - nAni vi. vi., ba. va. - idAni pana AkAsaTTakavimAnAni parasantena ..., jA. aTTha. 6.149. AkAsatala napuM.. tatpu. sa. [AkAzatala], kisI bhavya bhavana yA mahala kI sabase UparI chata, kisI bhI bhavana kI capaTI chata - laM dvi. vi., e. va. - AkAsatalaM AgantvA mahAdvArAbhimukhova ahosi, sa. ni. aTTa, 1.275; - le sapta. vi., e. va. - rAjamahesI garubhAya AkAsatale ruA ... nisinnA hoti, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.230; sUriyo .... uTThAya AkAsatale ThitaM candaM ulloketvA... gato, sa. ni. aTTha. 1.275. AkAsati A +vkAsa kA varta, pra. pu., e. va. [AkAzate], camakatA hai, ujjvala yA sundara dikhAI detA hai, prakAzita hotA hai, pradIpta hotA hai - 'AkAsatI ti AkassatI ti ca duvidho pATho, mahAni. aTTha. 353; - ntaM'/mAnaM varta. kR., parasmai./Atmane. - brahA vALamigAkiNNaM, AkAsantaMva dissati, jA. aTTha. 6.106; AkAsantanti AkAsamAna, pakAsamAnanti attho, tade. - ntaM AkAsa+anta ke yoga se vyu. [AkAzAnta], AkAza kA chora - AkAsantavAti etaM vanaM AkAsassa anto viya hutvA dissati, jA. aTTa AkAsadhAtuyAti AkAsena gacchanto, a. ni. aTTha. 3.17; - niddesa pu., tatpu. sa. [AkAzadhAtunirdeza], AkAzadhAtu ke viSaya meM vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. -- AkAsaha tuniddese na kassati, na nikassati, kasituM vA chindituM vA bhindituM vA na sakkAti AkAso, dha. sa. aTTha. 358; - nissita tri.. tatpu. sa. [AkAzadhAtuniHzrita], AkAzadhAtu para AdhArita sampUrNa upAdArUpa - AkAsadhAtuM na attato upagacchina ca AkAsadhAtunissitaM attAnaM, ma. ni. 3.80; AkAsadhAtunissitapade pana avinibbhogavasena sabbampi bhUtupAdArUpaM AkAsadhAtunissitaM nAma, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.64-65.. AkAsana napuM., A +vkasa se vyu., kri. nA. [AkarSaNa], apanI ora khIMca kara le AnA - taNhA hi rUpAdInaM AkAsanato AkAso ti vuccati, su. ni. aTTha. 2.259. AkAsanabhagata tri., tatpu. sa. [AkAzanabhagata], AsamAna meM cala rahA, AkAza meM ur3a rahA, AkAza-nAmaka nabhamaNDala meM jA rahA - tA pu., pra. vi., ba. va. - disodisaM okiranti, AkAsanabhagatA marU buvaM. 2.50; AkAsanabhagatAti AkAsasaGghAte nabhasi gatA, bu. vaM. aTTha. 102. AkAsanimitta napuM.. tatpu. sa. [AkAzanimitta], AkAza kA cihna yA Alambana - gocara tri., ba. sa., AkAza ko apanA Alambana banAne vAlA (prathama arUpadhyAna kA citta) - re sapta. vi., e. va. - ... AkAsanimittagocare viANe cittaM upasaMharato, visuddhi. 1.315; AkAsanimittaM gocaro etassAti AkAsanimittagocaraM tasmiM AkAsanimittagocare paThamArUppaviJANe, visuddhi, mahATI. 1.366. AkAsanissita tri., tatpu. sa. [AkAzaniHzrita], AkAza para Azrita, AkAza ke sahAre vidyamAna - tA pu., pra. vi., ba. va. - ye AkAsanissitA pANA te naM khAdeyyaM sa. ni. 1(2).88; AkAsanissitAti DaMsamakasakAkakulalAdayo, sa. ni. aTTha. 2.97. AkAsanta pu., tatpu. sa. [AkAzAnta], AkAza kA chora, AkAza kA eka zirA, saMsAra kA antima chora - ntaM pra. vi., e. va. - brahA vALamigAkiNNaM, AkAsantaMva dissati, jA. aTTha. 6.106; AkAsantaMvAti etaM vanaM AkAsassa anto viya hutvA dissati, jA. aTTha. 6.106. AkAsapaduma napuM., tatpu. sa. [AkAzapadma], eka puSpayukta paudhA - mA pra. vi., ba. va. - ogatAkAsapadumA, mahiyA pupphamuggataM, therIgA. aTTha. 175. 6.106. AkAsatta napuM., bhAva. [AkAzatva], khAlIpana, riktatA, abhAva - taM pra. vi., e. va. - AkAsattaM, abhAvattanti upacaritabheda sAmaJja, mo. vyA. 4.59. AkAsadhAtu strI., karma. sa. [AkAzadhAtu], 1. dharmoM ke bahuvidha vibhAjana meM cha dhAtuoM meM se eka dhAtu ke rUpa meM svIkRta AkAza-tattva, rUpa nAmaka dharma kA paricchedaka- tattva - "cha dhAtuyo - pathavIdhAtu, ApodhAtu, tejodhAtu, vAyodhAtu, AkAsadhAtu, vijJaANadhAtu, dI. ni. 3.196%3; AkAsadhAtUti asamphuTThadhAtu, a. ni. aTTha. 2.156; - lakkhaNAdito pana rUpaparicchedalakkhaNA AkAsadhAtu, dha. sa. aTTha. 358; AkAsadhAtu paricchedarUpaM nAma, abhi. dha., sa. 42; na kassatIti akAso, akAsoyeva AkAso, nijjIvaDena dhAtu cAti AkAsadhAtu, abhi. vi. TI. 177; cakkhAyatanaM... AkAsadhAtu... paJcavIsati rUpakoDAsAti na jAnAti, a. ni. aTTha. 3.351; yA Sa. vi., e. va. - AkAsadhAtuyA asamphuTThalakkhaNaM, a. ni. aTTha. 1.87; 2. AkAza, antarikSa, AsamAna - yA tR. vi., e. va. - gacchaM For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsaphuTTha AkAsAnaJcAyatana AkAsaphuTa tri., tatpu. sa. [AkAzaspRSTa], zA. a.. AkAza ko sparza kara rahA, AsamAna ko chU cukA, lA. a., AkAza ko apanA Alambana banA cukA -Te napuM. sapta. vi., e. va. - AkAsaphuTe viANe viANaJcAyatanacittaM appeti, visuddhi. 1.321; AkAsaphuTe vijJaANeti kasiNugghATimAkAsaM pharitvA pavatte paThamArUppaviJaANe ArammaNabhUte..., visuddhi. mahATI. 1.376. AkAsabhUta tri., [AkAzabhUta], AkAza ke samAna anAcchAdita, AsamAna kI bhAMti khulA huA, bAdhA rahita, be-roka-Toka - tA pu.. pra. vi., ba. va. - AkAsabhUtA tepajja, dhuvaM buddho bhavissasi, bu. vaM. 2.105; AkAsabhUtAti te kuTTakavATapabbatA AvaraNaM tirokaraNaM kAtuM asakkontA, ajaTAkAsabhUtAti attho, bu. vaM. aTTha. 116. AkAsamaNDala napuM.. [AkAzamaNDala], zA. a., nabhamaNDala, AkAza kA gherA, lA. a., AkAza ko Alambana banAkara kie jA rahe AkAzakasiNa-dhyAna meM dekhA gayA AkAzamaNDala - laM pra. vi., e. va. - paTibhAganimittamAkAsamaNDalameva hutvA upaTTAti, vaDiyamAnaJca vaDvati, visuddhi. 1.167. AkAsavAsI tri.. [AkAzavAsin], AkAza meM basane vAlA, antarikSa meM rahane vAlA - sino pu., pra. vi., ba. ka. - osadhItiNavAsI ca, ye ca AkAsavAsino, apa. 2.98. AkAsavijJANa napuM., karma. sa. [AkAzavijJAna]. AkAzaviSayaka citta, AkAza ko Alambana banAne vAlA arUpadhyAna kA citta - NaM dvi. vi., e. va. - taM panAkAsaviANaM, akatvA manasA puna, abhi. ava. 1011. AkAsasadisa tri., [AkAzasadRka], AkAza jaisA (vistRta, anAcchAdita yA alipta) - so pu., pra. vi., e. va. - yasasA vitthato vIro, AkAsasadiso, muni, apa. 2.160; sena ta ki, e. va. - AkAsasamenAti alagganaTena ceva apalibuddhadvena ca AkAsasadisena, a. ni. aTTha. 3.104. AkAsasannissaya pu., tatpu. sa. [AkAzasanniHzraya], AkAza kA spaSTa AdhAra, - yaM dvi. vi, e.va. - tattha AkAsasannissitAnti AkAsasannissayaM laddhAva uppajjati ... dha. sa. aTTha. 318. AkAsasannissita tri., [AkAzasanniHzrita], AkAza para AdhArita, AkAza para Azrita (srota-vijJAna)- taM napuM.. pra. vi., e. va. - evameva sotaM tampe bilajjhAsayaM AkAsasannissitaM kaNNacchiddakUpakeyeva ajjhAsayaM karoti, dha sa. aTTha, 348; ..., AkAsasannissitaM, manasikArahetukaM catUhi paccayehi uppajjati sotaviANaM, dha. sa. aTTha. 318. AkAsasama tri., [AkAzasama], AkAza ke samAna (alipta, vyApaka, apratibAdhita) - maM, napuM.. pra. vi., e. va. - tadAkAsasamaM cittaM, ajjhattaM susamAhitaM. theragA. 1159;mena tR. vi., e. va. -- AkAsasamenAti alagganaTrena ceva apalibuddhadvena ca AkAsasadisena, a. ni. aTTa, 3.104; ... "tadArammaNaJca sabbAvantaM loka AkAsasamena cetasA vipulena... abyAbajjhena pharitvA viharissAmA ti, ma. ni. 1.180; - citta tri., ba. sa. [AkAzasamacitta], AkAza ke samAna svaccha evaM nirmala mana vAlA - ssa pu. Sa. vi., e. va. - AkAsasamacittassa, niSpapaJcassa jhAyino, apa. 1.250; - mAnasa tri., ba. sa., AkAza ke samAna (svaccha evaM Alambana-rahita) citta vAlA- so pu., pra. vi., e. va. - nippapaJco nirAlambo, AkAsasamamAnaso, apa. 2.16. AkAsasutta napuM.. sa. ni. ke aneka suttoM kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).214; 215; 3(1).60. AkAsAtikkama pu., tatpu. sa. [AkAzAtikrama], (Alambana rUpa meM) AkAza kA atikramaNa, AkAza ko pAra kara jAnA - to pa. vi., e. va. -- etAsu hi ..., AkAsAtikkamato dutiyA, dha. sa. aTTha. 253. AkAsAnaJca napuM., AkAsa + ananta + ya, athavA AkAsa + AnaJca ke yoga se vyu. [AkAsAnantya], AkAza kI anantatA, antarahita yA sImArahita AkAza - JcaM pra. vi., e. va. - AkAsAnantoyeva AkAsAnaJca, paTi. ma. aTTha 1.78; AkAsaM anantaM AkAsAnantaM, AkAsAnantameva AkAsAnaJca dha. sa. aTTha. 248; AkAsaJca taM anantaJcAti AkAsAnantaM ... AkAsAnantameva AkAsAnaJca, sakatthe bhAvapaccayavasena, abhi. vi. TI. 93. AkAsAnaJcAyatana napuM.. tatpu. sa., AkAsa + AnaJca + Ayatana ke yoga se vyu. [bau. saM. AkAzAnantyAyatana], 1. AkAza kI anantatA kA vaha kSetra, jo cAra arUpa dhyAnoM meM prathama arUpa dhyAna vAle citta kA Alambana rahatA hai, 2. arUpa brahmalokoM meM prathama kA nAma, kyoMki isameM nivAsa karane vAle prANiyoM ko AkAza kI anantatA kA bodha ho jAtA hai athavA ve prathama arUpa dhyAna ko bhAvita kie hue hote haiM, 3. nau anupubbavihAroM/samApattiyoM ke bIca pAMcavAM anupubbavihAra tathA vividha vimokSoM meM se eka - naM pra. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatanaM ... anantaM, AkAsaM anantaM For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsAnaJcAyatana 13 AkAsAnantaM AkAsAnantameva AkAsAnaJcaM taM AkAsAnaJca adhiTThAnadvena Ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhAnassa devAnaM devAyatanamivAti AkAsAnaJcAyatanaM visuddhi. 1.321; ayaM AkAsAnaJcAyatanakammaTThAne vitthArakathA, visuddhi. 1.321; 4. AkAza kI anantatA kA kSetra (AkiJcacAyatana) arUpadhyAna bhI hai aura arUpadhyAna kI bhAvanA karane vAle citta kA Alambana bhI - AkAsAnaJcAyatana samatikkammAti pubbe vuttanayena jhAnampi AkAsAnaJcAyatanaM ArammaNampi..., paTi. ma. aTTha. 2.143; sabbaso rUpasAnaM samatikkamA ... nAnattasajJAnaM amanasikArA 'ananto AkAso ti, AkAsAnaJcAyatanaM upasampajja viharati, dI. ni. 1.163-64; 5. AkAzAnantyAyatana-dhyAna ko prApta yogI ke citta meM samasta rUpa saMjJAeM nirUddha ho jAtI haiM - naM dvi. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatanaM samApannassa rUpasA niruddhA hoti, a. ni. 3(1).218; 6. kyA AkAsAnaJcAyatana asaMskRta dharma hai? - AkAsAnaJcAyatanaM asaGghataM, kathA. 271; AkAsAnaJcAyatanaM ... kusalato ca vipAkato ca kiriyato ca, abhi. ava. 104; 7. AkAzAnantyAyana ke sambandha meM aneka mithyAdRSTiyAM haiMAkAsAnaJcAyatana samApannassa sato rUpasahagatA sAmanasikArA visesAya saMvattantIti na yujjati desanA, netti. 24; AkAsAnaJcAyatanaM AkAsAnaJcAyatanato sajAnAti, ... saJatvA... mati, ... apariJAtaM tassAti vadAmi, ma. ni. 1.3; -- kammaTThAna napuM.. visuddhi ke eka khaNDa-vizeSa kA zIrSaka, visuddhi. 1.316-321; - kiriyacitta napu. tatpu. sa. [AkAzAnantyAyatanakriyAcitta], AkAza kI anantatA ko Alambana banAne vAlA arUpabhUmi kA kriyAcitta - AkAsAnaJcAyatanakiriyacittaM, ..., imAni cattAripi arUpAvacarakiriyacittAni nAma, abhi. dha. sa. 5; - ku salacitta napu., karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanakuzalacitta], AkAza kI anantatA ko Alambana banAne vAle arUpa bhUmi ke cAra kuzalacittoM meM prathama citta --- AkAsAnaJcAyatanakusalacittaM, ... imAni cattAripi arUpAvacarakusalacittAni nAma, abhi. dha. sa. 5; atha vA AkAsAnaJcaM AyatanaM assAti AkAsAnaJcAyatanaM. jhAna tena sampayatta kasalacitta AkAsAnaJcAyatanakusalacittaM, abhi. dha. vi. TI. 93; - ku salave danA strI., tatpu. sa. [AkAzAnantyAyatanakuzalavedanA], AkAza kI anantatA AkAsAnaJcAyatana ko Alambana banAne vAle arUpadhyAna ke prathama citta meM udita kuzala vedanA - AkAsAnaJcAyatanakusalavedanA sukhumA AkAsAnaJcAyatanakusalavedanA oLArikA .... vibha. aTTha. 16; - khandha pu., [bau. saM. AkAzAnantyAyatanaskandha], skandha yA rAzi ke rUpa meM AkAzAnantya-nAmaka prathama arUpadhyAna athavA isa dhyAna vAlA citta - ndhe sapta. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatanakhandhe vipassantassa vipassanupekkhA ArammaNavasena AkAsAnaJcAyatananissitA. ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.198; - citta napuM., karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanacitta], arUpadhyAna kA vaha citta, jo AkAza kI anantatA ko apanA Alambana banAtA hai - tassevaM.... pathavIkasiNAdIsa rUpAvacaracittaM viya AkAse AkAsAnaJcAyanacittaM appeti, visuddhi. 1.317; - jjhAna napuM, karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanadhyAna], vaha arUpadhyAna, jisameM AkAza kI anantatA para citta ko ekAgra kiyA jAtA hai - nena tR. vi., e. va. - vRttappakArena hi AkAsAnaJcAyatanajjhAnena sampayuttaM paThama viANaJcAyatanAdIhi dutiyatatiyacatutthAni, visuddhi. 2.80; - dhAtu strI., karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanadhAtu], dhyAna ke Alambana ke rUpa meM ananta AkAza (nAmaka tattva) - ..., AkAsAnaJcAyatanadhAtu, ... satta dhAtuyo ti, AkAsAnaJcAyatanameva AkAsAnaJcAyatanadhAta. sa. ni. aTTha. 2.118; - nissita tri., tatpu. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatananiHzrita], AkAzAnantya-nAmaka dhyAna athavA isa dhyAna ke Alambana para Azrita-tA strI, pra. vi., e. va. - upekkhA nAnattA nAnattasitA. .... upekkhA ekattA ekattasitA, upekkhA... AkAsAnaJcAyatananissitA, ma. ni. 3.268; yasmA pana dve vA tINi vA AkAsAnaJcAyatanAni vA viANaJcAyatanAdIni vA natthi, tasmA ekattaM ekattasitaM vibhajanto asthi, bhikkhave, upekkhA AkAsAnaJcAyatananissitAtiAdimAha, ma. ni. aThTha. (upa.pa.) 3.198; - bhava pu., karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanabhava], AkAzAnantyAyatana-dhyAna-citta ke vipAka ke rUpa meM prApta isI nAma vAlA bhava (janma, astittva) - AkAsAnaJcAyatanUpagotiAdIsu pana AkAsAnaJcAyatanabhavaM upagatoti, dI. ni. aTTha. 1.103; - bhUmi strI., karma. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanabhUmi]. arUpAvacara bhUmi kA eka prabheda, arUpadhyAna kI bhAvanA kara rahe citta kI vaha avasthA, jisameM AkAza kI anantatA para citta ko ekAgra kiyA jAtA hai - AkAsAnaJcAyatanabhUmi For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsAnaJcAyatana AkAsAnanta viANaJcAyatanabhUmi... ceti arUpabhUmi catubidhA hoti, abhi. dha. sa. 32; - vipAkacitta napuM., tatpu. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanavipAkacitta], vaha citta, jo AkAza kI anantatA ko apanA Alambana banAkara kI gaI dhyAnabhAvanA ke vipAka ke rUpa meM udita hotA hai, arUpabhUmi ke cAra prakAra ke vipAkacittoM meM prathama - AkAsAnaJcAyatanavipAkacittaM, ... imAni cattAripi arUpAvacaravipAkacittAni nAma, abhi. dha. sa. 5; - saJjA strI., tatpu. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanasaMjJA], AkAza kI anantatA para dhyAna karate hue prApta hone vAlA saMjJAjJAna - aM dvi. vi., e. va. - ... pathavIsanaM, AkAsAnaJcAyatanasajhaM paTicca manasi karoti ekattaM, tassa AkAsAnaJcAyatanasAya cittaM pakkhandati pasIdati santiTThati adhimuccati, ma. ni. 3.149; - ya tR. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatanasAya pathavIsajhaM..., ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.112; - saJI tri., [bau. saM. AkAzAnantyAyatanasaMjJina], AkAza kI anantatA ke viSaya meM saMjJA jJAna ko prApta kara cukA - jI pu., pra. vi., e. va. - tathArUpo samAdhipaTilAbho yathA ... na AkAsAnaJcAyatane AkAsAnaJcAyatanasaJI assa, a. ni. 3(2).6; - samApattAdhimutta tri0, tatpu. sa. [AkAzAnantyAyatanasamApatyadhimukta], AkAzAnantyAyatana nAmaka arUpa dhyAna kI prApti ke nimitta svayaM ko pUrI taraha se lagAyA huA - tto pu., pra. vi., e. va. - catutthajjhAnAdhimuttoAkAsAnaJcAyatanasamApattAdhimutto ... dhimuttaM, cULani. 154; - samApatti strI., tatpu. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanasamApatti], 1. prathama arUpadhyAna kI prApti, AkAza kI anantatA para citta kI samatA evaM ekAgratA kI prApti - ayampi kho AkAsAnaJcAyatanasamApatti abhisaGghatA abhisaJcetayitA, ma. ni. 2.15; AkAsAnaJcAyatanameva samApatti AkAsAnaJcAyatanasamApatti, paTi. ma. aTTha. 1.78; 2. nau prakAra kI samAdhi-caryAoM athavA dhyAnAbhyAsoM meM AThavIM - navahi samAdhicariyAhIti ... AkAsAnaJcAyatanasamApatti ... samAdhicariyA, paTi. ma. 91; - samApattipaTilAbhattha pu., tatpu. sa. [AkAzAnantyAyatanapratilAbhArtha]. AkAzAnantyAyatana nAmaka arUpadhyAna kI prApti kA prayojana - tthAya ca. vi., e. va. - so ... anaGgaNe ... AkAsAnaJcAyatanasamApattipaTilAbhatthAya cittaM abhinIharati abhininnAmeti AruppamaggasaGgIti, mahAni. 204; - samApattivimokkha pu., tatpu. sa. [bau. saM. AkAzAnantyAyatanasamApattivimokSa], AkAzAnantyAyatana nAmaka arUpa dhyAna kI prApti se milane vAlA vimokSa - ayaM AkAsAnaJcAyatanasamApattivimokkho, paTi. ma. 225; - sahagata tri, tatpu sa. [bau. saM AkAzAnantyAyatanasahagata], AkAzAnantyAyatana nAmaka arUpadhyAna se yukta yA paripUrNa - tA pu.. pra. vi., ba. va. - ... AkAsAnaJcAyatanasahagatA sAmanasikArA samudAcaranti, a. ni. 3(1).248; - sukhumasaccasaJI tri., [bau. saM. AkAzAnantyAyatanasUkSmasatyasaMjJin], AkAzAnantyAyatana nAmaka arUpadhyAna meM sUkSma satya kA saMjJA-jJAna prApta kiyA huA - jI pu., pra. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatana sukhumasaccasajIyeva tasmiM samaye hoti. dI. ni. 1.164. AkAsAnaJcAyatanU paga tri., [bau. saM. AkAzAnantyAyatanopaga], AkAzAnantyAyatana nAmaka prathama arUpadhyAna ke vipAka ke bala se arUpI brahmaloka meM utpanna (deva) - go pu., pra. vi., e. va. - ao attA .... "ananto AkAso ti AkAsAnaJcAyatanUpago, dI. ni. 1.30; AkAsAnaJcAyatanUpagotiAdIsu pana AkAsAnaJcAyatanabhavaM upagatoti, evamattho veditabbo, dI. ni. aTTa, 1.103; - gaM napuM., pra. vi., e. va. - asthi AkAsAnaJcAyatanUpagaM kammanti? AmantA, kathA. 272;gA pu., pra. vi., ba. ka. - AkAsAnaJcAyatanUpagA devA dIghAyukA cirahitikA sukhabahulAti, ma. ni. 3.146; atthi AkAsAnaJcAyatanUpagA sattAti, kathA. 272; AkAsAnaJcAyatanaM upagacchantIti AkAsAnaJcAyatanUpagA, abhi. dha. vi. TI. 153; - ge pu. vi. vi., ba. va. - heTTato AkAsAnaJcAyatanUpage deve pariyantaM karitvA uparito nevasaJjAnAsAyatanUpage deve antokaritvA yaM etasmi ..., paTi. ma. 77; AkAsAnaJcAyatanUpageti AkAsAnaJcAyatanasaGkhAtaM bhavaM upagate. paTi. ma. aTTha. 1.245; - gAnaM pu. pa. vi., ba. va. - ... AkAsAnaJcAyatanUpagAnaM devAnaM sahavyataM upapajjati, a. ni. 1(1).301; AkAsAnaJcAyatanUpagAnaM, bhikkhave, devAnaM vIsati kappasahassAni AyuppamANaM, a. ni. 1(1).301. AkAsAnanta pu./napuM., karma. sa. [anantAkAza], ananta AkAza, AkAza ke tIna prabhedoM meM kasiNugghAtamAkAza For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkAsAnilappabheda 15 AkiJcaJa nAmaka prabheda, dasa kasiNoM meM se eka - AkAsaJca taM anantaJcAti AkAsAnantaM, kasiNagghATimAkAso, abhi. dha. vi. TI. 93; AkAso ananto AkAsAnanto, paTi. ma. aTTha 1.77. AkAsAnilappabheda tri., ba. sa. [AkAzAnilaprabheda]. AkAza evaM vAyu ke prabhedoM vAlA (zabda)- do pu., pra. vi., e. va. - AkAsAnilappabhedo dehanissito cittajasaddo yeva vaNNattamupagato saddo, sadda. 3.603-04. AkAsAbhimukha tri., [AkAzAbhimukha], AkAza kI ora abhimukha, AsamAna kI ora dekha rahA -kho pu., pra. vi., e. va. - tathA hi gAvo navavuDhe deve bhUmiM ghAyitvA ghAyitvA AkAsAbhimukho hutvA vAtaM AkaDvanti, sa. ni. aTTha. 3.109. AkAsArammaNa tri., ba. sa. [AkAzAlambanaka], vaha dhyAna bhAvanA, jisameM citta kA Alambana AkAza rahatA ho - NaM napuM. pra. vi., e. va. - ... AkAsArammaNaM AkAsAnaJcAyatanaM visuddhi. 1.330. AkAsukkhipiya pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma, jo AkAza kI ora puSpoM ko pheMka detA thA - itthaM sadaM AyasmA AkAsukkhipiyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.244. AkAsupanissaya pu., tatpu. sa. [AkAzopaniHzraya], zabda ke AdhAra yA Azraya ke rUpa meM AkAza, AkAza kA Azraya - sotAyatanaM nissAya iTThasammataM saddAyatanaM AlambitvA AkAsapanissayaM labhitvA manodhAtAvajjanAnantaraM eva uppajjati ... sotaviNaM, rUpA. 153, 155 (ro.). AkiJca napuM.. saMbhavataH AkiJca kA apa., akiMcanatA kI manodazA, arUpadhyAna kA tRtIya caraNa - JcaM dvi. vi., e. va. - AkiJca nevasaJaJca, samApajji yathakkama, apa. 2.209. AkiJcaJa 1. napuM., bhAva. [AkiJcanya], zA. a., kucha bhI zeSa na rahane kI avasthA, akiMcanatA, samasta dhanasampatti se rahita honA - aM dvi. vi., e. va. - AkiJcanaM patthayAno, brAhmaNo mantapAraga su. ni. 982; AkiJcajanti akiJcanabhAvaM pariggahUpakaraNavivekanti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.271; lA. a. 1. arUpAvacara-dhyAna kI tIsarI avasthA, jisameM dhyAna karane vAle sAdhaka kA citta adhika sUkSma ho jAtA hai tathA use ananta AkAza evaM ananta vijJAna ke rUparahita Alambana sthUla pratIta hone lagate haiM, isa avasthA meM sAdhaka 'nahIM haiM', 'nahIM haiM, 'zUnya hai, zUnya hai', 'khAlI hai, khAlI hai, isa prakAra kI anupazyanA karate hue ananta-vijJAna ke viSaya meM 'kucha nahIM hai' yA 'natthi kiJci' kI bhAvanA karatA hai| dUsare zabdoM meM 'vijJANaJcAyatana' ke vijJAna kA abhAva hai, antardhAna hai tathA kucha bhI nahIM hai, yaha dekhatA hai| isa dhyAna meM upekSA evaM ekAgratA, ye do dhyAnAGga hI rahate haiM - ettha pana nAssa kiJcananti akiJcanaM ... akiJcanassa bhAvo AkiJcanaM AkAsAnaJcAyatanaviANApagamassetaM adhivacanaM, dha. sa. aTTa. 250; tattha AkiJcAyatanaM kiJcanaM ArammaNaM assa natthIti AkiJcaja. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).249; nAssa paThamAruppassa kiJcanaM appamattakaM antamaso bhaGgamattampi avasir3ha asthIti akiJcanaM tassa bhAvo AkiJcanaM paThamArUppaviANAbhAvo, abhi., dha. vi. TI. 93; natthi kiJcIti natthi natthi, sujhaM sujhaM vivittaM vivittanti evaM manasikarontoti vuttaM hoti, visuddhi. 1.324; lA. a. 2. nirvANa, jisameM kisI bhI prakAra ke kleza citta meM zeSa nahIM raha jAte, cAra AryamArga evaM Aryaphala - nibbAnampi AkiJcanaM sa. ni. aTTha. 3. 137; maggaphalAni... kilesAnaM natthitAya AkiJcaAni, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).249; 2. tri., akiMcanatA ke sAtha jur3A huA, kisI bhI prakAra ke AlambanoM se rahita, klezarahita, bAdhArahita - jA' strI., pra. vi., e. va. - AkiJcaJA cetovimutti, ma. ni. 1.378; ArammaNakiJcanassa abhAvato AkiJcaA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).248; - jhaM dvi. vi., e. va. - yadeva tattha saccaM tadabhijAya AkiJcajayeva paTipadaM paTipanno hoti, a. ni. 1(2).205; AkiJca yeva paTipadanti kiJcanabhAvavirahitaM nippalibodha niggahaNameva paTipadaM ..., a. ni. aTTha. 2.358; - jA pra. vi., ba. va. - AkiJcaJA cetovimuttiyo, ma. ni. 1.379; AkiJcajA cetovimuttiyo nAma nava dhammA AkiJcaAyatanaJca maggaphalAni ca, ma. ni. aha. (mU.pa.) 1.(1)249; - ce to vimutti strI., karma. sa. [AkiJcanyacetovimukti], cAra lokottara mArga, cAra Arya phala evaM AkiJcanyAyatana nAmaka arUpadhyAna kI avasthA vAle kula nau dharma - AkiJcajA cetovittiyo nAma nava dhammA AkiJcAyatanaM maggaphalAni ca, sa. ni. aTTha. 3.136; pAThA. AkiJcana, cettovimutti; - sambhava pu.. For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkiJcaJasutta 16 AkiJcAyatanapaTisaMyutta tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanasaMbhava], AkiMcanya ke Alambana samudAcaranti, paTi. ma. 32; - kammadvAna napuM., tatpu. sa. ko utpanna karane vAlA karmAbhisaMskAra - vo pra. vi., e. [AkiJcanyAyatanakarmasthAna], akiMcanatA kA karmasthAna, va. - AkiJcAsambhavoti vuccati / karmasthAna yA Alambana ke rUpa meM vijJAna kA akiMcanaAkiJcAyatanasaMvattaniko kammAbhisaGghAro, cULani. 155%; bhAva - ne sapta. vi., e. va. - aya - vaM dvi. vi., e. va. - AkiJcaJasambhavaM JatvA, ..., su. AkiJcAyatanakammaTTAne vitthArakathA, visuddhi. 1.324. ni. 1121; AkiJca sambhavaM atvAti AkiJcAyatanakiriyAcitta napuM., tatpu. saM. [bau. saM. zakiJcajJAyatanajanakaM kammAbhisaGghAraM atvA 'kinti AkiJcanyAyatanakriyAcitta], arUpAvacara bhUmi ke cAra palibodho ayanti, su. ni. aTTha. 2.293. prakAra ke kriyAcittoM meM akiMcanabhAva ko dhyAna kA Alambana AkiJcaJasutta napuM., sa. ni. ke do suttoM kA zIrSaka, sa. banAne vAlA tathA vipAka utpanna na karane vAlA tRtIya ni. 2(1).234; 2(2),261. citta - AkAsAnaJcAyatanakiriyacitta AkiJcaJAbhinivesa tri., ba. sa. [AkiJcanyAbhiniveza], viANaJcAyatanakiriyacittaM AkiJcAyatanakiriyacittaM, akiMcanabhAva meM athavA zUnyatA meM citta kI pravRtti yA nevasAnAsaAyatanakiriyacittaJceti imAni cattAripi jhukAva rakhane vAlA - sA pu., pra. vi., ba. va. - akiJcanabhAve arUpAvacarakiriyacittAni nAma, abhi. dha. sa. 5. niggahaNabhAve cittaM etesaM abhinivisatIti AkiJcacAyatanakusalacitta napuM.. tatpu. sa. [bau. saM. AkiJcAbhinivesA, a. ni. aTTha. 3.122. AkiJcanyAyatanakuzalacitta], arUpAvacara bhUmi kA tIsarA AkiJcajAyatana napuM., [bau. saM. AkiJcanyAyatana], 1. kuzalacitta, jisakA Alambana akiMcanabhAva hotA hai - ttaM arUpadhyAna ke cAra AlambanoM meM tIsarA Alambana, jisameM pra. vi., e. va. - AkAsAnaJcAyatanakusalacittaM, ananta vijJAna ke akiMcanabhAva ko citta kA Alambana viANaJcAyatanakusalacittaM, AkiJcAyatanakusalacittaM banAyA jAtA hai, 2. akiMcanabhAva karmasthAna vAlA tIsarA nevasAnAsa AyatanakusalacittaJceti imAni cattAripi arUpadhyAna - naM' pra. vi., e. va. ... ettha pana nAssa arUpAvacarakusalacittAni nAma, abhi. dha. sa. 5. kiJcananti akiJcanaM, ... akiJcanassa bhAvo AkiJcAyatanacitta napuM.. karma. sa. AkiJcanaM AkAsAnaJcAyatanaviANApagamasseta [AkiJcanyAyatanacitta], arUpAvacarabhUmi kA tRtIya citta adhivacanaM taM AkiJcanaM adhiTTAnaDena Ayatanamassa jhAnassa - ttaM pra. vi., e. va. - mahaggatavijJaANassa .... AkiJcaAyatanaM visuddhi. 1.324; natthi kiJcI ti suJavivittanatthibhAve AkiJcAyatanacittaM appeti, visuddhi. AkiJcaAyatanaM neyyAnti, ma. ni. 1.372; - naM dvi. 1.323. vi., e. va. - sabbaso viANaJcAyatanaM samatikkamma AkiJcaJaAyatanadhAtu strI., bau. saM. 'natthi kiJcI ti AkiJcAyatanaM upasampajja vihareyya, AkiJcAyatanadhAtu], dhAtu ke rUpa meM akiMcanabhAva ma. ni. 1.52; AkiJca Ayatana ... kA kSetra - yAya, bhikkhu, AkiJcAyatanadhAtu - ayaM AkiJcaJAyatanapariyosAnA satta samApattiyo meM jAnApesi. dhAtu vijJANaJcAyatanaM paTicca paJaAyati, sa. ni. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).75; - sajagganti 1(2).132. AkiJcaAyatana vuccati, kasmA? lokiyAna AkiJcaAyatananissita tri., tatpu. sa. kiccakAraka samApattIna aggattA, [AkiJcanyAyatananiHzrita], akiMcanabhAva para Azrita yA AkiJcaAyatanasamApattiyahi ThatvA nevasa AnA usa se sambaddha - tA strI, pra. vi., e. va. - asthi, saJjAyatanampi nirodhampi samApajjanti, dI. ni. aTTha. bhikkhave, upekkhA AkAsAnaJcAyatananissitA ... asthi 1.277; AkiJcAyatananti idamassa catubidhamArammaNaM, AkiJciAyatananissitA, ma. ni. 3.268. abhi. ava.6; catutthassa jhAnassa vipAko, AkAsAnaJcAyatanaM AkiJcAyatanapaTi saMyutta tri., tatpu. sa. AkiJcAyatanaM kusalato ca vipAkato ca kiriyato ca, [AkiJcanyAyatanapratisaMyukta], uparivat -- ttAya strI., ime dhammA navattabbArammaNAti hi vRttaM, abhi. ava. 104; ssa Sa. vi., e. va. - AkiJcAyatanapaTisaMyuttAya ca pana Sa. vi., e. va. - AkiJcAyatanassa lAbhiM ... kathAya kacchamAnAya na sussUsati, ma. ni. 3.40. For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkiJcAyatanabhava AkiJcaJaAyatanasamApatti yA AkiJcAyatanabhava pu., tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanabhava], cAra prakAra ke arUpI brahmalokoM meM janma, arUpadhyAna ke cAra cittoM ke vipAka ke bala se cAra arUpI brahmAoM ke rUpa meM janmagrahaNa - vaM dvi. vi., e. va. - tattha jhAnaM nibbattetvA AkiJcAyatanabhavaM upagatA AkiJcaAyatananUpagA, cULani. aTTa, 56. AkiJcaJaAyatanabhUmi . strI., tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanabhUmi], arUpAvacara dhyAna kI cAra bhUmiyoM meM se tRtIya, dhyAnayukta citta kI vaha avasthA, jisameM ananta AkAza evaM ananta vijJAna ke akiMcana-bhAva yA zUnyatA kI bhAvanA kI jAtI hai - AkAsAnaJcAyatanabhUmi viANaJcAyatanabhUmi . AkiJcAyatanabhUmi nevasAnAsAyatanabhUmi caiti arUpabhUmi catubidhA hoti, abhi. dha. sa. 32. AkiJcacAyatanalAbhI tri., [AkiJcanyAyatanalAbhin], arUpadhyAna meM akiMcanabhAva kI vipazyanA karane vAlA - no pu., Sa. vi., e. va. - natthi kiJcIti passatoti vijJaANAbhAvavipassanena 'natthi kiJcI ti passato, AkiJcAyatanalAbhinoti kuttaM hoti, su, ni, aTTha. 2.293. AkiJcacAyatanasaMyojana napuM., tatpu. sa./karma. sa. [AkiJcanyAyatanasaMyojana], saMyojana yA bandhana ke rUpa meM akiMcanabhAva kA karmasthAna, akiMcanabhAva kA mAnasika bandhana -- nena tR. vi., e. va. -- AkiJcAyatanasaMyojanena hi kho visaMyutto, nevasAnAsa AyatananAdhimutto purisapuggalo ti, ma. ni. 3.41. AkiJcAyatanasaMvattanika tri., [AkiJcanyAyatanasaMvartanika], akiMcana bhAva ke Ayatana yA Alambana kI ora le jAne vAlA (karma kA abhisaMskaraNa) -- ko pu., pra. vi., e. va. - ... AkiJcajAsambhavoti vaccati AkiJcAyatanasaMvattaniko kammAbhisaGghAro, cULani. 155. AkiJcacAyatanasacA strI., tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanasaMjJA], AkiMcanya ke viSaya meM (upAdAnayukta) saMjJA-jJAna - yA ca AkiJcAyatanasA ... esa sakkAyo yAvatA sakkAyo, ma. ni. 3.49%3; nevasaJjAnAsaAyatanaM samApannassa AkiJcaAyatanasaA niruddhA hoti, sa. ni. 2(2).213; - aM dvi. vi., e. va. - AkiJcAyatanasajhaM paTicca manasi karoti ekattaM, ma. ni. 3.150; ... nevasAnAsAyatanasAya AkiJcAyatanasaJja. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.112; - ya - sapta. vi., e. va. - ... tassa AkiJcajAyatanasAya... AkiJcAyatanasAyAti pajAnAti, ma. ni. 3.150; - sahagata tri., tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanasaMjJAsahagata], AkiMcanya ke Alambana kI saMjJA se yukta taM napuM., pra. vi., e. vi. - yasmi samaye ... vijANaJcAyatana samatikkamma AkiJcaAyatanasAsahagataM sukhassa ca pahAnA .... dha. sa. 267, 503, 581; tasmiM AkiJcaAyatanaM pavattAya saJaAya sahagatanti AkiJcaAyatanasaAsahagataM, dha. sa. aTTha. 250. AkiJcacAyatanasaJI tri., [AkiJcanyAyatanasaMjJina], AkiMcanya ke Ayatana yA dhyAna ke prati saMjJA-jJAna rakhane vAlA - na AkiJcaAyatane AkiJcaAyatanasaJI assa, a. ni. 3(2).6; 8; 287. AkiJcacAyatanasappAya tri., ba. sa. [bau. saM. AkiJcanyAyatanasAmpreya], AkiJcanyAyatana nAmaka arUpadhyAna kI prApti meM hitakara yA upayukta - yA strI., pra. vi., e. va. - aya, bhikkhave, dutiyA AkiJcAyatanasappAyA paTipadA akkhAyati, ma. ni. 3.47. AkiJcAyatanasamApatti strI., tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanasamApatti]. zA. a., AkiMcanya ke Ayatana athavA karmasthAna kI prApti, lA. a., nau prakAra kI samApattiyoM yA samAdhicaryAoM meM se eka - navahi samAdhicariyAhIti ... paThamaM jhAnaM... catutthaM jhAnaM samAdhi cariyA, ... AkiJcAyatanasamApatti ... samAdhicariyA, paTi. ma. 91; AkiJcAyatanasamApatti vijJANaJcAyatanasAya vuDhAti, paTi. ma. 222; - tiM dvi. vi., e. va. - AkiJcAyatanasamApatti ... paTilAbhatthAya vitakko ca vicAro ca pIti ca sukhaJca .. ., paTi. ma. 223; - yA' pa. vi., e. va. - AkiJcAyatana samApattiyA hitvA nevasAnAsAyatanaM samApajji, dI. ni. 2.116; - yA' Sa. vi., e. va. - ... AkiJcAyatanasamApattiyA ... ime bahiddhAvaDAnapaTippassaddhI cattAro vimokkhA, paTi. ma. 2243; - vimokkhA pu... tatpu. sa. [AkiJcanyAyatanasamApattivimokSa], AkiMcanya Alambana vAle arUpa dhyAna kI prApti se milane vAlA vimokSa, 68 prakAra ke vimokSoM meM eka, kkho, pra. vi., e. va. - api ca aTThasaddhi vimokkhA .... AkiJcAyatanasamApatti For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AkiJcaJJAyatanasahagata vimokkho, nevasaJJanAsaJJAyatanasamApatti vimokkho, paTi. ma. 221; lAbhI tri. AkiMcanya Alambana vAle tRtIya arUpa dhyAna kI prApti kA lAbha pAne vAlA bhI pu0 pra0 vi. e. va. AkiJcaJJAyatanasamApattilAbhI AcariyAMti, Aha, jA0 aTTa. 1.388-89. AkiJcaJJAyatanasahagata sa. tri., tatpu. [ AkiJcanyAyatanasahagata], AkiMcanya ke Ayatana yA AdhAra se yukta, AkiMcanya ke Alambana vAlA (javanasaMjJA evaM Avajjanacitta) tA pu. pra. vi. ba. va. AkiJcajJAyatanasahagatA saJJAmanasikArA samudAcaranti " - sa. paTi0 ma0 32. AkiJcajJAyatanasukhumasaccasajJA strI0 tatpu0 sa.. akiMcanatA ke karmasthAna meM antarnihita sUkSma satya kA jJAna AkiJcaJJAyatanasukhumasaccasajJA tasmiM samaye hoti dI. ni. 1.164. AkiJcajJAyatanAdhimutta tri.. tatpu. [AkiJcanyAyatanAdhimukta] akiMcana-bhAva ke dhyAnAlambana yA dhyAna kI ora pUrI taraha se svayaM ko lagAyA huA, AkiMcanya ke Ayatana kI prApti hetu samarpita to pu.. pra. vi., e. va. idhekacco purisapuggalo AkiJcajJayatanAdhimutto assa. AkiJcaJJAyatanAdhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirUpI ceva kathA saNThAti, ma. ni. 3.40. AkiJcaJJAyatanUpa tri.. [bau. saM. AkiJcanyAyatanopaga], tRtIya arUpa dhyAna kI avasthA meM pahuMcA huA, anantavijJAna ke Alambana kA atikramaNa kara kucha bhI nahIM hai' athavA zUnya haiM kI anupazyanA karane vAlA - go. pu. pra. go vi., e. va. aJJo attA sabbaso viJJANaJcAyatanaM samatikkamma 'natthi kiJcI' ti AkiJcaJJAyatanUpago, dI. ni. 1.30 gAva. va atyAvusare AkiJcaJJayatanUpaNA devA idaM sajjana aggaM. a. ni. 1 ( 2 ). 187 gaM napuM. pra. vi., e. va. yaM taMsaMvattanikaM viJJANaM assa AkiJcaJJAyatanUpagaM ma. ni. 3.47. AkiJcaJJAyatanUpapatti strI, tatpu0 sa0 [bau0 saM0 AkiJcanyAyatanopapatti] AkiMcanya ke Ayatana yA Alambana banAne vAle tRtIya arUpa-dhyAna ke vipAka ke prabhAva se arUpI brahmaloka meM utpatti yA janma yA ca. vi. e. va. nAye dhammo nividAya... saMvattati yAvadeva AkiJcaJJAyatanupapattiyAti ma. ni. 1.224 yAvadeva - -- www.kobatirth.org - www 18 - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkiJcaJJAyatanUpapattiyAti yAva saTTikappasahassAyuparimANe AkiJcaJJAyatanabhave upapatti, tAvadeva savaMttati, na tato uddha, ma. ni. aTTha (mU0.pa.) 1(2).75. AkiJcaJJAbhinivesa tri, ba0 sa0 [ bau. saM. AkiJcanyAbhiniveza] akiMcanabhAva kI ora sudRDha jhukAva yA pravRtti rakhane vAlA sA pu. pra. vi. ba. va. - AkiJcajJAbhinivesA, a. ni. aDDa. 3.122. AkiJcaJJAsamApattika tri. ba. sa., AkiMcanya dhyAna kI prApti-svarUpa udita hone vAlI, caturtha arUpa dhyAna kI aneka hAniyoM (AdInavoM) meM eka kA pu. pra. vi., e. AkiJcaJasamApattikA te dhammA nusamApattikA etissA ca bhUmiyaM sAtAnaM bAlaputhujjanAnaM anekavidhAni didvigatAni uppajjanti, peTako. 266. va. For Private and Personal Use Only AkiNNa AkiSNa tri. A+kira kA bhU. ka. kR. [AkIrNa]. zA. a. 1. atyadhika bharA huA, khacAkhaca bharA huA, pracura, paripUrNa, samRddha, saMkula, 2. bikharA huA, phailA huA, vipula, chitarAyA huA, lA. a. saMbhramagrasta, avyavasthita, zithila, apavitra bhIDa-bhAr3a ke sAtha- saMkiNNAkiNNa sahulA, abhi. pa. 720 - NaM napuM. pra. vi. e. va. - vipulampi hi 'AkiNNanti duccati su. ni. aha. 2.101 eNeyyapasadAkiNNanti eNevyamigehi ca pasadamigehi ca AkiSNa jA. aDa. 7.309 NNA pu. pra. vi. ba. va. AkiNNAti paripuNNA, jA. aDa. 5.264 - NNaM strI. dvi. vi., e. va. AkiNNaM saMkiliDaM vAcaM na bhaNeyya, ma. ni. a. (upa. pa.) 3.202: NNAni napuM. pra. vi., ba. va. AkiNNAnIti pakkhittAni, a. ni. aTTha. 2.99 - NNo pu0, pra. vi., e. va. gAmante viharati AkiNNo bhikkhuhi.... sa. ni. 2 ( 2 ) 40: bhagavA etarahi AkiSNo viharati... viharAmi devaputehi a. ni. 1 ( 1 ) 314; AkiSNo dukkhaM na phAsu viharati udA. 114napuM sapta vi., e. va. 'vane vALamigAkiNNe, kacci hiMsA na vijjatI' ti, jA0 aTTa 5.315; eNeyyapasadAkiNNaM, nAgasaMsevitaM vanaM, jA. aTTha. 7.308; kammanta tri. ba. sa0 [AkIrNakarmAnta], aparizuddha karma karane vAlA, dAruNa karma karane vAlA nto pu. pra. vi. e. va. - evaM AkiNNakammanto, kasmA eso na vuccatIti, sa. ni. 1 (1). 237: AkiSNakammantoti evaM aparisuddhakammanto. sa. ni. aDDa. 1.262; tattha AkiSNakammantoti kakkhalakammanto dAruNakammanto jA. aDDa. 3.270 - janamanussa tri.. - -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkiNNa 19 Akiritatta tatpu. sa. [janamanuSyAkIrNa], logoM kI bhIr3a se bharA huA vi., e. va. -- so tAya AkiNNavihAratAya ukkaNThito - ... AkiNNajanamanussaM puthukhattiyabrAhmaNavessasudaM ... ... viharAmi, dha. pa. aTTha. 1.35. mi. pa.2; - taNDula tri., tatpu. sa. [taNDulAkIrNa], AkiraNa napaM., A + kira se vyU., kri. nA. [AkiraNa], cAvaloM se bharapUra - le pu., sapta. vi., e. va. - mahati cAroM ora bikhera denA, idhara-udhara chitarA denA, phailA denA ... udakasampuNNe AkiNNataNDule hehato aggi... santApeti. - vaDDa Akirane, sadda. 2.534. mi. pa. 124; - tta napuM., bhAva. [AkIrNatva], bharapUra honA, Akirati A +kira kA vartaH, pra. pu., e. va. [Akirati], bharapUra hone kI avasthA - ttA pa. vi., e. va. - AkiNNattA 1. cAroM ora phailA detA hai, bikhera detA hai, Upara kI ora vihArassa vussamAnassa tassa sA, ma. vaM. 19.77; - dosa chitarA detA hai, 2. bhara detA hai, Dhera lagA detA hai - kabaLe tri., ba. sa. [AkIrNadoSa], doSoM se bharA huA - so pu., kabaLe sUpaM Akirati, mi. pa. 217; so imasmiM sAsane pra. vi., e. va. - so sace AkiNNadosova hoti, Ayati kacavaraM Akirati, dha. pa. aTTha. 1.310; - si ma. pu., e. saMvare na tiTThati, mahAva, aTTha. 280; - manussa tri., ba. sa. va. - rajamAkirasI ahitAya, sante garahasi kibbisakArI, [AkIrNamanuSya/manuSyAkIrNa], manuSyoM se bharA huA, bhIr3a- su. ni. 670; -nti pra. pu., ba. va. - ... devatA dibaM oja bhAr3a vAlA - ssAni napuM.. dvi. vi., ba. va. - phItAni patte Akiranti, mi. pa. 217; - te varta., Atmane., pra. pu., AkiNNamanussAni sampannabalavAhanAni tINi nagarAni e. va. - bhiyyo Akirate rajaM. sa. ni. 1(1).58; Akirate passAmi, jA. aTTha. 4.152; - yakkha tri., ba. sa. rajanti atirekaM upari kilesarajaM Akirati, sa. ni. aTTha. [AkIrNayakSa/ yakSAkIrNa], yakSoM se bharA huA - kkhA 1.97; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - aJassa strI., pra. vi., e. va. - devAnaM ALakamandA... phItA ca bhAjane Akiranto omasati, pAci. 258; - nte sapta. vi., bahujanA ca AkiNNayakkhA ca subhikkhA ca, dI. ni. e. va. -... udake Akirante allattaM vA pallavitaharitabhAvo 2.110-11; - ludda tri., ba. sa. [AkIrNalubdha/ lubdhAkIrNa], vA na bhaveyya, mi. pa. 151; ... piNDapAtaM..., Akirantepi lobhiyoM, lampaToM yA duSTajanoM se bharA huA, atyadhika pApI atikkantepi na jAnanti, pAci. 256; - ntI strI., pra. - do pu., pra. vi., e. va. - AkiNNaluddo puriso, vi., e. va. - ... patte AkirantI hatthAnaJca ... aggahesi, dhAticelaMva makkhito, jA. aTTha. 3.270; AkiNNaluddoti pArA. 16; - tu anu., pra. pu., e. va. - ... vAluka bahupApo gALahapApo vA..., sa. ni. aTTha. 1.262; -- loma AharitvA imasmi ThAne Akiratu, udA. aTTha.22; - ra ma. tri., ba. sa. [AkIrNaloma], atyadhika ghane yA ulajhe hue pu., e. va. - idha me patte AkirA ti, pArA. 16; - tha ba. bAloM vAlA - maM dvi. vi., e. va. - AkiNNalomaM kho va. - idha na AkirathA ti AkiritabbaM pAci. aTTha. 109; te, bhaginI ti, pArA. 193; AkiNNalomanti jaTitalomaM. -- reyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - ekasmA sakaTato ratanaM pArA. aTTha. 2.123; - varalakkhaNa tri., ba. sa. gahetvA ekasmiM sakaTe Akireyyu, mi. pa. 224; - ri [AkIrNavaralakSaNa/varalakSaNAkIrNa], uttama lakSaNoM se yukta adya0, pra. pu., e. va. - sAdhUti so paTissutvA, dAnaM - No pu., pra. vi., e. va. - piNDAya abhihAresi, vipulamAkiri pe. va. 176; - riM adya., u.pu., e. va. - AkiNNavaralakkhaNo, su. ni. 410; AkiNNavaralakkhaNoti purANapulinaM vAluka chaDDetvA suddha paNDaraM pulinaM Akiri sarIre AkiritvA viya ThapitavaralakkhaNo vipulavaralakkhaNo santhAra apa. aTTha. 2.39; - riMsu pra. pu., ba. va. - na vA, su. ni. aTTha. 2.101; - vAlikA strI., karma, sa. sabbadhaAnipi AkiriMsu, pe. va. 456; - ritvA pU. [AkIrNavAlukA], atyadhika yA pracura mAtrA meM bikherI huI kA. kR. - ... pAdapaMsUni gahetvA uparimuddhani bAlU - ya sapta. vi., e. va. - mahAcetiyatale AkiritvA ..., cULava. 335; - tabbA saM. kR., strI., pra. AkiNNavAlikAya bahutarA bhikkhU arahattaM pattAti, sa. ni. vi., e. va. - pacchiMpana gahetvA salAkA pIThake AkiritabbA, aTTha. 3.216; - vihAra pu., tatpu. sa., bhIr3a bhAr3a meM Ananda cULava. aTTha. 101; - tabbaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. lete hue rahanA - ro pra. vi., e. va. - tattha saGgaNikavihAro ____--- idha na AkirathA ti AkiritabbaM pAci. aTTha. 109. hoti AkiNNavihAro, a. ni. 1(2).97; 98; - vihAratA Akiritatta napuM., A +kira ke bhU. ka. kR. kA bhAva. strI., bhAva., bhIr3a-bhAr3a ke bIca rahane kI pravRtti - ya tR. [AkIrNatva], bharapUra honA, pUrNa rUpa se bharA huA honA - For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Akiriyanti AkoTana disAkAlusiyaM aggisikhadhUmasikhAdIhi AkulabhAvo viya, dI. ni. aTTa, 1.84. Akulayanto Akula ke nA. dhA. kA varta. kR., pu., pra. vi., e. va., bharatA sA huA, vikharAtA sA huA - AloLayamAno vAlikAkacavarAni Akulayanto, visuddhi. mahATI. 1.118. AkulabyAkula tri., [AkulavyAkula]. burI taraha se ghabarAyA huA yA becaina - lA pu., pra. vi., ba. va. - evaM sattA imAya taNhAya pariyonaddhA AkulabyAkulA na sakkonti, a. ni. aTTha. 2.382; tattha ... evamAdidvattisakulappabhedA kimayo AkulabyAkulA ... nivasanti, khu. pA. aTTha. 44. ttA pa. vi., e. va. - tasmiM sakaTe dhaJjassa pana AkiritattA dhajasakaTanti jano voharati, mi. pa. 169. Akiriyanti A +kira ke karma. vA. kA varta.. pra. pu., ba. va. [AkIryante], cAroM ora se bhara die jAte haiM, parivyApta kara die jAte haiM, prakAzita kie jAte haiM - tasmiM tasmiM saGgahe AkirIyanti avijjAsaGghArAdiggahaNehi pakAsIyantIti AkArA, visuddhi. mahATI. 1.210; ... atItAdIsu tattha tattha AkiriyantIti AkArA, abhi. dha. vi. TI. 210; te hi aJjamaJavidhurena vedayitArUpena Akiriyanti paJjAyantIti AkArAti vuccanti, dI. ni. TI. (lIna.) 289. Akuccha/AguNDa pu., goha - godhA kuNDopyatho kaNNa jalUkA, abhi. pa. 622; pAThA. Akucca; - cchA pra. vi., ba. va. - AkucchA pacalAkA ca, jA. aTTha. 7.306%3; AkucchAti godhA, jA. aTTha. 7.307. Akucha tri., A + kusa kA bhU. ka. kR. [AkruSTa], nindita, DAMTA yA phaTakArA gayA - evaM sIlito, rakkhito, khanto, AkuTTho, ruTTho, ... amato, mo. vyA. 5.60. AkumAraM a., [AkumAraM], kumAra avasthA taka, kaumArya-avasthA-paryanta - abhividhimhi AkumAraM yaso kaccAyanassa, sadda. 3.880. Akula tri., [Akula]. 1. bharA huA, paripUrNa, khacita, prabhAvita, prabhAva se grasta, sa.. pa. ke anta. - lA pu.. pra. vi., ba. va. - ... saMsibbitachabbidhajAlAmAlAkulA samantA, mi. pa. 149; eko kira puriso caNDasotAya vALamacchAkulAya nadiyA pAraM gantukAmo ..., a. ni. aTTha. 2.350; 2. ghabarAyA huA, vikSubdha, udvigna, becaina, vipatti meM phaMsA huA, vyAkula - laM napuM. dvi. vi., e. va. - sujA thoka AkulaM viya hutvA .... dha. pa. aTTha. 1.239; yathA pana AkulaM tantaM kajiyaM datvA kocchena pahaTa tattha tattha guLakajAtaM hoti gaNThibaddhaM sa. ni. aTTa, 284; tasmiM salAkagga AkulaM karonte. ... jA. aTTha. 1.129. Akulaka tri., Akula se vyu., vyAkula, becaina - dhammassa ... evamayaM pajA tantAkulakajAtA kulagaNThikajAtA ... nAtivattati, dI. ni. 2.43. AkulatA strI., Akula kA bhAva. [AkulatA], vyAkulatA, becainI, vipatti - ya pa. vi., e. va. - taM caNDamInAkulatAya AkavitvA anayavyasanaM pApeti, sa. ni. aTTha. 2.273. AkulabhAva pu., tatpu. sa. [AkulabhAva], ghabarAhaTa, vyAkulatA, bhauMcakkApana - vo pra. vi., e. va. - disADAhoti... AkulasamAkula tri., Apasa meM eka dUsare se ulajhe hue, burI taraha se phaMse hue - lA pu.. pra. vi., ba. va. - ... ete pupphUpagaphalUpagarukkhA aJamajhaM saTTasAkhatAya pariNAmitA AkulasamAkulA, jA. aTTha. 7.161. AkulAkula tri., burI taraha se becaina yA ghabarAhaTa se pIr3ita -lopa.pra.vi., e. va. - bodhisatto... visaJibhUto AkulAkulo tustiturito ... yaji, mi. pa. 208; - lA ba. ka. - mahAvAtA . . AkulAkulA vAyanti ... vinamanti, mi. pa. 124. AkoTaka pu., devoM yA devaputroM kA eka varga vizeSa - ko pra. vi., e. va. - atha kho ... devaputtA asamo ca sahali canIko ca AkoTako ca... yena bhagavA tenupasaGkamisa. sa. ni. 1(1).80; paccabhAsIti ayaM AkoTako imesaM nagganissirikAnaM .... sa. ni. aTTha. 1.113. AkoTana' napuM., A +kuTa se vyu., kri. nA., kUTanA, pITanA, khaTakhaTAnA, dabAnA, prahAra karanA - nena tR. vi., e. va. - AkoTitapaccAkoTitAnIti ekasmi parase pANinA vA muggarena vA AkoTanena AkoTitAni..., sa. ni. aTTha. 2.211; tassa AkoTanena saddo nibbattitvA yathAgatigamanapathamatthakaM gacchati, mi. pa. 281; ... pathaviyaM AkoTanavasena sampalimaTTha, sa. ni. 3.51; - kkhama tri., kUTane-pITane ko sahana karane meM sakSama - mo pa., pra. vi., e. va. - makkaTacchApako raGgakkhamo hi kho, no AkoTanakkhamo, no vimajjanakkhamoti, ma. ni. 2.54; AkoTTanakkhamoti saviANakassa tAva AkoTTanaphalake ThapetvA kucchiyaM AkoTitassa kucchi bhijjati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.68; - phalaka napuM.. tatpu. sa., kUTanepITane ke lie prayukta takhtA yA phalaka - ke sapta. vi., e. va. - AkoTTanakkhamoti saviANakassa tAva For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 AkoTana AkoTanaphalake ThapetvA ... bhijjati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.68. AkoTana' tri., kUTane-pITane vAlA, kuTAI piTAI karane vAlA, utpIr3aka - nI strI., pra. vi., e. va. - paJjA AkoTanI rAja, tattha attAva sArathi, jA. aTTha. 7.142; .... sindhave AkoTetvA nivAraNapatodayahi viya paJaA AkoTanI hotu, jA. aTTha. 7.144. AkoTanA strI., pITanA, prahAra karanA - ... yathA, mahArAja, AkoTanA, evaM vitakko dahabbo, mi. pa. 64. AkoTApeti A + kuTTa ke prera. kA varta., pra. pu.. e. va., piTavAtA hai, bajavAtA hai - aAtikAya ... purANacIvaraM dhovApeti rajApati AkoTApeti, pArA. 316; - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - ... yuddhabheri AkoTApento taM ThAnaM agamAsi, jA. aTTha. 3.319; - tvA pU. kA. kR. - ... balibheri AkoTApetvA yuddhAya gato, jA. aTTha. 3.138; - . peyya vidhi.. pra. pu.. e. va. - yo pana bhikkhu aAtikAya bhikkhuniyA purANacIvaraM dhovApeyya vA rajApeyya vA AkoTApeyya vA, nissaggiya pAcittiyanti, pArA. 316. AkoTita tri., A + kuTTa kA bhU. ka. kR., pITA gayA, kUTA gayA, prahAra kiyA gayA, khaTakhaTAyA gayA -- taM pu., dvi. vi., e. va. - kaMsathAlaM AkoTitaM pacchA anuravati anusandahati, mi. pa. 64; ... candaphalake vA sAraphalake vA AkoTitaM visamANi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).403; AkoTitaJceva parivattetvA punappunaM AkoTitaJca, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.68; - tAni pu.. pra. vi., ba. va., (liGga kA viparyaya)- ... tattha yAni tAni rukkhAni daLahAni sAravantAni tAni kuThAripAsena AkoTitAni kakkhaLaM paTinadanti, a. ni. 3(1).18; vAsiyA AkoTitakhIrarukkho viya ahosi, jA. aTTa, 1.290; - paccAkoTita tri., bAra bAra pITA gayA yA pachAr3A gayA (vastra) - tAni napuM., dvi. vi., ba. va. - ... bhagavato mAtucchAputto AkoTitapaccAkoTitAni cIvarAni pArupitvA .... sa. ni. 1(2).254. AkoTeti/AkoTTeti A +vkuTTa ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [bau. saM. AkoTayati]. 1. kUTatA hai, pITatA hai, prahAra karatA hai, coTa pahuMcAtA hai, rauMdatA hai - sattamayuge ... AdAya sabbapurimato paTThAya patodalaTThiyA goNe AkoTeti, dha. sa. aTTa, 128; - nti ba. va. - brAhmaNo ca ... aJamacaM AkoTenti, pe. va. aTTha. 47; -- yanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - AkoTayanto te neti, sivirAjarasa AkhyAta/akkhAta pekkhato, jA. aTTha. 7.318; 326; - ntI varta. kR., strI., pra. vi., e. va. - athekA ... AdAya yahiyA bhUmi AkoTentI Agacchi, jA. aTTa, 3.251; - TiyamAno karma. vA. varta. kR., Atmane.. pu.. pra. vi., e. va. - rukkho ... chiddAvachiddo vAte paharante AkoTiyamAno viya aTTAsi, jA. aTTha. 3. 434; - hi anu., ma. pu., e. va. - AkoTehIti ANApeti, pArA. 316; - tha ba. va. - pANinA AkoTetha ... leDunA ... daNDena ... satthena ... odhunAtha sandhunAtha nidbhunAtha, dI. ni. 2.250; - yya vidhi., pra. pu., e. va. - yo AkoTeyya, Apatti dukkaTassA ti, cULava. 259; - si adya., pra. pu.. e. va. - imaM bhikkhaM AkoTesI ti, cULava. 358; AkoTesIti ukkhittaM pharasuM niggahetuM asakkonto manussAnaM ... chindi, pAci. aTTha. 22; - suMba. va. - pANinA AkoTesu ... odhunisu sandhunisunijhunisu, dI. ni. 2.250; - tu nimi. kR. - pANinA AkoTetunti, mahAva. 377; - tvA pU. kA. kR. - corA ime, nayime bhikkhUti-AkoTetvA pakkamiMsu cULava. 360; - tvAna uparivat - AkoTayitvAnAti appoThetvA, vi. va. aTTha. 269; - tabbo saM. kR.. pu.. pra. vi., e. va. - na ca tena sAmaNero AkoTetabbo, cULava. 259; 2. khaTakhaTA kara (dvAra ke sAtha)-... dvAraM AkoTetvA kuTumbikassa gehaM agamAsi. jA. aTTha. 1.233; 3. ThokabajAkara (miTTI ke bartanoM ke pakkepana kI jAMca ke lie) - yathA pakkabhAjanesu kumbhakAro bhinnachinnajajjarAni pavAhetvA ekato katvA supakkAneva AkoTetvA AkoTetvA gaNhAti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.122. AkomAraM a. [AkaumAraM], baccoM taka, kumAroM taka - A komArA yaso kaccAyanassa AkomAraM sadda. 3.749. Akhu pu.. [Akhu]. bila khodane vAlA cUhA - mUsiko tvAkhu unduro, abhi. pa. 618. AkheTaka pu., [AkheTaka], zikArI - kheTati, AkheTako kheTo 'ukkheTito, samukkheTito pi, sadda. 2.352. AkhyA strI., [AkhyA], nAma, saMjJA- saJaAkhyAvhA samajA cAbhidhAnaM nAmamavhayo, abhi. pa. 114. AkhyAta/akkhAta tri., [AkhyAta]. zA. a., suprasiddha, vikhyAta, kahA gayA, upadiSTa - bhAsita lapita vuttAbhihitAkhyAtajappitA, abhi. pa. 755; sa. u. pa. ke rUpa meM, - svA., bhalI-bhAMti kahA gayA, samyak prakAra se upadiSTa - te sapta. vi., e.va. - hoti yathA taM svAkkhAte dhammavinaye suppavedite ..., ma. ni. 1.97; lA. For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AkhyAtakaNDa " a. ( vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM), kriyA, kAla, puruSa, vacana evaM vAcya ke arthoM ko prakAzita karane vAlA pada, kriyApada - kiriyaM akkhAyatI AkhyAtaM kiriyApada, sadda. 3.811; 'kiriyaM AkhyAti kathetI ti AkhyAtaM, sadda. 2. 326; tena tR. vi. e. ka. - ayaM abhihitakattA AkhyAtena kathitattA sada. 3.691 ssaSa. vi. e. va. -kriyAbhidhAnatA evaM AkhyAtasrova lakkhaNaM sadda. 1.25 to pa. vi., e. va. AkhyAtato va nAmapadato ca vacanassa... sekArAgamo hoti, sadda. 3.842; - te sapta. vi. e. va. syAdayo nAme, tyAdayo AkhyAte, sada. 3.642:- su va. va. avibhattikaniddeso nAmikesupalabdhati, nAkhyAtesU ti vijJeyya sada. 1.15. AkhyAtakaNDa pu.. rU. si. ke chaThe adhyAya kA zIrSaka (e. grUnaveDela dvArA saMpAdita tathA 1883 I. meM barlina se prakAzita). -- AkhyAtakappa pu0, 1. ka. vyA. ke chaThe adhyAya kA zIrSaka, isameM 408 se 525 taka saMkhyA vAle sUtra antarbhUta haiM: 2. sa. ke paccIsaveM pariccheda kA zIrSaka, sadda 3.811-844; smiM sapta, vi0, e. va. so panAkhyAtakappasmiM vitthArenAgamissatIti sara. 1.3. AkhyAta tri. [AkhyAtajJa] AkhyAta yA kriyA ke prayogoM meM kuzala - hi tR. vi., ba. va. - dhIrehi AkhyAtaJjUhi lakkhitaM, sadda. 1.25. AkhyAtatta napuM, bhAva. [AkhyAtatva] AkhyAta honA, kriyAsUcaka pada honA taM pra. vi. e. va. - etthA pi AkhyAtataM vigacchati sa 3.831 te sapta. vi. e. va. gahAdito yathAraha AkhyAtate nAmate ca ppa pahA. saha. www.kobatirth.org - - - 3.825. AkhyAtapaccaya pu. tatpu. sa. [AkhyAtapratyaya ] kri. rU. banAne vAle ti nti Adi pratyaya tathA bhU-Adi-gaNoM ke vikaraNa-pratyaya yA pra0 vi0, ba0 va. tatrApi AkhyAtapaccayA duvidhA vikaraNapaccaya novikaraNapaccayavasen sadda. 1.2. AkhyAtapada napuM., tatpu0 sa0 [AkhyAtapada], kriyA, kAla, puruSa, vacana evaM vAcya ke arthoM ko kahane vAlA kriyApada daM pra. vi., e. va. phusati vedayati vijAnAtIti evamAdikaM kiriyApadhAnaM AkhyAtapadaM netti, aTTha. 163, viharatIti estha vIti upasaggapada, haratIti AkhyAtapadanti ma. ni. aDa. (bhU.pa.) 1 ( 1 ) 5: - dena 22 AkhyAtikapada 1.21. tR. vi. e. ka. tattha paThamapuriso AkhyAtapadena tulyAdhikaraNe ..... sadda AkhyAtabhAva pu. AkhyAta kA bhAva. [AkhyAtabhAva]. kriyApada hone kI avasthA - vo pra. vi., e. va. - aJJAsikoNDaJa ti nAmaM ettha hi AkhyAtabhAvo antaraghAyati sada. 3831. AkhyAtavibhatti strI0 tatpu0 sa0 [ AkhyAtavibhakti], kriyA ke kAloM, puruSoM, vacanoM Adi ko vibhAjita karake prakAzita karane vAle pratyaya yA vibhakti-cihna ti nti Adi AkhyAtapratyaya yo pra. vi. ba. va. dasadhA AkhyAtavibhattiyo upitA sada. 1.56. AkhyAtasada pu. tatpu. sa. [AkhyAtazabda ] dhAtuoM se niSpanna tathA kriyA Adi ko kahane vAlA zabda ssa pa vi., e. va. bhU dhAtuto nipphannAkhyAtasaddassa neva visesakaro, - -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sadda. 1.4. AkhyAtasAgara pu0, tatpu0 sa0 [AkhyAtasAgara ]. kriyA-padoM kA sAgara, atyadhika saMkhyA meM kriyApadoM se paripUrNa - raM dvi. vi. e. ka. - AkhyAtasAgaramathajjatanItaraGga ka. vyA. 3.1. AkhyAti A + khyA kA varta., pra. pu. e. va. [ AkhyAti ], kahatA hai, ghoSaNA karatA hai, vijJApita karatA hai tattha kiriyaM akkhAyatIti AkhyAtaM kiriyApada, sadda0 3.811; pATA akkhAyatIti - - AkhyAtika tri.. [AkhyAtika], kAloM, vAcyoM evaM puruSoM kA AkhyAna yA kathana karane vAlA (kriyApada) ke napuM. pra. vi. e. va. kiriyAlakkhaNaM AkhyAtikaM aliGgabhedaiti, sadda0 1.27; - ssaSa. vi., e. va. tatra AkhyAtikassa kiriyAlakkhaNattasUcikA tyAdayo vibhattiyo, sada. 1.13: - ke sapta. vi. e. va. tathA pyAkhyAti tassa tabbohAroM niruttiyaM, sadda0 1.21; kA pu0, pra. vi., ba.va. katthacAkhyAtikA honti katthathi pana nAmikA. saha. 1.181. AkhyAtikapada napuM. karma. sa. [AkhyAtikapada]. kriyApada. kAloM, vAcyoM evaM puruSoM kA artha kahane vAlA 'gacchati' Adi pada daM pra. vi., e. va. cAkhyAtikapadaM tikAraka, sada. 1.10: AkhyAtikapadaM nAma sakammakammakaM For Private and Personal Use Only - sadda0 1.12; to pa.vi., e. va. yaM Adisu katthaci panAkhyAtikapadato, sadda. 2.511; - de sapta. vi., e. va. AkhyAtikapade bhAvakArakavohAro niruttinayaM nissAya gato, sada. 1.10 dAni pra. vi. ba.va.taramA pratIti AdIni AkhyAtikapadAni didvAni yeva www
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AkhyAna honti nayavasena, sadda. 2351; dAnaM Sa. vi., ba. ka. - asambandhanIyattA AkhyAtikapadAnaM sadda. 1.7. AkhyAna napuM., A + khyA se vyu0 kri0 nA. [AkhyAna ], kathana, vijJApana, saMsUcana, udghoSaNA - naM pra. vi., e. va. " cetanA saJJAnaM AkhyAnaM kathanaM, sadda 2.542; taM kho panAti itthambhUtAkhyAnatdhe upayogavacanaM su. ni. aDa. 2.147. AkhyAnikA strI. [AkhyAnikA ], gyAraha varNamAtrA vAlA eka ardhasamavRtta chanda, jisake prathama evaM tRtIya pAdoM meM do tagaNa. eka jagaNa tathA do guru varNa hoM tathA dvitIya evaM caturtha pAdoM meM eka jagaNa eka tagaNa, phira eka jagaNa tathA do guru varNa ho AkhyAnikA tA visame jagA go jatA jagA go tu sametha pAde, vutto. 111. AkhyAyikA strI. [AkhyAyikA ]. kahAnI kathA aitihAsika kathA AkhyAyikopaladdhatthA pabandhakappanA kathA, abhi. - - - - pa. 113. " Agacchati A + gama kA barta. pra. pu. e. va. [Agacchati]. zA. a. AtA hai, A pahuMcatA hai, samIpa meM A jAtA hai, vApasa lauTa kara A jAtA hai kiM nu kho mahAsamaNo nAgacchatIti ?, mahAva, 33 sima. pu. e. va. kuto ca tvaM bhikkhu, AgacchasI ti pArA. 227 dI. ni. 2.254: cchAmi u. pu. e. va. "nAha, bhante pAdenAgacchAmi, rathenAhaM AgatoramI 'ti mi. pa. 23- nti pra. pu. ba. va. - no ce Agacchanti, ajja me uposathoti adhidvAtabbo, mahAva. 157; cchAma u. pu. ba. va. yAva mayaM AgacchAma tAva... idheva vasAti jA. aDa. 4.3; - ccha / cchAhi anu. ma. pu. e. va. taM jIvitA voropetvA iminA maggena AgacchA ti cULava. 329; AgacchAhIta vattabbo mahAva. 120 tu pra. pu. e. va. yassAyasmato attho so AgacchatUti, mahAva. 100, 117; yo tassa bhagavato dhammaM rocesi so Agacchatuti, cULava. 340 tha ma0 pu0, ba0 va. te jIvitA voropetvA iminA maggena AgacchathAti cULava, 329; mama pacchato AgacchathAti purato ahosi, dha. pa. a. 2.404 - ccheyya vidhi. pra. pu. e. va. idha puriso Agaccheyya ukkhittAsiko, ma. ni. ccheyyAsi ma. pu. e. va. - "tvaM tattha AgacchepyAsIti saGketaM katyA agamAsi dha. pa. a. 1.359; ccheyyaM u0 pu0, e. va. suNitvA Agaccheyyanti dha. pa. aTTha. 2.63; - ccheyyuM pra. pu. ba. va. te vivadamAnA taba santike Agacchepyu. mi. 2.46; gantvA... dhammassa - www.kobatirth.org - 23 - Agacchati pa. 46; nto varta. kR. pu. pra. vi. e. va. - aJJataro puriso tassa sakaTasatthassa piddhito piDito Agacchanto yena ALAro kAlAmo tenupasaGkami dI. ni. 2.99; so ekadivasaM nhAnatitthaM nhatvA natvA Agacchanto dha. pa. a. 1.3 - ntaM uparivat dvi. vi. e. va. - adasaMsu kho... dUratova AgacchantaM mahAva. 12:ntiyA uparivat strI. Sa. vi. e. va. - caNDakAlI.. bhikkhuniyA AgacchantiyA pAci. 308 mAnaM varta. kR., Atmane, pu., dvi. vi., e. va. dhammaM desento taM AgacchamAnaM ** - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - addasa... dha. pa. aTTha. 1.392; * mAnA pu0, pra. vi., ba. va. AgacchamAnA ca te bhikkhU attanova iddhiyA AgacchiMsu, su. ni. aDDa. 2.83 - AgA / Aga / AgamA / Agami / Agacchi / Agaccha adya.. pra. pu. e. va.. vaha AyA, vApasa AyA, samIpa meM pahuMcA anahito tato AgA jA. aDa. 3.142, AgAti amhAkaM gehaM Agato, tade. kumbhIro rAjagahiko, sopAgA samitiM vanaM dI. ni. 2.188; yadA ca sarasampanno moro bAverumAgamA jA. aTTa. 3.108: 'atyAya vata me buddho vAsAyALavibhAgamA su. ni. 193 "saddipitvAna taM maggaM khiyaM sAvatthimAgamIti dha. pa. aDa. 1.12; atthAya vata me ajja, idhAgacchi rathesabho, jA. aTTha. 4.336; Agacchate santike nAgarAjA su. ni. 381; AgA / AgamA / Agami adya, ma0 pu0, e. va. samuggahItesu pamohamAgA. su. ni. 847; ithAgamA brahme tadiva brUhIti jA. aDa. 3.303 mA tvaM nalATena maccuM gahetvA Agami. jA. aTTha AgamaM / AgamAsiM / AgamiM / AgacchiM adya., u0 pu0, e. va. kaGkSI vecikicchI Agama, su. ni. 515 oghAtigaM puDumakAmamAgamaM su. ni. 1102 akAmamAgamanti nikkAma bhagavantaM pucchitu Agatomhi su. ni. aDa. 2.290 nayimaM lokaM punAgamAsiM, a. ni. 2 ( 2 ) 227, ekAhaM dhArayitvAna bhavanaM punarAgamiM, apa. 2.99; tamhA kAyA cavitvAna, AgacchiM tidasaM puraM apa. 1.286 - AgU / AguM / AgamuM / AgamaMsu / Agacchu / AgacchiMsu aya., pra. pu. ba. va. - yAmunA dhataraTThA ca AgU nAgA yasassino dI. ni. 2.190 abhyAguM nAgasA nAgA, tade athAgamuM soLasa bhojaputtA, jA. a. 5.166 athAgamunti mama santikaM AgatA, jA. aDa. 5.167-168: sahisahassA rAjAno... santikaM AgamaMsu jA. aTTha 7.273 sabbai janA samAgamma, Agacchu mama santika apa. 2.45; "mayaM mAgaNDiyAya AtakA ti 5.219; o, - -
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agacchati Agata Agachisu, dha. pa. aTTha. 1.127; - Agamittha adya., ma. pu., ba. va. - "rohini, kasmA nAgamitthA ti, dha, pa, aTTha.. 2.174; (vacana-viparyaya); - Agamha/AgamhA/Agamamha /Agamimha adya., u. pu.. ba. va. - yaM taM saraNamAgamha, ito aTThami cakkhuma, su. ni. 575; na rakkhasIna vasamAgamimhase, jA. aTTha. 1.449; - missati/ messati/cchissati bhavi0, pra. pu., e. va. - yo imAhi catuhi disAhi Agamirasati samaNo vA..., dI. ni. 1.89%; jAtakApissa 'pacchato AgamissatIti saAya yAnaM pAjentA gamiMsu, dha. pa. aTTha. 1.354; so ca mayA bhagavA nimantito iminA maggena AgacchissatI ti, cULava. 286; - ssasi ma. pu., e. va. - majhe okkantasattaM ... mAtAya Agamissasi, jA. aTTha. 6.252; - missaM/cchissAmi u. pu., e. va. - na cApi te assamamAgamissaM. pArA. 226; tena saddhiM AgacchissAmi, dha. pa. aTTa, 1.9; pattacIvara paTicchApetvA AgacchissAmI ti, jA. aTTha. 3.408; - missanti/cchissanti pra. pu., ba. va. - sacepi etato bhiyyo, Agamissanti itthiyo, sa. ni. 1(1).215; kathavhi nAma bhadantA mayA pahite na Agacchirasanti, mahAva. 183; - missAma/cchissAma u. pa., ba. va. - mayaM pacchato saNikaM AgamissAmA ti... ahosi, dha. pa. aTTa, 1.354; - ntuM/cchituM nimi. kR. - acelo ... mama sammukhIbhAvaM AgantuM.... dI. ni. 3.9; na imaM padesaM arahati Agacchitunti, su. ni. aTTha. 1.140; - Agamma/AgantvA /AgantvAna pU. kA. kR. - divA ca AgantvA ativelacArI, sa. ni. 1(1).232; ... yena me AgantvA AroceyyAtha dI. ni. 2.240; gAmA araJamAgamma, tato gehaM upAvisi. theragA. 34; dvArabAhAsu tidvanti, AganvAna sakaM ghara kha. pA. 7.1; - gantabba/gamanIya saM. kR. - na, bhikkhave, ekato Agantabba, mahAva. 120; Agamaniyena kathite pana saJato vA phasso..., sa. ni. aTTha. 3.137; lA. a., (kisI sthiti ko yA avasthA ko) prApta karatA hai, ghaTita hotA hai, janma ko prApta karatA hai, A pahuMcatA hai - yaM aJataro satto tamhA kAyA cavitvA itthattaM Agacchati, dI. ni. 1.16: .... me taM bhayabheravaM Agacchati, ma. ni. 1.27; purA meM so dhammo Agacchati aniTTho akanto amanApo..., a. ni. 2(1).96%3; - te uparivat, Atmane. - purA Agacchate etaM, anAgataM mahabbhayaM, theragA. 978; - si ma. pu., e. va. - sace tvaM sattarattena nAgacchasi mamantike, jA. aTTha. 6.252; -nti pra. pu.. ba. va. - tato cutA itthattaM Agacchanti, a. ni. 2(1).28; - tha ma. pu.. ba. va. - devAnamAgacchatha pAricariya dI. ni. 2.201; - ccheyya vidhi., pra. pu., e. va. - na ca, vata, no jAti AgaccheyyA ti, ma. ni. 3.299; - meyyAsi ma. pu., e. va. - yattha papateyyAsi tattheva maraNaM AgameyyAsi. sa. ni. 3(2).427; - ccheyyuM pra. pu., ba. ka. - "na ca vata no sokaparidevadukkhadomanassupAyAsadhammA Agaccheyyunti, dI. ni. 2.230; - mAnA varta. kR., strI., pra. pu.. e. va. - AgacchamAnA kassa AgatAti, jA. aTTha. 1.139; - gamA/gamAsi adya., pra. pu., e. va. - .... mA kaJci pApamAgamA ti, jA. aTTha. 2.121; mA kaJci pApamAgamA ti etesu kaJci ekaM sattampi pApaM lAmakaM dukkhaM mA AgamA, mA Agacchatu, mA pApuNAtu ..., tade.; tato cutAhaM vedeha, vajjIsu kulamAgamA, jA. aTTha. 7.126; "tasmA ahaMposathaM pAlayAmi, rAgo mamaM mA punarAgamAsI ti, jA. aTTha. 4.294; dhAtuyo dukkhato disvA, mA jAti punarAgami, therIgA. 14; - gamimha u. pu., ba. va. - puno sabbe manussattaM, agamimha tato cutA, apa. 2.117; pAThA. agamimha - gamissati/gacchissati bhavi0, pra. pu., e. va. - Agamissati me pApaM, Agamissati me bhaya, jA. aTTha. 3.370; ... bhayanti cittutrAsabhayampi me Agamissati, na sakkA nAgantuM jA. aTTha, 3.370; ekacco manApA nu kho me yAgu Agacchissati manApaM antarakhajjakAnti vA taNhAparitassanAya paritassati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.276; - missanti pra. pu., ba. va. - "imassApi me attabhAvassa evameva jarAbyAdhimaraNAni AgamissantI ti attabhAvaM aniccato parisa, dha. pa. aTTha. 2.64; - ntuM nimi. kR. - bhayanti cittutrAsabhayampi me Agamissati, na sakkA nAgantu, jA. aTTha. 3.370; - ntvA/ntvAna pU. kA. kR. - devalokA idhAgantvA, mAtukucchi upAgate, apa. 1. __359; AgantvAna manussattaM, soNo nAma bhavissati, apa. 1.93. Agata' zA. a. 1. tri., A + gama kA bhU, ka. kR. [Agata], vaha, jo kahIM para A cukA hai yA pahuMca cukA hai, pahuMcA huA, A cukA, rAstA pAra kara cukA - to pu.. pra. vi., e. va. - katamena tvaM mahAsamaNa, maggena Agato, mahAva. 35; tyassu yadA ma jAnanti, sakko'devAnamAgato, dI. ni. 2.212appakilamathena ca ahaM, bhante, addhAnaM Agato, cULava. 24; sohaM sakko sahassakkho, Agatosmi For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agata 25 AgatamaggAbhimukha tavantike, jA. aTTha. 4.288; zA. a. 2. napuM.. Agamana, AnA - taM pra. vi., e. va. - "Agacchantu bhikkhU icchAmi bhikkhUnaM Agata nti, mahAva. 187; tattha svAgatanti suAgamanaM ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.162; - kAraNa napuM.. tatpu. sa. [AgamanakAraNa]. Agamana kA kAraNa - ... attano AgatakAraNaM kathetvA .... mi. pa. 16; - nandana tri., vaha, jisakA Agamana AnandadAyaka ho- no pu., pra. vi., e. va. - tAdiso tvaM Agatanandano gamanasocano, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.162; - paTipATI strI., tatpu. sa., Agamana kA krama -TiyA tR. vi., e. va. - "kathaM nu kho cIvara paTivIso dAtabbo, AgatapaTipATiyA nu kho udAhu yathA vuDDAnti, mahAva. 370; - velA strI., tatpu. sa... [AgamanavelA], A pahuMcane kA samaya - yaM sapta. vi., e. va. - evaM santepi yathA bodhimaNDe mAro AgatavelAyameva nivatto..... sa. ni. aTTha. 1.283; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa., sA., svA., durA., adurA. ke anta; zA. a. 3. tri., vApasa AyA huA, pratyAvartita - to pu., pra. pu.. e. va. - "sohaM etAdisaM hitvA, puAyamhi idhAgato ...', jA. aTTha. 4.321; - taM pu., dvi. vi., e. va. - cirappavAsiM purisaM, dUrato sotthimAgataM, dha. pa. 219; lA. a. 1. yahAM para vidyamAna, isa samaya taka yahAM para pahuMcA huA, kisI vizeSa sthiti yA dazA meM par3A haA, apane Upara A par3A - taM pu., dvi. vi., e. va. - ve puggalA bAlA- yo ca anAgataM bhAraM vahati, yo ca AgataM bhAraM na vahati, pari. 240; AgataM bhAraM na vahatIti thero therakiccana karoti, pari. aTTha. 163; thero samAno... AgataM bhAraM na vahati nAma, a. ni. aTTha. 2.56; - to pu., pra. vi., e. va. - Agato imaM saddhammanti, ma. ni. 1.59; adhunAgato imaM dhammavinayaM ....dha. pa. aTTha. 1.54; - tA pu., pra. vi., ba. va. - kathaM panime vihaGgA, tava hatthattamAgatA, jA. aTTha. 5.3; lA. a. 2. punarjanma ko prApta - ssa Sa. vi., e. va. - yassa maggaM na jAnAsi, Agatassa gatassa vA, theragA. 127; 128; - to pu., pra. vi., e. va. - dIpaGkarassa ... pAdamUle ... abhinIhArasamiddhito pabhuti tathAgato ... amaJcantoyeva Agato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).1203; atha kiJcarahi idhAgato? sa. ni. 1(1).176; lA. a. 3. kisI para A par3A, ghaTita, kisI ke dvArA prApta kiyA gayA - taM napuM., pra. vi., e. va. - tappakkhato hi bhayamAgataM mama, jA. aTTha, 5.73; ... iccassa evamAgata hoti. ma. ni. 3.339; - tA strI, pra. vi., e. va. - AgacchamAnA kassa AgatAti, jA. aTTha. 1.139; sa. u. pa. ke rUpa meM uJchApattA. evaM usmA. ke anta. draSTa.; lA. a. 4. paramparA se calA A rahA, pAramparika, samudghATita yA prakAzita, kaNThastha kiyA huA, samajha meM AyA huA, pUrNa rUpa se jAnA huA- tAni napuM.. pra. vi., ba. va. - tINi piTakAni saha paTisambhidAhiyeva AgatAni, dha. pa. aTTha. 1.141; - taM e. va. - imassa neva suttaM AgataM hoti, no suttavibhaGgo, cULava. 208; tassa pabbajjAvidhAna pALiya Agatameva, a. ni. aTTha. 1.236; sa. u. pa. ke rUpa meM adhunA., abhinavA., kAlA0, desA., anvayA., kulavaMsA., paramparA., anukkamA., suttA. ke anta. draSTa; - ThAna napuM.. karma. sa. [AgatasthAna], paramparA meM prApta sthala yA sandarbha - naM dvi. vi., e. va. - te bhikkhU desanAya neva AgatavAnaM na gatavAnaM addasaMsu, a. ni. aTTha. 2.229; - ne sapta. vi., e. va. - catUsu maggesu ANanti AgataTThAne maggo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).59. AgatapAka pu., [AgatapAka], eka dAnadAtA, jo Ane vAle atithiyoM ko unakI ruci ke anusAra bhojanoM kA dAna diyA karatA thA - ko pra. vi., e. va. - eko attano dAnagge AgatAgatajanaM pucchitvA yAgukhajjakAdIsu yassa yaM paTibhAti, tassa taM adAsi, tassa teneva kAraNena AgatapAkoti nAmaM jAtaM, a. ni. aTTha. 1.194-95. Agatapubba tri., ba. sa. [AgatapUrva], vaha sthAna, jahAM koI pahale bhI A cukA hai, pUrvakAla meM dekhA jA cukA sthAna -bbA strI., pra. vi., e. va. - AgatapubbA nu kho, bhante, tena ayyena sAvatthI ti? mahAva. 384. Agataphala tri., ba. sa. [Agataphala], vaha, jisane pahale hI phala kA lAbha pA liyA hai, phala ko prApta kara cukA/cukI, Aryaphala ko prApta kara cukA - lA strI., pra. vi., e. va. - saddheyyavacasA nAma AgataphalA abhisametAvinI vijJAtasAsanA, pArA. 294; tattha AgataM phalaM assAti AgataphalA paTiladdhasotApattiphalAti attho, pArA. aTTha. 2.195; - lo pu.. pra. vi., e. va. - yo so, mahAnAma, ariyasAvako Agataphalo viAtasAsano, a. ni. 2(2).6%3B ariyaphalaM assa Agatanti Agataphalo. a. ni. aTTha. 3.91. AgatamaggAbhimukha tri., tatpu. sa. [AgatamArgAbhimukha]. jisa mArga se hokara AyA hai usI kI ora mur3A huA, pAra For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agatavisa 26 AgantA kie hue mArga kI ora abhimukha - khaM pu., vi. vi., e. va. - ... rathaM nivattApetvA AgatamaggAbhimukhaM katvA..., jA. aTTha. 7.367; - khI strI, pra. vi., e. va. - sA ithimAyAkusalatAya tApasaM anupasaGkamitvA AgatamaggAbhimukhI pAyAsi, jA. aTTha. 5.152; - ni napuM., pra. vi., ba. va. - ... rathasahassAni AgatamaggAbhimukhAneva ThapApetvA ..., jA. aTTha. 7.365. Agatavisa tri., ba. sa. [AgataviSa], tIvra viSa vAlA (sarpa), cAra prakAra ke teja viSa vAle sarpo yA unake samAna manuSyoM meM se eka, jisakA viSa turanta A jAtA hai yA car3ha jAtA hai parantu lambe samaya taka pIr3ita nahIM karatA - saM pu., dvi. vi., e. va. - tattha AsIvisampi meM santanti meM AgatavisaM samAnaM, jA. aTTa. 2.200; - so pu., pra. vi., e. va. -- Agataviso na ghoraviso, ghoraviso na Agataviso, Agataviso ca ghoraviso ca, nevAgataviso na ghoraviso. ... cattAro AsIvisA, a. ni. 1(2).127; ... AsIviso tAva yarasa visaM Asu Agacchati sIghaM pharati, ghora pana na hoti, cirakAlaM na pILeti- ayaM Agataviso no ghoraviso ..., pa. pa. aTTha. 74; dasame Agataviso na ghoravisoti yassa visaM Agacchati, ghoraM pana na hoti, cirakAlaM na pILeti, a. ni. aTTha. 2.323. AgatAgama tri., ba. sa. [AgatAgama], AgamoM kA pUrNa jJAna pA cukA vyakti, AgamoM meM pUrNarUpa se niSNAta - mo pu., pra. vi., e. va. - "eso kho, mahArAja, upAsako bahussuto AgatAgamo kAmesu vItarAgo ti, pAci. 209; - mA ba. va. - AgatAgamAti dIghAdIsa yo koci Agamo Agato etesanti AgatAgamA, a. ni. aTTha. 3.121; ... paJca nikAyA paJca AgamA nAma, etesu Agamesu yesaM ekopi Agamo Agato paguNo pavattito, te AgatAgamA nAma, a. ni. aTTha. 2.89; ... bahussutA AgatAgamA dhammadharA vinaya rA mAtikAdharA .... dI. ni. 2.95. Agati strI., sadA gati ke sAtha hI prayukta [Agati], zA. a., Agamana, Ane kI kriyA - tiM dvi. vi., e. va. - ... na ca nesaM jAnAma AgatiM vA gatiM vA, ma. ni. 1.211; AgatiM vA gatiM vAti iminA nAma ThAnena Agacchanti, amutra gacchantIti idaM nesaM na jAnAma, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).65; lA. a., punarjanma, bhavacakra meM Agamana (mRtyu artha vAle gati ke sAtha) - ..., aGgIrasassa gatiM AgatiM vA, pe. va. 279; so maM avedI gatimAgatiJca, jA. aTTha. 4.295; so maM avedIti so mama idAni gantabahAnaJca gatadvAnaJca .... sabba maM... kathesIti attho, jA. aTTa, 4.296; - ti pra. vi., e. va. - atha kho yAvatA sattAnaM Agati gati cuti upapatti sabbesaM sattAnaM jarAdhammaM jIrati, a. ni. 2(1).51; natiyA asati Agatigati na hoti, ma. ni. 3.319; - gati strI., dva. sa. [Agatigati], zA. a., Agamana evaM gamana, lA. a.. janma evaM mRtyu - ti pra. vi., e. va. --- natiyA asati Agatigati na hoti, udA. 165; Agatigati na hotIti paTisandhivasena idha Agati AgamanaM cutivasena gati ito paralokagamanaM peccabhAvo na hoti na pavattati, udA. aTTha. 323; - yA sapta. vi., e. va. -- AgatigatiyA asati cutUpapAto na hoti, udA. 165. Agada/Agadana pu./napuM., A +vgada se vyu., kri. nA. [Agada], spaSTa rUpa se bolA gayA vacana, vANI, kathana, tathAgata zabda ke ATha prakAra ke nirvacanoM meM se chaThe nirvacana ke sandarbha meM prayukta - do pu., pra. vi., e. va. - gadattho hettha gatasaddo, evaM tathavAditAya tathAgato, api ca AgadanaM Agado, vacananti attho, dI. ni. aTTha. 1.62; yaJca tatheva hoti, tassa gadanato ca "tathAgato"ti vuccati, khu. pA. aTTha. 155; Ti. - aTTa ke anusAra tathAgata ke u. pa. meM prayukta 'gata' zabda 'gada' kA artha prakAzita karatA hai, phalasvarUpa jo dharma vastutaH jaisA hai, use usI rUpa meM bolane vAlA hI 'tathAgata' (tathAgada) kahalAtA hai. AgantabbatA/AgantabbaTThAnatA strI., nibbAna ke sandarbha meM prayukta, A + gama ke saM. kR. kA bhAva [Agantavyatva, napuM./AgantavyasthAnatva, napuM.], zA. a., Agamana-yogya dazA meM honA, lA. a., saMsAra meM Ane yogya arthAt janma grahaNa karane yogya rahanA - ya tR. vi., e. va. - evaM tasmimpi Ayatane nibbAne kutoci AgatiM AgamanaM neva vadAmi AgantabahAnatAya abhAvato, udA. aTTa. 318; tampi AyatanaM gAmantarato gAmantaraM viya na AgantabbatAya na Agati, udA. aTTha. 318. AgantA A + gama kA ka. nA., pu.. pra. vi., e. va. [AgantA], zA. a., Age Ane vAlA, A pahuMcane vAlA - tA pu.. pra. vi., e. va. - idAni so idhAgantvA , atithI yuttasevako, jA. aTTa, 2.345; apa. AgantvA; idAni katipAhasseva so... idha atithi hutvA Agato bhavissati, tade.; lA. a., punaH Ane vAlA, punarjanma grahaNa karane vAlA - bahmA AgantA itthattaM, yadi vA anAgantA For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Agantu ityattanti, ma. ni. 2.339; ro ba0 va. anAgantAro itthattaM ma. ni. 2.338. Agantu pu. kevala gAthAoM meM hI prApta prAyaH Agantuka zabda dvArA vyAkhyAta, ka. nayA-nayA Ane vAlA, aparicita, atithi puge atithi Agantu pAhunA besikApyatha abhi. pa. 424 ntuM dvi. vi. e. ka. evaM yo saM niraMkatvA, Agantu kurute piyaM, jA. aDa. 3.355... yo sakaM porANaM ajjhattikaM janaM nIharityA pahAya... AgantukaM piyaM karoti jA. aDa. 3,356, kha. bAharI sthUla, Akasmika nA pu. / napuM. tR. vi. e. va. AgantunA dukkhasukhena phuTTo jA. a. 6.186, AgantunAti na ajjhattikena, tade... Agantuka tri.. Agantu se vyu [Agantuka ]. zA. a.. akasmAta yA apane Apa A pahuMcane vAlA, binA bulAe Ane vAlA, bhUlA bhaTakA ekasmi AgantukamanussAnaM vasanadvAna jA. aha 6.159 lA. a.1. navAgantuka aparicita atithi, abhyAgata kA pu. pra. vi. ba. va. - athassa... gatassa AgantukA laddhasakkArA yujjhirasantIti porANakayodhA na yujjhiMsu, jA. aTTha. 3.354; atithi no te hontIti te amhAkaM AgantukA navakA pAhunakA hontIti attho dI. ni. aTTa. 1.232; duvidhA hi AgantukA atithi abbhAgatoti. vi. va. a. 18 - kAgAra / ghara pu.. tatpu. sa0 [AgantukAgAra], atithiyoM yA yAtriyoM ke Thaharane kA sthAna, yAtrI nivAsa, musAphira khAnA, dharmazAlA raM dvi0 vi. e. va. sepyathApi, bhikkhave, AgantukAgAraM sa. ni. 2 (2). 215; AgantukAgAranti puJJatthikehi nagaramajjhe kataM AgantukagharaM yattha rAjarAjamahAmattehipi sakkA hoti nivAsaM upagantuM sa ni, aDa. 3.173 daNDaka pu tatpu, sa. [ AgantukadaNDaka]. yAtriyoM kA DaNDA yA char3I, calanephirane ke samaya prayukta char3I ke sapta. vi. e. va. mahApAtiSyamANaM puSka AgantukadaNDake upetyA chattaM viya gahetyA dI. ni. aDa. 2.170 - purisa pu.. karma. sa. [ agantukapuruSa] akasmAt A gayA puruSa, pathika rAhagIra so pra. vi. e. va. yathA va Agantukapuriso agatapubba padesaM gato. vibha aDa. 22 taM pubbe uppannAnaM AvajjanAdInaM gehabhUte cakkhudvAre Agantukapuriso viya hoti vibha. aTTa 337; - bhAva pu., [AgantukabhAva], akasmAt A jAne kI avasthA, apane Apa pahuMca jAnA- evaM 'AgantukabhAvavasena asammohasampajajjaM veditaba vibha. aDa. 337; sa. ni. aha. 3.224 lA. a. 2. (vinaya ke vizeSa sandarbha meM) COST - - www.kobatirth.org - devA 27 Agantuka kisI vihAra meM A pahuMcane vAlA vaha bhikSu jo dUsarI sImA meM rahatA hai, tathA jo AvAsika, nevAsika yA gAmika bhikSu nahIM hai ko pu.. pra. vi. e. va. AgantvA gacchatI ti Agantuko (bhikkhu) ka. vyA. 571 kA ba.va.AgantukA bhikkhU ujjhAyanti khiyyanti viSAcenti mahAva, 147, 148; te AgantukA bhikkhU nevAsikehi bhikkhuhi saddhiM paTisammodamAnA... ma. ni. 2.129 kassa pu... vi., e. va. Agantukassa dAnaM deti gamikassa dAnaM deti, gilAnassa dAnaM deti... a. ni. 2 (1).36:- kAnaM Sa. vi., AvAsikA bhikkhU passanti Agantuka na ... mahAva. 173 kilamatho pu. pra. vi. e. va. tatpu. sa. [ Agantukaklamatha] mArga se cala kara Ane meM prApta kaSTa yA thakAvaTa yo kho imesaM AgantukAnaM bhikkhUna Agantuka kilamatho so paTippassaddho mahAva. 407 - thera pu.. karma. sa. [ Agantukasthavira] dUsarI sImA se Ane vAlA arthAt usa vihAra meM nivAsa na karane vAlA sthavira ba. va. rAnaM ca. vi. ba. va te AgantukatherAnaM ovAde ThatvA saha paTisambhidAhi arahataM pApuNanti a. ni. aDDa. 3.161 - dAna napuM tatpu. sa. [AgantukadAna ] vihAra ke bAhara se Ane vAle bhikSuoM ko diyA jAne vAlA dAna naM dvi0 vi., e. va. rAjagahavAsino dvepi tayopi bahUpi ekato hutvA AgantukadAnaM adaMsu, dha. pa. aTTha. 1.46; pe. va. a. 46; nAni pra. vi. ba. va sattame AtitheyyAnIti AgantukadAnAni a. ni. aDa. 2.62 paTisandhAra pu., tatpu, sa, Ane vAle bhikSu yA atithi kA sauhArdapUrNa pra. vi., e. va. AgantukaM pana bhikkhu disvA AgantukapaTisandhAro kAtabbova, visuddhi. 1.180 - bhatta napuM tatpu, sa., vihAra meM bAhara se Ae hue bhikSuoM ke lie dAna meM diyA gayA bhojana taM pra. vi. e. va. svAgata tena pana piNDapAtikena saGghabhattaM uddesabhattaM. AgantukabhattaM vArakabhattanti etAni cuisa bhattAni na sAditabbAni visuddhi. 1.63 taM dvi. vi. e. va. icchAmahaM bhante, - saGghassa yAvajIvaM varisakasATikaM dAtuM AgantukabhattaM dAtuM gamikamattaM dAtuM mahAva. 382: 'adhivAsentu me, bhante, therA svAtanAya Agantukabhattanti cUlava 35:mahAthera pu.. karma. sa. [AgantukamahAsthavira] vihAra meM bAhara se AyA huA mahAsthavira, bAhara se AyA huA variSTha sammAnanIya mikSurA pra. vi. va. va. AvAsikA mayaM etthuSyanna lAbhaM na labhAm, nicca AgantukamahAgherAva labhanti cULava For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Agantuka aDa. 65 - vatta napuM. karma. sa. [ Agantukavrata], bAhara se Ane vAle bhikSuoM ke AcaraNa ke lie nirdhArita vinayaniyama taM pra. vi. e. va. - vassAvAse pana atitha AgantukavattaM, atitha AvAsikavataM cULava, aTTha 67; idaM AgantukavattaM nAma jAnitabba, jA. aTTha. 3.426 - visaya pu.. karma. sa. [ AgantukaviSaya] AnuSaGgika yA gauNa rUpa se upasthita viSaya AcaraNa meM avyavahRta viSaya yena - .... evameva AciNNavisaye tassa rAgaM Agantukavisayena nIhAritvA... udA. aha. 139 sAlA strI, tatpu, sa. [ AgantukazAlA], bAhara se Ane vAloM yA rAhagIroM ke vizrAma ke lie nirmita AvAsa, pAndha-nivAsa, dharmazAlA, musAphira khAnA yo hi. vi. ba. va. - AgantukAnamatthAya ArAme dvAdasApi ca tisAgantukasAlAyo dve sataM caiva kArayi, cU. vaM. 79.20; tathAgantukasAlAyo ekapaJJAsameva ca cU. vaM. 79.22; tathAgantukasAlAyo sattAsIti akArayi, cU. vaM. 79.63 lA. a. 3. tri.. bAhya, atirikta, Akasmika, prAsaGgika yA gauNarUpa se prApta kehi pu. tR. vi. ba. va. pabhassaramida, bhikkhave, citaM taJca kho Agantukehi upakkilesehi upakkiliGka a. ni. 1 ( 1 ) 13 kathA strI. karma. sa. [AgantukakathA]. prasaGga-prApta viSaya yA mukhya viSaya se haTakara kahI jA rahI koI dUsarI bAta, aprAsaGgika bAta thaM dvi. vi., e. va. bahiddhA kathaM apanAmessatIti bahiddhA aJJa AgantukakathaM Aharanto purimakathaM apanAmessati a. ni. aDa. 2.174 evaM AgantukakathAvasena bahiddhA kathaM apanAmetIti veditabba a. ni. a. 2.181 paTTa pu. karma sa. cIvara ko susajjita karane hetu Upara se lagAI gaI paTTI dvi. haM vi. e. ka. cIvaramaNDanatthAya nAnAsuttakehi satapadIsadisaM sibbantA AgantukapaTTe upenti pArA, aTTha 1.232 - bhavaGga napuM, karma. sa. [AgantukabhavAGga ], bhavaGgacitta kA eka prabheda, kAmAvacarabhUmi ke tRtIya kuzalacitta ke javana-kSaNa kA asadRza vipAkacitta - GgaM pra. vi., e. va. paTisandhicittena asadisattA AgantukabhavaGganti ca purimanayeneva tadArammaNanti va. dha. sa. aDa. 308; idampi vuttanayeneva, 'AgantukabhavaGgaM' 'tadArammaNa'nti ca dve nAmAni labhati, tade0; sandhiyA asamAnattA, dve nAmAnissa labbhare, "AgantukabhavaGga"nti, "tadArammaNaka"nti ca abhi. ava. 394; vizeSa artha draSTa bhavana ke anta mala pu. karma. sa. [Agantukamala], bAhara se A jAne vAlA maila, UparI maila - - www.kobatirth.org - 28 Agama va. lehi tu. ki . . vatthassa Agantukamalehi kiliTTabhAvo viya cittassa rAgAdimalehi saMkiliTTabhAvo, udA. aTTha. 231; raja pu. / napuM. karma. sa. [Agantukarajas], bAhara se AI huI dhUla yA gandagI bAhara se AI huI malinatA jaM napuM. pra. vi. e. va. rajanti AgantukarajaM, ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1(1).379; rajoti Agantukaraja, bu. vaM. aTTa0 127. AgantukatA strI. bhAva Agantuka hone kI avasthA ya tR. vi., e. va. paccayavekallatAya AgantukatAya ca rUpaM na samudvApeti vibha, aha 22: ... Agantukanti attano AgantukatAyapi rUpaM na samudrApeti vibha. a. 22 sutta napuM. sa. ni. 3(1) ke balakaraNIyavaggoM ke 11veM sutta kA zIrSaka, sa.ni. 3. (1), 62-63. AgantvA draSTa, Agacchati ke anta.. - Agama pu.. [Agama]. zA. a. Agamana, A pahuMcanA prApti, upalabdhi, pahuMca mo pra. vi. e. va. daharassa yuvino cApi, Agamo ca na vijjati, jA. aTTha. 4.95; careyya khIramattova natthi maccussa Agamoti sa. ni. 1 (1).128; natthi tatonidAnaM pApaM, natthi pApassa Agamo dI. ni. 1.46 ma. ni. 2.194; tAhi saddhiM ramantAnaM kathaM dukkhAgamo siyA, saddhammo . 249; mAya ca.vi., e. va. tasmA na sahe maraNAgamAyAti jA. aDDa. 7.20; tattha maraNAgamAyAti maraNassa AgamAya tade: sadhe ca jatrA avisahamattano na te hi mahaM sukhAgamAya jA. aDa. 4.202: vizeSa artha ka. vApasa lauTAnA, pratyAvartana, RNa kI vApasI karja kA bhugatAna mo pra. vi. e. va. na paNDitA tasmiM iNaM - dadanti na hi Agamo hoti tathAvidhamhA jA. anu. 7.135; - maM dvi. vi., e. va. akkosati yathAkAmaM, AgamaJcassa icchati, jA. aDa. 6.206 me sapta, vi. e. va. - yadi panAyyA Agame juNhe vassaM upagaccheyyanti mahAva. 182; vizeSa artha kha. janma, utpatti, mUla, kisI viziSTa dhArmika paramparA se sambaddha zAstra yA zAkhA, paramparAgata dharma-grantha yA siddhAnta, paramparA, dhArmika viSayoM kA jJAna, zAstra kuzalatA... na Agamo pucchitabbo pari. 311; na Agamoti "dIghabhANakosi tvaM majjhimabhANako ti evaM Agamo na pucchitabbo pari, aDa. 208, anurasavA vuDhato AgamA vA jA. aTTha. 4.399; ko dIgharataM sippAcariyakulaM payirupAsitvA Agamato payogato ca hatthisippAdIsu kiM sippaM sikkhi, Agamo nAma antamaso udA. aTTha 165; For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agamana 29 Agamana opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariyApuNanaM visuddhi. 2.69; sa. u. pa. ke rUpa meM appA. takkA ., viditA., sugatA. ke anta. draSTa; - dhara tri., [bau. saM. Agamadhara], kevala AgamoM (zAstroM yA piTakoM) kA vizeSajJa - ro pu.. pra. vi.e. va. - "sIlavA lajjI kukkuccako bahussuto Agamadharo vaMsAnurakkhako ti, sa. ni. aTTa, 1.228; - rA ba. va. - athAgamadharA therA dIpe smi viralA iti, cU. vaM. 84.26; vizeSa artha ga. dharma-grantha, piTaka, pAMca nikAya - mo/mA pra. vi., e./ba. va. --- AgatAgamAti eko nikAyo eko Agamo nAma... paJca nikAyA paJca AgamA nAma ..., a. ni. aTTha. 2.89; AgatAgamAti dIghAdIsu yo koci Agamo Agato etesanti AgatAgamA, a. ni. aTTha. 3.121; Agamane tu dIghAdinikAyasmiM ca Agamo, abhi. pa. 951; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa., AgatA., aGguttarA., majjhimA. ke anta; - maTThakathA strI., tatpu. sa., nikAyoM para likhI gaI aTThakathA - yaM sapta. vi., e. va. - AgamaTThakathAyaM pana asaddhiye na kampatIti saddhAbalAnti Adi kuttaM sadda. 2.438; - su ba. va. - atthaM pakAsayissAmi, AgamaTThakathAsupi, dha. sa. aTTha. 3; - piTaka napuM. suttapiTaka kA hI anya nAma, pAMca nikAyoM athavA AgamoM kA saMgrahabhUta piTaka - kaM dvi. vi., e. va. - AgamapiTakaM nAma akaMsu suttasammataM, dI. vaM. 4.21; AgamapiTakaM sabbaM sikkhApesi nirantaraM dI. vaM. 7.30; vizeSa artha gha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, atirikta akSara kA samAveza - tesu vuddhi-lopAgama-vikAra-viparItAdesA ca, sadda. 3.8083; yavamadanataraLA cAgamA, ka. vyA. 35; go sare puthassAgamo kvaci, ka. vyA. 42; sa. u. pa. ke rUpa meM anunAsikA., Adi., uttarA., majjhA., vaNNA., saniggahItA. ke anta. draSTa.. Agamana napuM., A + gama se vyu., kri. nA. [Agamana], zA. a. AnA, bAhara se vApasa A jAnA, A pahuMcanA - naM pra. vi., e. va. - mahatthiyaM AgamanaM ahosi, jA. aTTa. 5.143; bhavataM idaM idhAgamanaM svAgatameva, jA. aTTha. 5.345; tumhAkaM ... AgamanaM paccAsIsantIti Aha, dha. pa. aTTha. 1.38; ka. idha (yahAM para) ke sAtha aneka sthaloM para prayukta, yahAM para Agamana, yahAM para AnA - naM pra. vi., e. va. - atthikavato kho pana te ambaTTha idhAgamanaM ahosi, dI. ni. 1.79; ... tAva bahukiccassa bahukaraNIyassa yadidaM idhAgamananti, dI. ni. 2.198; - nAya ca. vi., e. va. - imaM pariyAyaM akAsi yadidaM idhAgamanAya. ma. ni. 1.321; kha. sa. u. pa. ke rUpa meM, gamanA.- (sUrya evaM candramA kA) jAnA aura AnA, (asta honA evaM udaya honA) - naM pra. vi., e. va. - gamanAgamanampi dissati, vaNNadhAtu ubhayetya vIthiyo, jA. aTTha. 4.55; narindA.- [narendrAgamana], rAjA kA Agamana - narindAgamanaM vaMsaM, kittayissaM suNAtha me, dI. vaM. 1.2 lA. a. 1. vApasa lauTakara AnA, vApasI, pratyAvartana - satthApi sattappakaraNAni desetvA manussalokaM AgamanatthAya AkappaM dassesi, a. ni. aTTa, 1.102; migavaM gahetvA muJcassu, katvA AgamanaM puna, ... kataM me porisAdena, mama AgamanaM puna, cariyA. 392; lA. a.2. punarjanma, punaH bhava meM Agamana, karmoM kA anivArya pratiphala - nAya ca vi., e. va. - yassa darathajA na santi keci, oraM AgamanAya paccayAse, su. ni. 15; yassa gamanaM AgamanaM gamanAgamanaM kAlaMgati bhavAbhavo cuti ca upapatti ca nibbatti ca bhedo ca jAti ca jarAmaraNaJca natthi ..., mahAni. 232; - to pa. vi. - ayaJca etadaggasannikkhepo nAma catUhi kAraNehi lamati anuppattito Agamanato ciNNavasito guNAtirekatoti, a. ni. aTTha. 1.101, 104, 108; lA. a. 3. mArga yA phala kI prApti - naM pra. vi., e. va. - AgamanaM pana duvidha vipassanAgamanaM maggAgamanaJca, visuddhi. 2.305; - to pa. vi., e. va. - sohi Agamanato saguNato ArammaNatoti tIhi kAraNehi nAma labhati, dha. sa. aTTha. 265; nena. tR. vi. e. va. ... paccanIkena vA saguNena vA ArammaNena vA Agamanena vA, paTi. ma. aTTa. 2.137; sa. u. pa. ke rUpa meM, apunA., abhabbA., apAthA., saraNA. ke anta. draSTa.; - kAraNa napuM.. tatpu. sa. [AgamanakAraNa], Ane kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - ki, bhante, AgatatthA ti AgamanakAraNaM pucchi, pe. va. aTTha. 69; - kAla pu., tatpu. sa. [AgamanakAla]. Ane kA samaya, A pahuMcane kA kAla - le sapta. vi., e. va. - tattheva ThatvA AgamanakAle paccuggamanaM katvA, ..., dha. pa. aTTha. 1.36; - diTika tri., ba. sa. [AgamanadRSTika]. acche karma kA sukhada phala Age milegA, aisA vizvAsa rakhane vAlA, karma tathA isake vipAka para zraddhA rakhane vAlA - sahatthA deti, anapaviddhaM deti, AgamanadiTThiko deti, a. ni. 2(1).161; anapaviTTha dAnaM deti, AgamanadiTThiko dAnaM deti, ma. ni. 3.72; AgamanadiSTiko ti anAgatabhavassa paccayo bhavissatI ti kammaJca vipAkaJca saddahitvA detIti, a. ni. aTTha. 3.54%; For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agamanaka 30 Agami -divasa pu., tatpu. sa. [Agamanadivasa], Ane kA dina - saM dvi. vi., e. va. - mahAjano tumhAkaM dassanakAmo, AgamanadivasaM vo jAnitaM icchatIti, a. ni. aTTha. 1.1023; - nandana tri., [Agatanandana]. vaha, jisakA Agamana mana meM Ananda utpanna kara de - no pu., pra. vi., e. va. - ekasmi Agate nandanti, gate socanti tAdiso tvaM Agamananandano gamanasocano, dI. ni. aTTha. 2.191; - paTipadA strI., tatpu. sa. [Agamanapratipat], phala kI prApti kA mArga, upAya yA tarIkA - dA pra. vi., e. va. - AgamanapaTipadA nAma khandhAdivasena bahUhi mukhehi sakkA kathetu jA. aTTha. 4.238; - patha pu., tatpu. sa. [Agamanapatha]. (rAga Adi maloM ke Ane kA mArga - tho pra. vi., e. va. - rajopathoti rAgarajAdInaM uDAnahAnanti mahAaTThakathAyaM vuttaM, Agamanapathotipi vadanti, dI. ni. aTTa, 1.148; - magga pu., tatpu. sa. [AgamanamArga], Ane kA mArga - gge sapta. vi., e. va, - tassa kira gAmassa bahi bhagavato Agamanamagge brAhmaNAnaM paribhogabhUto eko udapAno ahosi, udA. aTTha. 307; - vasa pu., tatpu. sa., A jAne ke kAraNa - sena tR. vi., e. va. - tasmA antoappanAyameva Agamanavasena paTipadAvisuddhi, visuddhi 1.143; - vipatti strI. pra. vi., e. va. - caNDAlakale vA ti AdIhi Agamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitA, sa. ni. aTTha. 1.143; - saddhA strI., tatpu. sa., abhinIhAra (buddhatva-prApti hetu lie gae dRr3ha saMkalpa) ke samaya se hI calI A rahI bodhisattvoM kI zraddhA - tattha sabba bodhisattAnaM saddhA abhinIhArato paTThAya AgatattA AgamasaddhA nAma, a. ni. aTTha. 3.27; - sIla tri., ba. sa. [AgamanazIla], Ane vAlA - lo pu., pra. vi., e. va. - sakadAgAmIti sakideva imaM lokaM paTisandhiggahaNavasena AgamanasIlo dutiyaphalaTTho, udA. aTTha. 249; .... Thitopi paTisandhiggahaNavasena imaM manussalokaM AgamanasIlo, itivu. aTTha. 264; - nAkAra pu., tatpu. sa. [AgamanAkAra], vApasa lauTane kA svarUpa yA taura-tarIkA -raM dvi. vi., e. va. - rAjA attano AgamanAkAraM sabbaM vitthArato kathesi, jA. aTTha. 1.257. Agamanaka tri., Age Ane vAlA, bhaviSya - ... tassa tassa pahissa upari AgamanavAdapathaM, ma. ni. aThTha, (ma.pa.) / 2.171. AgamanIya/Agamaniya tri., A + gama kA saM. kR. [AgamanIya], vaha sthAna jahAM A pahuMcanA cAhie, prApta kie jAne yogya, sambaddha, prApaka - yena tR. vi., e. va. - Agamaniyena kathite pana suJato vA phasso.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).261; sa. ni. aTTha. 3.135; sa. u. pa. ke rUpa meM anA., oragA., tINisaraNA., saraNA. Adi ke anta. draSTa; - kathA strI., tatpu. sa. [AgamanikakathA]. Agamana phala-prApti kI ora le jAne vAlA kathana - aparA AgamaniyakathA nAma hoti, sa. ni. aTTha. 3.135; - guNa pu., tatpu. sa. [AgamanikaguNa], zramaNa-jIvana ke phala kI prApti kA guNa - NaM dvi. vi., e. va. - katakiccabhAvaM pAraM patto parijAnAmIti mahAbodhipallaGke attano AgamanIyaguNaM dasseti, a. ni. aTTha. 3.4: - ThAna napuM, karma. sa. [AgamanikasthAna], mArga kI utpatti kA sthAna, vaha sthAna, jahAM mArga kI utpatti hotI hai - ne sapta. vi., e. va. -- iti ayaM saGghArupekkhA AgamanIyadvAne ThatvA attano attano maggassa nAma deti, visuddhi. 2.304; yato maggo Agacchati, taM AgamanIyadvAna, tasmi AgamanIyaTThAne, visuddhi. mahATI. 2.447; - paTipadA strI., karma sa. [Agamanikapratipat], phala kI prApti kI ora le jAne vAlA mArga - dA pra. vi., e. va. - AgamanIyapaTipadA pana na kathitA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.9; - daM dvi. vi., e. va. - pApuNantassa AgamaniyapaTipadaM sandhAyetaM vRttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).79; -- pubbabhAgapaTipadA strI., tatpu. sa. [AgamanikapUrvabhAgapratipata], (arhat) phalaprApti ke pUrvabhAga meM anusaraNIya mArga - dA pra. vi., e. va. - kittakena nu kho taNhAsaGghayavimuttassa khINAsavarasa sopato AgamaniyapubbabhAgapaTipadA hotI ti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).193; - daM vi. vi., e. va. - sakhittena khINAsavassa pubbabhAgappaTipadaM pucchito sallahukaM katvA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).195; - saddhA strI., karma. sa. [AgamanikazraddhA]. abhinIhAra ke samaya se hI calI A rahI bodhisattvoM kI zraddhA - ... tattha AgamanIyasaddhA sabba bodhisattAnaM hoti, dI. ni. aTTha. 2.107. Agamayati/AgamayamAna draSTa. Agamati ke anta.. AgamA draSTa. Agacchati ke anta.. Agami draSTa. Agacchati ke anta.. For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agamika 31 AgAmI Agamika pu., [Agamika], AgamoM (nikAyoM meM Agata vacanoM) kA jJAtA yA adhyetA - kAnaM Sa. vi., ba. va. - idAni AgamikAnaM kosallajananatthaM padasamodhAnavasena nAmikapadamAlA vaccate, sadda... 1.258. Agame Agahe ke sthAna para apa., A + gaha kA vidhi., pra. pu., e. va., grahaNa kare, le le - yo jAtarUpaM rajataM, chaDDatvA punarAgame, therIgA. 343; .... punarAgameti yo puggalo suvaNNa rajataM aJampi vA kiJci dhanajAtaM chaDDatvA puna taM gaNheyya ..., therIgA. aTTha. 266. Agameti A + gama ke prera. kA vartaH, pra. pu., e. va. [Agamayati]. zA. a., Ane detA hai, lA. a., pratIkSA karatA hai, AzA karatA hai, pratIkSA meM ruka jAtA hai, prApta karatA hai - curAdigaNaM pattassa Apubbassa imassa Agameti Agamayati Agamento AgamayamAnoti, sadda, 2.462; 18; (prAyaH dvi. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha prayukta) - laTukikA sakuNikA pUtilatAya bandhanena baddhA tattheva vadhaM vA bandhaM vA maraNaM vA Agameti, ma. ni. 2.122; AgametIti upeti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.118; -nti ba. va. - ... paripAkaM Agamenti paNDitA, mi. pa. 44; - mayAmase u. pu., ba. va., Atmane. - kAlamAgamayAmaseti kAlakiriyaM AgamessAma, jA. aTTha. 6.106; - hi anu... ma. pu., e. va. - Agamehi mahArAja, pitaraM AmantayAmahanti .... jA. aTTha. 3.222; Agamehi mahArAja, mA meM vijjhi rathesabha, jA. aTTha. 4.231; - tu pra. pu., e. va. - Agametu, bhante, bhagavA dhammassAmI, mahAva, 462; - tha ma. pu., ba. va. - Agametha, Avuso, yAva ratti vibhAyati, mahAva. 98; - ntu pra. pu., ba. va. - Agamentu kira bhonto, ..., ma. ni. 2.384; - yyAtha vidhi., ma. pu.. ba. va. - muhuttaM AgameyyAtha, yAva jAnAmi taM manaM, cariyA. 56; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - ... tadanurUpa kAlaM Agamento bhikkhaM gahetvA... . sa. ni. aTTha. 3.221; - ntAnaM ca/Sa. vi., ba. va. - bhikkhave, nAgamentAnaM nAkAmA bhAga dAtanti, mahAva. 371; - mayamAno varta. kR., Atmane., pu.. pra. vi., e. va. - ukkuTika nisinno AgamayamAno macchito papati, mahAva. 213; - si adya., pra. pu., e. va. - tena kho pana samayena aJjataro thero bhattagge vaccito Agamesi. cULava. 355; - miMsu ba. va. - ... therA AgamiMsa, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).291; - mittha/mettha ma. pu., ba. va. - "kissa tumhe nAgamitthA ti, mahAva. 371; - ssati bhavi., pra. pu., e. va. - "ajjaNho bhante, AgamehI ti vuccamAno nAgamessatI ti, pArA. 334 35; - tuM nimi. kR. - nAhaM sakkomi bhavante satta vassAni Agametu, dI. ni. 2.180; paripakke ANe na sakkA nimesantarampi Agametu, mi. pa. 186; - tvA pU. kA. kR. - ... nisinnA bhavissantI ti cintetvA thoka AgametvA ..., jA. aTTha. 1.11; kavATa AkoTetvA mahattaM AgametvA, cULava. 350; - tabba saM. kR. - vuhAnamassa Agametabbanti, mahAva. 56.. Agamma A + gama kA pU. kA. kR., kevala gAthAoM meM hI prApta [Agamya], 1. A kara, pahuMca kara - vessavaNo idhAgamma, nibbApesi, mahAjana apa. 1.152; kuto nu Agamma anomadassane, upapannA tvaM bhavanaM mama idaM, vi. va. 153; kuto nu sAma Agamma, kassa vA pahito tuvaM, jA. aTTa, 6. 94; 2. kri. vi. ke rUpa meM tathA sandhAya, Arabbha, nissAya evaM paTicca ke paryAyavAcaka zabda ke rUpa meM prayukta [bau. saM. Agamya], sandarbha se, kAraNa se, sAdhana se, sahArA lekara, Azraya lekara - te ca bhonto samaNabrAhmaNA kimAgamma kimArabbha sassatavAdA .... dI. ni. 1.11; yAni cha nekkhammasitAni somanassAni tAni nissAya tAni Agamma ..., ma. ni. 3.267; vehAyasaM gammamAgammAti ... AkAse pavattaM padavItihAraM paTicca nissAya, jA. aTTha. 5.15; appeva nAma tavampi Agamma piyavAcaM labheyyAmA ti, jA. aTTha. 5.417. AgAmiya tri., [AgAmika], A pahuMcane vAlA, aparicita Agantuka - sabbAgAmiyabhikkhUhi, dhamma desApayittha ca, cU. vaM. 44.148. AgAmI tri., [AgAmina], zA. a.. Ane vAlA, Age A pahuMcane vAlA, lA. a. 1. prApta karane vAlA, prAptikartA, punarjanma pAne vAlA - ... AgAmI hoti, AgantA itthattaM, a. ni. 1(1).80; - mino pu.. pra. vi., ba. va. - AgAmino honti AgantAro itthattaM, a. ni. 1(2).185; sa. u. pa. ke rUpa meM anA.. sakadA. ke anta. draSTa.; lA. a. 2. le jAne vAlA, prApta karAne vAlA - nagara sakalaM ceva idhAgami ca aJjasaM. ma. vaM. 31.33; lA. a. 3. bhaviSyakAla, Age Ane vAlA samaya - AgAmikAle dIghatte pabhAve ca matAyati, abhi. pa. 875. For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AgArikamita " AgArikamitta / agArikamitta pu.. karma. sa. [AgArikamitra ]. gRhastha mitra mittAti dve mittA agArikamitto va anAgarikamito ca, cUlani. 218. AgAha tri. A + gAha kA bhU0 ka0 kR0 [bau. saM. AgAr3ha ], bahuta gaharA, atyanta tIbra, kaThora, bahuta adhika dRr3ha karkaza hAya pu., ca. vi., e. va. tIhaGgehi samannAgatassa bhikkhuno AkaGkSamAno saMDo AgALhAya gheteyya pari. 244 AgALhAya ceteyyAti AgALhAya daLahabhAvAya ceteyya, tajjanIyakammAdikatassa vattaM na pUrayato icchamAno saGgho uklepanIyakamma kareyyAti attho, pari, anu. 166 kahena napuM. tR. vi. e. va. - AgalsenAti gAlhena kakkhaLena, a. ni. a. 2233 idhekacco puggalo AgaLhenapi vuccamAno pharusenapi vuccamAno amanApenapi duccamAno pa.pa. 140 AgALhenAti atigALhena mammaccchedakena zraddhavacanena pu. pa. aDa. 63. AgilAyati A + gilA kA varta., pra. pu. e. va. [ AglAyati] kucha kucha pIr3A utpanna karatA hai, halakA darda detA hai, thakAvaTa yA avasAda utpanna karatA hai - piTThi me AgilAyati tamahaM AyamissAmI ti cULava. 340, dI. ni. 3.167; api me piTTi AgilAyati bahidvArako ke Thitassa kathApariyosAnaM AgamayamAnassAti, a. ni. 3 (1). 178; yadA ca tesaM hRdayaM AgilAyati, kismiJcideva vA jigucchA uppajjati, khu. pA. aTTha. 50. AgilAyana napuM. A + gilA se vyu. kri. nA. [Aglapana]. thakAvaTa, darda, pIr3A upAdinnakasarIraJca nAma 'no AgilAyatI 'ti na vattabba, tasmA ciraM nisajjAya saJjAtaM appakampi AgilAyanaM gahetvA evamAha, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) .... www.kobatirth.org - 32 2.21. Agu napuM. [Agas], pApa-karma, duSkarma, akuzala-karma, aparAdha, apuNyakarma apujJAkusalaM kaNhe kaluSaM duritAgu ca, abhi. pa. 84; Agu vuttamaparAdho, karo tu valimuccate, abhi. pa. 355 Agu pApAparAdhesu ke tumhi cinhe dhajo, abhi. pa. 1064; guM dvi. vi. e. va. AguM kira mahArAja, akari kammadukkaTa, jA. aTTha. 6.100; "api ca, udAyi, yo... AguM na karoti kAyena vAcAya manasA, tamahaM nAgoti brUmIti a. ni. 2 (2).60: Agunti pApakaM lAmaka akusaladhamma a. ni. aDa. 3.113 - kiriyA strI0, tatpu. sa., pApakarma, akuzalakarma - vimalattA vA AguM na karoti tena akAco, AgukiriyA hi upaghAtakaraNato AghAta 'kAcoti vaccati, su. ni. a. 2.124; cArI tri.. [AgaskArin]. pApa karma karane vAlA, pApI, duSTa (kevala cora ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta) riM pu.. hi. vi. e. seyyathApi, bhikkhave, coraM AgucAriM gahetvA raJa dassepyu sa. ni. 1 (2) 88 111 mahAni, 297 -- rAjAno coraM AgucAriM gahetvA vividhA kammakAraNA kArente va. ma. ni. 3.203: AgucArinti pApakAri aparAdhakAraka a. ni. a. 2.1; catutthe AgucArinti pApacAri dosakAraka, sa. ni. aDDa 2.99. 1 AgottabhuM / AgotrabhuM a, avyayI. sa., A+gottabhU se vyu., gobhU- nAmaka avasthA kI prApti taka (Asava zabda ke nirvAcana ke sandarbha meM prayukta) AsavehIti AbhavaggaM AgotrabhuM savanato pavattanato. udA. aDDa 75: atha vA Agotrabhu AbhavaggaM vA savantIti AsavA, udA. aTTha 141; vizeSa tAtparya ke lie draSTa. gotrabhU ke anta. (Age). Agotramuto a. kra. vi. A + gotrabhU se vyu gotrabhU nAmaka avasthA kI prApti- paryanta (Asava zabda ke vyAkhyAna ke sandarbha meM prayukta) AsavAti ArambhaNavasena Agotramuto Abhavaggato ca savanA, visuddhi 2322. AghAta pu0, A + hana se vyu0 [ AghAta], zA. a., hatyA, prahAra, lA. a., krodha, dveSa, pratizodha kA bhAva, zatrutA yA vaimanasya kA bhAva - kodhAghAtA kopa-rosA, byApAdonabhiraddhi ca, abhi. pa. 164; to pra. vi., e. va. bhikkhuno uppanno AghAto sabbaso paTivinetabbo, a. ni. 2 (1).174; tibbo AghAto... bhavissatIti balavakopo... paccupyadvito bhavissati dI. ni. aTTha 3.34; ayaJcarahi devadattassa bhagavati paThamo AghAto ahosi cULa, 326 - tena tR. vi., e. va. so tena AghAtena mahatiM garuM silaM gahetvA. mi. pa. 138; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA. tri.. ba. sa., AghAta se rAhata, prabala krodha yA dveSa kI bhAvanA se rahita taM napuM. pra. vi., e.va. "metaM nu kho me citta paccupaTTitaM sabrahmacArIsu anAghAtaM a. ni. 3(2).66; anAghAtanti AghAtavirahitaM vikkhambhanena vihatAghAtanti attho, a. ni. aTTha 3.309; khaggA. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only -- pu., tatpu0 talavAra kA prahAra sa0 [khaDgAghAta], khaggAghAtadvidhAbhUtaveriviggahabhisaM dhU, vaM. 72.110: baddhA. cU0 * tri., ba0 sa0 [ baddhAghAta], atyanta prabala dveSa bhAva se yuktatA strI. pra. vi. e. va. tadA naM jaNukaparamudrIhi -
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AghAtana AghAtavagga paharateva yathA taM purimajAtIsu baddhAghAtA, vi. va. aTTha. 174; vihatA. - tri., ba. sa. [vihatAghAta], dveSabhAva ko naSTa kara cukA yA usase mukta ho cukA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - vikkhambhanena vihatAghAtanti attho, a. ni. aTTha. 3.309; samucchinnA.- tri., ba. sa. [samucchinnAghAta], uparivat - to pu.. pra. vi., e. va. - anAgAmimaggena sabbaso pahInattA panuNNakodho samucchinnAghAto. udA. aTTha. 157; -- karaNarasa tri., ba. sa., pratihiMsA bhAva yA dveSa bhAva ko utpanna kara dene kA kAma karane vAlA - so pu.. pra. vi., e. va. - tattha kujjhanalakkhaNo kodho, caNDikkalakkhaNo vA, AghAtakaraNaraso, dussanapaccupaTTAno, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).113; - (c)panA strI., tatpu. sa., pratihiMsAbhAva yA dveSabhAva kI sthApanA, dveSabhAva ko utpanna karanA - nA pra. vi., e. va. - saNThapanAti sabbatobhAgena panappana AghAtaThThapanA, vibha. aTTha- 464. AghAtana napuM.. 1. A + hana se vyu. karaNArthaka kR. nA. [AghAtana], vadha-sthAna, vadhya-zilA, zUlI, kasAI-khAnA, pazuoM ke vadha ke lie prayukta kASThapaTTikA - naM' pra. vi., e. va. - AghAtanaM vadhavAnaM, sUNA tu adhikoTTana, abhi. pa. 521; AghAtananti dhammagandhikA vuccati, pArA. aTTha. 2.41; - naM. dvi. vi., e. va. - ... seTTiputtaM mahantenArakkhena AghAtanaM netvA asinA sIsaM chinditvA... jA. aTTha. 3.51; - ne sapta. vi., e. va. - ... dakkhiNato nagarassa AghAtane sIsaM chindathAti, dI. ni. 2.240; - nA pa. vi., e. va. - tuTTho AyukkhayA hoti, mutto AghAtanA yathA, theragA. 711; 2. napuM., bhAva. artha meM vyu., mRtyu - .... kimAgamma kimArabha uddhamAghAtanikA saJjIvAdA uddhamAghAtanaM saji attAnaM paJapenti ..., dI. ni. 1.26; ... AghAtanaM vuccati maraNaM, ..., dI. ni. aTTa, 1.101; 3. mRtyu kA kSetra, vipatti kA sthala - visamUlaM AghAtanaM, theragA. 4183; sattAnaM vyasanuppattihAnatAya AghAtanaM kammaM kilesaM vA..... theragA. aTTha. 2.90; sa. u. pa. ke rUpa meM gavA. - napuM. tatpu. sa., gAya ke vadha kA sthAna, kasAI-khAnA - naM pra. vi., e. va. - caGkamo lohitena phuTo hoti, seyyathApi gavAghAtanaM, mahAva. 253; mahA.- tri., atyadhika pIr3AdAyaka - naM napuM., pra. vi., e. va. - tumhAka sAsanaM nAma, mahAAghAtanaM nAmetaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).169; - maNDikA strI., vadhazilA - ya sapta. vi., e. va. - ... dakkhinadvArena niyyamAno viya AghAtanabhaNDikAya ThapitasIso viya sUle uttAsito, dI. ni. aTTha. 2.57; gacchathetassa AghAtanabhaNDikAya ThapetvA, sIsaM chindathA ti. sa. ni. aTTha. 3.69; - nissita tri., vadhazilA ke nikaTa meM sthita yA usa se sambaddha - taM napuM.. pra. vi.. e. va. - abbhAghAtanissitaM vA hoti, AghAtananissitaM vA hoti, susAnanissitaM vA hoti, pArA. 231; - paccupadvita tri., tatpu. sa.. vadha karane hetu yA mAra die jAne ke lie sAmane upasthita, mRtyu kA viSayIbhUta - to pu.. pra. vi., e. va.- vajjabandhanabaddho lokasannivAso AghAtanapaccupaTTito, paTi. ma. 117; AghAtanapaccupadvitoti maraNadhammagaNThikaThAnaM upecca Thito, paTi. ma. aTTha. 2.18; - nAbhimukha a., kri. vi., vadha-sthala kI ora - khaM dvi. vi., e. va. - siGghATakena siGghATakaM vicarApetvA kasAhi tALento AghAtanAbhimukhaM neti, pe. va. aTTha. 5. AghAtapaTivinaya pu., tatpu. sa. [AghAtaprativinaya], dveSabhAva kA upazamana, dveSabhAva kA upazamana karane vAle mettA, karuNA, upekkhA, amanasikAra tathA karmasmaraNa jaise dharma - yA pra. vi., ba. va. - paJcime, Avuso, AghAtapaTivinayA yattha bhikkhuno uppanno AghAto sabbaso paTivinetabbo, a. ni. 2(1).174; navayime, bhikkhave, AghAtapaTivinayA, a. ni. 3(1).218; dutiyassa paThame AghAtaM paTivinenti tUpasamentIti AghAtapaTivinayA, a. ni. aTTha. 3.57. AghAtapaTivinayasutta napuM., a. ni. ke do aise sutta, jina meM dveSabhAva ke upazamana karAne vAle pAMca athavA nau garmoM athavA upAyoM kA vivaraNa hai - te sapta. vi., e. va. -- idaM paJcakanipAte AghAtapaTivinayasutte vitthAretabba, visuddhi. 1.289; a. ni. 2(1).175-77. 3(1).218. AghAtabandhana napuM., tatpu. sa. [AghAtabandhana], dveSabhAva ke sAtha baMdha jAnA, dveSa bhAva ke sAtha lagAva-naM pra. vi., e. va. - idaM paThama devadattassa bodhisatte AghAtabandhanaM, jA. aTTha. 1.120. AghAtamatta napuM., karma. sa. [AghAtamAtra], thor3A sA bhI dveSabhAva, atyanta alpamAtrA meM dveSa-bhAva - ttaM pra. vi., e. va.- tasmimpi kAle sIlavamahArAjA corao AghAtamattampi nAkAsi, jA. aTTha. 1.256. AghAtavagga pu.. a. ni. ke usa vagga kA zIrSaka, jisameM kula dasa sutta haiM tathA jisakA nAmakaraNa dveSabhAva kA upazamana karAne vAle pAMca dharmoM ke prakAzaka do For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 Acamati AghAtavatthu AghAtapaTivinayasuttoM ke nAmoM ke AdhAra para kiyA gayA hai, a. ni. 2(1).174-188. AghAtavatthu napuM., tatpu. sa. [AghAtavastu]. dveSabhAva, dveSabhAva ko mana meM udaya karAne vAlI nau athavA dasa bAteM (dharma) yA kAraNa - smiM sapta. vi., e. va. - kopaneyyeti paTighavAnIye sabbasmimpi AghAtavatthusmiM na kuppati na dassati .... udA. aTTha. 200; - tthUni pra. vi., ba. va. - navayimAni, bhikkhave, AghAtavatthUni, a. ni. 3(1).217; navame AghAtavatthUnIti AghAtakAraNAni, a. ni. aTTha. 3.274; - tthUsu sapta. vi., ba. va. - so sIhova saddesu AghAtavatthUsu kujjhitukAmatAya na santasati, su. ni. aTTa. 1.100; - padahAna tri., ba. sa. [AghAtavastupadasthAna], vaha akuzala manobhAva, jisakA samIpatama kAraNa dveSa ho, dveSa ko samIpatama kAraNa banAne vAlA - dvAno pu., pra... vi., e. va. - dussanapaccupaTTAno laddhokAso viya sapatto, AghAtavatthupadadvAno, abhi. ava. 27; - samuhAna tri0, ba. sa. [AghAtavastusamutthAna], dveSabhAva ke kAraNa mana ke bhItara uThane vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - ... rAgo ca navaAghAtavatthusamuTThAno doso ca ..., jA. aTTha. 3.358; - sambhava tri., ba. sa. [AghAtavastusambhava], uparivat - vo pu., pra. vi., e. va. - yathA cesa, evaM navavidhaAghAtavatthusambhavo byApAdo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).178; - vaM pu., vi. vi., e. va. - khantisaMvarena sItAdIni khamantopi taMtaAghAtavatthasambhavaM kodhaM vineti, su. ni. aTTha. 1.9. AghAtavinaya pu., dveSabhAva kA upazamana - yA pra. vi., ba. va. - dve AghAtavinayA, sAkacchA sAjIvato paha, a. ni. 2(1).188. AghAtavinayanarasa tri., ba. sa. [AghAtavinayanarasa], vaha kuzala dharma (manobhAva), jisakA sAra-tattva dveSabhAva kA upazamana karanA ho - so pu., pra. vi., e. va. - avirodhalakkhaNo vA anukUlamitto viya, AghAtavinayaraso, pariLAhavinayaraso vA candanaM viya, dha. sa. aTTha. 172. AghAtavinayapaccupaTThAna tri.. ba. sa. [AghAtavinayapratyupasthAna], dveSabhAva ke upazamana se udita hone vAlI (mettA-bhAvanA), dveSabhAva kA upazamana karAne vAlA/vAlI - nA strI., pra. vi., e. va. - hitUpasaMhArarasA, AghAtavinayapaccupaTTAnA, sattAnaM manApabhAvadassanapadadvAnA, visuddhi. 1.308; dha. sa. aTTa, 237. AghAtavirahita tri., tatpu. sa. [AghAtavirahita], dveSabhAva se rahita - taM napuM., pra. vi., e. va. - anAghAtanti AghAtavirahitaM, vikkhambhanena vihatAghAtanti attho, a. ni. aTTha. 3.309. AghAtita tri., AghAta ke nA. dhA. se vyu.. [AghAtita], zA. a.. burI taraha se coTa pahuMcAyA gayA yA pITA gayA, lA. a., pIr3ita, viSayIbhUta - to pR., pra. vi., e. va. - navahi AghAtavatthUhi AghAtito, udA. aTTha. 114; navahi AghAtavatthUhi AghAtito lokasannivAsoti, paTi. ma. 118; AghAtitoti ghaTTito, paTi. ma. aTTha. 227; - tA ba. va. - aJamaohi byAruddhati aJamacaM sattA viruddhA paTiviruddhA AhatA paccAhatA AghAtitA paccAghAtitA, mahAni. 302; - mana tri0, ba. sa. [AghAtitamana]. pIr3ita athavA dveSa se dUSita mana vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - te titthiyA duTThamanA viruddhamanA paTiviruddhamanA AhatamanA paccAhatamanA AghAtitamanA paccAghAtitamanA vadanti ..., mahAni. 44; AghAtitamanAti vihiMsAvasena AghAtitaM manaM etesanti AghAtitamanA, paccAghAtitamanAti upasaggavaseneva .... mahAni. aTTha. 149. AghAtuka tri., [AghAtaka], prahAra karane ko utsuka, coTa yA hAni pahuMcAne kI manovRtti vAlA - ko pu.. pra. vi., e. va. - AhananasIlo AghAtuko, karaNasIlo kAruko, ka. vyA. 538; sadda. 3.846. AghAteti AghAta kA nA.dhA. [AghAtayati]. dveSabhAva se bhara detA hai, dveSabhAva se pIr3ita karA detA hai - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - cittaM AghAtento uppannoti cittassa AghAto, mahAni, aTTha. 256; - tvA pU. kA. kR. - niraye kokAliko bhikkhu upapanno sAripattamoggallAnesa cittaM AghAtetvA ti, sa. ni. 1(1).178. AghAna napuM., A +VghA se vyu., kri. nA. [AghrANa]. gandha ko sUMghanA, gandha ko nAka dvArA anubhava karanA - sighi AghAne, AghAnaM ghAnena gandhAnubhavana, sadda. 2.334. Acamati A +cama kA varta., pra. pu., e. va. [Acamati]. Acamana karatA hai, hathelI para jala lekara pItA hai, kullA karatA hai, gaTakatA hai - jAtimantatApaso pAtova gaGgaM oruyha udakaM Acamati, jaTA dhovati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.61; -nti ba. va. - timirapiGgalA abbhantare ... mahAudakadhArA Acamanti dhamanti ca, mi. pa. 244; - For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acamana 35 Acameti AcamanapAdukA strI., tatpu. sa. [AcamanapAdukA, pairoM ko dhone ke lie rakhA gayA lakar3I kA takhtA yA pIr3hA - kaM dvi. vi., e. va. - tisso pAdukA dhuvaTThAniyA asaGkamaniyAyo - vaccapAdukaM, parasAvapAdukaM AcamanapAdukanti, mahAva. 264; dukkhaM nisinnA Acamenti ... anujAnAmi, bhikkhave, AcamanapAdukanti, AcamanapAdukA pAkaTA honti, cULava. 263; - ya sapta. vi., e. va. - AcamanapAdukAya Thitena ubhajitabbaM cULava. 366. AcamanasarAvaka pu., tatpu. sa., vihAra ke zaucAlaya (vaccakuTI) ke bAhara rakhe pAnI se bhare maTake se pAnI nikAlane hetu prayogoM meM lAyA jAne vAlA pAtra - ko pra. vi., e. va. - AcamanasarAvako na hoti ... anujAnAmi, bhikkhave, __ AcamanasarAvaka nti, cULava. 263; - ke sapta. vi., e. va. - capucapukArakampi Acamenti, AcamanasarAvakepi udaka sesenti, cULava. 366. AcamApenti A + cama ke prera. kA varta, pra. pu., ba. va., Acamana karAte haiM, zaucakriyA ke uparAnta dhulavAte haiM - tato paTThAya naM neva nahApenti na ca AcamApenti, jA. aTTha. 6.8. mituM nimi. kR. - vante ahaM AcamituM na ussahe, theragA. 1128; pAThA. AvamituM. Acamana napuM.. A +/cama se vyu., kri. nA. [Acamana], dhArmika anuSThAna ke avasara para jala dvArA mukha evaM samasta zarIra kI zuddhi karanA, hathelI para jala lekara cUMTacUMTa karake pInA, malatyAga ke uparAnta jala dvArA maladvAra ko dhonA - vatthukamma vatthuparikamma AcamanaM nhApanaM jahanaM vamanaM virecanaM .... dI. ni. 1.10; Acamananti udakena mukhasuddhikaraNaM, dI. ni. aTTha. 1.863; sa. u. pa. ke rUpa meM udakA.- napuM.. tatpu. sa. [udakAcamana], jala dvArA mukha ko dhonA - nAni pra. vi., ba. va. - kuhanA vaGkadaNDA ca, udakAcamanAni ca sa. ni. 2(2).124; udakAcamanAni cAti udakena mukhaparimajjanAni, sa. ni. aTTha. 3.43; suddhikA. - napuM.. karma. sa. [zuddhikarAcamana]. zuddha kara dene hetu kiyA gayA Acamana yA jala kA pAna - naM dvi. vi., e. va. - keci uttaranti keci uttaritvA suddhikaAcamanaM karonti, udA. aTTha. 60; sa. pU. pa. ke rUpa meM nodaka - napuM.. tatpu. sa. [Acamanodaka], Acamana ke lie prayukta jala, dhArmika anuSThAna meM mukhazuddhi evaM zarIrazuddhi ke lie pAna kiyA jAne vAlA jala, zaucakriyA meM maladvAra ko dhone ke lie prayukta jala - kaM dvi. vi., e. va. - AcamehIti AcamanodakaM dehi. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.246; - udakAvasesa pu., tatpu. sa. [AcamanodakAvazeSa]. zaucakriyA meM prayukta jala kA bacA huA bhAga - saM dvi. vi., e. va. - ... ... bhikkhu ekadivasaM vaccakuTiM paviTTho ... AcamanaudakAvasesaM bhAjane ThapetvAva nikkhami. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).287; jA. aTTha. 3.429. AcamanakumbhI strI., tatpu. sa. [bau. saM. AcamanakumbhI]. zaucAlaya ke bAhara zaucakriyA meM upayoga hetu rakhA huA jala se bharA maTakA - mmI pra. vi., e. va. - Acameti, Acamayati AcamanakumbhI, sadda. 2.556; - mmiM dvi. vi., e. va. - AcamanakumbhI na hoti... anujAnAmi, bhikkhave AcamanakumbhiAnti, cULava. 263; - yA sapta. vi., e. va. - sace AcamanakumbhiyA udakaM na hoti, AcamanakumbhiyA udakaM AsiJcitabba, mahAva. 54; cULava. 370, 367. AcamanathAlaka napuM, tatpu. sa., zuddha karane hetu prayukta jala kA pAtra - kaM dvi. vi., e. va. - parikkhAraMdApesi AcamanathAlaka sImAvivAdavinicchaya kathA, 28.8(ro.) Acameti/Acamayati A + cama ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [Acamayati], hAtha paira Adi dhone ke bAda apane mukha kA prakSAlana karatA hai, dhotA hai, zaucakriyA ke uparAnta prakSAlana karatA hai - Apubbo camudhAtu dhovane vattati, Acameti Acamayati, AcamanakumbhI, sadda. 2.556; - si ma. pu., e. va. - ... vaccaM katvA na AcamesI ti, cULava. 365; - nti pra. pu., ba. va. - dukkhaM nisinnA Acamenti ..., cULava. 263; - yamAno varta. kR.. pu., pra. vi., e. va. - ... visaM cikkhassanto uddhamadho AcamayamAnoti, mi. pa. 152; - yya vidhi., pra. pu.. e. va. - yo nAcameyya, Apatti dukkaTassA ti, cULava. 365; - mitvA pU. kA. kR. - nAcameyya sace vaccaM katvA yo salile sati, ... AcamitvA sarAvepi, sesetabbaM na tUdaka vina. vi. 2938-2939; - ssati bhavi., pra. pu.e. va. - kathahi nAma bhikkhu vaccaM katvA na AcamessatIti, cULava. 365; - tuM nimi. kR. - bhikkhU hiriyanti Acametu ..., cULava. 263; - yitvAna/yitvA pU. kA. kR. - 'sayaM AcamayitvAna, datvA sakehi pANibhi. a.ni. 2(2).52; sayaM AcamayitvAnAti attanAva hatthapAde dhovitvA mukhaM vikkhAletvA, a. ni. aTTha. 3.110; tato hi so AcamayitvA licchavi, therassa datvAna For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acaya Acarati yugAni aTTa, pe. va. 569; AcamayitvAti hatthapAdadhovanapubbakaM mukhaM vikkhAletvA, pe. va. aTTha. 208. Acaya pu., A +ci se vyu. [Acaya]. zA. a., cayana, ekatrIkaraNa, rAzi, Dhera yA puJja banA denA, astitva meM lA denA - yaM dvi. vi., e. va. - aJjanAnaM khayaM disvA, upacikAnaJca AcayaM dha. pa. aTTha. 1.264; - yo pra. vi., e. va. - ... kammakilesehi AciyatIti Acayo, dha, sa. aTTha. 91; tadubhayaM eka gahetvA Acayo lakkhaNaM etassAti AcayalakkhaNo, visuddhi mahATI. 2.95; yo AyatanAnaM Acayo so rUpassa upacayo, dha. sa. 641; Acayoti nibbatti, dha. sa. aTTha. 359; lA. a.. vRddhi, vikAsa, vipulabhAva-dissati, bhikkhave, imassa cAtumahAbhUtikarasa kAyassa Acayopi apacayopi.... sa. ni. 1(2).84; Acayoti vuDDi, apacayoti parihAni, sa. ni. aTTha. 2.86; tato eva AcayasaGghAtA cayA apetattA, nibbANaM apetaM cayAti apacayo, dha. sa. aTTha. 91; - gAmI tri., [AcayagAmina], Acaya (vRddhi) ke niSpAdaka athavA Acaya kI ora le jAne vAle sAsrava kuzaladharma evaM akuzala dharma - mino ba. va. - ... tassa kAraNaM hutvA niSphAdanakabhAvena taM AcayaM gacchanti, yassa vA pavattanti taM puggalaM yathAvattameva AcayaM gamentItipi AcayagAmino, dha, sa. aTTha. 91; tisso paTisambhidA siyA AcayagAmino, siyA nevAcayagAminApacayagAmino, vibha. 344; - mI pu., pra. vi., e. va. - kAmAvacaraM kusalaM savipAkaM AcayagAmItiAdikA pucchA paravAdissa, paTiA ca paTikkhepo ca sakavAdissa, pa. pa. aTTha. 198; katamo ca, bhikkhave, AcayagAmI dhammo ? micchAdihi... micchAvimutti - ayaM vuccati, bhikkhave, AcayagAmI dhammo, a. ni. 3(2). 210; atthi AcayagAmI, asthi apacayagAmI, asthi nevAcayagAminApacayagAmI, vibha. 18; - mittika napuM.. tatpu. sa., dha. sa. kI dasavIM tikamAtikA, jisameM AcayagAmI, apacayagAmI tathA nevAcayagAmi-nApacayagAmI dharmoM kA parigaNana hai - ke sapta. vi., e. va. - AcayagAmittike kammakilesehi AciyatIti Acayo, dha. sa. aha. 91. AcayApacaya pu., dva. sa. [AcayApacaya], vRddhi evaM hAni, vikAsa evaM kSaya - yo pra. vi., e. va. - evaM imassa kAyassa AcayApacayo hoti, ma. ni. 1.304; AcayApacayo hotIti vaDi ca avaDi ca hoti, ma. ni. aTTha, (mU.pa.) 1(2).182. AcaraNa napuM.. A + vcara se vyu., kri. nA. [AcaraNa]. cAla calana, vyavahAra - ajjhAcAroti adhiTThahitvA AcaraNaM, netti. aTTa. 234; draSTa. ajjhAcAra; - ka tri., AcaraNa se vyu., - kilesavirahitaM pu., dvi. vi., e. va., AcaraNa meM duSprabhAva DAlane vAle yA AcaraNa meM prabhAva DAlane vAle klezoM se mukta - anAcariyakanti AcaraNakakilesavirahitaM. sa. ni. aTTha. 3.47. Acarati A + cara kA varta., pra. pu., e. va. [Acarati]. ka. AcaraNa karatA hai, vyavahAra meM utAratA hai, kuzala yA akuzala karma karatA hai - ... bhikkhu upasampannasamanantarA anAcAra Acarati, mahAva. 63; anAcAra AcaratIti paNNattivItikkama karoti, mahAva. aTTha. 253; vilomamAcarati akiccakArinI, jA. aTTha. 5.432; ... sikkhati Acarati samAcarati samAdAya sikkhati, mahAni. 373; - reyya vidhi., pra. pu., e. va. -- yo Acareyya, yathAdhammo kAretabboti, cULava. 264; visamAya paNidhiyA hetu visamaM na careyya na Acareyya na samAcareyya na samAdAya vatteyyAti, mahAni. 30; - ri adya., pra. pu., e. va. - daLhaM samAdAya samattamAcari, dI. ni. 3.109; - rissati bhavi0, pra. pu.. e. va. - evarUpa anAcAraM AcarissatI ti.... mahAva. 108; - rissAmi u. pu., e. va. - sohaM tadeva punappuna, vaTuma AcarissAmi sobhane, jA. aTTha. 3.365; -- re vidhi., pra. pu., e. va. - mAlaM na dhAre na ca gandhamAcare, maJce chamAyaM va sayetha santhate, a. ni. 1(1).244; - reyya - yo Acareyya paradAramalaGghanIya, ghoraJca vindati sadA vyasanaM ca neka, tela. 80; - ritabba tri, saM. kR. - na, bhikkhave, vividhaM anAcAraM Acaritabba, cULava. 264; - rita tri., bhU. ka. kR. [Acarita], vaha, jisakA vyAvahArika jIvana meM pAlana kiyA gayA hai yA anusaraNa kiyA gayA hai, vyavahAra meM utArA huA, vyavahRta - to pu.. pra. vi., e. va. - mA tvaM adhammo Acarito, asmA kumbhamivAbhidAti, pAci. 278; jA. aTTha. 3.25; vizeSa artha ka. prayoga karatA hai, vyavahAra meM lAtA hai - re vidhi., pra. pu., e. va. - mAlaM na dhAre, na ca gandhamAcare, su. ni. 403; AkappaM sarakuttiM vA, na ruo sadisamAcare, jA. aTTha. 7.187; vizeSa artha kha. parastrI-gamana karatA hai - reyya vidhi., pra. pu., e. va. - yo Acareyya paradAramalaGghanIya, tela. 80. For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcarinI Acariyakicca AcarinI strI., bhikSuNIsaGgha meM rahane vAlI AcArya nArI - niM/nI dvi. vi., e. va. - gaNaM vA Acarini vA pattaM vA cIvaraM vA pariyesati, pAci. 303-304, 433; - niyA ca./Sa. vi., e. va. - upajjhAyAya Apatti pAcitiyassa, gaNarasa ca AcariniyA ca Apatti dukkaTassa, pAci. 440. Acariya pu., [AcArya, bau. saM., Acariya/AcAriya]. sAmAnya artha, zikSaka, adhyApaka, vividha zilpoM evaM vidyAoM kI zikSA dene vAlA zikSaka, ghor3oM evaM hAthiyoM Adi kA prazikSaka - gAmaNIyo ta mAtaGga- hayAdyAcariyo bhave, abhi. pa. 368; - yena tR. vi., e. va. - ... sabbasippAni uggahitvA Acariyena anujAto ..., jA. aTTha. 3.206; asukAcariyena katotipi jAnAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).240; - ya saMbo., e. va. - icchAmaha, Acariya, sippaM sikkhituM nti, mahAva. 466; - yA pra. vi., ba. va. - AcariyAva jAnanti, kamma sukatadukkaTa, jA. aTTha. 3.249; - yesu sapta. vi0, ba. va. - ... .sippassa kAraNA Acariyesu sagAravA..., mahAva. 260; vizeSa artha 1. upanayana karAne vAlA tathA vedoM evaM vedAGgoM kI zikSA dene vAlA brAhmaNa AcArya- upanIyAtha vA pubaM, vedamajjhApaye dvijo, yo sAGga sarahassaM cAcariyo brAhmaNesu so, abhi. pa. 411; ahaM tassa AcariyabrAhmaNo, jA. aTTha. 7.299; - ssa Sa. vi., e. va. - "ahaM imaM mantaM Acariyassa upakArako hutvA labhissAmI ti cintetvA .... jA. aTTha. 4.180; - yA pra. vi., ba. va. - "tumhe kiM karissathA ti tumhe pana AcariyAti, jA. aThTha. 4.439; vizeSa artha 2. AcAravicAra kI zikSA dene vAlA (pitA, kuTumbIjana, mitra Adi), pathapradarzaka - yo pra. vi., e. va. - ...tasmA idAnipi no AcArasikkhApanena Acariyo bhavAti Aha. jA. aTTa, 5.378; Acariyanti AcAre sikkhApanato idha pitA Acariyo ti adhippeto, jA. aThTha, 4.160; Acariyo ti kuTumbikasa essa mayha AcArasikkhApako Acariyo, jA. aTTha. 4.335; vizeSa artha 3. bauddha bhikSusaGgha meM pravrajita athavA upasampadA-prApta bhikSu ko upAdhyAya ke abhAva meM niHzraya pradAna karane vAlA tathA nava-dIkSita bhikSuoM ko AcAra evaM acche vyavahAra kI prAyogika zikSA dene vAlA bhikSu-zikSaka - yo pra. vi., e. va. - Acariyo, bhikkhave, antevAsikamhi puttacittaM upaTThApessati, mahAva. 68; ... AcArasamAcArasikkhApako Acariyo nAma koci natthi pe. va. aTTha. 219; - yaM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, Acariya, mahAva. 68; ... Acariyanti AcArasamAcArasikkhApanakaM AcariyaM anujAnAmi, mahAva. aTTha. 254; - mhA pa. vi., e. va. - chayimA, bhikkhave, nissayapaTippassaddhiyo AcariyamhA, mahAva. 80; - yAnaM Sa. vi., ba. va. - idaM amhAka AcariyAnaM bhavissati, cULava. 289; "evaM amhAkaM AcariyAnaM uggaho paripucchAti, pAci. 154; vizeSa artha 4. dhyAna ke lie karmasthAna pradAna karane vAlA kalyANamitra, yoga-zikSaka - ssa Sa. vi., e. va. - kammaTThAnaM gahetvAna, Acariyassa santike, abhi. ava. 836; sa. u. pa. ke rUpa meM, aTThakathA., issAsA., uddesA., upajjhAyA., upasampadA., ovAdA., kaccAyanA., kammavAcA., gaNA., ganthA../gandhA., guttilA., disApAmokkhA., dhanuggahA., dhammapAlA.. dhammA., nissayA., pacchA., pabbajjA., pA., piTTi, pIThA., pubba0, porANA., buddhaghosA., mahA., mAtaGga-hayAdyA., yoga., rathA., lAkhA., lekhA., lokA., vajirabuddhA., vatthuvijjA., vaLaJjanakA., satthA., silokA., hatthA. Adi ke anta. draSTa.. Acariyaka napuM., Acariya se vyu. [AcAryaka], AcAryavAda, AcAryabhAva, pAramparika siddhAnta, zilpa, vyavasAya, AcAryoM dvArA kiyA gayA zikSaNa yA adhyApana, mata, vizvAsa - kaM dvi. vi., e. va. - sakaM AcariyakaM uggahetvA Acikkhanti ....dI. ni. 2.80; Acariyakanti AcariyabhAvaM AcariyavAda dI. ni. aTTha. 3.13; eke samaNabrAhmaNA issarakuttaM ... AcariyakaM aggadhe paJapenti, dI. ni. 3.20; sakaM Acariyaka sayaM abhijA sacchikatvA upasampajja vihareyyA ti, ma. ni. 1.223; sakaM Acariyakanti attano Acariyasamaya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).74; - ke sapta. vi., e. va. - dakkhA pariyodAtasippA sake Acariyake nahApitakamme, mahAva. 325; Acariyaketi Acariyakamme, pArA. aTTha. 1.230. Acariyakamma napuM.. tatpu. sa. [AcAryakarma], AcArya kA karma yA zilpa, AcArya yA zikSaka dvArA jJAta yA gRhIta vyavasAya - mme sapta. vi., e. va. - Acariyaketi Acariyakamme, pArA. aTTha. 1.230; ... susikkhito anavayo sake Acariyake kumbhakArakamme pariyodAtasippo, pArA. 47-48. Acariyakicca napuM., tatpu. sa. [AcAryakRtya], AcArya dvArA kie jAne yogya kRtya, zikSaka dvArA karaNIya kArya - cvaM pra. vi., e. va. - Acariyakicca upajjhAyakicca ..... samAnAcariyakiccaM-idaM kiccaM no adhikaraNaM cULava. 203. For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acariyakula 38 Acariyanaya Acariyakula napuM., tatpu. sa. [AcAryakula], eka hI AcArya Acariyacatukka napuM.. [AcAryacatuSka], AcArya evaM se zikSA prApta ziSyoM kI paramparA yA unakA samUha, AcArya antevAsika ke paraspara-sambandha-viSayaka cAra vinaya-niyama kA parivAra, eka matavAda athavA eka zAkhA ke anuyAyiyoM -kke sapta. vi., e. va. -- Acariyacatukkepi eseva nayo, kA samUha, dhArmika zAkhA yA nikAya - lAni pra. vi., ba. pari. aTTha. 171. va. - aTThArasa nikAyAtipi, aTThArasAcariyakulAnItipi AcariyaTThAna napuM., tatpu. sa. [AcAryasthAna], AcArya kA etesaMyeva nAmaM, pa. pa. aTTha 102; - le sapta. vi., e. pada, AcArya kI padavI athavA sthiti - ne sapta. vi., e. va. - ... kimaJatra asitattAti Acariyakule asaMvRddhA, va. - udako rAmaputto sabrahmacArI me samAno AcariyaDAne dI. ni. aTTha. 1.206; sikkhitoti dasa dvAdasa vassAni ma Thapesi, ma. ni. 1.226. Acariyakule uggahitasippo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) AcariyadakkhiNA strI., tatpu. sa. [AcAryadakSiNA], AcArya 1(1).364; - laM dvi. vi., e. va. - ... nagara pavisitvA ko deya dakSiNA - NaM dvi. vi., e. va. - Acariyadhananti AcariyakulaM gantvA AcariyaM vanditvA ..., jA. aTTha. 5. AcariyadakkhiNaM AcariyabhAga, a. ni. aTTha. 3.67. 455; evaM amhAka AcariyakulaM nissAya niyyAnika Acariyadhana napuM., tatpu. sa. [AcAryadhana]. AcArya ko bhavissati, cULava. aTTha. 112; - ssa Sa. vi., e. va. - mA dakSiNA ke rUpa meM deya dhana - naM dvi. vi., e. va. - me Acariyakulassa avaNNo ahosI ti, a. ni. 1(2).129. atitthiyA Acariyassa AcariyadhanaM pariyesissanti, ma. AcariyakulavAdakathA strI., ma. vaM. ke pAMcaveM pariccheda kI ni. 2.17; AcariyadhanaM pariyesissantIti atithiyA hi prArambhika teraha gAthAeM, jisameM samrATa azoka ke kAla taka yassa santike sippaM uggaNhanti tassa, sippaggahaNato pure vikasita bauddha bhikSusaMgha kI aTThAraha zAkhAoM kA ullekha vA pacchA vA antarantare vA gehato nIharitvA dhanaM denti, ma. hai - AcariyakulavAdakathA nihitA, ma. vaM. (pR.) 56. ni. aTTa (ma.pa.) 2.11; "pacchA dhammena bhikkhaM caritvA AcariyakevaTTa pu., brahmadatta ke purohita kA nAma - Zo pra.. AcariyadhanaM AharissAmI ti, jA. aTTha. 4.201. vi., e. va. - AcariyakevaTTopi kevalaM nalATe vaNaM katvA Acariyadhanu napuM., karma. sa., atyanta uttama koTi kA dhanuSa, carati, jA. aTTha. 6.235. dRr3ha dhanuSa - nuM dvi. vi., e. va. -- daLhadhamminoti Acariyagarutta napuM., bhAva. [AcAryagurutva], AcAryoM kI daLhadhanuno, uttamappamANaM Acariyadhanu dhArayamAnA, sa. ni. mahimA, AcAryoM kI zreSThatA - ttA pa. vi., e. va. - aTTha. 1.236. AcariyagaruttA kathikaM na paribhavati, mahAni. aTTha. 7. AcariyadhammapAla pu., karma. sa., prasiddha aTThakathAkAra, AcArya AcariyagAthA strI., tatpu. sa. [AcAryagAthA], AcAryoM ke dhammapAla - lo pra. vi., e. va. - badaratitthavihAravAsI mukha se nikalA vacana, paramparAgata siddhAnta ko prakAzita AcariyadhammapAlo pana, sadda. 1.230. karane vAlA kathana - ya tR. vi., e. va. - imAya AcariyadhammapAlatthera pu., karma. sa., uparivata - rena ta. AcariyagAthAya tamatthaM sAdhenti, sa. ni. aTTa. 2.236. vi., e. va. - AcariyadhammapAlatthereneva panettha idaM vRttaM, AcariyaguNa pu., tatpu. sa. [AcAryaguNa], AcArya meM pAe sArattha. TI. 1.33; AcariyadhammapAlattherena vRttaM yAvadevAti jAne yogya guNa, aise guNa, jo kisI bhI AcArya meM avazya iminA samAnatthaM yAvadeti idaM padanti, sArattha. TI. 1.37; hone cAhie - NA pra. vi., ba. va. - AcariyAnaM paJcavIsati AcariyadhammapAlattherenapi nettipakaraNaTThakathAyaM evametassa AcariyaguNA, tehi guNehi Acariyena sammA paTipajjitabba suttaGgasaGgahova kathito. sArattha. TI. 1.84. mi. pa. 105. Acariyanaya pu., tatpu. sa. [AcAryanaya], sthaviravAdI paramparA Acariguttila pu., karma sa., (vINA-vAdana Adi) gandharva- ke AcAryoM kI vaha paddhati, jo vyAkhyAnoM ke srota ke rUpa zilpoM meM dakSa AcArya, eka AcArya, jo vINA vAdana jaise meM piTakoM evaM aTThakathAoM kI paddhatiyoM ke atirikta gandharva zilpa meM dakSa the - lo pra. vi., e. va. - sAriputta tIsarI grAhya paddhati hai - yena tR. vi., e. va. - thero buddhaghosAcariyo Acariyaguttilo ti vA mahosadhapaNDito, aTThakathAmuttakena pana Acariyanayena aparApi cha pattiyo, sadda. 3.751; ito kira sattame divase Acariyagattilo ca pa. pa. aTTa, 27, 28; pALimuttakena pana aTThakathAnayena antevAsikamUsilo ca..., jA. aTTha. 2.210. aparApi cha pattiyo, pa. pa. aTTha. 26. For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AcariyantevAsika " - AcariyantevAsika pu. i. sa. bhikSu AcArya evaM usakI dekharekha meM rahane vAlA bhikSu zizya kesu sapta vi.. ba. va. esa nayo AcariyantevAsikesupi, pArA. aTTha. 2.60; AcariyantevAsikesu hi yo yo na sammA vattati tassa tarasa Apatti, mahAva. a. 254. AcariyantevAsI pu. dva. sa.. AcArya evaM ziSya sI pra. vi., ba. va. itiha te ubho AcariyantevAsI aJJamaJJassa ujuvipaccanIkavAdA dI. ni. 1.2. AcariyaparamparA strI0, tatpu0 sa0 [AcAryaparamparA], AcAryo kI paramparA, zikSakoM kI lagAtAra calI A rahI pIr3hiyoM meM surakSita siddhAnta, paramparA se prApta matavAdarA pra. vi.. e. va. AcariyaparamparA kho panassa na suggahitA hoti na sumanasikatA na sUpadhAritAti idaM tatiyaM pari. 255; pArA. aDa. 1.183: ettha AcariyaparamparAti AcariyAna vinicchyaparamparA sArattha. TI. 2.43 ya tR. vi. e. va. upAlittheramAdiM katvA AcariyaparamparAya yAva tatiyasaGgIti tAva AbhataM pArA aDa. 1.24 ekasaro gahitoti anurasavena vA AcariyaparamparAya vA itikirAya vA. sa. ni, ADa. 3.238 khudakapATho Adi AcariyaparamparAya vAcanAmaggaM Aropitavasena na bhagavatA vRttavasena, khu pA0 aDa. 3. AcariyapAcariya pu.. [AcAryaprAcArya] 1. zikSaka evaM zikSakoM kA bhI zikSaka, AcArya evaM prAcArya, vaha, jo svayaM AcArya hai tathA AcAryoM kA bhI AcArya hai, 2. bahuta se devoM evaM manuSyoM ko buddha ke dharmAmRta kA pAna karAne ke kAraNa AcArya tathA zraddhAvAn zrAvakoM ke lie prAcArya yo pra. vi., e. va. soNadaNDo bahUna AcariyapAcariyo tINi mANavakasatAni mante vAceti dI. ni. 1.99; bhavaJhi caDDI bahUna AcariyapAcariyo, ma. ni. ni. 2.385 bahUnaM AcariyapAcariyoti bhagavato ekekAya dhammadesanAya caturAsItipANasahassAni aparimANApi devamanussA maggaphalAmataM pivanti taramA bahUna Acariyo, sAvakavineyyAnaM pAcariyoti, ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.296 dI. ni. aDDa. 1.230; yehi tR. vi., ba. va. brAhmaNehi vuddhehi mahallakehi AcariyapAcariyehi saddhiM kathAsallApo hoti, dI. ni. 1.78; AcariyapAcariyehIti Acariyehi gha tesaM Acariyehi ca dI. ni. a. 1.205 - yAnaM Sa. vi. va. va. pubbakAnaM AcariyapAcariyAna naTAnaM bhAsamAnAnaM sa. ni. 2 (2) 295; AcariyapAcariyAnanti AdhariyAnaJceva AcariyAcariyAnaJca su. ni. aDa. 2.156 yesu sapta - - -- - www.kobatirth.org - 39 Acariyamati vi. ba. va. majjhimopIti majjhimesu AcariyapAcariyesu ekopi ... dI. ni. aTTha. 1.302. Acariyaputta / Aceraputta pu. eka purohita kA putra (sarabhaGga) to pra. vi. e. va. Aceraputto suvinItarUpo so nesaM paJhAni viyAkarirasatIti jA. aDa. 5.134. AcariyapUjaka tri.. [AcAryapUjaka] AcAryoM yA gurujanoM kA sammAna karane vAlA, AcAryoM ke prati sammAnabhAva se jur3A huA ko pu. pra. vi. e. va. ahaM te saraNaM homi, ahamAcariyapUjako vi. va. 328 jA. aha. 2211; upatissoM sabbakAlampi AdhariyapUjakova, theragA. aDa. 2.319. AcariyabrAhmaNa pu. karma. sa. [AcAryabrAhmaNa]. brAhmaNa jAti meM utpanna zikSaka, brAhmaNa AcArya NaM dvi. vi., e. va. AcariyabrAhmaNaM etadavoca 'sajjhApehi kho. tvaM brAhmaNa, imaM dArakaM mantAnIti, mi. pa. 9. AcariyamariyA strI. tatpu, sa. [AcAryabhAryA] AcArya kI patnI, zikSaka kI patnI yA pra. vi. e. va. - mAtAti vA mAtucchAti vA mAtulAnIti vA AcariyamariyAti vA garUna dArAti vA dI. ni. 3.53 a. ni. 1(1).68; - yaM dvi. vi. e. va. - AcariyabhariyaM sakhi, mAtulAniM pitucchavi yadA loke gamissanti jA. aDa. 4.164 ya ca. vi., e. va. adhivAsetu amhArka AcariyabhariyAya verahaccAnigottAya brAhmaNiyA svAtanAya bhattanti, sa. ni. 2(2).127. AcariyabhAga pu. tatpu. sa. [AcAryabhAga] zikSaka ko diyA jAne vAlA zulka, AcArya ko deya dakSiNAgo pra. vi., e. va. thero 'AcariyabhAgo nAmAyanti kappiyavasena gAhApetvA puSkapUrNa akAsi pArA. aDDa. 261; 'ayaM te AcariyabhAgoti sahassaM adAsi pa. pa. a. 1.143 - gaM Di. bi. e. va. - Acariyadhananti AcariyadakkhiNaM AcariyabhAgaM a. ni. aDa. 3.67. Acariyamagga pu0, tatpu0 sa0 [AcAryamArga ], AcAryoM dvArA grahaNa kiyA gayA mArga yA AcAra-vyavahAra, AcAryoM ke kathana kA prakAra ggo pra. vi. e. va.- "Avuso, tayA paThanaM kathito evaM Acariyamaggo visuddhi. 1.94 Acariyamaggoti AvariyAna kathAmaggo visuddhi. mahATI. -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only * 1.110. Acariyamati strI. tatpu. sa. [AcAryamati] zikSaka kA vicAra athavA AcArya kA spaSTIkaraNa yA tR. vi. e. va.- tasmA AcariyamatiyA suttaM apaTibAhetvA suttameva
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcAriyamatta ke 00. pamANaM kattabba, sa. ni. aTTha. 2.236; - yaM sapta. vi., e. va. - Acariyamatikoti AcariyamatiyaM niyutto taramA anativattanato, visuddhi, mahATI. 1.112; -- ka, tri. ba. sa., AcArya ke vicAra kA anusaraNa karane vAlA, AcArya dvArA pratipAdita siddhAnta kA anuyAyI, - ko pu., pra. vi., e. va. - evarUpo hi tantidharo vaMsAnurakkhako paveNIpAlako Acariyo Acariyamatikova hoti, na attanomatiko hoti, visuddhi. 1.97; Acariyamatikoti AcariyamatiyaM niyutto ...., visuddhi. mahATI. 1.112. Acariyamatta tri., ba. sa., vaha, jo zIla Adi meM AcArya jaisA ho cukA hai, pAMca varSoM se adhika samaya se upasampadA prApta bhikSu, AcArya-pada pAne yogya vyakti - tto pu.. pra. vi., e. va. -- avassikassa chabbasso Acariyamatto, mahAva. aTTha. 346; Acariyamattoti sIlAdinA AcariyappamANo, visuddhi. mahATI. 1.333; - ttesu pu., sapta. vi., ba. va. - Acariyesu Acariyamattesu upajjhAyesu upajjhAyamattesu anupAhanesu caGkamamAnesu saupAhanena caGkamitabbaM, mahAva. 260; upajjhAye upajjhAyamattesu Acariye Acariyamattesu sabbattha anadhikaraNena bhavitabbaM anavasesakArinA, mi. pa. 351. Acariyamahayuga pu., [AcAryamahAyuga], AcAryoM kI bahuta purAnI pIr3hI - gA pra. vi., ba. va. - atthi koci tevijjAnaM brAhmaNAnaM yAva sattamA AcariyAmahayugA yena brahmA sakkhidiTThoti? dI. ni. 1.216; ekAcariyapAcariyopi, yAva sattamA AcariyamahayugApi, ma. ni. 2.388. AcariyamuTThi strI, tatpu. sa. [AcAryamuSTi], zA. a., AcArya kI banda muTThI, lA. a., vidyAdAna yA jJAna dene meM zikSaka kI anudAra pravRtti, apane jJAna ko apane taka sImita rakhane kI Adata, apane pAsa rahasya chipAkara ziSyoM ko vidyA na dene kI pravRtti - TThi pra. vi., e. va. - natthAnanda, tathAgatassa dhammesu AcariyamuSTi, dI. ni. 2.78; AcariyamuTThI ti ... daharakAle kassaci akathetvA pacchimakAle maraNamaJce nipannA piyamanApassa antevAsikassa kathenti .... dI. ni. aTTa. 2.123; natthAnanda tathAgatassa dhambhesu AcariyamuTThI ti, mi. pa. 145; ... na te asthi AcariyamuTThIti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.90; - DiM dvi. vi., e. va. - bodhisattA nAma sippaM vAcentA AcariyamuDhiM na karonti, jA. aTTha. 2.186; -- tA strI., bhAva., pakSapAtayukta hokara zikSaka dvArA sabhI ko vidyA kA rahasya na batalAnA - ya tR. vi., e. va. - amhAka, mahArAja ..., AgataM AcariyavAda porANamantapadaM asthi taM mayaM AcariyamadvitAya na kassaci bhaNimhA, su. ni. aTTha. 2.50. Acariyalesa pu.. [AcAryaleza], AcArya kA bahAnA, AcArya ke rakhane kA dikhAvA DhoMga yA pAkhaNDa - so pra. vi., e. va. - Acariyaleso nAma itthannAmassa antevAsiko diTTho hoti, pArA. 266, AcariyavaMsa pu., tatpu. sa. [AcAryavaMza, AcAryoM kI paramparA, AcAryoM kA vaMza yA pIr3hiyAM, AcAryoM ke vAda, dhArmika zAkhA - sena tR. vi., e. va. - AcariyavaMsena adhippAyA kAraNuttariyatAya.... AcariyavaMsoti AcariyavAdo, mi. pa. 148; pArA. aTTha. 1.179. Acariyavaca napuM.. tatpu. sa. [AcAryavacas]. AcArya kA vacana, AcArya kI zikSA - co pra/vi. vi., e. va. - idaM tadAcariyavaco, pArAsariyo yadabavi, jA. aTTha. 2.169; jA. aTTha. 3.138; idaM taM Acariyassa vacanaM, tade.; sa. u. pa. ke rUpa meM - pubbAcariya.- napuM, tatpu. sa. [pUrvAcAryavacas], pUrva-kAla ke AcAryoM kA vacana - co pra. vi., e. va. - sabbe te appaTikkhippA, pubbAcariyavaco ida, jA. aTTha. 2.306; pubbAcariyavaco idanti pubbAcariyA vuccanti mAtApitaro, idaM tesaM vacana, jA. aTTa. 2.307. Acariyaktta napuM., tatpu. sa. [AcAryavrata], apane AcArya ke prati antevAsI kA ucita vyavahAra, AcArya ke prati ziSya kA karttavya - ttaM pra. vi., e. va. - nissayantevAsikena hi yAva AcariyaM nissAya vasati, tAva sabbaM AcariyavattaM kAtabbaM, mahAva. aTTa, 254; evaM AcariyavattaM katvA .... dha. pa. aTTha. 1.54. AcariyavAda pu.. tatpu. sa. [AcAryavAda], zA. a.. AcAryoM kA siddhAnta, AcAryoM kI zikSA, lA. a. 1. aTThakathA, - do pra. vi., e. va. - AcariyavAdo nAma dhammasaGgAhakehi paJcahi arahantasatehi ThapitA pAlivinimattA okkantavinicchayappavattA aTThakathAtanti, pArA. aTTa. 1.180; - daM dvi. vi., e. va. - suttaM, suttAnuloma, AcariyavAdaM attanomatinti, pArA. aTTha. 1.179; lA. a. 2. matavAda, dhArmika nikAya, zilpasthAnoM athavA vidyAsthAnoM kI zAkhA, AcAryoM dvArA sthApita siddhAnta - daM dvi. vi., e. va. - sakaM Acariyakanti attano AcariyavAda, sa. ni. aTTha. 3.282; lA. a. 3. theravAda sahita bauddhadharma kI vibhinna zAkhAeM athavA nikAya, theravAda, mahAsAMghika, gokulika, ekavyAvahArika, prajJaptivAdI, bAhulika, caityavAda, For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acariyasamaya mahizAsaka, vajjiputtaka, dhammauttarIya, bhadrayAnika, channAgArika, sammitiya, sabbatthivAda, dhammaguttika, kassapIya, saGkantika, suttavAda nAmaka aThAraha zAkhAoM ko AcAryavAda kahA gayA hai; - dA pra. vi., ba. va. - aJaAcariyavAdA tu tato oraM ajAyituM ma. vaM. 5.2; tathAcariyavAdA ca bhinnarUpA na vijjare, cU. vaM. 37.227; - do pra. vi., e. va. - anottaranto asamento ca gAravhAcariyavAdo na gahetabbo, pArA. aTTha. 1.180; - daM dvi. vi., e. va. - akaMsAcariyavAda te mahAsaddhikanAmaka ma. vaM. 5.4. Acariyasamaya pu., tatpu. sa. [AcAryasamaya], AcAryoM dvArA pratipAdita siddhAnta yA viSaya -- yaM dvi. vi., e. va. - saka Acariyakanti attano AcariyasamayaM ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).74; - ye sapta. vi., e. va. - tattha Acariyaketi Acariyasamaye, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.162. AcariyasAdisa tri., ba. sa. [AcAryasadaka], AcArya jaisA, AcAryoM ke samAna - sA pu., pra. vi., ba. va. - padakasma veyyAkaraNA, jappe AcariyasAdisA. su. ni. 600. Acariyasuddhi strI0, tatpu. sa. [AcAryazuddhi], AcAryoM kI paramparA kI vizuddhi, AcAryoM kI vizuddha pIr3hI - attano matiM pahAya AcariyasaddhiyA vattA hoti.... pArA. aTTha. 1.184. AcariyA strI., [AcAryA], bhikSuNIsaGgha meM praveza pA rahI bhikSuNI kI zikSikA - saGghamittAyupajjhAyA dhammapAlA ti vissutA, AcariyA AyupAlA, kAle sAsi anAsavA, ma. vaM. 5.208. AcariyAcariya pu., tatpu. sa. [AcAryAcArya], AcArya kA AcArya, zikSaka kA zikSaka - yo pra. vi., e. va. - yathA Acariyo ca AcariyAcariyo ca pALiJca paripacchaJca vadanti, pArA. aTTha. 1.184; - yAnaM Sa. vi., ba. va. - AcariyapAcariyAnanti AcariyAnaJceva AcariyAcariyAnaJca, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.157; a. ni. aTTa. 2.139. AcariyAnI strI., Acariya + AnI [AcAryAnI], zikSaka kI patnI, AcArya kI patnI - mAtulAdito bhariyAyamAnI honti, mAtulAnI; karuNAnI; gahapatAnI; AcariyAnI, mo. vyA. 3.33. AcariyAnusiTTi strI., tatpu. sa. [AcAryAnuziSTi], AcArya dvArA diyA gayA anuzAsana yA nirdeza, AcArya kI zikSA - yA tR. vi., e. va. - yathA, mahArAja, antevAsiko AcariyAnusiDiyA vijja paJaAya sacchikaroti, mi. pa. 295; dakkho bhAlAkAro nAnApuppharAsimhA AcariyAnusiDiyA paccattapurisakArena ..., mi. pa. 315. AcariyupAsana AcariyAsama pu.. karma. sa. [AcAryarSabha]. zreSTha AcArya, uttama AcArya - bho pra. vi., e. va. - adhikakkharavaNNAni ... na buddhavacanA nIti dIpetAcariyAsabho, rUpa. 2.86(ro.). Acariyuggaha pu., tatpu. sa. [AcAryodgraha]. AcArya se grahaNa kiyA gayA yA sIkhA gayA zAstra, AcArya se gRhIta karmasthAna - ho pra. vi., e. va. - uggahetabbato uggaho .... Acariyato uggaho Acariyuggaho, visuddhi. mahATI. 1.309; paveNiyA Agato Acariyuggahova gahetabbo, kurundiyaM pana lokavajje Acariyuggaho na vaTTati, pAci. aTTha. 117; ettha gAravho Acariyuggaho na gahetabbo, tade. - haM dvi. _ vi., e. va. - bhikkhusaGgho katamAcariyAnaM uggaho, attano Acariyuggaha va vadata, visuddhi. 1.94. AcariyupajjhAya pu., ita. dva. sa., ba. va. meM hI [AcAryopAdhyAya], AcArya evaM upAdhyAya - yA pra. vi., ba. va. - no ce amhAkaM AcariyupajjhAyA gamissanti, mahAva. 100; taM AcariyupajjhAyA upaTThahantA nAsakkhiMsu arogaM kAta, mahAva. 278; - yehi tR. vi., ba. va. - na, bhikkhave, AcariyupajjhAyehi anujAnitabbA, mahAva. 149;-yAnaM Sa. vi., ba. va. - ... paJca vassAni AcariyapajjhAyAnaM santike vasitvA .... dha. pa. aTTha. 2.301; - yesu sapta. vi., ba. va. - tena kho pana samayena bhikkhU AcariyupajjhAyesu pakkantesupi vibhantesupi .... mahAva. 79; - ka tri0, AcArya evaM upAdhyAya se sambandhita, AcArya evaM upAdhyAya vAlA - AcariyupajjhAyakasissaddhivihArivattAnipi sabbasova, vina. vi. 2915; - vatta napuM.. tatpu. sa. [AcAryopAdhyAyavrata], AcArya evaM upAdhyAya ke prati saddhivihArika evaM antevAsika kA ucita vyavahAra, zikSakoM ke prati ziSyoM kA kartavya - taM pra. vi., e. va. -- bodhivattaM vA AcariyupajjhAyavattaM vA yonisomanasikAro vA natthi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.159; - ttAni dvi. vi., ba. va. - AcariyupajjhAyavattAni pAnIyaparibhojanIyauposathA gArajantAgharAdivattAni ca sAdhukaM karoti, jA. aTTha. 1.430; -- yA strI., dva. sa. [AcAryopAdhyAyA]. bhikSuNI kI AcAryA evaM upAdhyAyA nAmaka do zikSikAeM - yAhi ta. vi., ba. va. - tasmA assA AcariyupajjhAyAhi vihAraM gantvA saGgAhakapakkhe Thito, cULava. aTTha. 30. AcariyupAsana napuM., tatpu. sa. [AcAryopAsanA, strI.]. AcArya kI sevA-suzrUSA, zikSaka kI sevA -- naM pra. vi., e. va. - asthi meM mahArAja, Agamo adhigamo... paripacchA AcariyupAsanaM, mi. pa. 122. For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 AcAra AcariyUpaddava AcariyUpaddava pu., tatpu. sa. [AcAryopadrava], AcArya ke citta meM udita klezoM se janita vipatti- vo pra. vi., e. va. - evaM sante, kho, Ananda, AcariyUpaddavo hoti, evaM sante antevAsUpaddavo hoti ..., ma. ni. 3.158; - vena tR. vi., e. va. - AcariyUpadavenAti abbhantare uppannena kilesUpaddavena Acariyassupadavo, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.121. Acala tri0, acala ke sthAna para apa. [acala]. sthira, aDiga - lA strI., pra. vi., e. va. - tAhaM bhUmimanuppatto, ThitA saddhammamAcalA, apa. 1.51. AcAma pu.. [AcAma]zA. a., pAnI kA jhAga yA phena, ubAle hue cAvala yA bhAta kA jhAga, vartana kI talahaTI para lagI huI bhAta kI papar3I, lA. a., arucikara athavA asvAdiSTa khAdya, bhAta kA mAMr3a - mo pra. vi., e. va. - nissAvo ca tathA cAmo, abhi. pa. 466; AcAmoti bhattaukkhalikAya laggo jhAmakaodano, taM chaDDitadvAnatova gahetvA khAdati, dI. ni. aTTha. 1.264; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).358; bhutvA AcAmakuNDakanti ... ettha AcAmo vuccati odanAvasesaM jA. aTTha. 2.241; - maM dvi. vi., e. va. - yA te adAsi AcAmaM, pasannA sehi pANibhi, vi. va. 186. AcAmakaJjika napuM., karma. sa. [AcAmakAJjika], cAvala kA khaTTA tarala peya, kAMjI- AcAmakaJjikaloNaMdakantipi vadanti, vi. va. aTTha. 79. AcAmakuNDaka napuM.. karma. sa., cAvala kI lAla raMga kI bhUsI se taiyAra kiyA huA peya, snAna karate samaya prayoga meM lAyA jAne vAlA cAvala kA cUrNa - kaM pra. vi., e. va. - bahu tattha mahAbrahme, api AcAmakuNDaka, jA. aTTha. 2. 241; dha. pa. aTTha. 2.188; bhutvA tiNaparighAsaM, bhutvA AcAmakuNDaka, dha. pa. aTTha. 2.188.. AcAmakumbhI strI., tatpu. sa. [AcAmakumbhI], nahAne-dhone ke lie pAnI se bharA maTakA - bhI pra. vi., e. va. - AcAmakumbhI sovaNNA uLuGko ca ahU tahiM, ma. vaM. 27.40. AcAmadAna napuM, tatpu. sa. [AcAmadAna], cAvala kI bhUsI kI papar3I kA dAna, mAMr3a kA dAna - ssa Sa. vi., e. va. - etassAcAmadAnassa, kalaM nAgghati soLasinti etassa etAya dinnassa AcAmadAnarasa phalaM soLasabhAgaM katvA .... vi. va. aTTha. 83. AcAmadAyikavimAnavaNNanA strI., vi. va. aTTha. ke eka sthala kA zIrSaka, vi. va. aTTa. 80 83; AcAmadAyikAvimAnavaNNanA nihitA, vi. va. aTTha. 83. AcAmadAyikavimAnavatthu napuM., vi. va. ke eka khaNDa vizeSa kA zIrSaka, vi. va. 185-194. AcAmadAyikA strI.. [AcAmadAyikA]. bhAta kI papar3I yA mAMDa kA dAna karane vAlI strI - kA pra. vi., e. va. - tattha sA sukhitA nArI, modatAcAmadAyikA ti, vi. va. 189; modatAcAmadAyikAti AcAmamattadAyikA, sApi nAma paJcame kAmasagge dibbasampattiyA modati, vi. va. aTTha. 82. AcAmabhakkha tri., ba. sa. [AcAmabhakSa], bhAta kI papar3I kA bhojana karane vAlA (tapasvI)- kkho pu., pra. vi., e. va. -kaNabhakkho vA hoti, AcAmabhakkho vA hoti, pijJAkabhakkho vA hoti, dI. ni. 1.150; mahAni. 309. AcAmehi A +vcama ke prera. kA anu., ma. pu., e. va., kevala anu., ma. pu., e. va. meM hI prayukta, Acamana karAo, muMha hAtha dhulAo - ehi mallike, AcamehI ti.ma.ni. 2.321; AcamehIti AcamanodakaM dehi, ma. ni. aTTha. (bha.pa.) 2.246. AcAra pu.. A +vcara se vyu. [AcAra]. 1. AcaraNa, vyavahAra, cAla-calana, prathA, rIti-rivAja, jIvanayApana karane kA prakAra, lokAcAra - raM dvi. vi., e. va. - AcAra isina bahi, taM suNoma vaco tavA ti, sa. ni. 1(1).273; AcAranti yasmiM janapade vasAmi tattha vasanto yathA AcAra janapadacArittaM sikkheyyaM jAneyya.... jA. aTTha. 4.198; - rena tR. vi., e. va. - pApAcArAti pApakena AcArena samannAgatA, pAci. 322; 2. acchA AcaraNa, pavitra AcaraNa, sadAcAra (anAcAra ke vilo. ke rUpa meM prApta), ka. tIna prakAra ke avItikkamoM (vinaya niyamoM ke anullaMghana meM eka), kha. sampUrNa zIlasaMvara, ga. samyak AjIva - ro pra. vi., e. va. - AcAragocarasampannoti asthi AcAro, vibha. 276; visuddhi. 1.17; kAyiko avItikammo vAcasiko avItikkamo, kAyikavAcasiko avItikkamo, ayaM vaccati AcAro, visuddhi. 1.17; sabbopi sIlasaMvaro AcAro, tade.; .... na aJjataraJatarena vA ... micchAAjIvena jIvitaM kappeti, ayaM vuccati AcAro, tade.; 3. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, idhara-udhara yA samIpa meM vicaraNa - . ... adhisi ThAvasAnaM payoge tappAnAcAresa ca dutiyA, kAle, sadda. 3.717; tappanAcAresu nadi pivati gAmaM carati iccAdi, tade, sa. u. pa. ke rUpa meM, atanditA, anA0, ariyA., avekkhitA., AjIvasIlA.. icchA., issA., evA., oLArikA., For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcAraakya 43 AcAragocarasampanna kusalA., khuddA., cittA.. durA., paTA., patitA., pasatthA., pApA., bhikkhA., bhinnA., micchA., muttA., lAmakA., luddA., vipassanA., visevanA., vissaTThA., vettA., vedikA., saMkassarA., saddhammA., sAdhujanA., sIlA. ke anta. draSTa.. AcAraakya pu., myAM mAM kA eka sthavira, jise thera paramparA meM sthAna prApta nahIM ho sakA - yo pra. vi., e. va. - tasmiJca kAle 'bAha maM akyo, AcAra akyo' ti dvinnaM bhikkhUnaM ca lokadhammesu chekatAya dve vihAre katvA adAsi, sA. vaM. 99. AcAraariya tri., tatpu. sa. [AcArArya], sadAcAra ke kAraNa Arya athavA uttama, AcAra-vicAra meM uttama, vizuddha jIvanavRtti vAlA - yo pu., pra. vi., e. va. - ariyoti cattAro ariyA AcAraariyo liGgaariyo dassanaariyo paTivedhaariyoti, jA. aTTha. 2.34; ariyoti AcAraariyo ariyassAti AcAraariyassa, jA. aTTha. 3.312; ariyoti idha AcAraariyo adhippeto. jA. aTTha. 4.260; - yehi tR. vi., ba. va. - ... ariyappavedite ti ye rAjAno AcAraariyahi dhammikarAjUhi pavedite dasavidhe rAjadhamme ratA, jA. aTTa. 3.391. AcAraupacAra tri., [AcAropacArajJa], sadAcAra evaM vinamra ziSTAcAra kA jJAtA - jU pu., pra. vi., e. va. - AcAraupacArarupe dhammAnucchavisaMvaraM apa. 1.353. AcArakiriyA strI., tatpu. sa. [AcArakriyA], ziSTAcAra evaM sadAcAra kA abhyAsa, acchA AcaraNa - su sapta. vi., ba. va. - vatte guNe paTipatti, AcArakiriyAsu ca apa. 1.342, 347. AcArakulaputta pu., tatpu. sa. [AcArakulaputra], sadAcAra yA uttama AcaraNa ke kAraNa satpuruSa - tto pra. vi.. e. va. - kulaputtenAti dve kulaputtA AcArakulaputto jAtikulaputto ca, sa. ni. aTTa. 2.44; .... kulaputtoti AcArakulaputto, a. ni. aTTha. 3.3; - ttA pra. vi., ba. va. - kulaputtAti AcArakulaputtA, sa. ni. aTTha. 1.180; - ttAnaM Sa. vi., ba. va. - sabbesaMyeva imesaM kulaputtAnanti brahmacariyaciNNakulaputtAna, dI. ni. aTTha. 2.237. AcArakusala tri, tatpu. sa. [AcArakuzala], sadAcAra kA pAlana karane meM kuzala - lo pu.. pra. vi., e. va. - paTisanthArakhutyassa, AcArakusalo siyA, dha. pa. 376; AcArakusaloti sIlampi AcAro, vattapaTivattampi AcAro, tattha kusalo siyA, cheko bhaveyyAti attho, dha. pa. aTTha. 2.346; - lena pu., tR. vi., e. va. - vuttAcAravipattIti, AcArakusalena sA, vina. vi. 3105. AcArakosalla napuM., bhAva. [AcArakauzalya], sadAcAra meM kuzalatA - to pa. vi., e. va. - tato paTisanthArakhuttito ca AcArakosallato ca..... dha. pa. aTTa. 2.346. AcAraguNasampanna tri., tatpu. sa. [AcAraguNasampanna, sadAcAra evaM uttama guNoM se paripUrNa - nno pu.. pra. vi., e. va. - AcAraguNasampanno, vattasIlasamAhito, bu. vaM. 23.13. AcAragocara pu., dva. sa. [AcAragocara], sadAcAra tathA AcaraNa kA kSetra, uttama AcaraNa evaM sAtvika pravRtti - re sapta. vi., e. va. - te pana AcAragocare ekato katvA dassetu. jA. aTTha. 2.26; AcAragocare yutto, AjIvo sodhito agAravho, theragA. 590; yuttahAnabhUtena gocarena ca yutto sampanno, sampannaAcAragocaroti attho, theragA. aTTha. 2.178; sa. u. pa. ke rUpa meM, pApa.- tri., pApamaya AcaraNa evaM pravRttiyoM vAlA - raM pu., dvi. vi., e. va. - pApicchaM pApasaGkappaM, pApaAcAragocaraM su. ni. 282; - re pu., vi. vi., ba. va. - niddhamitvAna pApicche, pApaAcAragocare sa. ni. aTTha. 2.44. AcAragocaraniddesa pu., tatpu. sa. [AcAragocaranirdeza]. AcAra evaM gocara kA vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. - AcAragocaraniddese kiJcApi bhagavA samaNAcaraM samaNagocaraM kathetukAmo ..., vibha. aTTha. 316. AcAragocarasampatti strI., tatpu. sa. [AcAragocarasampatti], uttama AcaraNa ke abhyAsa kI saMpatti, sadAcAra ke anusaraNa kA dhana - tti pra. vi., e. va. - etanti AcAragocarasampatti AjIvapArisuddhi indriyesu guttadvAratAti etaM tayaM, theragA. aTTha. 2.179.. AcAragocarasampanna tri., [bau. saM. AcAragocarasampanna, zA. a., sadAcAra (uttama AcaraNa) tathA isake ucita kSetra se yukta, lA. a., uttama AcaraNa vAlA tathA uttama AcaraNa vAle tIna kSetroM meM vicaraNa karane vAlA, uttama AcaraNa ke satata abhyAsa meM lagA huA - nno pu., pra. vi., e. va. - so evaM pabbajito samAno pAtimokSasaMvarasaMvato viharati AcAragocarasampanno, dI. ni. 1.55%; AcAragocarasampannoti AcArena ceva gocarena ca sampanno. For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AcAradidri ba. va. dI. ni. a. 1.149; mahAni, aTTha. 96; AcAragocarasampannoti idamassa pAtimokkhasaMvarassa upakArakadhammaparidIpanaM, mahAni. aDDa. 94 AcAragocarasampannoti micchAjIvapaTisedhakena na veLudAnAdinA AcArena... pAci, aTTha 47 iti iminA tha AcArena iminA ca gocarena upeto... tena yuccati AcAragobarasampannoti, visuddhi. 1.18 nnA pu. pra. ki. pAtimokkhasaMvarasaMyutA vihastha AcAragocarasampannA aNumattesu vajjesu bhayadassAvino, ma. ni. 1.41; AcAragocarasampannAti AcArena ca gocarena ca sampannA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 ( 1 ) . 164-165. AcAradiTTi strI0, dva0 sa0 [AcAradRSTi ] uttama AcaraNa evaM samyak dRSTiviSayaka atikramaNa yA aparAdha - yA tR.vi., e. va. sIlavipattiyA codeti, atho AcAradidviyA, pari0 304; AcAradiTTiyAti AcAravipattiyA ceva didvivipattiyA ca pari0 aTTa0 204 ; tula. AcAravipatti. AcArapaJJati / AcArapaNNatti strI, tatpu. sa. [AcAraprajJapti ], uttama AcaraNa ke viSaya meM vinaya kI zikSA, sadAcAra viSayaka AjJA yA nirdeza- tti pra. vi. e. va. ovAdadAyake nissAya AcArapaNNattivinayo vA susikkhito na bhaveyya jA. aDa. 3.326 kevalaM tattha sikkhA saMyamo niyamo sIlaguNaAcArapaNNatti attharaso dhammaraso vimuttiraso, mi. pa. 183: pubbabhAgapaTipadAti ca sIlaM AcArapaJJatti dhutaGgasamAdAnaM yAva gotrabhuto sammApaTipadA veditanA dI. ni. aDa. 2.152 - sikkhApada napuM., tatpu0 sa0 [AcAraprajJaptizikSApada], vinaya ke ve zikSApada, jinameM uttama AcaraNa se sambandhita AjJA yA nirdeza die gae haiM daM pra. vi. e. va. bhikkhUna mettacittena AcArapaJJattisikkhApadaM, kammaTThAnakathanaM dhammadesanA tepiTakampi buddhavacanaM mettaM vacIkammaM nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1 (2). 289. AcArapaTipatti strI0 tatpu0 sa0 [AcArapratipatti], uttama AcaraNa ko vyavahAra meM utAranA, vyavahAra meM sadAcAra kA anusaraNa, sadAcAra kI vAstavika pUrNatA tti pra. vi. e. va. AcArapaTipatti te bALhaM kho mama ruccati, apa0 1.373; sa. pa. ke anta, yadi tattha buddhaputtA AcArasIlaguNavattapaTipattimeghavassaM aparAparaM anuSpabandhApecyuM abhivassApecyuM... mi. pha. - 135. - - -- - www.kobatirth.org -- 44 AcAravipatti AcAravatta napuM [AcAravRtta]. sadAcAra, uttama AcaraNa kA vrata yA pavitra kRtya, uttama jIvanavRtti tena tR. vi., e. va. vinItavantanti vinItena AcAravattena samannAgataM. jA. aDa. 5.405. AcAravantu tri.. AcAra vantu se vyu [AcAravat ], + sadAcArI, uttama AcaraNa kA pAlana karane vAlA vA pu., pra. vi., e. va. sace pana jAtikulaputto AcAravA hoti., sa. ni. aDDa 2.44. AcAravikAra pu. tatpu. sa. [AcAravikAra], sadAcAra kA hrAsa, uttama AcaraNa meM gar3abar3I kA A jAnA raM dvi0 vi. e. va. nAnAvaNNapaTimaNDitaJca tAlavaNTaM gahetvA AcAravikAraM Apajjisu sA. vaM. 96. AcAravidvigAma pu0, zrIlaGkA meM anurAdhapura se tIna yojana dUra pUrvottara dizA meM sthita eka prAcIna gAMva kA nAma - mhi sapta. vi., e. va. - AcAravidvigAmamhi soLasakarise tale, ma. vaM. 28.13: nagarato tiyojanamatthake hAne pubauttarakaNNe AcAravidvigAme tiyAmaratiM thU, vaM. 219220 (ro.). AcAravinaya pu.. tatpu sa [AcAravinaya] uttama - AcaraNa sambandhI niyama yaM dvi. vi. e. va. - vinayanti 'evaM abhikkamitabbantiAdikaM AcAravinayaM na jAnAti, ovAdaJca na sampaTicchati jA. aTTa. 4.217. AcAravipatti strI, tatpu. sa. [AcAravipatti], cAra prakAra kI vipattiyoM meM dUsarI pAtimokkhasuta meM nirdiSTa thullaccaya, pAcittiya, pATidesanIya dukkaTa evaM dubbAsita nAmaka aparAdha, uttama AcaraNa kA hrAsa yA hAni, sadAcAra ke pAlana meM asaphalatA yA vimukhatA ti pra. vi. e. va. thullaccayaM pAcittiyaM pATidesanIyaM dukkaTaM dubbhAsitaM ayaM AcAravipatti, mahAva. 242 vRttAcAravipattI ti AcArakusalena sA vina. vi. 3105 ttiM dvi. vi. e. athAcAravipatti the, paTicchAdeti dukkaTaM utta, vi. 175; yA tR.vi., e. va. sIlavipattiyA vA upesi AcAravipattiyA vA Thapesi, mahAva. 242; amUlikAya sIlavipattiyA amUlikAya AcAravipattiyA pAtimokkha upeti imAni dve adhammikAni pAtimokkhadvapanAni cULava 399; sIlavipattiyA vA AcAravipattiyA vA attAnaM ukkarotukAmatAya vA paraM vambhetukAmatAya vA na upavadeyya sa. ni. aDa. 3.73; - codanA strI0, pAtimokkha meM prajJapta ( pArAjika evaM pAcittiya) gambhIra aparAdhoM ko chor3a zeSa va. - For Private and Personal Use Only ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org AcAravipanna 45 AcArasIlaguNavattapaTipatti aparAdhoM ke viSaya meM aparAdhI bhikSu ko preraka vacana kahanA, ANabalaJca sucibhAvaJca jAnAti, jA. aTTha. 7.186; - yA DAMTanA phaTakAranA athavA pApakarma kI nindA karanA - tR. vi., e. va. - evaM vuttabhikkhusAruppaAcArasampattiyA, avasesAnaM vasena AcAravipatticodanA .... pArA, aTTha. udA. aTTha. 182. 2.157; - paccaya pu., kAraNa ke rUpa meM pArAjika evaM AcArasampanna tri., tatpu. sa. [AcArasampanna], sadAcArI, pAcittiya ke atirikta zeSa aparAdha - yA pa. vi., uttama AcaraNa evaM vyavahAra kA anusaraNa karane vAlA, e. va. - AcAravipattipaccayA eka ApattiM Apajjati, sabhI ke prati ucita sammAnabhAva Adi rakhane vAlA - nno pari. 201; - pucchA strI., [AcAravipattipRcchA], pu., pra. vi., e. va. - apica yo bhikkhu satthari sagAravo AcAravipatti arthAt thullapaccaya Adi aparAdhoM ke viSaya sappatisso sabrahmacArIsu ... ayaM vuccati AcArasampanno, meM prazna - vipattipucchAti - sIlavipattipucchA, udA. aTTa. 182; yo bhikkhu... bhojane mattaJjAgariyAnuyutto AcAravipattipucchA, diDhivipattipucchA, AjIvavipattipucchA, satisampajaona samannAgato appiccho ... garucittIkArabahulo pari. 324. viharati, ayaM vuccati AcArasampanno, itivu. aTTa, 269; AcAravipanna tri., tatpu. sa. [AcAravipanna], uttama AcaraNa ... evaM sIlasampanno, evaM AcArasampannoti AdiguNakathanaM se rahita, acche AcaraNa se vihIna, pArAjika evaM pAcittiya parammukhA mettaM vacIkamma nAma hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ko chor3a zeSa pAMca prakAra kI ApattiyoM meM phaMsA huA -- 1(2).139; 'ayaM sIlavA guNavA lajjipesalo nno pu., pra. vi., e. va. - adhisIle sIlavipanno hoti, AcArasampannoti vA natthi, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.2023; ajjhAcAre AcAravipanno hoti. mahAva. 82; pari. 2443; - nnena pu., tR. vi., e. va. - 'ahaM ke nissAya evaM itare paJcApattikkhandhe Apanno ajjhAcAre AcAravipanno AcArasampannena puttena viyoga patto ti? dha. pa. aTTha. nAma, mahAva. aTTha. 258; AcAravipanno nAma paJca 2.104; - ssa pu.. pa. vi., e. va. - etaM Apattikkhandhe Apanno, pari. aTTha. 166. AcArasampannassa ariyarasa kalyANaM uttamavacanaM, jA. aTTha. AcAravihAra pu., tatpu. sa. [AcAravihAra]. ucita vyavahAra, 4.383. sadAcAramayI jIvanavRtti - re sapta. vi., e. va. - rAjA AcArasikkhApana na., tatpu. sa., uttama AcaraNa kI tassAcAravihAre pasIditvA taM nimantApetvA pAsAdatale pallaGke zikSA, sadAcAra kA sikhalAnA - nena ta. vi., e. va. - nisIdApetvA, ... jA. aTTha. 3.310. tasmA idAnipi no AcArasikkhApanena Acariyo bhavAti AcArasaMyama pu., sa. pa. ke anta. prApta [AcArasaMyama], Aha, jA. aTTha. 5.378. AcaraNa ke viSaya meM saMyama, sadAcAra- parAyaNa hone ke AcArasIla napuM, karma. sa. [AcArazIla], 'catukka' lie prayAsa sa. pa. ke. rUpa meM - yAvatA loke zIrzaka meM zIla ke vibhAjanoM meM se eka, sAmAjika sugatAgamapariyattiAcArasaMyamasIlasaMvaragaNA, sabbe te rIti rivAja, paramparA se calI A rahI sAmAjika bhikkhusamupagatA bhavanti, mi. pa. 185. prathA, sAmAjika vyavahAra se sambaddha niyama - laM pra. AcArasamAcArasikkhApaka/sikkhApanaka tri.. ('Acariya' vi., e. va. - kuladesapAsaNDAnaM attano attano zabda ke sarvAdhika mAnya nirvacana ke sandarbha meM prayukta), mariyAdAcArita AcArasIla, visuddhi. 1.16; uttama AcaraNa evaM vyavahAra kI zikSA dene vAlA (AcArya) kuladesapAsaNDadhammo hi AcArasIlanti adhippetaM, visuddhi. - ko pu.. pra. vi., e. va. - natthi Acariyo nAmAti mahATI. 1.35. AcArasamAcArasikkhApako Acariyo nAma koci natthi, pe. AcArasIlaguNavattapaTipatti strI.. tatpu. sa. va. aTTa. 219; - kaM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi [AcArazIlaguNavratapratipatti], AcArazIloM, guNoM evaM vratoM bhikkhave Acariyanti AcArasamAcArasikkhApanakaM AcariyaM / Adi kA vyavahAra meM pAlana - yadi tattha buddhaputtA anujAnAmi, mahAva. aTTha. 254. AcArasIlaguNavattapaTipattimeghavassaM aparAparaM anuppabandhApevyu AcArasampatti strI., tatpu. sa. [AcArasampatti], uttama abhivassApeyyu, mi. pa. 135; - yA tR. vi., e. va. - AcaraNa rUpI sampadA, atyanta uttama AcaraNa, AcaraNa meM yoginA yogAvacarena AcArasIlaguNavattappaTipattiyA uccatA - tiM dvi. vi., e. va. - AcArasampattiJca AgamAdhigame paTisallAne, mi. pa. 357.. For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AcArasIlasampanna 46 -- AcArasIlasampanna tri. tatpu0 sa0 [ AcArazIlasampanna ]. zA. a. AcArazIla se sampanna, vizeSa artha ikkIsa prakAra ke varjita jIvikA sAdhanoM se jIvikopArjana na karane vAlA tathA cAra mArgaphaloM meM prApta zIloM se paripUrNa (vyakti) - nno pu0, pra. vi., e. va. pu. pra. vi. e. ba. AcArasIlasampanno nise aggIva bhAsati jA. ar3a, 4.387 nnA strI. pra. vi. e. va. - tassekA dhItA abhirUpA pAsAdikA AdhArasIlasampannA hirotappasamannAgatA kevalaM niccappahasitamukhA, jA. aDa. 1.393 ne pu.. sapta, vi., e. va. - AcArasIlasampanne, sItibhUte anAsave, jA. a. 3.364; AcArasIlasampanneti ekavIsatiyA anesanAhi jIvikakappanaM anAcAro nAma, tassa paTipakona AcArena ceva bhaggaphalehi Agatena sIlena ca samannAgate, jA. aTTa. - 3.365. AcArahIna tri, tatpu0 sa0 [AcArahIna ], sadAcAra yA uttama AcaraNa kA anusaraNa na karane vAlA, durAcArI, dasa prakAra ke hIna vyaktiyoM meM eka no pu., pra. vi., e. va. AcArahIno mahArAja, puggalo....phe.... kammahIno mahArAja, puggalo... pe.... payogahIno mahArAja puggalo lokasmiM ojJAto avajJAto hILito khILito garahito paribhUto acittIkato. mi. pa. 267. " Acikkhaka tri. A + cikkha cakkha se vyu kahane vAlA ghoSita karane vAlA, nirdeza yA saGketa dene vAlA - ko pu. pra. vi. e. va. cikkhati Adhikkhati ambhAcikkhati Adhikkhako cakkhati bakkhu, sada. 2.332. Acikkhati A + cakkha // cikkha kA varta0 pra0 pu0, e. va. [AcaSTe / AcakSate / AkhyAti ], kahatA hai, upadeza detA hai, darasAtA hai, vijJApita karatA hai, pratipAdita karatA hai, prakAzita karatA hai, vibhAjita karake spaSTa karatA hai, sUcita karatA hai, vyAkhyA karatA hai ghoSaNA karatA haiAdhikkhatIti katheti, desetIti dasseti paJJApetIti jAnApeti, padvapetIti ANamukhe upeti vivaratIti vivaritvA daraseti vibhajatIti vibhAgato dasseti, uttAnIkarotIti pAkaTaM karoti, sa. ni. aTTha. 2.36; Acikkhati nAma puTTho bhaNati - "evaM dehi, pArA 190; - si ma0 pu0, e. va. accheramAcikkhasi putraJasiddhi, jA. aTTha 7.133; - se Atmane. ma. pu. e. va. patha Adhikkhase tuvaM apa. 1.81 pathaM Adhikkharoti.... nibbAnAdhigamanupAyaM Adhikkhase kathesa desesi vibhaji uttAniM akAsIti attho, apa. aTTa. Acikkhati " 2.48; - kkhAmi u. pu. e. va. AcikkhAmIti kathemi a. ni. aha. 2.348; nti pra. vi. va. va. - yaM taM ariyA AdhikkhantIti padanidese pana... desentIti AdIni sabbAneva aJJamaJJa vevacanAni, vibha. aTTa, 350; nto varta kR pu. pra. vi., e. va. atthaM Acikkhantopi yathA so na jAnAti su. ni. a. 1.14344; Anandayerena puTTo sitakAraNaM Adhikkhanto Aha. dha. pa. aDa. 2.44 ntI uparivat strI0 evaM pana tena isinA pucchitA ubbarI attanA adhippetaM brahmadatta AdhikkhantI, pe. va. aDa. 143:- tu anu. pra. pu. e. va. Adhikkhatu ca me bhante, bhagavA dukkha, sa0 ni0 1 (2).20; kkha ma. pu. e. va. Adhikkha meM taM yamahaM vijaJjanti jA. aDa. 3.318: kkhAhi uparivat AnandaseTTi puttassa te paJca mahAnidhiyoM AdhikkhAhI ti AdhikkhApetyA sahApesi, dha. pa. aTTha. 1.265; kkhatha ma0 pu0, ba0 va. bhante AcikkhathAti bhikkhu pucchati ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1 (2).149; "mAtaraM me AcikkhathA "ti pucchittvA ..." taM me AcikkhathAti Aha dha. pa. a. 2.81 kkheyya vidhi, pra. pu. e. va. mUvharasa vA maggaM Adhikkheyya, pArA. 6; maggaM AcikkheyyAti hatthe gahetvA esa maggoti vadevya pArA. anu. 1. 129 kkheyyAtha vidhi. ma. phu. ba. va. "sace me, bhante, pabbajjite nissaye AcikkheyyAtha, abhirameyyAmahaM mahAva. 66: - kkhi aya., pra. pu. e. va. - atha kho AyasmA ajjuko taM okAsaM tassa dArakassa Acikkhi, pArA, 79. kkhiM adya, u. pu. e. va. ahaha karasaci nAcikkhi cariyA 403; - kkhisu adya pra. pu. ba. va. tarasa bhikkhU paTikacceva nissaye Acikkhisu, mahAva. 65; - kkhissA kAlA0, pra0 pu0, e. va. sace tathA satthA nAcikkhissA... udA. aTTha. 100; - kkhituM nimi kR. lambhA sovaNNamayAya lahiyA dhajJapujopi suvaNapujopi Acikkhitunti, kathA. 189; anujAnAmi, bhikkhave, upasampAdentena cattAro nissaye AcikkhituM mahAva. 65 kkhitabba tri. saM. kR. - upajjhAyena AcikkhitabbaM evaM dhoveyyAsIti, mahAva, 59kkhitvA / kkhitvAna pU. kA. kR. vanditvA taM pavattiM vivitvA... udA. aDa. 145 AcikkhitvAna taM maggaM nibbutA te sasAvakAti . vaM. 28.20. vikhayamAna - tri varta. kR. karma. vA. - ne sapta vi. e. va. tathAgatena evaM AcivikhayamAne desiyamAne... na jAnAti na .... 60; For Private and Personal Use Only - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - --
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acikkhana AciNNa passati, sa. ni. 2(1).126; - mAnaM napuM., dvi. vi., e. va. odissaAcikkhanA, pAci. aTTha. 171; dukkhassa - tanti AcikkhiyamAnaM tameva kamma, taM vA mama vacanaM, ariyasaccassa AcikkhanA desanA paJaApanA paThThapanA vivaraNA therIgA. aTTa, 293; - kkhApetvA prera., pU. kA. kR. - "te vibhajanA uttAnIkamma, ma. ni. 3.297; AcikkhanAti paJca mahAnidhiyo AcikkhAhI ti AcikkhApetvA saddahApesi. desetabbAnaM saccAdInaM imAni nAmAnIti nAmavasena kathanA, dha. pa. aTTha. 1.265; - cikkhita tri., bhU. ka. kR. .... atha vA AcikkhanAti desanAdInaM channaM padAnaM mUlapada, [AcaSTa/AkhyAta], udghoSita, kathita, batalAyA gayA paTi. ma. aTTha. 2.169. -- taM napuM.. pra. vi., e. va. - paveditanti veditaM paveditaM Acikkhitu pu., A +cikkha se vyu., ka. nA. AcikkhitaM desitaM pApitaM paTTapitaM vivaTa vibhattaM [AcaSTra/AkhyAta]. kahane vAlA, pratipAdita karane vAlA, uttAnIkataM pakAsitanti, mahAni. 137; mayhaM tAva tayA saGketaka, prakAzaka - tAraM dvi. vi., e. va. - 'imaM gahetvA AcikkhitaM.dha. sa. aTTha. 317;- te sapta. vi., e. va. - sukhena jIvA ti AcikkhitAraM viya, dha, pa. aTTha. 1.309. sace Acikkhite paTiggaNhAti, Apatti dukkaTassa, pAci. AciNNa tri., A + cara kA bhU. ka. kR. [AcIrNa], 1. bAra 111; - magga pu., karma. sa. [AkhyAtamArga], upadiSTa bAra kiyA gayA - NNaM napuM. pra. vi., e. va. - AciNNanti mArga, kathita mArga - ggena tR. vi, e. va. - tena abhiNhaso kataM, ekavAraM katvApi vA abhiNhaso samAsevitaM. Acikkhitamaggena gacchanto puna pannarasayojanappamANe ThAne abhi. dha., vi. TI. 154; 2. sAmAnya svabhAva ke rUpa meM ajaMtApasaM disvA.... pe. va. aTTa, 133; - sajJA strI., vyavahAra meM utArA huA, sAmAnya yA suparicita AcaraNa - karma. sa. [AkhyAtasaMjJA], batalAyA huA jJAna - ya tR. NNaM uparivat - anAciNNaM tathAgatena AciNNaM tathAgatenAti vi., e. va. - dve haMsapotakA pitarA AcikkhitasAya * dIpeti, AciNNaM tathAgatena anAciNNaM tathAgatenAti dIpeti. tattha gantvA ..., jA. aTTha. 2.31. mahAva. 476; cULava. 195; 344; ariyAcaritanti ariyehi Acikkhana/AcikkhaNa na., A + cakkha/cikkha se buddhAdIhi AciNNaM, jA. aTTha. 3.366; - NNo pu., pra. vi., vyu., kri. nA. [AcakSaNa/AkhyAna], kathana, udghoSaNA, e. va. - api ca ... sabba bodhisattAnaM esa AciNNo pratipAdana, kucha pUche jAne para uttara ke rUpa meM kathana - samAciNNo porANakamaggo, jA. aTTha.4.364; - NNA strI., naM pra. vi., e. va. - AcikkhanaM nAma paTThassa "evaM dehi evaM pra. vi., e. va. - "mahArAja, yAcanA hi nAmesA kAmabhogInaM dentA sAmikarasa piyA bhavissasi, manApA cAti bhaNanaM. gihInaM AciNNA, jA. aTTha. 3.312; - NNAni napuM.. pra. kaDA. abhi. TI. 214; sa. pa. ke rUpa meM - obhAseyyAti vi., ba. va. - imAneva hi ve bhojanAni vaTTe sattAnaM avabhAseyya vaNNAvaNNa yAcanaAyAcanapucchanapaTipucchana AciNNAni, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).4; 3. napuM. AcikkhaNA-nusAsanaakkosanavasena nAnappakAra nirdhArita paripATI yA rIti, vyavahAra meM lAI gaI paramparA asaddhammavacanaM vadeyya, kasA aTTha. 131; apicetaM buddhAnaM - NNaM napuM., pra. vi., e. va. - mAtApituposakaM nAma anAciNNaM, yaM anAgatassa Idisassa vatthussa AcikkhanaM. porANakapaNDitAnaM AciNNamevAti, sa. ni. aTTha. 1.232; udA. aTTha. 212; - Ne sapta. vi., e. va. - bodhisattassa idameva hi porANAnaM AciNNaM sa. ni. aTTha. 1.241; 4. tri. pana sIlarakkhaNaAcikkhaNe saja akatvA, jA. aTTha. 3. AcaraNa yA anusaraNa karane vAlA - NNo pu., pra. vi., e. 393; Acariyasamo sattAnaM kusalasikkhApane, sadesakasamo va. - kukkurAdivatAciNNo kukkurAdi sahavyataM. saddhammo. sattAnaM khemapathamAcikkhaNe, mi. pa. 188. 90; 5. napuM.. taura-tarIkA, abhyAsa, Adata, svabhAva - NNaM AcikkhaNA/AcikkhanA strI., uparivat, zA. a., pra. vi., e. va. - AciNNaM kho panetaM buddhAnaM bhagavantAnaM vistRta vyAkhyA, spaSTa rUpa se nirvacana, sUcanA, vizeSa Agantukehi bhikkhUhi saddhi paTisammodituM, mahAva. 66; artha, bhagavAna buddha dvArA upadiSTa Aryasatya, aSTAMgika AciNNaM kho panetaM vassaMvuDhAnaM bhikkhUnaM bhagavantaM dassanAya mArga Adi kA vibhAjana karake tathA eka eka aMgoM kA nAma upasaGkamituM, pArA. 108; AciNNaM nigaNThassa nATaputtassa lekara kahA gayA kathana - AcikkhanA nAma puTTho bhaNati paJapetu nti, ma. ni. 2.39; 6. sa. pa. ke anta. prApta, pUrva - evaM marassu, ... tAya AcikkhanAya marissAmIti dukkhaM meM kiyA gayA AcaraNa, pUrvodAharaNa - vedanaM uppAdeti ..., pArA. 93; tattha atItaM Arabbha asthi AvAsAnumatAciNNamamathitaM jalogi ca, ma. vaM. 4.10; For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AciNNakappa 48 AcinAti AvAsAnumatAciNNaM ti AvAsakappaM anumatikappaM AciNNakappaM cA ti attho, ma. vaM. TI. 122 (nA.); sa. u. pa. ke rUpa meM anA., dIgharattA., pabbajjA ., pubbA.. buddhA., brahmacariyA., yoggA., lokA., sAvakA., suttakArA. ke anta. draSTa.. AciNNakappa pu., pUrvakAla meM pracalita vyavahAra yA AcaraNa kA sahI honA, dvitIya bauddha-saGgIti ke samaya kI dasa vivAda vastuoM meM eka, pUrvakAlIna udAharaNoM para AdhArita AcaraNa - ppaM dvi. vi., e. va. - AvAsAnumatAciNNaM ti AvAsakappaM anumatikappaM AciNNakappaM cA ti attho, ma. vaM. TI. 122 (nA.); AciNNakappaM... yaM upajjhAyAcariyehi kataM kappiya vA akappiyaM vA taM tehi katattA yeva kAtuM vaTTatIti imaM AciNNakappaM ca, ma. vaM. TI. 123 (nA.); - ppena tR. vi., e. va. - te porANakena AciNNakappena bhikkhU passitvA upadhAvanti, mahAva. 99; - ppo pra. vi., e. va. - dasa vatthUni dIpenti - .. kappati AciNNakappo, . .. kappati jAtarUparajatanti, cULava, 463; AciNNakappo kho Avaso, ekacco kappati, ekacco na kappatIti, cULava. 470. AciNNacaGkamana tri., ba. sa. [bau. saM. AcIrNacaMkramaNa]. caMkramaNa karane meM abhyasta - no pu., pra. vi., e. va. - thero AraddhavIriyo AciNNacamano, tasmA pacchimayAme caGkamanaM otari dha. pa. aTTha. 1.12. AciNNapariciNNa tri., satata rUpa meM AcaraNa kiyA gayA, lagAtAra vyavahAra meM anusaraNa kiyA huA, bAra bAra abhyAsa kiyA huA - ttA napuM., bhAva., pa. vi., e. va. - tasmA ahaM dIgharattaM mettAbhAvanAya AciNNapariciNNattA akkodhano jAtoti, jA. aTTa. 2.163. AciNNavisaya pu., karma, sa. [AcIrNaviSaya], suparicita viSaya, pahale se acchI taraha jAnI huI vastu yA viSaya - ye sapta. vi., e. va. - evameva AciNNavisaye tassa rAga Agantukavisayena nIharitvA .... udA. aTTha. 139. AciNNasamAciNNa tri.. karmasa. [AcIrNasamAcIrNa], bArabAra AcaraNa kiyA huA, vaha, jisakA abhyAsa vyApaka rUpa meM yA bhalI-bhAMti kiyA gayA hai, svabhAva yA Adata kA aGga bana cukA - NNo pu., pra. vi., e. va. - ayahi kabaLIkAro AhAro nAma imesa sattAnaM apAyalokepi devamanussalokepi AciNNasamAciNNova, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(2).140; gaNavAso nAmAyaM vaTTe AciNNasamAciNNo nadIotiNNaudakasadiso, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.1143; apica sataM paNDitAnaM sabba bodhisattAnaM esa AciNNo samAciNNo porANakamaggo, jA. aTTa. 4.364. Acita 1. tri., A +ci kA bhU. ka. kR. [Acita]. Upara taka phailA huA, parivyApta - AcitaM nicitaM bhave, abhi. pa. 701; - tA strI., pra. vi., e. va. - maMsalohitAcitAti masena ca lohitena ca AcitA, dI. ni. aTTha. 3.101; maMsalohitAcitA tacotthatA, uparicaraNasobhanA ahu, dI. ni. 3.116; - taM napuM., pra. vi., e. va. - antalikkheti AkAse alaGkatamaNikaJcanAcita ntipi pATho, vi. va. aTTha. 151; 2. tri., rAzIkRta, pujIbhUta, utpanna karAyA gayA, prAdurbhUta karAyA gayA - tA strI.. pra. vi., ba. va. - evameva tebhUmakakusalena citA cutipaTisandhiyo, dha. sa. aTTha. 258; pAThA. citA; sopi aparimitamasaGghayeyyakappe samAcitakusalamUlo brAhmaNakulakulIno .... mi. pa. 326; sa. u. pa. ke rUpa meM, mAsA.- tri.. tatpu. sa., ur3ada se bharA huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - mAsAcita mati , ma. ni. 1.416; tassa me kAyo garuko akammo mAsAcitaM maje, a. ni. 3(1).153; - tta napuM., bhAva., paripUrNatA, bharapUra honA, saJcita honA, pujIbhUta honA - ttA pa. vi., e. va. - katattA AcitattA ca, gaGgA bhAgIrathI ayaM, apa. 28, 77. AcinAti A + ci kA varta., pra. pu., e. va. [Acinoti]. zA. a., Dhera lagA detA hai, pujIbhUta banA detA hai, lA. a., (kuzala athavA akuzala karmoM kI) vRddhi kara detA hai, pujIbhUta karake yA bahuta bar3e Dhera ke rUpa meM utpanna kara detA hai, ghaTita karAtA hai - ayaM vuccati, bhikkhave, bhikkhu nevAcinAti na apacinAti, ..., sa. ni. 2(1).84: apacinAti no AcinAtIti vaTTa vinAseti, neva cinAti, saH ni. aTTha. 2.262; neva cinAtIti na vaDDeti, sa. ni. TI. 2.213; nevAcinatIti kusalAkusalAnaM pahInattA tesaM vipAkaM na vaDDeti, mahAni. aTTha. 70; tebhUmakusalaM vaTTasmi cutipaTisandhiyo AcinAti vaDDetIti AcayagAmI nAma hoti, dha. sa. aTTha. 258; - naM/nanto varta. kR.. pu.. pra. vi., e. va. - bAlo pUrati pApassa, thoka thokampi Acina nti, dha. pa. 121; evaM bAlapuggalo thokaM thokampi pApaM Acinanto karonto vaDvento pApassa pUratiyevAti attho, dha. pa. aTTa. 2.10; - nato uparivat, Sa. vi., e. va. - evamAcinato dukkhaM ArA nibbAna vaccati, theragA. 795. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AcIyati www.kobatirth.org na AcIyati/Aciyyati A + ci ke karma. vA. kA varta., pra. pu. e. va. [AcIyate] Dhera lagA diyA jAtA hai, bar3hA diyA jAtA hai, puJjIbhUta kara diyA jAtA hai cIyatI tassa narassa pApaM, sace na ceteti vadhAya tassa, jA. aTTha. 5.7; pAThA. cIyati; AcayagAmittike kammakilesehi AciyatIti Acayo, gha. sa. aDDa. 91 yanto varta. kR. pu. pra. vi. e. ka. AceyyamAnoti maMsalohitehi Aciyanto vaDDhanto, taruNova hutvAti attho, jA. aTTha. 5.7. Acera pu.. [AcArya ] AcArya, zikSaka, adhyApaka, dvi. vi., e. va. ahaM patiJca putte ca Aceramiva mANavo, jA. aTTha. 7.338; tattha Aceramiva mANavoti vattasampanno antevAsiko AcariyaM viya paTijaggati jA. aDa. 7.339 ra sambo. e. va. attAnameva garahAsi ettha Acera yaM taM nikhaNanti someti, Acera yaM tanti Acariya, yena kAraNena taM nikhaNanti sobbhe, jA0 aTTha. 4. -- 222. Aceraka napuM0 [AcAryaka], adhyayana kA viSaya, zilpasthAna, vidyA kI vizeSa zAkhA, vyavasAya, siddhAnta, matavAda - mhi ke sapta. vi., e. va. sagArayo buDataresu bhikkhusu Averakamhi ca sake visArado mahAva. 483 Acerakamhi ca saketi attano AcariyavAde, mahAva. a. 411: dhammiM kathaM bhArati saccanAmo, sakasmimAcerake appamattoti, pe. va. 554. AjajJa pu. [bau. saM. Ajanya] acchI nasla vAlA ghor3A ( baila yA hAthI), apane svAmI ke abhiprAya, saMketa yA izAre ko ThIka se samajhane vAlA ghor3A jo pra. vi. e. va. - AjaJJa kurute veganti sArathissa cittarucitaM kAraNaM AjAnanasabhAvo AjaJja jA. aDa. 1.181; AjajJoti AjAnIyo jAtimA kAraNAkAraNAnaM AjAnanako theragA, aTTha 1.69 dvi. vi. e. va. allarohitamaccha vA Aja vA AjaJJarathaM vA usameM vA gAviM vA kapilaM vA khu. pA. aTTha, 95; sa. u. pa. ke rUpa meM, kuJjarA. - pu .. karma. sa. [bau. saM. kuJjarAjanya] acchI nasla kA hAMthI, mAlika ke saGketoM ko samajhane vAlA samajhadAra hAMthI - taM kuJjarAjajJayAnuciSNaM, pAvekkhi antepuramariyaseho ti jA. aha 7.182 purisA. pu.. karma. sa. [ puruSAjanya]. uttama prakRti kA puruSa jJa saMbo. e. va. namo te purisAjajJa, namo te purisuttama dI. ni. 3.149 su. ni. 49 dullabho purisAjajJa, na 549; - JJa pra. vi., e. va. so sabbattha jAyati, dha0 pa0 193. AjaJAtaka pu0, eka jAtaka kA zIrSaka, jA. a. 1.181-182. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjajJayukta tri. ba. sa. [ Ajanyayukta]. vaha ratha, jisameM acchI nasla vAle ghor3e lagAe hue hoM, acchI nasla ke ghor3oM dvArA khIMcA jA rahA (ratha) - to pu0, pra. vi., e. va. yathA hi AjajJayuto ratho AjaJJarathoti duccati, kaGkSA. aDDa. 217; ttA ba.va. AjajJayukttA ca rathA taveva, sakkohamasmI tidasAnamindo, jA0 aTTha. 5.19. AjaJJaratha pu0, tatpu. sa. [Ajanyaratha], UMcI nasla ke ghor3oM dvArA khIMcA jA rahA ratha tho pra. vi., e. va. yathA hi AjajJayutto ratho AjaJasthati duSyati kahA. aDa. 217; sakkassa devAnamindassa sahassayukto Ajaaratho sa. ni. 1(1).260; thaM hi. vi. e. va. puttassa AjaJJarathaM, kaJJAya maNikuNDalaM, jA. aTTha. 2.353; sahasrasayuttaM AjajjarathaM pahiNissAmi ma. ni. 2.276. AjaJJavaLavA strI0, karma. sa. acche nasla kI ghor3I - ya' Sa. vi., e. va. athassA rattibhAgasamanantare AjaJJavaLavAya gabhaTThAnaM ahosa, dha. pa. aTTha 1.223; a. ni. a. 1.305; ya sapta. vi., e. va. imasmi pana gehe AjAneyyavaLavAya vijAtAya rAjJampi akatvA nisIditu nAma ayutta nti, dha. pa. aTTha 1.225; pAThA. AjAneyyavaLavA. Aja saMyuktta tri tatpu. sa. [AjanyasaMyukta] UMcI nasla ke ghor3oM dvArA khIMcA jA rahA ratha - ttA pu0, pra. vi., ba va.- rathA vAjaJJasaMyuttA, sadA pAtubhavanti me apa. 2.53: te pu.. sapta vi. e. va. rathe cAjajJasaMyutte, sukate vittasibbane su. ni. 302, 306. AjaJJahaya pu., karma. sa. [ Ajanyahaya], acchI nasla kA ghor3A yehi tu. vi. ba. va. - kuJjarAjajJayAnuciSNanti kuJjarehi ca AjajJayehi ca anuciSNaM paripuSNaM jA. aTTha. 7.183. - For Private and Personal Use Only Ajava - - Ajava pu. A + ju se vyu. [Ajava, bau. saM. Ajavajava], zA. a., vega, teja dhArA, tejI se baha rahA pravAha, lA. a.. punarjanma ke samaya se hI mana kI dhArA meM tejI se daur3a rahItRSNA - vaM dvi. vi., e. va. gedhaM brUmi mahoghoti AjavaM brUmi jappana, su. ni. 951; AjavaM brUmi jappananti, AjavaM 'jappanAti brUmi, mahAni, 320: Ajavanti ApaTisandhito javati dhAvatIti AjadaM vaTTamUlatAya punabbhave
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjavanaTTha 50 AjAniya paTisandhidAnataNhAyetaM adhivacanaM mahAni. aTTha. 353; kiJca bhiyyo- avahananaTena 'oghoti ca Ajavanadvena "Ajavanti ca, su. ni. aTTha. 2.259. AjavanaTTha pu., tatpu. sa. [AjavanArtha], vega ke sAtha daur3ane kA artha-dvena ta. vi., e. va. - oghoti ca Ajavanadvena 'Ajavanti , su. ni. aTTha. 2.259. AjAnana napuM., A +vJA se vyu., kri. nA. [AjJAna]. suspaSTa jJAna, acchI samajha - to pa. vi., e. va. - dutiyaM AjAnanato indriyaTThasambhavato ca aJindriyaM visuddhi. 2.118; AjAnanatoti paThamamaggena diTThamariyAda anatikkamitvAva jAnanato, visuddhi. mahATI. 2.173; - ne sapta. vi., e. va. - AtAnaM eva dhammAnaM puna AjAnane ajJAtAvibhAve inda8 kAretIti aAtAvindriyaM tade. - ka tri., ThIka se jAnane vAlA/vAlI - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - aJindriyanti AjAnanaka indriyaM dha. sa. aTTha. 280; tena maggena jAtAnaM catusaccadhammAnameva jAnanato indriyaTThasambhavato ca AjAnanaka indriyaM aaindriyaM, paTi. ma. aTTha. 1.75-76; - natthika tri., [AjJAnArthika]. suspaSTa jJAna pAne kI icchA rakhane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - aJatthiko ti AjAnanatthiko, pe. va. aTTha 195. AjAnAti A +vJA kA varta, pra. pu., e. va. [AjAnAti], ThIka se jAnatA hai, acchI taraha se samajhatA hai, sIkhatA hai, anubhava karatA hai - vedo ti vidati sakhamampi kAraNa AjAnAtIti vedo, sadda. 2.390; - nti ba. va. - upamAyapidhekacce vijU purisA bhAsitassa atthaM AjAnanti, ma. ni. 3.190; - si ma. pu., e. va. - na tvaM ima mmivinayaM AjAnAsi, ahaM imaM dhammavinayaM AjAnAmi, kiM tvaM imaM dhammavinayaM AjAnissasi, dI. ni. 1.59; ma. ni. 2205-206; evaM vitthArena atthaM AjAnAsi, ma. ni. 3.101; - mi u. pu., e. va. - yathA yathAhaM, bhante bhagavatA dhamma desitaM AjAnAmi, mahAva. 253; -- tha ma. pu., ba. va. - tumhepi me, bhikkhave, evaM dhamma desitaM AjAnAtha, ma. ni. 1.186; -- ma u. pu.. ba. va. - yathA kho mayaM, Avuso, bhagavatA dhamma desitaM AjAnAma, mahAva. 391; - naM/nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - ko sotthimAjAnami dhAvajeyyA ti, jA. aTTha. 5.27; evAbhijAnaM paramanti atvA, mahAni. 60; evaM abhijAnanto AjAnanto vijAnanto paTivijAnanto..... tade. -- ntena ta. vi., e. va. - yathA taM sutavatA sAvakena sammadeva satthusAsanaM AjAnantena, ma. ni. 1.207; - mAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. va. - dhammaJca seTTha abhijAnamAno, su. ni. 1070; pAThA. abhijAnamAno; - hi anu., ma. pu.. e. va. - AjAnAhi niggahaM yadi tattaM dahati, mi. pa. 44; - neyya vidhi., pra. pu., e. va. - visame paJca nIvaraNe visamAti jAneyya AjAneyya .... mahAni. 29; - neyyu ba. va. - mayA saMkhittena bhAsitassa evaM vitthArena atthaM AjAneyyu.... ma. ni. 3.107; - neyyAtha ma. pu., ba. va. - api nu tumhe paresaM subhAsitaM dubbhAsitaM AjAneyyAthAti ? dI. ni. 1.3; - neyyAma u. pu., e. va. - yathA mayaM... vitthArena atthaM AjAneyyAmA ti. ma. ni. 1.359; - Asi adya., pra. pu., e. va. - yadA bhagavA aAsi yasaM kulaputtaM kallacittaM ..., mahAva. 20; -- jAsiM adya., u. pu., e. va. - ajAsiM kho ahaM, Ananda, ma. ni. 3.257; - niMsu adya., pra. pu., ba. va. - sAsanaM AjAnisUti anusiddhiM jAniMsu, a. ni. aTTha. 3.181; - nissati bhavi0, pra. pu.. e. va. - "ko imaM dhamma khippameva AjAnirasatI ti, mahAva. 10; -- nissAmi u. pu., e. va. - "bhagavato santike etassa bhAsitassa atthaM AjAnissAmIti.ma.ni. 2.225; -- nissasi ma. pu.. e. va. - kiM tvaM imaM dhammavinayaM AjAnissasi, dI. ni. 1.7; - nissanti pra. pu.. ba. va. - "ime no subhAsitadubhAsitaM AjAnissantIti, sa. ni. 1(1).257; - nissatha ma. pu., ba. va. - AjAnissatha me tAnti ? ma. ni. 2.156; - nissAma u. pu., ba. va. - bhagavato santike etassa bhAsitassa atthaM AjAnissAmAti, ma. ni. 1.118; - JAtuM/nituM nimi. kR. - dUratopi kho mayaM Atuso, AgacchAma... etassa bhAsitassa asthamaJAtuM ma. ni. 1.18; vipaTibalA subhAsitadubhAsita... ajAnituM pArA. 189; - mAya/nitvA pU. kA. kR. - kassa tvaM dhammamaAya, giraM bhAsasi edisiM therIgA. 317; - jeyya/nitabba tri., saM. kR. - ajeyyoti AjAnitabbo, a. ni. aTTha. 3.116; - jAta tri.. bhU. ka. kR. - ajJAtametaM avisayhasAhi, jA. aTTha. 5.8. AjAniya/AjAnIya/AjAneyya pu./tri.. [bau. saM. Ajaniya/AjAnIya/AjAneya/ AjAneyya], UMcI nasla kA ghor3A, bahuta acchA ghor3A, AjJA ko samajhane vAlA ghor3A, ka. uttama azva, acchI nasla kA sadhA huA ghor3A - bhedo assataro tassAjAnIyo tu kulInako, abhi. pa. For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjAniya 51 AjAnIyavata 369; - yo pra. vi., e. va. - AjAniyeko pana ki desessAmi tayo ca bhadde purisAjAnIye, a. ni. 3(1).207; - karissati.... jA. aTTha. 7.166; - yA ba. va. - AjAnIyAva yA pra. vi., ba. va. - "ime kho, bhikkhave, tayo bhaddA jAtiyA, sindhavA sIghavAhanA, jA. aTTha. 7.362; paramA vA purisAjAnIyA ti, a. ni. 3(1).210; - bhaddA pu., karma. aggA seTThA AjAnIyA sabbAlaGkArehi alaGkatA hayA assA, sa0, bhadra prakRti kA, acchI nasla kA, svAmI ke hita evaM vi. va. aTTha, 62; - yaM dvi. vi., e. va. - AjAnIyamadAsahanti ahita ko samajhane vAlA azva - orasaM puttaM AjAnIyaM uttamajAtisindhavaM ahaM adAsiM pujesinti attho. bhaddAjAnIyasadisakiccatAya AjAnIyanti, theragA. aTTha. apa. aTTa. 2.75; - ye dvi. vi., ba. va. - AjAnIyeva 1.123; mahA.- pu., karma, sa., mahAna jJAnI evaM saMyamI - jAtiyA sindhave sIghavAhane, jA. aTTha. 7.257; kha. acchI mahAjAniyo kho ALAro kAlAmo, ..., ma. ni. 1.229; nasla vAlA baila, gaja, evaM caupAyA - "atthi nu kho etesaM sindhavA.- pu., karma. sa., sindhu deza kA uttama azva - gunnaM antare imAni sakaTAni uttoretuM samattho ... padaM koTTento sindhavAjAnIyo viya gacchati, sa. ni. aTTha. usabhAjAnIyo ti..., jA. aTTha. 1.193; AjAnIyoti hatthI (mU.pa.) 1(2).151. vA hotu assAdIsu aJjataro vA, yo kAraNaM jAnAti, ayaM AjAnIyajhAyita napuM., tatpu. sa., hita evaM ahita ko ThIka AjAnIyova catuppadAnaM seTThoti attho, sa. ni. aTTha. 1.31; se jAnane vAle sindhI ghor3e jaisA dhyAna - AjAnIyajhAyitaM ga. uttama guNoM evaM jJAna se paripUrNa hone ke kAraNa uttama kho, saddha, jhAya, mA khaLuGkajhAyitaM, a. ni. 3(2).291; azva ke samAna buddha evaM kSINAsrava ziSya - AjAnIyo vata, kathaJca saddha AjAnIyajhAyitaM hotIti kathaM kAraNAkAraNaM bho, samaNo gotamo, sa. ni. 1(1).32; byattaparicayaTena jAnantassa sindhavassa jhAyitaM hoti, a. ni. aTTha. 3.342. kAraNAkAraNajAnanena vA AjAnIyo, sa. ni. aTTha. 1.72; AjAnIyavAna napuM., tatpu. sa. [AjAnIyasthAna], kAraNa bhagavApi yuge yutto sudantaAjAnIyo viya ettaka passanto evaM akAraNa (hita athavA ahita) ko ThIka se jAnane vAle gacchati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.275; gha. sAmaNeroM ko kA sthAna yA avasthA, hita ahita ko bhalIbhAMti jAnane prazikSita karane ke kAraNa anuruddha thera ke lie prazikSaka vAlA azva athavA UMce jJAna evaM saMyama vAlA vyakti - ke tAtparya meM prayukta - AjAnIyena Ajao, theragA. 433; ne sapta. vi., e. va. - anAjAnIyeva samAne AjAnIyaThAne AjAnIyenAti purisAjAnIyena ... katakiccena anuruddhena Thapimha, ma. ni. 2.33; aho vata maM manussA AjAnIyaTThAne ... sukha vA Ajao kArito damito, theragA. aTTha. 2.95; Thapeyyu, a. ni. 3(2).141-42. Ga. kAraNa evaM akAraNa kA acchI taraha se jJAna rakhane AjAnIyaparimajjana napuM.. tatpu. sa. [AjAnIyaparimArjana]. vAlA AcArya - Acariyo no, Avuso, uju AjAnIyo, hita evaM ahita ko jAnane vAle siMdhI ghor3e kI mAlizavisuddhi. 1.95; kAraNAkAraNassa AjAnanato AjAnIyo, naM dvi. vi., e. va. - AjAnIyaparimajjanaJca visuddhi. mahATI. 1.111; sa. u. pa. ke rUpa meM - assA .- parimajjeyyunti , a. ni. 3(2).142, 144. pu., sadhA huA uttama nasla kA ghor3A, sindhI ghor3A - yo AjAnIyabhojana napuM., tatpu. sa. [AjAnIyabhojana], UMcI pra. vi., e. va. - assAjAnIyo usamAjAnIyo purisAjAnIyo nasla vAle siMdhI ghor3e ko diyA jAne vAlA bhojana - naM khINAsavoti, sa. ni. aTTa. 2.253; usamA.- pu., karma. dvi. vi., e. va. - AjAnIyeva samAne AjAnIyabhojana sa., UMcI nasla kA prazikSita sAMr3ha - uparivat, bhojimha, ma. ni. 2.33; AjAnIyabhojanaJca bhojeyyu, a. gandhahatthA.- pu., karma. sa., UMcI nasla kA balavAna hAthI ni. 3(2).142. - seyyathApi nAma gandhahatthAjAniyo dIgharattaM suparidanto, AjAnIyalaNDa napuM., tatpu. sa., UMcI nasla vAle siMdhI dI. ni. 2.130; nisabhA.- pu., karma. sa. [RSabhAjAnIya], ghor3e kI lIda - ssa Sa. vi., e. va. - AjAnIyalaNDassa zA. a., uttama nasla kA sAMr3ha, lA. a., manuSyoM ke gandhaM ghAyitvA ekopi hatthI nadiM otarituM na ussahi, jA. bIca meM sarvottama (buddha)- pUjitaM devasaGghana nisabhAjAniya aTTha. 2.16. yathA, apa. 1.198; purisA.- pu., karma. sa., uttama prakRti AjAnIyavata napuM.. tatpu. sa. [AjAnIyavrata], kAraNa evaM vAlA puruSa, AsravoM ko kSINa kara cukA tathA prajJAvimukti akAraNa ke pUrNa jJAtA hone kI avasthA, UMce nasla vAle ko prApta arhat - ye dvi. vi., ba. va. - ... bhadde assAjAnIye ghor3e ke svabhAva se yukta honA, uccatA, uttama prakRti - For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjAnIyasadisa 52 AjIva tA pra. vi., e. va. - AjAnIyo vata, bho samaNo gotamo, kucchiALindameva ca, ma. vaM. 35.3; gharA.- ghara kA AMgana AjAnIyavatA ca samappannA... adhivAseti avihaJamAnoti. -re sapta. vi., e. va. - ghare ohIyitvA gharAjire ThatvA, sa. ni. 1(1).32. visuddhi. 1.139. AjAnIyasadisa tri., uttama prakRti yA svabhAva vAle (uttama AjIva pu., [AjIva]. 1. jIvikA, jIvikA kamAne kA azva) jaisA - sa saMbo., e. va. - isinisabhAti isIsu sAdhana, vyavasAya, dhandhA - AjIvo vattanaM cAtha kasikamma nisabha AjAnIyasadisa, vi. va. aTTa. 220. kasIsthiyaM, abhi. pa. 445; - vo pra. vi., e. va. - etaM AjAnIyasadda pu., tatpu. sa. [AjAnIyazabda], UMce nasla Agamma jIvantIti AjIvo, visuddhi. 1.29; - ssa Sa. vi., vAle siMdhI ghor3e kI hinahinAhaTa, uttama azva kI AvAja e. va. - amhAkampi dulladdhaM, ye mayaM AjIvarasa hetu -- do pra. vi., e. va. - ... jAtarasa rathasaddo ca AjAnIyasaddo puttadArassa kAraNA senAya AgacchAmA ti, pAci. 142, dhajasaddo ca samantA asanipAtasaddo viya ahosi, sa. ni. - sata napuM.. dva. sa., sau prakAra ke jIvikA kamAne ke aTTha. 1.300. sAdhana - te pra. vi., ba. va. - ekUnapAsa AjIvasateti AjAnIyasusUpamA strI./tri., 1. ucca kula vAle siMdhI ekanapaJaAsa AjIvattisatAni, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) azva ke badder3e yA zizu kI upamA, 2. uccakulIna choTe 2.165; 2. jIvanavRtti - vo pra. vi., e. va. - parisuddho azva kI upamA se yukta, baher3e kI upamA vAlA - maM pu.. me AjIvo pariyodAto asaMkiliDoti, cULava. 322: a. dvi. vi., e. va. - tena samayena ahuvattha yadA kho ahaM ni. 2(1).116; - vena tR. vi., e. va. - tena kammena tena AjAnIyasusUpamaM dhammapariyAyaM desesiM. ma. ni. 2.117; AjIvena hatthiyAyI vA assayAyI, a. ni. 2(2).21; 3. AjAnIyasusUpamaM dhammapariyAyaM desesinti taruNAjAnIyaupamaM jIvikA kamAne ke ucita sAdhana, vinaya niyamoM ke anurUpa katvA dhamma desayiM ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.113. jIvanayApana, vinaya anumodita jIvanavRtti - vo pra. vi., AjAnIyassa pu., karma. sa. [AjAnIyAzva], hita evaM e. va. - mA me AjIvo bhijjI ti AjIvabhedabhayA taM ahita ko jAnane vAlA uttama nasla kA ghor3A, mAlika ke bhesajja pajahi na upajIvi, mi. pa. 217; - vaM dvi. vi., izAroM ko samajhane vAlA siMdhI ghor3A - ssaM dvi. vi., e. e. va. - neva bhindeyyamAjIvaM, cajamAnopi jIvitAnti. mi. va.- tattha AjaJjanti imaM AjAnIyassaJca maNiJcAti, pa. 336; sa. u. pa. ke rUpa meM khettA.- tri., ba. sa., khetI jA. aTTha.7.165. se jIvikA kamAne vAlA, kisAna - vo pu., pra. vi., e. AjAneyyappamANa tri., ba. sa. [AjAnIyapramANa], va. - khettAjIvo kassakotha, abhi. pa. 447; gaNanA. - uccakulIna ghor3e kI lambAI caur3AI vAlA - NaM pu., dvi. tri., ba. sa., gaNanA karake jIvikA kamAne vAlA - vAnaM vi., e. va. - gabbhapAtanasamatthaM ghorarUpaM AjAneyyappamANaM ca./Sa. vi., ba. va. - gaNakANaM gaNanAjIvAnaM dissati, kALavaNNaM mahAkaNhasunakhaM mApetvA, jA. aTTha. 4.162. ma. ni. 3.50; JAyA.- pu., AryamArga ke anusaraNa kI AjAneyyavaLavA strI., karma. sa. [AjAnIyavaDavA], UMce jIvanavRtti, uttama AcaraNa se yukta jIvana, sa. pa. ke rUpa nasla kI uttama ghor3I, siMdhI ghor3I- ya sapta. vi., e. va. meM - so vodAnalakkhaNo AyAjIvappavattiraso - imasmi pana gehe AjAneyyavaLavAya vijAtAya saJjampi micchAjIvappahAnapaccupavAno, dha. sa. aTTha. 260; parisuddhA. akatvA ..., dha. pa. aTTa, 1.225; a. ni. aTTa, 1.306. - tri., ba. sa. [parizuddhAjIva], parizuddha jIvanavRtti vAlA AjAyati A +vjana kA varta, pra. pU., e. va. [AjAyate]. - vo pu., pra. vi., e. va. - aparisuddhAjIvo samAno utpanna hotA hai, janma letA hai - re Atmane., ba. va. - 'parisuddhAjIvomhI ti paTijAnAti, cULava. 322; - tAya sace enti manussattaM, aDDe AjAyare kule. sa. ni. 1(1).40.. strI., bhAva., tR. vi., e. va. - tAya ca pana parisuddhAjIvatAya Aji strI., [Aji], yuddha, lar3AI, saMgharSa, raNakSetra - nevattAnukkaMsessAma na paraM vambhessAmA ti, ma. ni. 1.344; AjitthI Ahavo yuddhamAyodhanaM ca saMyugaM, abhi. pa. 399. bhinnA. - tri., ba. sa., naSTa ho cuke jIvikA ke sAdhana Ajira napuM., Aji se vyu. [ajira], AMgana, kSetra, pradeza; vAlA, vaha, jisakA jIvikA kA sAdhana TUTa gayA hai- vo kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, kucchi .- korava kA kSetra pu., pra. vi., e. va. - paribhUto acittIkato, bhinnAjIvotveva yA pradeza - raM dvi. vi., e. va. - kucchiAjiraM kAresi saGgha gacchati, mi. pa. 215; micchA . - pu.. karma. sa., For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AjIvaka " 2.346. jIvikA kamAne kA anucita sAdhana - vena tu. vi., e. va. te evarUpAya tiracchAnavijjAya micchAjIvana jIvitaM kappenti, dI. ni. 1.8; sambahulA - tri., jIvikA ke bhinna bhinna prakAra ke sAdhana apanAne vAlA, jIvikA kamAne ke pracura sAdhanoM vAlA - vo pu. pra. vi. e. va. - kiM panAyeM sambahulAjIva sabbaM saMbhakkheti, dI. ni. 3.31; sammA. - pu. tatpu. sa. [samyagAjIva], jIvikA kamAne ke vizuddha sAdhana, zuddha jIvanavRtti vena tR. vi., e. va. micchAAjIvaM pahAya sammAAjIvena jIvitaM kappeti, dI. ni. 2234 suddhA. tri. ba. sa. [ zuddhAjIva ] parizuddha jIvikA sAdhana apanAne vAlA, acchI yA pavitra jIvana-vRtti vAlA ve pu.dvi. vi. ba. va. mite bhajassu kalyANe suddhAjIve atandite dha. pa. 376: sAdhujIvitAya suddhAjIye dha. pa. aTTha AjIvaka / AjIvika pu. AjIva se vyu [AjIvaka]. buddha ke samaya kA eka pramukha evaM sammAnita dhArmika sampradAya isake anuyAyI gRhatyAgI zramaNa the tathA acelaka yA nagna rahate the, isake eka pramukha AcArya makkhali gosAla ko bauddha sAhitya meM kaTTara niyativAdI athavA akriyAvAdI batalAyA gayA hai, AjIvaka saMbhavataH bauddhoM ke kaTTara pratidvandI the ko pra. vi. e. va. AjIvakoti naggasamaNako, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 ( 1 ). 161; AjIvako naggaparibyAjako a. ni. aDDa. 3.87 ke dvi. vi. e. nAbhijAnAmi kaJci AjIvakaM saggUpagaM aJjJatra ekena. ma. ni. 2158: kena tu vi. e. va. mahApuriso vArANasiM gacchanto... upakenAjIvakena samAgaccha su. ni. aTTha. 1.217; ssa ca. / Sa. vi., e. va. dhammaM sotukAmA AjIvakassa etamatvaM kathetvA dha. pa. aDDa. 1. 211; ka saMbo., e. va. AjIvakAti AjIvahetu pabbajita paTTatApasa, jA. aDa. 2.316 kA pra. vi., e. AjIvakA vA yadi vA nigaNThA, su. ni. 383 - ke dvi. vi., ba. va. AjIvake uyyojesi, pAci0 300; kAnaM Sa. vi., e. va. AjIvakAna micchAtapaM Arambha kathesi jA. aDa. 1.470 kesu sapta. vi., ba. va. bimbisArassa pratisAlohito AjIvakesu pabbajito hoti pAci, 103: pabbajjA strI0 tatpu0 sa0 [AjIvakapravrajyA] AjIvaka ke rUpa meM dIkSA, AjIvakoM ke sampradAya meM dIkSA lenA, AjIvaka kI dIkSA jjaM dvi0 vi., e. va. AjIvakapabbajjaM pabbajitvA acelako --- - va. va. " ... - -- www.kobatirth.org - 53 AjIvamakasIla ahosi jA. aTTa. 1.373; hatthA daDhAti AjIvikapabbajjaM pabbajitakAle uNhapiNDapAtapaTiggahaNe hatyApi kirassa daDDA, jA. aTTha. 3.477; sAvaka pu0, tatpu, sa. [AjIvaka zrAvaka ] AjIvakoM kA ziSya yA anuyAyI ko pra. vi. e. va. atha kho aJJataro AjIvakasAvako gahapati yenAsmA Anando tenupasaGkami a. ni. 1 ( 1 ) 248 - ssa ca. vi., e. va. aJJatarassa AjIvakasAvakassa mahAmattassa saGghabhattaM hoti cULava. 294; kehi tR. vi. ba. ka. aJJataro upAsako sambahulehi AjIvakasAvakehi saddhiM uyyAnaM agamAsi cULada. 250 sutta napuM. a. ni. kA eka sutta, a. ni. 1 (1).248-49; seyyA strI0 tatpu0 sa0 [AjIvakazayyA], AjIvikoM ke lie zayyA athavA zayana kA sthAna yaM dvi. vi., e. va. atha kho so puriso daNDito bhikkhunUpassayassa avidUre AjIvakaseyyaM kArApetyA AjIvake upyojesi pAci Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300. - AjIvakAraNa napuM0 tatpu0 sa0, AjIvikA kA kAraNa, jIvikopArjana ke lie NA pa. vi. e. va. AjIvahetu AjIvakAraNA pApiccho icchApakato asantaM abhUtaM uttarimanussadhammaM uttapati pari. 202: tattha ajjhAjIveti AjIvahetu AjIvakAraNA bhikkhu uttarimanussadhammaM uttapati ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.24; AjIvahetUti AjIvakAraNA jIvikApakato hutvA .... theragA. aDDa. 2.399. AjIvaTThamakasIla napuM, karma. sa. zIla kA eka prabheda, AdibrahmacariyakazIla, brahmacarya - jIvana yA bhikSu-jIvana ke prArambha meM hI tIna prakAra ke zArIrika karmoM, cAra prakAra ke vANI ke pApakarmoM tathA eka prakAra ke jIvikopArjana ke anucita sAdhana se citta kI virati karAne vAlA AdibhUta zIla suparisuddhAni tINi kAyakammAni cattAri vacIkammAni suparizuddho AjIvoti idaM AjIvadvamaka visuddhi. mahATI 1.31; imaM kusalaM dhammanti imaM anavajjaM AjIvaTTamakasIla, ma. ni. aTTha. (mU0pa.) 1 (2).276; laM dvi. vi., e. va. evaM AjIvaTTamakasIlaM sodhetvA anomAnadItIrato tiMsayojanappamANaM sattAhena agamA rAjagahaM buddho, su. ni. aDa. 2.101: tividhaM kAyaduccaritaM pahAya ubhayasucaritaM pUrentasseva yasmA AjIvadvamakasIlaM prereti a. ni. aTTha 1.391; ssaSa. vi., e. va. maggabrahmacariyassa AdibhAvabhUtanti Adibrahmacariyaka AjIvadvamakasIlasseta adhivacanaM visuddhi. 1.12. For Private and Personal Use Only -
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjIvati 54 AjIvavipatti AjIvati A +vjIva kA vartaH, pra. pu., e. va. [AjIvati]. jItA hai, jIvana calAtA hai, jIvanayApana karatA hai, ke sahAre jItA hai - na pApakaM AjIvaM AjIvati, ma. ni. 2.225; - mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - yAya cetanAya micchAjIvaM AjIvamAno kiriyaM karoti nAma, dha... sa. aTTha. 263. AjIvana napuM.. [AjIvana], pUre jIvana bhara - piNDo AjIvane dehe piNDane goLake mato, abhi. pa. 1017. AjIvapaccayApatti strI., tatpu. sa., jIvikA kamAne yA jIvana ko calAne ke kAraNa hone vAlA aparAdha - tti pra. vi., e. va. - AjIvapaccayApatti chabbedhAti pakAsitA, vina. vi. 3106; draSTa. AjIvavipatti. AjIvapArisuddhi strI., tatpu. sa. [AjIvaparizuddhi]. kuzala kAya-karma evaM kuzala vAk-karma karate hue pAla vAka-karma karate hae jIvanayApana, doSarahita athavA vizuddha sAdhanoM ke sahAre jIvikA kamAnA - ddhi pra. vi., e. va. - AjIvaparisuddhi dhammeneva samena paccayuppattimattaka, sa. ni. aTTha. 3.258; - ddhi dvi. vi., e. va. - kusalaM kAyakamma, kusalaM vacIkamma, AjIvaparisuddhampi kho ahaM, thapati, sIlasmiM vadAmi, ma. ni. 2.228; - sIla napuM., zIloM ke aneka prabhedoM meM eka - pariyeTisuddhi nAma AjIvapArisuddhisIla. pArA. aTTha. 2.247; - dhamma pu., tatpu. sa. [AjIvaparizuddhidharma], jIvikA kI vizuddhi se sambandhita dharma - mme sapta. vi., e. va. - AjIvapArisuddhidhamme vA dasavidhasucaritadhamme vA buddhAnaM cArittadhamme vA. su. ni. aTTha. 1.120. AjIvapArisuddhisIla napuM. tatpu. sa. [AjIvaparizuddhizIla]. zIla ke caturvidha prabhedoM meM eka prabheda, jIvikA kamAne ke lie buddha dvArA kahe gae cha zikSA-padoM kA ullaMghana kie binA jIvikA kamAnA, jIvikA kamAne ke bure yA anucita sAdhanoM se mana ko vilaga rakhanA laM, napaM., pra. vi., e. va. - yA pana AjIvahetupaJattAnaM channaM sikkhApadAnaM vItikkamassa, ... pApadhammAnaM vasena pavattA micchAjIvA virati, idaM AjIva pArisuddhisIla, visuddhi. 1.16; pariyedvisuddhi nAma AjIvapArisuddhisIla, pArA. aTTha. 2.247; idaM AjIvapArisuddhisIlaM nAma, jA. aTTha. 1.266... AjIvapArisuddhI strI., tatpu. sa. [AjIvaparizuddhi], jIvikA kamAne ke sAdhanoM kI pavitratA, pavitra jIvanavRtti - ddhI pra. vi., e. va. - AjIvapArisuddhI ca sIlaM paccayanissitaM. saddhammo. 342. AjIvapUraNa napuM., jIvikopArjana ke pavitra niyamoM yA sAdhanoM kI pUrNatA - NaM pra. vi., e. va. - manodvAre AjIvapUraNaM nAma natthidha. sa. aTTha. 263. AjIvabhaNDaka napuM, tatpu. sa., jIvanayApana ke lie Avazyaka vastueM yA sAmagrI - kaM dvi. vi., e. va. - attano AjIvabhaNDakaM gavesamAno disA vavatthApetuM. ... jA. aTTha. 1.306. AjIvabheda pu., tatpu. sa., jIvikopArjana-sambandhI sAdhanoM kA naSTa ho jAnA yA chinna bhinna ho jAnA - do pra. vi., e. va. - manodvAre AjIvabhedo nAma natthi, dha. sa. aTTha. 263; sa. pU. pa. ke rUpa meM - mA me AjIvo bhijjI ti AjIvabhedabhayA taM bhesajja pajahi na upajIvi, mi. pa. 217. AjIvamukha napuM., tatpu. sa. [AjIvamukha]. jIvanayApana ke sAdhana, vyavasAya, kRSi Adi jIvikAsAdhana-khAni dvi. vi., ba. va. -- yAni tAni kasivANijjAni iNadAnaM uJchAcariyAti AjIvamukhAni, jA. aTTha. 4.381. AjIvavAra pu., tatpu. sa., jIvikopArjana se sambandhita khaNDa, jIvikA ke upArjana kA avasara - re sapta. vi., e. va. - AjIvavAre aparisuddhAjIvAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).122. AjIvavipatti strI., tatpu. sa. [AjIvavipatti]. cAra prakAra kI vipattiyoM meM eka, 1. jIvikA kamAne ke anucita sAdhanoM ko apanAnA, 2. AjIvikA ke lie bhikSu yA bhikSuNI dvArA kie gae cha prakAra ke anucita vyavahAra yA ananumodita AcaraNa - ayaM sA AjIvavipatti sammatA, pari. 280; ... ayaM chahi sikkhApadehi saGgahitA AjIvavipatti nAma catutthA vipatti sammatAti.... pari. aTTa, 188; catasso vipattiyo - sIlavipatti, AcAravipatti, didvivipatti, AjIvavipatti, pari. 249; idha bhikkhave. ekacco micchAAjIvo hoti, micchAAjIvena jIvika kappeti, ayaM vaccati, bhikkhave. AjIvavipatti, a. ni. 1(1).305; - codanA strI., jIvikA kamAne ke lie gRhIta anucita sAdhanoM ke viSaya meM AjJA yA nirdeza - AjIvahetu paJattAnaM channaM sikkhApadAnaM vasena AjIvavipatticodanA veditabbA, pArA. aTTa. 2.157; - paccaya pu., tatpu. sa., jIvikA-upArjana ke anucita sAdhanoM ke grahaNa karane ke kAraNa - yA pa. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjIvavipanna 55 AjIvikabhaya AjIvavipattipaccayA cha ApattiyoM Apajjati, pari. 202; - pucchA strI., tatpu. sa. [AjIvavipattipRcchA], AjIvavipatti ke viSaya meM prazna, mithyA-AjIva ke viSaya meM prazna - AcAravipattipucchA, diSTivipattipucchA, AjIvavipattipucchA, pari. 324. AjIvavipanna tri., tatpu. sa. [AjIvavipanna]. samyakaAjIva kI sthiti se rahita, vizuddha jIvanavRtti se rahita, jIvikA upArjana ke vizuddha sAdhana nahIM apanAne vAlA -- nno pu., pra. vi., e. va. - micchAdiTThiko ca hoti, AjIvavipanno ca, pari. 339. AjIvavisuddhi strI., tatpu. sa. [AjIvavizuddhi], jIvikA kI zuddhi - AjIvavisuddhipariyosAnassa sIlassa upanissayo hoti, pari. aTTha. 210-11. AjIvatti strI., jIvikA kA sAdhana, vyavasAya, jIvanayApana ke lie Avazyaka kAmadhaMdhA - satAni napuM.. pra. vi., ba. va. - eka sau prakAra ke jIvikopArjana ke sAdhana, eka sau prakAra ke vyavasAya - ekUnapAsa AjIvakasateti ekUnapAsaAjIvakavuttisatAni, dI. ni. aTTha 1.134; ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.165. AjIvasaMvara pu.. tatpu. sa., jIvanavRtti ke vizaya meM grahaNa kiyA gayA saMyama, jIvakopArjana meM saMyama - ro pu.. pra. vi., e. va. - dasayime, bhikkhave, dhammA sarIraddhA.... kAyasaMvaro, vacIsaMvaro, AjIvasaMvaro, ponobhaviko bhavaDhAro, a. ni. 3(2).73. AjIvasampadA strI., tatpu. sa. [AjIvasampat], uttama jIvanavRtti, jIvikA kamAne ke acche tarIkoM kI prApti, samyak AjIvatA, samyaka AjIva hokara jIvana jInA - idha, bhikkhave, ekacco sammAAjIvo hoti, sammAAjIvena jIvikaM kappeti ayaM vuccati, bhikkhave, AjIvasampadA, a. ni. 1(1).306, kammantasampadA, AjIvasampadA didvisampadA, a. ni. 1(1).305; kA sampattIti yA cassa sIlasampadA ceva AjIvasampadA ca dI. ni. aTTha. 1.190; yA carasa sIlasampadA ca AjIvasampadA ca, sA sampatti, a. ni. aTTha 2.21. AjIvasIlAcAravipanna tri., tatpu. sa., samyak AjIva, zIloM evaM uttama AcaraNa se rahita - nno pu., pra. vi., e. va. - AjIvasIlAcAravipannopi brAhmaNo bhaveyya, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.306. AjIvasuddhi strI., tatpu. sa. [AjIvazuddhi], samyak AjIva hone kI dazA, vizuddha jIvanavRtti, jIvikA upArjana ke lie apanAe gae sAdhanoM kI pavitratA --ddhi dvi. vi., e. va. - sampassatanti sammA AjIvasuddhi passataM. su. ni. aTTha. 1.119, AjIvasuddhi rakkheyya akaronto anesanaM. saddhammo. 392. AjIvahetu a, ca. vi., pratirU. nipA., jIvikA pAne ke nimitta - AjIvahetUti jIvikanimittaM, visuddhi. mahATI. 1.48; AjIvahetu AjIvakAraNA pApiccho icchApakato asantaM abhUtaM uttarimanussadhamma ullapati, pari. 202; visuddhi. 1.22; AjIvahetu AjIvakAraNA - bhikkhu uttarimanussadhamma ... nayena parivAre paJjattAni cha sikkhApadAni, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.24; - ka tri., jIvikopArjana ke kAraNa utpanna yA udita - yaM pana naAjIvahetukaM catubbidhaM vacIduccaritaM bhAsanti, dha. sa. aTTha. 264; - paJatta tri., jIvikA kamAne ke sandarbha meM kahA gayA yA batalAyA gayA (zikSApada)- ttAnaM napuM.. Sa. vi0. ba. va. - yA pana AjIvahetupaJjattAnaM channaM sikkhApadAnaM vItikkamassa, visuddhi. 1.16; - ttehi napuM., tR. vi., ba. va. - AjIvenapi codetIti AjIvahetapaJattehi chahi sikkhApadehi codeti, pari. aTTha. 204. AjIvika'/AjIvikA napuM., (sa.pa. meM)/strI., [bau. saM. AjIvaka/AjIvakA], jIvikA kamAne ke Avazyaka sAdhana - ya tR. vi., e. va. - AjIvikAya pakato abhibhUtoti attho. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.129; AjIvikApakatAti AjIvikAya upaDutA abhibhUtA, sa. ni. aTTha. 2.267; - pakata tri., aTTha. meM prAyaH AjIvikA + apakata rUpa meM vyAkhyAta, vaha, jisakA pratyeka vyavahAra kevala jIvikA kamAne mAtra ke lie hai, daridra, durgatigrasta, kevala jIvikA kamAne meM lagA huA - to pu., pra. vi., e. va. - AjIvikAya pakato abhibhUtoti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.129; - tA ba. va. - te ... rAjAbhinItA ... nAjIvikApakatA agArasmA anagAriyaM pabbajitA. ma. ni. 2.136. AjIvika' pu., draSTa. AjIvaka ke anta.. AjIvikapabbajA strI., draSTa. AjIvaka ke anta.. AjIvikabhaya napuM., tatpu. sa. [AjIvikAbhaya, bau. saM. AjIvikabhaya], pAMca prakAra ke bhayoM meM se eka, jIvikA kamAne ke sandarbha se utpanna jIvikopArjana-sambandhI bhaya, jIvikopArjana ke kAraNa utpanna bhaya - yaM pra. vi., e. va. - AjIvikabhayaM, asilokabhayaM, parisasArajjabhayaM, For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjIvikaseyyA 56 AThapita maraNabhayaM duggatibhayaM a. ni. 3(1).182; AjIvikAbhayanti jIvitavuttibhayaM, a. ni. aTTha. 3.259; AjIvakabhayampi dukkhaM maraNabhayampi dukkhaM mi. pa. 189. AjIvikaseyyA strI., draSTa. AjIvaka ke anta.. AjIvikApakata tri., draSTa. AjIvikA ke anta.. AjIvinI/AjIvikA/AjIvakinI strI.. [AjIvikA]. AjIvaka saMpradAya kI anuyAyinI strI - kiniyo pra. vi., ba. va. - AjIvakA AjIvakiniyo, a. ni. 2(2).93; AjIvakA AjIvakiniyo sukkAbhijAtIti vadati, dI. ni. aTTha. 1.135; AjIvakA AjIviniyo ayaM sakkAbhijAtIti vadanti, sa. ni. aTTha. 2.303. AjIvI tri., kevala sa. u. pa. meM prApta [AjIvin]. (ke sahAre) jIne vAlA, jIvanayApana karane vAlA, sa. u. pa. meM - mantassAjIvino- pu.. pra. vi., ba. va., prajJA ke sahAre jIvana yApana karane vAle buddhimAna mantrI - mantassAjIvinoti mantA vuccati paJaA, taM nissayaM katvA ye jIvanti paNDitA mahAmattA, tesaM etaM nAma, dI. ni. aTTha. 3.32; amaccA pArisajjA gaNakamahAmattA anIkaTThA dovArikA mantassAjIvino sannipatitvA, dI. ni. 3.47; lUkhAjIviM - pu., vi. vi., e. va., rUkSa yA kaSTadAyaka paddhati se jIvana jIne vAlA - maM pana tapassiM lUkhAjIviM kulesu na sakkaronti, dI. ni. 3.31; lUkhAjIvinti acelakAdivasena vA dhutaGgavasena vA lUkhAjIviM. dI. ni. aTTha. 3.20; suddhA. ... viM - pu., dvi. vi., e. va., vizuddha jIvana-vRtti vAlA - taM ve devA pasaMsanti, suddhAjIviM atanditaM. dha. pa. 366. AjIvupAyavipatti strI., tatpu. sa., jIvikA ke upArjana meM utpanna vipatti yA saMkaTa - kasiravRttikatiAdIhi AjIvupAyavipatti, sa. ni. aTTa, 1.143. Ajjava/ajjava napuM.. [Arjava], saralatA, sIdhApana - ujuno bhAvo ajjavaM, iccevamAdi, ka. vyA. 404; ujuno bhAvo ajjavanti ca, sadda. 3.807. ATa pu.. [ATi/ADi]. eka pakSI, jisakI coMca lakar3I kI cammaca ke samAna hotI hai - ATo dabimukhadvijo, abhi. pa. 637; - TA pra. vi., ba. va. - ATAti dabbisaNThAnamukhasakuNA, jA. aTTha. 7.309. ATaka napuM., pizAca pradeza kI ATha prakAra kI dhAtuoM meM se eka - kaM pra. vi., e. va. - morakkhaka, puthuka, malinaka capalaka, selaka, ATakaM, bhallaka, dUsilohanti aTTha pisAcalohAni nAma, vibha. aTTha. 60. ATAnATA strI., uttarakuru janapada ke eka nagara kA nAma - ATAnATA kusinATA parakusinATA, nATasuriyA parakusiTanATA, dI. ni. 3.152; ekahissa nagaraM ATAnATA nAma Asi. dI. ni. aTTha. 3.134; ATAnATAnAmAti ithiliGgavasena laddhanAmaM nagaraM Asi. dI. ni. TI. 3.142. ATAnATiya tri., [bau. saM. ATAnATika], ATAnATA-nAmaka nagara se sambaddha - yA strI., pra. vi., e. va. - ayaM kho sA, mArisa, ATAnATiyA rakkhA bhikkhUna bhikkhunInaM upAsakAnaM.. phAsuvihArAya, dI. ni. 3.154; ATAnATiyanti ATAnATanagare baddhattA evaMnAma, dI. ni. aTTha. 3.131. ATAnATiyaparitta napuM.. ATAnATiya-sutta kA paritrANa yA surakSA, ATAnATiya-sutta kA surakSAdAyaka mantrakavaca, aneka paritrANakArI suttoM kI sUcI meM se eka - seyyathida, ratanasuttaM mettasutaM ... moraparittaM ... ATAnATiyaparittaM aGgulimAlaparita, mi. pa. 151; sa. pa. ke anta.; ATAnATiyaparittamoraparittadhajaggaparitta- ratanaparittAdInavhi ettha ANA pavattati, a. ni. aTTha. 1.343; vibha. aTTa. 406. ATAnATiyasutta napuM., dI. ni. ke pAthika vagga kA eka sutta, jisameM bhagavAn buddha ne bhikSuoM, bhikSuNiyoM evaM upAsakoM ke lie uttarakuru janapada kI sudRr3ha surakSA jaise uttama surakSA sAdhanoM kA upadeza diyA hai, dI. ni. 3.147-165; evaM me sutanti ATAnATiyasuttaM, dI. ni. aTTha. 3.129; - te sapta. vi., e. va. - tasmA kuvero vessavaNo ti vuccati, dutaJcetaM ATAnATiyasutte. su. ni. aTTha. 2.91; - vaNNanA strI., dI. ni. ke ATAnATiyasutta kI aTThakathA, dI. ni. aTTha.3.129-138. AThapanA/aTThapanA strI., A +VThA ke prera. se vyu., kri. nA. [AsthApanA], vyavasthita karAnA, nirdhAraNa karAnA, rakhavAnA, sthApita karAnA, AdarapUrvaka rakhAnA, prArambha se vinyasta karAnA - yo evarUpo upanAho... aTThapanA ThapanA saNThapanA anusaMsandanA ... ayaM vuccati upanAho, pu. pa. 124; yA evarUpA iriyapatharasa ThapanA AThapanA saNThapanA bhAkuTikA bhAkuTiyaM, mahAni. 164; AThapanAti AdiTThapanA, Adarena vA ThapanA, mahAni. aTTha. 269. AThapita tri., A +vThA ke prera. kA bhU. ka. kR. [AsthApita], sthApita kiyA huA, rakhAyA huA, ThIka se vyavasthita kiyA huA- to pu.. pra. vi., e. va. - yopi bhujisso mAtarA vA pitarA vA AThapito hoti. pArA. aTTha. 1.289; - taM pu.. For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 ANatti AThapetuM dvi. vi., e. va. - mAnasaM mAtarApi vA pitarAThapitaM vApi, avahAro na vijjati, vina. vi. 217. AThapetuM A +ThA ke prera. kA nimi. kR. [AsthApayituM]. acchI taraha se sthApita karane ke nimitta, ThIka se rakhavAne ke nimitta - labbhA pathavI ketu vikketuM AThapetuM ocinituM vicinitunti ? kathA. 293. ADambara pu., [ADambara], yuddhabherI, bigula, sa. pa. ke anta. - lajjitAnekapajjunnagajjitADambarehi ca, cU. vaM. 85.44. ANaka/Anaka pu., [Anaka, Anayati utsAhavataHkaroti]. bar3A sainika Dhola, nagAr3A, eka Dhola kA nAma, mRdaMga - dasArahAnaM Anako nAma mudiGgo ahosi, sa. ni. 1(2).243; Anakoti evaMladdhanAmo madiGgo, sa. ni. aTTha. 2.201; - ssa Sa. vi., e. va. - ... yaM Anakassa mudiGgarasa porANaM pokkharaphalakaM antaradhAyi, sa. ni. 1(2).243; - ke sapta. vi., e. va. - tassa dasArahA Anake ghaTite ajaM ANi odahiMsu, tade.. ANaTThAna napuM., [AjJAsthAna], prabhutva kA kSetra, prabhutva kA sthAna - naM dvi. vi., e. va. - rakkhasarasa ca ANaDhAnaM na otari .... jA. aTTha. 1.271. ANatta tri., A +vJA ke prera. kA bhU. ka. kR. [AjJapta/AjJApita], vaha, jise AjJA yA Adeza diyA gayA, nirdiSTa, vaha niyama, jisakA vidhAna nirdiSTa kiyaa| gayA hai, vihita, pUchA gayA, nivedita - tto pu., pra. vi., e. va. - A ANatto amhAkaM kira bhaNe, vijite bhaddiyanagare meNDako gahapati paTivasati, mahAva. 318; so ANatto ahaM tayA ti, pArA. 62; - ttA strI., pra. vi., e. va. - api cAhaM hiyyova gahapatinA ANattA, cULava. 180; - ttaM napuM.. dvi. vi., e. va. - hiyyo "kira me pitarA ANattaM kamma nipphAdehI ti pahiNi, dha. pa. aTTha. 1.103; - ttena pu., tR. vi., e. va. - na bhikkhave, therena ANattena agilAnena na gantabba mahAva. 146; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - sace ANattaraseva mAtApitaro, sova Anantariya phusati, pArA. aTTha. 2.41; - tte sapta. vi., e. va. - sakiM ANatte pana tasmiM bahakepidvAre nikkhamante.... kasA. aTTha. 197; - ttA pu., pra. vi., ba. va. - therena ANattA navA bhikkhU na gacchanti, mahAva. 146; - ttAni napuM., pra. vi., ba. va. - cattAri paTAkAni ANattAni gamissanti, mi. pa. 99; - te dvi. vi., e. va. - ... ANatte yattake ANatto ghAteti, pArA. aTTha. 2.41; - kAla pu., karma. sa. [AjJaptakAla], nirdiSTa samaya, nirdhArita kiyA gayA samaya - lo pra. vi., e. va. - A ANattakAlo viya kammaraA vaTTasannissitaputhujjanaM gahetvA ..., sa. ni. aTTha. 2.99; - purisa pu.. karma. sa. [AjJaptapuruSa]. vaha puruSa, jise AjJA dI gaI hai athavA Adeza diyA gayA hai, prayojya kartA - kAreti iccAdisu pana ANattapurisAdayo kattukammaM nAma, sadda. 3.692. ANatti strI., A +vJA ke prera. se vyu. [AjJapti], 1. AjJA, Adeza, vidhAna - tti pra. vi., e. va. - ANattiyaM yattha ANatti natthi, kasA. aTTha. 282; - tiM dvi. vi., e. va. - niddesakArIti yadi tassa niddesaM ANattimeva seso yo koci puriso karoti, jA. aTTha. 5.226; - yA tR. vi., e. va. - sANattika "dhovA ti AdikAya ANattiyA, kaDA. aTTha. 161; - yaM sapta. vi., e. va. - ANattiyaM yattha ANatti natthi, kayA. aTTha. 282; 2. kriyA-pada kI pa. vi. dvArA prakAzita AjJA, anujJA, AkhyAta-paJcamI kA eka artha - ANatyAsiDenuttakAle paJcamI, ka. vyA. 417; ANattiyeva paJcamI, pari. 253; 3. vyAkaraNa meM ullikhita cha kAloM meM se eka - atItAnAgata-paccuppannANattiparikappa kAlAtipattivasena pana cha, sadda. 1.20; ka. sa. u. pa. ke rUpa meM- aniyamitA.- karma, sa. [aniyamitAjJapti], abAdhyakArI Adeza - tti pra. vi., e. va. - passAti aniyamitANatti, sa. ni. aTTha. 1.72; yathANattivasenapu., tR. vi., e. va., Adeza ke anusAra, nirdeza yA AjJA ke anurUpa - yathANattivaseneva kattabbaM satthu sAsanaM saddhammo. 354; kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM; - tyattha pu., tatpu. sa. [AjJaptyartha], AjJA kA artha, Adeza kA artha - tthe sapta. vi., e. va. - ANatyatthe ca Asidvatthe ca anuttakAle paJcamI vibhatti hoti, ka. vyA. 417; - kara pu., sandezavAhaka, AjJA kA anupAlana karane vAlA dUta - ro pu., pra. vi., e. va. - idhAgatoti tesaM ubhinnampi ahaM dUto ANattikaro ruo ca amhi pahito, jA. aTTha. 2.360; - kAlika tri., vyA. ke sandarbha meM prayukta, kriyA ke cha kAloM meM ANattikAla se sambaddha - paJcamIvibhatti ANattikAlikA, sadda. 1.50; - kkhaNa pu.. tatpu. sa. [AjJaptikSaNa], Adeza dene kA kSaNa - Ne sapta. vi., e. va. - ANApakassa ANattikkhaNe ANattassa ca mAraNakkhaNeti, pArA. aTTha. 2.42; - niyAma pu., nirdeza yA Adeza meM vidyamAna niyama - mena ta. vi., For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ANattika ANA e. va. - gahetvAna taM khAdi yAvadatthanti therena ANattiniyAmena ucchu gahetvA, pe. va. aTTa, 225; -- niyAmaka pu., Adeza dene meM kAryarata mukhya nirdhAraka tattva yA tarIkA - kA pra. vi., ba. va. - kiriyAvisesoti ime, cha ANattiniyAmakAti, khu. pA. aTTha. 20; - parikappikA strI., ANatti (loTa) evaM parikappika (vidhiliG) nAmaka do AkhyAta vibhaktiyAM - kA strI0, pra. vi., ba. va. - duve vibhattiyo tattha, ANattiparikappikA, sadda. 1.50; - matta napuM, kevala nirdeza, mAtra Adeza- tena tR. vi., e. va. - tattha iminA paThamena ThAnenAti iminA ANatimatteneva tAva paThamena kAraNena, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.37; - mUlaka tri., ba. sa. [AjJaptimUlaka], vaha, jisakI jar3a Adeza yA AjJA meM hai, AjJA yA Adeza se utpanna - attanA katamUlakena vA ANattimUlakena vA pubbekatena vA. ..., a. ni. aTTha. 2.154; - vacana napuM.. tatpu. sa. [AjJaptivacana]. AjJA ke artha ko kahane vAlA vacana - nAni pra. vi., ba. va. - paJcamIvibhatyantAni padAni ANattivacanAni, sadda. 1.50; - vasena kri. vi., AjJA ke kAraNa se - tattha ANattivasena pubbapayogo veditabbo, kalA. aTTha. 121; - vAra pu., vinaya ke nirdeza yA Adeza dene kA krama yA bArI- resu sapta. vi., ba. va. - ito paresu catUsu ANattivAresu paThame tAva so gantvA puna paccAgacchatIti, pArA. aTTha. 1.297. ANattika tri., ANatti se vyu. [AjJaptika]. zA. a., AjJA athavA Adeza ke sAtha jur3A huA, AjJA, Adeza athavA nirdeza ke kAraNa ghaTita yA hone vAlA, vizeSa artha 1. pu., prANi-hatyA ke cha prayogoM meM se eka, dUsare ko AjJA dekara karAI gaI hatyA - ko pra. vi., e. va. - pANAtipAtassa chapayogA - sAhatthiko, ANattiko, nissaggiyo, thAvaro, vijjAmayo iddhimayoti, pArA. aTTha. 2.37; ANattiko nAma 'asukassa bhaNDa avaharAti ajhaM ANApeti, kaDA, aTTha. 120; ANattikoti acaM ANApentarasa 'evaM vijjhitvA vA paharitvA vA mArehI ti ANApanaM. pArA. aTTha. 2.37; ANattikoti 'asakaM nAma mArehI ti ajhaM ANApentassa ANApana, kasA. aTTha. 124; 2. strI., AjJA, nirdeza, Adeza - yA tR. vi., e. va. - satthu ANattiyA aJatarassa therassa santike pabbaji, a. ni. aTTha. 12003; pAThA. ANattiyA, sa. u. pa. ke rUpa meM, - sANattika napuM.. pra. vi., e. va., vANI dvArA dI gaI AjJA ke kAraNa hone vAlA - ... ayamettha anapatti, sAdhAraNapatti, sANattika haraNatthAya gamanAdike pubbappayoge dukkaTa kasA. aTTha. 123; ANattikaM vAcAcittato samuTThAti, kasA. abhi. TI. 196; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - payogakathA strI., AjJA ke kAraNa hone vAle prANAtipAta Adi ke prayogoM kA kathana - adhiTThAyAti mAtikAvasena ANattikapayogakathA nihitA, pArA. aTTha. 2.44. ANapana/ANApana napuM.. [AjJApana], AjJA, vinaya kA vidhAnAtmaka nirdeza yA zikSA, Adeza - naM pra. vi., e. va. - acaM ANApentassa ANApanaM kasA. aTTha. 124; kasmAti ce ANapanaM, parikappo ca saccato, sadda. 1.51. ANapayati draSTa. ANApeti ke anta.. ANA strI., [AjJA], 1. zA. a., AjJA, Adeza, nirdeza, rAjakIya Adeza- NA pra. vi., e. va. - ANA ca sAsana jeyya, uddAnaM tu ca bandhanaM, abhi. pa. 354; rajje ANAdhanamissariya, bhogA sukhA daharikAsi, therIgA. 466%; kena kAraNena arahato kAye ANA nappavattati issariyaM vA, mi. pa. 237; - NaM dvi. vi., e. va. - sacepi me sabhAve kathite ANaM kareyya, jA. aTTha. 4.182; pesuJakArakassa ANaM kArevA, jA. aTTha. 1.258; - ya' tR. vi., e. va. - atha vA bhagavato ANAya accharAsambhogasatAtAya.... udA. aTTa. 140; - yaSa. vi., e. va. - yadi te tAta, ayyako tumhe brAhmaNarasa hatthato ANAya balasA mudhA gaNhAti, mi. pa. 263; vizeSa artha, daNDa, mRtyudaNDa - sacepi me sabhAve kathite ANaM kareyya ..., jA. aTTa. 4.182; ... pesuJakArakassa ANaM kAretvA .... jA. aTTha. 1.258; "sace tasmikhaNe nAgacchasi, ANaM te karissAmI ti.dha. pa. aTTa. 1.252; sa. u. pa. ke rUpa meM, - jinANAya ta. vi., e. va., buddha kI AjJA dvArA - uposathAdikammattha jinANAya janAdhipa, ma. vaM. 15.181; sambuddhA.- buddha kI AjJA - ya tR. vi., e. va. - sambuddhANAya antehi vasirasAmi jutindhara, ma. vaM. 15.182; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - karaNa napuM. daNDa ko lAgU karanA, daNDavidhAna kA prayoga, daNDadAna - NaM pra. vi., e. va. - Agantukapurisarasa geharasAmikesu tuNhImAsinesu ANAkaraNaM na yuttaM, dI. ni. aTTha. 1.159; ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).273; - karaNabhaya napuM, daNDavidhAna kA bhaya, daNDa die jAne kA Dara - yena ta. vi., e. va. - tava ANAkaraNabhayena tayi sinehena mAtApitUna na kathesi, jA. aTTha. 6.304; - kkhetta napuM.. tIna prakAra ke buddhakSetroM meM se eka, vaha kSetra, jahAM taka buddha kI AjJA For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ANAdesanA 59 ANApeti athavA vinayazikSA kA prasAra hai tathA jahAM aneka parittoM kA aTTa, 1.90; - nena tR. vi., e. va. - yo koci rAjA anubhAva hai - ttaM pra. vi., e. va. - ANAkkhettaM janapadato dhammikaM baliM uddharApetvA ANApavattanena dAnaM koTisatasahassacakkavALapariyantaM, paTi. ma. aTTa. 1.295; dadeyya, mi. pa. 258. pArA, aTTa, 1.119; dI. ni. aTTha. 3.72; ANApavattiTThAna napuM., tatpu. sa. [AjJApravRttisthAna], AjJA koTisatasahassacakkavALa pana ANAkhettaM nAma, ma. ni. ke prasAra kA kSetra, vaha sthAna, jahAM taka Adeza yA AjJA aTTha. (upa.pa.) 3.81; - te sapta. vi., e. va. - ... kA prasAra evaM prabhAva pAyA jAe - naM pra. vi., e. va. - sabbasattAnaM atthAya paritte kate ANAkhette..., visuddhi. evaM ekekassa rao ANApavattihAnaM, mahAva. aTTha. 393; - mahATI. 2.47; - cakka napuM.. buddha ke prabhAva yA mahimA kA ssa Sa. vi., e. va. - rAjA attano ANApavattidvAnassa kSetra, buddha kI vaha AjJA yA zikSA, jo cakra kI bhAMti kedArasImaM gantvA satthAraM vanditvA paridevamAno.... sa. ni. apratihata rUpa se sarvatra aura sarvadA calatI rahatI hai, cakra aTTha. 3.9. ke samAna apratihata gati vAlI buddha kI AjJA - kkaM ANApAtimokkha napuM, pAtimokkha ke pATha ke do prakAroM pra. vi., e. va. - tumhAkaM dhammacakkaM hotu, amhAkaM meM se eka, jisameM saGgha kI AjJA ke rUpa meM pAtimokkha ANAcakkAnti paTiJamakAsi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2). ke pATha yA uposatha Adi saGghakarmoM ko karane ko kahA gayA 175; maraha ANAcakka, tumhAkaM dhammacakkaM hotu, pArA, aTTha. ho -- "suNAtu me, bhante, saGko ti AdinA nayena vuttaM 1.9; khu. pA. aTTha. 77; ANAcakkanti ANAyeva ANApAtimokkhaM nAma, kavA. abhi. TI. 145; - kkhaM pra. appaTihatavRttiyA pavattanadvena cakkanti ANAcakkaM sArattha. vi., e. va. - anudi8 pAtimokkhanti anvaddhamAsaM TI. 1.51. ANApAtimokkhaM anudir3ha ahosi, pArA. aTTha. 1.141; ANAdesanA strI., vinaya ke vidhiparaka evaM niSedhaparaka saGko tiAdinA nayena vuttaM ANApAtimokkhaM nAma, kasA. buddhavacana, vinayapiTaka meM saMgRhIta buddhavacana - ettha hi aTTha. 100; duvidhamhi pAtimokkhaM ANApAtimokkhaM vinayapiTakaM ANArahena bhagavatA ANAbAhullato desitattA ovAdapAtimokkhanti, udA. aTTha. 243. ANAdesanA, pArA. aTTha. 1.17; dha. sa. aTTha. 23. ANApita tri.. A + A ke prera. kA bhU. ka. kR. [AjJApita], ANApaka pu.. [AjJApaka, bau. saM. ANapaka], AjJA dene vaha (daNDavidhAna Adi) jisake lie AjJA dilAI gaI hai, vAlA - ko pra. vi., e. va. - ANApayatI ti ANApako, vaha (vyakti), jise kucha karane ko AjJA pradAna karAI gaI ka. vyA. 643; ANApako attAnaM sandhAya ANApeti, itaro hai - to pu., pra. vi., e. va. - Avuso channa, brahmadaNDo ajaMtAdisaM mAreti ANApako muccati, pArA. aTTa, 2.43; ANApito ti, cULava. 460; ANApitA narindena, munino - kaM dvi. vi., e. va. - ANatto ca "ayameva Idiso ti piyagAravA, ma. vaM. 29.18; - tta napuM., bhAva., AjJA dilAyA ANApakameva mAreti, pArA. aTTha. 2.43; - kena tR. vi., e. jAnA - ttA pa. vi., e. va. - kuTiparise yeva upAdAya va. - ... so ANatto yo ANApakena itthannAmoti akkhAto, ANApitattA sabbe sannipatantUti, mi. pa. 148. pArA. aTTha. 2.44; - ssa Sa. vi., e. va. - ANApakassa ANApeti A + JA ke prera. kA varta.. pra. pu., e. va. ca avahArakassa ca Apatti pArAjikassa, pArA. 62. [AjJApayati, bau. saM. ANApeti], AjJA detA hai, nirdeza ANApana napuM.. A +vJA ke prera. se vyu.. kri. nA. detA hai, vidhAna karAtA hai, Adeza dilAtA hai, daNDavidhAna [AjJApana]. AjJA, Adeza - naM pra. vi., e. va. - karAtA hai - yassa kho maM bhagavA ANApati, mahAva. 2703; ANApayate ANApana, ka. vyA. 643; kArite... ANApayate ANApako attAnaM sandhAya ANApeti, pArA. aTTha. 2.43; - ANApana, sadda. 3.8653; "evaM vijjhitvA vA paharitvA vA mi u. pu., e. va. -- channassa bhikkhuno brahmadaNDaM ANApemi, mArehI ti ANApana, pArA. aTTha. 2.37; ekassa bandhana cULava. 459; - nti pra. pu., ba. va. - tassa daNDa ANApanavasena vihiMsAvitakko, udA. aTTha. 176. ANApenti, mi. pa. 25; - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. ANApayati draSTa ANApeti ke anta.. va. - ... sace pana attAnaM sandhAya ANApentopi okAsaM ANApavattana napuM., tatpu. sa. [AjJApravartana], daNDa dene kI niyameti, pArA, aTTha. 2.43; - ntaM dvi. vi., e. va. - AjJA ko lAgU karanA - vasoti ANApavattanaM, sa. ni. akatvA paramparAya ANApentaM samaNasataM samaNasahassaM vA For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ANAbala hotu, pArA. aTTha 1.297; ntena pu0, tR. vi., e. va. ANApentena ca 'amukarigaM nAma okAse tela vA vahi vA kapallikA vA atthi, taM garhatvA karohI ti vattabbo, mahAva. www.kobatirth.org - -- sAdhu devo jIvaka aTTha. 323; - tu anu. pra. pu. e. va.. vejjaM ANApetu mahAva. 365 hi ma. pu. e. va. tvaMyeva channassa bhikkhuno brahmadaNDaM ANApehI ti cULava. 459 - thama. pu. ba. va. ANApetha, bhante kiM karomIti, pArA. aDa. 1.9; yya vidhi, pra. pu. e. va. na aJJa ANApeyya pAthi. 383 pyAsi ma. pu. e. va. atha tvaM purise ANApeyyAsi dI. ni. 2242 - si adya., pra. pu. e. va. arthakaM balasampannaM yodhaM ANApesi sa. ni. aTTha. 3.100; - suMba. va. atha kho kosinArakA mallA purise ANApe, dI. ni. 2. 119 - ssAmi bhavi., u0 pu0, e. va. tasmA ne hatthesu ca pAdesu ca bandhaM katvA ANApessAmIti bandhaM ANApesi, pArA. aTTa. 1.235 - - 60 tabbo saM. kR.. pu. pra. vi. e. va. sace pana kusito hoti punapunaM ANApetabbo pAci aDa. 19 - tuM nimi therena bhikkhunA navaM bhikSu ANApetunti, mahAva. kR. 146. ANAbala napuM. tatpu, sa. [AjJAbala] AjJA kA bala, adhikArI ke Adeza kA bala, sa. pa. ke anta0, dubbaleti sarIrabalabhogabala ANAbalavirahite, jA0 aTTha 6.128. ANAbAhulla napuM., tatpu0 sa0 [ AjJAbAhulya ], AjJA kI bahulatA, Adeza se bharapUra honAhonA- to pa. vi., e. va. bhagavatA ANAbAhullato dekhitattA ANAdesanA, pArA. aTTa. 1.17; dha. sa. aTTha. 23. ANAmeda pu. tatpu. sa. [AjJAmeda] AjJA kA niSprabhAvI ho jAnA, Adeza kA bhaGga ho jAnA dAya ca. vi., e. va. cakkabhedAyAti ANAbhedAya, pArA. a. 2.174. ANAraha tri., [AjJArha ], AjJA dene meM sakSama, Adeza dene hetu adhikRta, adhikArasampanna hena tU. ki. e. va. - ettha hi vinayapiTakaM ANArahena bhagavatA ANAbAhullato desitattA ANAdesanA, pArA. aDa. 1.17; dha0 sa0 aTTha 23. ANAvItakkama pu. tatpu. sa. [AjJAvyatikrama], AjJA kA atikramaNa, vinaya meM saMgRhIta buddha ke AjJAparaka vacanoM kA ullaMghana - mantarAyika tri, AjJA ke ullaMghana meM vighna upasthita karane vAlA kA pu0, pra. vi., ba. va. satta ApattikkhandhA ANAvItikkamantarAyikA nAma, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 (2).9. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ANicoLa ANAvohAraparamatthadesanA strI, tatpu0 sa0, vidhiparaka evaM niSedhaparaka AjJA ke rUpa meM vinayapiTaka, vyAvahArika evaM lokapriya zailI meM suttapiTaka tathA gambhIra zailI meM abhidhamma ke rUpa meM paramArthadharmoM kA upadeza - etAni hi tINi piTakAni yathAkkama ANAvohAraparamatthadesanA, pArA. aTTha. 1.17; dha. sa. aTTha. 23. ANi strI. [ ANi / ANI], ratha yA vAhana ke dhure kI kIla, akSakIla, khUMTI Ni pra. vi. e. va. - ete kho saGgrahA loke, sthassANIva yAyato dI. ni. 3.146 - NiM dvi. ki. e. va. tassa dasArahA Anake ghaTite aJJa ANi odahiMsu, sa. ni. 1 (2) 243 yA tR. vi. e. va. yathA ANiyA satiyeva ratho yAti dI. ni. aDa. 3.127; tacchanto ANiyA ANi, nihanti balavA yathA, theragA0 744; - yo dvi. vi. ba. va. ANiyo kohetvA kataM. udA. aDa. 342: NInaM pa. vi. va. va. - ANInaM saGghATamattameva avasesaM ahosi, sa. ni. aTTha. 2.202; sa. u. pa. ke rUpa meM, paTA0strI., palaMgoM evaM AsanoM ke nIce evaM Upara lagAI huI kAMTI yA kIla padarasaJcita hoti. paTANi dinnA hoti pAci. 68; visamA.- strI0, asamAna kAMTI yA kIla, bhinna mApa vAlI kAMTI -- tattha phalakaM viSa cittaM phalake visamANI viya akusalavitakkA, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1. (1) 404; sAradAru.- strI0, Thosa lakar3I para lagAI gaI kAMTI yA kIla yA tR. vi. e. va. tato sukhamatarAya sAradAru ANiyA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 ( 1 ) . 403; sukhumA . - strI. karma. sa. sUkSma kAMTI, bArIka kAMTI yA tR. vi. e. va. sukhamANiyA oLArikANinIharaNaM viya asubhabhAvanAdIhi ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1(1).404. - ANikoTi strI0, tatpu0 sa0 [ ANikoTi], kAMTI yA kIla kA zirA athavA kinArA - yA tR. vi., e. va. tato rathe ANikoTiyA ANikoTiM paharante dI. ni. aDa. 2.176. ANigaNThikAhata tri, tatpu0 sa0, kAMTiyoM yA khUMTiyoM tathA gAMThoM se kurUpa kara diyA gayA, jor3oM evaM bharAvoM dvArA bhaddA, kurUpa yA zobhArahita banA diyA gayA to pu.. pra. vi., e. va. so pacchA bhinno vA chiddo vA ANigaNThikAhato vA appaggho hoti, pArA. aTTha. 1.246; dI. ni. aTTha. 1.162; ANigaNThikAhatoti ANinA, gaNThiyA ca hatasobho, visuddhi mahATI 1.120. ANicoLa tri. ba. sa. vaha jisake vastra sadA khUMTI para TaMge rahate haiM yA taiyAra rahate haiM --LA strI. pra. vi. e. For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ANicoLaka 61 Atatta va. - dhuvacoLAti niccapakkhittANicoLA, pArA. aTTha. Amayo vyAdhi, gado rogo rujApi ca, abhi. pa. 323; 2.122. AtaMko rogatApesu, mAtaMgo sapace gaje, abhi. pa. 1045; ANicoLaka napuM., jAMdhiyA, jAMgha para bAMdhA jAne vAlA kama AtaGkoti kicchajIvitakaro rogo, udA. aTTha. 99; - tA mApa vAlA vastra - kaM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, strI., bhAva. [AtaGkatA], AtaMka kA bhAva, DarAvanApana - bhikkhave, ANicoLaka 'nti, coLakaM nipatati, cULava. 434; appAtaGkataJca lahudvAnaJca balaJca phAsuvihAraruca, ma. ni. sadA ANicoLakaM sevasIti vRttaM hoti, pArA. aTTha. 2.122. 1.176; ma. ni. 2.109; sa. u. pa. ke rUpa meM, nirA.- tri., ANidvAra napuM.. karma. sa. [ANidvAra], kAMTI jaisA choTA ___ ba. sa. [nirAtaGka], AtaGka se mukta, bhayamukta, vyathAmukta dvAra, nicalA dvAra, saMkIrNa dvAra, parakoTe se ghire hue nagara -GkAnaM Sa. vi., ba. va. - mahArAja, nirAtaGkAnaM lohitakAnaM kI choTI khir3akI jaisA dvAra - raM pra. vi., e. va. - antare karumbhakaM nAma sAlijAti, mi. pa. 235; rogA.ANidvAraM nAma pAkArabaddhassa nagarassa khuddakadvAra, theragA. pu., roga ke kAraNa utpanna kaSTa yA vyathA - ko pra. vi., aTTha. 2.57; - re sapta. vi., e. va. - olaggessAmi te e. va.- tamenaM aJataro gALaho rogAtako phusati, a. ni. citta, ANidvAreva hatthinaM, theragA. 355. 1(2).202; sa. pU. pa. ke rUpa meM; - phassa pu., tatpu. sa. ANimaMsa napuM, tatpu. sa. [ANimAMsa], strI yA puruSa kI [AtaGkasparza, roga yA vyAdhi kA prabhAva - ssena tR. vi., jananendriya kA mAMsa-sikharaNIti bahinikkhantaANimaMsA, e. va. - AtaGkaphassena khudAya phuTTho, sItaM atuNDaM pArA. aTTha.2.122. adhivAsayeyya, su. ni. 972; AtaGkaphassenAti rogaphassena, ANimaNDabya pu., eka tapasvI - vyo pra. vi., e. va. - su. ni. aTTha. 2.265. tato paTThAya maNDabyo ANimaNDabyo nAma jAto, jA. aTTa. AtaGkati A +VtaGka kA varta, pra. pu., e. va., vipatti yA 4.28; bhariyA visAkhA, putto rAhulo, ANimaNDabyo sAriputto, durgati meM rahatA hai - takati AtaMkati AtaMko, AtaMko ti kaNhadIpAyano pana ahameva ahosinti, jA. aTTha. 4.33. kichAjIvitakarI rogo, sadda. 2.322. ANirakkha pu., ratha yA vAhana kI dhurI kI kAMTiyoM yA kIla AtaGkI tri., [AtaGkina], rugNa, bImAra, vyAdhi se pIr3ita - kI rakSA karane vAlA, ANI kA rakSaka - kkhA pra. vi., ba. kinaM pu., Sa. vi., ba. va. - AtaGkinaM yathA kusalo va. - eko sArathi yodheko, ANirakkhA duve janA, vina. bhisakko, jA. aTTha. 5.79; AtaGkinanti gilAnAnaM, jA. vi. 1571. aTTha. 5.79. ANirakkhaka pu.. uparivat - kA pra. vi., ba. va. - Atata napuM, A +Vtana kA bhU. ka. kR. [Atata], phailAyA stharakkhA nAma rathassa ANirakkhakA, dI. ni. TI.. huA, vizeSa artha, aisA Dhola, jisakA eka pArzva hI 1.194. camar3e se DhakA huA ho - AtataM ceva vitataM, AtatavitataM ANisaMghATa pu., tatpu. sa. [ANisaGghAta], kAMTiyoM yA ghana, abhi. pa. 139; AtataM nAma cammAvanaddhesu bheriyAdisu, kIloM kA DhAMcA - To pra. vi., e. va. - ANisaGghATova talekekayuttaM... abhi. pa. 140; tattha AtataM nAma cammapariyonaddhesa avasissi, sa. ni. 1(2).243; ANisaGghATova avasissIti bheriAdIsu ekatalatUriyaM, a. ni. aTTha. 3.232. suvaNNAdimayAnaM ANInaM saGghATamattameva avasesaM ahosi, sa. Atatavitata napuM... aisA vAdya, jo pUrI taraha se tAMta se ni. aTTha. 2.202. baMdhA huA ho, paNava-nAmaka vAdyayantra - AtatavitataM ANisutta sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(2). sabbavinaddhaM paNavAdika, abhi. pa. 141; AtatavitataM nAma 243. tantibaddhapaNavAdi, ma. vaM. TI. 479(nA.). ANya napuM.. [Arya], RNagrastatA, karja meM DUbe rahane kI AtatAyI tri., [AtatAyina], vaha jisakA dhanuSa (dUsaroM ko dazA - isirasa bhAvo ArissaM, iNassa bhAvo ANya, kaSTa dene hetu) tanA huA ho, vizeSa artha, hatyArA, usabhassa bhAvo AsabhaM ka. vyA. 404; isino bhAvo Arisya aparAdhI, krUra, Dakaita - vihattho vyAkulo cAtha, AtatAyI iNassa bhAvo ANyaM, sadda. 3.807. vadhudhuto, abhi. pa. 736. AtaGka pu., [AtaGka], mAnasika vipatti, vyathA, roga, pIr3A, Atatta tri., A + tapa kA bhU. ka. kR. [Atapta], pUrI taraha vedanA, trAsa, Dara, AzaMkA -ko pra. vi0. e. va. - AtaGko se tapAyA huA, atyadhika uSNa, sUkhA, AdIpta - chAto For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtanvatI 62 Atappa AtattarUposi, kutosi kattha gacchati, ... AtattarUpoti sukkha sarIro, jA. aTTha. 5.63-64. AtanvatI A +Vtana kA varta. kR., strI, pra. vi., e. va., phailAtI huI, utpanna karatI huI -- rAjahaMsIvilAsaM AtanvatI, hattha. vaM. 31.30 Atapa pu., A +Vtapa se vyu. [Atapa], zA. a., dhUpa, sUrya ke kAraNa utpanna santApa yA garmI, teja prakAza, lA. a.. utsAha, parAkrama, virodhiyoM ko tapA dene kI zakti -- po pra. vi., e. va. - athobhAso pakAso cAlokojjotAtapA samA, abhi. pa. 37; yaM chAyA jahati taM Atapo pharati, yaM Atapo jahati taM chAyA pharati, ma. ni. 3.22; thalaM chAyA Atapo Aloko aMdhakAro, dha. sa. 617(mA.); - paM dvi. vi., e. va. - ... Atapa tappanto niddAyati, jA. aTTha. 2.298; - pena tR. vi., e. va. - Atapena sukkhakaddamo phalati, pAci. aTTha. 19; - pe sapta. vi., e. va. - nibbati nAdhigacchAmi, aggidaDDAva Atapeti, pe. va. 38; sa. pa. meM, - kaThinAtapatApita tri., tatpu. sa., atyadhika teja dhUpa ke dvArA tapAyA yA garma kiyA huA - taM pu., vi. vi., e. va. - abbhokAsagataM santaM, kaThinAtapatApitaM, apa. 1.379; pacchA. - tri., ba. sa., pIche ke bhAga meM vidyamAna dhUpa vAlA (sthAna), pichavAr3e kI ora kI dhUpa vAlA (sthAna) - pe napuM., sapta. vi., e. va. - paJcamavaggarasa paThame pacchAtapeti pAsAdacchAyAya puratthimadisaM paTicchannattA pAsAdassa pacchimadisAbhAge Atapo hoti, tasmiM ThAne..., sa. ni. aTTha 3.271; bAlA.- pu., prAtaHkAla kI kama pracaNDa dhUpa - paM dvi. vi., e. va. - taM ekadivasaM pAtova toraNagge nisIditvA bAlAtapaM tapamAnaM eko sakuNo nakhapaJjarena aggahesi, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).239; bAlasUriyA.- pu., prAtaHkAlIna sUrya kI dhUpa - paM dvi. vi., e. va. - aJjatarasmiM pabbatapAde sIho bAlasUriyAtapaM tappamAno nipanno hoti, su0 ni. aTTha. 1.100; mandA .- pu., karma. sa. [mandAtapa], manda dhUpa, alpa mAtrA meM uSNa dhUpa - pe sapta. vi., e. va. - uNhodake maddApetvA mandAtape visajjApesi, dha. pa. aTTha. 1.182; vAtA. - pu., dva. sa., havA aura dhUpa - pe dvi. vi., ba. va. - vAtAtape DaMsasarIsape ca, su. ni. 52; - suriyA. pu., sUrya kI garmI, sUrya kI dhUpa - po pra. vi., e. va. - Atapoti sUriyAtapo, sa. ni. aTTha. 2.258... AtapaTThapana napuM., tatpu. sa. [Atapasthapana], (utpIr3ita karane hetu) dhUpa meM rakhA denA, dhUpa meM khar3A karA denA, sa. pa. ke anta., - parisamajjhagaNamajjhAdIsu AtapaThapanapaMsuokiraNAdIhi viSpakAraM pApento pacchato pacchato anubandhanti, a. ni. aTTha. 3.117; khuppipAsA hi AtapAvaTThAnAdinA ca AtApanaM visuddhi. mahATI. 2.186. AtapatA strI., Atapa kA bhAva., dAhakatA, jalanazIlatA, garmI - taM dvi. vi., e. va, - chAyA AtapataM yanti rittataJca mahAsarA, saddhammo. 123. AtapatApana napuM, tatpu. sa. [AtapatApana], dhUpa kI garmI - ne sapta. vi., e. va. - gharevAhaM tile jAte. disvAnAtapatApane apa. 2.252. Atapatta napuM.. [Atapatra], dhUpa se rakSA karane vAlA chAtA, chatra - AtapattaM tathA chattaM, rujatu hemamAsana, abhi. pa. 357; tatra chattanti AtapattaM, sadda. 2.542; - ka napuM., uparivat - ke sapta. vi., e. va. - miDante paribhaNDante, aGke vA Atapattake, khu. si. 5.7.. AtapavAraNa napuM., tatpu. sa. [AtapavAraNa]. zA. a., dhUpa kA nivAraNa, dhUpa se bacAva, lA. a., chAtA, sa. pa. ke anta., - adhyArayu AtapanavAraNAdhikaM adissamAnA va nabhamhi devatA, dA. vaM. 1.28; - mhi sapta. vi., e. va. - so dhAtuM attasirasA samubbahanto ThatvA samussitasitAtapavAraNamhi, dA. vaM. 5.35. Atapasukkha tri, tatpu. sa. [AtapazuSka], dhUpa meM sUkhA huA, dhUpa dvArA sukhAyA gayA - kkhaM napuM., pra. vi., e. va. - vanapuppha AtapasukkhaM, aGgArapakkaM cArakabaddho iccevamAdi, sadda. 3.757-58. AtapAbhAva pu., tatpu. sa. [AtapAbhAva], dhUpa kA abhAva, chAyA - chAyA tu AtapAbhAve paTibimbe pabhAya ca, abhi. pa. 953. Atappa napuM, A + tapa se vyu. [Atapya], kuzala karmoM ko karane hetu vIrya yA parAkrama, kaThora prayAsa, dRr3ha zakti, samyaka pradhAna - ussAhAtappapaggAhA vAyAmo ca parakkamo, abhi. pa. 156; - ppaM' pra. vi., e. va. -- tumhehi kiccamAtappaM. dha, pa. 276; jarAmaraNaM, bhikkhave, ajAnatA.... pe.... AtappaM karaNIya ... pe. ...., sa. ni. 1(2).117; Atapanti kusalakammavIriyaM, jA. aTTa. 6.36; - ppaM dvi. vi., e. va. - ... ekacco samaNo vA brAhmaNo vA AtappamanvAya. ... dI. ni. 1.11; - ppAya ca. vi., e. va. - AtappAyAti vIriyakaraNatthAya, dI. ni. aTTa, 3.194; tula. AtApa.. For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtappakaraNIyasutta 63 AtApeti AtappakaraNIyasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, AtApiya tri.. utsAhI, prabala vIrya se sampanna, samyaka a. ni. 1(1).178. vyAyAma athavA cAra samyaka pradhAnoM kA abhyAsa karane vAlA AtApa pu., A + tapa se vyu. [AtApa]. zA. a., bhISaNa - yo pu., pra. vi., e. va. -- AtApiyo saMvaratI satImA, garmI, tIvra tApa yA uSNatA, lA. a., prabala vIrya, udA. 110; AtApiyoti vIriyavA, udA. aTTa, 192; tassa atyadhika utsAha, dRr3ha parAkrama, prabala prayAsa, samyaka sahAyabhUtAnaM sammAvAyAmasatInaM atthitAya AtApiyo satimA, vyAyAma - po pra. vi., e. va. - AtApo viriye bhAge, udA. aTTha. 192; taM sabbajAni kasalo viditvA, AtApiyo sImAya odhi ca, abhi. pa. 1135; AtApo vuccati brahmacariyaM careyyA ti, udA. 123. kilesasantApanadvena vIriyaM, udA. aTTha. 36; AtApoti AtApI tri., AtApa se vyu. [AtApin], uparivat - pI tIsa bhavesa kilese AtApetIti AtApo, vIriyassetaM nAma, pu., pra. vi., e. va. - AtApIti kAyikacetasikasaGghAtena ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).254; yo cetasiko vIriyArambho vIriyAtApena AtApI, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.76; dI. ni. ... sammAvAyAmo ayaM vuccati AtApo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aTTha. 1.270; AtApIti vIriyavA, vIriyahi kilesAnaM 1(1).255; kAyassa ca cittassa ca AtApo paritApo AtApanaparitApanaThUna AtApoti vuccati tadarasa atthIti ThAnacaGkamanisajjAsayanAhArapariggaho, mi. pa. 287; -pena AtApI, visuddhi. 1.4; eko vUpakaTTo appamatto AtApI tR. vi., e. va. - iminA AtApena upeto samupeto ... pahitatto dI. ni. 1.159; AtApIti kAyikacetasikasaGghAtena mahAni. 278; sa. u. pa. ke rUpa meM, - vIriyA. pu., vIrya vIriyAtApena AtApI, dI. ni. aTTha. 1.270; ma. ni. aTTha. kA parAkrama - pena ta, vi., e. va. - AtApIti vIriyAtApena (ma.pa.) 2.76; - pinA tR. vi., e. va. - idaM, bhikkhave, samannAgato, sa. ni. aTTha. 1.180. paThama anAgatabhayaM sampassamAnena ... bhikkhunA appamattena AtApana napuM., A + Vtapa ke prera. se vyu., kri. nA. AtApinA pahitattena viharituM ..., a. ni. 2(1).95; - [AtApana], zA. a., pUrI taraha se jalA denA, lA. a., pino' Sa. vi., e. va. - AtApino jhAyato brAhmaNassa, utpIr3ana, bhasmIkaraNa, nAza, vidhvaMsa - naM pra. vi., e. va. mahAva. 2; AtApinoti sammappadhAnavIriyavato, mahAva. aTTha. - khuppipAsA hi AtapAvaTThAnAdinA ca AtApanaM visuddhi. 227; - pino pu., pra. vi., ba. va. - tagdha mayaM, bhante, mahATI. 2.186; - nena tR. vi., e. va. - idAni tumhehi appamattA AtApino pahitattA viharAmAti, mahAva. 473; - kilesAnaM AtApanena Atappanti, dha. pa. aTTha. 2.232; - pInaM pu., Sa. vi., ba. va. - ... evaM appamattAnaM AtApInaM ssa Sa. vi., e. va. --- anAtApI anottApIti kilesAnaM pahitattAnaM viharantAnaM..... ma. ni. 1.271. AtApanassa vIriyarasa abhAvena anAtApI, itivu. aTTha. AtApeti A +Vtapa ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. 305; - TTha pu., tatpu. sa. [AtApanArtha], vIrya kA artha, pUrI [AtApayati], zA. a., burI taraha se tapAtA yA jhulasA taraha se jalA dene kA tAtparya - Tena tR. vi., e. va. - detA hai, lA. a., utpIr3ita karAtA hai, dUsaroM ko kaSTa sattame anAtApIti kilesAnaM AtApanadvena AtApo, itivu. pahuMcavAtA hai, vyathita karAtA hai - so attAnaM sukhakAmaM aTTha. 91; - paritApanaTTha pu., tatpu. sa. dukkhapaTikkUlaM AtApeti paritApeti, ma. ni. 24; usakAro [atApanaparitApanArtha], AtApana evaM paritApana kA artha yA tejana dvIsu alAtesu AtApeti paritApeti uju karoti abhiprAya, bhUkha, pyAsa, dhUpa meM khar3A hone tathA paJcAgni meM kammaniyaM ma. ni. 3.11; - nti ba. va. -... visamabhojanena jhulasAne kA abhiprAya - dvena tR. vi, e. va. - vIriyahi kAyaM AtApentIti, mi. pa. 288; - yya vidhi., pra. pu., e. kilesAnaM AtApanaparitApanadvena AtApoti vuccati, visuddhi. va. - atthAya usukAro tejana dvIsu alAtesu AtApeyya 1.4; - paritApanAnuyoga pu., tatpu. sa. paritApeyya uju kareyya ..., ma. ni. 3.11; - nto varta. [AtApanaparitApanAnuyoga], AtApana evaM paritApana meM kR., pu., pra. vi., e. va. -- sacchikarotIti kathaM attAnaM lagAva, jalAne evaM jhulasAne athavA zarIra ko pIr3A dene AtApento paritApento sacchikaroti ? sa. ni. aTTha. 3. vAlI kriyA meM lagAva - gaM dvi. vi., e. va. - iti evarUpaM 146; - tvA pU. ka. kR. - te kAyaJca cittaJca AtApetvA anekavihitaM kAyassa AtApanaparitApanAnuyogamanuyutto ThAnacaGkamanisajjAsayanAhAraM pariggahetvA .... mi. pa. viharati, a. ni. 1(1).334. 288. For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Atitheyya Atitheyya napuM., atithi se vyu. [Atitheya], atithiyoM ke lie deya upahAra, atithi ke svAgata meM bheMTa kiyA jAne vAlA upahAra - yyaM pra. vi., e. va. - ayaM dhammapariyAyo bhaNito idaM te hotu Atitheyya nti, a. ni. 2(2).207; idaM te hotu Atitheyyanti idameva dhammabhaNanaM tava atithipaNNAkAro hotu, a. ni. aTTha. 3.172; - yyAni ba. va. - sattame AtitheyyAnIti AgantukadAnAni, a. ni. aTTha. 2.62; sa. u. pa. ke rUpa meM, AmisA. atithi ke lie dhana, saMpatti athavA vastuoM kA upahAra, dhammA.- atithi ke lie dharma kA upahAra - yyaM pra. vi., e. va. - dvemAni, bhikkhave, AtitheyyAni ... AmisAtitheyyaJca dhammAtitheyyaJca, a. ni. 1(1).113. AtisAra pu., atisAra se vyu. [AtisAra], atisAra yA peciza ke roga kA viSaya, peciza roga kA zikAra - ro pra. vi., e. va. - vasAtInaM visayo (deso) vAsAto, evaM kunto, sAkunto, AtisAro, ka. vyA. 354. Atu pu., saMbhavataH mAtu ke mi. sA. para nirmita, pitA - bhikkhussa AtumArI, bhikkhussa mAtumArI, varaM te. ma. ni. 2.121; AtumArI mAtumArIti ettha AtUti pitA, mAtUti mAtA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.118. Atuma/Atumantu pu.. [Atman], AtmA, svayaM, apane Apa, AtmabhAva -- mA pra. vi., e. va. - rAjA brahmA sakhA attA AtumA sA pumA rahA, sadda. 1.153; AtumA vuccati attA, mahAni. 49; appAtumoti AtumA vuccati attabhAvo, a. ni. aTTha. 2.218; - mAnaM dvi. vi., e. va. - anariyadhamma kusalA tamAhu, yo AtumAnaM sayameva pAva, su. ni. 788; yo AtumAnaM sayameva pAvAti yo evaM attAnaM sayameva vadati, su. ni. aTTha. 2.216; - me sapta. vi., e. va. - tattha Atumeti attani, pe. va. aTTha. 144. Atuma pu., theragA. kI eka gIti ke racayitA eka sthavira kA nAma, ... Atumo thero ... theragA. 72; atha imasmiM buddhappAde sAvatthiyaM sehiputto hutvA nibbatti, Atumotissa nAma ahosi, theragA. aTTha. 1.172. AtumA strI., [bau. saM. AdumA], kusInArA evaM sAvatthI ke madhyavartI kSetra meM avasthita eka prAcIna nagara - yaM sapta. vi., e. va. - tena kho pana samayena aJataro buDDapabbajito AtumAyaM paTivasati nahApitapubbo, mahAva. 325; - ya pa. vi., e. va. - atha kho, pukkusa, AtumAya mahAjanakAyo nikkhamitvA, dI. ni. 2.100; - vatthu napuM., AtumA nagara Atura kA kSetra - smiM sapta. vi., e. va. - ayaM kireso khandhake Agate AtumAvatthusmiM nahApitapubbako vuDDapabbajito ..., dI. ni. aTTa. 2.171. Atura tri., [Atura]. rugNa, bImAra, pIr3ita, vyathita, prabhAvita, dayanIya sthiti meM pahuMcA huA, coTila, durbala - ro pu., pra. vi., e. va. - badhiro satihIno'tha gilAno vyAdhitAturA, abhi. pa. 322; Aturo hAyaM, gahapati, kAyo aNDabhUto pariyonaddho, sa. ni. 2(1).2; Aturo hAyanti Aturo hi ayaM, ... niccapaggharaNadvena Aturoyeva, sa. ni. aTTha. 2.220; Aturo tyAnupucchAmI ti bALahagilAno hutvA ahaM taM anupucchAmi, jA. aTTha.6.93; - raM dvi. vi., e. va. - Aturanti jarAturaM dI. ni. aTTha. 2.41; AturaM bahusaGkappaM yassa natthi dhuvaM Thiti, theragA. 769; - rA pra. vi., ba. va. - AturAti ekantamaraNadhammatAya AturA AsannamaraNA ..., jA. aTTha. 3.174; - rena tR. vi., e. va. - ki vane rAjaputtena, Aturena karissasi. jA. aTTha. 5.85; - ssa Sa. vi., e. va. - AturassAti jarAturo rogAturo kilesAturoti tayo AturA, sa. ni. aTTa, 1.254; - re sapta. vi., e. va. - adhane Ature jiNe, cariyA. aTTha. 75; - resu sapta. vi., ba. va. - Aturesu manussesu viharAma anAturA, dha. pa. 198; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA. - tri., [anAtura]. rogamukta, svastha, apIr3ita - re sapta. vi., e. va. - anAtare pana ubhayampetaM sakkoti, jA. aTTha. 1.350; kilesA.tri., [klezAtura], klezoM dvArA pIr3ita - ssa Sa. vi., e. va. - AturassAnusikkhato ti kAmapatthanAvasena kilesAturassa, tassa ca phalena dukkhAturassa ca, udA. aTTha. 286; kilesadukkhA . - tri., tatpu. sa. [klezaduHkhAtura], klezajanita duHkha se grasta - rAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - attaparitApane ca allInehi kilesadukkhAturAnaM anusikkhantehi, sayaJca kilesadukkhAturehi, udA. aTTha. 287; khuppipAsA. - tri, tatpu. sa. [kSutpipAsAtura], bhUkha evaM pyAsa se pIr3ita - rA pu., pra. vi., ba. ka. - te khuppipAsAturA viraLacchAyAyaM nisIdiMsu, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).220; petA hi nekavassAni khuppipAsAturA pi ca, saddhammo. 507; jarA.tri, tatpu. sa. [jarAtura], bur3hApe se pIr3ita - raM pu., dvi. vi., e. va. - Aturanti jarAturaM dI. ni. aTTha. 2.41; dukkhA . -tri., tatpu. sa. [duHkhAtura], duHkha se pIr3ita -ssa pu., Sa. vi., e. va. - tassa ca phalena dukkhAturassa mAtA. tumantu pu.vi..e. For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AturakAya 65 ca ubhayatthApi paTikArAbhilAsAya kilesaphale anasikkhato. udA. aThTha. 286; jiNNA . - tri., bUr3hA evaM rogI, sa. pa. meM, - aparo 'jiNNAturamatapabbajitasaGghAtanimitte disvA', udA. aTTha. 208; vedanA. - tri., tatpu. sa. [vedanAtura], pIr3A se grasta - ro pu., pra. vi., e. va. - so vedanAturo AkAse ThAtuM asakkonto bhUmiyaM pati, udA. aTTha. 1993; sokA. - tri., tatpu. sa. [zokAtura], zoka se grasta - raM pu., dvi. vi., e. va. - sokAtaraM tattha tattha assAsentA mahAjana, ma. vaM. 3.13. AturakAya tri., ba. sa. [AturakAya], rogagrasta zarIra vAlA, vaha, jisakA zarIra asvastha yA rugNa hai - yo pu., pra. vi., e. va. - ahamasmi, bhante, jiNNo vuDDo mahallako addhagato vayoanuppatto AturakAyo abhikkhaNAtako, sa. ni. 2(1).2; AturakAyoti gilAnakAyo, sa. ni. aTTha. 2.220; - ye hi pu., tR. vi., ba. va. - nAnappakArarogadukkhAbhipILitattAAturakAyehi mahAjanehi, udA. aTTha. 43; - yA pu., pra. vi., ba. va. - khINAsavA AturakAyA anAturacittA, sa. ni. aTTha 2.225. Aturacitta tri., [Aturacitta], rAga, dveSa evaM moha se grasta citta vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - AturakAyo ceva hoti Aturacitto ca, sa. ni. 2(1).3; evaM kho, gahapati, AturakAyo ceva hoti Aturacitto cAti kAyo nAma buddhAnampi Aturoyeva, sa. ni. aTTha. 2.225; evaM Aturacitto kho panesa mIyamAno nirayeyeva nibbattissati, jA. aTTha. 1.208; - tehi pu., tR. vi., ba. va. - nAnAvidhakilesabyAdhipILitattA Aturacittehi devamanussehi .... udA. aTTha. 43; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA.- tri., ba. sa. [anAturacitta], rAga, dveSa evaM moha se mukta citta vAlA (arhata) - ttA pu., pra. vi., ba. va. - khINAsavA AturakAyA anAtaracittA, satta sekhA neva AturacittA, na anAturacittAti veditabbA, sa. ni. aTTha. 2.225; - tA strI., bhAva., citta kI rAga, dveSa evaM moha se yukta avasthA - taM dvi. vi., e. va. - bhajamAnA pana anAturacittataMyeva bhajantIti, sa. ni. aTTha. 2.225. AturatA strI., Atura kA bhAva. [AturatA], rugNatA, bImArI, vipatti, vyAkulatA, parezAnI - aTThahi khalu samma puNNamukha, ThAnehi itthI sAmika avajAnAti - dalihatA AturatA, jiNNatA, surAsoNDatA muddhatA pamattatA, sabbakiccesu anuvattanatA, sabbadhanaanuppadAnena, jA. aTTha. 5.430; - ya Sa. vi., e. va. - tAya AturatAya icchiticchitakkhaNe AturIbhUta AgantuM, sa. ni. aTTha. 2.220; - tA pra. vi., ba. ka. - .... tisso AturatA honti, tade.; sa. u. pa. rUpa meM, jarA./byAdhA./maraNA.- strI., tatpu. sa., vRddhAvasthA kI vipatti, rogoM kI vyathA, mRtyu kA saMkaTa - visesena panassa jarAturatA byAdhAturatA maraNAturatAti tisso AturatA honti, sa. ni. aTTha. 2.220; kilesA. rogA.- strI., tatpu. sa., klezoM dvArA utpanna kiyA gayA kaSTa, rogoM se utpanna kaSTa. - ya tR. vi., e. va. - Aturanti jarAturatAya rogAturatAya kilesAturatAya ca niccAturaM ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.213; sokA.- strI., zoka ke kAraNa utpanna vyAkulatA - ya tR. vi., e. va. - o vacanaM sutvA viyogaM asahamAnA sokAturatAya ..., pe. va. aTTha. 139; - tta napuM., bhAva. [Aturatva], uparivat - ttaM pra. vi., e. va. - sattisabhaJjanarasaM, Aturattanti gamhati, nA. rU. pa. 116. Aturanna napuM, tatpu. sa. [AturAnna], zA. a., vipattigrasta vyakti ke lie bhojana, lA. a., mRtyu ke samaya kA bhojana, maraNakAla kA bhojana - nnAni dvi. vi., ba. va. - ... ayahi AturannAni bhuJjati, AturannAnIti maraNabhojanAni, jA. aTTha. 1.195; mA sAlUkassa pihayi, AturannAni bhuJjati, jA. aTTa. 2.345. AturarUpa tri., ba. sa. [AturarUpa], vaha, jisakA zarIra dukhadAyaka pIr3A se pIr3ita hai, pIr3Agrasta zarIra vAlA - po pu., pra. vi., e. va. - AbAdhikohaM dukkhito gilAno, AturarUpomhi sake nivesane, vi. va. 1220; dha. pa. aTTha. 1.21; AturarUpoti dukkhavedanAbhitunnakAyo, vi. va. aTTha. 279. Aturassara pu., karma. sa. [Aturastara], pIr3A se bharA svara, pIr3A se janita svara, karAha - raM dvi. vi., e. va. - sA aDhikasaGghAlikA adRssaraM AtarassaraM karotIti attho, pArA. aTTha. 2.88; sa. ni. aTTha. 2.192. Aturita tri., [Aturita], roga se pIr3ita, vRddhAvasthA se pIDita, klezoM yA rAga, dveSa Adi cittamaloM se grasta - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - uccArapassAvaM karonti, gelajhena AturitAni sayanti, matAni patanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).34. AturitakAla pu. tatpu. sa. [AturitakAla], pIr3ita yA vyathita hone kA kAla - le sapta. vi., e. va. - eka buddhantarampi khuppipAsAhi AturitakAlepi, ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(1).303. For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AturIbhUta 66 Adara AturIbhUta tri., rogoM Adi se pIr3ita, vipattigrasta, klezoM Ada pu., [Ada], grahaNa svIkaraNa, khAne vAlA, kevala sa. se grasta - tA pu., pra. vi., ba. va. - AturIbhUtA puggalA, u. pa. ke rUpa meM prayukta, dAyA., vantA.. vidyAsA. ke anta. visuddhi. mahATI. 2.171. AturIyati Atura ke nA. dhA. kA varta, pra. pu., e. va. - Adatte A +/dA kA varta.. pra. pu., e. va., Atmane. rugNa hotA hai, pIr3ita hotA hai, grasta ho jAtA hai, prabhAvita [Adatte], svayaM grahaNa karatA hai, letA hai, svIkAra karatA hotA hai, bAdhAyukta ho jAtA hai - saropi upahaati, hai - yasmA vA apeti, yasmA vA bhayaM jAyate, yasmA vA kaNThopi AturIyati, ma. ni. 3.283; AturIyatIti Aturo Adatte, taM kArakaM apAdAnasaJja hoti, ka. vyA. hoti gelaJappatto sAbAdho, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.203; 273; yasmAdapeti bhayamAdatte vA tadapAdAnaM nAma, bAlA. nivAtasenAsane vasanto ativiya pittarogAdIhi AturIyati, 49; "Adatte kurute pete" iccAdinayadassanA, sadda. khu. pA. aTTha. 117. 2.319. Atojja tri./napuM., [Atodya], zA. a.. cAroM ora se AdadAti A +/dA kA vartaH, pra. pu., e. va. [AdadAti], tAr3ita, acchI taraha se pITA gayA, lA. a., eka vizeSa le letA hai, pakar3a letA he, grahaNa karatA hai, svIkAra karatA prakAra kA vAdya - jjaM napuM., pra. vi., e. va. - Atojja hai - saddho dAnaM dadAti deti, sIla AdadAti Adeti tu ca vAdittaM vAditaM vajjamuccate, abhi. pa. 142. imAni suddhakattupadAni, sadda. 2.367; Apubbavasena gahaNaJca AthabbaNa tri., [AtharvaNa], atharvaveda ke sAtha jur3A huA, vadanto dadAti deti AdadAti Adeti dAnaM AdAnanti atharvaveda meM vihita karmakANDoM ko karane vAlA - NaM pu., sanAmapadAni suddhakattupadAni janayati, sadda. 2.368; - tu dvi. vi., e. va. - AthabbaNaM sapinaM lakkhaNaM, no vidahe anu., pra. pu., e. va. - evaM "AdadAtu, Adadeyya" iccAdi athopi nakkhattaM su. ni. 933; AthabbaNanti sabbaM neyyaM, Adetu Adeyya iccAdi yathArahaM yojetabbaM sadda. AthabbaNikamantappayogaM su ni. aThTha. 2256; - kA pu. pra. vi., 2.373. ba. va. - AthabbaNikA AthabbaNaM payojenti, pArA. aTTha. 237. AdadhAna tri., A +vdhA kA varta. kR., Atmane. [AdadhAna], AthabbaNapayoga pu., tatpu. sa. [AtharvaNaprayoga], atharvaveda rakhane vAlA, utpanna karane vAlA, pradAyaka, ApUraka - naM ke mantroM kA vyAvahArika prayoga - gaM dvi. vi., e. va. - pu., dvi. vi., e. va. - vandAmi cakkhavaralakkhaNaM AdadhAnaM. tatiyo naM nisedhetvA AthabbaNapayogaM sandhAya upakavantipi rasa. 1.7; sossAmi dhamma sivamAdadhAnaM, rasa. 2.23. apakaDantipIti Aha, dI. ni. aTTha. 1.275. Adapayati/Adapeti A + dA ke prera. kA varta., pra. pu., Athabbanaveda pu., karma sa. [atharvaveda], atharvaveda, atharvaveda e. va., grahaNa karAtA hai, lene hetu prerita karatA hai - kA mantra - daM dvi. vi., e. va. - AthabbanavedaM pana samAdapetIti tattha lakkhaNArammaNika vipassanaM sammA paNItajjhAsayA na sikkhanti, sadda. 2.390. Adapeti, udA. aTTa, 293; sIlaM Adapeti samAdapeti, sadda. AthabbaNika tri., AitharvaNika], atharvaveda meM vihita karmakANDoM 2.367; kArite Adapeti samAdapeti Adapayati samAdapayati, ko karane vAlA purohita, atharvaveda ke mAraNa, uccATana sadda. 2.480; - nti ba. va. - ye dhammamevAdapayanti santo, Adi ke mantroM kA jJAtA yA prayoktA - kA pu., pra. vi., ma. ni. 2.314; ye santo sappurisA dhammaMyeva Adapenti ba. va. - AthabbaNikA kira AthabbaNaM payojetvA sattaM samAdapenti gaNhApenti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.243; - sIsacchinnaM, dI. ni. aTTha. 1.275; AthabbaNikA AthabbaNaM tvA pU. kA. kR. - samAdapesIti tadatthaM samAdapetvA payojenti, mahAni. 280; - kAdi tri., vaha samUha, jisake kathesi, dI. ni. aTTa, 1.241. Adi meM atharvaveda ke mantroM ke jJAtA hoM - dInaM pu., Sa. Adayati |ad ke prera, kA varta., pra. pu., e. va. [Adayati], vi., ba. va. - AthabbaNikAdInaM viya mantaparijappanapayogo khilavAtA hai - khAdAdInaM payojje kattari dutiyA na vijjAmayo, itivu. aTTha. 202; - mantapayoga pu., tatpu. hoti, khAdayati devadattena, Adayati devadattena, mo. sa., atharvaveda ke mantroM kA vyAvahArika prayoga - gaM dvi. vyA. 2.6. vi., e. va. - AthabbaNanti AthabbaNikamantappayoga, su. ni. Adara pu.. [Adara], sammAna, ucita vyavahAra, acchI dekhaaTTha. 2.256. bhAla, satkAra, sevA-Tahala - ro pra. vi., e. va. - darati For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdaratA 67 AdAna Adarati anAdarati, Adaro anAdaro, sadda. 2.426; tasmA hitatthakAmena, kAtabbo ettha Adaro, abhi. ava. 1407; .... etarasa Adaroti anAdaro, iti. aTTha. 92; - raM dvi. vi., e. va. - ... savane AdaraM janeti, sa. ni. aTTha. 1.8; -- rena tR. vi., e. va. - ... dhamma Adarena assuNanto..., sa. ni. aTTha. 1.9; ka. sa. u. pa. ke rUpa meM, anA.- pu., Adara kA abhAva, asammAna - rena tR. vi., e. va. - pApe / anAdarenApi satataM vattate mano, saddhammo. 21; saJjAtadhammassavanA. - tri., ba. sa., vaha, jisake mana meM dharma ko sunane ke lie AdarabhAva ho - ro pu., pra. vi., e. va. - ativiya sAdhurUpA gAthA bhavissantIti suTTattaraM saJjAtadhammarasavanAdaro hutvA..., jA. aTTha. 5.487; kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM; - kArI pu., sammAna athavA Adara karane vAlA -rI pra. vi., e. va. - asakkaccakArIti na sukatakArI, na AdarakArI, a. ni. aTTha. 3.139; - jananattha pu., tatpu. sa. [AdarajananArtha]. sammAna ke bhAva ko utpanna karane kA prayojana - tthaM vi. vi., e. va. - taM anAmasitvA tattha abhiratiyaM AdarajananatthaM abhirama, nanda, abhirama, nandAti, udA. aTTha. 139; - jAta tri., sammAna yA zraddhAbhakti ko prApta karane vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - devApi manussApi AdarajAtA ativiya pihayantIti, udA. aTTha. 162; - dassana napuM.. tatpu. sa. [Adaradarzana], sammAna ke bhAva kA prakAzana - AdaradassanatthaM cettha AmeDitavasena vuttaM pe. va. aTTha. 242; - dIpana napuM., tatpu. sa. [AdaradIpana], uparivat - bhikkhUnaM tapparabhAvato savane AdaradIpanena sakkaccasavanaM dasseti, udA. aTTha. 316; - rahita tri., tatpu. sa. [Adararahita], AdarabhAva yA sammAnabhAva ko aprApta - to pu., pra. vi., e. va. - ottappassa abhAvena sabrahmacArIsa Adararahito, itivu. aTTha. 135; - virahita tri., tatpu. sa., uparivat - tA pu., pra. vi., e. va. - viramissAma evarUpA ti evaM AdaravirahitA .... su. ni. aTTha. 1.265. AdaratA strI., Adara se vyu., bhAva. [Adaratva, napuM.], AdarabhAva, niSe0, rUpa meM sa. u. pa. meM hI prApta; anA. - anAdarabhAva, tiraskArabhAva, upekSAbhAva - tA pra. vi., e. va. anAdariyaniddese ovAdassa anAdiyanavasena anAdarabhAvo. anAdariyaM, anAdariyanAkAro anAdaratA, vibha. aTTha. 471. Adarati A + dara se vyu., varta, pra. pu., e. va. [Adriyate], Adara karatA hai, Adara kiyA jAtA hai - darati Adarati anAdarati, Adaro anAdaro, sadda. 2.426. Adahati A +vdhA kA varta, pra. pu., e. va. [AdadhAti]. zA. a., lA kara rakha detA hai, kisI para nirdhArita kara detA hai, lA. a. 1. agni ke sandarbha meM, prajvalita karatA hai, paracAtA hai. 2. citta ke sandarbha meM, sthira karatA hai, ThIka se rakhatA hai, Alambana para rakhatA hai - samAdhIti cittaM samaM Adahati ArammaNe ThapetIti samAdhi, bu. vaM. aTTha, 55; - hAmi u. pu., e. va. - samAdahAmIti sammA AdahAmi, suTTa AropemIti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).396; - hanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - vessAnaramAdahAnoti vessAnaraM aggiM Adahanto, jA. aTTha. 7.49; - hi adya, pra. pu., e. va. - sahassabAhu asamo pathabyA, sopi tadA Adahi jAtavedAnti, jA. aTTha. 7.47; - hitvA pU. kA. kR. - sUcighaTika datvAti aggaLasUciJca uparighaTikaJca AdahitvA, udA. aTTha. 242. AdA/AdAya A +vdA kA pU. kA. kR. [AdAya], le kara, grahaNa kara - ito AdAya kamaNDalu, jA. aTTha. 6.102; pAThA. - AdA, niSe., anAdA, nahIM lekara - anAdA ce bhikkhu purANasanthatassa sAmantA .... pArA. 350; anAdA ce... sugatavidasthinti anAdiyitvA .... tade.. AdAti A +dA kA advittvIkRtarUpa, vartaH, pra. pu., e. va. [AdadAti], grahaNa karatA hai, le letA hai- tabba tri., saM. kR., le lenA cAhie -bbA pu.. pra. vi., ba. va. - dve bhAgA suddhakALakAnaM eLakalomAnaM AdAtabbA tatiyaM odAtAnaM catutthaM gocariyAnaM, pArA. 343; - baM napuM., pra. vi., e. va. - tiNNaM dubbaNNakaraNAnaM aJjataraM dubbaNNakaraNaM AdAtabba, pAci. 162. AdAtu tri.. A +/dA se vyu., ka. nA. [AdAta], grahaNa karane vAlA, lene vAlA - tA pu., pra. vi., e. va. - taM adinnaM theyyasaGghAtaM AdAtA hoti, ma. ni. 1.359. AdAna napuM., A + dA se vyu., kri. nA. [AdAna], zA. a., grahaNa kara lenA, le lenA, svIkaraNa, pakar3a lenA, prApti - imasmi pana bhuvAdigaNe dAnaM vadanto Apabbavasena gahaNaJca vadanto ... dAnaM AdAnanti sanAmapadAni suddhakattupadAni janayati, sadda. 2.368; - naM pra. vi., e. va. - sabbaM sakassa AdAnaM, anAdAnaM tiNassa cAti, ..., jA. For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdAna 68 AdAnanikkhepana aTTha. 3.100-101; --- nena tR. vi., e. va. - ettha AdikenAti musAvAdA, ma. ni. 2.80; sabbagehA.- napuM, tatpu. sa. AdAnena gahaNena, sa. ni. aTTha. 2.179; vizeSa artha, 1. [sarvagehAdAna], samasta gRhoM kA grahaNa - naM pra. vi., bhojana-grahaNa, tRNabhakSaNa - nAni dvi. vi., ba. va. - ajja e. va. - yAva kaLIracchejja sabbagehAdAnaM ubhatopakkhe me sattamA ratti, adanAni upAsato, jA. aTTha. 5.3673; yAva sattamakulA samugghAto ti, mi. pa. 186; sA.tattha adanAnIti AdAnAni, gocaragahaNavAnAnIti attho. napuM., AdAna yA grahaNa karane yogya - nesu sapta. vi., jA. aTTha. 5.367; vizeSa artha 2. Asakti, viSayabhogoM ke ba. va. - sAdAnesu anAdAnaM, tamahaM brUmi brAhmaNaM, dha. pa. prati lagAva, punarjanma kA grahaNa - naM' pra. vi., ba. va. - 406. dissati ... imassa cAtumahAbhUtikassa kAyarasa Acayopi AdAnakAla pu., tatpu. sa. [AdAnakAla]. grahaNa yA svIkAra apacayopi AdAnampi nikkhepanampi, sa. ni. 1(2).84; karane kA upayukta samaya, svIkAryatA - laM dvi. vi., e. aggissa AdAnaM yUpassa ussApanaM mahapphalaM hoti va. - mahAjanassa AdAnakAlaM gahaNakAlaM jAnitvAva mahAnisaMsanti, a. ni. 2(2).191; AdAnanti nibbatti, sa. byAkarotIti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.80. ni. aTTha. 2.86; tattha AdAnanti paTisandhi, visuddhi. 2.252; AdAnagantha pu.. tatpu. sa., Asakti kI gAMTha, tRSNA kI - naM dvi. vi., e. va. - AdAna pajahato gAMTha - thaM dvi. vi., e. va. - AdAnaganthaM gathitaM visajja, paTinissaggAnupassanAvasena jAtA dhammA aJjamaJja AsaM na kubbanti kuhiJci loke, su. ni. 800; catubbidhampi nAtivattantIti .... paTi. ma. 28; AdAnanti nibbattanavasena rUpAdInaM AdAyakattA AdAnaganthaM attano cittasantAne gathitaM kilesAnaM, adosadassAvitAya saGghatArammaNassa vA AdAnaM. baddhaM ariyamaggasatthena visajja chinditvA, su. ni. aTTha paTi. ma. aTTha. 1.113; - to pa. vi., e. va. - 2.221. paTinissaggAnupassanAya AdAnato cittaM mocento assasati / AdAnagahaNa napuM.. tatpu. sa. [AdAnagrahaNa], Asakti kI ceva passasati ca, visuddhi. 1.277; AdAnatoti niccAdivasena / pakar3a, lagAva yA tRSNA kI dRr3ha pakar3a, sa. pa. ke anta. gahaNato, paTisandhiggahaNato vAti evamettha attho dahabbo, -kAyadvAre AdAnagahaNamuJcanacopanAni pApetvA, ma. ni. visuddhi. mahATI. 1.323; - ssa Sa. vi., e. va. - aTTha. (mU.pa.) 1(2).259; sa. ni. aTTha. 3.132; kAyadvAre paTinissaggAnupassanAya AdAnassa ..., paTi. ma. 41; - AdAnagahaNamuJcanacopanapattA aTTakAmAvacarakusalacetanA, nesu sapta. vi., ba. va. - AdAnesu vineyya chandarAgaM, su. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.39. ni. 366; AdAnesu... tesu upadhIsu na sArameti, su. ni. AdAnataNhA strI., tatpu. sa. [AdAnatRSNA], grahaNa karane aTTha. 2.87; sa. u. pa. ke rUpa meM; adinnA .- napuM, tatpu. kI tRSNA, tRSNA-upAdAna, rUpa Adi ke prati mana kA dRr3ha sa. [adattAdAna], zA. a., jo kucha prasannatA ke sAtha lagAva, rUpa-tRSNA, vedanAtRSNA Adi tRSNAeM - NhaM dvi. nahIM diyA gayA hai, use corI, DakaitI, ghUsakhorI, ThagI Adi vi., e. va. - AdAnataNhaM vinayetha sabba, su. ni. 1109; dvArA chIna lenA, vizeSa artha, tIna prakAra ke zArIrika tattha AdAnataNhanti rUpAdInaM AdAyikaM gahaNataNhaM, pApakRtyoM meM se dUsarA pApakRtya - nnaM pra. vi., e. va. - taNhupAdAnanti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.291. akusalakammapathesu pANAtipAto adinnAdAnaM micchAcAro AdAnanikkhepa pu., dva. sa. [AdAnanikSepa], grahaNa evaM musAvAdo micchadiTThIti, abhi. ava. 172; anA.- napuM., parityAga, le lenA aura chor3a denA - pe sapta. vi., e. va. AdAna kA niSe. [anAdAna], agrahaNa, nahIM liptatA - nA - AraJako nAgo hatthidamakassa AdAnanikkhepe vacanakaro pa. vi., e. va. - sAdAnesu anAdAnAti sagahaNesu sattesu hoti ovAdappaTikaro .... ma. ni. 3.174; - pehi tR. vi., ca ... agahaNA, sa. ni. aTTha. 1.308; bhArA.- na., tatpu. ba. va. - idhalokato paraloka AdAnanikkhepehi aparApara sa. [bhArAdAna], bhAra ko grahaNa karanA, bhAra ko DhonA - naM dhAvati saMsaratIti attho, udA. aTTha. 192. pra. vi., e. va. - bhArAdAnaM dukhaM loke, bhAranikkhepanaM, sukhaM AdAnanikkhepana napuM., dva. sa. [AdAnanikSepaNa]. zA. sa. ni. 2(1).25; satthA .- napuM., tatpu. sa. [zastrAdAna]. a., lenA aura chor3a denA, grahaNa evaM parityAga, grahaNa evaM zastroM ko rakhanA - rUpAdhikaraNaM daNDAdAna - satthAdAna visarjana, lA. a., janmagrahaNa evaM janma kA anta yA mRtyu - kalaha - viggaha - vivAda - tuvaMtuvaM - pesuJa - - naM pra. vi., e. va. - hatthesu, bhikkhave, sati For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdAnapaTinissagga 69 AdAya . pa AdAnanikkhepanaM hoti, su. ni. aTTha. 1.181; hatthesu bhikkhave, sati AdAnanikkhepanaM paJaAyati, sa. ni. 2(2).175; tattha AdAnanti paTisandhi nikkhepananti cuti, visuddhi. 2.252; - to pa. vi., kri. vize. - AdAnanikkhepanato, vayovuDDatthagAmito, visuddhi. 2.252; AdAnanikkhepanatoti bhavassa gahaNavirasajjanato, jAtito maraNato cAti attho, visuddhi. mahATI. 2.380. AdAnapaTinissagga pu.. dva. sa. [AdAnapratiniHsarga], grahaNa evaM agrahaNa, lenA evaM tyAga denA, Asakti evaM anAsakti, nirvANa, jisameM samasta lagAvoM kA tyAga ho jAtA hai - gge sapta. vi., e. va. - AdAnapaTinissagge, anupAdAya ye ratA, dha. pa. 89; AdAnapaTinissaggeti AdAnaM vaccati gahaNaM, tassa paTinissaggasaGghAte aggahaNe catUhi upAdAnehi kiJci anupAdiyitvA ye ratAti attho, dha. pa. aTTa, 1.338; AdAnapaTinissaggeti gahaNapaTinissaggasaGghAte nibbAne. a. ni. aTTha 3.334. AdAnavaTTi strI., auSadhiyoM ke lepa se yukta paTTI-TTi pra. vi., e. va. - vaccamagge bhesajjamakkhitA AdAnavaTTi vA veLunALikA vA vaTTati, mahAva. aTTha. 354; AdAnavattIti Anahavatti, vajira. TI. 440. AdAnasaGga pu., tatpu. sa., sAMsArika AsaktiyoM kI ora mana kA jhukAva, arthalipsA, lobha - AdAnasatte vA AdAnAbhiniviTe puggale AdAnasaGgahetuJca imaM paja maccudheyye laggaM tato vItikkamituM asamatthaM iti pekkhamAno ..., su. ni. aTTha. 2.291; cULani. aTTha. 41. AdAnasatta pu., karma. sa., Asakti yA lagAva kI manovRtti vAlA prANI - tte sapta. vi., e. va. - AdAnasatte iti pekkhamAnoti AdAnasattA vuccanti ye rUpaM Adiyanti upAdiyanti ..., cULani. 138; AdAnasatte iti pekkhamAno, su. ni. 1110; AdAtabbaDhena AdAnesu rUpAdIsu satte sabbaloke... AdAnasatte vA AdAnAbhiniviDhe puggale. su. ni. aTTha. 2.291. AdAnasIla tri., ba. sa. [AdAnazIla], svabhAva se hI Asakta, lAlacI athavA tRSNAmayI prakRti vAlA, kevala dUsaroM se le lene vAlA - lA pu. pra. vi., ba.va. - adAnasIlA na ca denti karasaci su ni. 247; adAnasIlAti adAnapakatikA, AdAnAdhimuttA asaMvibhAgaratAti attho, .... keci pana AdAnasIlAtipi paThanti, kevalaMgahaNasIlA, kassaci pana kiJci na dentIti, su. ni. aTTha. 1.264. AdAnAdhippAya tri., ba. sa. [AdAnAbhiprAyaka], vaha, jisakA abhiprAya dUsaroM se chInanA hai, dUsaroM kI dhana-sampadA Adi ko le lene kI icchA rakhane vAlA - yo pu.. pra. vi., e. va. - coro, bhikkhave, AdAnAdhippAyo appaM rattiyA supati, bahu jaggati, a. ni. 2(1).147; AdAnAdhippAyoti idAni gahetuM sakkhissAmi, idAni sakkhisAmIti evaM gahaNAdhippAyo, a. ni. aTTha. 3.50; - yA ba. va. - corA, kho, brAhmaNa AdAnAdhippAyA gahanUpavicArA satthAdhidvAnA, a. ni. 2(2).76; parabhaNDassa AdAne adhippAyo etesanti AdAnAdhippAyA, a. ni. aTTha. 3.122... AdAnAminiviTTha tri., tatpu. sa. [AdAnAbhiniviSTa], dUsaroM kI sampatti Adi ko le lene kA mAnasika abhiprAya rakhane vAlA - tu pu., sapta. vi., e. va. - AdAnasatte vA AdAnAbhiniviDhe puggale ... iti pekkhamAno, cULani. aTTa, 41; su. ni. aTTha. 2.291. AdApati A +/dA ke prera. kA varta0, pra. pu., e. va., grahaNa karAtA hai, Asakti yA lagAva utpanna karAtA hai - evaM eva ca dApati AdApetIti AdIni pi yathAraha, sadda. 2.374. AdAya' A +vdA kA saM. kR. [AdAya], 1. lekara, grahaNa kara, svIkAra kara, cayana kara - uddissa, uddisitvA, AdAya AdiyitvA, ka. vyA. 599; apassanto ekasena AdAya vohareyyaM ma. ni. 2.80; bharitvA tuvaramAdAya, saGghassa adadi ahaM, apa. 1.234; bharitvA tuvaramAdAyAti tuvaraalui muggakalayasadisaM tavaraTiM bhajjitvA apa. aTTha. 2.181; 2. prAyaH isakA prayoga kri. vi. athavA upa. ke rUpa meM bhI prApta, sAtha, sAtha meM lekara - tathA pinayamAdAya kathitattA akopiyA, sadda. 1.24; pubbaNhasamayaM nivAsetvA pattacIvaramAdAya yena kasibhAradvAjassa brAhmaNassa kammanto tenupasaGkami, su. ni. (pR.) 96; AdAya aggiM mama dehi vittaM, jA. aTTha. 7.56; ettaka yAcitvA AdAya pakkAmi, jA. aTTha. 1.119. AdAya pu., kisI dhArmika AsthA kA grahaNa, dhArmika vizvAsa kA svIkaraNa - gahaNavasena AdAyo, mahAni. aTTha. 1153; vibha. aTTha. 309; - yaM dvi. vi., e. va. - yaJca kathento sakaM AdAyaM attano AcariyavAdaM na hApeti, mahAva. aTTha. 411; sa. u. pa. ke rUpa meM tathAgatA.. buddhA. ke anta. draSTa.. AdAya A +vdA' kA pU. kA. kR. [AdAya], khIMca kara, tAna kara, bAMdha kara - AdAya pattiM paraviriyaghAti, cApe For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AdAyaka " saraM kiM vicikicchase tuvaM, jA. aTTha. 4.243; etaM pattasahitaM saraM cApe AdAya sannavhitvA, jA. adu. 4.243. AdAyaka tri. A + dA se vyu [AdAyaka], lene vAlA. grahaNa karane vAlA kA pu. pra. vi. ba. va. maccharinoti ajJasaM adAyakA, jA. aTTha. 6.129; pAThA. AdAyakA; sa. u. pa. ke rUpa meM; tadA.- tri.. usakA (pUrvanirdiSTa kA ) AdAna yA grahaNa karAne vAlA parapariggahitasaJJino tadAdAyaka upakkamasamuTThApikA theyyacetanA adinnAdAnaM, sa. ni. aDa. 2.128, mUlA. tri. kAyika evaM vAcika, ina do prakAra kI ApattiyoM (aparAdhoM ) ke mUla ko grahaNa karane vAlA kA pu. pra. vi. ba. ka. siyApi mUlAdAyakA bhikkhU punakammAya ukkoTevyu cULava, 473. AdAyachakka napuM., mahAva. ke kaThinakhandhaka meM saMgRhIta eka vatthu kA zIrSaka mahAva, 334-335. AdAyapannarasaka napuM0, mahAva. ke kaThinakhandhaka ke eka vatthu kA zIrSaka, mahAva. 336. -- AdAyasattaka napuM mahAva ke kaThinakhandhaka kI eka vinayavastu mahAva. 332. - AdAyI tri., [AdAyin ], lene vAlA, grahaNa karane vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, adinnA. nadI huI vastu ko le lene vAlA yino pu. pra. vi. ba. va. - adinnaM AdiyantIti adinnAdAyino, sa0 ni0 aTTa. 2.127; dinnA. kevala dI huI vastu, dhana Adi ko lene vAlA - yI pu. pra. vi. e. va. adinnAdAnaM pahAya adinnAdAnA paTivirato hoti dinnAdAyI dinnapATikaGkSI, ma. ni. 1.240; varA. - tri, uttama vastu yA bhAva ko grahaNa karane vAlA yI pu. pra. vi. e. va. sArAdAyI ca hoti varAdAyI ca kAyassa, a. ni. 2 (1).74; tatiyo varAdAyIti uttamassa - sAra varassa AdAyako, a0 ni0 aTTha. 3.31; sArA. - tri.. tattva ko grahaNa karane vAlA yI pu. pra. vi. e. va. - sArAdAyI ca hoti varAdAyI ca kAyass a. ni. 2 (1).74. AdAyivallI strI0, eka latA kA nAma hi tR. vi., va. kadambapupphamAdAya vallIhi vitataM ahu ma. vaM. 17.31; AdAyivallI ti hiyavallI vuccati, ma. vaM. TI. 339 (nA.); pAThA. AdArivallI. ba. AdAsa pu. [ Adarza ], darpaNa, AInA, muMha dekhane kA zIzA so pra. vi., e. va. dIpo padIpo pajjoto, pume tvAdAsa-dappanA, abhi. pa. 316 taM kiM majjati, rAhula, kimatthiyo AdAsoti ?, ma0 ni0 2.85; 'yato ca kho, - www.kobatirth.org -- - - 70 AdAsa - mahArAja, AdAso siyA, AbhA siyA, mukhaM siyA, jAyeyya attAti. mi. pa. 54 - saM dvi. vi. e. va. - tato AdAsamAdAya sarIraM paccavekkhisa, theragA. 169 se sapta. vi., e. va. athekadivasa kevaTTo AdAse mukha olokento, jA. aTTha 6.237; ssaSa. vi., e. va. atha kho yato kutoci chAyA AgantyA AdAsarasa ApAtamupagacchati mi. e. 275 sehi tR. vi. da. va. - atha naM rAjA AdArohi parikkhipApesi, ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.272 sa. pa. ke anta kaJcanA. pu. tatpu. sa0 [kAJcanAdarza], sone se mar3hA huA AInA, sunaharI paTTiyoM se sajjita darpaNa, sunaharA AInA anulimpitvA suparimajjita kaJcanAdAsasannibhoti dassetuM hemavaNNa nita. therIgA. aDDa 261 mukhaM jAlAbhihatapadumaM viya malaggahitakaJcanAdAsamaNDalaM viya ca virUpaM hoti. jA. aTTha 1.481 sa. u. pa. ke rUpa meM sabbakAyikA. - .pu.. karma. sa. sampUrNa zarIra ko dikhalAne vAlA AInA saM dvi. vi. e. va. athassA divbaM sabbakAyikAdAsaM purato upavisu sa. ni. aDa. 3.248; kAvyA. - pu.. tatpu. sa., kAvyarUpI AInA, saMskRta alaGkArazAstra kA AcArya daNDI dvArA racita "kAvyAdarza' nAmaka eka granthasapta. vi. e. va. kAvyAdAse ca tvaMmukhaM kamaleneva tulyaM nAJJena kenacI "ti, sadda0 1.289; dhammA. - pu0, dharmarUpI AInA yA darpaNasaM dvi. vi. e. va. dhammAdAsanti dhammamayaM AdAsaM, yenAti yena dhammAdAsena samannAgato, sa. ni. aTTha 3.311; pasannA - pu., karma. sa. [ prasannAdarza], svaccha darpaNa, sApha-sutharA AInA se sapta, vi., e. va. " - tassa dAnassa phalena idha nibbattoti pasannAdAse mukhanimittaM viya sabbaM purimajAtikiriya, jA. aTTha 3.361; vimalA. pu.. karma. sa. [vimalAdarza] dAgoM, maloM yA bboM se rahita AInA, nirmala evaM svaccha darpaNa - saMdvi. vi. e. va. isa pana mahArAja, siniddhasamasumajjita sampa bhAsavigalAdAsaM sahasukhumagerukacuNNena aparAparaM majjeSNuM mi. pa. 136: suvaNNA. pu., tatpu0 sa0 [suvarNAdarza], sunaharA AInA, sone kI taraha camacamAtA AinA so gantvA bodhisattassa suvaNNAdAsaphullapadumasassirikaM mukhaM disvA... jA. aTTha. 3.145; sa0 pU0 pa0 ke rUpa meM, - tala * napuM., tatpu0 sa0 [Adarzatala], AInA kI UparI sataha, darpaNa kA UparI tala laM pra. vi., e. va. tathA AdAsatalaM viya cakkhudhAtu mukhaM viya rUpadhAtu vibha. aTTa. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- - -
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdAsaka Adi 74; suvaNNamayaM AdAsatalaM viya vaTTA ca succhavi ca, jA. aTTha. 5.196; - daNDasaNThAna tri., ba. sa. [AdarzadaNDasaMsthAna], AInA ke mUMTha yA haiNDila jaisI banAvaTa vAlA - nAni napuM.. pra. vi., ba. va. - AdAsadaNDasaNThAnAni, mahAvAsidaNDasaNThAnAnItipi eke, khu. pA. aTTha. 38; - dantatharu pu., tatpu. sa., hAthI-dAMta se banAI huI AInA kI mUMTha - taM nUna kakkUpanisevitaM mukhaM, AdAsadantAtharUpaccavekkhitaM, jA. aTTha.5.292; - paJha napuM.. tatpu. sa. [Adarzaprazna], dI. ni. ke sAmaJaphalasutta meM parigaNita buddhakAlIna vidyAoM meM vaha vidyA, jisameM kisI ke khone Adi ke praznoM kA uttara AInA dvArA dilAyA jAtA thA - 'haM pra. vi., e. va. - hatthAbhijappanaM hanujappanaM kaNNajappana AdAsapaha kumArikapahaM devapanhaM AdiccupaTTAnaM, dI. ni. 1.10; AdAsapaJhanti AdAse devataM otAretvA paJhapucchana, dI. ni. aTTha. 1.85; - mayabhitti strI.. tatpu. sa., kAMca kii| dIvAra, vaha dIvAra jo AInoM se bharI ho - nA tR. vi., e. va.- pavarenAparenApi AdAsamayabhittinA, AdAsamaNDapenApi sadA taM upasobhitaM, cU. vaM. 73.119; - maNDapa pu., zrIlaGkA ke pulatthinagara kA eka bhavana - pena tR. vi., e. va. - AdAsamaNDapenApi sadA taM upasobhita, cU, vaM. 73.119; - maNDala napuM.. tatpu. sa., gola AkAra vAlA AInA, AInA kA maNDala yA gherA-ssa Sa. vi., e. va. - tArakarUpAnaM vaNNanibhA AdAsamaNDalassa vaNNanibhA maNisaGghamuttAveLuriyassa vaNNanibhA, dha. sa. 617(mA.). AdAsaka pu., AdAsa se vyu., AInA, choTA sA darpaNa, sundara darpaNa-kaM dvi. vi., e. va. kocchaM pasAdaM aJjaniJca, AdAsakaJca gaNhitvA, therIgA. 413. AdAsamukhakumAra pu., vArANasI ke eka prAcIna rAjA kA nAma - ro pra. vi., e. va. - tenassa nAmaggahaNadivase AdAsamukhakumAroti nAmaM akaMsu, jA. aTTha. 2.247. AdAhanaTThAna napuM0 [AdAhanasthAna], zA. a., vaha sthAna, jahAM kucha bhI jalAyA jAe, dAhasthala, lA. a.. zmazAna, dAha-kriyA kA sthala - ne sapta. vi., e. va. - mama puttassa arahato AdahanaTThAne citakaM citakaTThAnaM ahaM agamAsinti attho, apa. aTTha. 2.189; pAThA. AdahanaTThAna, Adi pu./tri., [Adi], 1. prArambha, AdhAra, kAraNa, prathama, sabase pahalA, agra, mukhya, pradhAna, pramukha - di pra. vi., e. va. - jighanaM carimaM puLe, tvagga paThamamAdiso, abhi. pa. 715; Adi cetaM caraNaJca, mukhaM saJjamasaMvaro, pari. 286%3; tatrAyamAdi bhavati, idha paJjassa bhikkhuno, dha. pa. 375; tatrAyamAdi bhavatIti tatra ayaM Adi, idaM pubbaTTAnaM hoti, dha. pa. aTTha. 2.346; Adi sIla patiTThA ca, kalyANanaJca mAtuka, theragA. 612; - di dvi. vi., e. va. - yathA pana nakkhattadivase bandhanAgAre baddho pariso nakkhattassa neva Adi, na majjhaM, na pariyosAnaM parasati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).214; neva Adi manasi karotIti neva pubbapaTThapana manasi karoti, a. ni. aTTha. 2.98; - dIni dvi. vi., ba. va. - tattha tattha kasigorakkhAdIni karonte manusse gogaNe sunakheti, jA. aTTha. 2.105; ime chAtA ti vuttA sA taNDulA dIni niddisi, bhakkhitAnaM vANijAnaM, nAvaTTha vividhaM bahuM ma. vaM. 7.24; - nA tR. vi., e. va. - muggarAdinAnAvudhahatthA araja pavisitvA, jA. aTTha. 1.154; - ssa Sa. vi., e. va. - Adissa tINi lakkhaNAni, paTi. ma. 162; - mhi sapta. vi., e. va. - ... Adimhi vA majjhe vA pariyosAne vA appamattakampi sAraM adisvA..... mi. pa. 9; 2. prAyaH sa. u. pa. ke anta., nA. pa. athavA tri. ke rUpa meM, ka. nA. pa. ke rUpa meM; - di pra. vi., e. va. - ruo cakkavattissa cakkaratanAdi .... khu. pA. aTTha. 139; - dayo ba. va. - udAha dhammAnussatiAdayopI ti pucchi,dha. pa. aTTha.2.261; kha. tri. ke rUpa meM - di pra. vi., e. va. - assAsaparasAsAdicuNikajAtaadvikapariyosAno kAyo kutto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).253; - dino napuM. dvi. vi., ba. va. - taNDulAdIni niddisi, ma. vaM. 7.24; -mhi sapta. vi., e. va. - tattha visameti visame kAyakammAdimhi niviTThA, jA. aTTha. 4.60; - dIhi tR. vi., ba. va. - eko dIpako nAnappakArehi ambapanasAdIhi phalarukkhehi sampanno, jA. aTTha. 1.268; - dInaM Sa. vi., ba. va. - pAragaGgAya ambalabujAdInaM madhuraphalAnaM anto natthi, jA. aTTha.2.131; 3. kisI lambe sa. pa. ke uttara pada ke rUpa meM - ... muggarAdinAnAvudhahatthA araoM pavisitvA .... jA. aTTha. 1.154; na bahujano aniccAdivasena viparasati.dha. pa. aTTha. 2.100; 4. kisI uddharaNa ke anta meM 'ti' athavA 'ti evaM ke sAtha ityAdi ke artha kA sUcaka, ka. asamasta rUpa meM, - "yAvatA, bhikkhave, sattA apadA vA ... pe.... tathAgato tesaM aggamakkhAyatIti Adi, khu. pA. aTTha. 142; bAhulikAtiAdi dhammadAyAde vuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).161; kha. sa. pa. rUpa meM, - etaM "na For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Adiakkhara sAdhAraNadArassA tiAdivacanaM abradi jA. aTTa. 7.180 sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. uNA, saMyogA ke anta.. Adiakkhara napuM., karma. sa. [AdyakSara], prathama akSara, varga yA paMkti kA prathama akSara rAni pra. vi., ba. va. - ekeka gAthaM yatthukAmehi uccAritAnaM tAsaM gAdhAnaM AdiakkharAni pe. va. aTTha. 244. Adiattha tri. ba. sa. [ Adyarthaka ] Adi ke artha ko prakaTa karane vAlA (zabda) ttho pu. pra. vi. e. va. itisaddo Adiattho pakArattho vA udA. aDa. 174. AdiantavantatA strI, Adiantavantu kA bhAva, Adi prArambha tathA anta se yukta rahanA, udaya evaM vyaya ke svabhAva vAlA honA - yatR. vi., e... ya tR. vi. e. va. AdiantavantatAyAti AdiantavantatAyAta pubbAparakoTivantatAya udayabbaya dhammatoti attho visuddhi mahATI. 2.370. - www.kobatirth.org AdiAgama pu. tatpu. sa. [AdyAgama]. kisI bhI zabda ke prArambha meM kisI varNa kA Agama mo pra. vi., e. va. AdiAgamo tAvadutto bhagavatA muttamo iccevamAdi, ka. vyA. 406. AdiAdesa pu., tatpu0 sa0 [AdyAdeza ], kisI zabda ke prArambha meM kisI varNa ke sthAna para AyA huA anya varNa - so pra. vi., e. va. AdiAdeso tAva - yUnaM iccevamAdi, ka. vyA. 406. - 72 " AdikaM tra [Adika] 1. prathama prArambha kA sabase pahalA, ityAdi ke napuM dvi. vi. e. va. paJcasatehi puttehi - phala pApuNi Adika, ma. ke. 12.21; phalaM pApuNi AdikaM ti saputtadAro sotApattiphalaM pApuNI ti, ma. vaM. TI. 274 (nA0); - kA strI. pra. vi. ba. va. "na me Acariyo atthI "ti AdikA gAthAyo ca vitthAretabbA, visuddhi0 1.199; - Adikammika **** - dhAtuatthena niyojanaJcAti imaM tividhaM lakkhaNaM saGgaNhAti, visuddhi. mahATI 1.239; - ko pu. pra. vi. e. ka. - nayena vRtto avijjAdiko paccayAkArI, udA. aDa. 31: kA strI0 pra0 vi0, ba0 va. uppalavaNNAtheriAdikA mahAsAvikA anekehi bhikkhunisatehi ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2)98 ssaSa. vi., e. va. vRtto anApattinayo - panevaM, aktukAmassa tathAdikassa vina. vi. 310 kAnaM Sa. vi0, ba0 va. bIjarukkhAdikAnaMva, pubbA koTi na nAyati, abhi. ava 1249 - - kesu sapta. di. ba. va. - pubbe dukkhAdikesu ca apa. 2.284 ke sapta. vi., e. va. upasaggo dissati pAdikepi ca abhi. pa. 1033. Adikattu pu0, karma. sa. [ AdikartR] kisI bhI kAma ko athavA kisI bhI pravRtti ko prArambha karane vAlA, karma kI utpatti ko prArambha karane vAlA ttA pra. vi., e. va. akusalAnaM dhammAna AdikattA pubbaGgamo pArA 22 AdikattA puSbaGgamoti sAsanaM sandhAya vadati, pArA, ag. 1.171. Adikampa pu. karma. sa. [Adikalpa] prathama kalpa, saMsAra kI sRSTi prakriyA kA pahalA yuga mhi sapta. vi., e. va. Adikapyamhi rAjUnaM dassento cariyaM viya cU. va. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " - Arambha karane kA artha kena tR. vi. e. va. kri. vi. prArambha meM hI turanta hI. prathama prayoga meM hI sadhe bhante na sakkuNegyaM Adikeneva AhatuM ma ni. 2.64: Adikeneva opilavatIti ettha AdikenAti AdAnena gahaNena, sa0 ni0 aTTha. 2.179; 2. sa. u. pa. meM, tri, Adi zabda ke hI artha meM, ityAdi ka napuM. pra. vi. e. va. - yaM manussAnaM vohArUpagaM alaGkAraparibhogUpagaJca jAtarUparajatamuttAmaNiveLuriya pavALalohitaGkamasAragallAdika khu. pA. aDa. 136 kaMra pu0, dvi. vi., e. va. tattha vaNNAgamo vaNNavipariyayotiAdikaM niruttilakkhaNaM gahetvA ..... , visuddhi. 1.202: Adikanti Adisadena vaNNavikAro vaNNalopo For Private and Personal Use Only - " 51.2. " Adikamma napuM. karma, sa.. 'A' evaM 'pa upa ke arthoM ke vyAkhyAnakrama meM prayukta [ Adikarman ], zA. a. kisI karma kA prArambha, kisI bhI karma kA prArambhika caraNa, vizeSa artha, dhyAna-bhAvanA kA prArambhika caraNa AbhimukhyasamIpAdikammAliGganapattisu abhi. pa. 1180 AdibhUtaM yogakammaM AdikammaM visuddhi mahATI. 2.4 mme sapta vi. e. va. Adikamme bhusatthe ca sambhavo tiSNa titisu abhi. pa. 1162: ttha pu., tatpu0 sa0, karma ko tthe sapta vi. e. va. Adikammatthe pa-kAro daDabbo paTi ma. aDa. 1.249. Adikammika Adikamma se vyu [Adikarmika ]. zA. a., karma ko pahale pahala karane vAlA, kisI karma ko prArambha se hI karane vAlA, kisI kAma kI naI naI zuruAta karane vAlA, lA. a. (vinaya ke vizeSa sandarbha meM ) vinaya - Apatti meM Apatita hone vAlA, sahakarma kA prArambha karAne vAlA ko pu. pra. vi. e. ka. adinnapubbamasaM bhavissaM Adikammiko apa. 1.332; pube abhAvitabhAvano Adikammiko yogAvacaro iddhivikubbanaM sampAdessatIti, dha. sa. aTTha 231; tasmiM vatthusmi'nti parivAre AgatattA - -
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdikammikayogI Adicca jajazA devadatto Adikammiko, pArA. aTTha. 2.176; - kena tR. vi., e. va. - sIle patihitena payogasaddhena Adikammikena kulaputtena .... khu. pA. aTTa. 29; - ssa, pu., Sa. vi., e. va. - AdikammikassAti Adito katayogakammassa, abhi. dha., vi. TI. 143; - kA pu., pra. vi., ba. va. - idha pana AdikammikA aJjamajhaM jIvitA voropitabhikkhU pArA. aTTha. 2.55; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - tathApi AdikammikAnaM bojjhaGgesu asammohatthaM.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).89; - kulaputta pu., karma. sa. [Adikarmikakulaputra], kisI kArya ko prArambha karane vAlA ucca kula meM utpanna vyakti, kAma ko prArambha se hI karane vAlA ucca kula meM utpanna vyakti - ttA pra. vi., ba. va. - AdikammikakulaputtA pana parikamma katvAva saranti, pArA. aTTha. 1.118; - ttena, tR. vi., e. va. - tattha iminA Adikammikakulaputtena paThamaM gaNanAya, ..., pArA. aTTha. 2.21; - tta napuM, bhAva. [Adikarmikatva], kisI kAma ko prArambha karane vAlA honA - tA pa. vi., e. va. - dhaniyattherassa AdikammikattA anApatti, pArA. aTTha. 1.231; - puggala pu., karma. sa. [Adikarmikapudgala], karma ko prArambha karane vAlA vyakti, saMgha karma ko prArambha karAne vAlA vinaya Apatti meM Apatita bhikSu - lA pra. vi., ba. va. - bhikkhUnaM pAtimokkhasmi, AdikammikapuggalA, vina. vi. 3121; -- bhikkhu pu., karma. sa. [AdikarmikabhikSu], karma ko prArambha karane vAlA bhikSu - nA tR. vi., e. va. - taM sampAdetukAmena, AdikammikabhikkhunA, abhi. ava. 1076; - no Sa. vi., e. va. - tathA ummattakassApi, Adikammikabhikkhuno, vina. vi. 1690. AdikammikayogI pu., bhAvanA ke karma ko grahaNa karane vAlA yogI-ginA tR. vi., e. va. - na liGgavisabhAgamhi, AdikambhikayoginA, bhAvetabbA matasatte, nA. rU. pa. 1397. AdikammI tri., [Adikarmina], zA. a., prArambha karane vAlA, kisI bhI kAma ko pahale pahala karane vAlA, lA. a., (vinaya ke sandarbha meM ) kisI vinaya Apatti meM pahale pahala Apatita hone vAlA, pahale pahala aparAdha karane vAlA --mmino pu, Sa. vi., e. va. - tathevAsAdiyantassa, jAnantassAdikammino, vina. vi. 36; sabbassapica sIlAdi, vadato Adikammino, vina. vi. 938; avihesetukAmassa, akILassAdikammino, vina. vi. 1653. Adikara tri., [Adikara, prArambha karane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - Adikaro puggalo jAnitabbo, pari. 236%; Adikaroti sudinnattherAdi Adikammiko, pari. aTTha. 159; anA. - tri., Adikara kA niSe0, prArambha na karane vAlA, anuprajJapti jaise saMghakarma ko karane vAlA - ro pa., pra. vi., e. va. - anAdikaroti makkaTisamaNAdi anapaJatikArako, pari. aTTha. 159. AdikalyANa tri., ba. sa. [AdikalyANa], prArambha meM hI kalyANakAraka, Arambha meM hI zubha - No pR., pra. vi., e. va. - 'arahattamaggo AdikalyANo ceva hoti lakkhaNasampanno'ca, paTi. ma. 164; - NaM napuM, pra. vi., e. va. - 'paThamaM jhAnaM AdikalyANaJceva hoti lakkhaNasampannaJca, paTi. ma. 162; - NA pu., pra. vi., ba. va. - ye te dhammA AdikalyANA majjhekalyANA pariyosAnakalyANA sAtthaM sabyaJjanaM ..., pAci. 75. AdikalyANatA tri., AdikalyANa kA bhAva. [AdikalyANatA], prArambha meM hI kalyANamaya athavA hitakAraka honA - tA pra. vi., e. va. - sIlena ca tesaM paTipattiyA AdikalyANatA dassitA, theragA. aTTha. 1.1112; sIlena ca sAsanassa AdikalyANatA pakAsitA hoti. visuddhi. 1.5; tattha sabbaguNehi aggabhAvato, itarabodhidvayamUlatAya ca paThamAya bodhiyA AdikalyANatA, visuddhi. mahATI. 1.254. AdikAla pu., karma. sa. [AdikAla], prAcIna samaya - to pa. vi., e. va. - yassa pana AdikAlato pati anvayavasena so eva janapado nivAso, su. ni. aTTha. 2.103; - lattha pu., tatpu. sa., prAcIna kAla kA artha yA tAtparya - tthe sapta. vi., e. va. - khoti padapUraNamatte avadhAraNe AdikAlatthe vA nipAto, a. ni. aTTha. 1.14; su. ni. aTTha. 2.111; paTi. ma. aTTha. 2.119. AdiggahaNa napuM.. tatpu. sa., 'Adi' zabda kA grahaNa yA prayoga - Nena tR. vi., e. va. - AdiggahaNena aJasmA pi smi-nAnaM ikAra-AkArAdesA honti, ka. vyA. 181. Adicca' pu., 'aditi' se vyu. [Aditya], aditi kA putra, sUrya - Adicco sUriyo sUro, sataraMsi divAkaro, abhi. pa. 62; - cco pra. vi., e. va. - nakkhattAnaM mukhaM cando, Adicco tapataM mukhaM, mahAva. 323; su. ni. 574; majjhe samaNasaGghassa, Adiccova virocasi, theragA. 820; su. ni. 555; yathA Adicco uggacchanto sabbaM tamagataM vidhametvA, theragA. aTTa. 2.260-61; Adicco vuccati sUriyo, mahAni. 251; - ccaM dvi. vi., e. va. - aGgIrasaM passa virocamAnaM, tapantamAdiccamivantalikkhe ti, sa. ni. 1(1).99; - ssa For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adicca 74 Adiccabandhu Sa. vi., e. va. - Adiccassa, bhikkhave, udayato etaM pubbaGgamaM ettaM pubbanimittaM, yadidaM-aruNuggaM, sa. ni. 3(1).122; - cce sapta. vi., e. va. - anuggatamhi Adicce, panAdo vipulo ahu, apa. 1.261; sa. u. pa. ke rUpa meM; taruNA. - pu., karma. sa. [taruNAditya], prAtaHkAlIna sUrya - sappabha tri., ba. sa., prAtaHkAlIna sUrya ke samAna AbhA vAlA - bhe sapta. vi., e. va. - phullAravindasaMkAse, taruNAdiccasappabhe, apa. 2.202; narA. - pu., tatpu. sa. [narAditya], sUrya ke samAna tejasvI manuSya - cca saMbo., e. va. - paNamAmi narAdicca, AdiccakulaketukaM apa. 2.202; bAlA.- pu., karma. sa., prAtaHkAlIna sUrya - bAlAdiccappabhApuJjasaMnibhe sumanohare, cU, vaM. 74.212; buddhA.- pu., karma, sa., buddharUpI sUrya, sUrya ke samAna dedIpyamAna AbhA se yukta buddha - cce sapta. vi., e. va. -- buddhAdicce anudite siddhimaggAvabhAsake, saddhammo. 14; avekallamanussattaM buddhAdiccAbhimaNDitaM, saddhammo. 17; - ccodaya pu., tatpu. sa., buddharUpI sUrya kA udaya - yo pra. vi., e. va. - buddhAdiccodayo cApi mato accantadullabho, saddhammo. 40; saradA.- pu.. tatpu. sa., zarad Rtu kA zItala sUrya- sadisa tri., zaratkAlIna sUrya jaisA - saM dvi. vi., e. va. - saradAdiccasadisaM, raMsijAlasamajjalaM, apa. 2.206. Adicca tri., Aditya gotra vAlA, sUryavaMzI - cvA pu., pra. vi., ba. va. - AdiccA nAma gottena, sAkiyA nAma jAtiyA, su. ni. 425. Adicca' pu., tamila deza kA eka adhikArI - tadA AdiccadamiLAdhikArIti samaJjito, cU, vaM. 76.39. Adiccakulaketuka tri., sUryavaMza kI patAkA ko phaharAne vAlA - kaM pu., dvi. vi., e. va. - paNamAmi narAdicca, AdiccakulaketukaM, apa. 2.202. Adiccagotta tri., ba. sa., sUryavaMzI, sUrya ke gotra vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - ahaM koNDaJagotto, ahaM Adiccagotto ti mAnaM karoti, vibha. aTTha. 440. Adiccanvaya pu.. tatpu. sa. [AdityAnvaya], sUrya vaMza, sUrya se prArambha hone vAlI kulaparamparA - maNDana tri., sUryavaMza ko zobhita karane vAlA -- nA strI., pra. vi., e. va. - devI pi sutvA taM sab AdiccanvayamaNDanA, cU. vaM. 63.11. Adiccapatha pu., tatpu. sa. [Adityapatha]. sUrya ke jAne kA mArga, AkAza, antarikSa - tho pra. vi., e. va. - antalikkhaM khamAdiccapathobhaM gaganAmbaraM, abhi. pa. 45; vehAso gaganaM devo khamAdiccapatho pi ca, sadda. 2.442; - the sapta. vi., e. va. - haMsAdiccapathe yanti, AkAse yanti iddhiyA, dha. pa. 175; ime haMsA Adiccapathe AkAse gacchanti, dha. pa. aTTha. 2.101. AdiccapAka/Adiccapakka pu./tri.. tatpu. sa., sUrya kI uSNatA yA usake dvArA pakAyA gayA yA taiyAra kiyA gayA - ko pu., pra. vi., e. va. - ettha madhukapuppharaso aggipAko vA hotu AdiccapAko vA, mahAva. aTTha. 361; -- kaM dvi. vi., e. va. - AdiccapAka katvA parissAvetvA gahita sattAhakAlika hoti, pArA. aTTha. 2.264; vaTTatAdiccapAkaM tu, aggipakkaM na vaTTati, vina. vi. 2687; - kena pu., tR. vi., e. va. - Atape AdiccapAkena pacitvA parissAvetvA, mahAva, aTTha. 361; mahAni. aTTa. 321; tato AdiccapAkena paccitvA pakkapayoghanikA viya tiTThati, sa. ni. aTTha. 1.247; - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - etAni sabbAni ... katAni AdiccapAkAni vA ... yAmakAlikAni nAma, kasA aTTa. 220. AdiccapAricariyA strI., tatpU. sa. [AdityaparicaryA]. sUrya kI upAsanA, sUryapUjA - yA pra. vi., e. va. - AdiccupaTTAnanti jIvikatthAya AdiccapAricariyA, dI. ni. aTTha. 1.85. Adiccabandhu' pu., [Adityabandhu]. sUrya kA bhAI-bandhu, sUrya vaMza meM utpanna, sUryavaMzI (buddha kI eka upAdhi) - ndhu pra. vi., e. va. - sakyasIho tathA sakyamuni cAdiccabandhu ca, abhi. pa. 5; 'gotamo, AdiccabandhUti gottato ca pasiddho, sadda. 1.73; tasmA buddho AdiccabandhUti, mahAni. 251; - naM/ndhunaM dvi. vi., e. va. - taNhAsallassa hantAraM vande Adiccabandhuna nti, sa. ni. 1(1).222; Adiccabandhunanti AdiccabandhuM satthAraM dasabalaM vandAmIti vadati, sa. ni. aTTha. 1.245; - nA tR. vi., e. va. - te tositA cakkhumatA, buddhanAdiccabandhunA, su. ni. 1134; - no Sa. vi., e. va. - nAkAsiM satthu vacanaM, buddhassAdiccabandhuno, vi. va. 242; vacanaM anugantvAna tarasevAdiccabandhuno, saddhammo. 74. Adiccabandhu pu., vya. saM., eka pratyeka-buddha kA nAma - ssa Sa. vi., e. va. - Adiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisANakappo, su. ni. 54; apa. 1.9; yena kAraNena phassayeti etaM Adiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma, su. ni. aTTha. 1.83; apa. aTTha. 1.144. For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdiccaraMsi 75 Aditta AdiccaraMsi strI., tatpu. sa. [Adityarazmi]. sUrya kI kiraNa - hi tR. vi, ba. va. - ussApitAhi nekAhi vAritAdiccaraMsihi, cU. vaM. 85.6; - sAvaraNa tri., sUrya kI kiraNoM ko Dhaka lene vAlA athavA unase rakSA karane vAlA - NaM napuM., dvi. vi., e. va. - AdiccaraMsAvaraNaM, ko eti siriyA jalaM, jA. aTTha. 7.63; jA. aTTha. 5.314. AdiccaraMsI pu., vya. saM., Ananda kI AcArya-paramparA se sambaddha eka sthavira - no ca. vi., e. va. - kulavihAra nAma parivAravihAraM AdiccaraMsino nAma therassa adAsi, sA. vaM. 80. AdiccavaMsa pu., tatpu. sa. [AdityavaMza], 1. sUrya se prArambha vaMza-paramparA, sUryavaMza, 2. tri.. sUryavaMzI - so pu.. pra. vi., e. va. - tattha AdiccavaMso, okkAkarAjavaMsoti jAnitabba, tato sajAtatAya sAkiyA AdiccagottAti, theragA. aTTha. 2.89; - se sapta. vi., e. va. - AdiccavaMse sambhUtattA Adicco bandhu etassAti, theragA. aTTa, 1.87. AdiccavaNNasaMkAsa tri., [AdityavarNasaMkAza], sUrya ke samAna dedIpyamAna yA camakIlA - sA strI, pra. vi., e. va. - AdiccavaNNasaGkAsA, hemacandanagandhinI, jA. aTTa, 5.149. AdiccasantApa pu., tatpu. sa. [AdityasantApa], sUrya kI garmI, kar3I dhUpa - pena tR. vi., e. va. - sUriyasantApeti AdiccasantApena, cariyA. aTTha. 215. Adiccasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 3(1).122. AdiccAnuparivattana napuM., tatpu. sa., sUrya ke pIche pIche ghUmanA sa. pa. ke anta. - so dukkhaM viharatIti paJcAtapatappanamaruppapAta-patanAdiccAnuparivattanaukkuTikappadhAnAdIni anuyuJjato diDhe, a. ni. aTTha. 1.361. AdiccupaTThAna napuM., tatpu. sa. [AdityopasthAna]. sUryapUjA, sUrya kI upAsanA - naM pra. vi., e. va. - devapaJhaM AdiccupaTTAnaM mahatupaTTAnaM dI. ni. 1.10; AdiccupaTTAnanti jIvikatthAya AdiccapAricariyA, dI. ni. aTTha. 85. Adito a0, Adi se vyu. pa. vi., pratirU. nipA. [AditaH], 1. prArambha se hI - AdippabhUtIhi to vA hoti, Ado, Adito majjhato antato, pihito parasato mukhato, mo. vyA. 4.98; so Adito paTThAya asappAyabhAvaM kathesi, jA. aTTha. 1.450; tassa Adito pabhuti atthasaMvaNNanaM ArabhissAmi, khu. pA. aTTha. 3; 2. sarvaprathama, pahale pahala - yA mahAkassapAdIhi mahAtherehi Adito, ma. vaM. 5.1; athAdito panekaM vA dve vA tINipi satta vA, vina. vi. 2004; Adito pana bhikkhussa, catUsvantimavatthusu utta. vi. 569; imasmi saGghAraloke sikkhitabbadhammesu sIlaM Adito sikkheyya, theragA. aTTha. 2.186; 3. sa. u. pa. ke rUpa meM, Adi se, se prArambha hone vAlA - rA kAta jA tena thUpakArApanAdito, ma. vaM. 26.24; no ca dvAdito namhi, ka. vyA. 67; manovitakke assAdAdito yathAbhUtaM jAnanto udA. aTTha. 192; lakkhaNAdito pana vijAnanalakkhaNaM cittaM dha. sa. aTTha. 158. Aditta tri, A +/dIpa kA bhUka. kR. [AdIpta/AdIpita], dhadhaka rahA, jala rahA, prajvalita, atyadhika camaka rahAAditte gabbite ditto, piTuM tu caNNitepi ca, abhi. pa. 1075; - tto pu., pra. vi., e. va. - Abhuso dippatIti Aditto, uccatIti utto, visesena viccatI ti vivitto, ka. vyA. 582; cakkhusamphasso Aditto... manosamphasso Aditto, mahAva. 39; Aditto lokasannivAsoti, paTi. ma. 115; Adittoti dukkhalakkhaNavasena pILAyogato santApanadvena AdIpito... Adittoti rAgAdIhiyeva Aditto, paTi. ma. aTTha. 2.13; - ttA strI., pra. vi., e. va. - sasAgarantA pathavI, AdittA viya hoti meM, apa. 1.43; - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - sabbaM bhikkhave, AdittaM, mahAva. 39; yaM udakaM tadeva AdittaM, jA. aTTha. 3.453; AdittaM vata rAgaggi, taNhAnaM vijitaM tadA, bu. vaM. 353; AdittaM celaM vA sIsaM vA ajjhupekkhitvApi, sa. ni. aTTha. 1.40; - tena tR. vi., e. va. - mukhaM vivaritvA Adittena sampajjalitena sajotibhUtena, ma. ni. 3.224; yena kenaci antamaso lohakhaNDenapi Adittena kappiyaM kAtabba, pAci. aTTha. 28; - to pa. vi., e. va. prajvalita avasthA meM - kAme Adittato disvA, jAtarUpAni satthato, theragA. 790; vatthukAme kilesakAme ca ekAdasahi aggIhi AdittabhAvato disvA, theragA. aTTha. 2.254; AdittatohaM samathehi yutto, paJaAya dacchaM tadidaM kadA me, theragA. 1102; Adittatoti ekAdasahi aggIhi AdittabhAvato, theragA. aTTha.2.394; - smiM sapta. vi., e. va. - AdittasmiM agArasmi, yaM nIharati bhAjanaM. sa. ni. 1(1).35; - ttAya strI., sapta. vi., e. va. - AdittAya lohapathaviyA uttAnakaM nipajjApetvA, jA. aTTha. 1.484; - ttA pu, pra. vi., ba. va. - athassA tayo bhavA AdittA gehA viya gIvAya baddhakuNapaM viya ca upaTTahiMsu. dha. pa. aTTha. 2.64-65. For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aditta 76 Adittabhavattaya jikra AyA hai; - naM dvi. vi., e. va. - AdittapariyAyaM paccavekkhamAnoti AdittadesanaM olokento, mahAni. aTTha. 372. Aditta napuM., Adi kA bhAva., kevala sa. pa. meM hI prApta [Aditva], Adi meM yA prArambha meM rahanA; acintiyA. - napuM., [acintyAditva], acintanIya Adi kI avasthA - acintiyAdittamupAgato yo, jinA. 4; kusalAdittasAdhaka - tri., kuzala-bhAva ke prArambhabhAva kA niSpAdaka -ko pu..pra. vi., e. va. - dhammAnaM kusalAdInaM, kusalAdittasAdhako, abhi. ava. 543; tasmA hi kusalAdInaM, kusalAdittasAdhako, abhi. ava. 546. Adittaka tri., Aditta se vyu. [AdIptaka], dhadhaka rahA, jala rahA, prajvalita - ko pu., pra. vi., e. va. - evaM Adittako loko, jarAya maraNena ca, sa. ni. 1(1).35. Adittagehasadisa tri., [AdIptagehasadRka], jalate hue yA Aga se dhadhaka rahe ghara jaisA - sA pu., pra. vi., ba. va. - tayo bhavA AdittagehasadisA khAyiMsu, jA. aTTha. 1.71. Adittaghara napaM. karma. sa. [AdIptagRha], Aga se dhadhaka rahA ghara - to pa. vi., e. va. - puna DarihatamicchasItiAdittagharato nIhaTabhaNDa viya, sa. ni. aTTha. 1.270. Adittacela tri., ba. sa., vaha, jisake vastra Aga se jala rahe hoM - lo pu., pra. vi., e. va. - Adittacelo vA AdittasIso vA..., a. ni. 1(2).108; ssa Sa. vi., e. va. AdittacelassirasUpamo muni, bhaGgAnupassI amatassa pattiyAti, paTi. ma. aTTha. 1.220. AdittachArikA strI., karma. sa., tapatA huA yA dhadhaka rahA aMgArA - kasaGkhAta tri., dhadhaka rahe aMgAre jaisA - tena pu., tR. vi., e. va. - AdittachArikasaGghAtena kukkuLena viya, jA. aTTha. 3.395. AdittajAtaka napuM., jAtaka saMkhyA 424 kA zIrSaka, jA. aTTha. 3.414-418. AdittadesanA strI., "sabhI kucha AdIpta hai yA dhadhaka rahA hai" isa upadeza se yukta mahAva. kA 'AdittapariyAya' nAmaka sutta, ise Adittasutta kI saMjJA se bhI abhihita kiyA gayA hai| saMyuttanikAya meM tIna Adittasutta haiN| prathama Adittasutta jetavana meM buddha ke sammukha eka devatA dvArA uccarita hai| dUsarA Adittasutta zrAvastI meM upadiSTa huA / thaa| tIsarA Adittasutta, jo AdittapariyAyasutta ke nAma se bhI jAnA jAtA hai, gayA meM upadiSTa huaa| uparyukta suttoM kI viSaya-vastu prAyaH samAna hai| isa sutta kI carcA jA. aTTha. 1.91 tathA 4.161 meM bhI AI hai| a. ni. aTTha. 1.82 va 1.227 meM aura theragA. aTTha. 2.69 meM bhI isa sutta kA AdittapaNNakuTI strI., karma. sa. [AdIptaparNakuTI], jalatI huI phUsa kI jhopar3I - tesaM AdittapaNNakuTi viya tayo bhavA upaTThahiMsu. sa. ni. aTTha. 2.171; a. ni. aTTha. 1.141. AdittapaNNasAlA strI, karma. sa. [AdIptaparNazAlA], uparivat - lA pra. vi., e. va. - mayaM bhaNe AdittapaNNasAlA viya tayo bhavAti pabbajimhA, a. ni. aTTha. 1.142; - laM dvi. vi., e. va. - attAnaM AdittapaNNasAlaM paviTTha viya ca maJamAno, jA. aTTa, 1.142. AdittapariyAya pu./napuM., mahAva. tathA sa. ni. meM saMgRhIta vaha upadeza, jisameM upamA dvArA rUpa, vedanA Adi ko rAga, dveSa evaM moha kI agni se prajvalita batalAyA gayA hai - yo pu., pra. vi., e. va. - katamo ca, bhikkhave, AdittapariyAyo, dhammapariyAyo, sa. ni. 2(2).172; - yaM dvi. vi., e. va. - AdittapariyAyaM vo, bhikkhave, dhammapariyAyaM desessAmi, sa. ni. 2(2).172; AdittapariyAya paccavekkhamAno, mahAni. 365; upasampanno AdittapariyAyAvasAne arahattaM, sa. ni. aTTha. 2.191; -- yena tR. vi., e. va. - nimittaggAho'tiAdinA AdittapariyAyena veditabbA, a. ni. aTTha. 3.129; - desanA strI., tatpu. sa., AdittapariyAya kA upedaza- naM dvi. vi., e. va. -- evaM AdittapariyAyadesanaM satvA saha paTisambhidAhi arahattaM ..., apa. aTTha. 2.281; - ya tR. vi., e. va. - gayAsIse nisIdApetvA AdittapariyAyadesanAya arahatte patidvApetvA, jA. aTTha. 1.91; bu. vaM. aTTha. 22; dha. pa. aTTha. 1.52; - sutta napuM., mahAva. tathA sa. ni. meM saMgRhIta vaha sutta, jisameM rUpa, vedanA, cakSu, srota Adi ko rAga, dveSa evaM moha kI agni se prajvalita batalAyA gayA hai - AdittapariyAyasuttaM nihitaM, mahAva. 40; AdittAgArasadise katvA dassetuM vaTTatIti AdittapariyAyasuttaM desesi, a. ni. aTTha. 1.227; gayAsIse AdittapariyAyasuttapariyosAne jaTilasahassaM arahatte patiTThApesi, a. ni. aTTha. 1.82. Adittabhavattaya napuM, karma. sa. [AdIptabhavatraya], kAmabhava, rUpabhava evaM arUpabhava, ina tIna bhavoM kA dAha yA jalanarAgAdIhi ekAdasahi aggIhi AdittaM bhavattayasavAtaM aGgArakAsuMyeva, udA. aTTha 290; pAThA. AdittaM bhavattayasavAtaM. For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adittavagga AdipariyosAna Adittavagga pu., sa. ni. ke eka vagga kA zIrSaka, sa. ni. pu., pra. vi., e. ka. - yathA, mahArAja, mahatimahAaggikkhandho 1(1).35-41. AdinnatiNakaTThasAkhApalAso pariyAdinnabhakkho, mi. pa. 279; AdittasIsa tri., ba. sa. [AdIptazIrSa], vaha, jisakA zira - daNDa tri., ba. sa. [AdattadaNDa], zA. a., daNDa ko Aga se jala rahA hai - so pu., pra. vi., e. va. - dhAraNa kiyA huA, lA. a., vaha, jo apane dAsoM Adi careyyAdittasIsova, natthi maccussa nAgamo ti, sa. ni. ko daNDa-vidhAna detA ho - NDo pu., pra. vi., e. va. - 1(1).128; mahAni. 32; yathA ca DarahamAno matthake AdittasIso yo pana AdinnadaNDo hutvA ..., jA. aTTha. 2.195; - ssa tassa nibbApanatthAya vIriyaM Arabhati, sa. ni. aTTha. 1.45; pu., Sa. vi., e. va. - gharA nAdinnadaNDassa, paresaM anikubbato - sUpama tri., ba. sa. [AdIptazIrSopama], Aga se jala rahe ...... jA. aTTha. 2.195; - NDAnaM Sa. vi., ba. va. - rAjUnaM zira jaisA - maM pu., vi. vi., e. va. - dhammadAyAdabhAvaM AdinnadaNDAnaM AdinnasatthAnaM evarUpaM khantisoraccaM bhavissati, AkalamAno AditasIsUpamaM paccavekkhitvA, ma. ni. aTTha. mahAva. 470; - pubba tri., pUrvakAla meM grahaNa kiyA gayA - (mU.pa.) 1(1).102. bbaM napuM., pra. vi., e. va. - tiNasalAkamattampi adinnaM Adittasutta napuM., sa. ni. ke aneka suttoM kA zIrSaka, sa. nAdinnapubba, jA. aTTha. 1.421; - sattha tri., ba. sa. ni. 1(1).35-36; 2(1).65-66; 2(2).18-19; draSTa. . [Adattazastra], zastra ko grahaNa kiyA huA - sthAnaM pu., AdittadesanA. Sa. vi., ba. va. - rAjUnaM AdinnadaNDAnaM AdinnasatthAnaM AdittAgAra pu., karma. sa. [AdIptAgAra], Aga kI lapaToM evarUpaM khantisoraccaM bhavissati, mahAva. 470. se jala rahA ghara - sadisa tri., Aga se jala rahe ghara Adinnatta napuM., Adinna kA bhAva. [Adattatva], grahaNa kiyA jaisA - se pu., dvi. vi., ba. va. - imesaM tayo bhave jAnA - ttA pa. vi., e. va. - samaM AdinnattA samAdhi, AdittAgArasadise katvA, a. ni. aTTha. 1.227. visama anAdinnatA samAdhi, paTi. ma. 44; esitattA nesitattA, AdidIgha tri., vyAkaraNa-granthoM meM prayukta [AdidIrgha], AdinnattA anAdinnattA paTipannattA nappaTipannattA ..., paTi. prArambha meM dIrgha athavA bRhat, aisA zabda jisakA prathama svara ma. aTTha. 1.201. dIrgha ho - gho pu., pra. vi., e. va. - AdidIgho tAva -- Adinnavantu tri., A +/dA kA bhU. ka. kR. [Adattavat]. pAkAro, nIvAro, pAsAdo, pAkaTo, pAtimokkho, pATikako vaha, jo grahaNa kara cukA hai yA pakar3a cukA hai, pakar3a liyA, iccevamAdi, ka. vyA. 405; tattha AdidIgho tAva, pAkAro, grahaNa kara liyA - vA pu., pra. vi., e. va. - sIhabAhunarindo nIvAro pAsAdo iccAdi, sadda. 3.807. so sIhaM AdinnavA iti, ma. vaM. 7.42; tattha AdinavA itI AdidIpaka alaMkArazAstra ke vizeSa sandarbha meM prayukta ti sIhaM gahitaM vA iti so sIhabAhanarindo sIhalo nAma [AdidIpaka], dIpaka nAmaka alaGkAra ke tIna prabhedoM meM se jAto ti attho, ma. vaM TI. 223(nA.).. vaha prabheda, jisameM gAthA kA Adi pada anya tIna padoM kA Adipada napuM, karma. sa., vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM upakAraka rahe - dIpakaM nAma taM cAdimajjhantavisayaM tathA, prayukta [Adipada], samAsa kA prathama pada, prathama sthAna yA subodhA. 230;(bauddhalaGkArazAstram, nAma se prakAzita). avasthA, kisI sandarbhavizeSa meM prayukta prathama zabda -daM dvi. Adinna tri0, A +vdA kA bhU. ka. kR. [Adatta]. le liyA vi., e. va. - aJjasmiM pariyAye Araddhe AdipadaM gahetvAva gayA, grahaNa kara liyA gayA, svIkAra kiyA gayA - naM padabhAjanaM karIyati, dha. sa. aTTha. 189; - ssa Sa. vi., e. napuM.. pra. vi., e. va. - evaM paJcaGgasamannAgataM kho, upAli, va. - idaM kevalaM pucchAya Agatassa Adipadassa attAdAnaM AdinnaM, cULava. 409; atthi kho pana mayA adinnaM paccUddharaNamattameva, pari. aTTa, 138; - dAnaM ba. va. - tattha AdinnaM ahampamhi ApAyiko, sa. ni. 2(2).305; - nne satisambojjhantiAdinA nayena vRttAnaM sattannaM AdipadAnaM. sapta. vi., e. va. - Adinne anAdinnasI , Apatti a. ni. aTTha. 1.376. dukkaTassa, pAci. 163; - kappaka pu., grahaNa karane ke AdipariyosAna napuM, samA., dva. sa. [AdiparyavasAna], lie anumodita - kA pra. vi., ba. va. - adasA rajitAyeva, Adi evaM anta - naM pra. vi., e. va. - ekassa vahRtAdinakappakA, vina. vi. 578; - tiNakaTThasAkhApalAsa majjhaM pAkaTa hoti, na AdipariyosAnaM, paTi. ma. aTTha. tri., tRNoM, lakar3iyoM, zAkhAoM evaM pattoM ko pakar3a cukA - so 2.83. For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 AdipAda Adibrahmacariyaka AdipAda pu., zrIlaGkA ke prAcIna zAsakoM ke eka Adibrahmacariya napuM., brahmacarya athavA AryamArga ke prArambha meM ucca padAdhikArI kI zAsakIya upAdhi - do pra. vi., e. hI pAlanIya zIla, brahmacarya-jIvana kI pUrNatA hetu prArambha va. - AdipAdo va so tasmA hutvA rajja vicArayi, cU, vaM. meM hI pAlanIya prANAtipAta se virati Adi pAMca, ATha yA 48.31. daza zIla - AdibrahmacariyaM tu tadanaM sIlamIritaM, abhi. AdipAdakajambu strI., zrIlaGkA ke eka prAcIna sthAna kA pa. 431; brahmacariyassa ariyarasa maggassa Adimhi tadatthAya nAma - AdipAdakajambU ti vissutamhi padesake, cU. vaM. ca caritabbatA Adibrahmacariya, abhi. pa. sUcI. 37; - yaM 61.15. pra. vi., e. va. - Adi brahmacariyassAti Adibrahmacariya, AdipAdakapunnAgakhaNDa pu., zrIlaGkA ke rohaNa-kSetra ke eka visuddhi. mahATI. 1.30; - yaM dvi. vi., e. va. - sthAna kA nAma - nAma tri., AdipAdapunnAgakhaNDa nAma tiNNavicikiccho kho pana so bhagavA vigatakathaMkatho vAlA - ma mhi napu., sapta. vi., e. va. - pariyositasaGkappo ajjhAsayaM AdibrahmacariyaM dI. ni. AdipAdakapunnAgakhaNDanAmamhi ThAnake, cU. vaM. 75.14. 2.165; AdibrahmacariyaM paTijAnanti, tesAhamasmi, ma. ni. AdipArAjikuTThAna tri., ba. sa., prathama pArAjika se utpanna 2434; Adibrahmacariyanti brahmacariyassa AdibhUtA uppAdakA hone vAlA-nA strI., pra. vi., e. va. - AdipArAjikuThAnA, janakAti evaM paTijAnantIti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. ayanti paridIpitA, utta. vi. 340. (ma.pa.) 2.318 - yena tR. vi., e. va. - karaNatthe AdipubbaGgama tri., pUrvavartiyoM meM prathama, prArambha meM hI pUrvavartI paccattavacana, adhikAsayena uttamanissayabhUtena - maM napuM., pra. vi., e. va. - mUlanidAnaM paThamaM AdipubbaGgama Adibrahmacariyena perANabrahmacariyabhUtena ca ariyamaggena, dI. dhuraM dI. vaM. 4.32; - mo pu., pra. vi., e. va. - AdipubbaGgamoni . aTTha. 2.225. asi, tassa dAnassidaM phalaM, apa. 1.338. Adibrahmacariyaka tri., [bau. saM. Adibrahmacaryaka], bhikSujIvana Adipurisa pu., tatpu. sa. [AdipuruSa], prathama vyakti, pahalA ke AdhArabhUta zIloM se sambaddha, brahmacarya ke mArga ke Adi puruSa, prathama puruSa (vyA. ke sandarbha meM)- so pra. vi., e. meM athavA pUrvabhAga meM AyA huA, buddha kI trividha zikSAoM va. - yahi loke acchariyaTThAnaM bodhisattova tattha meM AdibhUta zIla kI zikSA ke sAtha sambaddha - ko pu., pra. Adipurisoti, paTi. ma. aTTha 1.299; - vAcaka tri. vi., e. va. - Adibrahmacariyakoti maggabrahmacariyassa prathama puruSa kA artha kahane vAlA - ko pu., pra. vi., e. Adi pubbabhAgappaTipattibhUto, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.180; va. -vadhA vA vattamAnAyaM, AdipurisavAcako attho bhave ti Adibrahmacariyakoti sikkhattayasaGgahassa etassa bhavatI ti pi yujjati, sadda. 1.33. sakalasAsanabrahmacariyassa AdibhUto, a. ni. aTTha. 3.197; AdipotthakI pu.. rAjA ke bhaNDAragRha kA adhikArI- - yikA strI, pra. vi., e. va. - AdibrahmacariyikAti kI pra. vi., e. va. - assamaNDalatitthaTTho maggabrahmacariyassa AdibhUtAnaM catunnaM mahAsIlAnametaM kittinAmAdipotthakI, cU. vaM. 72.27; - kiM dvi. vi., e. adhivacanaM, a. ni. aTTha. 2.392; - ya ca/Sa. vi., e. va. va. - tato rakkhAdhikAriM ca sAmantaM cAdipotthaki, cU. vaM. - AdibrahmacariyakAyAti sekkhapaNNattiyaM vinetuM na 72.160; kyAnagAme niyojetvA kittinAmAdipotthaki cU. paTibaloti attho, mahAva. aTTha. 259; - kaM napuM., pra. vi., vaM. 72.207. e. va. - nAdibrahmacariyakanti sikkhattayasavAtassa Adippati A +dipa kA varta, pra. pu., e. va. [AdIpyate]. sAsanabrahmacariyakassa na AdimattaM, adhisIlasikkhAmattampi prakAzita hotA hai, camakatA hai, jalatA hai - nti ba. va. na hoti, dI. ni. aTTha 1.280; na Adibrahmacariyakanti - ayaJca mahApathavI sineru ca pabbatarAjA Adippanti brahmacariyassa Adimattampi pubbabhAgasIlamattampi na hoti, pajjalanti ekajAlA bhavanti, a. ni. 2(2).239. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.103; - kA pu., pra. vi., ba. va. - Adippana napuM., A + dipa se vyu., kri. nA., prakAzita nete, bhikkhave, vitakkA atthasaMhitA nAdibrahmacariyakA ..., honA, prabhAsvara honA, jAjvalyamAna honA, teja prabhA vAlA sa. ni. 3(2).481; - kAni napuM., pra. vi., ba. va. - honA - to pa. vi., e. va. - Adippanato pana Adicco, asthasaMhitAni, bhikkhave, dhammacetiyAni lIna. (dI.ni.TI.) 3.137. AdibrahmacariyakAnI ti, ma. ni. 2.333. For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 79 AdibhAvabhUta Adiya AdibhAvabhUta tri., [AdibhAvabhUta], Adi meM yA prArambhika vi., e. va. - ekassa pariyosAnaM pAkaTa hoti, na AdimajjhA, avasthA meM vidyamAna - taM napuM., pra. vi., e.va. - ..., paTi. ma. aTTa. 2.82; - jjhaM dvi. vi., e. va. - so maggabrahmacariyassa AdibhAvabhUtanti AdibrahmacariyakaM visuddhi. sajjhAyaM karonto Adimajjhayeva passati, ... 'imassa sippassa 1.12; AdibhAvabhUtanti Adimhi bhAvetabbataM niphphAdetabbataM . Adimajjhameva passAmi, no pariyosAnAnti, khu. pA. aTTha. bhUtaM pattaM AdibhAvabhUta, visuddhi. mahATI. 1.31. 157; - jjhesu sapta. vi., ba. ka. - ante paJaAyamAne AdibhikkhA strI., karma. sa. [AdibhikSA]. prathama bhikSAdAna, Adimajjhesu apaAyamAnesu .... dha. pa. aTTha. 2.321; sa. sarvottama bhikSAdAna - kkhaM dvi. vi., e. va. - haTTho haTena pU. pa. ke rUpa meM, - kathApariyosAna napuM., samA., dva. cittena, AdibhikkhamadAsahaM, apa. 1.46; AdibhikkhaM sa., kisI bhI kathA kA prArambha, madhya evaM anta - naM dvi. paThama AhAraM buddhabhUtassa ahaM adAsinti sambandho, apa. vi., e. va. - Anando gijjharAjA kuNAlassa aTTha. 1.308. AdimajjhakathApariyosAnaM viditvA .... jA. aTTha. 5.445; AdibhUta tri., [AdibhUta]. 1. vyAkaraNa ke sandarbha meM, kisI - jjhantasobhaNa tri., ba. sa., Adi, madhya evaM anta meM zubha bhI zabda ke Adi meM AyA huA - taM napuM..pra. vi., e. - NaM pu., dvi. vi., e. va. - sutvAna taM dhammavara va. - vedAnamAdibhUtaM sA, sAvittI tipadaM siyA, abhi. pa. AdimajjhantasobhaNaM apa. 2.152; - jjhantabhAva pu., prArambha, 417; - tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - i-u iccetesaM madhya evaM anta kI avasthA - vesu sapta. vi., ba. va. - AdibhUtAnaM mA vuddhi hoti, ka. vyA. 403; 2. mUlabhUta AdimajjhantabhAvesu ye anatthAvahA ime, saddhammo. 99; -- pUrvavartI, prArambha meM hI athavA prathama sthAna meM rahane vAlA - pariyosAna napuM., samA., dva. sa. [AdimadhyaparyavasAna], to pu., pra. vi., e. va. - Adikammiko nAma yo tasmi prArambha, madhya evaM anta - naM pra. vi., e. va. - tattha asthi tasmiM kamme AdibhUto, pArA. aTTha. 1.216; yo tasmiM tasmi desanAya AdimajjhapariyosAnaM, atthi sAsanassa, a. ni. vatthusmi AdibhUto, so Adikammiko, kasA aTTha. 118; - aTTha.2.164; - naM dvi. vi., e. va. - attano sippassa taM napuM.. pra. vi., e. va. - na Adibrahmacariyakanti AdimajjhapariyosAnaM olokento, mi. pa.9; - ne sapta. sikkhattayasaGgahitassa sakalasAsanabrahmacariyassa AdibhUtaM vi., e. va. - kuhiM imassa suttassa sabbAni saccAni na hoti, dI. ni. aTTha. 3.89; nibidAnulomaJANesu viya passitabbAni, AdimajjhapariyosAneti ? netti. 20; - AdibhUtaM muJcitukamyatAJANaM aggahetvA, paTi. ma. aTTha. jjhuttara tri., Adi, madhya evaM anta meM Ane vAlA - resu 2.111; sa. u. pa. ke rUpa meM saMyogA.- tri., tatpu sa., saMyukta sapta. vi., ba. va. - tesu Adimajjhuttaresu akSara-samUha ke Adi meM AyA huA - to pu., pra. vi., e. jinavacanAnuparodhena kvaci vuddhi hoti, kvaci lopo hoti. va. - saMyogAdibhUto nakAro niggahItamApajjate, ka. vyA. ka. vyA. 406; sadda. 3.808-809. 609; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - tta napuM., bhAva. [AdibhUtatva]. AdimanasikAra pu., tatpu. sa., mana dvArA Alambana ko AdibhUta honA, prArambha meM AnA - ttA pa. vi., e. va. - grahaNa karane kI prArambhika avasthA - rena tR. vi., e. va. ANassa paTipattimalavisodhakattena paTipattiyA AdibhUtattA, - therassa antevAsikA AdimanasikAreneva diTThInaM paTi. ma. aTTha. 1.8; mudubhUto hi pubbabhAgasamAdhi AdibhUtattA samucchedappahAnaM hotIti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(1).191. samaM esati, visamaM nesati nAma, paTi. ma. aTTha. 1.201. Adimalaya pu., zrIlaGkA ke zAsaka vijayabAhu prathama ke eka Adimagga pu., tatpu. sa. [AdimArga ]. mArga kA prathama senApati kA nAma - vissuto AdimalayanAmena balanAyako, caraNa, sotApatti-mArga - dilyAdimaggo cU. vaM. 59.4. ANakkhikkhaNaladdhisu dassanaM, abhi. pa. 888; - ggo pra. Adimukha napuM, ghara kA dvAra-kakSa, pravezakakSa - khaM pra. vi., vi., e. va. - Adimaggo tayo pAkA, AruppA ca tathUpari e. va. - catudvAre ca tattheva, AdimukhamakArayi, ma. vaM. abhi. ava. 267; - ggena tR. vi., e. va. - Adimaggena 35.119. saMyuttaM, ANanti jANadassanaM, abhi. ava. 1338. Adiya' 1. tri., A + dA ke karma. vA. kA saM. kR. Adimajjha napuM., samA. va. sa. [Adimadhya], Adi evaM [Adeya], zA. a., grAhya, svIkArya, vaha, jise grahaNa madhya, kisI akSarasamUha kA Adi evaM madhya - jjhaM' pra. kiyA jAe, lA. a., grAhyatA kA kAraNa - yo pu., pra. For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Adiya vi. e. va. ayaM paJcamo bhogAnaM Adiyo a. ni. 2(1).42: yA pu0, pra. vi., ba. va. paJcime, gahapati, bhogAnaM AdiyA. a. ni. 2 ( 1 ) 41: paJcamassa paThame bhogAnaM AdiyAti bhogAnaM AdAtabbakAraNAni, a0 ni0 aTTha. 3.22; ye dvi.vi., va pu.. ime paJca bhogAnaM Adiye Adiyato a. ni. 2 (1).42; 2. A + dara kA saM. kR., AdaraNIya sammAna karane yogya ye strI saMbo. e. va. bhoti acche bhotika bhoti dharAdiye ka vyA. 114, 242 Adiya' tri.. [A] prArambha vAlA Adi meM vidyamAna - yena pu. tR. vi. e. va. - Adiyeneva te mahi dukkha nakkhAtumicchisa jA. a. 7.344; tattha AdiyenevAti Adikeneva tade yA strI. pa. vi., e. va. AdiyA thUlamUlAni khuddakAnitarAhi tu, ma. vaM. 18.44; AdiyA thUlamUlAni ti tAsu mUlalekhAya tAvadeva bubbuLakA hutyA dasamahAmUlAni nikkhamitvA otaruM ti sambandho ma. vaM. TI. 354 (nA.). Adiyasutta a. ni. kA eka sutta, a0 ni0 2 (1).41-42. Adiyati A + dA kA varta. pra. pu. e. va. [ Adate / Adriyate ? ] zA. a. le letA hai, grahaNa kara letA hai, prApta karatA hai, apanA banA letA hai, svIkAra kara letA hai, pakar3a letA hai, apanA letA hai Apubbo gahaNe, adinna Adiyati, sada. 2480; dhoro nAma yo paJcamAsaka vA atirekapaJcamAsakaM vA agghanakaM adinnaM theyyasaGghAtaM Adiyati, pArA 53; loke adinnamAdiyati, paradAraJca gacchati gha. pa. 246; yathA ca rasalolo andho bhatte upanIte yakiJci samakkhikampi nimmakkhikampi AmisaM Adiyati, jA. aDa. 5.362; nti ba. vana te bhavaM aTTamamAdiyanti su. ni. 232; tesa niruddhatA atyaGgatattA na aTTamaM bhavaM Adiyanti, su. ni. aTTa. 1.249; Adiyanti ca nirassajanti cAti palibodhaM karonti ca vissajjenti ca khipanti ca mahAni, aDa 172 nto / mAno pu. varta. kR. pra. vi., e. va. Adiyantacatukke pAdaM vA atirekapAdaM vA sahatthA Adiyanto garuka Apajjati pari, aDa. 171; imaM kho ahaM attAdAnaM AdiyamAno labhissAmi..... cULada, 408 ya anu., ma. pu. e. va. Adiya bho, nikkhipa, bhoti, ma. ni. 3. 174 - ntu anu. pra. pu0, ba0 va. "Adiyantu kho bhikkhuniyo udakasuddhikanti pAci, 357 - tha anu. ma. pu0, ba0 va.. "yAni imasmiM satthe mahAsArAni paNiyAni, tAni AdiyathA "ti, dI. ni. 2.255 - ye / yeyya vidhi., - --- - 1 - - - www.kobatirth.org - 80 Adiyati pra. pu. e. va. pANa na ho na cadinnamAdiye, a. ni. 1 (1).244; yo pana bhikkhu adinnaM theyyasaGghAtaM Adiyeyya, pArA 51; yeyyaM u. pu. e. va. - ahaJceva kho pana parassa adinnaM theyyasaGghAtaM AdiyeyyaM, sa. ni. 3(2). 420; - yeyyAma ba. va. - yaMnUna mayampi paresa adinna dheyyasaGghAta AdiyeyyAmA ti dI. ni. 3.48; - yi adya., pra. pu. e. va. sacyaM kira tvaM dhaniya, rajJo dArUni adinnaM AdiyIti, pArA 50 yiM u0 pu0, e. va. anekaguNasampannaM, pavattaphalamAdiyiM, bu. vaM. 296; - vissati bhavi., pra. pu. e. va. katha inAma AyasmA dhaniyo kumbhakAraputto rAjJo dArUni adinna AdiyitatIti pArA. 50 vissasi ma. pu. e. va. - kahi nAma tvaM moghapurisa, rAjJo dArUni adinna Adivissasi, tade0: vissAmi / vissaM u. pu. e. va. - hantvAnimaM hRdayamAnayissanti jA. a. 7.202 vissanti pra. pu0, ba0 va. udAhu AdivissantIti mi. pa. 144 - vissAma u. pu. ba. va. tivhAni satdhAni kArApetvA yesaM adinnaM thepyasaGgAta AdivissAma dI. ni. 3.49; - diya/yitvA pU. kA. kR. tammAka vijjaJca sutaJca Adiya, jA. aTTha. 2.187; anApattiAdiyitvA paribhuJjati, pAci. 163; lA. a. 1., Azraya letA hai, sahArA letA hai, mAna baiThatA hai, (prAyaH adhikaraNa zabda ke sAtha prayukta) ti varta. pra. pu. e. va. kammantaM kAreti adhikaraNaM Adiyati pAmokkhesu bhikkhUsu paTiviruddho hoti., a. ni. 2(1):161 ettha sAsanaM sodhetukAmo bhikkhu yaM adhikaraNaM attanA Adiyati cULava. aDDa. 124 - nti ba. va. yassaM parisAyaM bhikkhU adhikaraNa Adiyanti a. ni. 1(1),90; vissAma bhavi, u. pu. ba. va. ima adhikaraNaM AdivissAma cULava. 488 lA. a. 2. hAMtha meM le letA hai, niSpAdita karatA hai ( kevala niSe., varta. kR. ke rUpa meM prayukta rahane para ) anAdiyantaM pu.. varta kR. kA niSe, dvi. vi., e. va., nahIM karane vAle ko samhAni kammAni anAdiyantaM su. ni. 256 tassa kammAni anAdiyantaM karaNatthAya asamAdiyantaM atha vA cittena tattha Adaramattampi akarontaM su. ni. aDa. 1.271 lA. a. 3., mana meM le AtA hai, mAnatA hai, sahamata hotA hai, dhyAna detA hai ti varta. pra. pu. e. va. rAjA Aha kiM te tattha balaM asthi, ko vA te vacanaM Adiyati anummatto, mi. pa0 128; yi adya., pra. pu. e. va. tassA vacanaM - - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - -
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Adiyati nAdividha. pa. a. 2.176 anAdiyitvA pU. kA. kR. niSe, nahIM mAna kara - saMGghabhedo tiAdIhi ovaditopi satthu vacanaM anAdiyitvA pakkanto AyasmantaM Ananda rAjagahe piNDAya carantaM divA tha. pa. aDa. 1.82 lA. a. 4., (kisI kI) AjJA ko mAnatA hai, AjJAkArI hotA hai, anusaraNa karatA hai, vazavartI ho jAtA hai ti varta., pra. pu. e. va. sAneva sassuM Adiyati na sasuraM Adiyati, na sAmikaM Adiyati, a. ni. 2 ( 2 ) .229; na sasuraM AdiyatIti vacanaM na gaNhAti, a. ni. anu. 3.178 - nti ba. va. neva mahArAjAnaM AdiyantIti vacanaM na gaNhanti, ANaM na karonti dI. ni. aTTha. 3.136; lA. a. 5. dRr3hatApUrvaka pakar3a letA hai, kisI vicAra yA dhAraNA ke sAtha svayaM ko jor3a detA hai anAdiyAnaM pu.. varta kra. niSe, dvi. vi. e. va. - taM brAhmaNaM diTTimanAdiyAna, kenIdha lokasmiM vikappayeyya su. ni. 808; taM brAhmaNaM didvimanAdiyantaM agaNhantaM aparAmasantaM anabhinivesantanti, mahAni 80: vissanti bhadi pra. pu. ba. va. - ukkalessanti na kho mama sAvakA mayA visajjApIyamAnA mamacyayena khudAnukhudakAni sikkhApadAni udAhu AdiyissantI' ti, mi0 pa0 144. Adiyati vyu, saMdigdha A + dA athavA A + dara kA varta, pra. pu. e. va. [ Adriyate] 1. Adara karatA hai, sammAna karatA hai, pratiSThA karatA hai, 2. svayaM ko pUrI taraha se lagA detA hai, mana lagAtA hai 3. Adiyati ke hI arthoM meM- anAdaro nAma saGgha vA gaNaM vA puggalaM vA kammaM vA nAdiyati, pAci0 294; ekapuggalaM vA taM kammaM vA na Adiyati, na anuvattati, na tattha AdaraM janetIti attho, pAci aDa. 166 - yi aya., pra. pu. e. va. - evampi kho AyasmA udAyI visAkhAya migAramAtuyA vuccamAno nAdiyi, pArA. 293; nAdiyIti tassA vacanaM na Adiyi, na gaNDi na vA AdaramakAsIti attho, pArA, aTTa. 2.194 - vissanti bhavi., pra. pu. ba. va. - nAdiyissantupajjhAye, khamuDro viya sArathiM, theragA. 976: nAdivissantupajjhAyeti upajjhAye Acariye ca AdaraM na karonti, tesa anusAsaniyaM natidvanti, theragA. a. 2.313 anAdiyitvA pU0 kA. kR. kA niSe, anAdara karake, svIkAra na karake atha kho so yakkho taM yakkhaM anAdiyitvA udA. 113; anAdivitvAti Adare akatvA, tassa vacane aggahetvA, udA. a. 199. - www.kobatirth.org - 81 AdivikAra pu0, pra0 Adiyanamukha tri. ba. sa., kahI gaI bAta para turanta vizvAsa kara lene vAlA, bholAbhAlA, kAna kA kaccA kho ki.. e. va. - Adeyyamukhoti Adiyanamukho gahaNamukhoti attho, a. ni. aTTha. 3.51; saddahanaTTena hi AdAnena esa Adiyanamukhoti vRtto, tade.. va. Adiyanavatthu napuM., na dI gaI vastu ko grahaNa kara lene ke aparAdha se sambaddha eka sikkhApada smiM sapta. vi., e. rajJa dArUni adinaM AdiyanavatthusmiM paJJataM kaDDhA. aTTa. 123; sAvatthiyaM ajJjataraM bhikkhuniM Arambha jatumakasAdiyanavatyasmiM paJJataM kaDDA. aDDa. 300. AdiyApeti A + dA ke prera0 kA varta., pra. pu. e. va., grahaNa karAtA hai, svIkAra karAtA hai na adinnaM Adiyati, na adinnaM AdiyApeti, na adinnaM Adiyato samanujJo hoti., dI. ni. 3.35. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - AdiyAma pu. tatpu, sa.. rAtri kA prathama yAma me sapta. vi. e. va. AdiyAme namassAmi, majjhime atha pacchime, apa. 1.50. Adirassa tri. ba. sa. vyAkaraNa meM prayukta [Adihrasva], vaha varNasamUha, jisa kA Adisvara hrasva ho sso pu. pra. vi.. e. va. Adirasso tAva pageva icchevamAdi, ka. vyA. 405; tattha Adirasso - pageva iccAdi, sadda 3.808. AdirAja pu.. karma. sa. [AdirAjan] prathama rAjA zrIlaGkA kA prathama zAsaka jApra. vi., e. va.. tasmiyeva vasse sIhakumArassa putto tambapaNNidIpassa AdirAjA vijayakumAro pArA. aTTha. 1.51; bhAgIrathAnanti pana pAThe bhAgIratho nAma AdirAjA, theragA. aDa. 2.144. Adilopa pu. vyAkaraNa meM prayukta [ Adilopa] prathama varNa kA lopa, AdibhUta varNa kA lopa po pra. vi. e. va. - Adilopo tAva tAlIsa iccevamAdi, ka. vyA. 406; kAliyo iccAdi, Adilopo tAlIsa iccAdi, sadda 3.809. AdivaNNa pu.. karma. sa. [ AdivarNa] prathama varNa, AdibhUta varNa sa.vi., e. va. cattAlIsasaddassa gaNane pariyApannassa AdivaNNassa lopo hoti sada 3.800NNAnaM ba. va. kvacAdivaNNAnamekassarAnaM dvebhAvo, ka. For Private and Personal Use Only vyA. 460. AdivikAra pu., tatpu0 sa., vyAkaraNa kA paribhASika zabda, kisI zabda ke prathama yA Adi varNa meM dhvani parivartana - ro pra. vi. e. va. AdivikAro tAva Ariss Asabha "
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdiviparIta 82 Adisara ANyaM iccevamAdi, ka. vyA. 406; tattha uttaraAgamo vedallaM iccAdi AdivikAro ArisyaM AsabhaM iccAdi, sadda. 3.810. AdiviparIta pu., tatpu. sa., vyAkaraNa kA pAribhASika zabda, Adi-svara kA rUpAntaraNa yA parivartana - to pra. vi., e. va. - AdiviparIto tAva - uggate sariye, uggacchati iccevamAdi, ka. vyA. 406; yAni tAni iccAdi, AdiviparIto uJAtaM 'daharo tina uJAtabbo Uhato: rajo' iccAdi, sadda. 3.810. AdivisodhanaTTha pu., tatpu. sa., AdibhUta dharma ke vizodhana kA tAtparya, sarvaprathama Ae hue dharma kI vizuddhi kA arthadvena tR. vi., e. va. - .... Adhipateyyadvena AdivisodhanaDhena adhimattadvena, adhivAnaDhena, pariyAdAnaDhena, patidvApakaDhena, paTi. ma. 209; AdivisodhanadvenAti kusalAnaM dhammAnaM AdibhUtassa sIlassa visodhanadvena, paTi. ma. aTTha. 2.129. AdivuDDi/Adivuddha strI., kevala vyAkaraNa ke sandarbha meM prayukta [AdivRddhi], kisI bhI zabda ke Adisvara kI vRddhi -ddhi pra. vi., e. va. - Adivuddhi tAva - Abhidhammiko, venateyyo iccevamAdi, ka. vyA. 406; tattha Adivuddhi tAva Abhidhammiko iccAdi, sadda. 3.809. AdivyaJjana napuM., vyAkaraNa meM hI prayukta [AdivyaJjana]. visaMyukta vyaJjanoM meM AdibhUta vyaJjana dhvani - ssa Sa. vi., e. va. - Adisarassa vA asaMyogantassa AdibyaJjanassa vA sarassa vRddhi hoti, ka. vyA. 402. Adisati A +disa kA varta.. pra. pu., e. va. [Adizati/Adizate]. 1. saMketa karatA hai, pradarzita karatA hai, kahatA hai, varNana karatA hai, udghoSita karatA hai, sUcita karatA hai, bhaviSyavANI karatA hai, bhaviSya kI ora saMketa karatA hai - yo atItaM Adisati, (iccAyasmA posAlo) anejo chinnasaMsayo, su. ni. 1118; cULani. 148; yo bhagavA attano ca paresaJca ekampi jAti ntiAdibhedaM atItaM Adisati, su. ni. aTTha. 2.293; cULani. aTTha. 44; - nti ba. va. - lakkhaNapAThakA lakkhaNaM Adisanti, mahAni. 281; - ntaM pu., varta. kR., dvi. vi., e. va. - samaNaM brAhmaNaM vA kaM, AdisantaM pabhaDana, theragA. 751; Adisantanti desentaM, theragA. aTTha. 2.241; - si adya., pra. pu., e. va. - ... JatvA hatthena Adisi, ma. vaM. 5.52; - sitvA pU. kA. kR.- evaM taM taM AdisitvA nimittamanuyuttA viharanti, dI. ni. aTTha. 1.82; 2. anumAna karatA hai, dUsare ke mana kI bAta ko bhAMpatA hai - ti vartaH, pra. pu., e. va. - idha, kevaTTa bhikkhu parasattAnaM parapuggalAnaM cittampi Adisati, dI. ni. 1.197; AdisatIti katheti, dI. ni. aTTha. 1.291; - ntaM varta. kR., vi. vi., e. va. - cetasikampi AdisantaM.... dI. ni. 1.197; 3. dAna athavA upahAra ko saMketita karatA hai, dAna athavA upahAra pradAna karatA hai- santi varta, pra. pU.. ba. va. - ime dAyakA dAnaM datvA pubbapetAnaM Adisanti, mi. pa. 271; - sa anu., ma. pu., e. va. - etaM acchAdayitvAna, mama dakSiNamAdisa, pe. va. 62; ... mamadakkhiNamAdisAti etaM upAsakaM ... taM dakkhiNaM maha Adisa pattidAnaM dehi, pe. va. aTTha. 42; - seyya vidhi., pra. pu., e. va. - ... dAruNaM kamma katvA pubbapetAnaM Adiseyya 'imassa me kammarasa vipAko pubbapetAnaM pApuNAtUti, mi. pa. 272; - seyyAsi ma. pu., e. va. - taJca bhikkhusaGgha parivisitvA mama dakkhiNaM AdiseyyAsi. a. ni. 2(2).207; - sI adya.. pra. pu.. e. va. - kuTiyo annapAnaJca, mAtu dakSiNamAdisI pe. va. 123; - siMsa/suM ba. va. - ... bhikkhusaGghassa mahAdAnaM datvA tassA dakSiNamAdisiMsa, pe. va. aTTha. 46; - sissAmi bhavi., u. pu., e. va. - padakkhiNaJca katvAna, AdisissAmi dakkhiNaM, therIgA. 309; - sitvAna pU. kA. kR. - cApAya AdisitvAna, pabbajiM anagAriya, therIgA. 312. Adisadda pu., karma. sa. [Adizabda], 'Adi' zabda -ddo pra. vi., e. va. - AdisahoyaM pakAre vattate, rU. si. 147(ro.); - ina tR. vi., e. va. - Adisaddena sabbepete dukkhavedanAya sahagatA, a. ni. aTTha. 1.343; etassa purimena Adisaddena anantarena ca sassatasaddena sambandho hoti, sa. ni. aTTha. 2.32; - lopa pu., tatpu. sa. [Adizabdalopa], Adizabda kA lopa - po pra. vi., e. va. - ettha Adisahalopo katoti veditabbo, paTi. ma. aTTha. 2.74. Adisana napuM.. A +disa se vyu.. kri. nA., saMketa, anumAna, nirvacana, vyAkhyAna - naM pra. vi., e. va. - atha vA iti evaM AdisanaM AdesanApATihAriyanti Adesanasaddo pAThasesaM katvA payujjitabbo, paTi. ma. aTTha. 2.286. Adisara pu., tatpu. sa. [Adisvara], kisI bhI zabda meM AyA huA prathama svara - ssa Sa. vi., e. va. - Adisassa vA asaMyogantassa AdibyaJjanassa vA sarassa vuddhi hoti saNakAre paccaye pare ka. vyA. 402: Adi-majjha-uttarasarAnaM kvaci dIgha-rassattaM, sadda. 3.807. For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adissa 83 Adissa'/Adiya tri., A +disa se vyu., saM. kR. [Adezya], zA. a., saMketita kie jAne yogya, lA. a., nindanIya - ahampi tena na Adiyo bhaveyya, ma. ni. 1.17: pAThA. Adisso; - yA/ssA pu.. pra. vi., ba. va. - tumhepi tena AdiyA bhaveyyAtha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).99. Adissa A +vdisa kA pU. kA. kR. [Adizya], 1. saMketa karake, nirdeza karake, 2. dvi. vi. meM anta hone vAle nAma ke uparAnta prayukta hone para, ke viSaya meM, ke sandarbha meM, dRSTi meM rakhakara - tAsaM itthInaM vacamaggaM passAvamaggaM Adissa vaNNampi bhaNati avaNNampi bhaNati, pArA. 188, 191; kalyANamittatA muninA, loka Adissa vaNNitA, therIgA. 213; lokaM Adissa vaNNitAti kalyANamitte anugantabbanti sattalokaM uddissa ..., therIgA. aTTha. 199; 3. kri. vi. ke rUpa meM prayukta hone para tathA duharA kara prayukta hone para, punaH punaH vyavasthApita karake, yaha hai athavA vaha hai, isa taraha se sUcita karake, viziSTa svarUpa ko saMketita karake athavA abhivyakta 'karake - Adissa jammanaM brUhi, gottaM brUhi salakkhaNaM, su. ni. 1024; tattha AdissAti kativasso ti evaM uddissa, su. ni. aTTha. 2.274; vinaya pariyattiyA vaNNaM bhAsati, Adissa Adissa Ayasmato upAlissa vaNNaM bhAsati, cULava. 298; Adissa AdissAti punappunaM vavatthapetvA visu visu katvA, pAci. aTTha. 133. AdIna na. [AdeNya], atyadhika dInatA, saMkaTamayI avasthA, duHkha - naM, dvi. vi., e. va. - AdInavo ti AdInaM dukkhaM vAti adhigacchati etenA ti AdIna-vo doso, sadda. 2.480%; atha vA AdInaM vAti gacchati pavattatIti AdInavo, visuddhi. 2.247; paTi. ma. aTTha. 2.292. AdInava pu./napuM., [AdInava], vipatti, duSpariNAma, bhaya, khatarA, anitya, dukha evaM anAtma ina ke rUpa meM vidyamAna doSa - bhAvodhitti chandotha, doso AdInavo bhave, abhi. pa. 766; - vo pra. vi., e. va. - disvAnassa AdInavo pAturahosi, mahAva. 19; AdInavo pAturahu theragA. 269; .... tattha me anekAkAraAdInavo doso pAturahosi, theragA. aTTha 2.3; ... Adito tAva dose AdInavo, visuddhi. 1.283; AdInavo daTTabbo pANaghAtAdivasena diTThadhammikasamparAyikAdianatthamUlabhAvato, visuddhi. mahATI. 1.330; - vaM dvi. vi., e. va. - AdInavaM sammasitA bhavesu. su. ni. 69; AdInavaM sammasitA bhavesUti tAya anudhammacaritAsaGghAtAya AdInava vipassanAya aniccAkArAdidosaM tIsu bhavesa samanupassanto, su. ni. aTTha 1.98; - ve sapta. vi., e. va. - kathaM bhayatupaTTAne paJjA AdInave ANaM? paTi. ma. 52; -- to pa. vi., e. va. - suJato anattato AdInavato vipariNAmadhammato asArakato ..., paTi. ma. 406; pavattidukkhatAya dukkhassa ca AdInavatAya AdInavato, paTi. ma. aTTha. 2.292; -- vA pra. vi., ba. va. - saMvijjantassa idhekacce AdInavAti, ma. ni. 1.400; tAva ekacce mAnAtimAnAdayo AdInavA na saMvijjanti ..., ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(2).279; - vehi tR. vi., ba. va. - imehi AdInavehi ayaM jhAnaparihAni, peTako. 267; sa. u. pa. ke rUpa meM; adiTThA.- pu., nahIM dekhI gayI vyathA, vipatti athavA doSa - vaM dvi. vi., e. va. - na ca sakkA kiJci adidvAdInavaM pahAtuM, visuddhi. 1.283; anekA.- pu., aneka prakAra kI vipattiyAM, saMkaTa athavA duHkha - ... tApasapabbajjUpagamanena anekAdInavAkulA gahaTThabhAvA abhinikkhamitvA gatoti, cariyA. aTTha. 125; avijjApaTicchAditA.- pu.. ajJAna ke dvArA praticchAdita hone ke kAraNa utpanna doSa, duHkha athavA vipatti - ve sapta. vi., e. va. - tadevaM pavattamAnaM taNhAavijjAnaM appahInattA avijjApaTicchAditAdInave, vibha, aTTha. 154; kAmA.- pu., kAmanAoM ke kAraNa utpanna duHkha, vipatti yA doSa, kAmabhogoM meM antarnihita duHkha yA vipatti - venatR. vi., e. va. - evaM kAmAdInavena tajjetvA nekkhamme AnisaMsaM pakAsesi, udA. aTTa. 231; diTThA.- pu., dikhalAyI de rahI vipatti, duHkha athavA doSa - to pa. vi., e. va. - athevaM diTThAdInavato dosato cittaM vivecanatthAya... mettAbhAvanA ArabhitabbA, visuddhi. 1.283-284; AruppAneva jAyante, didvAdInavato kira, abhi. ava. 262; nirA.- tri., dInatA, duHkha yA saMkaTa se mukta - vo pu., pra. vi., e. va. - bhikkhusako nirAdInavo apagatakALako saddho sAre patidvito. pArA. 10; paTicchannA.- tri., vaha, jisakA doSa DhakA huA ho, praticchanna, duHkha, doSa evaM vipatti vAlA - ve pu., sapta. vi., e. va. - avijjAya paTichannA-dInave visaye pana, abhi. ava. 596; bahu.-tri., atyadhika doSoM, saMkaToM evaM vipattiyoM se paripUrNa -- vo pu., pra. vi., e. va. - bahudukkho kho ayaM kAyo bahuAdInavo?, a. ni. 3(2).91; sA.- tri., duHkha, saMkaTa yA vipatti ye yukta - vo pu., pra. vi., e. va. - na taM viduti na taM jAnanti, "evaM sAdInavo ayanti, mahAva. For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AdInavajAta 84 AdInavapariyesanA aTTha. 408; Ti., pAli-tipiTaka meM AdInava ke tIna prakAra ke samUhoM kA ullekha haiM - 1. zIla se saMbaMdhita pAMca prakAra ke AdInava - ime kho, gahapatayo, paJca AdInavA dussIlassa sIlavipattiyA, mahAva. 303; 2. mAdaka vastuoM ke sevana ke cha: prakAra ke AdInava yA duSpariNAma - ime kho, gahapatiputta, cha AdInavA surA - meraya-majjappamAdaTThAnAnuyoge, dI. ni. 3.138; 3. rAjAoM ke antaHpuroM meM praveza Adi se prApta hone vAle AdInava yA duHkha - dasayime, bhikkhave, AdInavA rAjanteparappavesane, pAci. 210. AdInavajAta tri., durgatigrasta, vipatti se pIr3ita, utpIr3ita - te pu., sapta. vi., e. va. - upaddavajAteti AdInavajAte, cULani. aTTha. 71. AdInavajJANa napuM.. [AdInavajJAna], bure pariNAma athavA duSpariNAmoM kI pahacAna, dInatA athavA burI avasthA kA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - sammasanajANaM... AdInavajANaM .... anulomatrANaJceti dasa vipassanAJANAni, abhi. dha. sa. 66; tassevaM passato AdInavANaM nAma uppanna hoti, visuddhi. 2.283; dinubhayAnaM AdInavato pekkhaNavasena pavattaM jANaM AdInavajANaM, abhi. dha. vi. TI. 232; - ssa Sa. vi., e. va. - ANantiAdi pana AdInavaJANassa paTipakkhaJANadassanatthaM vuttaM, paTi. ma. aTTha. 1.221. AdInavatA strI0, AdInava kA bhAva. [AdInavatva]. vipannatA, duHkha se grasta hone athavA utpIr3ita hone kI avasthA - ya tR. vi., e. va. - pavattidukkhatAya dukkhassa ca AdInavatAya AdInavato, paTi. ma. aTTha. 2.292. AdInavatta napuM.. AdInava kA bhAva., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta [AdInavatva], uparivat, diTThA.- saMkaTa yA vipatti ke dikhalAyI dene kI avasthA-ttA pa. vi., e. va. - kalahakArake kirassa diTThAdInavattA samaggavAsino, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.152; rUpA. - napuM. rUpa se saMbaMdhita vipatti athavA doSa - ttA pa. vi., e. va. - athassa parividitarUpAdInavattA pathavIkasiNAdIsu aJjataraM ugghATetvA .... sa. ni. aTTha. 3.207; suparividitA. - uparivatavipatti yA doSa se acchI taraha se paricita rahanA - tA pa. vi., e. va. - tAso uppajji bheravoti suparividitAdInavattA bhayAnako cittutrAso udapAdi, cariyA. aTTha. 198. AdInavadassa tri., burI avasthA, saMkaTa athavA bhaya ko dikhalAne vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - anAdInavadassoti yaM bhagavA idAni sikkhApadaM paJapento AdInavaM dassessati, pArA. aTTha. 1.164. AdInavadassana napuM., tatpu. sa. [AdInavadarzana], vipatti, saMkaTa athavA hAniyoM ko dekhanA - naM pra. vi., e. va. - sappe AdInavadassanaM viya AdInavAnupassanAJANaM, paTi. ma. aTTha. 1.27; - nena tR. vi., e. va. - bhayadassanena sabhaye abhayasAya AdInavadassanena assAdasAya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).26; - jANa napuM.. hAni, vipatti yA saMkaTa kA darzana tathA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - AdInavAnupassanAti bhayatupaTTAnavasena uppannaM sabbabhavAdIsu AdInavadassanANaM, paTi. ma. aTTha. 1.90. AdInavadassAvI tri., vipatti athavA saMkaTa ko dekhane vAlA-vI pu., pra. vi., e. va. - taM agadhito amucchito anajjhApanno AdInavadassAvI nissaraNapao paribhuJjati, dI. ni. 3.33; ma. ni. 2.36; sa. ni. 1(2).174; AdInavadassAvIti anesanApattiyaJca gadhitaparibhoge ca AdInavaM parasamAno, sa. ni. aTTha. 2.146; - vino pra. vi., ba. va. - ime paJca kAmaguNe gathitA... AdInavadassAvino nissaraNapaJaA paribhuJjanti, ma. ni. 1.233. AdInavadassitA strI., AdInavadassI se vyu, bhAva., saMkaTa yA vipatti ko dekhane yA jAnane kI kSamatA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta; anA.- saMkaTa yA vipatti ko nahIM dekha sakane kI avasthA- ya ta vi., e. ka. - te dUrato vajjecA saGghAre yathAbhUtaM passato ca tattha anAdInavadassitAya, udA. aTTa, 282. AdInavadassI tri., [AdInavadarzina]. saMkaTa yA vipatti ko dekhane kI kSamatA rakhane vAlA, - ssI pu.. pra. vi., e. va. - so attahitAya paTipanno paNDito kusalo byatto AdInavadassI, peTako. 303. AdInavapaTicchAdaka tri., saMkaTa, vipatti athavA hAni ko AcchAdita kara lene vAlA - kaM pu., vi. vi., e. va. - amohena tesveva AdInavapaTicchAdakaM mohaM dhunAti, visuddhi. 1.80; ArakkhadukkhaparAdhInavutticorabhayAdi AdInavapaTicchAdaka visuddhi. mahATI. 1.98; - kA strI., pra. vi., e. va. - avijjAti tattheva AdInavapaTicchAdikA avijjA, theragA. aTTha. 2.399. AdInavapariyesanA strI., tatpu. sa. [AdInavaparyeSaNA], vipatti athavA saMkaTa kI khoja yA talAza - naM dvi. vi., For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdInavavibhAvanA 85 Adu e. va. - vAyodhAtuyAha, bhikkhave, AdInavapariyesanaM acari va. - sappe AdInavadassanaM viya AdInavAnapassanAJaANaM, sa. ni. 1(2).155; lokassAha, bhikkhave, AdInavapariyesanaM paTi. ma. aTTha. 1.27. acariM a. ni. 1(1).292. AdInavAnupassI tri., sArahInatA kI avasthA athavA bure AdInavavibhAvanA strI., duSpariNAmoM kA prakAzana, bure pariNAmoM ko ThIka se dekhane vAlA, vipatti kI sthiti kA pariNAmoM ko prakaTa karanA - naM dvi. vi., e. va. - ima anubhava karane vAlA - ssI pu., pra. vi., e. va. - iti udAnanti imaM pApakiriyAya nisedhanaM AdInavavibhAvanaJca imasmiM kAye AdInavAnupassI viharati, a. ni. 3(2).91; udAnaM udAnesi, udA. aTTha. 240. AdInavAnupassI hi tidasindopabhojiye, saddhammo. 411; - AdInavasaJA strI., tatpu. sa. [AdInavasaMjJA], saMkaTa, ssino pu., Sa. vi., e. va. - tassa asArattassa asaMyuttassa hAni athavA bure pariNAmoM se saMbaMdhita saMjJA-jJAna, pAMca asammULahassa AdInavAnupassino viharato Ayatti prakAra kI saMjJAoM meM se eka - JA pra. vi., e. va. - paJcupAdAnakkhandhA apacayaM gacchanti, ma. ni. 3.348. asubhasaA, maraNasaJaA, AdInavasaMjJA AhAre AdIpana napuM., A +vdIpa se vyu., kri. nA. [AdIpana], paTikUlasaA, sabbaloke anabhiratasaJaA, a. ni. vyAkhyAna, prakAzana, spaSTa karanA, prajvalana - naM dvi. vi., 2(1).74; satta saJaA - aniccasaA, anattasaA, e. va. -- ekamantaM upAvisinti na tAva kaTThAni AdittAnIti asubhasA, AdInavasaA, pahAnasA, virAgasaA, tesaM AdIpanaM udikkhanto thoka ekamantaM nisIdi, cariyA. nirodhasA , dI. ni. 3.199, 233; - paricita tri., duHkha aTTha. 103. yA vipatti kI saMjJA se paricita - taM napuM.. pra. vi., e. va. AdIpanIya tri., A +vdIpa se vyu., saM. kR., vyAkhyA karane - AdInavasAparicitaJca no cittaM bhavissati, a. ni. yogya, prakAzita karane yogya - yaM napuM., dvi. vi., e. va. 3(2).89. -- "yaM taM opammehi AdIpanIyaM kAraNehi maM sApehi, yathA AdInavAnisaMsa pu., dva. sa. [AdInavAnizaMsa], hAni athavA asthidhamma opammehi AdIpanIya nti, mi. pa. 252. lAbha, vipatti athavA duHkha - se dvi. vi., ba. va. - AdIpita tri., A +vdIpa se vyu., AdIpa kA bhU. ka. kR. theropissa pavattinivattIsa AdInavAnisaMse vibhAvento dhamma [AdIpita], dhadhaka rahA, jAjvalayamAna, Aga kI lapaToM meM desesi. udA. aTTha. 251; sahasA sameccAti sahasA jala rahA - to pu., pra. vi., e. va. - sabbo AdIpito AdInavAnisase avicAretvA samavAyena anupaviThThA sappaviThThA, loko, sabbo loko padhUpito, sa. ni. 1(1).157; Adittoti vi. va. aTTha. 285; - dassana napuM., vipatti evaM lAbha kA dukkhalakkhaNavasena pILAyogato santApanaTThana AdIpito. darzana, acche yA bure pariNAmoM ko dekhanA, saMkaToM athavA paTi. ma. aTTha. 2.13; - taM napuM., pra. vi., e. va. - lAbhoM kA darzana - naM pra. vi., e. va. - ... AnisaMsassa AdIpitaM dAru tiNena missaM, jA. aTTha. 7.52. ca dassanaM AdInavAnisaMsadassana, visuddhi. mahATI. 1.66; AdIpitatA strI., AdIpita se vyu., bhAva., AdIpta honA, - nena tR. vi., e. va. - idAni kodhe akodhe ca jAjvalyamAna honA, dhadhakate hue rahanA - ya tR. vi., e. AdInavAnisaMsadassanena dhamma kathento, ... theragA. aTTha. 2.98. va. - tehiyeva punappunaM AdIpitatAya padIpito, therIgA. AdInavAnupassanA strI., tatpu. sa. [AdInavAnupazyana], aTTha. 191. dInatAmayI sthiti, dInatA se bharI avasthA yA dazA ke AdIyati A + dA kA karma. vA., varta, pra. pu., e. va. viSaya meM vicAra, duSpariNAmoM athava saMkaToM kA anubhava - [AdIyate], grahaNa kiyA jAtA hai, svIkAra kiyA jAtA hai, nA pra. vi., e. va. -- AdInavAnupassanAti bhayatupaTTAnavasena le liyA jAtA hai - saddhena dAnaM dIyati, sIla AdIyati uppannaM sabbabhavAdIsu AdInavadassanajANaM, paTi. ma. aTTha. samAdIyati, sadda. 2.367; paThama AdIyatI ti Adi, udaka 1.90; - naM dvi. vi., e. va. - AdInavAnupassanaM bhaavento| dadhAtI ti udadhi, ka. vyA. 553. AlayAbhinivesaM pajahati, visuddhi. 2.263; - ya tR. vi., e. Adu/adu a., puSTi athavA jora dene ke artha ko prakaTa va. - AdInavAnupassanAya AlayAbhinivesa .... paTi. ma. karane vAlA, nipA., saMbhavataH udAhu kA hI saMkSiptIkRta 40; - JANa napuM., dainya avasthA kI anubhUti kA jJAna, bhraSTa svarUpa, 1. viyojaka prazna ke dvitIya ghaTaka ke rUpa duSpariNAmoM se saMbaMdhita vicAra kA jJAna - NaM pra. vi., e. meM athavA ke artha meM prayukta nipA. - nibbAyi so Adu For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adeti 86 Adesa saupAdiseso, yathA vimutto ahu taM suNoma, theragA. 1283; yathA vimutto ti "kiM anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA yathA asekkhA, udAhu upAdisesAya yathA sekkhA ti pucchati, sesamettha pAkaTameva, su. ni. aTTha. 2.76; tattha adUti nipAto, jA. aTTha. 3.441; devatAnusi gandhabbo, adu sakko purindado, vi. va. 977; adu sakko purindadoti udAha pure dadAtI ti, vi. va. aTTha. 217; 2. vAstava meM, ThIka yahI, nizcita rUpa se, parantu, taba - adu paJaA kimatthiyA, nipuNA sAdhucintinI... tattha ati nipAto, jA. aTTha 3.441; adu cApaM gahetvAna, khaggaM bandhiya vAmato, jA. aTTha. 7.324; jA. aTTha. 3.300; adUti nAmatthe nipAto, paJA nAma kimatthiyAti attho, jA. aTTha. 6.272. Adeti A +vdA kA varta.. pra. pu.. e. va. [AdadAti/Adate], letA hai, grahaNa karatA hai, svIkAra karatA hai, prApta karatA hai, kisI vicAra ko grahaNa karatA hai - Apubbavasena gahaNaJca vadanto dadAti... Adeti dAnaM AdAnanti, sadda. 2.368; katibhi rajamAdeti, katibhi parisujjhatI ti, ... paJcabhi rajamAdeti, paJcabhi parisujjhatIti, sa. ni. 1(1).4; paJcahi pana nIvaraNeheva kilesarajaM Adiyati gaNhAti parAmasati, sa. ni. aTTa, 1.23; - nti pra. pu., ba. va. - evaM asArehi dhanehi sAraM puAni katvAna bahUni paJaA, Adenti, bAlA pana kAmahetu, bahUni pApAni karonti mohA, ma. vaM. 35.127; - yya vidhi., pra. pu., e. va. - adeyyAti Adiyeyya, na-kArena yojetvA na gaNhIti attho, jA. aTTha. 3.259; - tu anu., pra. pu.. e. va. - Adetu sIhadAyI ti sahassaM so pacarayi, ma. vaM. 6.24; - tha ma. pu., ba. va. - "amataM Adetha bhikkhavoti, mi. pa. 305. AdeyyarUpa tri., grahaNa karane yogya svarUpa vAlA, svIkAra karane yogya jAti vAlA - paM napuM.. vi. vi., e. va. - yadA na passanti samekkhamAnA, AdeyyarUpaM purisassa vittaM, jA. aTTha, 5,442; AdeyyarUpanti gahetabbajAtika, jA. aTTha. 5.443. Adeyyavacana tri., ba. sa., grahaNa karane yogya vacanoM ko bolane vAlA, prabhAvazAlI vANI ko bolane vAlA - no pu.. pra. vi., e. va. - Adeyyavacano homi, na dhaMsemi yathA ahaM, apa. 1.355; musAvAdanivattiyA sattAnaM pamANabhUto hoti paccayiko theto Adeyyavacano, cariyA. aTTha. 281; - tA strI., bhAva., vacanoM kA dUsaroM dvArA svIkaraNIya yA grAhya honA - AdeyyavacanatA AnisaMso, dI. ni. aTTa. 3.1103; - vAkyavacana tri., grahaNa karane yogya vAkyoM aura vacanoM ko bolane vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - AdeyyavAkyavacano, brahmA uju patApavA, apa. 1.392; - vAca tri., bahuta logoM dvArA grahaNa karane yogya yA sunane yogya madhura vacana bolane vAlA - co pu., pra. vi., e. va. - anAthapiNDiko gahapati bahumitto hoti bahusahAyo AdeyyavAco, cULava. 286; AdeyyavAco ti tassa vacanaM bahU janA AdiyitabbaM sotabbaM maJantIti attho, cULava. aTTha. 62; AdeyyavAco hoti, dI. ni. 3.131; AdeyyavAco hotI ti gahetabbavacano hoti, dI. ni. aTTha. 3.109. Adeva pu., A +vdeva se vyu., vilApa, ronA, cillAnA, avasAda - vo pra. pu.. e. va. - aJjataruatarena byasanena samannAgatassa aJataraJatarena dukkhadhammena phuTThassa Adevo paridevo AdevanA paridevanA, dI. ni. 2.2283; evaM Adissa Adissa devanti paridevanti etenAti Adevo, dI. ni. aTTha. 2.349; - vaM dvi. vi., e. va. - AdevaM paridevaM... na kareyya na janeyya ..., mahAni. 273. Adevati A + deva kA varta, pra. pu., e. va., vilApa karatA hai, rotA hai, khinna hotA hai - devati Adevati paridevati, Adevo paridevo AdevanA paridevanA AdevitattaM paridevitatta sadda. 2.440. Adevana napuM., A + deva se vyu., kri. nA., zoka-vilApa kI kriyA, rone-cillAne kI kriyA -- AdevaM paridevaM AdevanaM paridevanaM AdevitattaM paridevitattaM vAcA palApaM vippalApaM ... lAlappAyanaM lAlappAyitattaM ... nAbhinibbatteyya, mahAni. 273. Adevaneyya tri., A +vdeva se vyu., saM. kR., zoka-vilApa karane yogya - yye pu., vi. vi., ba. va. - paridevaneyyeti Adevaneyye paridevaneyyeti - ete vitakke paridevaneyye, mahAni. 373; Adevaneyyeti visesena devaniyye, mahAni. aTTha. 377. Adesa pu., A + desa se vyu. [Adeza]. 1. saMketa, sUcanA, dizA-nirdeza, AjJA, vidhAnAtmaka Adeza -- gehAdesopamAhInapasAdaniggatAccaye, abhi. pa. 1165; - saM dvi. vi., e. va. - AdesaM nApasAdento rAjino dIghadassino, cU. vaM. 72.201; 2. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, sthAnApanna, kisI dUsare varNa, varNasamUha yA dhvani kA sthAnApanna - abhi iccetassa sare pare abbho Adeso hoti, ka, vyA. 44; kvaci viparIto hoti, kvaci Adeso hoti, sadda. 3.809. For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AdesikA yathA AdesanavidhA strI, tatpu. sa. dUsaroM ke cittoM ko jAnane kA eka prakAra yA paddhati su sapta. vi., ba. va. bhagavA dhammaM deseti AdesanavidhAsu catasso imA, bhante AdesanavidhA dI. ni. 3.76 thA dvi. vi. ba.va.idAni tA AdesanavidhA dassento catasso imAti AdimAha, dI. ni. aDa. 3.62. AdesanA Adi se vyu. kri. nA. [ Adezana]. zA. a. saMketana, izArA, sUcita karanA, lA. a.. kisI ke caritra ke viSaya meM anumAna karanA, dUsare ke mana ko par3hanA, bhaviSyavANI karanA nA pra. vi., e. va. AdesanAti parassa cittAcAra atyA kathanaM AdesanApATihAriya bu. vaM. aDa. 44 iddhiAdesanAnusAsanIbhedena tesu ca ekekassa visayAdibhedena vividha bahuvidhaM vA udA. aDa. 9. iddhi AdesanAnusAsanIsamudAye bhavaM ekeka pATihAriyanti duSyati tade.; - naM dvi. vi., e. va. itaresu pana Adissanavasena AdesanaM, anusAsanavasena anusAsanI, paTi ma.a. 2.284. www.kobatirth.org - AdesanApATihAriya napuM0 tatpu0 sa0 [ AdezanaprAtihArya ], dUsare ke cittoM ko jAnane kI alaukika zakti, eka prakAra kA Rddhibala yA mAnasika bala yaM pra. vi. e. va. iddhiparihAriya AdesanApATihAriyaM, anusAsanIpATihAriya, dI. ni. 1. 196 A. ni. 1 ( 1 ). 198, 199; atha vA iti evaM AdisanaM AdesanApATihAriyanti Adesanasado pAThasesa katvA payujjitabbo, paTi, ma. aDDa 2.286 - yena vi., e. va. tR. "imaM kho ahaM, kevaTTa, AdesanApATihAriyena aTTIyAmi harAyAmi jigucchAmi dI. ni. 1.198 yAnusAsanI strI. dUsareM ke cittoM ko jAnakara una cittoM ke anurUpa dI gaI zikSA nI. pra. vi. e. va. AdesanApATihAriyAnusAsanI nAma evampi te mano tathApi te manoti evaM parassa citaM jAnitvA tadanurUpA dhammadesanA, cULava. a. 110 niyA tR. vi. e. va. - atha kho AyaramA sAriputto AdesanApATihAriyAnusAsaniyA bhikkhu dhammiyAkathAya ovadi anusAsi, cULava, 340; - yojanA strI0, dUsaroM ke cittoM kA jJAna karAne vAle Rddhibala evaM mAnasika bala ke sAtha sanbandha yA jor3ayatR. vi. e. va. iti anusAsanIpATihAriyanti ettha AdesanApATihAriyayojanAya viya yojanA kAtabbA, paTi. ma. a. 2.286. - 87 AdhAna AdesamUta tri. vyAkaraNa meM prayukta, vaha jo kisI kA sthAnApanna banA diyA gayA hai - te pu0, sapta. vi., e. va. pAvacane AdesabhUte ukAre pare niccaM vakAra-rakArAgamo hoti sada. 3.830. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adesasara pu. tatpu, sa. [ Adezasvara] kisI anya ke sthAna para AyA huA svara ekavacanadvAne yeva sAgamo bhavati AdesasaraparattA, sadda0 1.123. AdesikA strI0 [AdezikA ] saMketa dene vAlI strI, izAroM se batalAne vAlI nArIkA pra. vi., e. va. ApaNAdesikA sA tu devittaM tassa patthayi, ma. vaM. 5.59; tena vRttaM "ApaNAdesikA sAtu ... pe... atimanoramaM ti, ma. vaM. TI. 164 (nA.). - Ado a.. sapta. vi. pratirU, nipA Adi zabda kA sapta. vi. e. va. [Adau ] prArambha meM palAponatdhikA girA, Ado bhAsanamAlApo, vilAyo tu parivo, abhi. pa. 123; Adi iccetasmA smiMvacanassa aM-o ca AdesA honti vA Adi, Ado, ka. vyA. 69; lohapAsAdamAdo va kAsI pAsAdamuttamaM cU, the 37.62; Ado dhullaccayaM tesu, dutiye ca parAjayo, vina. vi. 164. AdhAtabba tri.. A +dhA kA saM. kR. [AdhAtavya], ThIka se rakhane yogya, sthApita karane yogya - tA strI0, bhAva0, ThIka se rakhA jAnA taM dvi. vi., e. va. ko panAya samAdhAnaTTho ? sammadeva AdhAtabbatA, udA. aTTha 158; yathA gandhakaraNDake kAsikavatthaM AdhAtabbataM ThapetabbataM gacchati, pa. pa. aTTha. 65. For Private and Personal Use Only - AdhAtukAma tri. ba. sa., sthApita karane kI icchA karane vAlA, Aga ko paracAne kI kAmanA karane vAlA mo pra0 ki.. e. va. tathAgatA pucchitabbA ahahi bhante aggi AdAtukAmo yUpaM ussApetukAmo, a. ni. 2(2). 192. pAThA. AdAtukAmo. AdhAna A + aa se vyu., kri. nA. [AdhAna], aneka sthaloM meM AdAna ke sAtha vyAmizrita, 1. napuM sthApanA, rakhA jAnA, prApti, sthApita karanA, niSpanna karanA, bIca meM rakha denA, dharohara, ( Aga ko jalAnA - naM. pra. vi., e. va. ekArammaNe cittacetasikAnaM samaM sammA ca AdhAnaM, Thapananti buttaM hoti. visuddhi. 1.83 bho gotam, aggissa AdAnaM yUpassa ussApanaM mahAphalaM hoti mahAnisaMsanti a. ni. 2(2). 191: aggissa AdAnanti yajJayajanatthAya navassa maGgalaggino AdiyanaM a. ni. anu. 3.168 2. tri. vaha " -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AdhAnagAhI jise majabUtI ke sAtha rakhA gayA hai yA jamA kiyA gayA hai AdhAnaM ducyati davhaM yuddha ThapituM tathA katvA gaNhAtIti AdhAnaggAhI, dI. ni. aTTa. 3.21; AdhAnaM gaNhantIti AdhAnaggAhI, AdhAnanti daheyuccati dahaggAhIti attho ma. ni. aTTa. ( mU.pa.) 1 (1) 198 sa. u. pa. ke rUpa meM udakA. kaNTakA., pupphA, mukhA, yugA, sA. tathA ke anta. draSTa. (Age). 88 7 AdhAnaggAhI tri.. [AdhAragrAhin] zA. a. apane lie yA apanA AdhAra grahaNa karane vAlA, lA. a. apanI bAta para ar3A rahane vAlA, jiddI - hI pu0, pra. vi., e. va. bhikkhu sandidviparAmAsI hoti AdhAnaggAhI duSpaTinissaggI, cULava. 197; AdhAnaggAhIti dalahaggAhI, pari. aTTha. 154; AdhAnaM gaNhantIti AdhAnaggAhI, AdhAnanti daLhaM vuccati, dahaggAhIti attho, ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 1(1).198 hissa pu.. Sa. vi. e. va. sandidviparAmAsi - AdhAnaggAhi duSpaTinissaggissa purisapuggalassa. ma. ni. 1.56; vilo. anAdhAnaggAhI apanI bAta para na ar3ane vAlA, jiddIpana se mukta haThadharmitA se mukta 'asandidviparAmAsI anAdhAnaggAhI suppaTinissaggI bhavissAmA "ti cittaM uppAdetabba, ma. ni. 1.55, 58. AghAya AdhA se vyu. saM. kR. [AdhAya], ThIka se rakhakara acchI taraha sthApita karake - bhikkhunA dantebhidantamAdhAya jivhAya tAlu Ahacca cetasA cittaM aniniggahitabbaM ma. ni. 1.171; dantebhidantamAdhAyAti hedvAdante uparidantaM ThapetvA, ma. ni. aTTha (mU0pa0) 1(2). 185. AdhAra pu.. [AdhAra] 1. vaha jisa para koI bhI vastu yA vyakti sthita ho, grahaNa karane vAlA, khar3e hone kI jagaha, 2. kAraNa carcA meM AyA huA viSaya maJcAdhAro paTipAdo maJca tvaTanitthiya, abhi. pa. 309; AdhAro cAdhikaraNe pattAdhAre lavAlake, abhi. pa. 1011; adhidvitiyamAdhAre ThAnedhidvAnamucyate, abhi. pa. 1032 - ro pra. vi. e. va. nAya kAyo imarasa avvantasantassa paNItatamassa ariyadhammassa AdhAro bhavituM yutto"ti, udA. aTTha. 235; raM hi. vi. e. da. - mahatA maNinA ekaM AdhAraM dantadhAtuyA cU. vaM. 82.11 - re sapta. vi., e. va. udamaNiko pUro udakassa samatittiko kAkapeyyo AdhAre Thapito, ma. ni. 3.139; - to pa. vi., e. va. nadIna AdhArato paTisaraNato ca sAgaro mukhanti dutto. ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2285 3 vyA ke vizeSa sandarbha meM sapta, vi. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only ke artha adhikaraNa kA sUcaka ro pra. vi. e. va. yo AdhAro taM okAsasaJJa hoti, ka. vyA. 280; - re sapta. vi. e. va. AdhAre cetaM bhummavacanaM theragA. aDa. 1.156; sa. u. pa. ke rUpa meM, jalA. pu0, jala kA AdhAra, jalAzaya, pokhara jalAsayo jalAdhAro, gambhIro rahado sa ca, abhi. pa. 677; tadA.- pu0, usakA AdhAra yA sahArA parikappAdivasena niSphAdetabassa vidhino pi nAma kappo pana tadAdhArattA tadvitanti pavuccati, sadda 3.783; tidivA. - pu. tIna prakAra ke svargoM kA AdhAra (sumeru) sineru meru tidivAdhAro neru sumeru gha abhi. pa. 28 daNDA. pu. char3I kA sahArA, DaNDe kA AdhAra re sapta. vi., e. va. - bhUmi AdhArake dArudaNDAdhAre susajjite khu. si. 68 nirA.tri. binA AdhAra vAlA, asahAya nirAdhArajanAdhAro jarAdubbalajantusu . . 87.45 pattA. pu., pAtroM kA AdhAra pattAdhArapidhAnesu tAlavaNTe ca bIjane, khu. si. 271; maJcA. - pu0, palaMga kA paira se pra. vi., e. va. maJcAdhAro paTipAdo, maJcale tvaTanitthiyaM abhi. pa. 309 sambandhadvayA.- pu0, sambandha artha kA AdhAra re sapta. vi. e. va. sambandhadvayAdhAre chuTTI vibhatti hoti sada. 3.722; sAsanA. pu. tatpu. sa. buddha ke dharma evaM saGgha kA pubbe laGkAdIpA te naravarapavarA sAsanAdhArabhUtA. cU0 vaM. 998182, sutA. tri.. jo kucha dharmagranthoM se sunA hai, use AdhAra banAne vAlA ro pu. pra. vi. e. . - dhammakAmo sutAdhAro bhaveyya paripuchako jA. aDa. 7.180 sa. pU. pa. ke rUpa meM, - tta napuM, bhAva. [AdhAratva], AdhAra-bhAva, sahArA honA tApa vi., e. va. sammAsambuddha kappAnaM AdhAratA va niccaso, cU, vaM. 64.31 parikappa tri.. AdhAra jaisA ppo pu. pra. vi., e. ka.. suNantAnaM AdhArasuti ca AdhAraparikappo ca hoti yeva, sadda 1.125; - ppatta tri, AdhAra-bhAva ko prApta- ubhayathApi paguNaM AdhArapattaM karonto dhAreti nAma sa. ni. aDa. 2.66 sahArA mAva pu.. [AdhArabhAva ] AdhAra honA saMghassa dAnakiriyAya AdhArabhAvato "saMdhe sada. 1.125. AdhAraka tri., sahArA dene vAlI koI bhI vastu, 1. pu0, paira rakhane vAlA pIr3hA ko pra. vi. e. va. AdhArako pattapidhAnaM, tAlavaNTaM, bIjanI caGkoTakaM, pacchi, yadvisammuJjanI muTThisammujJjanIti, cULava, aDa. 82. tathAgatassa setacchataM nisIdanapallo AdhArako pAdapIThanti imAni pana cattAri anagdhAneva ahesuM dha. pa. aDDa. 2.66 kaM dvi. vi. e. - AdhAraka -- - - -
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhAraNa 89 AdhAvati va. - theyyacittena kambhiyA AdhArakaM vA upatthambhanaleDDake vA apaneti, pArA. aTTha. 1.256; kArayitvA tato tassa AdhArakaM puna bhUpati, cU. vaM. 82.11; - ke sapta. vi., e. va. - hatthe AdhArake vApi, pattaM UrUsa vA ThitaM. vina. vi.. 1277: 2. napuM., uparivat - AdhArakaM mayA dinnaM, sikhino lokabandhuno, apa. 1.215; - kAni pra. vi., ba. va. - "bhikkhUnaM AsanAni ca AdhArakAni ca pathaviM bhinditvA udvahantuti cintesi, jA. aTTa. 1.43; 3. pu.. pustaka rakhane vAlI kASThapIThikA yA lakar3I kI takhtI, rihala - ke sapta. vi., e. va. - eka potthakaM vicitravaNaNe AdhArake ThapetvA sasikkhitehi catUhi paJcahi mANavehi pacchite pucchite pahe kathesi, jA. aTTha. 3.206; saya pana aTTha vA dasa vA paNDitavAdino gahetvA manorame AdhArake ramaNIyaM potthaka ThapetvA, jA. aTTha. 4.266-267; sa. u. pa. ke rUpa meM anA., kiriyA., daNDakA., dAru., pattA., bhUmi., maNi., yaTThi. rukkhA., vaTTA., valayA., sadhammA., sAsanA ke anta. draSTa.; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - kaTTha pu. AdhAra hone kA artha - nisajjapacanAdikiriyAnaM AdhArakadvena AdhAro, sadda. 3.709; - sopagamana pu.. pa. vi., e. va. - AdhArakasa pagamanato hi paTThAya chidda viddhampi aviddhampi vaTTatiyeva, cULava, aTTha. 52. AdhAraNa napuM.. A +Vdhara ke prera. se vyu., kri. nA. [AdhAraNa], zA. a., majabUtI se pakar3anA, dRr3hatA ke sAtha grahaNa karanA, sahArA denA, lA. a., barakarAra rakhanA, mana meM dhAraNa karanA, ucita rakha-rakhAva - tadeva AdhAraNaupanibandhanasamatthatA gati nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).364; pacchA AgataparisaM assavanasussavana AdhAraNa daLahIkaraNAdIni vA sandhAya tadattha dIpakameva ca, su. ni. aTTha. 2.114; - lakkhaNa tri., sahArA dene yA AdhAra banane ke lakSaNa se yukta - NaM napuM.. pra. vi., e. va. - AdhAraNalakkhaNaM okAsakAraka, sadda. 3.711. AdhAradAyaka pu., vya. saM., eka bhikSu kA nAma - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA AdhAradAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.215. AdhArapaTiggAhakabhAva pu., tatpu. sa. [AdhArapratigrAhakabhAva], AdhAra yA Azraya honA - vena ta. vi., e. va. - tatthApi tAdisesu ThAnesu dve adhippAyA bhavanti AdhArapaTiggAhakabhAvena bhUmmasampadAnAnaM, icchitabbattA, sadda. 1.218. AdhArabhAva pu.. [AdhArabhAva], AdhArabhUta avasthA, sahArA dene vAlI dazA yA tathya - vo pra. vi., e. va. - upadhAraNaM bhuso dhAraNaM patiTThAvasena AdhArabhAvo, sadda. 2.564; kusalAnaM dhammAnaM patidvAnavasena AdhArabhAvoti attho, visuddhi. 1.83; udA. aTTha. 180; - vaM dvi. vi., e. va. - uppajjamAnassa payogassa nissayaM AdhArabhAvaM upagatA viya hutvA katame dhammA paccayA hontIti attho, pari. aTTha. 215; - vena tR. vi., e. va. - kappanAmattasiddhena rUpena avayavAnaM AdhArabhAvena paJaApIyati, udA. aTTha. 19; - paccupaTThAna tri., sahArA dene vAlA athavA kAraNabhUta - naM napuM.. pra. vi., e. va. - cakkhuviANarasa AdhArabhAvapaccupaTTAnaM, daTTa kAmatAnidAnakammajabhUtapadaTThAna, abhi. ava. 843; sotavijJANassa AdhArabhAvapaccupaTTAnaM sotukAmatAnidAna kammajabhUtapadahAnaM, dha. sa. aTTha. 346; AdhArabhAvapaccupaTTAnaM nissayapaccayabhAvato, visuddhi, mahATI. 2.85. AdhArabhUta tri., [AdhArabhUta], vaha, jo kisI kA sahArA banA ho, khambhA, sahArA - to pu.. pra. vi., e. va. - sutAdhAroti sutassa AdhArabhUto, jA. aTTha. 7.181; - tesu pu., sapta. vi., ba. va. - tathA tesu AdhArabhUtesu paTihato saGghAraloko vihamati, su. ni. aTTha. 1.181. AdhArarUpa tri., [AdhArarUpa], AdhAra ke AkAra yA svarUpa se yukta (bhikSA-pAtra ko rakhane ke lie banAyA gayA AdhAra) - paM napuM.. pra. vi., e. va. - amarasujAto apurANavaNNI, AdhArarUpaJca panassa kaNThe, jA. aTTha. 5.192; AdhArarUpaJca panassa kaNTheti kaNThe ca panassa amhAkaM bhikkhAbhAjanaTThapanaM pattAdhArasadisaM piLandhanaM atthIti muttAhAraM sandhAya vadati, jA. aTTha. 5.195. AdhAravalaya napuM.. [AdhAravalaya], sahArA dene vAlA yA rakSA karane vAlA kaMgana - yaM dvi. vi., e. va. - tassa heTThA asani-upaddava viddhaMsanatthaM AdhAravalayamivakatvA anagdhaM vajiracumbaTakaM ca pUjesI ti attho, ma. vaM. TI. 623; (nA.). AdhArita tri., A +vdhara ke prera. kA bhU. ka. kR. [AdhArita]. rakhA huA, sahArA pAyA huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - "yathA, mahArAja, imaM udakaM vAtena AdhArita evaM tampi udakaM vAtena AdhArita nti, mi. pa. 71. AdhAvati A +vdhAva kA varta, pra. pu., e. va. [AdhAvati], kisI kI ora abhimukha hokara tejI se daur3atA hai, ghabarAkara idhara-udhara daur3atA hai - "dhAvati vidhAvatI, AdhAvati For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhAvana 90 paridhAvatiH, dhAvako, sadda. 2.440; migo manusse disvA kampamAno maraNabhayatajjito antonivesanaGgaNe AdhAvati paridhAvati, jA. aTTha. 1.160; - nti ba. ka. - assassapi purato dhAvanti, rathassapi purato dhAvantipi AdhAvantipi usseLentipi, apphoTentipi, cULava. 22; - ntiyo varta. kR., strI., pra. vi., ba. va. - ... cakkavAlamukhavaTTiyAva AdhAvantiyo..., dI. ni. aTTha. 2.151; - vitvA pU. kA. kR. - mAtA tassa AdhAvitvA paridhAvitvA vicaraNakAle ajhaM puttaM labhi, theragA. aTTha. 1.212; AdhAvitvA vidhAvitvA kILanakAle pana lobhanIyavayasmi vA ThitakAle dAraka olokatvA, a. ni. aTTha. 2.100; so panassA dArako AdhAvitvA paridhAvitvA kILanavaye Thito kAlamakAsi, a. ni. aTTa, 1.280. AdhAvana napuM., A +vdhAva se vyu., kri. nA. [bau. saM. AdhAvana], teja daur3a, bahuta tejI ke sAtha daur3anA-nena tR. vi., e. va. - kuppati sItena uNhena jighacchAya vipAsAya atibhuttena ThAnena padhAnena AdhAvanena upakkamena kammavipAkena, mi. pa. 138; - paridhAvana napuM., dva. sa., idhara-udhara, bhAga-daur3a, bhaTakAva-bharI daur3a - naM pra. vi., e. va. - avIcimahAniraye nibattasattarasa hi aparApara AdhAvanaparidhAvanaM hotiyeva, jA. aTTha. 3.213; - vidhAvana napuM.. dva. sa., idhara se udhara ho rahI daur3a-nena tR. vi., e. va. - athassA AdhAvanavidhAvanena kILituM samatthakAlato paTThAya padavAre padavAre padumapuppha uhAsi. a. ni. aTTha. 1.259. Adhi pu., [Adhi], vyathA, bImArI, kaSTa - pemaM sineho snehotha cittapILA dhisaJitA, abhi. pa. 173. AdhikaraNa/adhikaraNa napuM., [adhikaraNa], AdhAra, kAraNa, hetu - NaM pra. vi., e. va. - kimAdhikaraNaM yakkha, cakkAbhinihato ahanti, jA. aTTha. 4.4. Adhikya napuM.. adhika se vyu. bhAva. [Adhikya]. pracuratA, adhikatA, zreSThatA - samIpapUjAsAdisse dosakkhAnopapattisu, bhusatthApagamAdhikyapubbakammanivattisu. abhi. pa. 1185. Adhigacchati/adhigacchati adhi+ gama kA varta, pra. pu.. e. va., chanda ke kAraNa adhigacchati ke sthAna para Adhigacchati ke rUpa meM prayukta [adhigacchati], prApta karatA hai - yaM gihissapi tadatthajotakaM, pabbajjampi ca tadAdhigacchati, dI. ni. 3.113; tadAdhigacchatIti ettha A- Adhipacca kAro nipAtamattanti Aha "taM adhigacchatI ti, lIna. (dI. ni. TI.) 3.99. Adhipacca napuM., adhipati se vyu., bhAva. [Adhipatya], sarvocca zAsaka honA, bahuta bar3A evaM mahatvapUrNa svAmI honA, zaktisampannatA - cca pra. vi., e. va. -- Adhipaccanti adhipatibhAvo, khattiyamahAsAlAdibhAvena sAmikabhAvoti attho, khu. pA. aTTha. 183; - cvaM dvi. vi., e. va. --- so taM kamma khepetvA taM iddhi taM yasaM taM AdhipaccaM AgAmI hoti AgantA itthattaM, a. ni. 2(2).205; - cvena tR. vi., e. va. - sabbalokAdhipaccenAti na ekasmi ettake loke nAgasupaNNavemAnikapetehi saddhiM, sabbasmiM loke Adhipaccena, dha. pa. aTTha. 2.109; - mhi sapta. vi., e. va. - "dakkhe udvAna sampanne Adhipaccamhi ThApaye ti, jA. aTTha. 7.192; sa. u. pa. ke rUpa meM issariyA.- napuM., uparivat - cvaM dvi. vi., e. va. kri. vi., pUrNa Adhipatya ke sAtha - tena kho pana samayena rAjA mAgadho seniyo bimbisAro asItiyA gAmasahassesa issariyAdhipaccaM rajjaM kAreti, mahAva. 251; devAnaM tAvatiMsAnaM issariyAdhipaccaM rajjaM kArento uThAnavIriyarasa vaNNavAdI bhavissati, sa. ni. 1(1).251; paccekA.- napuM., tatpu. sa., hareka vyakti kA svAmI honA - cvaM dvi. vi., e. va. - ye vA pana kulesu paccekAdhipaccaM kArenti, vuddhiyeva pATikavA, no parihAni, a. ni. 2(1),71; mUlarajjA.- napuM., tatpu. sa., mUla rAjya para svAmitva - ccaM pra. vi., e. va. -- mUlarajjAdhipaccaM taM amhaM nindAkara na hi, cU. vaM. 63.21; laMkA. - napuM.. tatpu. sa., laMkA kA Adhipatya yA svAmitva - ccaM pra. vi., e. va. - laMkAdhipaccaM idaM appataraM maM Asi buddho guNehi vividhehi pamANasuo, dA. vaM. 6.17; sabbalokA. - napuM, tatpu. sa., samasta lokoM kA svAmitva yA svAmI honA - cvena tR. vi., e. va. - sabbalokAdhipaccena sotApattiphalaM varaM dha. pa. 178; sa. pU. pa. ke rUpa meM - chAna napuM.. tatpu. sa., Adhipatya kA sthAna athavA avasthA, svAmitva, prabhutA - ne sapta. vi., e. va. - "dakkhe uTThAna sampanne, Adhipaccamhi ThApaye ti ... tasmA tAdisA AdhipaccaTThAne na ThapetabbA, jA. aTTha. 7.192-193; - parivAra pu., dva. sa., Adhipatya yA zakti tathA prazaMsA - ro pra. vi., e. va. - AdhipaccaparivAro, sabbametena labbhati, khu. pA. 8.11; - bhUta tri., vaha, jo adhipati yA svAmI bana gayA hai yA banA diyA gayA hai, pramukhatA ko prApta, pradhAnIbhUta - taM pra. vi., For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adhipateyya 91 e. va. - yaJca sakkAdInaM tasmi tasmiM devanikAye AdhipaccabhUtaM issariyaM, udA. aTTa. 127; - saGkhAta tri., Adhipatya yA svAmitva ke rUpa meM vikhyAta - tena pu., tR. vi., e. va. - api ca AdhipaccasaGghAtena issariyaDenapi etAni indriyAni, paTi. ma. aTTha. 1.76; - samAva tri., svAmI yA adhipati ke svabhAva vAlA - to pa. vi., e. va. - cattArodhipatI vuttA AdhippaccasabhAvato, nA. rU. pa. 166. Adhipateyya napuM.. [bau. saM. Adhipateya, saM. Adhipatya], 1. pradhAnatA, pramukhatA, mahatva, prabhAva - yyaM pra. vi., e. va. - aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamindriyaM AdhipateyyaM hoti, paTi. ma. 234; - yyaM dvi. vi., e. va. - ... imasmA lokA paralokaM gataM dibbaM AyuvaNNasukhayasa - AdhipateyyaM dha. pa. aTTha. 2.171; - yyena tR. vi., e. va. - ... nAdhipateyyena dibbe aTTIyatha harAyatha jigucchatha, a. ni. 1(1).137; - yyehi tR. vi., ba. va. - AyuvaNNayasasukhaAdhipateyyehi ... uLArehi kAmaguNehi samappitassa samagIbhUtassa, cariyA. aTTha. 154; 2. tri., zAsaka, pramukha, pradhAna - yyo pra. vi., e. va. - dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamo vimokkho Adhipateyyo hoti, paTi. ma. 243; - yyA pu., pra. vi., ba. va. - ki adhipateyyA sabbe dhammA, a. ni. 3(1).1583; -- yyAnaM Sa. vi., ba. va. - AdhipateyyAnanti adhipatidvAnaM jeTTakaTThAnaM karontAna, a. ni. aTTha. 2.254; sa. u. pa. ke rUpa meM kammA., kiMmA., chandA., taNhA., dassanA., dhammA. paJJA., vimaMsA., viriyA., satA., samAdhA. ke anta. draSTa.. AdhipateyyaTTha pu., tatpu. sa., pradhAnatA athavA pramukhatA ko prakAzita karane vAlA artha, mArga ke pAMca arthoM meM se eka - @o pra. vi., e. va. - maggassa niyyAnaTTho hetuTTho dassanaTTho AdhipateyyaTTho bhAvanaTTho, paTi. ma. 108; 284; adhipatibhAvena AdhipateyyaTThoti, paTi. ma. aTTha. 1.82; - 8 dvi. vi., e. va. - maggarasa niyyAnaTuM hetuTTha dassanaTTha AdhipateyyadvaM bhAvento, paTi. ma. 101; - dvena ta. vi., e. va. - sati Adhipateyyadvena abhi yyA paTi. ma. 20. Adhipateyyatta napuM., Adhipateyya kA bhAva., adhipati yA adhipatipratyaya kI avasthA - ttA pa. vi.,e. va. - anattAnuparasanAya vipassanAkkhaNepi paJjindriyasseva AdhipateyyattA paTi. ma. aTTha. 2.148. AdhUta Adhipateyyapaccaya pu., [adhipatipratyaya], adhipati pratyaya athavA adhipati pratyaya se utpanna - tA, strI. bhAva. adhipati-pratyaya hone kI avasthA, tR. vi., e. va. - tattha cakkhu AdhipateyyapaccayatAya paccayo, netti. 67; cittassa indriyAni paccayo AdhipateyyapaccayatAya manasikAro, peTako. 281. AdhipateyyasaMvattanika tri., pradhAnatA yA pramukhatA kI sthiti ko prApta karAne vAlA yA usa sthiti taka le Ane vAlA - taM napuM., pra. vi., e. va. - AdhipateyyasaMvattanika AyasmatA cundena kummAraputtena kamma upacitAnti, dI. ni. 2.103; AdhipateyyasaMvattanikanti jeTTakabhAvasaMvattanika dI. ni. aTTha. 2.146. AdhipateyyasaGkhAta tri., Adhipateyya nAma vAlA - tena pu. tR. vi., e. va. - catutthavaggassa paThame sukhaJca taM sahajAtAnaM AdhipateyyasaGghAtena indaDhena indiyaJcAti sukhindriyaM sa. ni. aTTha. 3.269.. Adhiyati A +vdhA kA karma. vA., varta, pra. pu., e. va., zA. a., ThIka se rakhA jAtA hai, suvyavasthita rUpa meM rakhA jAtA hai, lA. a., sudRr3ha banAyA jAtA hai, ekAgra kiyA jAtA hai - cittaM samAdhiyatIti cittaM sammA Adhiyati appitaM viya acalaM tikRti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).183; cittaM samAdhiyatIti ArammaNe sammA Adhiyati saddha ThapitaM Thapiyati, sa. ni. aTTha. 3.235; samAdhiyatIti sammA Adhiyati, niccalaM hutvA ArammaNe ThapIyati, vibha. aTTha. 296. AdhIna tri., adhIna kA apa. [adhIna], vazavartI, niyaMtraNa meM rakhane vAlA - naM napuM.. pra. vi., e. va. - yaM khalu dhammamAdhInaM, vaso vattati kiJcanaM, jA. aTTha. 5.346. Adhunika tri., adhunA se vyu. [Adhunika], vartamAna samaya meM vidyamAna, isa samaya meM maujUda - kAnaM Sa. vi., ba. va. - viracito AdhunikAnaM anuggahAya, rUpA. 147(ro.). AdhuyamAna tri., A +vdhu athavA dhU ke karma. vA. kA varta. kR., hilAyA-DulAyA jA rahA, kampita kiyA jA rahA, manda gati se pravAhita kiyA jA rahA - AdhuyamAnamalayAcalakAnananto, dA. vaM. 5.33(ro.). AdhUta A +vdhU kA bhU. ka. kR. [AdhUta], prakampita, hilAyA-DulAyA gayA, vikSobhita kiyA gayA, kAMpa rahA - to pu., pra. vi., e. va. - dhUto AdhUtacalitA, nisitaM tu For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adheyya 92 AnaJja ca tejitaM, abhi. pa. 744; - taM napuM., pra. vi., e. va. - vAteritaM sAlavanaM, AdhutaM dijasevitaM, vi. va. 692; Adhutanti mandena mAlutena saNikasaNikaM vidhUpayamAnaM, vi. va, aTTha. 147. Adheyya' tri., A +vdhA kA saM. kR. [Adheya], ka. vaha, jise kisI AdhAra para rakhA jAya, ucita rUpa meM rakhe jAne yogya, ThIka se sthApita kiye jAne yogya - yyaM napuM, pra. vi., e. va. - tassa taM vacanaM AdheyyaM gacchati, gandhakaraNDakeva naM kAsikavatthaM, pu. pa. 142; AdheyyaM gacchatIti ... evaM uttamaGge sirasmi hadaye ca AdhAtabbataM Thapetabbatampi gacchati, pa. pa. aTTha. 65; kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM - vaha, jise AdhAra para sthApita kiyA jAya - yyena tR. vi., e. va. - tattha... Adheyyena patthaTo hoti, sadda. 3.709-10; - bhUta tri., vaha, jo kisI AdhAra para rakhA gayA ho - te pu.. sapta. vi., e. va. - tena AdhArabhUtena vatthunA sappiM Aneti iti AdheyyabhUte sappimhi AnIte, sadda. 3.925; - mukha tri., kAna kA kaccA, bholAbhAlA, turanta vizvAsa kara lene vAlA - kho pu., pra. vi., e. va. - datvA avajAnAti, saMvAsena avajAnAti Adheyyamukho hoti, lolo hoti, mando momUho hoti, a. ni. 2(1).155; Adheyyamukhoti pALiyA pana Thapitamukhoti attho, a. ni. aTTha. 3.51-52; Adheyyamukhoti Adito dheyyamukho, paThamavacanasmiM yeva Thapitamukhoti attho, pa. pa. aTTha. 93; a. ni. TI. 3.45. Adheyya tri., saMbhavataH upa. adhi se vyu., nijI, apanA, apane adhIna rahane vAlA, apane uttaradAyitva ke rUpa meM vidyamAna, pUrNatayA apanI nijI dharohara, ThIka se saMjo kara rakhane yogya - yyaM napuM.. pra. vi., e. va. - yo tattha bhikkhu byatto paTibalo tassAdheyyaM pAtimokkhanti, mahAva. 1453; asthi cetasikaM dukkhaM tavAdheyyaM arindama, apa. 1. 334; - yyA pu.. pra. vi., ba. va. - cattAri sAmaJaphalAni catasso paTisambhidA tisso vijjA chaLabhiJA kevalo ca samaNadhammo sabbe tassAdheyyA honti, mi. pa. 323. Ana napuM.. [Ana], bhItara kI ora khIMcI jA rahI vAyu, prANavAyu, AzvAsa - naM pra. vi., e. va. - atho apAnaM passAso, assAso Anamuccate, abhi. pa. 39; Ananti assAso, no parasAso, paTi. ma. 165; tattha Ananti assAso, theragA. aTTha. 2.158; Ananti abbhantaraM pavisana vAto, paTi. ma. aTTha. 2.64; draSTa, apAna, ApAna, udAna, evaM pAna. AnaJca napuM., ananta se vyu., bhAva. [Anantya], kAla, sthAna evaM saMkhyA kI anantatA yA asImatA, pracuratA, adhikatA - anantameva AnaJca, visuddhi. 1.322; cULani. aTTha. 56; paTi. ma. aTTha. 1.78; sa. u. pa. ke rUpa meM, AkAsA./vijJANA.- napuM., AkAsa kI anantatA, vijJAna kI anantatA - JcaM pra. vi., e. va. - AkAsAnantameva AkAsAnaJca, visaddhi. 1.321; viANaM AnaJca viANAnaJcanti avatvA vijJANaJcanti vRttaM. visuddhi. 1.322. AnaJja/Anejja/AneJja 1. napu., [bau. saM. AnaJja/AneJja], zA. a., avicala honA, avikSiptatA, acaMcalatA, apratihatatA, lA. a., dhyAna-bhAvanA dvArA lAI gaI cAra arUpa-dhyAnoM kI cAra prakAra kI kuzala cetanA - jaMpra. vi., e. va. - ... na iJjati na phandati na calatIti Aneja, abhi. ava. pu. TI. 79; anonataM cittaM kosajje na iJjatIti - Aneja, paTi. ma. 377; udA. aTTha. 150; ... obhAsagataM cittaM avijjandhakAre na iJjatIti Aneja, paTi. ma. 377; - jaM dvi. vi., e. va. - Aneja samApajjatIti AkAsAnaJcAyatAnAneja samApajjati, ma. ni. aTTa (upa.pa.) 3.41; - ssa Sa. vi., e. va. - AneJjasappAyAti Anejassa catutthajjhAnassa sappAyA, ma. ni. aTTa (upa.pa.) 3.41; sa. u. pa. ke rUpa meM, kammA.- napuM, kuzalakarma-viSayaka sthiratA athavA avicala-bhAva - jena ta. vi., e. va. - kammAnejena kammaviANaM, vipAkAnejena vipAkavijJANaM upagataM hoti, sa. ni. aTTha. 2.69; - tatiyA. napuM., tRtIya arUpadhyAna ke citta kI sthira avasthA - je sapta. vi., e. va. - imasmiM tatiya Aneje vipassanAvasena osakkanA kathitA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.42; dutiyA.- napuM.. arUpadhyAna ke dUsare citta kI avicala avasthA, dvitIya dhyAna meM avicala sthati - je sapta. vi., e. va, - iti imasmi dutiya Aneje vipassanAvasena osakkanA kathitA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.41; paThamaka.- napuM., prathama arUpa dhyAna ke citta kI avicala avasthA - je sapta. vi., e. va. - iti imasmi paThamakaAneje samAdhivasena osakkanA kathitA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.41; vipAkA.- napuM.. arUpa dhyAna ke vipAka cittoM kI avicala avasthA - For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnaJja 93 AnaJja jjena tR. vi., e. va. --- vipAkAnejena vipAkavijJaANaM upagata hoti. sa. ni. aTTha. 2.69; 2. tri., avicala, sthira, caMcalatA se rahita, gatirahita - jo pu., pra. vi., e. va. - cattAro satipaTTAnA cattAro vihArA dibbo brahmA ariyo Anejo cattAro, peTako. 326; - jaM pu., dvi. vi., e. va. - idhAhaM, Avuso, sappinikAya nadiyA tIre Aneja samAdhi samApanno, pArA. 145; Aneja samAdhinti aneja acalaM kAyavAcAviSphandavirahitaM catutthajjhAnasamAdhi, pArA. aTTha. 2.92; - jena pu., tR. vi., e. va. - tena kho pana samayena bhagavA AneJjana samAdhinA nisinno hoti. udA. 97; AnejasamAdhinAti catutthajhAnapAdakena aggaphalasamAdhinA, udA. aTTha. 149; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - kathA- strI., AneJja yA avicala sthiti ke viSaya meM kathana - AneJjakathA kathA. 495-496; idAni AneJjakathA nAma hoti, pa. pa. aTTha. 279; - kAraNa- napuM, hAthI ko avicala yA acala banA denA, sthirIkaraNa - NaM dvi. vi., e. va. - so Aneja kAraNaM kAriyamAno neva purime pAde copeti na pacchime pAde copeti, ma. ni. 3.174; tomarahatthA manussA parivAretvA AneJjakAraNaM kArenti, jA. aTTha. 1.397; - kArita tri., sthira yA acala bane rahane ke lie suzikSita (hAthI) -- to pu., pra. vi., e. va. - subhAnurUpo AyAsi, AneJjakArito viya, apa. 1.23; AneJjakArito viyAti tomarAdIhi kArito AneJjo hatthI viya, apa. aTTha. 1.238; - paTisaMyutta tri., sthiratA yA acala sthiti ke sAtha jur3A huA - ttAya strI., tR. vi., e. va. - AneJjapaTisaMyuttAya ca pana kathAya kacchamAnAya na sussUsati, ma. ni. 3.39; AneJjapaTisaMyuttAyAti AnejasamApattipaTisaMyuttAya, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.34; - ppatta tri0, [bau. saM. AneJjyaprApta], avicala athavA abAdhita avasthA ko prApta - to pu., pra. vi., e. va. - kathaJca, bhikkhave, bhikkhu AneJjappatto hoti? a. ni. 1(2).212; - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - amissIkatamevassa cittaM hoti, ThitaM, AneJjappattaM, vayaJcassAnupassati, mahAva. 256; AneJjappattanti acalanappattaM, mahAva. aTTha. 345; - ppatti strI., avicala avasthA kI prApti, nityabhAva meM sthiti - ... niccalabhAvena avaThThAnaM AneJjappatti, visuddhi mahATI. 2.7; - maya tri., sthiratA athavA acalabhAva se bhraa| huA - yA pu., pra. vi., ba. va. - tividhA saGghArA puJamayA apuJjamayA AnejamayA, tappaccayA vijJaANaM, peTako. 306%3; -vihArasamApatti strI., tatpu. sa., acala athavA akampita avasthA kI prApti - bhagavatA saddhi AneJjavihArasamApattidhammaparibhogena ekaparibhogA ahesuM su. ni. aTTha. 2.43; dha. pa. aTTha. 2.305; - vohAra pu., Aneja zabda kA vyavahAra meM sAmAnya prayoga - ro pra. vi., e. va. - ArammaNavibhAgena catubidhaM arUpAvacarajjhAnanti etesaM paJcannaM jhAnAnaM AnejavohAro, udA. aTTha. 150; - saMyojana napuM, tatpu. sa., nIce ke cha dhyAnoM kI cha prakAra kI samApattiyoM ke sAtha lagAva yA bandhana - nena tR. vi., e. va. - AnejasaMyojanena hi kho visaMyutto AkiJcaAyatanAdhimutto purisapuggalo ti, ma. ni. 3.40%; AneJjasaMyojanena hi kho visaMyuttoti AneJjasamApatti saMyojanena visaMsaTTho, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.34; - saGkhAra pu., tatpu. sa. [bau. saM. AneJjyAbhisaMskAra], dhyAnabhAvanA dvArA udita cAra arUpa dhyAnoM kI cAra prakAra kI kuzala cetanA - ro pra. vi., e. va. - tathevAnejasatAro, arUpAvacarabhUmiyaM, abhi. ava. 575; tathevAneJjasavAro, ekArUpabhave puna, tade.; tathevAneJjasavAro na iJjati na phandati na calatIti Aneja, AneJjaJca taM savAro cAti AnejasaddhAro, abhi. ava. pu. TI. 1.79; bhAvanAvasenevapavattA catasso arUpAvacarakusalacetanA AnejAbhisaGkhAro nAma, abhi. ava. abhi. TI. 2.64; - saJA strI., avicalatA athavA dhyAna bhAvanA ko prApta citta kI sthiratA yA cetanA -- yA ca samparAyikA rUpasaA, yA ca AnejasAsabbAsA , ma. ni. 3.47; - saJI tri., acalabhAva athavA dhyAna meM prApta citta ke avicala bhAva kI cetanA se yukta - cino pu., ca. vi., e. va. - AneJjasacino asaAyatanaM samApannassa AkiJcaAyatanasahagatA manasikArA samudAcaranti, peTako. 267; - sappAya tri0, citta kI sthiratA pAne meM lAbhadAyaka yA hitakara - yA strI., pra. vi., e. va. - "ayaM bhikkhave, paThamA AneJjasappAyA paTipadA akkhAyati, ma. ni. 3.46; iti, kho, Ananda, desitA mayA AnejasappAyA paTipadA, desitA AkiJcAyatanasappAyA paTipadA, ma. ni. 3.49; - samAdhi pu., avicala-bhAva lAne vAlA dhyAna, citta kI sthiratA se yukta samAdhi, cauthe arUpa-dhyAna kI samAdhi - nA tR. vi., e. va. - imAni ca paJca bhikkhusatAni sabbeva AneJjasamAdhinA nisIdimhA ti, udA. 98; AnejasamAdhinAti catutthajjhAnapAdakena For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnaNya/ANaNya 94 Anana aggaphalasamAdhinA, udA. aTTha. 149; Aneja samAdhinti anejaM acalaM kAyavAcAviSphandavirahitaM catutthajjhAnasamAdhi, pArA. aTTha. 2.92: - samApatti strI., avicala-bhAva yA citta sthiratA kI prApti, cAra arUpa dhyAnoM ke avicala kuzala cittoM kI prApti - nA tR. vi., e. va. - AyasmantaM yasoja satthA pakkositvA AnejasamApattinA paTisanthAramakAsi. theragA. aTTha. 1.389; - samApattisaMyojana napuM., arUpa dhyAnoM meM cAra kuzala cetanAoM kI prApti - nena ta. vi., e. va. - visaMyuttoti AnejasamApattisaMyojanena visaMsaTTo, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.34; - jAdhimutta tri., citta kii| sthiratA kI prApti-hetu pUrI taraha se lagA huA - tto pu. pra. vi., e. va. - vijjati yaM idhekacco purisapuggalo AnejAdhimutto assa, ma. ni. 3.39-40; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - AnejAdhimuttassAti kilesasiJcanavirahitAsu heTThimAsu chasu samApattIsu adhimuttassa tanninnassa taggaruno tappaDamArassa, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.35; - jAbhisaGkhAra pu., sthira avasthA kA saMgraha, arUpa dhyAna-bhAvanA dvArA cAra prakAra kI kuzala cetanAoM kA saMgraha - ro pra. vi., e. va. - tayo saGghArA - puJAbhisatAro, apuJAbhisaGghAro, AnejAbhisatAro, dI. ni. 3.174; Aneja niccalaM santaM vipAkabhUtaM arUpameva abhisaGghArotIti AnejAbhisavAro, dI. ni. aTTa. 3.164; - rena tR. vi., e. va. - apuJAbhisaGghAro puAbhisaGghArena ca AnejAbhilArena ca suo, paTi. ma. 353; - jUpaga tri., AneJja kI avasthA ke samIpa pahuMcA huA- gaM napuM.. pra. vi., e. va. - ThAnametaM vijjati yaM taMsaMvattanika vijJaANaM assa Ane ujU paga, ma. ni. 3.46; Ane jU paganti kusalAneJjasabhAvUpagataM assa, tAdisameva bhaveyyAti attho, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.41. AnaNya/ANaNya napuM., bhAva. [AnRNya], RNa se mukti kI avasthA, karja se chuTakAre kI hAlata - NyaM pra. vi., e. va. - kvaci na bhavati AnaNyaM sadda. 3.625; seyyathApi, mahArAja, yathA ANaNyaM yathA ArogyaM yathA bandhanAmokkhaM, dI. ni. 1.65; "seyyathApi, mahArAja ANaNyanti ettha bhagavA pahInakAmacchandanIvaraNaM ANaNyasadisaM. sesAni orogyAdisadisAni katvA dasseti, dI. ni. aTTa, 1.174; - ssa Sa. vi., e. va. - tassa caturoghatiNNassa pihayanti iNAyikA viya ANaNyassAti arahattanikUTena desanaM nidvApesi, su. ni. aTTa. 2.229; - nidAna tri., RNamukti ke kAraNa utpanna athavA udita - naM napuM., dvi. vi., e. va. - tato nidAnanti ANanyanidAnaM. dI. ni. aTTha. 1.172; - paribhoga pu., tatpu. sa. [AnRNyaparibhoga], RNamukti kI avasthA kA upabhoga - go pra. vi., e. va. - so iNaparibhogassa paccanIkattA ANaNyaparibhogo vA hoti, dAyajjaparibhogeyeva vA saGgahaM gacchati, visuddhi. 1.41; evaM iNaparibhogayutto lokato nissarituM na labhatIti tappaTipakkhattA sIlavato paccavekkhitaparibhogo ANaNyaparibhogoti Aha, visuddhi. mahATI. 1.69. Anata tri., A +/nama kA bhU. ka. kR. [Anata], zA. a., thor3A sA jhukA huA, lA. a., vinamra, vinata - athaddhatAnatIsAkoti sakhilasammodabhAvasaGghAtAya athaddhatAya anataIso thokanataIsoti attho, jA. aTTha. 7.143. Anana napuM.. [Anana], mukha, ceharA - vadanaM tu mukhaM tuNDa vattaM lapanamAnanaM abhi. pa. 260; vattaM pajjAnanAcAre, dhaaGge sukhume kaNo, abhi. pa. 1047; vadanaM lapanaM tuNDa mukhamarasaJca AnanaM, sadda. 2.386; - ne sapta. vi., e. va. - Anane naM gahetvAna, maNDale parivattaye, jA. aTTha. 2.81; taM assaM Anane gahetvA assamaNDale parivatteyya, jA. aTTha. 2.81; sa. u. pa. ke rUpa meM, pamuditA.- tri., ba. sa. [pramuditAnana], prasanna mukha vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - mettacitto kAruNiko, sadApamuditAnano, apa. 2.158; paTisaMphulitA. - tri., prIti se praphullita athavA khile hue mukha vAlA- naM pu., dvi. vi., e. va. - guNoghAyatanIbhUtaM. pIti samphullitAnanaM, apa. 2.125; ravidittiharA. - tri., ba. sa. [ravidIptiharAnana], sUrya kI camaka ko bhI phIkA kara dene vAle tejasvI mukha vAlA - naM pu., dvi. vi., e. va. - sirInilayasaGkAsaM, ravidittiharAnanaM, apa. 2.126; vikatA. - tri., ba. sa. [vikRtAnana], vikRta mukha vAlA - nA strI., pra. vi., e. va. - tato jarAbhibhUtA sA, vivaNNA vikatAnanA, apa. 2.217; vimalA. - tri., ba. sa. [vimalAnana], nirmala mukha vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - vIro kamalapattakkho, sasaGkavimalAnano, apa. 2.111; soNNA . - tri., ba. sa. [suvarNAnana], sone ke samAna camakadAra mukha vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - soNNAnano jinavaro, samaNIva silaccayo, apa. 2.160. For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnanIya 95 Anantarika AnanIya tri0, A + VnI kA aniyamita saM. kR., bAMdhe jAne yogya, pakar3akara lAe jAne yogya - yo pu., pra. vi., e. va. - na rAgapAsena hi AnanIyo, samanta. 428(ro.). Anantarika/Anantariya/anantarita tri, anantara se vyu., 1. sadyaH-pUrvavartI athavA sadyaH-paravartI, turanta pahale AyA huA, turanta bAda meM AyA huA, avyavahita, Anukramika -ssa pu., Sa. vi., e. va. - pakatattassa smaansNvaaskss| samAnasImAya Thitassa antamaso AnantarikassApi bhikkhuno vijJApentassa saGghamajjhe paTikkosanA ruhati, mahAva. 419; AnantarikassAti attano anantaraM nisinnassa, mahAva. aTTa, 403; - tAni napuM, pra. vi., ba. va. - tattha abbokiNNAnIti khattiyAdijAtiantarehi avomissAni anantaritAni, udA. aTTha. 156 2. turanta, sadyaH yA tatkAla (samAdhi evaM magga ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta) phaladAyaka - kaM pu., dvi. vi., e. va. - yaM buddhaseTTho parivaNNayI suciM. samAdhimAnantarikaJamAhu, khu. pA. 6.5; yaJca attano pavatti samanantaraM niyameneva phalapadAnato "AnantarikasamAdhIti Ahu, na hi maggasamAdhimhi uppanne tassa phaluppatti nisedhako koci antarAyo atthi, khu. pA. aTTha. 1443; samAdhimAnantarikaJamAhUti yaM attano pavattisamanantaraM niyameneva phalappadAnato AnantarikasamAdhIti AhUti attho, visuddhi. mahATI. 2.457; 3.ka. pu.. ('puggala' zabda ke saath| athavA usake vinA bhI prayukta) pAMca prakAra ke jadhanya pApakarmoM kA turanta phala prApta karane vAlA vyakti - ko pra. vi., e. va. - asaJcicca mAtaraM jIvitA voropetvA Anantariko hoti, kathA. 477; - ssa ca./Sa. vi., e. va. - Anantariyassa puggalassa atthi antarA bhavoti?, kathA. 302; - kA pra. vi., ba, va. - paJca puggalA AnantarikA, pu. pa. 119; 3.kha. napuM., ('kamma' zabda ke sAtha athavA isake vinA prayukta) turanta phala dene vAle pAMca prakAra ke| gambhIra pApakarma - yaM pra. vi., e. va. - atha naM yasmA Anantariyakamma nAma kammapathappattaM. pa. pa. aTTha. 270; ... jIvitA voropentassa kamma AnantariyaM hoti, a. ni. aTTha. 1.340; - yaM dvi. vi., e. va. - ... manussabhUta mAtaraM vA pitaraM vA mArento Anantariya phusati, tade.; yena tR. vi., e. va. ayaM Anantariyena mAtughAtakakammena mAtughAtako, mahAva. aTTha. 289; - yAnaM Sa. vi., ba. va. - paJcannampi AnantariyAnaM kattA ekena kammena niraye nibbattati, a. ni. aTTha. 2.105; 4. napuM., bhAva. [Anantarya], zA. a., nirantaratA, lagAtArapana, sAtatya, atyadhika sAmIpya, avyavahita pUrvavartitA, lA. a., turanta vipAka dene vAlI mArgasamAdhi - atha iti katthaci paJhAnantariyAvicchinnAdhikArantaresa pi, sadda. 3.891; - yaM dvi. vi., e. va. - so imesaM paJcannaM indriyAnaM muduttA dandhaM AnantariyaM pApuNAti AsavAnaM khayAya, a. ni. 1(2).172; Anantariyanti anantaravipAkadAyakaM maggasamAdhi, a. ni. aTTha.2.340; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - kamma - napuM, isI janma meM sadyaH phala dene vAle pAMca prakAra ke jaghanya pApa karma, pAMca prakAra ke gambhIra pApakarma - mma pra. vi., e. va. - devadattena paThama Anantariya kamma upacitaM. cULava. 332; - mmena tR. vi., e. va. - kammAvaraNe nAti paJcavidhena Anantariyakammena, paTi. ma. aTTha. 2.10; - ssa Sa. vi., e. va. - niyatamicchAdiTThiyA saddhi AnantariyakammassetaM nAma, dI. ni. aTTha. 3.158; - dIpana napuM, nirantaratA kA prakAzana - kammarasakatAdIpanatthaM, paccattapurisakAradIpanatthaM, AnantariyadIpanatthaM, brahmavihAra dIpanattha ... lokasammutiyA appahAnatthaJcAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).148; tasmA bhagavA AnantariyadIpanatthaM puggalakathaM katheti, a. ni. aTTa, 1.79; - dhamma pu., gurugambhIra pApa-karma - mmA pra. vi., e. va. - tattha paJcAnantariyadhammA kammantarAyikA nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).9; - vatthu napuM., pAMca atyanta gambhIra pApakarma - tthUni pra. vi., ba. va. - tattha AnantariyavatthUni nAma garUni bhAriyAni, pa. pa. aTTha. 270; - smiM sapta. vi., e. va. - AnantariyavatthusmiM AnantariyakaM vade, vina. vi. 286; - sadisa tri., pAMca prakAra ke Anantariya karmoM jaisA (gambhIra pApakarma)- so pu.. pra. vi., e. va. - mahAsAvajjo hi ariyUpavAdo Anantariyasadiso, pArA. aTTha. 1.124; -- saM napuM.. pra. vi., e. va. - kamma pana bhAriya, Anantariyasadisameva, a. ni. aTTha. 1.341; - sadisatta napuM., bhAva., Anantariya karmoM ke sAtha samAnatA - ttA pa. vi., e. va. - mahAsAvajjo hi ariyU pavAdo, AnantariyasadisattA, visuddhi. 2.54; - samAdhi pu., mArgasamAdhi - yathA maggasamAdhi AnantarikasamAdhIti vuccati, therIgA. aTTha. 110; - mhi sapta. vi., e. va. - avikkhepaparisuddhatA Asavasamucchede paJjA AnantarikasamAdhimhi jANaM, paTi. ma. 2. For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Anantariyaka sadyaH vipAka dene se kaM - Anantariyaka tri Anantariya se vyu vAle pAMca prakAra ke gambhIra pApa karmoM yukta athavA inhe karane vAlA kA pu0, pra. vi., ba.va. evamimasmiM duke ye ca puggalA paJcAnantariyakA pa. pa. a. 36 - ka napuM. dvi. vi. e. va. AnantariyavatthusmiM, AnantariyakaM vade vina. vi. 286 AnantariyakaM kamma, Apajjati kathaM naro, utta. vi. 741; mAtaraM pitaraM hantvA, nAntariyakaM phuse, utta vi. 744. - - - Ananda pu. [ Ananda ]. prasannatA, harSa, AhlAda santuSTi kA bhAva, prItibhAva do pra. vi. e. va. Anando pamudAmodA - " santoso nandi sammado, abhi. pa 87; tatra tumhehi na Anando, na somanassaM na cetaso uppilAvitattaM karaNIyanti mi. pa. 178; ko na hAso kimAnando niSya nu paJjalite sati, dha0 pa0 146; Anando ca pamodo ca sadAhasitakILitaM mAtaraM paricaritvAna, labmametaM vijAnato, jA. aTTha. 5.324; mahArAjakule tasmiM Anando ca mahA ahu ma. vaM. 22.59; ndaM dvi. vi. e. va. AnandaM tuddhiM jananato Anando nAma paccekabuddhoti attho, apa. aDa. 2. 183; sa. u. pa. ke rUpa meM, girimA. pu.. vya. saM. eka sthavira kA nAma do pra. vi., e. va. tena kho pana samayena AyasmA girimAnando AvAdhiko hoti dukkhato bALhagilAno, a. ni. 3 ( 2 ) .90 nirA. - tri.. ba. sa. [nirAnanda]. Anandarahita, prasannatA se rahita do pu pra. vi. e. va. tattha sesiM nirAnando anUnA dasa rattiyo, jA. aTTha. 5.65; sa0 pU0 pa0 ke rUpa meM, kara tri. [ Anandakara] Ananda kA bhAva utpanna karane vAlA, mana meM pramoda bhara dene vAlA raM pu0, dvi. vi., e. va. te therA theramAnandaM Anandakaramabravu, ma. vaM. 3.23; chaNa pu.. ArundadAyaka mahotsava yA kriyAkalpa - NaM dvi0 vi0, e. va.- kaJcanalatAvinaddhaM AnandabheriM carApetvA AnandachaNaM AcariMsu jA. ag. 7.375; janana tri. Ananda ko utpanna kara dene vAlA nI strI. pra. vi. e. va. yena jAtAsi kalyANI, AnandajananI mama dI. ni. 2.195; 197; ne pu.. sapta. ki. e. va. sattamo abhisambuddhe satthari sakyakulAnandajanane bhagavantaM anupabbajantA nikkhamiMsu mi. pa. 117 jAta Ananda se bharapUra, tri, pramudita praphulla to pu0, pra. vi., e. va. AnandIti AnandajAto, jA. aTTha. 5.488; - te pu0, 0 vi., ba.va. AnandajAte tidasagaNe patIte, sakkaJca " tattha -- - - - www.kobatirth.org - - 96 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ananda merI strI.. inda sucivasane ca deve, su. ni. 684; Ananda utpanna karane vAlA nagAr3A - riM dvi. vi., e. va. kaJcanalatA vinaddhaM AnandabheriM carApetvA AnandachaNaM AcariMsu jA. a. 7.375 AnandamerikAloyaM, kiM vo assUhi puttikA, apa. 2.201 - rUpa tri. ba. sa. Ananda se paripUrNa svabhAva vAlA, pramudita prakRti se yukta po pu.. pra. vi. e. va. Anando vata bho, AnandarUpo vata bho heturUpaM mante ma. ni. 2.339: AnandarUpoti AnandasabhAvo ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.257; somanassa napuM, dva0 sa0, Ananda evaM saumanasya - ssA pra0 vi0, ba0 va. - piyajAtikA hi kho bhante AnandasomanassApiyappabhavikA 'ti, ma. ni. 2.316; 317. Ananda' pu., vya. saM., buddha ke pramukha upaTTAka (paricAraka ) ziSya ndo pra. vi. e. va. dhammabhaNDAgAriko ca Anando dve samAtha ca abhi. 436 ka. janma se sambandhita vivaraNa ke lie draSTa, a. ni. aTTha 1.219-226; theragA. aTTha. 2.349-363; apa. aTTha. 1.316-322; kha. buddha ke cacere bhAI, pitA amitodana tathA mAtA mRgI sakyakulappasuto cAyaM AyasmA tathAgatassa bhAtA cULapitaputto pArA. aDa. 1.7; khu. pA. aDa. 75; Anandatthero amitodanassa, so bhagavato kaniTTho, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 (1).373; ga. buddha kI zaraNa jAne vAle cha zAkyakulIna kSatriya kumAroM meM eka ca, cha yime, mahArAja, khattiyakumArA bhaddiyo ca anuruddho ca Anando ca bhagu ca kimilo cha mi. pa. 117: gha. unake upAdhyAya kA nAma belaTThasIsa Ayasmato Anandassa upajjhAyassa Ayasmato belasIsassa bullakacchAbAdho hoti mahAva, 277; kha. buddha ke bahuzruta evaM smRtimAn ziSyoM meM agragaNya etadaggaM, bhikkhave mama sAvakAnaM bhikkhUna bahussutAnaM yadidaM Anando... a. ni. 1 (1)-33: ca. pUrva-janmoM kI anusmRti ke abhijJAbala se sampanna AyasmA ca Anando... jAtissarA jAtiM saranti evaM abhijAnato sati uppajjati mi. pa. 86: cha. zAriputra ke sAtha pragAr3ha sneha sAriputtatthero va Anandatthero ca ajJamajJa mamAyiMsu dI. ni. aDa. 3.82 tumhampa no Ananda, sAriputto ruccatIti sa. ni. 1 (1) 78 ja. AnApAnasati iddhi kalyANamitra, nirodha, bojjhaGga, loka, vedanA, cAra satipadvAnoM, sujJa tathA buddha ke mauna ke viSaya meM buddha ke sAtha saMlApa evaM prazna ekamantaM nisinno kho AyasmA Anando bhagavantaM etadavoca- 'atthi nu kho, bhante, For Private and Personal Use Only -
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ananda 97 Ananda ekadhammo bhAvito bahulIkato cattAro dhamme paripUreti..., sa. ni. 3.398-399; abhijAnAmi khvAha, Ananda, iddhiyA manomayena kAyena brahmalokaM upasaGkamitA ti, sa. ni. 3(2).353; sakalameva hida, Ananda, brahmacariyaM - yadidaM kalyANamittatA kalyANasahAyatA kalyANasampavaGkatA, sa. ni. 1(1).105; AyasmA Anando bhagavantaM etadavoca - "nirodho nirodhoti, bhante, vaccati, sa. ni. 2(1).24; kathaM bhAvitA Ananda, satta bojjhaGgA kathaM bahulIkatA vijjAvimuttiM paripUrenti?, sa. ni. 3(2).402; kittAvatA nu kho, bhante, lokoti vuccatIti, yaM kho, Ananda, palokadhamma, ayaM vuccati ariyassa vinaye loko, sa. ni. 2(2).59; ... AyaramA Anando bhagavantaM etadavoca - katamA nu kho, bhante, vedanA..., sa. ni. 2(2).216; kathaM bhAvitA cAnanda, cattAro satipaTTAnA kathaM bahulIkatA satta bojhaGge paripUrenti?, sa. ni. 3(2).401; Ananda, sujhaM attena vA attaniyena vA tasmA suJo lokoti vuccati, sa. ni. 2(2).60; jha. zAriputra ke sAtha dharma-saMlApa - ekamantaM nisinno kho AyasmA Anando AyasmantaM sAriputtaM etadavoca, a. ni... 1(2).193; Ja. ekAnta meM nivAsa ke lie icchA prakaTa kI - ekamantaM nisinno kho AyasmA Anando bhagavantaM etadavoca - ... yamahaM bhagavato dhamma sutvA eko vUpakaTTho appamatto ... vihareyya nti, sa. ni. 2(2).60; Ta. bhikkhuNIsaMgha kI sthApanAhetu buddha se yAcanA - "sAdhu, bhante, labheyya mAtugAmo tathAgatappavedite dhammavinaye agArasmA anagAriyaM pabbajjAnti, cULava. 416; Tha. pUrvajanma meM buddha ke lie prANatyAga kiyA - etarahi kathAya... pubbepi Anando maha jIvitaM pariccajiyevAti vatvA atItaM Ahari, jA. aTTha. 3.257; Da. buddha-parinirvANa ke avasara para Ananda kI manaHsthiti- AyasmA Anando vihAraM pavisitvA kapisIsaM AlambitvA rodamAno Thito ... satthu ca me parinibbAnaM bhavissati, dI. ni. 2.108; Dha. Ananda dvArA arhatva-prApti - Anandatthero attano arahattappattiM ApetukAmo bhikkhUhi saddhiM nAgato ... Anandattherassa AsanaM ThapetvA nisinnA, dI. ni. aTTa, 1.11; Na. prathama dharma saGgIti meM dharma-kathika ke rUpa meM cayana - ayaM bhante, AyasmA Anando..., bahu ca anena bhagavato santike dhammo ca, vinayo ca pariyatto, tena, hi bhante, thero Ayasmantampi AnandaM uccinatUti, cULava. 453; ta. prathama dharma-saMgIti ke avasara para Ananda kI bhartsanA - atha kho therA bhikkhU AyasmantaM Ananda etadavocuM-- idaM te, Avuso Ananda, dukkaTa, yaM tvaM bhagavantaM na pucchi, cULava. 457; tha. jIvana ke antima varSa - eka samaya AyasmA Anando sAvatthiyaM viharati jetavane anAthapiNDikassa ArAme aciraparinibbate bhagavati, dI. ni. 1.180; da. Ananda kA nirvANa - AnandattherasadisA pana amatapubbapadese parinibbAyanti, dha. pa. aTTha. 1.305%3B Anandattheropi sIlAdiguNehi ceva imasmiM sutte AgataguNehi ca thero viya abhijAto pAkaTo mahA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).145; dha. pratimA meM Ananda - AnandapaTima netvA pura katvA padakkhiNaM, cU. vaM. 51.80; na. bahuzruta (paramajJAnI) - ayaM pana Anando bahussuto tipiTaka dharo, sa. ni. aTTha. 2.109; pa. dharma kI rakSA karane vAlA - Anando nAma nAmena, dhammArakkho tavaM mune, apa. 1.41; pha. dharma ke bhaNDArapAla-... dhammabhaNDAgAriko AyasmA Anando nisIdi, sa. ni. aTTa, 2.76; ba. upaTThAka (paricAraka) Ananda - Anando nAmupaTThAko, upahissatimaM jinaM. bu. vaM. 2.67; bha. zrAvaka (ziSya) ke rUpa meM Ananda - yo so buddha upaTTAsi, Anando nAma sAvako, apa. 1.283; ma. sambuddha, Ananda - Anando nAma sambuddho, sayambhU aparAjito, apa. 1.240; ya. yazasvI Ananda - puna deyyAsi sambuddha, Anandassa yasassino, apa. 1.335; "AnandA ti Adiko saGgIti anAruLaho pALidhammo eva tathA dassito, dI. ni. TI. 2.142; bhante Ananda, a. ni. 3(1).235; nisIdatu bhavaM Anando, ma. ni. 2.191; Avuso Ananda, parisA. sa. ni. 1(2).197. Ananda pu., vya. saM., padumuttara buddha ke pitA, eka kSatriya rAjA - ndo pra. vi., e. va. - nagaraM haMsavatI nAma, Anando nAma khattiyo, sujAtA nAma janikA, padumuttarassa satthuno, bu. vaM. 12.19; yamhi kAle mahAvIro, Ananda upasaGkami, pitusantikaM upagantvA, AhanI amatadundubhiM, bu. vaM. 12.5; - ndaM dvi. vi., e. va. - tattha AnandaM upasaGkamIti pitaraM AnandarAjAnaM sandhAya vuttaM, bu. vaM. aTTha. 221; - mahArAjA pu.. karma. sa., Ananda-nAmaka mahArAja - yadA pana AnandamahArAja vIsatiyA parisasahassehi vIsatiyA amaccehi ca saddhi padumuttarassa sammAsambuddhassa santike mithilanagare pAturahosi, bu. vaM. aTTha. 221. Ananda' pu., gRhI avasthA meM vidyamAna tiSya buddha ke putra kA nAma - ndo pra. vi., e. va. - subhaddAnAmikA nArI, Anando nAma atrajo, bu. vaM. 19.18; - kumAra pu., kumAra Ananda For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ananda 98 Anandi - re sapta. vi., e. va. - so cattAri nimittAni disvA subhaddAdeviyA putte AnandakumAre uppanne sonuttaraM nAma anuttaraM turaGgavaramAruyaha mahAbhinikkhamanaM nikkhamitvA pabbaji, bu. vaM. aTTha. 261. Ananda' pu., eka pratyekabuddha kA nAma - ndo pra. vi., e.. va. -- Anando nAma sambuddho, sayambhU aparAjito, apa. 1.240; AnandaM tuddhiM jananato Anando nAma paccekabuddhoti attho , apa. aThTha. 2.183. Ananda' pu., eka gRddharAja kA nAma - ndo pra. vi., e. va. - tadA Anando nAma gijjharAjA dasahassagijjhaparivAro gijjhapabbate paTivasati, jA. aTTha. 5.419; 445; 447; 454; su. ni. aTTha.2.83. Ananda pu., samudra kI pAMca sau yojana AkAra kI eka bar3I machalI, vizAlakAya mahAmatsya - ndo pra. vi., e. va. - mahAmacchA timi timiGgalo timirapiGgalo, Anando ca timindo ca ajjhAroho mahAtimi, abhi. pa. 673; atItasmihi kAle mahAsamudde cha mahAmacchA ahesu tesu Anando timinando ajjhArohoti ime tayo macchA paJcayojanasatikA, jA. aTTha. 5.459; - maccha pu., Ananda nAmaka machalI - cchaM dvi. vi., e. va. - catuppadA sIhaM rAjAnaM akaMsu, macchA Anandamaccha sakuNA suvaNNahaMsaM jA. aTTha. 1.204. AnandakumAra pu.. 1. maGgalabuddha kA sautelA bhAI - ro pra. vi., e. va. - vemAtikabhAtA kirassa AnandakumAro nAma .... satthu santika agamAsi, jA. aTTha. 1.40; apa. aTTha. 1.41; 2. pu., ummagga-jAtaka ke kathAnaka kA eka pota-zilpI - raM dvi. vi., e. va. - gaGgAtIraM pana patvA AnandakumAraM pakkosApetvA ... pesesi. jA. aTTha. 6.255. Anandacetiya napuM, buddhapUrvakAlIna eka caitya kA nAma, Ananda yakSa dvArA pratiSThApita eka vihAra - ye sapta. vi., e. va. -- eka samayaM bhagavA bhoganagare viharati Anandacetiye. a. ni. 1(2).194; Anandacetiyeti Anandayakkhassa bhavanahAne patihitavihAre, a. ni. aTTha. 2.353. Anandathera pu., vya. saM., 1. anurAdhapura mahAvihAra (zrIlaGkA) kA eka bhikSu, abhidhamma para mUlaTIkA kA lekhaka - ro pra. vi., e. va. - abhidhammaTIkaM pana Anandathero akAsi, sA. vaM. 31; 2. kAJcIpura kA eka sthavira, chapada ke cAra sahAyakoM meM se eka - rena tR. vi., e. va. - kiJcipuravAsinA Anandatherena..... sA. vaM. 38; 44; 63; 64; 3. abhidhamma kI madhusAratthadIpanI-nAmaka mUlaTIkA kA lekhaka, zrIlaGkA meM haMsAvatI-nAmaka sthAna kA nivAsI eka sthavira - ro pra. vi., e. va. - haMsAvatInagaravAsI pana Anandathero madhusAratthadIpani nAma abhidhammaTIkAya saMvaNNanaM..., sA. vaM. 45. Anandabodhi pu., Ananda dvArA ropA gayA bodhi-vRkSa - dhi pra. vi., e. va. - so pana Anandattherena ropitattA AnandabodhIti jAto, jA. aTTha. 2.266. Anandayakkha pu., eka yakSa kA nAma - ssa Sa. vi., e. va. - Anandayakkhassa bhavanahAne patiSThitavihAre, a. ni. aTTa. 2.353. Anandavagga pa., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka jisameM sthavira Ananda se sambaddha vivaraNa haiM, a. ni. 1(1).246-259. Anandasutta napuM. sa. ni. tathA a. ni. ke aneka suttoM kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).218; 231; 2(1).24; 35; 36-37; 96-97; 172-73; 2(2).365-366; 3(2).356-357; 357; 398402; 403; 427-429; a. ni. 1(1).156-158; 2(1).124125; 2(2).74-75; 3(1).234-235; 3(2).62-63; 126-129. Anandasuriya pu., myA-mAM ke eka rAjakumAra kA nAma - yo pra. vi., e. va. - AloDahacaJasU ro putto Anandasuriyo nAma, sA. vaM. 86(nA.). AnandaseTThi pu., zrAvastI kA eka atyadhika samRddha evaM mahAkRpaNa seTha - sAvatthiyaM kira AnandaseTTi nAma cattAlIsakoTivibhavo, mahAmaccharI ahosi, dha. pa. aTTha. 1.264-266; - vatthu napuM., dha. pa. aTTha. ke eka kathAnaka kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 1.264-266. AnandA strI., rAjA okkAka kI pAMca putriyoM meM se eka - ... paJca dhItaro piyA, suppiyA, AnandA, vijitA, vijitasenAti, dI. ni. aTTha. 1.209. AnandAcariya pu., saccasaGkepa ke lekhaka zrIlaGkA ke bhikSu culla dhammapAla ke AcArya Ananda - ssa Sa. vi., e. va. - AnandAcariyassa jeTThasisso culladhammapAlo nAmAcariyo saccasaGke paM akAsi gA. vaM. 60(ro.). Anandi A + nanda kA adya., pra. pu.. e. va., Anandita huA, prasanna huA - Anandi vittA sumanA, jA. aTTha. 7.374; Anandi vittA papItA, tade.; Anandi vittA sumanAti... ativiya nandIti attho, jA. aTTha. 7.375. For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Anandita 99 AnApAna Anandita tri., Ananda se vyu. [Anandita], prasanna, pramudita, khuza - to pu., pra. vi., e. va. -- evaM Anandito hotu, saha dArehi luddako, jA. aTTha. 4.377; -- tA ba. va. - ... brahmakAyikA, AnanditA vipulamakaMsu ghosaM. bu. vaM. 1.6; AnanditAti pamuditahadayA, saJjAtapItisomanassA hutvAti attho, bu. vaM. aTTha. 37; - te pu., dvi. vi.. ba. va. - sabbeva Atake Anandite pamudite karonto jAtoti, a. ni. aTTha. 1.223; - jana tri., logoM ko Anandita kara dene vAlA - nAhi strI., tR. vi., ba. va. - anomAhi anekAhi AnanditajanAhi ca pupphappadIpikAbhattapUjAhi, cU. vaM. 85. 69-70. Anandiya tri., A +vnanda kA saM. kR., Ananda prApta karane yogya, Ananda dene yogya, Ananda se paripUrNa utsava - yaM napuM., vi. vi., e. va. - AnandiyaM AcariMsu, ramaNIye giribaje. jA. aTTha. 7.374; AnandiyaM... ramaNIye ... AnandachaNaM AcariMsu, jA. aTTha. 7.375. AnandI tri., [Anandina], prasanna, Ananda ke bhAva se paripUrNa, khuza, pramudita - ndino' pu., pra. vi., ba. va. - tatra ce tumhe assatha Anandino sumanA uppilAvitA tumhaM yevarasa tena antarAyo, dI. ni. 1.3; - ndino pu., Sa. vi., e. va. - Anandino tassa disA bhavanti, theragA. 555; Anandino pamodavanto pItivanto bhavanti, theragA. aTTha. 2.160. AnamanA strI., A + nima se vyu., kri. nA. [Anamana], jhuka jAnA, pIche kI ora se jhuka jAnA, Age kI ora jhuka jAnA - kAyasaGghArehi yA kAyassa AnamanA vinamanA sannamanA paNamanA iJjanA... pakampanA, paTi. ma. 177; AnamanAti pacchato namanA, paTi. ma. aTTha. 2.103. Anaya 1. tri., A +vnI kA aniyamita saM. kR., kevala sa. u. pa. meM hI prApta [Aneya], le Ane yogya, ThIka se lAne yogya - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - anupaTThahantampi sukhuma suAnayaM hoti, paTi. ma. aTTha.2.104; 2. A +nI kA anu., ma. pu.. e. va. [Anaya], le A, Aneti ke anta. draSTa... Anayati A +vnI kA varta, pra. pu., e. va. [Anayati], le AtA hai, Aneti ke anta. draSTa... (Age). Anayana napuM., A +vnI se vyu. niyamita kri. nA. [Anayana], le AnA, pAsa meM le jAnA, khIMca kara le AnA - naM pra. vi., e. va. - yakkhabhavanaM AnayanaJca ekakkhaNeyeva ahosi, sa. ni. aTTha. 1.292; therAnaM paramparavasena saMghahetvA AnayanaM evettha adhippetaM, sA. vaM. 69(nA.); - nena tR. vi., e. va. - evaM punappunaM Anayanena sannipAto cireneva ahosi, udA. aTTha. 253; - kAraNa napuM., tatpu. sa., lAe jAne kA kAraNa, pakar3a kara le Ane kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - paNDitassa AnayanakAraNaM karissAmI ti, jA. aTTha. 6.199; - kkama napuM., tatpu. sa. [Anayanakrama], lAe jAne kA krama- dInAni vItinAmento dhAtUnAnayanakkamma cU. vaM. 74.183; - paccupaTThAna tri., ba. sa., le Ae jAne ke kAma ko udita karAne vAlA- no pu., pra. vi., e. va. - ArammaNe cittassa AnayanapaccupaTTAno, dha. sa. aTTha. 160. Anaha napuM.. bAMdhane vAlA bandhana - AdAnavattIti Anahavatti. vajira. TI. 440. AnApAna/ANApAna/ANApANa napuM.. dva. sa. [prANApAna, AzvAsa evaM prazvAsa, zvAsa kA andara AnA evaM bAhara nikalanA, zvAsa prakriyA - naM' pra. vi., e. va. - AnApAnaM mohacaritassa vitakkacaritassa ca, abhi. dha. sa. 63; AnaJca apAnaJca AnApAnaM, abhi. dha. vi. TI. 225; 226; - naM' dvi. vi., e. va. - AnApAnaM anupassati, sa. ni. aTTha. 3.301; - ne' sapta. vi., e. va. - AnApAne paricchedAkAse sa. ni. aTTha. 1.197; - ne dvi. vi., e. va. - pallaGka AbhujitvA AnApAne pariggahetvA paThamajjhAnaM nibbattesi, jA. aTTha. 1.68; - nesu sapta. vi., ba. va. - AnApAnesu sati AnApAnassatIti, paTi. ma. aTTha. 2.74; - catutthajjhAna napuM.. AzvAsa-prazvAsa ko Alambana banAne vAlA caturtha dhyAna - naM dvi. vi., e. va. - AnApAnacatutthajjhAnaM nibbattetvA.... pArA. aTTha. 2.11; - jjhAna napuM., AzvAsa evaM prazvAsa para dhyAna (cittaekAgratA)- naM dvi. vi., e. va. - yadicchakanti kasiNajjhAnaM vA AnApAnajjhAnaM vA bahmavihArajjhAnaM vA asubhajjhAnaM .... icchati, pa. pa. aTTha. 33; - nimitta napuM, dhyAna ke nimitta (Alambana) ke rUpa meM AzvAsa evaM prazvAsa - taM' pra. vi., e. va. - yasmA AnApAnanimittaM tArakarUpamuttAvalikAdisadisaM hutvA paJaAyati, sa. ni. aTTha. 3.296; - ttaM dvi. vi., e. va. - AnApAnanimittaM For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnApAnavagga 100 AnApAnasatikathA tAva vaDDayato vAtarAsiyeva vaDvati, visuddhi. 1.110; - pabba AnApAnassatiyA ca pabhAvanA na hoti, pArA. aTTha. 2.17; napuM., AzvAsa evaM prazvAsa para citta ko ekAgra karane kI AnApAnarasatiyaM vA samAdhi AnApAnassatisamAdhIti evamettha samayAvadhi athavA kAlakhaNDa - baM pra. vi., e. va. - tesa atthoveditabbo, pArA. aTTa, 2.9; - yo pra. vi., ba. va. - AnApAnapabbaM AnApAnassativasena visu kammaTThAnaMyeva, tattha AnApAnassatiyo yathA buddhena desitA, paTi. ma. aTTha. visuddhi. 1.231; AnApAnapabbanti AnApAnakammaTThAnAvadhi, 2.74; sa. pa. ke rUpa meM, dasAnassatidasakasiNacatu visuddhi. mahATI. 1.281; - pariggAhaka tri., AzvAsa evaM dhAtuvavatthAnabrahmavihArAnApAnasatippabhedAni bahUni prazvAsa para (citta kI ekAgratA) pUrNa niyantraNa karA dene nibbAnorohaNakammaTThAnAni santi, pArA. aTTha. 2.8; -- vAlA, AzvAsa evaM prazvAsa ko adhika yA kama lambAI kammaTThAna napuM, dhyAna ke Alambana ke rUpa meM AzvAsa Adi ke rUpa meM grahaNa karane vAlA - kAya strI., tR. vi., evaM prazvAsa para citta kI ekAgratA - naM pra. vi., e. va. e. va. - AnApAnapariggAhikAya satiyA saddhi sampayutto - atha vA yasmA... visesAdhigamadiTThadhammasukhavihArapadaTThAna samAdhi, sa. ni. aTTha. 3.300; AnApAnapariggAhikAyAti AnApAnassatikammaTTAnaM ... jhAnassa, paTi. ma. aTTha. dIgharassAdivisesehi saddhi assAsapassAse 2.81; 86; - paThamajjhAna napuM., AzvAsa evaM prazvAsa paricchijjagAhikAya, visuddhi. mahATI. 1.294; - nArammaNa (AnApana) para smRti athavA citta kI jAgarUkatA se yukta narpa, dhyAna ke Alambana ke rUpa meM AzvAsa evaM prazvAsa - ssa prathama dhyAna - naM dvi. vi., e. va. - bhaveyya nu kho etaM Sa. vi., e. va. - bhikkhano AnApAnArammaNassa sasa pariggahitattA, AnApAnarasatipaThamajjhAAnaM bujjhanatthAya maggoti, ma. ni. visuddhi. 1280; 289; tattha kAraNamAha AnApAnArammaNarasa suddha aTTha. (mU.pa.) 1(2).187; - bhAvanA strI.. AnApAna (AzvAsa pariggahitattAti, visuddhi mahATI. 1.326. evaM prazvAsa) para smRti kI jAgarukatA dvArA kI gaI AnApAnavagga pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. samAdhibhAvanA athavA cittavizuddhi - naM dvi. vi., e, va. - 3(1).150-157. muTTharasatirasa asampajAnassa AnApAnassatibhAvanaM vadAmIti, AnApAnasaMyutta napuM., sa. ni. ke eka saMyutta kA zIrSaka, pArA. aTTha. 2.26; - ya Sa. vi., e.va. - sa. ni. 3(2).382-409. AnApAnarasatibhAvanAya AnisaMsaM dassetu vuttaM, paTi. ma. AnApAnasati strI., [bau. saM. AnApAnasmRti]. AzvAsa aTTha. 2.99; - samAdhi pu., AzvAsa evaM prazvAsa para citta evaM prazvAsa kI zvasana-prakriyAyoM ke viSaya meM citta kI kI jAgarukatA ke sAtha kI jA rahI samAdhi-dhi pra. vi., ekAgratA evaM samabhAva meM avasthiti, zvAsa prakriyA para citta e. va. - AnApAnassatisamAdhi bhAvito bahulIkato santo ko sthira karanA, AzvAsa evaM prazvAsa kI svAbhAvika ... tUpasameti, pArA. 83; AmantetvA ca pana bhikkhUna kriyAoM ko Alambana banAne vAlI smRti, dasa prakAra kI arahattappattiyA pubbe AcikkhitaasubhakammaTThAnato ajhaM anusmRtiyoM evaM saMjJAoM meM eka ke rUpa meM upadiSTa -ti pariyAyaM Acikkhanto AnApAnarasatisamAdhi ti Aha pArA. pra. vi., e. va. - tattha Ananti assAso apAnanti aTTha. 2.8; - dhiM dvi. vi., e. va. - yaM bhagavA passAso assAsapassAsa nimittArammaNA sati AnApAnasati. AnApAnassatisamAdhi bhAseyya, sa. ni. 3(2).392; - nA theragA. aThTha. 2.158; AnApAne Arabbha uppannA sati tR. vi., e. va. - AnApAnarasatisamAdhinA .... bhagavA AnApAnassati assAsapassAsanimittArammaNAya satiyA etaM vassAvAsaM bahulaM vidhasI ti, sa. ni. 3(2).395; - ssa Sa. adhivacanaM, a.ni. aTTha. 1.354; AnApanassatIti AnApAne vi., e. va. - AnApAnassatisamAdhissa, bhikkhave, bhAvitattA sati, taM Arabbha pavattA sati, assAsapassAsapariggAhikA bahulIkatattA ... vA, sa. ni. 3(2).386; - sahagata tri., satIti attho, itivu. aTTha. 233-34; ... AnApAnarasati AzvAsa-prazvAsa para citta kI jAgarUkatA se yukta - taM upasamAnussatIti imA dasa anurasatiyo, visuddhi. 1.108; pu., dvi. vi., e. va. - AnApAnassatisahagataM - tiM dvi. vi., e. va. - AnApAnassati, rAhula, bhAvanaM upekkhAsambojjhaGga bhAveti .... sa. ni. 3(2).383. bhAvehi, ma. ni. 2.91; - yA' tR. vi., e. va. - evaM AnApAnasatikathA strI., paTi. ma. aTTa ke bhAvitAya ... AnApAnassatiyA evaM bahulIkatAya ... phalaM AnApAnasati-viSayaka eka bhAga kA zIrSaka, paTi. ma. pATikaLa, sa. ni. 3(2).384; - yA Sa. vi., e. va. - aTTha. 2.64-112. For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 101 AnisaMsa AnApAnasatikathA AnApAnasatisutta napuM, ma. ni. kA AnApAnasati-viSayaka eka sutta, ma. ni. 3.124-132. AnApAnasutta napuM., sa. ni. kA AnApAna-viSayaka eka sutta, sa. ni. 3(1).157. AnApeti/ANApeti A +vnI ke prera. kA varta, pra. pu.. e. va., lAe jAne hetu prerita karatA hai, bulavAtA hai - pemi u. pu., e. va. - tenAhaM garahabhayabhIto tameva ANApemIti, jA. aTTha. 1.138; dha. pa. aTTha. 2.43; - pento varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - "yaMkAraNA jeTTakaM ThapetvA kaniTTha ANApento jeTThApacAyikakammaM na karosI"ti, jA. aTTha. 1.138; - ntA tade., ba. va. - te ca sayaM AnentApi aohi ANApentApi AnentiyevAti veditabbA, pArA. aTTha.. 1.214; - hi anu., ma. pu., e. va. - brAhmaNa, dArugahe gaNakaM ANApehI ti, pArA. 49; taM tava parisAya ANApehIti, su. ni. aTTha. 2.92; - neyyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - tato taM apariggahitattA AneyyAsi, jA. aTTha. 5.213; - peyyaM vidhi, u. pu., e. va. - AnApeyyaM rajjahetu sumittaM bhAtaraM mama, ma. vaM. 8.2; - si adya. pra. pu., e. va. - so "sAdhu bhaginI ti yakkhe ANApesi, su. ni. aTTha. 2.92; - ssati bhavi0, pra. pu., e. va. - evaM kira vRtte rAjA taM ANApessati, dha. pa. aTTha. 1.258; - petvA pU. kA. kR. - te attano samIpaM ANApetvA upaTThAtumeva yuttaM, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.208; - payitvA pU. kA. kR. - AnApayitvA matimA nAnApAsaNDike visaM. ma. vaM. 5.36; - payitvAna pU. kA. kR. - core AnApayitvAna rahassena palApiya, ma. vaM. 36.80; - piya pU. kA. kR. - pesetvAcariye rAjA taM AnApiya posayi, ma. vaM. 22.63; - tuM nimi. kR. - mahAbodhiM ca theri ca AnApetaM mahIpati, ma. vaM. 18.1. AnAya pu.. [AnAya], machalI pakar3ane meM prayukta jAla - thiyaM kuveNi kumina, AnAyo jAlamuccate, abhi. pa. ki pana tvaM visAkhe, AnisaMsaM sampassamAnA tathAgataM aTTha varAni yAcasI ti, mahAva. 384; ... nekkhamme AnisaMsaM pakAsesi, mahAva. 20; - sA pra. vi., ba. va. - jAtakabuddhavaMsAdIsu dassitAkArA AnisaMsA, cariyA. aTTha. 299; - se dvi. vi., ba. va. - bodhisattopi pacchato gamane bahU AnisaMse addasa, jA. aTTha. 1.107; AnisaMse anekepi, pavattayati yogino, abhi. ava. 1337; - sAnaM, Sa. vi. va. va. dAyakenAnisaMsAnaM, anekesamanena ca, Adimaggena saMyuttaM ..., abhi. ava. 1338; sa. u. pa. ke rUpa meM, aTThA., anumodanA., anussaraNA., anekA., appamAdA., abhiJA., arajJA0, arahattA., avippaTisArA., AdInavA.. AvasathA., AvAsA., itivAdapamokkhA., udArA., ArambhA., kaThinA., kimA., guNA., dAnA., nibbAnA., nibbidAvirAgA.. paJjAbhAvanA., palibodhA., pAmujjA., phalA., bimbA., mahA. mettA., yathAbhUtajANadassanA., saddhA., sIlA. Adi ke anta. draSTa; kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM, - kathAmukha napuM. lAbha ke viSaya meM kahe gae kathanoM kA prArambha - khaM pra. vi., e. va. - iti sIlassa vi yyaM AnisaMsakathAmakhanti, visuddhi. 1.11. -- cIvara napuM., kaThinacIvara nAmaka saMghakarma meM prApta cIvara-viSayaka viziSTa suvidhA yA lAbha, kaThinacIvara nAmaka saMghakarma meM prApta cIvara -raM dvi. vi., e. va. - yo pana AnisaMsacIvaraM AdAya pakkamati, kayA. abhi. TI. 257; - tta napuM.. AnisaMsa kA bhAva. [AnRzaMsattva], lAbha kI sthiti, hitakaratA, lAbhapradatA, kalyANakArI honA - ttA pa. vi., e. va. --- maggo hi samathavipassanAnaM AnisaMsattA visesoti vutto, paTi. ma. aTTha. 2.73; - dassana napuM., hitoM yA lAbhoM kA dikhalAI denA - nena tR. vi., e. va. - sIlasampattiyA ca AnisaMsadassanena, a. ni. aTTha. 3.317; - dassAvI tri., lAbha athavA hita ko dekhane vAlA - vI pu.. pra. vi., e. va. - saGghAre ca ... nibbAne ca AnisaMsadassAvI hotIti? kathAva. 328; - vissa pu., Sa. vi., e. va. - AnisaMsadassAvissa saMyojanAnaM pahAnanti, kathA. 327; - vino pu., ca./Sa. vi., e. va. - ayamAnisaMso vIriyassA ti evaM AnisaMsadassAvinopi uppajjati, vibha. aTTha. 264; - dassAvitA strI., bhAva., lAbha athavA hita ko dekhane kI avasthA - tA pra. vi., e. va. - yena ... nekkhamme AnisaMsadassAvitA hetu, peTako. 289; - pariccheda pu., tatpu. sa., lAbha athavA hita kI sImA athavA sunizcita mAtrA - daM dvi. vi., e. va. - 521. AnisaMsa pu., [AnRzaMsya, bau. saM. anuzaMsa/AnuzaMsa/ AnRzaMsa], lAbha, kalyANa, zubha phala, lAbhaprada pariNAma, puNya, puraskAra, zubha guNa, uttama lakSaNa - so pra. vi., e. va. - AnisaMso guNo cAtha, abhi. pa. 767; sucetaso anissito tadAnisaMsoti, sa. ni. 1(1).55; tadAnisaMsoti arahattAnisaMso, sa. ni. aTTha. 1.94; ... ko AnisaMso pATikaho ti, a. ni. 1(1).74; - saM dvi. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnisaMsadassAvIkathA 102 AnIta AnisaMsapariccheda, tassa sIlassa ko vade, visuddhi. 1.10; - parivAra tri., ba. sa., lAbhoM se paripUrNa - raM napuM., dvi. vi., e. va. - aTThAnisaMsaparivAraM bhaGgAnupassanAJANaM balappattaM hoti, visuddhi. 2.280; - phala napuM., tatpu. sa., puNya-karmoM kA phala - laM pra. vi., e. va. - sabbadukkhakkhayo AnisaMsaphalaM. ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).142; apica niccato anupagamanAdivasena petassa AnisaMsaphalaM veditabba, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).143; - mahantatA strI., bhAva., puNya karmoM athavA kalyANoM kI mahAnatA - taM dvi. vi., e. va. - punApIpuJavatthUna AnisaMsamahantataM, kiJci mattaM / bhaNissAmi suddhAnaM buddhimodaka, saddhammo. 263; - mUlaka tri., ba. sa., kaThina-cIvara nAmaka saMghakarma meM vizeSa lAbha ke rUpa meM prApta cIvara - ke napuM., sapta. vi., e. va. - nihitacIvaraM nihite AnisaMsamUlake cIvare, kavA. abhi.. TI. 252; - mUlacIvara napuM., kaThinacIvara nAmaka saMghakarma ke avasara para vizeSa lAbha ke rUpa meM prApta cIvara - raM dvi. vi., e. va. - yadi pana AnisasamUlacIvara AdAya bahisImAgato.... kA. abhi. TI. 257; - vibhAvana tri., lAbha evaM hAni ko prakAzita karane vAlA - naM napuM., dvi. vi., e. va. - AdInavAnisaMsavibhAvanaM ima udAnaM udAnesI ti, udA. aTTha. 87. AnisaMsadassAvIkathA strI., kathA. ke eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 327-328. AnisaMsavagga pu., a. ni. ke aneka vargoM kA zIrSaka. a.. ni. 2(2).141-144; 3(2).1-12. AnisaMsasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2(2).141. Anisada/ANisada napuM., vyu. saMdigdha, saMbhavataH A + ni + sada se vyu., zA. a., zarIra kA vaha bhAga jisake sahAre nIce baiThA jAe, lA. a., puTThA athavA pIche vAlA bhAga, nitamba, cUtar3a - daM' pra. vi., e. va. - evamevassu me AnisadaM ... unnatAvanato hoti tAyevappAhAratAya, ma. ni. 1.114; bodhisattassa ... AnisadaM majjhe gambhIraM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).362; - daM. dvi. vi., e. va. - ubhohi hatthehi ANisadaM paharitvA kUpe khipitvA, jA. aTTa. 3.385; - dA pa. vi., e. va. - ... udakacikkhallo uTThahitvA yAva AnisadA paharati, mahAva. aTTha. 365; ka. sa. u. pa. ke rUpa meM, mahA.- tri., bahuta vizAla nitamboM vAlA - do pu., pra. vi., e. va. - bhaTTakaTiko vA mahAAnisado vA uddhanakUTasadisehi... samannAgato, mahAva. aTTha. 295; kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM, - daTTi napuM. nitamboM kI haDDI-TThIni pra. vi., ba. va. - AnisadaTThIni hevAmukhaThapitasappaphaNasaNThAnAni, khu. pA. aTTa. 37; - TThikA strI., uparivat - kA pra. vi., e. va. - pAvaLA vuccati AnisadaTThikA, dI. ni. aTTha. 3.10; -- ttaca pu.. ba. sa., nitamboM kI tvacA - co pra. vi., e. va. - Anisadattaco udakapUritapaTarissAvanasaNThAno, khu. pA. aTTha, 34; - maMsa napuM, tatpu. sa., nitamba-pradeza kA mAMsa, cUtar3oM kA mAMsa - saM pra. vi., e. va. - anisadamaMsa uddhanakoTisaNThAnaM, khu. pA. aTTha. 35; - sehi tR. vi., ba. va. -- AnisadamaMsehi accuggatehi samannAgato, mahAva. aTTha. 295. AnIta tri., A +vnI se vyu., bhU, ka. kR. [AnIta], samIpa meM le AyA gayA, pAsa meM pahuMcA diyA gayA - AhaTo AbhatAnItA, abhi. pa. 749; - to pu.. pra. vi., e. va. - ApaNA makkaTacchApako kiNitvA AnIto, ma. ni. 2.53; amhehi paThama kAko AnIto, jA. aTTha. 3.108; - te pu.. sapta. vi., e. va. - sIsenAdAya AnIte caGgoTamhi suvaNNaye, ma. vaM. 31.87; - tA pu., pra. vi., ba. va. - pubbe AnItA kenacideva karaNIyena pakkamiMsu. udA. aTTha. 253; - tesu pu., sapta. vi., ba. va. - attanA AnItesu gandhesu. sA. vaM. 125(nA.); - tA strI., pra. vi., e. va. - tassa atthAya vesI AnItA ahosi, mahAva. 27; - tAya strI., tR. vi., e. va. - evaM ahaM bhariyAyAnitAya, theragA. 72; AnItAyAti yathA vaMso vaDitaggo vaMsantaresu saMsaTTha sAkhApasAkho veLugumbato dunnIharaNIyo hotIti, theragA. aTTha. 1.172; - taM' napuM., pra. vi., e. va. - piyasAsanaM devi AnIta nti, sa. ni. aTTha. 2.215; - taM dvi. vi., e. va. - sakiM AnItaM pAnIyaM sabba pivati, cULava, aTTha. 116; - te napuM., sapta. vi., e. va. - AdheyyabhUte sappimhi AnIte, sadda. 3.925; - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - tumhamevetAni mayA AnItAnIti, dha. pa. aTTha. 1.157; sa. u. pa. ke rUpa meM, karamarA. - tri., jIte gae athavA adhInastha pradeza se lAyA gayA to pu., pra. vi., e. va. - dAso nAma antojAto dhanakkIto karamarAnIto, pAci. 301; karamarAnIto nAma tiroralu vilopa vA katvA upalApetvA vA tiroraTTato bhujissamAnusakAni Aharanti ..., mahAva. aTTha. 268; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - tta napuM., AnIta kA bhAva., le AyA huA honA - ttA pa. For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnIya 103 vi., e. va. - ... sIhaLadIpato AnItattA tato laddho, sA. vaM. 125. AnIya A +vnI kA pU. kA. ka. [AnIya]. pAsa lA kara, samIpa lA kara - jinagIvaDhi ..., therassa sAriputtassa, sisso AnIya cetiye, ma. vaM. 1.38... AnIyata A +/nI ke karma. vA. kA anu., ma. pu., ba. va., lAne hetu prerita kiyA jAe - tAvatikA AnIyatanti, dI. ni. 2.180. AnIyati A + nI kA karma. vA., vartaH, pra. pu., e. va. [AnIyate], le AyA jAtA hai, samIpa meM pahuMcA diyA jAtA hai - mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - pANo galappaveThakena AnIyamAno dukkhaM domanassaM paTisaMvedeti, ma. ni. 2.37; - nesu pu., sapta. vi., ba. va. - therena hi ... ajesu AnIyamAnesu. udA. aTTha. 253. AnukUlya/anukUlya napuM., anukUla kA bhAva. [AnukUlya]. anukUlatA, upayuktatA, kRpA, mitratA - AnukUlye tu saddha ca, abhi. pa. 1147; - lyaM pra. vi., e. va. - kiccAvirodhanarasA, anukUlyanti garahati, nA. rU. pa. 97. AnuTubha tri., [anuSTubha], anuSTup nAmaka chanda ke varga ke antargata Ane vAlA - bhena napuM, tR. vi., e. va. - Anuvabhena assA, chando baddhana gaNiyamAnA ta. cULani. aTTha. 131; gaNanA uttarassAyaM, chandasAnabhena tu, utta. vi. 969. Anuttariya/anuttariya napuM., anuttara kA bhAva. [bau. saM. anuttarya], 1. pradhAnatA, sarvazreSThatA, pramukhatA, sarvazreSTa kalyANa, sarvocca prApya - yaM pra. vi., e. ka. - aparaM pana, bhante, etadAnuttariyaM yathA bhagavA dhamma deseti kusalesa dhammesu, dI. ni. 3.75; Anuttariyanti anuttarabhAvo, dI. ni.. aTTha. 3.59; 2. tri., bhavya, sarvottama, bejor3a, anupama - yA strI., pra. vi., e. va. - yA vA panetAsaM saJAnaM parisuddhA paramA aggA anuttariyA akkhAyati, ma. ni. 3.18; anuttariyA akkhAyatIti asadisA kathIyati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.11. Anupubba napuM, anu + pubba se vyu., bhAva. [bau. saM. AnupUrvI, strI.], niyamasaGgata krama, niyamitatA -bbaM pra. vi., e. va. - kimAnupubbaM puriso, kiM vataM kiM samAcAra, theragA. AnubhAva gaNanA meM pUrvAparakrama - tatiyanti gaNanAnupubbatA tatiyaM, dha. sa. aTTa. 220; padA. - strI.. padoM kA pUrvAparakrama - iccAti ... akkharasamavAyo byaJjanasiliTThatA padAnupubbatApetaM, mahAni. 101. Anupubbika tri., anupubba se vyu. [AnupUrvika], niyamita, kramabaddha - goNasaddo... vatticchAnapabbikA saddappaTipattIti vacanato gosaddoti visu... pakkhitto, sadda. 1.105-06; - kathAnubhAva pu., eka ke bAda dUsare ke krama meM athavA kramazaH Age bar3hane vAle krama meM die gae dharmopadeza kA prabhAva athavA bala - vena tR. vi., e. va. - AnupubbikathAnubhAvena vikkhambhitanIvaraNataM sandhAya vRttaM, dI. ni. aTTha. 1.248. AnupubbI strI., [AnupUrvI]. niyamita krama, ucita silasilA - anukkamo pariyAyo anupabbayapume kamo, abhi. pa. 429; - bbI pra. vi., e. va. - tatrAyamAnupubbI, navavidhasuttantapariyeTThIti, netti. 2; - biyaM sapta. vi., e. va. - AnupabbiyaM-anujeTTa, mo. vyA. 3.2. AnubhAva/anubhAva pu., [AnubhAva], gaurava, mahimA, bala, mahattA, camaka damaka, zAna, bhavyatA, zakti, sAmarthya, prabhAva - vo pra. vi., e. va. - pabhAvo ti, pakArato bhavatI ti pabhAvo, so yamAnubhAvo yeva, sadda. 1.69; anubhAvo eva AnubhAvo, pabhAvo mahanto AnubhAvo yesaM te mahAnubhAvA, sArattha. TI. 1.42; gahapatissa natthi sA iddhi vA AnubhAvo vA, a. ni. 1(1).273; natthi sA iddhi ... so vA AnubhAvo natthi, a. ni. aTTha. 2.213; - vaM dvi. vi., e. va. - etu vadatu byAharatu passAmissAnubhAvanti, a. ni. 1(2).36; - vena tR. vi., e. va. - kAsikosalAnaM mallike, AnubhAvena kAsikacandanaM paccanubhoma, ma. ni. 2.320; - vA pra. vi., ba. va. -- sattAnaM sosthibhAvApAdanAdayo AnubhAvA vibhAvetabbA, cariyA. aTTha. 215; sa. pa. ke rUpa meM, kilesagahanapaccavekSaNAnubhAvenApi, cittaM nami, sa. ni. aThTha. 1.174; sa. u. pa. ke rUpa meM, - khaNa pu., tatpu. sa., prabhAva, zakti athavA mahimA kA kSaNa - Ne sapta. vi., e. va. - AnubhAvakhaNe tassa, paccayAnamabhAvato, abhi. ava. 717; AnubhAvakhaNuppAde, jAtiyA pana labbhati, abhi. ava. 715; - dIpaka tri., prabhAva athavA mahimA ko prakAzita karane vAlA - kaM napuM., dvi. vi., e. va. - ariyamaggassa AnubhAvadIpakaM vuttappakAraM udAnaM 727. AnupubbatA strI., anupubba se vyu.. bhAva., kevala sa. u. pa. meM hI prApta, pUrvAparakrama; gaNanA. - strI., gaNanAkrama, For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AnubhAvatA udAnesIti, udA. aDDa. 41 mahimA ko dhAraNa karane vAlA jutindharAti anubhAvadhArA sa. ni. aDa. 1.162 - dhara tri, prabhAva athavA *rA pu0, pra. vi., ba. va. - pakAsana nAni " " - napuM., tatpu0 sa0, prabhAva athavA mahattva kA prakAzana pra. vi. ba. va. azyimaggassa AnubhAvapyakAsanAni.. bhAsitAni udA. a. 41 mahatta napuM tatpu, sa anubhAva athavA prabhAva kI mahattA - ttaM dvi. vi., e. va. manojavanti iminA AnubhAvamahattaM, vi. va. a. 11; mahantatA strI bhAva tatpu, sa. prabhAva kI mahattA mahAnubhAvatA nAma AnubhAvamahantatA cariyA. aDDa. 300: vijAnanattha pu0, prabhAva ko ThIka se jAnane kA prayojana yA uddezya tvaM dvi. vi. kri. vi. ANadarasanavisuddhiyA AnubhAvavijAnanatthaM visuddhi. 2.316; AnubhAvavijAnanatthanti satipaTTAnapAripari Adikassa AnubhAvassa bodhanatthaM visuddhi mahATI. 2.460 vibhAvanA strI prabhAva athavA mahimA kA vyAkhyAna athavA prakAzana nA pra. vi., e. va. sesapAraminidvAraNA AnubhAvavibhAvanA ca veditabbAti, cariyA. aTTha. 182; sampanna tri.. alaukika zaktiyoM se paripUrNa - naM pu.. dvi. vi. e. va. AnubhAvasampannaM eka maNikkhandhaM adasa jA. aDDa 2.84 brena pu. tR. vi. e. va. tattha jutImatAti AnubhAvasampannena jA. aha. 5.401; ssaSa. vi., e. va. paMsukUlika evaM AnubhAvasampannassa... nisIditu nti ma. ni. a. ( mU.pa.) 1(2).280; -nA strI. pra. vi., e. va. viJjhATaviya AnubhAvasampannA rukkhadevatA hutvA nibbatti, pe, va. a. Pa - www.kobatirth.org - - 37. AnubhAvatA strI. AnubhAva kA bhAva, kevala sa. u. pa. meM hI prayukta prabhAva paripUrNatA, prabhAvamayI sthiti appA. strI. karma. sa. kama prabhAvamayI sthiti tathA hissa aGgalakkhaNAnusArena appAnubhAvatA dissati cariyA aDa. 229 dibbA. strI. divya prabhAva vAlI sthiti tesaJca dibbAnubhAvatAti evamAdayo mahAsattassa guNAnubhAvA veditabbAti cariyA. a. 72; mahA.- strI0, mahAn prabhAvamayI sthiti "acchAriyaM Abuso, mahAnubhAvatA, yatra hi nAma tathAgato jAnissati' ma. ni. 104 3.161. AnubhAvavantu tra dyuti, AbhA athavA mahattva se paripUrNa, prabhAva se bharapUra - nto pu0, pra. vi., ba. va. - AnubhAvavanto, Ati arahattamaggajANajutiyA khandhAdibhedeghamme jotetvA ThitAti dha. pa. aTTa 1.338. AnubhAvI tri. sa. u. pa. meM prayukta prabhAva athavA mahattva se paripUrNa, sabbA, sabhI prakAra se mahimAmaya athavA prabhAvazAlI vI., pra. vi., e. va. sabbAnubhAvI ca vasI kimatthaM jA. aDa. 7.53: so pana yadi sabbAnubhAvI ca ksI ca. jA. aTTha. 7.55. Anuruddhi pu. anuruddha kI puruSa santAna dakkhassa apaccaM (putto) dakkhi, dakkhassa apaccaM (putto) vA, evaM doNi.. Anuruddhi, ka. vyA. 349. Aja / Anejja, AneJja tri. dRr3hatA, sthiratA, rAga Adi se aprabhAvita rahane kI sthiti, draSTa aneja ke anta. (pIche). AneJjatA strI0, AneJja kA bhAva, nizcala bhAva se citta kA avasthAna idha ca pahInattAyeva arUpasamApattInaM AneJjatA santavimokkhatA ca vRttA dha. sa. aTTha. 246. " AneasappAyasutta napuM. vya. saM. ma. ni. ke eka supta kA zIrSaka - AneJJasappAya sutta niTThitaM chaTTa, ma. ni. 3.4649- vaNNanA strI. ma. ni. aDDa meM AnejJasappAyasutta kI aTThakathA kA zIrSaka AneJasappAyasutavaNNanA nidvitA ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3.38-45. Aneti / Anayati A + nI kA varta0 pra0 pu0, e. va. [ Anayati], pAsa meM le AtA hai, kisI sthAna para le AtA hai upalabdha karA detA hai, vApasa le AtA hai atItayodhano poso, Aneti timbarutthAna su. ni. 110 Aneti pariggaNhAti su. ni. a. 1. 137 si.ma. pu. e. va. - thero "tvaM maM attano vase AnesIti puna nivattitvA... jA. anu. 3.31: mi / yAmi u. pu. e. va. - imaM paNDitaM gatvA AnemI ti jA. aDa. 6.159 ssAmi bhavi. u. pu. e. va. AnessAmi sake putte jA. aDa. 7.324; nti varta pra. pu. ba. va. bhikkhU nAnAdizA nAnAjanapadA pabbajjApekkhe ca upasampadApekkhe ca Anenti mahAva. 26 ssAma bhavi., u. pu. ba. va. atanA samAnajAtiyakulato te dArikaM AnessAma jA. aTTha. 4.272; nto varta kR.. pu.. pra. vi. e. va rathe subhe, Anayantoma. vaM. 19.33: AnayantoM ti AharApayanto ma. ke. TI. 364 (nA.): - ntA pra. vi. ba. va samaM AnentApi pArA aTTa 1.214 - hi / naya anu. ma. pu. e. va. tvaM brAhmaNa, ApaNA makkaTacchApaka kiNitvA Anehi ma. ni. 2.53: taM " For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - -- * -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aneti 105 Apa meM brAhmaNamAnayA ti, jA. aTTha. 5.185; - ntu pra. pu., ba. va. - AnentetaM pabhAvatinti, Anentu etaM jA. aTTha. 5.291; - tha ma. pu., ba. va. - amukaM nAma pANaM AnethA ti. ma. ni. 2.37; - yya vidhi.. pra. pu., e. va. - so hiNsito| Aneyya puna idhAti, jA. aTTha. 2.203; - naye pra. pu., e. va. - "taJca desaM na passAmi, yato sodariyamAnaye ti, jA. aTTha. 1.295; - yyAsi ma. pu., e. va. - theraM vissAmetvA AneyyAsi, jA. aTTha. 3.31; - yyAtha ma. pu., ba. va. - mama santike AneyyAtha asurapuranti, sa. ni. 1(1).255; - yyAma u. pu., ba. va. - sace, bhante, ayyo dApeyya AneyyAma mayaM taM kumArikaM imassa kumArakassA ti, pArA. 200; - si' adya.. pra. pu., e. va. - AnayI bharato luddo, jA. aTTha. 3.383; upAsikaM parigahetvA Anesi. mahAva. 294; - si' ma. pu., e. va. - "kuto na bhavaM bhAradvAja, ime Anesi dArake, jA. aTTha. 7.354; - nesiM/nayiM adya., u. pu., e. va. - AnayiM rAsiM akAsinti, attho, apa. aTTha. 2.189; rAjAnaM mama vasamAnesiM. cariyA. aTTha. 176; - nesuM/nayu adya., pra. pu., ba. va. - soNa kolivisaM sivikAya Anesu. mahAva. 251; tathA tepAnayuM yodhe, ma. vaM. 23.99; - yimha adya., u. pu., ba. va. - na ganvA Anayimha thU. vaM. 30 (ro.); - ssAmi/nayissAmi bhavi., u. pu., e. va. - ApaNA makkaTacchApaka kiNitvA AnessAmi, ma. ni. 2.53; AharissAmIti AnayissAmi, bu. vaM. aTTha. 188; ahaM ajhaM pajApatiM AnessAmIti, pAci. 109; -ssati pra. pu., e. va. - corehi nIte dArake AnessatI ti, pArA. 80; ko vidhuramidha mAnayissatIti, jA. aTTha. 7.154; passitumpi naM koci na labhati, taM ko idha AnayissatIti vadati, jA. aTTha.7.154; - ssasi ma. pu.. e. va. - jambudIpe jeTTakaM sutasomarAjAnaM sace nAnessasi, cariyA. aTTha. 226; ... ime manusse, nAnAdiTTike nAnayissasi te ti, jA. aTTha. 3.148; saMsAramocakAdayo panettha kusalasaJino te tvaM kathaM Anayissasi, jA. aTTha. 3.148; - ssAma u. pu., ba. va. - te dArikaM AnessAmA ti vadisu, cariyA. aTTha. 182; mayaM taM rAgapAsena, ... bandhitvA AnayissAma, sa. ni. 1(1).146; - tu/nayituM nimi. kR. - ahampi sakkuNeyyaM acelaM pAthikaputtaM imaM parisaM Anetu nti, dI. ni. 3.14; sakkA AnayituM kaNha, yaM petamanusocasIti, jA. aTTa, 4.77; - netvA/nayitvA pU. kA. kR. - gilAno bhikkhu ... saGghamajjhe AnetvA, mahAva. 150; AnayitvA cuddasiya ..., ma. vaM. 19.39; - netabbA saM. kR., pu.. pra. vi., ba. va. - atthArakusalA khandhakabhANakatherApariyasitvA AnetabbA, mahAva. aTTha. 366. Apa pu./napuM.. [Apas, napuM.], zA. a., jala, pAnI, lA. a., cAra mahAbhUtoM meM Apa-nAmaka eka mahAbhUta yA bhUtarUpa, prakSaraNa-lakSaNa yukta rUpadharma, taralatA, snehatva evaM piNDIkaraNatva Adi ke guNoM ke rUpa meM ApodhAtu, rUpadharmoM meM vidyamAna snehatva evaM bandhanatva ke gaNa - ka. paryAya, - Apo payaM jalaM vAri pAnIyaM salilaM dakaM, aNNo nIra vanaM vAlaM toyamambU dakaM ca kaM, abhi. pa. 661; pAnIya mudaka toyaM jalaM pAtho ca ambu ca, dakaM kaM salilaM vAri Apo ambho papampi ca, nIraJca kebukaM pAni amataM elameva ca, AponAmAni etAni AgatAni tato tato, sadda. 2.408; tula. amara. 1.10, 3-4; kha, vyutpatti, - ApaM vyApane, ApuNAti Apo (jo rUpadharmoM meM vyApta ho jAe, phaila jAe, bhara jAe, vaha Apa hai), sadda. 2.494; vissandanabhAvena taM taM ThAnaM appotIti Apo, visuddhi. 1.340; ga. prayoga, 1. pu.. - po pra. vi., e. va. - Apo ApokAyaM anapeti anupagacchati, dI. ni. 1.49; lakkhaNasasambhArArammaNasammutivasena catubidho Apo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).33; 2. napuM., - po pra. vi., e. va. - omattaM pana Apo adhimattaM .... sadda. 1.108; Apo ApokAyaM anupeti anupagacchati, dI. ni. 1.49; - paM/po dvi. vi., e. va. - Apa Apato sajAnAti, ma. ni. 1.2; Apa Apatoti etthApi lakkhaNasasambhArArammaNa sammutivasena catubbidho Apo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).33; Apo siJcaM yajaM usseti yUpaM, jA. aTTha. 4.269; -- pena tR. vi., e. va. - Apena pharaNaM ApopharaNaM nAma, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.105; - ssa Sa. vi., e. va. - Apassa Apattena ananubhUtaM. ma. ni. 1.413; - to pa. vi., e. va. - Apa Apato sajAnAti, ma. ni. 1.2; - smiM sapta. vi., e. va. - Apasmi maJati, ma. ni. 1.2; - pA pra. vi., ba. va. -- kiM kayirA udapAnena, ApA ce sabbadA siyu, udA. 162; - pesu sapta. vi., ba. va. - sabbaApesu gataM allayUsabhAvalakkhaNaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).126%; --- po strI., pra. vi., ba. va. - aGgA eva so janapado, gaGgAya pana yA uttarena Apo, tAsaM avidurattA "uttarApo tipi vuccati, su. ni. aTTha. 2.145; sa. pa. ke antargata - For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apaka 106 Apajjati Apamukhena dassitaM gilAnapaccayaM su. ni. aTTha. 2.96; sa. u. pa. ke rUpa meM aGguttarA., uttarA., khArA., migataNhikA., snehanA. ke anta. draSTa... Apaka/Apaga pu./strI., [ApagA], nadI, jharanA, pAnI ko le jAne vAlI nadI - gaM dvi. vi., e. va. - atha dakkhisi ApagaM, jA. aTTha. 7.278; Apaganti udakavAhanadiAvaTTa jA. aTTha. 7.279; - kA pra. vi., ba. va. - loNatoyavatiyaMva ApakA, jA. aTTha. 5.450; ApakAti ApagA, ayameva vA pATho, jA. aTTha. 5.452; - ke dvi. vi., ba. va. - ... vandAma, supatitthe ca Apake, jA. aTTha. 7.327; Apaketi supatitthAya nadiyA adhivatthA devatApi vandAma, jA. aTTha. 7.328. ApakaraNIya tri., jala dvArA kie jAne yogya - yaM napuM.. dvi. vi., e. va. - tena Apena ApakaraNIyaM karotIti?, kathA. 121. Apagarahaka tri., jala kI nindA karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... pathavIgarahakA ..., ApagarahakA ApajigucchakA, ma. ni. 1.410. ApagA strI., [ApagA), nadI, jharanA - sabantI ninnagA sindhu saritA ApagA nadI, abhi. pa. 681; - gaM dvi. vi., e. va. - yathA naro ApagamotaritvA, mahodakaM salilaM sIghasotaM ..., su. ni. 321; tattha Apaganti nadi, su. ni. aTTha.2.58; - yaM sapta. vi., e. va. - sAlaggAmApagAya tu setuM tAlIsayaTThika, cU. vaM. 86.41; - gA pra. vi., ba. va.. - ApakAti ApagA, ayameva vA pATho, jA. aTTha. 5.452; tula. Apaka; - kUla napuM.. [ApagAkUla]. nadI kA taTa --- laM dvi. vi., e. va. - sobhenti ApagAkUlaM, mama leNassa pacchato, theragA. 309. Apajigucchaka tri., jala se ghRNA karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... paThavIgarahakA pathavIjigucchakA, ApagarahakA ApajigucchakA, ma. ni. 1.410. Apajjati' A + pada kA varta., pra. pu., e. va. [Apadyate]. 1.ka. prApta kara letA hai, kisI sthiti yA avasthA meM jA pahuMcatA hai, praviSTa ho jAtA hai, lipta ho jAtA hai, niSpAdita karatA hai - ... taM ApattiM Apajjati, cULava. 10; pacchimA janatA dihAnugatiM Apajjati, cULava. 225; sammohaM ApajjatIti visaJjI viya sammULaho hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).369; - si ma. pu., e. va. - cIvare vikappaM ApajjasI ti, pArA. 327; kulesu cArittaM ApajjasIti, pAci. 135; - nti pra. pu., ba. va. - te pacchA vighAtaM ApajjantIti, mahAva. 257; - tha ma. pu., ba. va. - dhammikAnaM... pacchA khIyanadhamma ApajjathAti, pAci. 202; - te pra. pu., e. va., Atmane. - karontova panApattiM, kathamApajjate, utta. vi. 458; - nto/mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - attAnaM kappento vikappento vikappaM Apajjanto, mahAni. 258; ApattiM ApajjamAnopi .... dha. pa. aTTha. 1.34; - jjato/ntassa Sa. vi., e. va. - tassa taM dhamma pAya pavicinato pavicarato parivImaMsamApajjato AraddhaM hoti vIriyaM asallInaM, vibha. 256; khIyanadhamma Apajjantassa pAcittiyaM, pari. 37; - jjantA/mAnA pu., pra. vi., ba. va. - pabbajitA Apatti ApajjantA .... mahAni. 186; ApajjantAti anagArikA sattasu Apattikkhandhesu aJjataraM ApajjamAnA, mahAni. aTTha. 282; - nte dvi. vi., ba. va. - vyasanaM Apajjante, udA. 154; - ntAnaM Sa. vi., ba. va. - pArAjikAni cattAri ApajjantAnamekato, utta. vi. 564; - ntesu sapta. vi., ba. va. -- visuM panApajjantesu ayameva vinicchayo, utta. vi. 565; - mAnaM pu., dvi. vi., e. va. - akusalaM ApajjamAnaM..... a. ni. 1(1).71; - nA varta. kR., strI., pra. vi., e. va. - dihAnugattiM ApajjamAnA, dI. ni. 3.63; - jjAhi anu., ma. pu., e. va. - cakkhundriye saMvara ApajjAhi, ma. ni. 3.51; - tha ma. pu.. ba. va. - paTisallANe, bhikkhave, yogamApajjatha, sa. ni. 2(1).15; - jjeyya vidhi., pra. pu., e. va. - vuddhi viruLhiM vepullaM ApajjeyyAti, mahAva. 407; -- jjeyyaM u. pu.. e. va. -. akusalaM Apajjeyya, a. ni. 1(1).71; - jjeyyuM pra. pu.. ba. va. - anayabyasanaM Apajjeyyu, sa. ni. 1(2).134; -- jjeyyAtha ma. pu., ba. va. - tuhi~ ApajjeyyAtha, ma. ni. 1.343; - jji '/pAdi adya., pra. pu., e. va. - dve saGghAdisesA Apattiyo ApajjidvemAsappaTicchannAyo, cULava. 131; antarA vosAnaM ApAdi, cULava. 342; - jji- ma. pu., e. va. - cIvare vikappaM ApajjI ti, pArA. 385; --- jiM/pAdi u. pu., e. va. - ... eka ApattiM Apajji cULava. 98; bhiyyo pallomamApAdi arao vihArAya ma. ni. 1.23; - jiMsu/pAIM pra. pu., ba. va. - na vividhA pANA saMghAtaM ApajiMsa, dI. ni. 1.125; bhItA santAsamApAdu, sa. ni. 2(1).80; - jjittha ma. pu., ba. va. - mAyasmanto For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apajjati 107 ApajjApeti vivAda ApajjitthA ti, ma. ni. 3.25; - jimhA u. pu., ba. va. - gAravha, Avuso, dhamma ApajjimhA asappAya, pAci. 234; - jissati bhavi., pra. pu., e. va. - ussukkaM Apajissati, cULava. 288; - ssasi ma. pu.. e. va. - cIvare vikappaM Apajjissasi, pArA. 327; - ssAmi u. pu., e. va. - Apatti ApajjissAmI ti tuNhIbhUto saMGgha viheseti, pAci. 55; - ssanti pra. pu., ba. va. - vuddhi virULhiM vepullaM Apajjissanti, mahAva. 51; -- ssatha ma. pu., ba. va. - vuddhiM virUnhi vepullaM Apajjissatha, ma. ni. 1.176; - ssAma u. pu.. ba. va. - na madaM ApajjisAma, ... na pamAdaM ApajjissAma, ma. ni. 1.2103; - ssa kAlA., ma. pu., e. va. - hi tvaM. ... appamAdaM Apajjissa, dha. pa. aTTha. 2.76; - ssatha tade., Atmane. - nAmarUpaM vuddhi virULhiM vepullaM ApajissathAti, dI. ni. 2.49; - jjituM nimi. kR. - tassA hi ... kAyasaMsaggaM ApajjituM, pari. aTTha. 244; -- jja/jjitvA pU. kA. kR. - saMsAramApajja paramparAya, ma. ni. 2.270; so saJcetanika sukkavissaTTi Apatti ApajjitvA, pAci. 47; - tabba saM. kR. - bbo pu.. pra. vi., e. va. - asatiamanasikAro Apajjitabbo, ma. ni. 1.170; - baM pu., vi. vi., e. va. - tasmiM puggale vissAsaM Apajjitabba maJjanti, ma. ni. 1.133; - bbA strI., pra. vi., e. va. - Apatti na ApajjitabbA, cULava. 10; - bbaM napuM.. pra. vi., e. va. - desetvA ... AyattiM saMvaraM Apajjitabba, ma. ni. 2.86-87; 2.ka. Apatti yA vinaya-niyamoM ke viparIta AcaraNa karatA hai, aparAdha kara baiThatA hai, (Apatti meM) grasta yA pIr3ita ho jAtA hai - jjati/jjate varta, pra. pu., e. va. -- Apajjati yAvatakesu vatthusu, mahAva. 484; karaM Apajjate naro, utta. vi. 459; - jjare Atmane., varta.. pra. pu., ba. va. - Agantuko tathAvAsi-kopi Apajjare ubho, utta. vi. 553; - jjanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - sakavAcAya kAyena, pasutto ca acittako, Apajjanto, pari. 252; - jjeyya vidhi., pra. pu., e. va. - sace pana aGgalimattampi AkAse tiTeyya na Apajjeyya, pari. aTTha. 160; 1.kha. vinaya-zikSA-padoM kA ullaMghana kara baiThatA hai, zikSApadoM meM nirdiSTa niyamoM kA atikramaNa karane lagatA hai - so yAni tAni khuddAnukhuddakAni sikkhApadAni tAni Apajjatipi vaTTAtipi, a. ni. 1(1).263; yaM vinApi cittena Apajjati, taM acittaka, pArA. aTTa, 1.216; 1.ga. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, rUpa ko prApta karatA hai, kisI dazA meM parivartita hotA hai yA usake sAtha ghula mila jAtA hai, vartaH, pra. vi., e. va. - ntupaccayassanto attamApajjati, sadda. 3.647; paJcAdInaM saGghayAnamanto attamApajjate su-na-hi iccetesu paresu, ka. vyA. 90; - nti pra. pu., ba. va. - napuMsakAni liGgAni simhi rassa Apajjanti, sadda. 3.646; - nte tade., Atmane. - gho rassamApajjate saMsAsu ekavacanesu vibhattAdesesu, ka. vyA. 66; sismi anapuMsakAni liGgAni na rassamApajjante, ka. vyA. 85; 1.gha. pariNata hotA hai, tArkika rUpa pratiphalita hotA hai athavA ghaTita hotA hai - ... abhidhammavirodho Apajjati, pArA. aTTha. 2.98; ..., dukkhassa ca sukhapaTiviruddhanti jhAnamaggaphalasukhassa, anavajjapaccaya paribhogasukhassa ca tesaM adhammabhAvo ApajjatIti evaM vattabbA, netti. TI. 70. Apajjana napuM., A + pada se vyu., kri. nA. [bau. saM., Apadyana]. A phaMsanA, pahuMca, prApti, tArkika pariNati, praveza, antarbhAva - naM pra. vi., e. va. - atha vA ApattIti ApajjanaM hoti, pArA. aTTa, 1.208; ... ApattiyA ApajjanaM dahabbaM, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.36; - nena tR. vi., e. va. - ... anuppAdadhammataM Apajjanena khINA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).135; - ne sapta. vi., e. va. - evarUpaM ApattiM Apajjane... kathitA, a. ni. aTTha. 2.208; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA. - napaM., niSe., aprApti, prabhAvita nahIM honA, agrastatA - naM pra. vi., e. va. - anagArikavinayo nAma sattApattikkhandha anApajjanaM, khu. pA. aTTha. 1083; diTThAnugati. - napuM., mithyAdRSTi ke jAla meM A phaMsanA - ne sapta. vi., e. va. - ... ajesaM puJjakAmAnaM divAnugatiApajjane niyojanaJca, khu. pA. aTTha. 91; - dviruttabhAvA. napuM., vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, dvittva kI prApti - visesAbhAvato dviruttabhAvApajjanato ca, sadda. 1.265; hatthaparAmasanA.- napuM., hAtha ke sparza kI prApti - bhaNDakassa kAraNA hatthaparAmasanApajjanaM viya ...., sa. ni. aTTha. 3.63; - ka tri., prApta karane vAlA, grasta hone vAlA, aparAdha se pIr3ita --kA pu.. pra. vi., ba. va. - paradAracArittaM ApajjanakA, sa. ni. aTTha. 2.142. ApajjApeti A + /pada ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. [ApAdayati], prApta karAtA hai, saMpanna karAtA For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apajjitu 108 ApaNugghATana hai - yojanaM gato... vattabbataM ApajjApeti. dha. sa. aTTha. 127. Apajjitu tri., A + pada se vyu., ka. nA., prApta karane vAlA, grasta hone vAlA, phaMsa jAne vAlA, grasta, prabhAvita - tA pu.. pra. vi., e. va. - saratAyasmA evarUpiM ApattiM ApajjitAti? cULava. 183; ettha saratu AyasmA evarUpiM ApattiM ApajjitA, AyasmA evarUpiyA ApattiyAti ayamattho, cULava. aTTha. 37; evarUpiM garukaM Apatti ApajjitA, cULava. 214. ApaTisandhito a., pa. vi., pratirU. nipA., pratisandhi athavA punarjanma ke kSaNa se lekara - ApaTisandhito javati dhAvatIti AjavaM mahAni. aTTha. 353. ApaNa' pu./napuM., [ApaNa], zA. a., bikrI ke lie lAI gaI vastueM, lA. a., dukAna, bAjAra - No pra. vi., e. va. - tu ApaNo paNyavIthikA, abhi. pa. 213; ApaNo kArApito hoti, mahAva. 185; - NaM dvi. vi., e. va. - ApaNaM pasArenti, cULava. 431; nAnAbhaNDAnaM anekavidhaM ApaNaM pasArenti, cULava. aTTha. 130; - NA/to pa. vi., e. va. - kaMsapAti AbhatA ApaNA vA kammArakulA, ma. ni. 1.32; ApaNato vA kaMsapAtikArakAnaM kammArAnaM gharato vA ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).151; - Ne sapta. vi., e. va. - ApaNe nisinno paNDitavANijo, jA. aTTha. 3.71; - NA pra. vi., ba. va. - sabbApaNA pasAritaniyAmeneva ThitA, jA. aTTha. 4.442; - Ne dvi. vi., ba. va. - yathApasArite ApaNe ca... pahAya, jA. aTTha. 6.36; - Nehi tR. vi., ba. va. - kalyANinAmanagarI rucirApaNehi, cU. vaM. 91.5; - Nesu sapta. vi., ba. va. - ApaNesu hi saviANakampi aviJaANakampi makkaTAdikILanabhaNDakaM vikkiNanti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.67-68; - NAni napuM., dvi. vi., ba. va. - vIthiyA ubhato passe ApaNAni pasAriya, ma. vaM. 34.76; sa. pa. ke antaH, - dhuttassa ApaNasamIpena gacchati, jA. aTTha. 1.280; sa. u. pa. ke rUpa meM, agadA., antarA., odanikA, osadhA., gandhA., dussA., dhaJA., pupphA0, phalA., madhvA., mAlAkArA., ratanA., sabbagandhA., sabbA. evaM sA. ke anta. draSTa.. ApaNa napuM./pu.. vya. saM.. aMgadeza kA eka nigama - NaM napuM., pra. vi., e. va. - atha kho bhagavA anupubbena cArika caramAno yena ApaNaM tadavasari mahAva. 321; ... yena ApaNaM nAma attarApAnaM nigamo tadavasari sa.ni. 164; tadavasarIti ApaNabahulatAya so nigamo "ApaNo tveva nAma labhi, su. ni. aTTha. 2.147; - Ne sapta. vi., e. va. - ... aGguttarApesu ApaNe nAma brAhmaNagAme brAhmaNakule nibbattitvA..... theragA. aTTha. 2.259. ApaNadvAra napuM., tatpu. sa. [ApaNadvAra], dukAna kA praveza dvAra - raM dvi. vi., e. va. - ApaNadvAraM gancA , jA. aTTha. 1.281; - rena tR. vi., e. va. - eko pana puriso ApaNadvArena Agacchanto..., dha. pa. aTTha 1.299; - re sapta. vi., e. va. - ApaNadvAre patitaka, pari. aTTa. 173. ApaNaphalaka napuM. tatpu. sa. [ApaNaphalkI], sAmAnoM ko rakhane hetu dukAna meM lagAyI gaI lakar3I kI takhtI yA paTTA - ke sapta. vi., e. va. - ekakulassa ApaNaphalake paJcamAsaka bhaNDaM dupitaM disvA ..... pArA. aTTa. 1.294. ApaNabahulatA strI., bhAva. [ApaNabahulatA], dukAnoM kI adhikatA athavA pracuratA - ya tR. vi., e. va. - ApaNabahulatAya so nigamo... labhi, su. ni. aTTha. 2.147. ApaNamukha napuM.. tatpu. sa. [ApaNamukha], zA. a., dukAna kA agalA bhAga, lA. a.. dukAna, sa. pa. ke rUpa meM, - tasmiM kira vIsati ApaNamukhasahassAni vibhattAni ahesuM. su. ni. aTTha. 2.147. ApaNasAlA strI., [ApaNazAlA]. dukAna vAlA ghara - ApaNasAlA kArApitA hoti, mahAva. 185. ApaNasutta napuM., sa. ni. kA eka sutta, sa. ni. 3(2).300 302. ApaNika pu., [ApaNika]. dukAnadAra, vyApArI, vyavasAyI - kayavikkayiko satthavAhApaNikavANijA, abhi. pa. 469; - ko pra. vi., e. va. - atha kho so upAsako yena so ApaNiko tenupasaGkami, pAci. 336; - kaM dvi. vi., e. va. - upasaGkamitvA taM ApaNikaM etadavoca, pAci. 336; - ssa Sa. vi., e. va. - ApaNikassa taNDulamuddhiM theyyacitto avahari pArA. 76; sa. u. pa. ke rUpa meM gandhA., dhammA., puSphA., phalA., madhu. ke anta. draSTa.. ApaNugghATana napuM.. tatpu. sa. [ApaNodghATana], dukAna ko kholanA - naM dvi. vi., e. va. - kassakA kasikamma vANijA ApaNugghATanaM... payojenti, dI. ni. aTTha. 2.195. For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apatati 109 Apatti Apatati A +vpat kA varta, pra. pu., e. va. [Apatati], A dhamakatA hai, acAnaka TUTa par3atA hai, tejI se A pahuMcatA hai, A jAtA hai, kisI ora abhimukha hokara ur3atA hai - si ma. pu., e. va. - pahaharUpo Apatasi, jA. aTTha. 6.280; ApatasIti Agacchasi tade. - ntaM varta. kR., pu., dvi. vi., e. va. - tamApatantaM disvAna, jA. aTTha. 5.356%; - ntesu sapta. vi., ba. va. - rUpasaddagandharasaphohabbadhammesu Apatantesu, mi. pa. 337; - ntI strI., pra. vi., e. va. - dhenu vegena ApatantI, udA. aTTha. 75; - tI adya., pra. pu., e. va. - daNDamAdAya nesAdo, ApatI turito bhusaM, jA. aTTha. 5.356; - tissati bhavi0, pra. pu., e. va. - dhanapAlako hatthI Apatissati, mi. pa. 199; - titvA/tvAna pU. kA. kR. - ApAtaM paripAtaM, ApatitvA ApatitvA paripatitvA paripatitvA, udA. aTTha. 290; kacci yantApatitvAna, daNDena samapothayi, jA. aTTha. 5.344; ApatitvAnAti upadhAvitvA, jA. aTTa. 5.345. Apatana napuM., A +vpata se vyu., kri. nA., A giranA - nAya ca. vi., e. va. - sabhaNDA upagacchanti, vassassApatanAya te, apa. 1.365. Apatta napuM., Apa kA bhAva. [Apatva], jala kA svabhAva, jalatva, taralatA - ttena tR. vi., e. va. - Apassa Apattena ananubhUtaM. ma. ni. 1.413. ApattajJabhAgiya tri., dUsarI Apatti se sambaddha - yaM napuM. pra. vi., e. va. - ApattaJabhAgiyaM vA hoti adhikaraNaabhAgiyaM vA, pArA. 263; - ssa Sa. vi., e. va. -- ApattaJabhAgiyaM vA hoti adhikaraNaJabhAgiyaM vA ti AdimAha, yA ca sA avasAne ApattaJabhAgiyassa adhikaraNassa vasena codanA vRttA, pArA. aTTha.2.167. ApattAdhAratA strI., bhAva., Apatti ke viSaya meM utpanna vivAda kA AdhArabhAva, sAta prakAra kI ApattiyAM - ApattAdhAratA ceva, kiccAdhikaraNampica, vina. vi. 2760%; ApattAdhAratA nAma, satta Apattiyo matA, vina. vi. 2762. ApattAdhikaraNa napuM., tatpu. sa., bhikSujIvana meM kie gae aparAdhoM yA ApattiyoM se sambandhita vaidhAnika muddA yA mAmalA, cAra prakAra ke adhikaraNoM meM se eka - NaM pra. vi., e. va. - adhikaraNaM nAma cattAri ... -vivAdAdhikaraNaM, anuvAdAdhikaraNaM ApattAdhikaraNaM, kiccAdhikaraNaM, pArA. 256%; paJcapi ApattikkhandhA ApattAdhikaraNaM, sattapi ApattikkhandhA ApattAdhikaraNa nti evaM Apattiyeva ApattAdhikaraNaM pArA. aTTa. 2.163; - ssa Sa. vi., e. va. - cha ApattisamuTThAnA ApattAdhikaraNassa mUlaM, cULava. 199; ApattAdhikaraNassa cha, cULava, aTTha. 176; - paccayA a., pa. vi., pratirU. nipA., Apatti-viSayaka vivAda-viSaya ke kAraNa - ApattAdhikaraNapaccayA catasso Apattiyo ApajjatIti, pari. aTTha. 199. ApattAnApatti strI., dva. sa., Apatti (aparAdha) evaM anApatti (aparAdha kA abhAva) - tti pra. vi., e. va. - vivAdAdhikaraNaM ApattAnApattIti? vivAdAdhikaraNaM na Apatti, pari. 290; - tiM dvi. vi., e. va. - ApattAnApattiM na jAnAti, pari. 255; 345; pari. aTTha. 166. Apatti strI., [Apatti], zA. a., Akara kahIM para gira jAnA, A giranA, prApti, praveza, A pahuMcanA - yathA panassa hetupaccayapariyesanApatti hoti, visuddhi. mahATI. 2.346%3; ... ApattIti ApajjanaM hoti, pArAjikassAti pArAjikA gammassa, pArA. aTTha. 1.208; "Apatti pArAjikassA ti pArAjikasaGghAtA Apatti assa, pArAjikasaJitassa vA vItikkamassa ApajjanaM ullapananti attho visuddhi. mahATI. 1.48; katamaM Apatti no adhikaraNaM? sotApatti samApatti ayaM Apatti no adhikaraNaM, cULava. 203; - to pa. vi., e. va. - dasahAkArehi pesujhaM upasaMharati - jAtitopi ... Apattitopi..., pAci. 20; lA. a. ka., kevala sa. pa. meM prApta, tArkika doSa meM A phaMsanA, ayuktiyuktatA meM Apatita ho jAnA - na paTipattiyA vaJjhabhAvApatti abhAvapApakattAti ce, visuddhi. 2.137; nibbAnasseva aNaAdInampi niccabhAvApattIti ce visuddhi. 2.138; - to pa. vi., e. va. - sabbattha sabbadA sabbe saJca ekasadisabhAvApattito, visuddhi. 2.232; lA. a. kha., bhagavAn buddha dvArA prajJapta tathA pAtimokkha, suttavibhaGga evaM khandhakoM meM saMgrahIta vinaya-zikSA padoM kA ullaMghana, vinayaviparIta AcaraNa (aparAdha) meM Apatana yA A phaMsanA, vinayamAtikA ke anusAra, pArAjika, saMghAdisesa, pAcittiya, pATidesanIya evaM dukkaTa nAmaka pAMca ApattiyAM parigaNita - tattha katamA paJca Apattiyo? pArAjikApatti, saGghAdisesApatti pAcittiyApatti, pATidesanIyApatti, dukkaTApatti, pari. 188; padabhAjanIya vibhaGga ke anusAra, pArAjika, saMghAdisesa, thullaccaya, pAcittiya, pATidesanIya, For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apatti 110 ApattikovAsa dukkaTa evaM dubhAsita nAmaka 7 ApattiyAM parigaNita - tattha katamA satta Apattiyo? pArAjikApatti, saGghAdisesApatti, thullaccayApatti, pAcittiyApatti, pATidesanIyApatti, dukkaTApatti, dubbhAsitApatti-imA satta Apattiyo, pari. 189; paJca Apattiyoti mAtikAya Agatavasena vRttA, sattAti vibhaGge Agatavasena, pari. aTTha. 152; tattha saGghAdisesoti sajAtisAdhAraNaM, ApattIti sabbasAdhAraNaM, cULava. aTTha. 22; ettha akusalanti Apatti adhippetA, ApattiM Apannoti attho, a. ni. aTTha. 2.11; yassa siyA Apatti, so Avikareyya, pari. aTTha. 229; santI Apatti AvikAtabbA, mahAva. 131; ekA Apatti ekAhappaTicchannA, ekA Apatti dvIhappaTicchannA, cULava. 126; - tiM dvi. vi., e. va. - dvIhAkArehi ApattiM Apajjati - kAyena vA Apajjati vAcAya vA Apajjati, pari. 239; santi ApattiM nAvikareyya, sampajAnamusAvAdassa hoti, mahAva. 131; - yA' tR. vi., e. va. - chabbaggiyA bhikkhU anokAsakataM bhikkhaM ApattiyA codenti, mahAva. 143; - yA Sa. vi., e. va. - aJjataro bhikkhu ApattiyA adassane ukkhittako vibmami, mahAva. 124; ApattiyA adassane ca appaTikamme, pari. aTTha. 179; -- yA'/to pa. vi., e. va. - dvIhAkArehi ApattiyA vudvAti-pari 239; Apattito vA ApattiM saGkamati, pari. 316; - yaM/yA sapta. vi., e.va. - sabbaJcetaM ApattiyaM yujjati, pArA. aTTha. 1.217; asantiyA ApattiyA tuhI bhavitabba, mahAva. 130; -- yo pra. vi., ba. va. - tassa honti Apattiyo paTicchannAyopi appaTicchannAyopi..., cULava. 153; so puna upasampanno tA Apattiyo nacchAdeti, cULava. 149%3; - ttIhi tR. vi., ba. va. - sace mayaM imAhi ApattIhi aJjamajhaMkAressAma, cULava. 192; - ttInaM Sa. vi., ba. va. - paJcannaM ApattInaM aJjataraM ApattiM passati, pArA. aTTha. 185; - ttIhi pa. vi., ba. va. - te bhikkhU tAhi ApattIhi vuTTitA honti, cULava, 195; - ttIsu sapta. vi., ba. va. - ekaccAsu ApattIsu nibbematiko, ekaccAsu ApattIsu vematiko, cULava. 153; Ti., yaha zabda sthaviravAdI vinaya kI zabdAvalI kA atyanta mahattvapUrNa zabda hai| vyutpatti kI dRSTi se isakA prayoga sotApatti, samApatti jaise zabdoM meM A pahuMcanA, praveza athavA prApti haiM parantu vinaya meM isa zabda kA vizeSa artha pAtimokkha, vibhaGga evaM khandhakoM meM saMgRhIta buddha dvArA prajJapta sikkhApadoM kA atikramaNa tathA tajjanya aparAdha se grasta ho jAnA hai| pAtimokkha niyamoM ke anusAra pArAjika, saGghAdisesa, nissaggiyapAcittiya, pAcittiya tathA pATidesanIya nAmaka pAMca ApattiyAM haiM, ina pAMcoM ke atirikta thullaccaya, dukkaTa evaM dubbhAsita, ina tIna anya ApattiyoM kA bhI vinaya meM ullekha hai| ina ATha ApattiyoM meM pArAjika evaM pAcittiya, ye do garukApatti (adhika gambhIra aparAdha) haiM tathA zeSa 6 lahukApatti (halake aparAdha) batalAe gae haiM; sa. u. pa. ke rUpa meM acittakA., atthA., aduTTallA., anayavyasanA., anavasesA., anA., antarA., aparA., appaTikammA0 abhUtArocanA0, thullaccayA., dukkaTA., duDullA., dubbhAsitA., pAcittiyA., pATidesanIyA., pArAjikA., punappunaajjhAcArA., pubbA., purisA., mUlA., lahukA., vikArA., saGghAdisesA., sappaTikammA., sabhAgA., sAvasesA., sotA. ke anta. draSTa.. ApattiaGgavasa napuM., kisI bhI aparAdha athavA zikSApadoM ke ullaMghana ke kAraNa - sena tR. vi., e. va. kri. vi. - na ApattiaGgavasena, mahAva. aTTha. 258. ApattiApajjanaka tri., vinaya aparAdhoM meM Apatita, pArAjika Adi aparAdhoM kA AropI - kaM pu., dvi. vi., e. va. - taM ApattiApajjanakaM ApannapuggalaM. udA. aTTha. 24950. Apattikara tri., pArAjika Adi ApattiyoM ko utpanna karAne vAlA - rA pu.. pra. vi., ba. va. - ApattikarA dhammA jAnitabbA, pari. 236; ApattikarA dhammA jAnitabbAtiAdimhi ekuttarikanaye ApattikarA dhammA nAma cha ApattisamaTThAnAni, pari. aTTa, 158; - raM napuM., pra. vi., e. va. - divA paTisallIyantassa pana parivattakadvArameva ApattikaraM pArA. aTTha. 1.225. ApattikusalatA strI., bhAva., ApattiyoM (vinayaaparAdhoM) ke jJAna ke viSaya meM kuzalatA - tA pra. vi., e. va. - ApattikusalatA ca ApattivuTThAnakusalatA ca, a. ni. 1(1).101; ekAdasame ApattikusalAti paJcannaJca sattannaJca ApattikkhandhAnaM jAnanaM, a. ni. aTTha. 2.55. ApattikusalabhAva pu., uparivat, - vo pra. vi., e. va. - yA tAsaM ApattInaM ApattikasalatA pA pajAnanAti evaM vutto ApattikusalabhAvo, dI. ni. aTTha. 3.146. ApattikoTThAsa pu., tatpu. sa., ApattiyoM kA eka vizeSa bhAga - saM dvi. vi., e. va. - tatiye Apanno hoti For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apattikkhandha 111 ApattinidAna kaJcideva desanti kaJci ApattikoTThAsaM Apanno hoti. a. ni. aTTha. 3.297. Apattikkhandha pu., [bau. saM. Apattiskandha], ApattiyoM kI zreNI athavA varga, jisameM pAMca athavA sAta ApattiyAM parigaNita haiM - ndho pra. vi., e. va. - sattannaM ApattikkhandhAnaM katamo Apattikkhandho, pari. 2; so Apattikkhandho aniyatoti uccati. pari. aTTha. 192; - dhAnaM Sa. vi., ba. va. - paJcannaM vA ApattikkhandhAna aJjatarA Apatti, mahAva. 131; - ndhaM dvi. vi., e. va. - suddhakanti saGghAdisesaM vinA lahukApattikkhandhameva, cULava.. aTTha. 35; - ndhena tR. vi., e. va. - ... ekena Apattikkhandhena saGgahitA-dukkaTApattikkhandhena, pari. 85; - ndhe sapta. vi., e. va. - bhikkhano pacchimasmi Apattikkhandhe yathApaTicchanne parivAsaM ..., cULava. 149; pacchA chAditattA pana pacchimasmiM Apattikkhandhe ti vuttaM, cULava. aTTha. 35; - ndhA pra. vi., ba. va. - paJcapi ApattikkhandhA ApattAdhikaraNaM, sattapi ApattikkhandhA ApattAdhikaraNaM, cULava. 196; - ndhesu sapta. vi., ba. va. - ... yassa sattasu Apattikkhandhesu Adimhi vA ante vA sikkhApadaM bhinna hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).293; - ndhAni napuM., pra. vi., ba. va. - yaM desitaMnantajinena tAdinA ApattikkhandhAni vivekadassinA, pari. 394; yAni satthArA satta ApattikkhandhAni desitAni. pari. aTTha. 238. ApattigaNanA strI., ApattiyoM athavA vinaya meM prajJapta aparAdhoM kI gaNanA - nA pra. vi., e. va. - vatthUnaM gaNanAyassa, ApattigaNanA siyA, vina. vi. 705; 706. ApattigAmI tri., Apatti meM Apatita, vinaya-nirdiSTa aparAdhoM ko karane kA AropI, bhikSusaMgha se sambaddha aparAdha ko karane vAlA vaha bhikSu jisane abhI taka pApa kA svIkaraNa nahIM kiyA hai -niyo strI., pra. vi., ba. va. - tasmiM... bhikkhuniyo kammappattAyopi ApattigAminiyopi, cULava. 424. Apattijanaka tri., ApattiyoM athavA pApoM ko janma dene vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - anAruLhesu saGgIti, ApattijanakAti hi, vina. vi. 904. ApattidiTTi tri., Apatti ko Apatti ke rUpa meM dekhane vAlA - TThi pu.. pra. vi., e. va. - so tassA ApattiyA ApattidiThThi hoti, mahAva. 457; - no pu., pra. vi., ba. va. - aJa bhikkhU tassA ApattiyA Apattidihino honti, mahAva. 457. ApattidesanA strI., tatpu. sa., Apatti athavA bhikSusaGga se sambaddha aparAdha kA svIkaraNa - naM dvi. vi., e. va. - ... idaM sandhAya vuttaM, na ApattidesanaM, cULava. aTTha. 133; .... ApattidesanAsaGghAtAnaM vinayakammAnametaM adhivacanaM, pari. aTTha. 222; - kicca napuM.. tatpu. sa., Apatti ke svIkaraNa kA kArya - ccaM pra. vi., e. va. - uddissa... bhuttassa pacchA atvA ApattidesanAkiccaM nAma natthi, pArA. aTTha. 2.1733; - paTiggahaNa napuM, tatpu. sa., Apatti ke svIkaraNa kA anumodana yA puSTi - Nesu sapta. vi., ba. va. - ApattidesanApaTiggahaNesu panettha ayaM pALi, pArA. aTTha. 2.202. ApattinAnatta napuM., bhAva. [ApattinAnAtva], bhikSu dvArA kie gae aparAdhoM kI vividhatA, - ttaM pra. vi., e. va. - atthi ApattinAnattaM, natthi vatthussa nAnatA, utta. vi. 557; 561. ApattinAnattatA strI., bhAva. [ApattinAnAtva], ApattiyoM yA bhikSusaGghIya aparAdhoM kI anekatA athavA vividhatA - tA pra. vi., e. va. - vatthunAnattatA atthi. ... ApattinAnatA, utta. vi. 557, 558, 5593; asthi neva vatthunAnattatA no ApattinAnattatA, pari. 250; bhikkhussa ca bhikkhuniyA ca aJamaaM kAyasaMsarga bhikkhussa saGghAdiseso bhikkhaniyA pArAjikanti evaM ApattinAnattatAva hoti, pari. aTTha. 170. ApattinikAya pu., tatpu. sa. [bau. saM. ApattinikAya], ApattiyoM athavA bhikSusaGgha se sambaddha aparAdhoM kA varga yA samuccaya, bahuta sAre aparAdha - yo pra. vi., e. va. - ayaM saGghAdiseso nAma ApattinikAyoti evamettha sambandho veditabbo, pArA. aTTha. 2.98; - ssa Sa. vi., e. va. - tasseva ApattinikAyassa nAmakammaM adhivacanaM, pArA. 150; saGghAdisesoti imassa ApattinikAyassa nAma, pArA. aTTha. 2.98. ApattinidAna tri., ba. sa., ApattiyoM ke kAraNa utpanna, bhikSusaGghIya aparAdhoM se udita - naM napuM., pra. vi., e. va. - ApattAdhikaraNaM ApattinidAnaM.... pari. 289; Apatti nidAnaM assAti ApattinidAna, pari. aTTha. 199. For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apattinirodha 112 Apattibhaya Apattipariyanta 1. pu., tatpu. sa., ApattiyoM yA bhikSu dvArA kie gae aparAdhoM kA upazamana yA anta-ntaM. dvi. vi., e. va. - so ApattipariyantaM na jAnAti, rattipariyantaM jAnAti, cULava. 142; tato ApattipariyantaM na jAnAti, rattipariyantaM na jAnAtIti AdinA nayena saddhantaparivAso dassito. cULava. aTTha. 34; 2. tri., ApattiyoM athavA aparAdhoM taka parisImita - ntA strI, pra. vi., e. va. - asthi bhikkhusammuti ApattipariyantA, na kulapariyantA pAci. 48. Apattinirodha pu., tatpu. sa. [bau. saM. Apattinirodha], ApattiyoM athavA bhikSusaGgha se sambaddha aparAdhoM kI samApti yA upa mana -dhaM dvi. vi., e. va. - ApattinirodhaM na jAnAti, pari. 254; nirodhanti ayaM Apatti desanAya nirujjhati, vUpasammati, ayaM vuTThAnenAti evaM ApattinirodhaM na jAnAti, pari. aTTha. 176; - gAmI tri., ApattiyoM ke nirodha ko prApta karAne vAlA, aparAdhoM ke uccheda kI sthiti kI ora le jAne vAlA - niM strI., dvi. vi., e. va. - ApattinirodhagAmini paTipadaM jAnAti, pari. 254; satta samathe ajAnanto pana ApattinirodhagAminipaTipadaMna jAnAti, pari. aTTha. 176. Apattipaccaya tri., ba. sa., Apatti athavA aparAdha ke kAraNa se utpanna - yA strI., pra. vi., ba. va. - ApattipaccayA vuttA, kati Apattiyo pana, ApattipaccayA vRttA, catassova mahesinA, utta. vi. 290. ApattipaTiggaha pu., tatpu. sa., ApattiyoM yA aparAdhoM kI AtmasvIkRti-ho pra. vi., e. va. - ... evaM ApattippaTiggaho paTiggaho nAma, kaGkhA. aTTa, 245. ApattipaTiggahaNa/ApattippaTiggahaNa napuM.. tatpu. sa. [bau. saM. ApattipratigrahaNa], uparivat - NaM pra. vi., e. va. - tato ApattippaTiggahaNaJca nissaTTacIvaradAnaJca .... kasA aTTha. 154; - Ne sapta. vi., e. va. - ApattipaTiggahaNe pana ayaM viseso, yathA... ApattipaTiggAhako bhikkha atti Thapeti, pArA. aTTha. 2.203. ApattipaTiggAhaka tri., aparAdha-svIkaraNa ko svIkAra karane vAlA- ko pu.. pra. vi., e. va. - yathA gaNarasa nissajjitvA ApattiyA desiyamAnAya ApattipaTiggAhako bhikkhu attiM Thapeti, pArA. aTTha. 2.203; - kena pu., tR. vi., e. va. - ApattipaTiggAhakenApi "suNantu me AyasmantA ... kavA. aTTha 154; - ke pu., sapta. vi., e. va. - desetIti ApattipaTiggAhake sabhAgapuggale sati ... desetiyeva, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).295. Apattipariccheda pu., tatpu. sa., Apatti yA aparAdha kI sunicita sImA - appaTicchannAyo ti AdIsa Apattiparicchedavasena parimANAyo ceva appaTicchannAyo cAti attho, cULava. aTTha. 35; - virahita tri0, aparAdha kA vinizcaya karane meM akSama - to pu., pra. vi., e. va. - apadAnaM vuccati paricchedo, Apattiparicchedavirahitoti attho, mahAva. aTTha. 404. ApattiparivAsa pu., tatpu. sa., Apatti meM Apatita ho jAne ke kAraNa nirdhArita avadhi ke lie parIkSyamANa sthiti meM rahane kA daNDa - saM dvi. vi., e. va. - te neva titthiyaparivAsaM vasanti, na ApattiparivAsa.... vasanti, dI. ni. aTTha. 3.40. ApattipucchA strI., [ApattipRcchA], Apatti ke viSaya meM pUcha-tAcha - cchA pra. vi., e. va. - ... mAtikAya ca vibhaGge ca AgatApattipucchA, pari. aTTha. 152. ApattibahukA strI., karma. sa., ApattiyoM kI bahulatA, bahuta sArI ApattiyAM - kA pra. vi., e. va. - ApattibahukA jeyyA, punappunaM nipajjane, vina. vi. 2248. Apattibahula tri., ba. sa., bahuta sAre aparAdha karane vAlA, aparAdha karate rahane kI prakRti vAlA - lo pu., pra. vi., e. va. -bhikkhu bAlo hoti abyatto Apattibahalo anapadAno, mahAva. 419; Apattibahuloti, sApattikakAlovassa bahu, suddho nirApattikakAlo appoti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.110; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - bAlassa abyattassa Apattibahulassa tajjanIyakammaM karontena, cULava. aTTha.2; - lA pu., pra. vi., ba. va. - sApattikA vAti ApattibahulA, mahAni. aTTa, 189; - tA strI., bhAva., ApattiyoM kI adhikatA athavA anekatA - tA pra. vi., e. va. - ApattiTThAne pana dhArAvacchedavasena payogabahulatAya ApattibahulatA veditabbA, pArA. aTTha. 2.183. Apattibhaya napuM.. tatpu. sa., ApattiyoM athavA bhikSusaGghIya aparAdhoM kA bhaya - yAni pra. vi., ba. va. - cattArimAni, .... ApattibhayAni, a. ni. 1(2).276; ApattibhayAnIti, imAni cattAri ApattiM nissAya uppajjanakabhayAni nAmAti, a. ni. aTTha. 2.392; - vagga pu., a. ni. ke eka vagga kA zIrSaka jisameM bhikSusaGgha ke aparAdhoM se utpanna bhayoM kA vivaraNa hai, a. ni. 1(2).275-282. For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Apattiyat Apattimayasutta napuM. vya. saM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a0 ni0 1 (2). 276-278. ApattibhAva pu0, tatpu, sa., Apatti athavA aparAdha kI avasthA vo pra. vi., e. va. - sabbApattInaM sAdhAraNo ApattibhAvo, pArA. aTTha. 2.169; - vaM dvi. vi., e. va. ApattibhAvaM na jAnAsIti, mahAva. aTTa 406. ApattibhIru tri, ApattiyoM athavA bhikSusaGghIya aparAdhoM se Darane vAlA - nA pu0, tR. vi., e. va. ApattibhIrunA nicca, vatthabbaM parimaNDala, vina. vi. 1871 - ka tri uparivat - kena tR. vi., e. va. - tasmA ApattibhIrukena maMsaM paTiggahetabba, pArA aTTha. 2.173; ma0 ni0 a0 (ma.pa.) 2.35. - Apattibheda pu, tatpu0 sa0 [Apattibheda ], aparAdhoM kA bhedaprabheda, ApattiyoM kA vargIkaraNa - do pra0 vi0, e. va. itarassa pana sabbo Apattibhedo paThamasikkhApade vutto, pAca. aTTha. 87, 176; - daM dvi. vi., e. va. - evaM vatthuvasena ca cittavasena ca ApattibhedaM dassetvA..., pArA. aTTha. 1.298. ApattimUla napuM, tatpu0 sa0 [ApattimUla], Apatti athavA aparAdha kA mUla udgama sthala lAni pra0 vi0, ba0 va. 1 kati ApattimUlAni paJJattAni mahesinA, utta. vi. 876; 877. www.kobatirth.org - - Apattimokkha pu0, tatpu0 sa0 [ ApattimokSa ], ApattiyoM se mukti - kkho pra. vi., e. va. - evaM ekassa satiyApi Apattimokkho hotIti, pArA. aTTha. 2.215. Apattilesa pu0, dasa prakAra ke lesoM meM se eka, laghu Apatti meM Apatita bhikSu ko pArAjika jaisI gambhIra Apatti kA Aropa lagAne vAle bhikSu kA aparAdha so pra. vi., e. va. Apattileso nAma lahukaM ApattiM Apajjanto diTTho hoti taJce pArAjikena codeti assamaNosi, asakyaputtiyosi pe.... Apatti vAcAya ... pArA 265; ... leso nAma dasa lesA jAtileso, nAmaleso, gottaleso, liGgaleso, Apattileso, pattaleso, cIvaraleso upajjhAyaleso, Acariyaleso, senAsanaleso, pArA 264; draSTa, lesa ke anta.. Apattivassa napuM, tatpu0 sa., ApattiyoM kI varSA, saGghIya aparAdhoM kI jhar3I yA pracuratA ssaM dvi0 vi0, e. va. - tato... ApattivassaM kilesavassaM ativiya vassati, udA. aTTha. 249. Apattivinicchaya' pu0, tatpu0 sa0 [Apattivinizcaya], vinaya meM nirdiSTa aparAdhoM kA spaSTa nizcaya - yo pra. vi., e. 113 ApattisaJa va. ayaM pana Adito paTTAya vitthArena Apattivinicchayo, pArA. aTTha. 2.183. Apattivinicchaya' pu0, vya. saM., paJJAsAmI mahAthera dvArA likhita vinaya- Apatti-viSayaka eka grantha kA nAma - yaM dvi. vi., e. va. raJo abhiyAcito so yevAhaM akkharavisodhaniM nAma gandhaM ApattivinicchyaM nAma gandhaJca tathA saGghaJa codito... akAsi, sA. vaM. 141 (nA.). Apattivisesa pu0, tatpu0 sa0, ApattiyoM kA viziSTa bhAva, vinaya meM nirdiSTa aparAdhoM kI viziSTa rUpa se pahacAna - so pra. vi., e. va. - vatthuvisesena panettha kammaviseso ca Apattiviseso ca hotI ti, pArA. aTTha. 2.42. ApattivuTThAna' napuM, tatpu0 sa, ApattiyoM se Upara uTha jAnA, ApattiyoM se vimukti yA chuTakArA - naM pra0 vi0, e. va. - imaM ApattiM ApajjitvA vuTThAtukAmassa yaM taM ApattivuTThAnaM..., pArA. aDa. 2.99; ApattivuTThAnatthaM turitaturito chandajAto na hoti, ma. ni. aTTha0 (ma.pa.) 2.110: - kusalatA strI, ApattiyoM se vimukta ho jAne kI avasthA ke jJAna meM kuzalatA - tA pra. vi., e. va. - ApattikusalatA ca ApattivuTThAnakusalatA ca, a. ni. 1 (1).101; ApattivuTThAnakusalatAti desanAya vA kammavAcAya vA ApattIhi vuTThAnajAnananti, a. ni. aTTha 2.55; - tA strI0, bhAva, ApattiyoM se vimukti kI avasthA - tA pra0 vi., e. va. - sA vo bhavissati aJJamaJJAnulomatA ApattivuTThAnatA vinayapure kkhAratA, mahAva. 211; ApattivuTThAnatA vinayapurekkhAratAti ApattIhi vuTThAnabhAvo vinayaM purato katvA, caraNabhAvo, mahAva. aTTha. 336. ApattivuTThAna' napuM0, dva0 sa0 sa0 pa0 ke anta. hI prayukta, Apatti (aparAdha) tathA usase chuTakArA - ApattivuTThAnapadassa kovidoti ApattivuTThAnakAraNakusalo, mahAva. a. 411. ApattisaGgraha pu., tatpu. sa., nau prakAra ke saMgrahoM meM se eka, 'Apatti' zIrSaka ke andara zikSApadoM kA saMgraha - ho pra0 vi., e. va. - navasaGgahA - vatthusaGgaho, vipattisaGgaho, ApattisaGgaho, nidAnasaGgaho, puggalasaGgaho, khandhasaGgaho, samuTThAnasaGgraho, adhikaraNasaGgaho, samathasaGgaho ti, pari. 414; yasmA pana sattahApattIhi muttaM ekasikkhApadampa natthi, tasmA sabbAni ApattiyA saGgahitAnIti evaM ApattisaGgraho veditabbo, pari, aTTa. 265. ApattisajJA strI, tatpu0 sa0, Apatti ke viSaya meM cetanA athavA jJAna yatR.vi., e. va. anApatti pana - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ... -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApattisaJI 114 ApadA ApattisaJjAyapi anApattisAyapi... hoti, cULava. aTTha pari. 254; - yo pra. vi., e. va. - samudayanti cha 19. ApattisamuTThAnAni Apattisamudayo nAma, pari. aTTha. 176. ApattisaJI tri., Apatti (vinaya-aparAdha) ke rUpa meM ApattisamUha pu., tatpu. sa., ApattiyoM kA samUha, aparAdhoM jAnane vAlA - jI pu., pra. vi., e. va. - yo ca kA Dhera -- ssa Sa. vi., e. va. - tasseva ApattinikAyassAti ApattiyA ApattisI , yo ca anApattiyA anApattisaJjI tassa eva ApattisamUhassa, pArA, aTTa, 2.99. ..., pari. 240; Apatti ca hoti ApattisaJI ca, cULava. ApattisAmanta 1. tri., vaha, jisakI sImA koI Apatti ho aTTha. 19. - taM napuM.. pra. vi., e. va. - dve sAmantAni khandhasAmantaJca ApattisandassanA strI., tatpU. sa., Apatti ko acchI taraha ApattisAmantaJca, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.32; 2. kri. se darasAnA athavA prakAzita karanA, vatthusandassanA ke vi. ke rUpa meM pa. vi. meM prayukta, lagabhaga Apatti meM anta. cAra prakAra kI codanAoM meM se eka - nA pra. vi., Apatita hone jA rahA- upajjhAyo ApattisAmantA bhaNamANo e. va. - ApattisandassanA nAma tvaM methunadhammapArAjikApattiM nivAretabbo, mahAva. 52; ApattisAmantA ... ApattiyA Apanno ti evamAdinayappavattA, pArA. aTTha. 2.158. AsannavAcaM bhaNamAno, mahAva. aTTha. 248. ApattisabhAgatA strI., Apatti se samAnatA, Apatti jaisA Apatha pu., Agamana kA patha, Ane kA athavA utpanna hone honA - tA pra. vi., e. va. - atthi vatthusabhAgatA no kA sthAna - tho pra. vi., e. va. - rajopathoti ApattisabhAgatA, ..., pari. 250; asAdhAraNApattiyaM neva rAgadosamoharajAnaM Apatho, AgamanaTThAnanti attho, sa. ni. vatthusabhAgatA no ApattisabhAgatA, pari. aTTha. 170; aTTha. 3.309. atthApattisabhAgatA, natthi vatthusabhAgatA, utta. vi. 566. ApadA strI., [Apada, bau. saM. Apada], vipatti, burI evaM ApattisamAgatta napuM.. bhAva., uparivat - ttaM pra. vi., e. va. duHkha bharI avasthA, bhaya se paripUrNa sthiti - vipatti - siyApattisabhAgattaM, na ca vatthusabhAgatA, utta. vi. 569. cApadA, abhi. pa. 385; - dA pra. vi., e. va. - ... vipatti ApattisamuTThAna napuM., tatpu. sa., ApattiyoM kI utpatti ApadAti vuccati, pArA. aTTa, 1.235; - daM dvi. vi., e. karAne vAle cha dharma, vinaya meM nirdiSTa aparAdhoM athavA va. - boddhamarahanti ApadaM, jA. aTTha. 5.335; tasmA te ApattiyoM ko uThAne vAle cha prakAra ke dharmoM meM se koI eka ApadaM boddhamarahanti, jA. aTTha. 5.337; - ya/de sapta. - nena tR. vi., e. va. - ApattisamuTThAnena kati Apattiyo vi., e. va. - ... uppannAya ApadAya atthA bhavissati, jA. Apajjati?, pari. 194; tatiyena ApattisamuhAnena paJca aTTha. 4.147; yo mitto mittamApade, na caje ..., jA. aTTha. Apattiyo Apajjati, pari. aTTha. 173; - nA pu.. pra. vi., 5.334; dukkhamApajji vipulaM, tasmiM paThamamApade, jA. aTTa. ba. va. - tattha katame cha ApattisamuTThAnA, pari. 189; - 5.344; - dA pra. vi., ba. va. - yA tA honti ApadA nAni pra. vi., ba. va. - cha ApattisamuTThAnAni mUlAni, aggito... dAyAdato, a. ni. 1(2).78; - naM Sa. vi., ba. pari. 207; ... ApattikarA dhammA nAma cha ApattisamuTThAnAni, va. -... dhanapariccAgaM katvA tAsaM ApadAnaM maggaM pidahati pari. aTTha. 158; - nAnaM Sa. vi., ba. va. - channaM nivAreti, a. ni. aTTha. 2.306; - su sapta. vi., ba. va. -- ApattisamuTThAnAnaM katihi samuhAnehi samuhAtIti?, sati ... ApadAsu yAvadatthAnti, cULava. 260; ApadAsUti pari. 2. vALamigAdayo vA disvA maggamULaho vA disvA oloketukAmo ApattisamuTThAnagAthA strI., pari. ke usa gAthA-saMgraha kA hatvA davaDAhaM vA udakodhaM vA AgacchantaM disvA... vaTTati, zIrSaka, jisameM ApattiyoM ko utpanna karAne vAle dharmoM kA cULava. aTTha. 57; - yo mittoti yo mitto ApadAsa mittaM ullekha hai, pari. 198-200. na caje, jA. aTTha. 5.336; - pAsu ani., sapta. vi., ba. ApattisamuTThAnasIsakathA strI., utta. vi. ke usa bhAga kA va. - ApAsu me yuddhaparAjitassa, jA. aTTa. 2.262; tattha zIrSaka, jisameM ApattiyoM kA udaya karAne meM kAraNabhUta cha ApAsUti ApadAsu, tade; - dattha pu., saGkaTakAla ke dharmoM kA vivaraNa hai, utta. vi. 325-423. nimitta - tthAya ca. vi., e. va. - devagahadArUni Apattisamudaya pu., tatpu. sa., ApattiyoM kI utpatti kA nagarapaTisaGkArikAni ApadatthAya nikkhittAni, pArA. 493 kAraNa - yaM dvi. vi., e. va. - ApattisamudayaM na jAnAti, ApadatthAya nikkhittAnIti agnidAhena vA purANabhAvena vA For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apanna 115 Apassena paTirAjU parundhAnAdinA vA gopuraTTAlakarAjantepurahatthisAlAdInaM vipatti ApadAti vaccati ..., pArA. aTTha. 1.235; - bujjhana napuM. vipatti kA jJAna - naM pra. vi., e. va. -- padaM hetanti yasamahattaM vA ANamahattaM vA pattAnaM attano ApadabujjhanaM nAma padaM kAraNaM jA. aTTha. 5.337. Apanna tri., A + pada kA bhU. ka. kR. [Apanna], 1. kartR. vA., zA. a., A pahuMcA huA, lA. a. ka., kisI avasthA athavA sthiti meM prApta, kha. vinayasammata aparAdhoM meM Apatita (vipatti se) pIr3ita yA grasta - Apanno tvApadampatto, abhi. pa. 743; - nno pu., pra. vi., e. va. - .. ApattiM Apanno hoti, mahAva. 157; itthannAmaM ApattiM Apanno, cULava. 216; ApattiM tvaM Avuso, Apanno, mahAva. 409; - naM pu., dvi. vi., e. va. - taJca satthaM ahasaMsu anayabyasanaM ApannaM, dI. ni. 2.255; - nena pu., tR. vi., e. va. - ajena pArAjikaM Apannena paDhena, pArA. aTTha. 2.151; - ssa Sa. vi., e. va. - sabhAgasaGghAdisesaM Apannassa pana santike Avi kAtuM na vaTTati, cULava. aTTha. 21; - nne pu., sapta. vi., e. va. - ... appossukkabhAvaM Apanne bhagavati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).175; - nnA pu., pra. vi., ba. va. - dve bhikkhU saGghAdisesaM ApannA honti, cULava. 161; -nesu sapta. vi., ba. va. - tumhesu appossukkataM Apannesu khattiyavaMso upacchijjissati, dha. pa. aTTha. 1.258; - nA strI., pra. vi., e. va. - bhikkhunI paThamApattikaM dhamma ApannA / nissAraNIyaM saGghAdisesanti, pAci. 305; - nnaM napuM., pra. vi., e. va. - ... cIvare vikappaM ApannaM nissaggiyaM, pArA. 329; - nnAni ba. ka. - paJcamattAni devatAsatAni ussukkaM ApannAni honti .... udA. 73; 2. karma. vA. meM, vaha, jise prApta kara liyA gayA hai, vihita, kRta, sampAdita - nA strI., pra. vi., e. va. - ApannAti aDDapariyosAne ApannA, kaGkhA. aTTha. 285; - naM strI., dvi. vi., e. va. - pacchA ApannamApatti, samodhAya vidhAnato, vina. vi. 526; - nAya strI., Sa. vi., e. va. - ApannAya ApattiyA mUlAyapaTikassane kate, cULava. aTTha. 33; 3. pu., kiyA jA cukA aparAdha, Apatti - naM dvi. vi., e. va. - chAdeti jAnamApannaM, khu. si. 5(gA. 28); yo bhikkhu ... evaM vatthuvasena vA jAnamApannaM ApattiM yAva chAdeti, khu. si. pa. TI. 87; sa. u. pa. ke rUpa meM adayA., anA., ussukA., dayA., vivAdA., sotA. ke anta. draSTa.. Apannatta napuM., Apanna kA bhAva. [Apannatva]. prApta hone yA grasta hone kI avasthA - tA pa. vi., e. va. - aANena ApannattA tassA ApattiyA mokkho natthi, pAci. aTTha. 134; purimakaattabhAve jAyAya saddhi pamAdaM ApannattAti, dha. pa. aTTha. 2.75. Apannapuggala pu., karma. sa. [Apannapudagala], aparAdha kara cukA vyakti, Apatti meM Apatita yA usase grasta vyakti - laM dvi. vi., e. va. - ... taM ApattiApajjanakaM ApannapuggalaM ... temeti, udA. aTTha. 249-250. ApannabhAva pu., aparAdha-grastatA, Apatti meM A phaMsane kI dazA - vaM dvi. vi., e. va. - ... ApattiM vA ApannabhAvaM Ajanantoyeva ... pucchati, pAci. aTTha. 31; ... Apatti ApannabhAvaM jAnAhI ti vA vadatu, cULava. aTTha. 21; - vena tR. vi., e. va. - tassa hi ApattiM ApannabhAvenapi doso, a. ni. aTTha. 2.12. ApannasattA strI., ba. sa. [ApannasattvA], garbhavatI nArI, vaha strI. jisakI kokha meM zizu-prANI pahuMca cukA hai - garugabhApannasattA ca gaminI, abhi. pa. 239; gabhinivaggassa paThamasikkhApade - ApannasattAti kacchipaviThThasattA, pAci. aTTha. 210; - taM vi. vi., e. va. - posa manti Apannasattameva maM chaDutvA pabbajito, udA. aTTha. 58; - ttAnaM ca./Sa. vi., ba. va. - yathA ApannasattAnaM, bhAramoropanaM dhuvaM, jA. aTTha. 1.26. ApapasaMsaka tri., [ApaprazaMsaka], jala kI prazaMsA karane vAlA vyakti, pAnI kA guNagAna karane vAlA vyakti - kA pu. pra. vi., ba. va. - ye pana... pathavIpasaMsakA pathavAbhinandino, ApapasaMsakA... bahmAbhinandino, ma. ni. 1.410. Apayati Apa ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., prApta karAtA hai, lA detA hai, pahaMcA detA hai - Apeti Apayati, Apo, sadda. 2.553; - ye vidhi., pra. pu., e. va. - ko tesaM gatimApaye ti, jA. aTTha. 6.53; gatimApayeti ko maM tesaM paccekabuddhAnaM nivAsaTTAnaM pApeyya, gahetvA gaccheyyAti attho, jA. aTTha. 6.53. ApavaNa napuM, A + pa+VvaNa se vyu.. kri. nA. [ApravaNa]. DhalAna, jhukAva, utAra, pArzvabhAga - khudi ApavaNe, khundati, sadda. 2.381. Apassena napuM., apassena kA sandhivikArajanita rUpAntaraNa, apa + A + si se vyu., kevala sa. u. pa. meM prApta [apAzrayaNa], sahArA, takiyA, AdhAra, Tikane kA upakaraNa, For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApAka 116 ApAtha sa. u. pa. ke rUpa meM, caturA. - tri., ba. sa., cAra prakAra ke sahAroM vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - so hi caturAparaseno saGkhAyekaM paTisevati, ... adhivAseti, ... parivajjeti, ... vinodeti ti, su. ni. aTTha. 2.96. ApAka pu., A +vpaca se vyu. [ApAka], cUlhA, bhaTTA, sa. u. pa. ke rUpa meM, - kumbhakArApAka pu., kumhAra kA bhaTThA, AvAM - kA pa. vi., e. va. - puriso kumbhakArapAkA uNha kumbha uddharitvA same bhUmibhAgo paTisisseyya, sa. ni. 1(2).74. ApATalI tri, [ApATala]. (pATali-nAmaka eka vRkSa kA) pIta-rakta, pyAjI athavA gulAbI raMga vAlA (puSpa) - liM napuM., dvi. vi., e. va. - apATaliM ahaM phuppha ujjhitaM sumahApathe, thUpamhi abhiropesiM, apa. 1.119; pAThA. apATaliM. ApANakoTikaM a., avyayI. sa. [AprANakoTika], antima sAMsa lene taka, prANa nikalane taka, mRtyu paryanta - bhikkhU passAmi yAvajIvaM ApANakoTikaM paripaNNaM parisaddha brahmacariye carante, ma. ni. 2.330; tattha ApANakoTikanti pANoti jIvitaM, taM mariyAdaM anto karitvA, maraNasamayepi carantiyeva, taM na vItikkamantIti vRttaM hoti, "apANakoTikAntipi pATho, AjIvitapariyantanti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.251. ApANakoTiyaM a., uparivat - ApANakoTiyA ApANakoTiyaM kapaccayassa yakArAdeso, sadda. 3.749. ApAtaparipAtaM a., kri. vi., kisI kI ora unmukha hokara / girate hue, cAroM ora ur3akara girate hue - sambahulA adhipAtakA tesu telappadIpesu ApAtaparipAtaM anayaM Apajjanti, udA. 154; ApAtaparipAtanti ApAtaM paripAtaM, ApatitvA ApatitvA paripatitvA paripatitvA, abhimukhapAtaJceva parimamitvA pAtaJca katvAti attho, udA. aTTha. 290. ApAtalikA strI., [ApAtalikA], vetAlIya jAti ke chanda kA eka prabheda, jisake prathama evaM tRtIya caraNoM meM cha varNa evaM dvitIya tathA caturtha caraNoM meM ATha varNa rahate haiM - ApAtalikA kathitA yaM bhaggAnte yadi pubbamivaJcaM, vutto. 30 (pR. 165). ApAtha pu., A + patha ke prera. se vyu. [ApAtha], indriyoM evaM citta kA viSaya, Alambana athavA kSetra, ka. prAyaH gacchati, Agacchati evaM upagacchati ke sAtha prayukta hone para; viSaya bana jAtA hai, suspaSTa ho jAtA hai, prAyaH indriyavAcaka, cittavAcaka evaM saMjJAvAcaka SaSThI-vibhaktyanta athavA saptamI-vibhaktyanta nAmoM ke pazcAt prayoga meM prApta - ... cakkhuvioyyA rUpA cakkhussa ApAthaM Agacchanti, mahAva. 256; dhamme Avajjantassa ApAthaM anAgatadhammo nAma natthIti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.62; atItaM ... dhammA sabbAkArena buddhassa bhagavato ANamukhe ApAthaM Agacchanti, paTi. ma. 368; ApAthaM AgacchantIti osaraNaM upenti, paTi. ma. aTTha. 2.237; kha. kabhI kabhI, Sa. vi./sapta. vi. meM anta hone vAle nAmoM ke binA bhI prayoga meM prApta - bAhirA ca rUpA na ApAthaM Agacchanti, ma. ni. 1.251; evaM tAva diTThavasena rUpArammaNaM ApAthamAgacchati, dha. sa. aTTha. 118; tINi mahAbhUtAni ekappahAreneva ApAthaM Agacchanti, dha. sa. aTTha, 364; ga. anya kri. rU. ke sAtha bhI yadA-kadA prayukta - ApAthaM na vajanti ye, te dhammArammaNA honti, abhi. ava. 301; sammAsambuddhassa rUpa imesaM akkhInaM ApAthaM karohI ti, pArA. aTTha. 1.32; ApAthaM karohIti sammukhaM karohi, gocaraM karohIti attho, sArattha. TI. 1.112; ApAthakanisAdI hotIti manussAnaM ApAthe dassanhAne nisIdati, dI. ni. aTTha. 3.20; ApAthe patitaM attano vA parassa vA sATakaveThanAdivatthukaM rUpArammaNaM sa. ni. aTTha. 2.116; ... bhikkhuno ANamukhe etApatho, evaM ApAthaM gacchAmIti vRttaM hotI, ma. ni. aTTha. (mU. pa.) 1(2).282; sa. u. pa. ke rUpa meM anA.. etA., cakkhvA . ke anta. draSTa.; - kAla pu., tatpu. sa., viSaya yA kSetra banane kA samaya, suspaSTa rUpa se prakaTa hone kA kAla - le sapta. vi., e. va. - teneva hissa ApAthakAle viya vimaddanakAlepi kathentassa viya suNantassApi sammukhIbhAvato... vuttaM, vi. va. aTTha. 195; - gata tri., [ApAthagat], indriyoM athavA citta dvArA gRhIta yA jJAta, pakar3a meM AyA huA - taM napuM.. dvi. vi., e. va. - kaniTThamApAthagataM gahetvA, jA. aTTha. 4.147; -- te sapta. vi., e. va. - cakkhudvAre pana rUpe ApAthagate bhavaGgacalanato uddhaM sakakacciM nipphAdanavasena AvajjanAdIsu uppajjitvA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).273; cakkhu dvAre pana rUpe ApAthagate iTe me ArammaNe rAgo uppanno, vibha. aTTha. 37: - tAni napuM., vi. vi., ba. va. - ThapetvA ApAthagatAni rUpAdIni, vibha. aTTha. 383; - tesu sapta. vi., e. va. - ghAnadvArAdIsu pana gandhAdIsu ApAthagatesu eko evaM pariggahaM paTTapeti, vibha. aTTha. 38; - gatatta napuM, bhAva. [ApAthagatatva], ApAtha meM athavA indriyoM Adi kI pakar3a ke andara rahanA 450 For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApAthaka 117 ApAdeti - ttA pa. vi., e. va. - tattha asambhinnattA cakkhussa, ApAthagatattA rUpAnaM, AlokasannissitaM, manasikArahetukaM ..., dha. sa. aTTha. 318; - gama pu., gama se vyu., ApAtha athavA viSaya bana jAnA, Alambanatva - mena tR. vi., e. va. - asambhedena cakkhussa, rUpApAthagamena ca, ... jAyate cakkhuvijANaM, abhi. ava. 69; - gamana napuM.. uparivat - naM pra. vi., e. va. - evaM paccuppanna rUpAdIna cakkhupasAdAdighaTTanaJca bhavaGgacalanasamatthatAya manodvAre ApAthagamanaJca apubbaM acarimaM ekakkhaNeyeva hoti, dha. sa. aTTha. 117-118; - ne sapta. vi., e. va. - ... attano ApAthagamane sati... attho, udA. aTTha. 290; - dvAna napuM.. tatpu. sa. [ApAthasthAna], dRSTipatha meM AyA huA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - ApAthakajjhAyIti manussAnaM ApAthaTTAne samAdhisamApanno... jhAyI, visuddhi. mahATI. 1.50; - dasa tri0, ApAya+disa se vyu., dRSTipatha meM Ae hue sabhI kucha ko dekhane vAlA- so pu., pra. vi., e. va. - gahapAta, ariyasAvako mahApao puthupao ApAtadaso paJaAsampanno, a. ni. 1(2).78; pAThA. ApAtadaso; - matta tri.., [ApAthamAtra], vaha, jo indriyoM athavA citta ke Alambana mAtra ke rUpa meM hai, kevala viSaya, kevala gocara - ttA pu., pra. vi., ba. va. - aJatra abhinipAtamattAti aJatra ApAtamattA, vibha. 363; pAThA. ApAtamattA; - ramaNIya tri., tatpu. sa. [ApAtharamaNIya], ApAtha athavA indriyoM ke gocara ke rUpa meM manohara evaM AkarSaka, indriyoM dvArA grahaNa kie jAte hI manohArI - to pa. vi., e. va. - bhagavato eva vA vacanaM abhikkantaM ... ApAtharamaNIyato, ... Aha, udA. aTTha.233-34. ApAthaka pu., ApAtha se isI zabda ke artha meM vyu. - ke| sapta. vi., e. va. - ... ApAthake janassa pAkaTaTThAne jhAyI, visuddhi. mahATI. 1.50; - jjhAyI tri., logoM kI dRSTi ke sAmane hI dhyAna lagAne kA DhoMga racane vAlA - yI pu., pra. vi., e. va. - ... samAhito viya seyyaM kappeti, ApAthakajjhAyIva hoti, mahAni. 164; ApAthakajjhAyIva hotIti sammukhA AgatAnaM manussAnaM jhAnaM samApajjanto viya santabhAvaM dasseti, mahAni. aTTha. 269; - nisAdI tri., logoM ke dRSTipatha meM baiThane vAlA, logoM ke Amane sAmane baiThane vAlA-dI pra. vi., e. va. - tapassI ApAthakanisAdI hoti, dI. ni. 3.31; ApAthakanisAdI hotIti manussAnaM ApAthe dassanaTThAne nisIdati, dI. ni. aTTha. 3.20. ApAda pu., A +vpada se vyu. [ApAda], prApti, avApti, parigraha, pArizramika - do pra. vi., e. va. - anApAdAsUti ApAdAnaM ApAdo, pariggahoti attho, jA. aTTha. 4.160. ApAdaka 1. tri., A + pada se vyu., utpanna karane vAlA, le jAne vAlA - kaM napuM., vi. vi., e. va. - abhiApAdaka catutthajjhAnaM samApajjitvA ..., vi. va. aTTha. 4; 2. napuM, zizu kI dekha-rekha karane vAlA, saMrakSaka, pratipAlaka - kA pu.. pra. vi., ba. va. - bahukArA, mAtApitaro puttAnaM ApAdakA posakA imassa lokassa dassetAro, a. ni. 1(1).78; ApAdakAti vaDDakA anupAlakA, a. ni. aTTha. 2.28; - dikA strI., dhAya, dhAtrI, upamAtA, pAlane-posane vAlI nArI- kA pra. vi., e. va. - bahUpakArA, bhante, mahApajApati gotamI bhagavato mAtacchA ApAdikA posikA khIrassa dAyikA, ma. ni. 3.303; ApAdikAti saMvaDikA, tumhAkaM hatthapAdesu hatthapAdakiccaM asAdhentesu hatthe ca pAde ca vaDDatvA paTijaggikAti attho, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.232-33; tassa buddhassa mAtucchA, jIvitApAdikA ayaM apa. 2.206. ApAdita tri., A + pada ke prera. kA bhU. ka. kR. [ApAdita], 1. pUrA kiyA jA cukA, prApta ho cukA, niSpAdita, prApta karAyA jA cukA - to pu., pra. vi., e. va. - saMvegamApAditoti- mahAni. 301; ghaTTitoti, ghaTTanamApAdito, mahAni. aTTha. 381; ... pUtibhAvaM ApAditarukkho viya ..., sa. ni. aTTha. 3.77; ukkhittabhaNDikabhAvaM ApAditeti attho, mahAva. aTTha. 385; 2. pAlA yA posA gayA, bharaNa-poSaNa kiyA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - ApAditoti upaDDhabalito paTipAdito, mahAni. aTTha. 228; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - ... jIvitaM ApAditaM pAlitaM... pavattitaM. a. ni. aTTha. 2.100; - tta napuM., ApAdita kA bhAva. [ApAditatva], prApta karAyI gayI avasthA athavA sthitittA pa. vi., e. va. - ... anuppattidhammataM ApAditattA ... attho, udA. aTTha. 38. ApAdeti A +vpada kA prera., varta., pra. pu., e. va. [ApAdayati], 1. (kisI vizeSa sthiti athavA avasthA ko) prApta karAtA hai athavA usameM pahuMcA detA hai, niSpAdita karAtA hai --- so abhikkamanto paTikkamanto bahU khuddake pANe saGghAtaM ApAdeti, ma. ni. 2.45; ... vadhaM ApAdeti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.42; - nti ba. va. - ... yAvajIvaM paripuNNaM parisuddhaM brahmacariyaM caranti, addhAnaJca ApAdentIti, sa. ni. 2(2).118; ApAdentIti paveNiM paTipAdenti, dIgharattaM For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jA ApAdetu 118 ApAnIya anubandhApenti, sa. ni. aTTha. 3.39; - ntA pu., varta. kR., ApAnakamanussa pu.. karma. sa.. piyakkar3a manuSya, madirApAna pra. vi., ba. va. - bahU khuddake pANe saGghAtaM ApAdentAti, ke vyasana se pIr3ita AdamI - sso pra. vi., e. va. - mahAva. 181; ApAdentAti vinAsaM ApAdentA, mahAva. aTTha. .... ApAnakamanusso viya AcariyupajjhAyAdiko kalyANamitto, 330; - yyu vidhi., pra. pu., ba. va. - idAni anubandhitvA sa. ni. aTTha. 2.105. anayabyasanaM ApAdeyyunti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ApAnabhUmi strI., tatpu. sa. [ApAnabhUmi], madhuzAlA, 1(1).121; - si adya0, pra. pu., e. va. - suvIro ... madirAlaya, eka sAtha mila baiThakara madirA pIne vAlA sthAna devAnamindassa paTissutvA pamAdaM ApAdesi, sa. ni. 1(1). - mi dvi. vi., e. va. - ... tesaM ApAnabhUmi gantvA tesaM 250; ApAdesIti pamAdaM akAsi, sa. ni. aTTa, 1.297; - kiriyaM oloketvA ayaM surA imehi iminA nAma kAraNena siM u. pu., e. va. - mAhaM khuddake pANe visamagate saGghAtaM yojitA ti JatvA ..... jA. aTTha. 1.260; ... setacchattaJca ApAdesinti, ma. ni. 1.112; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ApAnabhUmiJca vatthaM... dassesi, jA. aTTha. 5.281; - yaM 1(1).358-59; - ssAmi bhavi., u. pu., e. va. - anayavyasanaM sapta. vi., e. va. - ... udakakILa kILitvA uyyAnaM ganvA ApAdessAmi vajjI ti, dI. ni. 2.56; ApAdessAmIti ApAnabhUmiyaM nisIdi, dha. pa. aTTha. 2.45. pApayissAmi, dI. ni. aTTha. 2.95; - tuM nimi. kR. - ApAnamaNDapa pu., tatpu. sa. [ApAnamaNDapa], khulI huI phAti kAtunti vaDhiM ApAdetuM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) madhuzAlA, surApAna ke nimitta taiyAra kiyA gayA maNDapa - 1(2).156; - dIyati karma. vA., pra. pu., e. va. [ApAdyate]. paM dvi. vi., e. va. - uyyAne ApAnamaNDapaM kAretvA, jA. prApta karAyA jAtA hai, pahuMcAyA jAtA hai - vikkhippapeti aTTha. 6.221; ... saMvasitvA surApAnamaNDapaM gantvA... pivi, vikkhipIyati vikkhepaM ApAdIyati, paTi. ma. aTTha. 2.68; jA. aTTha. 4.425. 2. pAlana-poSaNa karAtA hai, dekhabhAla karAtA hai - yyaM ApAnamaNDala napuM, tatpu. sa. [ApAnamaNDala], madirApAna vidhi., u. pu.. e. va. - yaMnUnAhaM imaM dArakaM assama netvA ke lie prayoga meM lAyA jAne vAlA eka golAkAra kSetra, ApAdeyyaM poseyyaM vaDDeyyanti, dI. ni. 2.252; ApAdeyyanti surApAna ke nimitta prayukta golAkAra sthala - laM' pra. vi., nipphAdeyya, Ayu vA pApuNApeyyaM, dI. ni. aTTha. 2.361; 3. e. va. - sakalaM lumbinIvanaM cittalatAvanasadisaM. lA. a., tAtparya athavA Azaya ke rUpa meM grahaNa karatA hai mahAnubhAvassa o susajjitaM ApAnamaNDalaM viya ahosi. - tvA pU. kA. kR. - ayamettha... AyaM atthato ApAdetvA jA. aTTha. 1.63; ayaM me dArakAnaM ApAnamaNDalaM bhavissati, .... su. ni. aTTha. 2.169. kILAbhUmi bhavissati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).266; - ApAdetu tri., A +vpada ke prera. se vyu., kri. nA., laM dvi. vi., e. va. - ... ApAnamaNDalaM sajjetvA nisinnA pratipAlaka, poSaka, balavardhaka, prApta karAne vAlA-tA pu.. kevalaM imaM suraM vaNNetha, jA. aTTha. 1.260. pra. vi., e. va. - seyyathApi jAtassa ApAdetA, evaM ApAnIya tri., A +/pA kA saM. kR., zA. a., acchI taraha moggallAno, ma. ni. 3.297; ApAdetAti posetA, ma. ni. se pIne yogya, pAnI ke sAtha jur3A huA, lA. a., vaha, aTTha. (upa.pa.) 3.228. jisameM pAnI yA madirA ko piyA jAe - yo pu., pra. vi., ApAna' napuM., A + pA se vyu., kri. nA. [ApAna]. 1. eka e. va. - yasmA panettha Apa pivanti, tasmA 'ApAnIyo ti sAtha baiThakara pIne kA sthAna, madhuzAlA, madirAlaya, 2. vuccati, sa. ni. aTTha. 2.105; - ssa napuM.. Sa. vi., e. va. pAnagoSThI, madyapoM kI maNDalI - ApAnaM pAnamaNDalaM, - ApAnIyakaMsoti ApAnIyassa madhurapAnakassa bharitakaMso, abhi. pa. 534; AbhusaM pivantyasminti ApAnaM, AgantvA ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).271; - kaMsa pu., tatpu. sa., pivanti etthA ti vA, abhi. pa. sUcI (pR.) 38(ro.); - naM zA. a., kAMse kA vaha pAtra jisase jala piyA jA sake, dvi. vi., e. va. - mayaM surApAtiya visaJjIkaraNaM bhesajjaM lA. a., surApAtra, jAma - so pra. vi., e. va. - pakkhipitvA ApAnaM sajjetvA nisIditvA .... jA. aTTha. ApAnIyo ca so kaMso cAti ApAnIyakaMso 1.259. surAmaNDasarakassetaM nAma, sa. ni. aTTha. 2.105; seyyathApi, ApAna' pu., vya. saM., zrIlaGkA ke eka vannirAjA kA nAma - bhikkhave, ApAnIyakaso vaNNasampanno gandhasampanno rasasampanno, kadalIvATamApAnaM tipavha himiyAnaka ca. vaM. 90.33. ma. ni. 1.397; ApAnIyakaMsoti ApAnIyassa madhurapAnakassa For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApApeti 119 bharitakaMso, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).271; - saM dvi. vi., e. va. - api na so pariso a{ ApAnIyakaMsaM piveyya .... ma. ni. 3.45; - sena tR. vi., e. va. - ApAnIyakasena nimantanapuriso viya loke... nimantakajano, sa. ni. aTTha. 2.105; - samhi, sapta. ki. e. va. tattha yathA ApAnIyakaMsamhi gaNe ca AdInave ca Arocite... bhavissati, sa. ni. aTTha. 2.105. ApApeti A + pa + Apa kA prera., varta., pra. pu., e. va. [AprApayati], prApta karAtA hai, sthiti-vizeSa meM pahuMcAtA hai - kilesapariLAhato mutto sabbasatte assAseti, santabhAvaM ApApeti, apa. aTTha. 2.98. ApAbhinandI tri., [ApAbhinandina], Apa-tattva kA abhinandana karane vAlA, jala-tattva meM Ananda lene vAlA - ndino pu.. pra. vi., ba. va. - ... ahesu. .... tayA pubbe samaNabrAhmaNA lokarimaM pathavIpasaMsakA pathavAbhinandino, ApapasaMsakA ApAbhinandino, ma. ni. 1.410. ApAyika tri., apAya se vyu. [bau. saM. ApAyika], tiracchAna, niraya (naraka), pettivisaya (pretayoni) tathA asurakAya, ina cAra prakAra kI dukhada gatiyoM athavA avasthAoM ke sAtha jur3A huA, cAra prakAra kI dukhabharI yoniyoM meM janma lene vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - apAyesu jAto ApAyiko, ka. vyA. 404; asaddhammahi... devadatto ApAyiko nerayiko kappaTTho atekiccho, cULava. 342; apAye nibbattissatIti ApAyiko, cULava. aTTha. 110; - kA ba. va. - iti ApAyikApi nAnattakAyA ekattasaJinotveva saGghayaM gacchanti, a. ni. aTTha. 3.166; kati ApAyikA vuttA, buddhanAdiccabandhunA, pari. 394; - kaM napuM., pra. vi., e. va. - ApAyikaM dukkhaM upalabbhatIti, kathA. 51; -ssa napuM., Sa. vi., e. va. - ApAyikassa dukkhassa paTisaMvedI upalabmatIti? kathA. 51; - ke napuM., dvi. vi., ba. va. -- didvisampanno puggalo ApAyike rUpe rajjeyyAti?, kathA. 382; - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - apAye bhavAni ApAyikAni Adisaddena tadanaM sabbasaMsAradukkhaM saGgaNhAti, visuddhi. mahATI. 1.37; - kAnaM napuM., Sa. vi., ba. va. - ApAyikAnaM ThAnAnaM duggativedaniyAnaM appahAnA... vadAmi, ma. ni. 1.353; ApAyikAnaM... apAye nibbattApakAnaM kAraNAnaM ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).221; - dukkha napuM, karma. sa. [bau. saM. ApAyikaduHkha], dukhadAyaka yoniyoM meM janma grahaNa karane se prApta duHkha - kkhaM dvi. vi., e. va. - ... dukkhaM ApAyikadukkhaM anubhavanti, pe. va. aTTha, 51. Apucchati ApAyikavagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 1(1).300-308; a. ni. aTTha. 2.224-227. ApAyikasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 1(1).300. Apilati draSTa, apilapita ke anta... ApIyati A +vpA ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va. [ApIyate], ThIka se piyA jAtA hai, pUrI taraha pI liyA jAtA hai athavA sokha liyA jAtA hai - appoti Apiyati appAyatIti vA Apo, visuddhi. 1.354; appeti, ApIyati, appAyatIti vA Apo, paTi. ma. aTTha. 1.69; ApIyatIti sosIyati, pivIyatIti keci, visaddhi. mahATI. 1.416. Apuccha/ApucchA A + puccha kA pU. kA. kR., pUcha kara anumati lekara - ..., bhaNati ApucchahaM gamissAmi, therIgA. 416; 418; bhaNati Apucchaha gamissAmIti ahaM tumhe ApucchitvA yattha katthaci gamissAmI ti so mama sAmiko... bhaNati. therIgA. aTTa, 290. Apucchaka tri., A + puccha se vyu., pUchane vAlA, anumati le kara kAma karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - "ApucchakA ca pariyesantApi adisvA sabbe ApacchitA amhehI ti sacino honti, mahAva. aTTha. 270. ApucchakaraNaniddesa pu., khu. si. ke satrahaveM khaNDa kA zIrSaka, khu. si. 22-23. Apucchati A + puccha kA varta, pra. pu., e. va. [ApRcchati], 1. pUchatA hai, prazna karatA hai - parinibbAnAya ca satthAraM Apucchati, udA. aTTha. 349; - cchiM adya., u. pu., e. va. - dhammarAjaM upagamma, Apuchi paJhamuttamaM, apa. 1.99; Apucchi pahamuttamanti uttama khandhAyatanadhAtusaccasamuppAdAdipaTisaMyuttaM panhaM apucchinti attho, apa. aTTha. 2.67; - cchu/cchiMsu pra. pu., ba. va. - AyasmantaM sAriputtaM uttari paJhaM apucchu, ma. ni. 1.60; Ayasmanta sAriputta uttari pahaM apacchisa. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).215; 2. anumati letA hai, anumodana prApta karatA hai, svIkRti prApta karatA hai - sApekkho ganvA tattha Thito Apucchati, pAci. 63; - cchAmi u. pu., e. va. -- saGgha bhante imassa dArakassa bhaNDukamma ApucchAmIti, mahAva. aTTha. 270; - cchi adya.. pra. pu.. e. va. - ... brAhmaNaM paccugganvA parikkhAraggahaNaM Apucchi, jA. aTTha. 7.311; so tattheva daNDaM chaDDatvA pattacIvarapaTiggahaNaM Apucchi, dha. pa. aTTha. 1.37; rAjA "anubhAgo asthi, anApucchitvA khAdituM For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ti Apucchana 120 ApuNNatA na yuttAnti mahAtheraM Apucchi, sa. ni. aTTa, 3.70; - cchi - ne sapta. vi., e. va. - puna Apacchane kiccaM, natthIti, adya., pra. pu., e. va. - "nAgarAja, ciraM vasimha gamissAmA ti paridIpitaM vina. vi. 2943; - nesu ba. va. - esa nayo Apucchi, jA. aTTha. 4.423; 3. (prAyaH tR. vi. meM anta hone sabbaApucchanesu, mahAva. aTTha. 271; -- kAla pu., tatpu. sa. vAle nAmapada ke sAtha prayukta) nivedita karatA hai, svAgata [ApRcchanakAla], bidAI lene hetu nivedana karane kA samaya karatA hai, satkRta karatA hai - cchi adya., pra. pu.. e. va. - le sapta. vi., e. va. - sattAhaccayena puna ApucchanakAle - paccugganvA pattacIvaraM paTiggahesi, pAnIyena Apacchi, .... vadanto, jA. aTTha. 6.292; - kicca napuM, tatpu. sa. mahAva. 407; - cchitvA pU. kA. kR. - ... bhikkhaM disvA [ApRcchanakRtya], vidAI lene hetu anumati mAMgane kA kAma piNDapAtena ApucchitvA, dha. pa. aTTha. 2.61; - nti pra. --- ccaM pra. vi., e. va. - natthi imassApucchanakiccaM, mahAva. pu., ba. va. - sambahulA ... AcariyupajjhAye na Apucchanti, aTTha. 278; - vidhi pu., tatpu. sa. [ApRcchanavidhi], mahAva. 149; gAmappavesanampi Apucchantiyeva, cULava. aThTha. anumati mAMgane kA tarIkA - dhi pra. vi., e. va. - tatrAyaM 73 -- cchaM pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - ApucchaM gacchati, Apacchanavidhi- mahAva. aTTha. 270; - nAkAra pu., tatpu. pAci. 63; - ntena pu., varta. kR., tR. vi., e. va. - sa., anumati prApta karane kI kriyA kA svarUpa-raM dvi. gAmappavesana ApucchantenApi... vattabba, mahAva. aTTha. 271; vi., e. va. - tarasa ApucchanAkAra anujAnAmi, ... --cchAhi anu., ma. pu., e. va. - "tena hitaM ApucchAhI ti, vaNNayissAma, mahAva. aTTha. 238. dha. pa. aTTha. 1.5; - cchatha ma. pu., ba. va. - mA meM ApucchA A +vpuccha kA pU. kA. kR., pUcha kara, anumati gAmappavesanaM ApucchathAti, cULava. aTTha.6; - cchAma u. athavA anumodana ko pAkara - ... senAsanaM ApucchA pu., ba. va. - tassa bhaNaDukamma ApucchAmA ti... vaTTati, pakkamitabba, cULava. 354; anujAnAmi, bhikkhave, santaM mahAva. aTTha. 270; - ccheyyaM vidhi., u. pu., e. va. - bhikkhU ApucchA kulAni payirupAsituM, pAci. 137. yaMnUnAhaM paTikacceva ApaccheyyAnti, mahAva. 365; -cchiMsu ApucchApeti A +vpuccha kA prera., varta0, pra. pu., e. va., pra. pu., ba. va. - ... AcariyupajjhAye na ApucchiMsu, mahAva. vidA pAne hetu anumati dilAtA hai, pachavAtA hai, pUchane hetu 149; -cchissAmi bhavi., u. pu., e. va. -bhikkhaM disvA prerita karatA hai - evamime sIlAdIhi vaDirasantIti sabhAre ApucchissAmIti, pAci. aTTa. 111; - cchissAma ba. va. kAtukAmo ApucchApati, sa. ni. aTTha. 2.226; - tu nimi. - cArika caraNatthAya ApucchissAma, pArA. aTTa, 1.151; - kR. - ApucchAmA ti AdinA nayena ApucchApetuM vaTTati, cchituM nimi. kR. - dihAnato paTThAya Apucchituyeva mahAva, aTTha. 270; - tvA pU. kA. kR. - no ce daharabhikkhuM vaTTati, mahAva. aTTha. 250; --cchitvA/tvAna/tUna/ccha pesevA ApucchApetvA pabbAjetabbo, mahAva. aTTha. 278. pU. kA. kR. - sati karaNIye AnantarikaM bhikkhaM ApucchitvA Apucchita A + puccha kA bhU. ka. kR., pUchA jA cukA, gantunti, cULava. 355; ApucchitvAna AgaJchi, yaM mayha anumati ko prApta kiyA huA, anumodita - to pu., pra. sakamassama cariyA. 403(gA.95); apucchitUna gaccha, therIgA. vi., e. va. - apalokitoti Apucchito, sa. ni. aTTa. 428; senAsanaM ApucchA pakkamitabba, cULava. 354; - tabbo 2.226; - tA ba. va. - apalokitA vA... ApucchitA, saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - bhikkhu na hoti, sAmaNero a. ni. aTTa, 3.210; - sajJA strI., tatpu. sa., "yaha bAta Apucchitabbo, cULava. 354; ettha bhikkhumhi sati bhikkhu anumodita hai" isa prakAra kI cetanA - A pra. vi., e. Apucchitabbo, pAci. aTTha. 38; - tabbaM napuM., pra. vi., e. va. - anApucchite ApucchitasA ..., Apatti pAcittiyassa, va. - gamanakAle sabbehipi Apucchitabba, pAci. aTTha. 39; pAci. 373. - tabbA pu., pra. vi., ba. va. - pabbajitApi ApucchitabbAva, ApuNAti Apa kA varta., pra. pu., e. va. [Apnoti/Apnute], mahAva. aThTha. 277. prApta karatA hai, pahuMca jAtA hai - ApuNAti Apo, sadda. Apucchana napuM., A +vpuccha se vyu., kri. nA. [ApRcchana]. 2.494. anumati athavA anumodana prApta karane kI kriyA, vidAI ke ApuNNatA strI., A +vpura/pUra ke bhU. ka. kR. kA bhAva. lie anunaya - pucchanA nandanAni ca, abhi. pa. 760; -- [ApUrNatA], paripUrNatA, hara taraha se paripUrNa honA - naM pra. vi., e. va. - ApucchanaM pana vattaM, pAci. aTTha. 39; ApuNNatA na salilena jalAlayassa, tela. 23. For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aputtaputtehi 121 ApodhAtu Aputtaputtehi a, putroM ke bhI putroM taka - Aputtaputtehi AlambanabhUta Apa-dhAtu - NaM' pra. vi., e. va. - tattha yaJca pamodathavhoti, jA. aTTha. 4.146; AputtaputtehIti yAva puttAnampi pathavIkasiNaM yaJca ApokasiNaM evaM sabba, netti. 74; puttehi pamodatha, natthi vo imasmi ThAne bhayanti, jA. aTTha. ApokasiNanti ApokasiNajjhAnaM ApokasinakammaTThAnaM vA, 4.146. visuddhi. mahATI. 1.183; ApokasiNaM abhijJeyyaM paTi. ma. Apussadatta napuM., Apa + ussada kA bhAva., jalamayatA, 7; - NaM dvi. vi., e. va. - ApokasiNameko saJjAnAti taralatA se bharapUra rahane kI dazA - ttA pa. vi., e. va. -- ..... dI. ni. 3.214; - Ne sapta. vi., e. va. - idAni cakTuM ... ApussadattA paggharati, dha. sa. aTTha. 342. pathavIkasinaNAnantare ApokasiNe vitthArakathA hoti, visuddhi. ApUpika tri0, apUpa se vyu. [ApUpika], puoM ko khAne 1.163; - samApatti strI., tatpu. sa. [bau. saM. ApakR vAlA - kaM napuM., pra. vi., e. va. - Nika - acittA, snasamApatti], Apa-dhAtu ke karmasthAna para citta kI ekAgratA ApUpikaM, saMkulika mo. vyA. 4.68; - ko pu.. pra. vi., vAle dhyAna kI prApti - yA Sa. vi., e. va. - pakatiyA e. va. - ApUpiko ti ettha apUpasaddena apUpakhAdanaM viya ApokasiNasamApattiyA lAbhI hotI, ti, paTi. ma. 378; - ...., sArattha. TI. 1.71; ... apUpabhakkhanasIlo ApUpiko ti, NArammaNa napuM., tatpu. sa. [bau. saM. ApakRtsnAlambana]. vibha, mU. TI. 68. dhyAna-prakriyA ke krama meM Apa-dhAtu kA Alambana - NaM dvi. ApUrati A + pura/pUra kA varta, pra. pu., e. va. [ApUryate], vi., e. va. - mahAnadi oloketvA ApokasiNArammaNabharapUra ho jAtA hai, pUrNa ho jAtA hai, Upara taka bhara jAtA jhAnaM nibbattetvA, jA. aTTa, 1.300. hai, bar3ha jAtA hai, vRddhi ko prApta karatA hai - ApUrati yaso ApokAya pu., tatpu. sa. [bau. saM. ApakAya], Apa-dhAtu, tarasa, sukkapakkheva candimAti, dI. ni. 3.138; jA. aTTha.. Apaskandha ke samuccaya rUpa meM Apa-mahAbhUta-yo pra. vi., 4.25; udeti ApUrati veti cando, jA. aTTha. 3.133; - e. va. - katame satta?, pathavIkAyo, ApokAyo, tejokAyo, rAmi u. pu., e. va. - tathA ahampi ajja tayA dinnehi vAyokAyo, sukhe, dukkhe, jIve sattame, dI. ni. 1.50; - yaM gAmavarAdIhi ApUrAmI ti, jA. aTTha. 4.90; - tha adya, pra. dvi. vi., e. va. - Apo ApokAyaM anupeti anupagacchati, pu., e. va. - ApUratha tena muhattakena, jA. aTTha. 4.399. dI. ni. 1.49. ApUreti A +vpUra kA prera., varta., pra. pu., e. va. [ApUrayati], Apogata tri., jala kI avasthA meM vidyamAna, Apa ke svabhAva bhara detA hai, paripUrNa kara detA hai - nto pu., varta. kR., pra. ko prApta, jalamaya, pAnIdAra, panIlA, panasara - taM napuM., vi., e. va. - mahatA jayaghosena ApUrento disAdisaM, cU. pra. vi., e. va. - yaM ajjhataM paccattaM Apo ApogataM vaM. 72.300; bherikAhalanAdena AparentaM disAdisaM. ca. vaM. upAdinnaM, ma. ni. 1.247; ApodhAtanihese Apogatanti 75.104. sabbaApesu gataM allayUsabhAvalakkhaNaM, ma. ni. aTTha. Apeti |aap kA prera., varta., pra. pu., e. va. [Apayati], (mU.pa.)1(2).126; Apo Apogatanti AdIsu Abandhanavasena prApta karAtA hai, pahaMcA detA hai, bar3hA detA hai - Apeti . Apo tadeva AposabhAvaMgatattA ApogataM nAma, vibha. aTTa. sahajAtarUpAni pattharati, ApAyati vA brUheti vaDDetIti / Apo, abhi. dha. vi. TI. 174; tejo tejeti rUpAni, Apo ApodhAtu strI., tatpu. sa. [bau. saM. ApodhAtu], taralatA, Apeti pAlanA, abhi. ava. 81. praghraraNa (pighala kara bahanA) athavA saMsaMjana kA mUlabhUta Apesi/ApesI/apesi strI., kAMTedAra jhADI se banAyA bhautika dharma, rUpadharmoM ko Apasa meM bAMdha kara rakhane vAlA huA lakar3I kA phATaka - siM dvi. vi., e. va. - koTTakaM tathA snigghtA ke svabhAva vAlA eka mahAbhUta, ka. cha prakAra apesiM yamakakavATa toraNaM palighanti, cULava. 281; apesIti kI dhAtuoM meM se eka - cha: dhAtuyo pathavIdhAtu, ApodhAtu, dIghadArumhi khANuke pavesetvA kaNTakasAkhAhi vinandhitvA tejodhAtu vAyodhAtu, AkAsadhAtu, viANadhAtu, dI. ni. kataM dvArathakanaka, cULava. aTTha. 62. 3.196; kha. cAra mahAbhUtoM kI sUcI meM bhI eka mahAbhUta ke ApokasiNa napuM., tatpu. sa. [bau. saM. ApakRtsna], dhyAna- rUpa meM nirdiSTa - cattAro mahAbhUtA aparisesA nirujjhanti, prakriyA meM citta ko ekAgra karane hetu nirdiSTa dasa prakAra seyyathidaM pathavIdhAtu ApodhAtu tejodhAtu vAyodhAtUti, dI. ke karmasthAnoM meM se eka, citta kI ekAgratA ke lie ni. 1.199; ga. taralatA, dravanazIlatA evaM rUpadharmoM ko For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApodhAtu 122 Aposahita . bAMdha kara eka sAtha rakhanA, isake pramukha lakSaNa - yaM ApoApopaggharaNa tri., pAnI ke risAva se yukta, ApadhAtu kI ApogataM sineho sinehagataM bandhanattaM rUpassa - idaM taM rUpaM snigghatA evaM taralatA se yukta, ApadhAtu ke kAraNa risAva ApodhAta, dha. sa. 651; ayopiNDiAdIni hi ApodhAta athavA dravanazIlatA se yukta - No pu., pra. vi., e. va. --- AbandhitvA baddhAni karoti, dha. sa. aTTa. 365; yo dvAdasasu ApopaggharaNo kAyo, sadA sandati pUtika, theragA. 5683; koTThAsesu AbandhanabhAvo, ayaM ApodhAtu, ma. ni. aTTha. ayaM kAyo ApodhAtuyA sadA paggharaNasIlo, theragA. aTTha. (mU.pa.) 1(2).36; ApodhAtuyA AbandhanalakkhaNaM visuddhi. 2.169. 1.340; gha. prANiyoM ke bhautika zarIra meM mUtra Adi kI ApopharaNa napuM, tatpu. sa. [ApaspharaNa], jala kA AplAvana, taralatA ke rUpa meM tathA Abandhana ke svabhAva se yukta Apa-dhAtu se cAroM ora se paripUrNa rahanA, snigdhatA athavA dhAtu ke rUpa meM ullikhita - asthi imasmi kAye taralatA se vyApta honA - NaM pra. vi., e. va. - ApokasiNaM pathavIdhAtu ApodhAtu tejodhAtu vAyodhAtUti, dI. ni. 2.217; samApajjitvA Apena pharaNaM ApopharaNaM nAma, ma. ni. aTTa. iti lasikA nAma imasmiM sarIre pATiyekko koTThAso (upa.pa.) 3.105. acetano abyAkato suo nissatto yUsabhUto Apomaya tri., Apa + maya se vyu.. jalamaya, jala hI jala AbandhanAkAro ApodhAtUti, visuddhi. 1.353; Ga. ApodhAtu vAlA - manAdInamApAdInaM ca o hotuttarapade, maye ca, AdhyAtmika evaM bAhya, ina do prabhedoM meM varNita - manoseDhA, manomayA, rajojallaM rajomayaM ApogataM, ApomayaM, ApodhAtu siyA ajjhattikA, siyA bAhirA, ma. ni. 1.247; anuyanti disodisaM. mo. vyA. 3.59. - tu pra. vi., e. va. - ApodhAtu ce hida, ... ekantasukhA Aporasa pu., tatpu. sa. [Aporasa], jala kA svAda, jala kA abhavissa... nayidaM sattA vAyodhAtuyA nibindeyyu, sa. ni. guNa - saM dvi. vi., e. va. - yaJca Aporasa upAdiyati, 1(2).158; - tuM dvi. vi., e. va. - yaM ApodhAtuM paTicca paTi. ma. 128; Aporasanti ... Apassa ca sampadaM, paTi. ma. ... paTicca uppajjati sukhaM somanassaM ayaM vAyodhAtuyA aTTha. 2.43; - sineha pu., tatpu. sa., jala ke rasa yA svAda assAdo, sa. ni. 1(2).154; - yA tR./pa. vi., e. va. - ke prati sneha athavA tRSNA - he sapta. vi., e. va. - ayaM ApodhAtuyA assAdoti ayaM ApodhAtunissayo assAdo, nigrodharasa khandhajA nAma pArohA Aporasasinehe sati jAyanti, sa. ni. aTTha. 2.135; yathAbhUtaM sammappAya disvA su. ni. aTTha. 2.36. ApodhAtayA nibindati, ApodhAtuyA cittaM virAjeti, ma. AposaMvaTTa pu., tatpu. sa. [ApassaMvarta], jalapralaya athavA ni. 2.92; yo ApodhAtuyA ... uppAdo Thiti abhinibbatti jala dvArA (loka kA) anta - tayo saMvaTTA-tejosaMvaTTo pAtubhAvo, dukkhasseso uppAdo rogAnaM Thiti jarAmaraNassa AposaMvaTTo, vAyosaMvaTToti, pArA. aTTha. 1.119; AposaMvaTTavasena pAtubhAvo, sa. ni. 1(2).158; -- kkhobhavasena, kri. bi. pu., vaDDamAnA kuppati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).123; - kAla tatpu. sa.Apa-dhAtu ke atyadhika prakopa ho jAne ke pu., tatpu. sa. [ApassaMvartakAla], jala-pralaya kA samaya -- kAraNa se - sarIrabbhantare ApodhAtukkhobhavasena vA le sapta. vi., e. va. - Apo saMvaTTakAle pana aJadhAtukkhobhavasena vA ..., mahAni. aTTha. 373; - koTisatasahassacakkavALa udakapUrameva hoti, ma. ni. aTTha. nidesa pu., tatpu. sa. [bau. saM. ApodhAtunirdeza], (mU.pa.) 1(2).126. Apa-dhAtu-viSayaka vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. - AposaGgahita tri., tatpu. sa. [ApassaMgRhIta], Abandhanatva ApodhAta nidde se Apogatanti sabbaApesa gataM nAmaka rUpadharma dvArA ekajuTa kiyA huA, jala-tattva allayUsabhAvalakkha NaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).126; - dvArA eka sAtha samaJjita kiyA huA - tA strI., pra. vi., ppakopa pu., tatpu. sa. [bau. saM. ApodhAtuprakopa], Apa- e. va. - tejodhAtu pathavIpatihitA AposaGgahitA dhAtu kA prakopa, Apa-dhAtu-viSayaka gar3abar3I - pena tR. vAyovitthambhitA imaM kAyaM paripAceti, visuddhi. 1.355; vi., e. va. -- ApodhAtuppakopena, hoti pUtimukheva so, dha. vAyodhAtu pathavIpatidvitA AposaGgahitA tejAnupAlitA ima sa. aTTha. 335; - sadisa tri., ba. sa. [bau. saM. kAyaM vitthambheti, visuddhi. 1.356; saGgahitAti yathA na ApodhAtusadRka], Apa dhAtu jaisA - so phu. pra. vi., e. va. - vippakirati evaM Abandhanavasena sampiNDitvA gahitA, visaddhi. nandirAgo sinehanatuna ApodhAtusadiso sa. ni. aTTha 2241. mahATI. 1.418. For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AposaJcA 123 Abaddhatta AposaJA strI., tatpu. sa. [ApassaMjJA], Apa-dhAtu-viSayaka saMjJA - JA pra. vi., e. va. - parittA pathavIsA bhAvitA hoti, appamAnA AposaJaA, dI. ni. 2.83; AposaAdIsupi eseva nayo, a. ni. aTTha. 3.342. AposaJI tri., Apa-dhAtu ke viSaya meM jJAna rakhane vAlA, "yaha Apa dhAtu hai" isa prakAra kA jJAna rakhane vAlA - JI pu., pra. vi., e. va. - yathA neva pathaviyaM pathavisaJjI assa, na ApasmiM AposaJI assa, a. ni. 3(2).6. Aposannissaya pu., tatpu. sa. [Apassannizraya], jala para nirbharatA, Abandhana-svabhAva Apa-dhAtu kA Azraya athavA avalambana - yena tR. vi., e. va. - AposannissayenApi, samanakkArahetunA, abhi. ava. 504. Aposannissita tri., tatpu. sa. [Apassannizrita], jala para nirbhara rahane vAlA, Apa-dhAtu para Azrita athavA usake sAtha jur3A huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - asambhinnattA jivhAya ApAthagatattA rasAnaM AposannissitaM manasikArahetuka catUhi paccayehi uppajjati jivhAviANaM, dha. sa. aTTa. 319; tattha Aposannissita nti jivhAtemanaM ApaM laddhAva uppajjati, na vinA tena, dha. sa. aTTha. 319. AposabhAva pu., tatpu. sa., jala kA svabhAva, Apa-dhAtu kA svabhAva - vaM dvi. vi., e. va. - tadeva AposabhAvaM gatattA ApogataM nAma, vibha. aTTha. 60. Aposama tri., jala jaisA/jaisI, Apa-dhAtu ke samAna - maM strI., dvi. vi., e. va. - AposamaM bhAvanaM bhAvehi, ma. ni.. 2.94. Appaccaya pu., A + paccaya, kevala vyAkaraNoM ke sandarbha meM prayukta [TApratyaya], pu. ke akArAnta nAmoM kI strI. banAne hetu vihita taddhita pratyaya 'A' - yo pra. vi., e. va. - akArantato Appaccayo hoti, ka. vyA. 237. Aphusati A +Vphusa kA varta., pra. pu., e. va. [AspRzata], prApta kara letA hai, pAsa meM jA pahuMcatA hai, (ke sAtha) jur3a jAtA hai - siM adya., u. pu., e. va. - tatthevahaM samathasamAdhimAphusi sAyeva me paramaniyAmatA aha, vi. va. 145; vi. va. aTTha. 65; AphusiM adhigacchi, vi. va. aThTha 67. Abajjha A +vbandha kA pU. kA. kR. [Abadhya], acchI taraha se bAMdha kara - Abajjha nandhiyA kaTiyA nisadamhi abandhisaM. ma. vaM. 23.6; AbajjhA ti AbandhitvA, ma. va. TI. 407(nA.). Abaddha tri., A +vbandha kA bhU. ka. kR. [Abaddha], pUrI taraha se bandhana meM baMdhA huA, bandhanagrasta -ddho pu., pra. vi., e. va. - nhArusuttakena matthaluGge Abaddho, dha. sa. aTTha. 342; .... vallIhi Abaddho Thito. sa. ni. aTTha. 3.74; - ddhA' ba. va. -- ... mayha desanAjAle pariyApannA, etena AbaddhA, dI. ni. aTTha. 1.108; - ddhA strI, pra. vi., e. va. - bahi cassa gatA vasAkhA nAnAvallIhi AbaddhA, sa. ni. aTTha. 3.74; - ddhaM napuM., pra. vi., e. va. - dvIhi padehi Abaddha hoti upari sakalasuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).70; -- ddhAni ba. va. - napi tINi advisatAni jAnanti mayaM nhArUhi AbaddhAnI ti, khu. pA. aTTha. 36; sa. u. pa. ke rUpa meM ekA., dayA., nAnA.. bundikA., samantA., sinehA ke anta. draSTa; - kaccha tri., ba. sa., vaha, jisane apanI kamara ke irda-girda kacchA, dhotI yA luMgI ko kasakara bAMdha liyA hai - ccho pu.. pra. vi., e. va. - yuddhAya Abaddhakaccho so gato pallavavAlaka, cU. vaM. 72.220; - parikaraNa tri., ba. sa. [Abaddhaparikara], sabhI taraha se taiyAra, sabhI taiyAriyoM ko pUrA kara cukA - Nena pu., tR. vi., e. va. - ... sabbakAla yuttappayuttena bhavitabba AbaddhaparikaraNena, cariyA. aTTha. 287; - paTibaddhasahAyaka tri., bilaga na hone yogya, pUrI taraha se jur3A rahane vAlA - kAni napuM., pra. vi., ba. va. - tAni kira dvepi ... AbaddhapaTibaddhasahAyakAneva ahesuM. dha. pa. aTTha. 1.52; - pupphavaTaMsaka pu., karma. sa., acchI taraha se bAMdhA gayA phUloM kA gucchA - ko pra. vi., e. va. - suTTa pItvA AbaddhapupphavaTaMsako viya, dI. ni. aTTha 2.149; - vaGkasAkhA strI., karma. sa., acchI taraha se (kisI ke dvArA) bAMdha dI gaI Ter3hI zAkhA - khA pra. vi., e. va. - ... bahiddhA vallIhi AbaddhavasAkhA viya... daTThabbo, sa. ni. aTTha. 3.76; - sineha tri., ba. sa., atyadhika sneha karane vAlA, sudRr3ha sneha karane vAlA --- ho pu., pra. vi., e. va. - kuTumbiko guNavasena tissAya Abaddhasineho ... aTTAsi, pe. va. aTTha. 71. AbaddhatA strI., Abaddha kA bhAva. [AbaddhatA], baMdhA huA honA, jur3A huA honA, bandhanagrasta rahanA - ya tR. vi., e. va. - upacikAhi vantakheLasinehena AbaddhatAya sattasattAha deve vassantepi na vippakiriyati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).33. Abaddhatta napaM., Abaddha kA bhAva. [Abaddhatva], uparivata - ttA pa. vi., e. va. - ... bahiddhA vallIhi AbaddhattA ca gaGga For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Abandha 124 AbAdha otaritvA, sa. ni. aTTa, 3.74; tAya AbaddhattA tAni baddhAni nAma honti, dha. sa. aTTha. 365; etaM... saddhi ekAbaddhattA rakkhati, pArA. aTTha. 1.255. Abandha pu., A +Vbandha se vyu. [Abandha], bandhana, aneka prakAra kA bandhana, jajIra - ndhaM dvi. vi., e. va. - vaTTamAbandhamiccevaM, tebhUmakamanAdikaM, paTiccasamuppAdoti, paTTapesi mahAmuni, abhi. dha. sa. 57; - ndhe ba. va. -- bandhe vibandhe Abandhe lagge laggite palibuddhe bandhane poTayitvA, mahAni. 71; Abandheti anekavidhena bandhe, mahAni. aTTha. 185. Abandhati A +Vbandha kA varta., pra. pu., e. va. [AbadhnAti]. bAMdha detA hai, kisI ke sAtha jor3a detA hai, eka sAtha milA detA hai - ApodhAta pana pathavIdhAtampi tejovAyodhAtayopi aphasitvAva Abandhati,dha. sa. aTTa, 366: - ndhatI strI... varta. kR., pra. vi., e. va. - ... saMsUcakena avavikhanA AbandhatI viya oloketvA, udA. aTTha. 138; - mAnA strI., varta. kR., Atmane., pra. vi., e. va. - nhAru sarIrabbhantare aTThIni AbandhamAnA ThitA, vibha. aTTha. 55; - ndheyya vidhi., pra. pu., e. va. - yadi phusitvA Abandheyya phohabbAyatanaM nAma bhaveyya, dha. sa. aTTha. 366; -- ndhitvA pU. kA. kR.- AbhujitvAti AbandhitvA, pArA. aTTa. 2.12; - ndhitabbAni saM. kR., napuM, pra. vi., ba. va. - AbandhanAnI ti hatthiassarathesa AbandhitabbAni bhaNDAni ca gaNhatha, jA. aTTha. 5.310. Abandhana 1.napuM., A +Vbandha se vyu., kri. nA. [Abandhana], pragAr3ha bandhana, majabUta gAMTha, jor3a, samaMjana, susaMgati - naM pra. vi., e. va. - AbandhanamApodhAtu, nA. ru. pari. 498; - to pa. vi., e. va. - aparAparabhAvAya vinanato Abandhanato saMsibbanato vAnanti ... visaMyuttaM, pArA. aTTha. 1.168; 2. tri., vaha, jise bAMdhA jAe, bAMdhA jA rahA, bandhanakriyA kA viSayIbhUta, bAMdhA jAne yogya - AbandhanAni gaNhAtha, jA. aTTha. 5.310; AbandhanAnIti hatthiassarathesa AbandhitabbAni bhaNDAni ca gaNhatha, jA. aTTha. 5.310; -TTha pu., tatpu. sa. [AbandhanArtha], bAMdhe jAne kA artha - ThUna tR. vi., e. va. -- Abandhanadvena Atiyeva AtiparivaTTo, dI. ni. aTTha. 1.149; - tA strI., bhAva., Apasa meM bAMdha kara rakhanA - yA AbandhanatA, sA ApodhAtu, khu. pA. aTTha. 57;-dhAtu strI., Apa-dhAtu, rUpa dharmoM ko Apasa meM bAMdhakara rakhane vAlA Apa-nAmaka mahAbhUta - ApodhAtUti AbandhanadhAtu, sa. ni. aTTa, 2.134; - bhAva pu., Apasa meM bAMdha kara rakhane kI dazA - vo pra. vi., e. va. - yo dvAdasasu koTThAsesu AbandhanabhAvo, ayaM ApodhAtu, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).36; yo AbandhanabhAvo vA dravabhAvo vA, ayaM ApodhAtu, visuddhi. 1.342; - lakkhaNa napuM.. tatpu. sa., Apasa meM bAMdha kara rakhane kA lakSaNa - NaM pra. vi., e. va. - yaM AbandhanalakkhaNaM, ayaM Apodhata, visaddhi. 1.341; - vallI strI., tatpu. sa., bAMdhane vAlI DorI - lliM dvi. vi., e. va. - vallinti AbandhanavalliM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).128; - samaya pu., tatpu. sa., bAMdhe jAne kA samaya, bandhana meM lAe jAne kA kAla - yo pra. vi., e. va. - putto me vayappatto, gharAvAsenassa Abandhanasamayoti, a. ni. aTTa, 1.301; - nAkAra tri. Apasa meM bAMdha kara rakhane vAle svarUpa athavA AkAra vAlA - ro pra. vi., e. va. -- yUsabhUto AbandhanAkAro ApodhAtUti, vibha. aTTha. 61; - raM dvi. vi., e. va. - dvAdasasu koTThAsesu yUsagataM udakasaGghAtaM AbandhanAkAraM ApodhAtUti vavatthapeti, visuddhi. 1.343. AbAdha A +vbAdha se vyu., [AbAdha], zA. a. roga, bImArI, vipatti, vyathA, durgati, saMkaTamaya avasthA, dukha bharA anubhava - AtaGko Amayo vyAdhi gado rogo rujA pi ca, gelaJAkallamAbAdho..., abhi. pa. 323; bAdhati vibAdhati, AbAdho, AbAdhati cittaM viloLetIti AbAdho, sadda. 2.394; AbAdho ti visabhAgavedanA vaccati yA ekadese uppajjitvA sakalasarIraM ayapaTTena bandhitvA viya gaNhAti, sadda. 2.322; AbAdhoti yokoci rogo, visuddhi. 1.93; visabhAgavedanuppattiyA kakaceneva catuiriyApathaM chindanto AbAdhatIti AbAdho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).213; -dho pra. vi., e. va. - sace kho mayaM gilAnaM ThAnA cAvessAma, AbAdho vA abhivaddhissati, mahAva. 150, 152, 214; yassa kaNDa vA... AbAdho, kAyo vA duggandho, mahAva. 277; pAci. 226; AbAdhoti mahApiLakAbAdho vuccati, pAci. aTTha. 143; -dhaM dvi. vi., e. va. - AbAdhaM, te deva, passAmA ti, mahAva. 361; / atthakAmassa gilAnupaTThAkassa yathAbhUtaM AbAdhaM nAvikattA hoti, mahAva. 394; - dhena tR. vi., e. va. - bhikkhUna sAradikena AbAdhena phuTThAnaM yAgupi, mahAva. 274; abAdhenAti saradakAle uppannena pittAbAdhena, mahAva. aTTha. 351; - dhA/to pa. vi., e. va. - aparena samayena tamhA AbAdhA mucceyya, dI. ni. 1.64; na dAnime imamhA AbAdhA vaDhahissantIti, dI. ni. 2.239: pesaja upasaMharati For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbAdha 125 AbAdhika ... AbAdhatopi, pAci. 20; - ssa Sa. vi., e. va. - AbAdhassa lasuNaM bhesajjaM, cULava. aTTha. 57; - ghe sapta. vi., e. va. - AbAdhe me samuppanne, sati me udapajjatha, theragA. 30; AbAdhe me samuppanneti ..., theragA. aTTha. 1.94; -dhA pra. vi., ba. va. -- santi te evarUpA AbAdhA, mahAva. 120; - dhAnaM Sa. vi., ba. va. - tikicchakA, virecanaM denti pittasamuTThAnAnampi AbAdhAnaM paTighAtAya, a, ni. 3(2).185; lA. a. ka. dasa prakAra ke palibodhoM meM se eka - AvAso ca kula lAbho, gaNo kammaJca paJcamaM addhAnaM jAti AbAdho, gantho iddhIti te dasA ti, pArA. aTTha. 2.19; lA. a. kha. 3, 5, 6, 8 evaM 48 prakAroM meM nirdiSTa - manussesu tayo AbAdhA bhavissanti, dI. ni. 3.55; manussA paJcahi AbAdhehi ... vadanti, mahAka. 91; magadhesu paJca AbAdhA ussannA hontIti magadhanAmake janapade manussAnaJca amanussAnaJca paJca rogA ussannA vuddhippattA phAtippattA honti, mahAva. aTTha. 263; 238; manussAnaM chaLeva AbAdhA ahesu-sIta, uNhaM jighacchA, pipAsA, uccAro, parasAvo, a.ni. 2(2).266; pittasemhavAtasannipAtautavipariNAmavisa maparihAraupakkamakammavipAkavasena aTThavidho AbAdho, paTi. ma. aTTha. 1.81; vividhA AbAdhA uppajjanti, seyyathidaM - cakkhurogo sotarogo... pittasamuTThAnA AbAdhA semhasamuTThAnA AbAdhA vAtasamuDhAnA AbAdhA sannipAtikA AbAdhA utapariNAmajA AbAdhA visamaparihArajA AbAdhA opakkamikA AbAdhA kammavipAkajA AbAdhA sItaM uNha jighacchA pipAsA uccAro parasavoti, a. ni. 3(2).91; sa. u. pa. ke rUpa meM anA., antagaNThA., appamattakA., appA., amanussikA., udaravAtA., udarA., kAyacittA., kAyaDAhA., kAyikA., kucchivikArA., gaNDA0, garukA., gharadinnakA., cakkhurogA0, cetasikA., thullakacchA., thullakaccha, paNDrogA., pAdakhIlA.. pittA., bavhA., bhagandalA., madhumehA., mahA., lohitapakkhandikA., vammikA., visabhAgA., visamA., sabbA., sA., sIsA. ke anta. draSTa; - tA strI., AbAdha kA bhAva., rugNatA, rogagrasta honA, vipatti athavA bAdhA se pIr3ita honA, sa. u. pa. meM prayukta - attabhAvassa pittapakopAdInaM vasena sAbATa tA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.8; - ppaccayA a., kri. vi., bAdhA, vipatti athavA roga ke kAraNa se; bAdhA, vipatti athavA roga hone kI sthiti meM - anajAnAmi, AbAdhappaccayA sambAdhe loma saMharApetu nti, cULava. 255; AbAdhappaccayA lasuNaM khAditunti, cULava. 262; - bhUta tri., rogagrasta, roga kA zikAra - to pR., pra. vi., e.va. - ayaM..., kAyo rogabhUto... AbAdhabhUto, ma. ni. 2.188; - taM pu., dvi. vi., e. va. - so tvaM imaM kAyaM rogabhUtaM gaNDabhUtaM ... AbAdhabhUtaM, ma. ni. 2.188; - samaGgI tri., rogagrasta, rogI - jhI pu.. pra. vi., e. va. - tattha AbAdhikoti AbAdhasamaGgI, vi. va. aTTha. 279. AbAdhati A +VbAdha kA varta., pra. pu., e. va. [AbAdhate], pIr3A detA hai, cubhatA hai - na maM kiJci AbAdhatI ti, ma. ni. 2.187; ... catuiriyApathaM chindanto AbAdhatIti AbAdho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).213. AbAdhana napuM.. A +VbAdha se vyu., kri. nA. [AbAdhana], kaSTa, coTa, pIr3A, hAni, takalIpha, roga - nAya ca. vi., e. va. - AbAdhanAya pILanAya, a. ni. aTTha. 3.275; - to pa. vi., e. va. - sarIrassa AbAdhanato, theragA. aTTha. 1.94%; -TTha pu., tatpu. sa. [AbAdhanArtha], pIr3Aprada hone kA artha athavA Azaya - dvena tR. vi., e. va. - AbAdhanaDhena AbAdho hoti, a. ni. aTTha. 3.281; AbAdhaDenAti vibAdhanaDhena, rogaTena vA, visuddhi. mahATI. 1.55; pAThA. AbAdhaDhena; -dukkha napuM., tatpu. sa., pIr3A kA dukha, roga kA dukha-kkhaM pra. vi., e. va. - kAyassa AbAdhanadukkhaM dukkhaM, paTi. ma. aTTha. 1.127. AbAdhika tri.. [bau. saM. AbAdhika]. rogI, bImAra, vyAdhi se pIr3ita - ko pu., pra. vi., e. va. - puriso AbAdhiko assa dukkhito bALahagilAno, dI. ni. 1.64; ... AbAdhatIti AbAdho, svAssa atthIti AbAdhiko, dI. ni. aTTa. 1.172; iriyApathabhaJjanakena visabhAgAbAdhena AbAdhiko, a. ni. aTTha. 3.59; - kaM dvi. vi., e. va. - na tvaM addasa manussesu itthiM vA purisaMvA AbAdhika ma. ni. 3.219; - ssa, Sa. vi., e. va. - taM teneva AbAdhena AbAdhikassa vaTTati, na aJassa, pArA. aTTha. 2.268; -- kA pu., pra. vi., ba. va. - te aparena samayena AbAdhikA honti, dI. ni. 2.239; - kAnaM pu., ca./Sa. vi., ba. va. - idaM osadhaM yena kenaci AbAdhena AbAdhikAnaM dethA ti, jA. aTTa. 6.157; - kaM strI., dvi. vi., e. va. - ... bhagini passeyya AbAdhika ma. ni. 1.123; AbAdhikanti byAdhika ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).372; - tta napuM., bhAva. [AbAdhikatva, vyAdhigrastatA, rugNatA, bImArI- ttA pa. vi., e. va. - therassa AbAdhikattA sa. ni. aTTha. 2.278; - bhAva pu.. uparivat - vaM dvi. vi., e. va. - satthu For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbAdhikinI 126 Abhata AbAdhikabhAvaM AcikkhitvA, dha. pa. aTTha. 2.417. AbAdhikinI strI., AbAdhika se vyu., rugNa nArI, bImAra strI - nI pra. vi., e. va. - itthannAmA, bhikkhunI AbAdhikinI dakkhitA bALahagilAnA. a. ni. 1(2).166. AbAdhita tri0, A +VbAdha kA bhU. ka. kR. [AbAdhita], pIr3ita, rogagrasta, vipatti se grasta, kaSTa meM par3A huA -- to pu.. pra. vi., e. va. - arahaM sugato loke, vAtehAbAdhito muni, theragA. 185. AbAdheti A +VbAdha kA prera., varta, pra. pu., e. va. [AbAdhayati], pIr3A athavA kaSTa detA hai, hAni pahuMcAtA hai, vyathA utpanna karAtA hai - nti pra. pu., ba. va. - DasAdayo 'maM AbAdhentI ti... attho, theragA. aTTha. 1.96; - yittha adya, pra. pu., ba. va. - mA, heva ciravAsissa kumArassa kiJci AbAdhayitthAti, sa. ni. 2(2).312; - dhiyamAna tri., karma. vA. kA varta. kR. - nAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - tena AbAdhiyamAnAnaM puthujjanAnaM tattha paTighuppattito. paTi. ma. aTTa, 1.127. AbhAdhAtu strI., karma. sa., prakAzamAna dhAtU, suspaSTa rUpa se vyakta ho rahI dhAtu - rUpadhAtuyeva hi AbhAdhAtu, visuddhi. 2.114. Abhakara tri., AbhA yA camaka ko utpanna karane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - AbhaMkaro pabhaMkarodhammobhAsapajjotakaroti ca buddhA, netti. 45. AbhaJjati A + bhaJja kA varta, pra. pu., e. va., 1. TikA detA hai, (kA) sahArA de detA hai, 2. bhagna kara detA hai, mor3a detA hai-nti pra. pu., ba. va. - vividhA AbhaJjanti bhAraM olambenti tenAti byAbhaGgI vidhaM, a. ni. TI. 3.2; vividha bhAraM AbhaJjanti olambanti etthAti byAbhaGgI kAjaM, ma. ni. TI. (ma.pa.) 196. AbhaTTha tri., A +vbhAsa kA bhU. ka. kR. [AbhAsita, bau. saM0, AbhASTa], kathita, uccArita, bola diyA gayA, kaha diyA gayA - TuM napuM., pra. vi., e. va. - duDha AbhaTTha bhAsitaM lapitanti durAbhaTTha pari. aTTa. 193. AbhaNDana napuM., A + bhaNDa se vyu., kri. nA. [AbhaNDana]. sunizcita karanA, bhaNDAphor3a kara denA - ne sapta. vi., e. va. - labha AbhaNDane, sadda. 2.556. Abhata tri., A +vbhara kA bhU. ka. kR., prAyaH Ahata evaM Agata ke sthAna para bhI prayukta [AbhRta], samIpa le AyA gayA, le jAyA gayA, pahuMcA diyA gayA, hastAntarita kiyA gayA, AnIta - AhaTo AbhatAnItA, abhi. pa. 749; - to pu., pra. vi., e. va. - gAmato sappikumbho Abhato, mahAva aTTha. 360; Ahitoti Abhato, jAlito, su. ni. aTTa. 1.24; -- taM pu., dvi. vi., e. va. - bhikkhU upanandattherena AbhataM pattacIvararAsiM disvA, jA. aTTha. 3.293; - tena pu., tR. vi., e. va. -- na me tayA Abhatena paNNAkArena attho, jA. aTTha. 4.96; - te pu., sapta. vi., e. va. - mahAbrahmanA Abhate arahaddhaje gahitamatteyeva vassasaddikatthero viya ..., a. ni. aTTa, 1.116; - tA strI., pra. vi., e. va. - kaMsapAti AbhatA... pariyonaddhA, ma. ni. 1.32; AbhatAti AnItA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).151; -- taM strI., dvi. vi., e. va. --- attano AbhataM kaTacchubhikkhaM dApesi, dha. pa. aTTha. 2.126; - tAya strI., Sa. vi., e. va. - idaM tAvettha dhammadesanatthaM AbhatAya upamAya saMsandanaM, sa. ni. aTTha. 3.102; - taM napuM, pra. vi., e. va. - idaM... AyasmantaM uddissa cIvaracetApannaM AbhataM, pArA. 335; Abhatanti AnItaM. pArA. aTTha. 2.229; -- taM? dvi. vi., e. va. - ahantvA dhanamAbhataM, apa. 2.232; - tena napuM, tR. vi., e. va. - tesaM Abhatena yena kenaci yApentopi... hoti. sa. ni. aTTha. 2.145; - to pa. vi., e. va. - paribhaNDakaraNatthAya Abhatato gahitanti eke, sa. ni. aTTha. 2.285; - ssa Sa. vi., e. va. - tvaM mayA Abhatassa uppattiM mA puccha, jA. aTTha. 3.296; - tAni' napuM., pra. vi., ba. va. - tehi pana nAnappakArAni phalAphalAni AbhatAni, jA. aTTa. 1.431; - tAni dvi. vi., ba. va. - AbhatAni tiNAdIni ettha nikkhipa, sa. ni. aTTha. 2.73; - tehi napuM, tR. vi., ba. va. - attano khajja-bhojjehi tehi tehAbhatehi ca, santappesi, sasaGgha taM, ma. vaM. 15.72; 106; ka. sa. u. pa. ke rUpa meM atthavasA., anA., apA., AcariyaparamparA., AjjhAyA., kapAlA., kAlA., durA., paramparA., malayA., yathA., rattA., kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM, - tta napuM, Abhata kA bhAva. . [AbhRtatva], le AyA jAnA - ttA pa. vi., e. va. - uJche ... uJchAcariyAya AbhatattA ... abhiratA, theragA. aTTha. 1. , 299; - pakkha pu., karma, sa. [AbhRtapakSa], lAyA huA pakSa -kkhe sapta. vi., e. va. - Abhatapakkhe pana idaM saMsandanaM, sa. ni. aTTha. 3.102; -- paNNAkAra pu., karma, sa., lAyA For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhatAbhata 127 AbharaNa . huA upahAra athavA saugAta - rena tR. vi., e. va. - ettakaM kAlaM devamanussehi AbhatapaNNAkAreneva dAnaM adAsiM, dha. pa. aTTha. 1.295; - bhAjana napuM, karma, sa. [AbhRtabhAjana], lAyA gayA pAtra - nAni dvi. vi., ba. va. - .... AbhatabhAjanAni pUretvA gacchati, jA. aTTa. 1.336; sa. u. pa. ke rUpa meM, - maMsa napuM., lAyA gayA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - attano abhataM maMsaM ve koTThAse katvA, jA. aTTha. 1.457; - mUla napuM, lAI gaI jar3a - laM pra. vi., e. va. - AbhatamUlaM bahu, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.202; - sakkAra pu., zraddhA-svarUpa lAyA gayA bhojana - raM dvi. vi., e. va. - tumhehi Abhata sakkAraM kusaggena jivhagge ThapetvA, dha. pa. aTTa. 1.284. AbhatAbhata tri., Abhata + Abhata ke yoga se vyu. [AbhRtAbhRta], samaya samaya para lAyA gayA- taM napuM. dvi. vi., e. va. - "tumhehi AbhatAbhataM tumhAkaM gehameva nethA ti Aha, jA. aTTa. 3.16; - maMsa napuM.. karma sa... samaya samaya para lAyA huA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - "byagghena AbhatAbhatamaMsaM khAdako kUTajaTilo ti, jA. aTTa. 4.310. AbharaNa napuM., A + bhara se vyu., kri. nA. [AbharaNa], zA. a., vaha, jise dhAraNa kiyA jAe athavA le AyA jAe, lA. a., AbhUSaNa, sAja-sajAvaTa - vibhUsanaM cAbharaNaM alaGkAro pilandhanaM, abhi. pa. 283; - NaM' pra. vi., e. va. - sIlamAbharaNaM selu, theragA., 614; guNasarIropasobhanaTena AbharaNaM, theragA. aTTha. 2.188; parassa sIse AbharaNaM viya dahabbo, visuddhi. 1.208; - paM. vi. vi., e. va. - AbharaNaM omuJcitvA, cULava. 318; AbharaNaM omuJcitvAti mahAlataM nAma navakoTiagghanakaM alaGkAraM apanetvA, pAci. aTTa. 139; -- Nena tR. vi., e. va. - abhinippILanAya vatthena vA AbharaNena vA saddhiM pILayato, pArA. aTTha. 2.111; - NA pra. vi., ba. va. - gandhA ca vilepanA ca AbharaNA ca pilandhanA ca mahAni. 279; gIvAdIsu piLandhanaAbharaNA ca..., mahAni. aTTha. 334; - NAni dvi. vi., ba. va. - ... AbharaNAni piLandhanto attamano ahosi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.46; - Nehi ta. vi., ba. va. - AbharaNehi saddhi sattaratanapurAni sakaTAni ubhosu passesu pesesi, jA. aTTha. 7.269; ka. sa. u. pa. ke rUpa meM, aGgadA., aGgulyA., apetA., AmuttamAlA., AmuttahatthA., dArA., dibbakusumA., dibbA., dhAritA., nAnA., paTimA., pItA., pupphA0, brahmA., mAlA, mAlAguNA., muttA., rattaGgA, rAjA., vatthA., vicittavatthA., vimaTThA0, sabbA., soNNavaNNaGgA, hatthA. ke anta. draSTa: kha. sa. pU. pa. ke rUpa meM,. - jAta napuM.. [AbharaNajAta], vizeSa prakAra kA alaMkAra yA AbhUSaNa- taM pra. vi., e. va. - ... suvaNNavaNaM AbharaNajAtaM. sa. ni. aTTa. 2.177; - Nattha pu., tatpu. sa. [AbharaNArtha], sAja-sajAvaTa athavA alaMkaraNa kA prayojana - tthAya ca. vi., e. va. - "na sakkA esa AbharaNatthAya upanetu sa. ni. aTTha. 2.202; AbharaNatthAya so maM mAretukAmo ahosI ti, dha. pa. aTTha. 1.370; - tthikA strI., pra. vi., ba. va., AbhUSaNa athavA alaMkAra kA prayojana rakhane vAlI - sace tumhe AbharaNatthikA, imAni gaNhatha, sa. ni. aTTha. 2.177; - bhaNDa napuM., tatpu. sa., jevara-javAharAta, sajAne saMvArane hetu prayukta upakaraNa - NDaM pra. di., e. va. - AbharaNabhaNDameva vA idha "vamamAnti adhippetaM, jA. aTTha. 7.184; - NDaM dvi. vi., e. va. - attano AbharaNabhaNDaM bhaJjApetvA ..., sa. ni. aTTa.2.164; - NDena tR. vi., e. va. - mayA AbharaNabhaNDena cetiyaM pUjitaM, theragA. aTTha. 2.368; - NDesu sapta. vi., ba. va. - AbharaNabhaNDesu pana sIsapasAdhanakadantasUciAdikappiyabhaNDaM pArA. aTTha. 2.117; - bhaNDaka napuM.. sAja-sajAvaTa kI sAmagriyAM, hIre-javAharAta - kaM dvi. vi., e. va. - manussA "AbharaNabhaNDakaM gahissAmA ti ApaNaM gacchanti, sa. ni. aTTha. 2.177; - maGgala napuM0, vivAha saMskAra ke avasara para AbhUSaNa dene kA mAMgalika vidhAna - laM pra. vi., e. va. - .... AbharaNamaGgalaM, abhisekamaGgalaM, AvAhamaGgalanti tINi maGgalAni akaMsu. su. ni. aTTha. 1.227; - vassA strI., tatpu. sa. [AbharaNavarSA], AbhUSaNoM kI barasAta, AbhUSaNoM kI pracuratA - kahApaNamatthake dibbAbharaNavassaM vassi, jA. aTTha. 5.129; - vikati strI., tatpu. sa. [AbharaNavikRti], AbhUSaNa kA vizeSa prakAra - yo dvi. vi., ba. va. - paricArakapurisA nAnAvaNNAni dussAni nAnappakArA AbharaNavikatiyo mAlAgandhavilepanAni ca AdAya, jA. aTTha. 1.70; - vibhUsita tri, tatpu. sa. [AbharaNavibhUSita], gahanoM se sajA huA, alaMkAroM se alaGkata - AbharaNavibhUsitAhi nATakitthIhi parivArito, ma. vaM. TI. 568(ro.); - vilepanAdi tri., ba. sa., AbhUSaNa evaM lepa prasAdhana Adi - dIhi ta. vi., ba. va. - himavA viya AbharaNavilepanAdIhi obhAsentu ceva pavAyantu ca, jA. aTTha. 7.362. For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhavaggaM 128 AbhA AbhavaggaM a., avyayI. sa. [AbhavAgrama], bhavAgra-nAmaka avasthA taka, bhava athavA astitva kI sarvocca avasthA taka - AbhavaggaM Agotrabhu savanato pavattanato... "AsavAti, udA. aTTha. 75; Agotra, AbhavaggaM vA savantIti AsavA, udA. aTTha. 141. Abhavaggato a0, pa. vi., pratirU. nipA., uparivat - ArammaNavasena Agotrabhuto, Abhavaggato ca savanA, visuddhi. 2.322. Abhassara pu., [AbhAsvara], zA. a., AbhA athavA dIpti se paripUrNa, lA. a., 1. rUpI brahmAoM ke eka loka kA nAma - rA pra. vi., e. va. - mahAtApasAnaM AbhassarA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).322; - re dvi. vi., ba. va. - Abhassare Abhassarato sajAnAti... saJatvA... maJati, ma. ni. 1.3; - to pa. vi., e. va. - bodhisatto Abhassarato AgantvA AkAse ThatvA imaM gAthamAha, jA. aTTha. 1.451; - resu sapta. vi., ba. va. - dutiyajjhAnaM bhAvetvA Abhassaresu aTThakappaM AyuM gahetvA nibbatti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).302; - kAya pu., tatpu. sa., AbhA se paripUrNa devoM (AbhAsvara varga ke devoM) kA samUha, AbhAsvara devoM kA varga - yA pa. vi., e. va. - AyukkhayA vA puJjakkhayA vA AbhassarakAyA cavitvA sujhaM bahmavimAnaM upapajjanti, dI. ni. 1.15; - dvAna napuM., tatpu. sa. [AbhAsvarasthAna] AbhAsvara loka kA nivAsa sthAna, AbhA se paripUrNa sthAna - subhakiNhato ca cavitvA AbhassarahAnAdIsu sattA nibbattanti, paTi. ma. aTTa, 1.300; - tta napuM, Abhassara kA bhAva. [AbhAsvaratva], prabhAsita honA, atyadhika dIptimaya honA - ttena tR. vi., e. va. -- AbhassarAnaM Abhassarattena ananubhUtaM. ma. ni. 1.413; - brahmaloka pu., karma. sa. [AbhAsvara brahmaloka], AbhA athavA prakAza se paripUrNa brahmaloka, AbhAsvara devoM kA brahmaloka, AbhAsvara nAmaka brahmaloka - kaM dvi. vi., e. va. - ... AbhassarabrahmalokaM Adi katvA loko pAtubhavati, paTi. ma. aTTha. 1.300; - ke sapta. vi., e. va. - tadA ca Abhassarabrahmaloke paThamatarAbhinibbattA sattA AyukkhayA vA puJjakkhayA vA ..., paTi. ma. aTTa, 1.298; - bhavana napuM., karmasa., prakAza se bharA huA kSetra, AbhAsvara nAmaka kSetra athavA sthala - nA pa. vi., e.va. - vuTThiyA pana pavattamAnAya yAva AbhassarabhavanApi ekodakaM hoti, sa. ni. aTTha. 1.31; - loka pu., karma. sa. [AbhAsvaraloka], prakAza se paripUrNa AbhAsvara devoM kA loka, AbhAsvara nAmaka loka - ke sapta. vi., e. va. - Abhassaraloke mahAbrahmAno viya pItisukheneva vItinAmessAmA ti, dha. pa. aTTha. 2.149; -- saMvattanika tri., AbhAsvara nAmaka loka meM punarjanma lene vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - saMvaTTamAne loke yebhuyyena sattA AbhassarasaMvattanikA honti, dI. ni. 1.15; - rUpaga tri., AbhAsvara nAmaka brahmaloka ko jAne vAlA athavA vahAM pahuMcane vAlA- go pR., pra. vi., e. va. - loke AbhassarUpago homi, a. ni. 2(2).227; 2. pu., sadA ba. va. meM prayukta, una devatAoM ke varga kA nAma jo ki AbhAsvaranAmaka rUpa-brahmaloka meM nivAsa karate haiM tathA jinake zarIra se AbhA athavA prakAza kI kiraNeM nikala kara cAroM ora bikhara jAtI haiM - rA pra. vi., ba. va. - AbhassaravAre daNDadIpikAya acci viya etesaM sarIrato AbhA chijjitvA chijjitvA patantI viya sarati visaratIti AbhassarA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).38; dI. ni. aTTha. 2.90; sattA ekattakAyA nAnattasaJino, seyyathApi devA AbhassarA, dI. ni. 2.54; - re dvi. vi., ba. va. - Abhassare ... saJjAnAti, ... abhinandati, ma. ni. 1.3; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - AbhassarAnaM Abhassarattena ananubhUtaM. ma. ni. 1.413; - resu sapta. vi., ba. va. - Abhassaresu maJati, ma. ni. 1.3. AbhA' strI., A +vbhA se vyu. [AbhA], prakAza, camaka, kAnti, dIpti - rasiM cAbhA pabhA ditti rUci bhA juti dIdhiti, abhi. pa. 64; vividhehi sIlAdiguNehi bhavatIti vibhU, ... vibhA... AbhA, bhujago. ... .parito, iccevamAdi, ka. vyA. 641; -- bhA pra. vi., e. va. - maNiratanassa AbhA samantA yojanaM phuTA ahosi, dI. ni. 2.131; natthi sUriyasamA AbhA, samuddaparamA sarA ti, sa. ni. 1(1).8; esA AbhAti esA buddhAbhA, sa. ni. aTTha. 1.48; - bhaM dvi. vi., e. va. - AbhaM paTicca acci pAyati, ma. ni. 1.376; AbhaM paTicca accIti taM AlokaM paTicca jAlasikhA pAyati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).245; - ya tR. vi., e. va. - candimasUriyA evaMmahiddhikA evaMmahAnubhAvA AbhAya nAnubhonti, dI. ni. 2.9; AbhAya nAnubhontIti attano pabhAya nappahonti, dI. ni. aTTha.2.23; - bhA pra. vi., ba. va. - catasso imA, AbhA... candAbhA, sUriyAbhA, aggAbhA, paJaAbhA, a. ni. 1(2).160; --- bhA dvi. vi., ba. va. - ... devA ye imesaM candimasUriyAnaM AbhA nAnubhonti, ma. ni. 2.2363; For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhA 129 Abhicetasika AbhA... obhAsaM na vaLaJjanti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) AbhAvagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 1(2). 2.193; - hi ta. vi., ba. va. - hemAcalA va dissanti 160-162. tassAbhAhitahiM tadA jina. ca. 204(ro.); - kara pu., AmAveti A + bhU kA prera., varta, pra. pu., e. va. [AbhAvayati], [AbhAkara], prakAza ko utpanna karane vAlA sUrya - ro pra. utpanna karatA hai, janma detA hai, astitva meM lAtA hai, vRddhi vi., e. va. - raMsimAbhAkaro bhAna akko sahassaraMsi ca, karAtA hai - vesi adya0, pra. pu., e. va. - mettAcittaM abhi. pa. 63; - dhAtu strI., tatpu. sa., AbhA athavA prakAza abhAvesi brahmalokUpapattiyA, pe, va. 384; - tvA pU. kA. kA mUlabhUta tattva, sAta prakAra ke dhAtuvibhAjanoM meM se eka kR. - mettAcittaM AbhAvetvA, brahmalokUpapattiyA, pe. va. 386%; - AbhAdhAtu. subhadhAtu, AkAsAnaJcAyatanadhAtu, AbhAvetvAti vaDDatvA brUhetvA, abhAvatvAti keci paThanti, tesaM vijJaANaJcAyatanadhAtu, AkiJcAyatanadhAtu, akAro nipAtamattaM, pe. va. aTTha. 146. nevasAnAsacAyatanadhAtu, saJaAvedayitanirodhadhAtu ... satta AbhAsa pu., A + bhAsa se vyu., kevala sa. u. pa. meM prayukta dhAtuyo ti, sa. ni. 1(2).132; AbhAdhAtUti AlokadhAtu, [AbhAsa], prakAza, camaka, dIpti, raMga, AkAra - Alokassapi AlokakasiNe parikamma katvA kanakAbhAsA strI., ba. sa., pra. vi., e. va., sone ke samAna uppannajjhAnassApIti sahArammaNassa jhAnassa etaM nAma, sa. varNa vAlI - sA kajJA kanakAbhAsA, padumAnanalocanA, ni. aTTha. 2.118; - nAnatta napuM., bhAva. [AbhAnAnAtva], apa. 2.216; - kambutalAbhAsA strI., ba. sa., pra. vi., e. AbhA athavA prakAza meM vividhatA - vaNNanAnattahi kho va., zaMkha ke samAna AkAra vAlI - dIghA kambutalAbhAsA, pAyati no ca AbhAnAnattaM. ma. ni. 3.187; AbhAnAnattanti gIvA eNeyyakA yathA, jA. aTTha. 5.150. Aloke nAnattaM na paJaAyati, ma. ni. aTTa (upa.pa.) __AbhAsati' A +vbhAsa kA varta0, pra. pu., e. va. [AbhAzate]. 3.148. bolatA hai, sambodhita karatA hai, bAtacIta karatA hai - AmA' pu./strI., kevala ba. va. meM prayukta, zA. a., bhikkhavoti bhagavA AbhAsati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).17; prabhAsvara, dedIpyamAna, lA. a., parittAbhA, appamANAbhA -nti ba. va. - amma tAtAti paThamataraM AbhAsanti, pArA. tathA Abhassara, nAmaka tIna prakAra ke devoM ke lie prayukta - AbhA devA ... dIghAyukA vaNNavanto AbhAsati A +vbhAsa (camakanA) kA varta, pra. pu., e. va. sukhabahulAti, ma. ni. 3.145; AbhAtiAdIsu [AbhAsate], camakatA hai, dikhatA hai, pratIta hotA hai - AbhAdayo nAma pATiyekkA devA natthi, tayo abhabbato AbhAsati upahAtIti abhabbAbhAsaM, ma. ni. aTTha. parittAbhAdayo devA AbhA nAma, parittAsubhAdayo ca, ma. (upa.pa.) 3.193. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.108; yA tA, ... AbhA sabbA tA AbhAsanasIla tri., camakadAra, dIptimAna - lA pu., pra. parittAbhA udAhu santettha ekaccA devatA appamANAbhAti, ma. vi., ba. va. - ... pabhAya AbhAsanasIlAti AbhassarA, abhi. ni. 3.188; AbhA nAma visaM natthi, parittAbhaappamANAbha dha. vi. TI. 149. AbhassarAnametaM adhivacanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) AbhAsutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 1(2).229. 1(2).160. AbhAti A +vbhA kA vartaH, pra. pu., e. va., acchI taraha se AbhikkhaJa napuM., abhikkhaNa kA bhAva. [AbhIkSNya, bau. saM. camakatA hai, samyakarUpa se suzobhita karatA hai, prakAzita AbhIkSNaka], nirantara AvRtti, lagAtAra duharAyA jAnA, karatA hai, dedIpyamAna banA detA hai - rattimAbhAti candimA, satata rUpa se punarAvRtti - sIlAbhikkhA vassakesu NI, sa. ni. 1(1).18; 56; rattimAbhAti candimA ti udvahantassa mo. vyA. 5.53. candassa aJjaliM paggahi, sa. ni. aTTa. 2.217-18; - si Abhicetasika tri., abhicetasa se vyu., suspaSTa evaM vizuddha ma. pu., e. va. - kA na vijjarivAbhAsi, osadhI viya mAnasikatA vAlA, zuddha cittavRtti se yukta - ko pa., tArakA, jA. aTTa. 4.414; - bhanti pra. pu., ba. va. -- pra. vi., e. va. - ayamassa paThamo Abhicetasiko tapanti Abhanti virocare ca, sateratA vijjarivantalikkhe, diThThadhammasukhavihAro adhigato hoti, a. ni. 2(1).197; - jA. aTTa. 5.194. kAnaM napuM. Sa. vi., ba. va. - catunnaM jhAnAnaM AbhicetasikAnaM For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhijajJA 130 AbhisamAcArika diThThadhammasukhavihArAnaM nikAmalAbhI hoti akicchalAbhI akasiralAbhI, pari. 262. AbhijA abhi +/JA kA vidhi., pra. pu., e. va. [abhijAnIyAt], jAne, jAnanA cAhie - yaM brAhmaNaM vedagumAbhijA , akiJcanaM kAmabhave asattaM su. ni. 1065. AbhijAnAtha abhi + JA kA varta., ma. pu.. ba. va. [abhijAnItha], tuma loga jAnate ho, ThIka se athavA suspaSTa rUpa se smaraNa karate ho - kimAbhijAnAtha pure purANaM, ki vo pitA anusAse puratthA, jA. aTTha. 7.185. Abhijika/abhijika pu., vya. saM., eka bhikSu kA nAma - kaM dvi. vi., e. va. - ... abhijikaJca bhikkhu anuruddhassa saddhivihAri sa. ni. 1(2).182: mama vacanena... abhijikaJca .... AmantetI ti, sa. ni. 1(2).182. Abhidosika/Abhidosiya tri., abhi + dosaM se vyu., bItI huI athavA pichalI rAta kA (yAgu athavA daliyA), bAsA, dUsita bhAva ko prApta - ko pu., pra. vi., e. va. - "tatoyaM abhidosiko kummAsoti, pArA. 17; tato tava gehato ayaM Abhidosiko kummAso laddhoti attho, pArA. aTTha. 1.161; - kaM pu., dvi. vi., e. va. - sudinss| AtidAsI AbhidosikaM kummAsaM chaDDetukAmA hoti, pArA. 16; Abhidosikanti pArivAsikaM ekarattAtikkantaM pUtibhUtaM. tatrAyaM padattho - pUti bhAvadosena abhibhUtoti abhidoso, abhidosova abhidosiko ekarattAtikkantassa vA nAmasaA esA yadidaM Abhidosikoti, taM Abhidosika, pArA. aTTha 1.160; - kaM napuM., pra. vi., e. va. - seyyathApi, Avuso purisaMpaNItabhojanaM bhuttAviM abhidosikaM bhojanaM nacchAdeyya, a. ni. 2(2).102; Abhidosikanti abhijJAtadosa kudrUsakabhojanaM, a. ni. aTTha. 3.133. Amidhammika tri., abhidhamma se vyu. [AbhidhArmika], abhidharma kA adhyayana karane vAlA, abhidharma meM niSNAta, abhidharma kA acchA jJAna rakhane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - vinayamadhIte ti venayiko, vinayamadhIte vA, evaM... Abhidhammiko veyyAkaraNiko, ka. vyA. 353; tvampi Abhidhammiko, bhaNa, tAta, abhidhammapadAnIti, mi. pa. 15; - kaM dvi. vi., e. va. - suttantikaM vA Abhidhammika vA upasaGkamati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1),179; - kA pu.. pra. vi., ba. va. - suttantikA venayikA AbhidhammikA .... mi. mAmAlo pa. 309; - gaNa pu., tatpu. sa. [AbhidhArmikagaNa]. abhidharma kA adhyayana karane vAloM athavA abhidharma meM niSNAta vyaktiyoM kI maNDalI -- No pra. vi., e. va. - gaNoti suttantikagaNo vA AbhidhammikagaNo vA, visuddhi. 1.92; - ssa ca. vi., e. va. - ... dema, idaM AbhidhammikagaNassAti evaM gaNassa denti, pArA. aThTha. 2.216; - bhikkhu pu., karma sa. [AbhidhArmikabhikSu], abhidharma kA adhyayana karane vAlA bhikSu, abhidharma meM niSNAta bhikSu - kkhu pra. vi., e. va. - tasseko Abhidhammikabhikkhu Acariyo ahosi.dha. pa. aTTha. 1.170; - kkhU dvi. vi., ba. va. - ... aTTha AbhidhammikabhikkhU pesesi, dI. ni. aTTa. 2.209; - kkhUnaM Sa. vi., ba. va. - dvinnaM AbhidhammikabhikkhUnaM abhidhamma sajjhAyantAnaM sare nimittaM gahetvA, dha. sa. aTTha. 18. Amidhammikagodatta pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma, jo vinaya meM niSNAta mAnA jAtA thA - tthero pra. vi., e. va. - tasmiJca sannipAte Abhidhammikagodattatthero nAma vinayakusalo hoti, pArA. aTTha. 1.246; 2.29; Abhidhammikagodattatthero sIsacchedakassA ti, pArA. aTTa. 2.65. Amindati A + bhida kA varta, pra. pu., e. va. [Abhinatti], kATatA hai, tor3a detA hai, phAr3a detA hai, khaNDa khaNDa kara detA hai - ndeyya vidhi., pra. pu., e. va. - puriso tiNhAya kuThAriyA yato yato Abhindeyya, sa. ni. 2(2).164; AbhindeyyAti pahareyya padAleyya vA. sa. ni. aTTha. 3.50 Abhimukhya napuM., abhimukha kA bhAva. [Abhimukhya], kisI ke mukha kI ora athavA usake sAmane rahanA, upasthiti, abhimukhIbhAva - khye sapta. vi., e. va. - lakkhaNavAcakena saha abhi pati iccetesaM Abhimukhye ..., sadda. 3.776%; AbhimukhyavisiddhaddhakammasArUppabuddhisu abhi. pa. 1176; 1178, 1180. AbhisamAcArika/abhisamAcArika napuM. [bau. saM. AbhisamAcArika], zA. a., acche AcaraNa kI ora unmukha, uttama AcaraNa se sambaddha, lA. a., Adibrahmacariyaka zIloM ke atirikta tathA ina zIloM kI apekSA gauNa mAne gae zIla athavA vinaya-zikSApada - kaM pra. vi., e. va. - adhiko samAcAro abhisamAcAro, tattha niyuttaM, so vA payojanaM etassAti AbhisamAcArika visRddhi. mahATI. 1.30; AbhisamAcArikamuccate, abhi. pa. 431; ... For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Abhisekika abhisamAcAroti uttamasamAcAro abhisamAcAro abhisamAcAraM vA Arambha paJJattA AbhisamAcArika sikkhA, www.kobatirth.org - - 131 vinayA. TI. 1.219; ... AbhisamAcArikaM Acikkhisu, dha. pa. aTTha 2.255; AjIvaTTamakato avasesasIlassetaM adhivacanaM visuddhi. 1.12; - Adibrahmacariyaka napuM0 AbhisamAcArika evaM Adibrahmacarya nAmaka do prakAra ke zIla- prabheda vasena tR. vi., e. va. - tathA AbhisamAcArika Adibrahmacariyakavasena.... visuddhi0 1.11; vatta napuM tatpu0 sa0 [ bau. saM. AbhisamAcArikavrata], AbhisamAcArika varga ke zIloM ke pAlana kA vrata sapta. vi., e. va. - * AbhisamAcArikavatte pana paripUre sIlaM paripUrati, pArA. a. 2.19 - sikkhA strI. karma. sa., zikSA ke rUpa meM grahaNa karane yogya AbhisamAcArika zIla, abhisamAcAra - zIloM athavA uttama AcaraNa se sambaddha zikSA abhi visiddho uttamo samAcAro abhisamAcAro abhisamAcArova AbhisamAcArikoti ca sikkhitabbato sikkhAti ca AbhisamAcArikasikkhA abhisamAcAraM vA Arambha paJJattA sikkhA abhisamAcArasikkhA, vinayA. TI. 1.219; sIla napuM0, samyak karmAnta, samyak vAk evaM samyakAjIva, inake antargata nirdiSTa ATha prakAra ke Adibrahmacariyaka zIloM ke atirikta kSudraka-anukSudraka anya zIla, paripAlanIya vratoM ke rUpa meM mahAvagga evaM cULavagga meM prajJapta zIla yAni vA sikkhApadAni khuddAnukhuddakAnIti vRttAni, idaM AbhisamAcArikasIlalaM .... khandhaka vattapariyApannaM AbhisamAcArika visuddhi0 1.12; yampidaM cetiyaGgaNavattaM .... dve asIti khandhakavattAni cuddasavidhaM mahAvattanti imesaM vasena AbhisamAcArikasIlaM vRccati, pArA. aTTha. 2.19. Abhisekika/Abhisekiya tri, abhiseka se vyu., saM. kR. [ AbhiSeka ], snAna karane ke sthAna para, athavA rAjAoM ke rAjyAbhiSeka kI kriyA ke lie nirdhArita sthAna para chor3a die gae (cIvara), snAna athavA rAjyAbhiSeka ke avasara para prayukta, pAMca, dasa athavA teIsa prakAra ke paMsukUloM kI sUcI meM parigaNita eka paMsukUla kaM napuM. pra. vi., e. va. - aparAnipi paJca paMsukUlAni gokhAyika Abhisekika, gatapaTiyAgataM, pari. 253; Abhisekikanti nahAnadvAne vA jJo abhisekaTTAne vA chaDDitacIvara, pari0 aDa 173; dasa paMsukUlAnIti sosAnika, pApaNika, undUrakkhAyitaM, upacikakkhAyitaM, aggidaDa, gokhAyita, Abhujati ajikakkhAyitaM, thUpacIvaraM, AbhisekiyaM, bhatapaTiyAbhatanti etesu upasampannena ussukkaM kAtabbaM pari0 aTTha 183; paMsukUlanti sosAnika, pApaNika, rathiyaM, saGkArakUTaka, sotthiya, sinAnaM, titthaM gatapaccAgataM, aggidaGkaM gokhAyitaM upacikakhAyitaM, undUrakhAyitaM, antacchinnaM, dasAcchinnaM, dhajAhaTa, thUpaM samaNacIvara, sAmuddiya, Abhisekiya, panthika, vAtAhaTa, iddhimayaM devadattiyanti tevIsati paMsukUlAni veditabbAni, dI. ni. aTTha. 3.174. Abhuja pu0, A + bhuja se vyu0 kri0 nA0, prAyaH "pallaGka" ke sAtha prayukta, mor3ane kI kriyA, dabaka, jhukAva, mor3a - je sapta. vi., e. va. - yA pubbe bodhisattAnaM, pallaGkavaramAbhuje, nimittAni padissanti, bu. vaM. 2.82 pallaGkavaramAbhujeti varapallaGkAbhujane, bu. vaM. aDa. 114. Abhuti / AbhuJjati A + bhuja kA varta0 pra0 pu0, e. va., 1. prAyaH "pallaGkaM" ke sAtha prayukta, mor3atA hai, jhukAtA hai, pAlathI lagA letA hai, pAlathI lagA kara baiTha jAtA hai * bhikkhu pallaGkaM Abhujati, sadda. 2.348; - jiM adya., u. pItiyA ca abhissanno, pallaGkaM AbhujiM tadA, pu. e. va. - bu. vaM. 2.78; Abhujinti katapallaGko hutvA puppharAsimhi nisIdinti attho, bu. vaM. aTTha. 114: - juM adya., pra0 pu0, ba. va. - sampajAnA samudvAya, sayane pallaGkamAbhuju, apa. 1.3; - jitvA / jitvAna / JjitvA / jjitvA / jja / jya / Jjaya pU0 kA. kR. pAlathI lagAkara, paryaGkAsana meM baiThakara - AbhujitvAti AbandhitvA, pArA. aTTha. 2.12; pallaGka AbhujitvAna nisIdi purisuttamo, apa. 1.17; pallaI AbhujitvA ujuM kAyaM paNidhAya parimukhaM satiM upaTTapetvA mahAva. 29; athassa nisajjAya daLahabhAva assAsapassAsAnaM pavattanasukhataM ArammaNapariggahUpAyaJca dassento pallaGkaM AbhujitvA ti AdimAha, pArA. aTTha. 2.12; ekaM pAdaM AbhujitvA katapallaGka cULava. aTTha. 132; 2. pIche kI ora jAtA hai, ghaTatA hai, vApasa palaTatA hai mahAsamuddo Abhujati, jA. aTTha 1.23; 3. maror3a detA hai, sikor3a detA hai, sameTa letA hai, ulaTa-palaTa detA hai, tor3amaror3a detA hai - cittaM parikupitaM kAyaM Abhujati niSbhujati samparikttakaM karoti, mi. pa. 237 - jitvA pU. kA. kR. kaNhasappa ....bhogaM AbhujitvA sattuM khAdanto nipajji, jA0 a. 3.303, 4. citta ko tIbratA se ekAgra karatA hai, manana- cintana karatA hai, mana meM le AtA hai, anucintana karatA hai vidhAtu tattha tattha **** For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Abhujana 132 Abhoga sammApayogamanvAya AbhujatIti, dI. ni. aTTha. 1.163; dhammArammaNavasena AbhujitvA dhammadAnaM dassAmi, cariyA. aTTha. 279. Abhujana napuM., A + bhuja se vya., kri. nA., 1. mor3a dene kI kriyA, mor3a, dabaka, sa. u. pa. ke anta., palaGkA. - napuM., tatpu. sa., pAlathI lagAkara baiThanA - ne sapta. vi., e. va. - ajjapetanti ajja tava pallaGkAbhujanepi etaM bhayaM na hotevAti attho, bu. vaM. aTTha. 116, pe. va. aTTha. 191; 2. anucintana, soca-vicAra, manana, citta ko Alambana kI ora mor3a denA - to pa. vi., e. va. taraseva Abhujanato Abhogo, vibha. aTTha. 382. Abhujita tri., A + bhuja kA bhU. ka. kR., 1. mor3A huA, vakra kiyA huA - tena pu., tR. vi., e. va. - vajirAsane nisinnakAlato paTThAya sakimpi anaTThahitvA yathAAbhUjitena ekeneva pallaGkana, udA. aTTha. 26; 2. mana dvArA anucintita, mana meM lAyA huA - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - "parittAni abhibhuyya tAni ce kadApi vaNNavasena AbhajitAni honti ..., ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.122. AbhUjI strI., bhojapatra nAmaka eka vRkSa - bhujapatto tu AbhujI, abhi. pa. 565; bhUjapatte iti khyAte sundaratace rukkhe, yassatace mantakkharAni likhanti, abhi. pa. sUcI 39(ro.); - no pra. vi., ba. ka. - mocA kadalI bahukettha sAliyo, pavIhayo AbhUjino ca taNDulA, jA. aTTha. 5.401; AbhUjinoti bhujapattA, jA. aTTha. 5.402; - parivArita tri., ba. sa., bhojapatra ke vRkSoM se ghirA huA - to pu., pra. vi., e. va. - kadalIdhajapANo, AbhujIparivArito, jA. aTTha. 5.186. Abhoga' pu., [Abhoga], pUrNatA, pUrNa Ananda, pUrNa bhoga - Abhogo puNNatAvajje ..., abhi. pa. 1083; - matta napuM.. AbhogamAtra, kevala upabhoga, kevala Ananda kA anubhava - Abhogamattameva hettha pamANaM, kasA. 219. Abhoga 1. pu., A + bhuja se vyu., kri. nA. [Abhoga], zA. a., mur3Ava, jhukAva, lapeTa, ghumAva, gherA, paridhi, kuNDalana, lA. a., mAnasika pravRtti, mana kA lagAva, manasikAra, mana meM car3hA lenA, abhiruci, mAnasika anucintana, mAnasika pratyaya, dhyAna - go pra. vi., e. va. - yadeva tattha sukhamiti cetaso Abhogo, etenetaM oLArikaM akkhAyati, dI. ni. 1.32; cetaso Abhogoti jhAnA vaDhAya tasmiM sukhe punappanaM cittassa Abhogo manasikAro samannAhAroti, dI. ni. aTTha. 1.104 - gaM dvi. vi., e. va. -... evaM AbhogaM kAtumpi vaTTati, pArA. aTTha. 1.226; anApucchA vA Abhoga vA akatvA antogabbhe vA asaMvutadvAre bahi vA nipajjantAnaM Apatti, pArA. aTTha. 1.226; 225; - gena tR. vi., e. va. - pacchimassa Abhogena mutti natthi, pAci. aTTha. 39; - ge sapta. vi., e. va. - "kimidaM andhakAra nti ? sattAnaM Abhoge uppanne, ..., sa. ni. aTTa, 1.195; 2. tri., Abhoga karane vAlA, mAnasika pratyaya banAne vAlA, manana karane vAlA, anucintana kA viSaya banAne vAlA - ssa pu., pra. vi., e. va. - Abhogassa hoti... samannAharantassa hoti ..., kathA. 287; nanu AvaddentassAti vAre AbhogassAti Abhogavato, kathA. aTTha. 194; sa. u. pa. ke rUpa meM atthA., anA0, antA., cittA., paThamA., pubbA., sA. ke anta. draSTa.; - tA strI., bhAva., kevala sa. u. pa. meM hI prApta, citta ke anucintana kI avasthA, paThamA.- pra. vi., e. va., Alambana kI ora citta ke jAne kA prathama kSaNa- paThamAvajjanaJceva paThamAbhogatApi ca, abhi. ava. 1327; - paccavekkhaNarahita tri., mAnasika anucintana evaM pratyavekSaNa se rahita - tA pu., pra. vi., ba. va. - aJjamaja AbhogapaccavekSaNarahitA ete dhammA..., vibha. aTTha. 54; - sajJA strI., tatpu. sa. [AbhogasaMjJA], mAnasika cintana ke viSaya meM saMjJA-jJAna - ya tR. vi., e. va. - AbhogasaAyapi jhAnasa Ayapi evaMsajI hoti, dI. ni. aTTha. 2.136; tathArUpassa Abhogarasa asambhavato, samApattito budvitassa Abhogo pubbabhAgabhAvanAyavasena jhAnakkhaNe pavattaM abhibhavanAkAraM gahetvA pavattoti dahabbaM dI. ni. TI. 2.147(barmI); - samannAhAra pu., tatpu. sa., Abhoga nAmaka dhyAna-re sapta. vi., e. va. - ... aTThavidhe AbhogasamannAhAre .... labhati, a. ni. aTTha. 2.102; santaM paNItaM sabasaGghArasamatho sabbUpadhipaTinissaggo taNhAkkhayo virAgo nirodho nibbAnanti evaM aTThavidhe AbhogasaJite samannAhAre, ani. TI. 2.92; - samannAhAramanasikAra pu., karma, sa., Abhoga meM vidyamAna ekAgratA -viSayaka manasikAra (mana kA dhyAna)- ro pra. vi., e. va. - oLArikoLArike kAyasavAre parasambhemI ti AbhogasamannAhAramanasikAro natthi, paTi. ma. aTTha. 2.843; - gAnurUpaM a., kri. vi., mAnasika cintana athavA manasikAra kI anurUpatA meM - gocarabhAvaM gacchantIti AbhogAnarUpaM anekakalApagatAni ApAthaM Agacchanti, abhi. dha. sa. 131; - gAbhAva pu., tatpu. sa., mAnasika cintana For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ama 133 Amaka kA abhAva - to pa. vi., e. va. - sattA sukhitA vA hontu .... ti AbhogAbhAvato, visuddhi. 1.315.. Ama' a., anumodanArthaka, sahamatisUcaka athavA svIkRtyarthaka nipA. [Am, bau. saM. Ama/AmaM], oha, hAM, jI hAM, hAM aisA hI hai, vAstava meM yahI bAta ThIka hai, ekadama aisA hI hai, vAkyoM meM do prakAra se prayukta; ka. isake uparAnta saMbo. meM Avuso, bhante, ayya, ayye, upAsaka, dAraka, deva, bhagavA evaM mahArAja Adi zabda avazya rahate haiM - "Ama, Avuso ti, dha. pa. aTTha. 1.34; "Ama, bhante ti, dha. pa. aTTha. 1.23; "amma, seTTino dhItAsI ti? "Ama, tAtAti, dha. pa. aTTha. 1.111; "AmAyya navaratto kambalo ti, pArA. 193; "AmAyye sibissAmI ti, pAci. 383; "Ama, upAsakA ti, dha. pa. aTTha. 1.6; "Ama, devA ti, dha. pa. aTTha. 1.275; "Ama, dAraka, jAnAmahaM sippAni, mi. pa. 10; kha. saMbo. meM anta hone vAle nAma ke prayoga ke binA kabhI-kabhI "Ama" ke turanta uparAnta svIkRti athavA pUrvakathana ke anumodana ko sUcita karane vAlA vAkya athavA vAkyAMza kA prayoga milatA hai -- Ama, pabbajitomhI ti, mahAva. 122; Ama, mayA gahitAti, dha. pa. aTTha. 2.42; "ki panettha ApattibhAvaM na jAnAsIti? Ama, na jAnAmI ti, dha. pa. aTTha. 1.34. Ama a./tri0, kevala sa. pU. pa. meM hI prApta amA se vyu. athavA usa kA apa., apanA, nijI, apane hI ghara kA -- jana pu., karma, sa., eka hI ghara meM rahane vAlA, ghreluu| AdamI, pArivArika jana, sambandhI jana - no pra. vi., e. va. - na no samasabrahmacArIsUti ettha samajano nAma sakajano vuccati, a. ni. aTTha. 3.124; pAThA. samajano; - jAta tri., "hAM maiM ApakI dAsI hUM isa prakAra se 'hAM' kahane vAlI yA svIkArane vAlI dAsI se utpanna dAsI-putra - to pu., pra. vi., e. va. - yattha dAso AmajAto, tthito| thullAni gajjatIti, jA. aTTha. 1.221; AmajAtoti "Ama, ahaM vo dAsI ti evaM dAsabyaM upagatAya AmadAsisaGghAtAya dAsiyA putto, jA. aTTa, 1.222; - dAsIsaGkhAtA strI., "hAM maiM ApakI dAsI hUM" aisA kahane yA svIkArane ke kAraNa "AmadAsI" nAma se vikhyAta yA prasiddha dAsI - ya Sa. vi., e. va. - ahaM vo dAsI ti evaM dAsabyaM upagatAya AmadAsisajAtAya dAsiyA pratto, jA. aThTha. 1.222. Ama tri., A + ama se vyu. [Ama], 1. kaccA, anapakA, apakva (bhojana yA phala)- maM' napuM., dvi. vi., e. va. - AmaM pakkaJca jAnanti, atho loNaM aloNaka jA. aTTha. 3.338; - maM? pra. vi., e. va. - AmaM pakkavaNNi ..., Ama AmavaNNi ... cattAri ambAni, a. ni. 1(2).122; paJcame AmaM pakkavaNNIti AmakaM hutvA olokentAnaM pakkasadisaM khAyati, a. ni. aTTha. 2.322; 2. Ave meM na pakAyA huA (bartana Adi) - maM pra. vi., e. va. - taM te pAya bhecchAmi, Ama pattaMva asmanA, su. ni. 445; 3ka. anapacA, adhapacA (bhojana Adi), apavitra, ukha. pu./napuM., ajIrNatA athavA anapaca kA roga - duTTa AmAsayagataM rasaM AmaM budhA vidu, bheSajja. 1.113 (ro.). Amaka tri., [Amaka], uparivat, ka. kaccA, nahIM pakAyA huA - kaM napuM., dvi. vi., e. va. - ayya, AmakaM kira na gaNhantIti, jA. aTTha. 4.61; jAta vedassa DarahamAne AmakasaGkaTe AmakavaNNavinAse rasAdInaM vinAso bhavati, abhi. ava. 108; kha. nahIM pakA huA- bAlo AmakapakkaMva, ... AmisaM, jA. aTTha. 5.361; Amakapakkati AmakaJca pakkaJca, jA. aTTa, 5.362; AmakaM hutvA olokentAnaM pakkasadisaM khAyati, a. ni. aTTha. 2.322; ga. Ave meM nahIM pakAyA huA (miTTI kA bartana Adi) kaccA - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - yAni kAnici kumbhakArabhAjanAni AmakAni ceva pakkAni ca sabbAni tAni bhedanadhammAni ..., sa. ni. 1(1).116; - ke sapta. vi., e. va. - kumbhakAro Amake Amakamatte, ma. ni. 3.160; -cchinna tri., karma. sa., kaccI avasthA meM hI kATa liyA gayA, harI bharI hAlata meM hI kATa diyA gayA - nno pu., pra. vi., e. va. - tittakAlAbu Amakacchinno ... hoti sammilAto, ma. ni. 1.1143; Amakacchinnoti atitaruNakAle chinno, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).362; - takka napuM.. karma. sa. [Amakatakra], tAjA maTThA - kke sapta. vi., e. va. - sace Amakatakke vA, khIre vA pakkhipanti taM, sAmapAkanimittamhA, na tu muccati dukkaTA, vina. vi. 1457; AmakatakkAdIsu pana sayaM na pakkhipitabbA, pAci. aTTha. 102; - dhana napuM., karma. sa. [AmakadhAnya], nahIM pakAyA huA anAja, kaccA anAjajaM dvi. vi., e. va. - ... rassakAle Amakadhaja viApetvA nagaraM atiharanti dvAraTTAne, pAci. 360; idaM Amakadhaja nAma mAtarampa vijJApetvA bhuJjantiyA pAcittiyameva, pAci0 aTTha. 188; - pakkamikkhAcariyA strI., tatpu. sa., kacce tathA pake hue bhojana ko prApta karane hetu kiyA jA rahA bhikSATana - yaM dvi. vi., e. va. - samucchakanti gAme For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amaka 134 Amagandha vA AmakapakkabhikkhAcariyaM arajJa vA phalAphalaharaNasaGghAtaM karma sa. [Amakalohita], tAjA khUna, garma lahU - taM dvi. uJcha yo careyya, jA. aTTha. 4.60. - paTiggahaNa vi., e. va. - so sUkarasUnaM gantvA AmakamaMsaM khAdi, napuM.. tatpu. sa. [AmakadhAnyapratigrahaNa], dAna ke rUpa AmakalohitaM pivi, mahAva. 278; ... anujAnAmi, meM kacce anAja ko svIkAra karanA - NA pa. amanassikAbAdhe AmakamasaM Amakalohitanti, mahAva. 278; vi., e. va. - AmakadhaapaTiggahaNA paTivirato - sAka napuM.. karma. sa. [AmakazAka], kaccI sAga-sabjI samaNo gotamo, dI. ni. 1.5; AmakadhaapaTiggahaNAti, - kaM dvi. vi., e. va. - AmakasAkaM hatthena gahetvA khAdituM sAlivIhiyavagodhUmakaGguvaraka kudrUsakasaGkAtarasa sattavidhassApi vaTTati, visuddhi. 1.68. Amakadhassa paTiggahaNA na kevalaJca etesaM paTiggahaNameva, AmakasusAna napuM., karma. sa., aisA bhayaMkara zmazAna jisameM Amasanampi bhikkhUnaM na vaTTatiyeva, dI. ni. aTTha. 1.72; - bina jale athavA adhajale zava chor3a die jAte hoM, zmazAna patika tri., karma. sa., kaccI avasthA meM hI sar3a cukA - kI durgandha bharI apavitra bhUmi, aneka prakAra kI gandagI se ko pu., pra. vi., e. va. - jIvamatako nAma AmakapUtiko bharapUra zmazAna-bhUmi - naM' pra. vi., e. va. - tarasa nAma cesa, pArA. aTTha. 2.160; - phala napuM., karmasa. alaGkatapaTiyattaM ... taM mahAtalaM apaviddhanAnAkuNapabharitaM [Amakaphala], nahIM pakA huA phala, kaccA phala-laM dvi. AmakasusAnaM viya upaTTAsi, jA. aTTha. 1.71; yattha susAne vi., e. va. - Amakaphalampi asesetvA khAdisu, jA. aTTha. chavasarIraM chaDDIyati, taM AmakasusAnaM, visuddhi. mahATI. 3.333; - bhAjana napuM.. karma. sa. [AmakabhAjana], Ave meM 1.338; AmakasusAne pAtitaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1). nahIM pakAyA gayA miTTI kA kaccA bartana - naM pra. vi., e. 372; - naM dvi. vi., e. va. --idAni naM AmakasusAnaM netvA va. - nicca vibhiJjatiha AmakabhAjanaM va, tela.. 33; - gacchantare nipajjApehi, dha. pa. aTTha. 1.102; - ne sapta. vi., maMsa napuM.. karma. sa. [AmakamAMsa], kaccA mAMsa, nahIM e. va. - "AmakasusAne taM yathA kAkasunakhAdayo na khAdanti, pakAyA huA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - so sUkarasUna tathA nipajjApetvA rakkhApethA ti, dha. pa. aTTa, 2.59. gantvA AmakamaMsaM khAdi ... pivi, tassa so Amagandha' 1. pu., karma. sa. [bau. saM. Amagandha], zA. a., amanussikAbAdho paTippassambhi, mahAva. 278; AmakamasaJca durgandha, durgandha se paripUrNa vastu, kacce mAMsa kI gandha, zava ... amanusso khAditvA ca pivitvA ca pakkanto, tena vRttaM jaisI gandha, sar3AyaMdha, cirAyaMdha, lA. a., mana meM vidyamAna - tassa so amanussikAbAdho paTippassambhIti, mahAva. malina manobhAva, kleza, anuzaya, Asrava, prANi-hatyA, corI aTTha. 352; - maMsapaTiggahaNa na, tatpu. sa. Adi pApakarma - ndho pra. vi., e. va. - "Amagandho nAma [AmakamAMsapratigrahaNa], dAna ke rUpa meM binA pakAe hue macchamaMsaM, gahapatayo ti, su. ni. aTTha.1.259; "api ca kho mAMsa kA svIkaraNa - NA pa. vi., e. va. - Amagandho nAma sabbe kilesA pApakA akusalA dhammA ti AmakamaMsapaTiggahaNA paTivirato samaNoM gotamo, dI. ni. vatvA ..., tade; "na Amagandho mamakappatIti, su. ni. 1.5; AmakamaMsapaTiggahaNAti ettha aJatra odissa 244; esAmagandho na hi maMsabhojananti esa anuJaAtA AmakamaMsacchAnaM paTiggahaNameva bhikkhUnaM na vaTTati, pANAtipAtAdiakusaladhammasamadAcAro Amagandho no AmasanaM, dI. ni. aTTa, 1.72; - macchabhojina tri. vissagandho kuNapagandho... ye... hi ussannakilesA sattA, [Amakamatsyabhojina], kaccI machaliyoM kA bhojana karane te tehi atiduggandhA honti, ... tasmA esAmagandho, su. ni. vAlA - jino pu., Sa. vi., e. va. - udakathalacarassa aTTha. 1.263; - ndhe pu., vi. vi., ba. va. - Amagandhe ca pakkhino, niccaM Amakamacchabhojino, jA. aTTha. 2.124; dha. kho ahaM bhoto bhAsamAnassa na AjAnAmi, dI. ni. pa. aTTha. 1.84; - matta tri., abhI taka pUrI taraha se nahIM 2.177; 2. tri., ka. durgandha se paripUrNa, sar3Ayadha se bharapUra, pakAyA huA (miTTI kA bartana), abhI taka pUrI taraha se nahIM kha. hiMsA Adi durAcAra karane vAlA, klezoM dvArA sUkhA huA (bartana)- te napuM., sapta. vi., e. va. - na vo malinIkRta - ndhaM napuM., dvi. vi., e. va. -- so bhujasI ahaM, Ananda, tathA parakkamissAmi yathA kumbhakAro Amake kassapa AmagandhaM, su. ni. 243; -ndhA pu0, pra. vi., ba. va. Amakamatte, ma. ni. 3.160; Amakamatteti Amake nAtisukkhe - AmagandhA sakuNapagandhA pUtigandhAyevAti vadati, dI. ni. bhAjane, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.122; - lohita napuM0, aTTha. 2.232. For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Amagandha Amagandha' pu0, vya. saM., buddha ke samaya kA vaha tApasa jise bhagavAn buddha ne Amagandhasutta kA upedaza diyA tathA jo kAzyapa buddha ke kAla meM bhI Amagandha nAmaka brAhmaNA ndho pra. vi., e. va. - anuppanne bhagavati Amagandho nAma brAhmaNo na kadAci macchamaMsaM khAdati, su. ni. aTTha 1.258; - ndhaM dvi. vi., e. va. evaM bhagavA paramatthato AmagandhaM vissajjetvA duggatimaggabhAvaJcassa pakAsetvA bhuJjati, su. ni. aTTha. 1.266 - saJJI tri, apavitratA evaM durgandhamayatA kI saMjJA rakhanevAlA -: JJI pu., pra. vi., e. va. - ... yasmiM macchamaMsabhojane tApaso AmagandhasaJJI duggatimaggasaJJIca hutvA tassa abhojanena suddhikAmo hutvA taM na bhuJjatI, su. ni. aTTha. 1.266. Amagandhasutta napuM, su. ni. ke cULavagga kA eka sutta, jisameM bhagavAn buddha ne brAhmaNoM meM svIkRta "Amagandha" zabda ke artha kA khaNDana kara pApakarmoM evaM akuzala manobhAvoM ko 'Amagandha' ghoSita kiyA thA, su0 ni0 242-255; - vaNNanA strI0, Amagandhasutta kI aTThakathA yA vyAkhyA, su0 ni. aTTha. 2.258-268. Amagiddha / Amagijjha tri, kacce mAMsa ke prati lAlaca www.kobatirth.org - rakhane vAlA, cArA ke rUpa meM prayukta kacce mAMsa kA lAlacI - ddho pu0, pra. vi., e. va. yathApi maccho baLisa, ... Amagiddho na jAnAti, jA. aTTha. 6.242; 264. Amatri, A + masa kA bhU0 ka. kR. [AmRSTa], zA. a., ThIka se sparza kiyA gayA, lA. a., suvicArita, sucintita - TThA pu0, pra. vi., ba. va. nirAsaGkacittatAya punapunaM AmaTThA parAmaTThA, dI. ni. aTTha. 1.93; - matta tri, kevala sparzamAtra kiyA huA - ttA pu0, pra0 vi0, ba0 va0 - AmasanA nAma AmaTTamattA, pArA. 174. AmaNDa pu0, (vRkSa ke artha meM) / napuM0, (phala ke artha meM) [ AmaMDa], ka. aTTha. ke anusAra AMvalA kA vRkSa yA phala NDaM napuM. pra. vi., e. va. AmaNDanti AmalakaM, ma0 ni. aTTha. ( upa. pa.) 3.107; - NDo pu., pra. vi., e. va. tattha AmaNDoti Amalakarukkho, bu. vaM. aTTha. 269; - NDAni napuM0, dvi0 vi0, ba0 va. seyyathApi, bhikkhave, cakkhumA puriso paJca AmaNDAni hatthe karitvA paccavekkheyya, ma. ni. 3.144; kha. saMskRta zabdakozoM evaM abhi. pa. ke anusAra reMDI kA paudhA yA phala - NDo pu., pra. vi., e. eraNDo tu ca AmaNDo, abhi. pa. 566; vi., e. va. AmaNDassa idaM phalaM, apa. 1.95. va. ssaSa. - 135 Amattika AmaNDagAmaNI pu0, zrIlaGkA kA eka zAsaka - 1 NI pra. vi., e. va. - AmaNDagAmaNI bhayo mahAdAThika accaye, ma. vaM. 35.1.8; - putta pu0, tatpu0 sa0, rAjA AmaNDagAmaNI kA putra - tto pra. vi., e. va. - AmaNDagAmaNIputto cULAbhayo ti vissuto, dI. vaM. 21.38. AmaNDadhItu strI0, AmaNDagAmaNI abhaya nAmaka eka siMhalI rAjA kI putrI tA pra. vi., e. va. - AmaNDadhItA caturo mAse rajjaM akArapi, ma. vaM. 35.14. AmaNDabhAgineyya pu0, AmaNDagAmaNI abhaya nAmaka siMhalI zAsaka kA bhAJjA yyo pra. vi., e. va. AmaNDabhAgineyyo tu sIvaliM apanIya naM. ma. vaM. 35.15. AmaNDaliya / AmaNDalika napuM. pAnI ke bIca kI bhaMvara, jala - Avarta yA maNDala - yaM dvi. vi., e. va. - gAvo majjhegaGgAya nadiyA sote AmaNDaliyaM karitvA tattheva anayabyasanaM ApajjiMsu, ma. ni. 1.290. AmaNDasAraka 1. pu., tatpu0 sa0 [AmaNDasAraka], AMvale kA tUMbA yA AMvale se banA pAtra, 2. tri. AMvalA ke phala vAlA ko pra. vi., e. va. "AmaNDakasArako Amalakaphalamayo ti vadanti, vajira. TI. 109; telabhAjanesu alAbu vA AmaNDasArake vA ThapetvA itthirUpaM purisarUpaJca avasesaM sabbampi vaNNamadRkammaM vaTTati, pArA. aTTha. 1.234; AmaNDasAraketi Amalakehi katabhAjane, sArattha. TI. 2.108; visANe nALiyaM vApi, tathevAmaNDasArake, fan. fa. 3072. - A - AmaNDiyamahIpati pu0, karma. sa. vya. saM., zrIlaGkA ke eka zAsaka AmaNDagAmaNI abhaya kA hI eka anya nAma - ti pra. vi., e. va. - maMsakumbhaNDakaM nAma AmaNDiyamahIpati, ma. vaM. 35.7. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amata tri, A + mara kA bhU0 ka0 kR0, lagabhaga marA huA, ardhamRta - to pu0, pra. vi., e. va. - yadA so Amato hoti, tyAhaM evaM vadAmi, dI. ni. 2.249; Amato hotIti addhamato marituM Araddho hoti, dI. ni. aTTha. 2.361. Amattika pu0, Amatta se vyu, miTTI se bane hue bartanoM kA vyApArI yA svAmI kA pra0 vi0, ba0 va. - vuccanti bhAjanAni tAni yesaM bhaNDaM te AmattikA, pArA. aTTha. 2.255; - kApaNa pu0, tatpu0 sa0, miTTI ke bartanoM kI dukAna, ghar3oM kI dukAna athavA vyApAra - NaM dvi. vi., e. va. - pattavANijjaM vA samaNA sakyaputtiyA karissanti AmattikApaNaM vA pasAressantIti, pArA 364; AmattikApaNaM AmattAni For Private and Personal Use Only -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amaddana 136 Amanteti vAti... AmattikA, tesaM AmattikAnaM... kulAlabhaNDavANijakA paNanti attho, pArA, aTTha. 2.255; - No pra. vi., e. va. - tesaM ApaNo AmattikApaNo, pAci. aTTha. 179. Amaddana napuM.. A +vmadda se vyu., kri. nA. [Amardana], rauMda denA, kucala denA - to pa. vi., e. va. - yassa khettasAmikassa idaM mAsasassaM dhanaM taM ayaM gogaNo ... bhaJjanato, Amaddanato puretaramevAti attho, vi. va. aTTha. 264. Amantaka tri., A +vmanta se vyu. [Amantraka]. AmantraNa dekara pAsa meM bulAne vAlA, bulAne vAlA - kesu pu., sapta. vi., ba. va. - asaddhammavasena hi Amantakesu nimantakesu vijjamAnesu mAtugAmo nAma na sakkA rakkhitunti, jA. aTTha. 1.283. AmantaNa/Amantana napuM., A +vmanta se vyu., kri. nA. [AmantraNa], ka. zA. a., saMbodhita karanA, bulAnA, AvAja dekara pukAranA, nimantraNa, samAlApa - ne sapta. vi., e. va. - kuNa guNa Amantane, sadda. 2.536; sAma svAntane Amantane, sadda. 2.558; nAssa Amantane koci antarAyo ahosIti imamatthaM dasseti, udA. aTTha. 351; kha. kevala vyAkaraNa ke sandarbha meM, 1. anu., ke aneka arthoM meM se eka - ANatyAsiTTha akkosasapathayAcanavidhi nimantaNAmantanAjjhiTTa sampucchanapatthanAsu paJcamI, sadda. 3.813; 2. vidhi ke aneka arthoM meM se eka -- AmantaNe idha bhavaM nisIdeyya iccAdi, sadda. 3.815; 3. saMbo. vi. kA artha, saMbo. kAraka - AmantaNaTThamI sAyaM si yo yevA ti cuddasa ... vibhattiyo, sadda, 1.60; - pada napuM., tatpu. sa. [AmantraNapad], saMbo. vi. meM prayukta pada - dAnaM Sa. vi., ba. va. - paThamAvibhattiyuttAnaM ekavacanaputhuvacanantAnaM AmantaNapadAnaM didvattA ..., sadda. 3.895; - vacana napuM, tatpu. sa., AmantraNa athavA pukAre jAne ke artha kA kathana - naM pra. vi., e. va. - nAga nAgassAti eka AmantanavacanaM / su. ni. aTTha. 2.143; - ne sapta. vi., e. va. - .... AmantaNavacane aTThamI vibhatti, sadda. 1.60; - sajJa tri... ba. sa. [AmantraNasaMjJaka], AmantraNa saMjJA vAlA, AmantraNa kahA jAne vAlA - naM napuM., pra. vi., e. va. - yaM vatthaM Alapati abhimukhaM karoti, taM AmantaNasa hoti, sadda. 3.713; - nAkAradIpana napuM.. bulAe jAne ke tarIke kA prakAzana - naM pra. vi., e. va. - bhikkhavoti tesaM AmantanAkAradIpanaM, sa. ni. aTTha. 1.27. AmantanA/AmantaNA strI., [AmantraNa], pukAra, bAtacIta, salAha-mazavirA, bAta vicAra - nA pra. vi., e. va. - AmantanA hoti sahAyamajjhe, vAse ThAne gamane cArikAyaM, sU. ni. 40; idaM me dehI ti AdinA nayena tathA tathA AmantanA hoti. su. ni. aTTha. 1.67. Amantanika/AmantaNika tri., [AmantranIya], AmantraNa die jAne yogya, bAtacIta athavA saMlApa karane yogya, nimantraNa dene vAlA, anurodha karane vAlA - kA strI., pra. vi., e. va. - AmantanikA romhi sakkassa vasavattino, vi. va. 165; ... AmantanikA AlApasallApayoggA, kILanakAle vA tena AmantetabbA amhi, vi. va. aTTha. 76. AmantanIya tri., A +vmanta kA saM. kR. [AmantraNIya], Amantrita karane yogya, dAna Adi dene hetu anurodha karane yogya -- yo pu., pra. vi., e. va. - garu ca AmantanIyo ca, dAtumarahAmi bhojanaM, jA. aTTha. 4.333; AmantanIyoti Amantetabbayuttako mayA dinna bhattaM gahetuM anurUpo, jA. aTTha. 4.335; AmantanIyoti Amantetabbayuttako mayA dinna bhattaM gahetu anurUpo, jA. aTTha. 4.334. AmantA svIkRti-sUcaka sambodhanArthaka nipA.. abhidhamma meM prayukta, saMbhavataH Ama+bhante ke saMkSiptIkRta rUpa se niSpanna, jI hAM zrImAna, aisA hI hai zrImAn - ... puggalo nupalabbhati saccikaTThaparamatthenAti AmantA, dha, sa. aTTha. 5; paravAdI "AmantA ti paTijAnAti paTijAnanahi katthaci "Ama bhante ti Agacchati, katthaci "Amo ti Agacchati, idha pana "AmantA ti AgataM, mohavi. 277. AmantApana napuM., A +vmanta ke prera. se vyu., kri. nA., AmantraNa karAnA, bulavAnA - naM pra. vi., e. va. - ettha kiJcA pi sIlAdidhammAnaM AmantApanaM nAsthi sadda. 2.536. AmantApeti A + manta kA prera., varta. pra. pu., e. va. - Amantrita karAtA hai, bulavAtA hai - peyya vidhi.. pra. pu.. e. va - bhisakkaM sallakattaM AmantApeyya, mi. pa. 149; - pIyati karma. vA., varta., pra. pu., e. va., Amantrita karAyA jAtA hai - goNApIyati AmantApIyati attani patihito puggalo da8 sotuM pUjituJca icchantehi janehI ti guNo, sadda. 2.536. Amanteti/Amantayati A +vmanta kA varta, pra. pu., e. va. [Amantrayate], sambodhita karatA hai, bulAtA hai, AvAja For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amappayoga 137 Amalaka detA hai, nimantraNa detA hai, anurodha karatA hai, parAmarza karatA hai, bidA letA hai, saMlApa karatA hai - satthA taM, ... AmantetI ti, cULava. 319; AmantetIti pakkosati, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).3; - yAmi u. pu., e. va. - handa dAni, bhikkhave, AmantayAmi vo, dI. ni. 2.92; - yataM anu. pra. pu., e. va. - Amantayatanti Amantetu jAnApetu, dI. ni. aTTha. 1.239; - ntehi anu., ma. pu.. e. va. - mama vacanena bhaddiyaM bhikkhaM Amantehi, cULava. 319; - yassu anu., ma. pu., e. va., Atmane. - Amantayassu te putte, jA. aTTha. 7.313; - ntaye vidhi., pra. pu., e. va. - yAva Amantaye jAtI, mitte ca suhadajjane, jA. aTTha. 7.157; Amantaye ... bho yakkhasenApati, tade; - ntesi/ntayi adya, pra. pu., e. va. - AmantesI ti Alapi abhAsi sambodhesi, pArA. aTTha. 1.150; sArathiM AmantayI rAjA, pe. va. 660; - yittha tade, Atmane. -- Amantayittha rAjAnaM. saJjayaM dhamminaM varaM jA. aTTha. 7.260; - ntesiM u. pu., e. va. - tatrApi kho tAhaM Ananda, AmantesiM dI. ni. 2. 89; - ntayiMsu pra. pu., ba. va. - sAmo iti maM Atayo, AmantayiMsu jIvantaM, jA. aTTha. 6.92; - ntetabbA strI., saM. kR., pra. vi., e. va. - kILanakAle vA tena AmantetabbA amhi, vi. va. aTTha. 76; - ntetvA pU. kA. kR. - thero vassUpanAyikadivase te bhikkhU AmantetvA pucchi, dha. pa. aTTha. 1.6; - ntita tri, bhU. ka. kR. - tA pu., pra. vi., ba. va. - AmantitA khattiyA AnuyantA negamA ceva jAnapadA ca, dI. ni. 1.123. Amappayoga pu., pracura, vyApaka athavA ekajuTa banAne kI kriyA - go pra. vi., e. va. - Amappayogo nAma ussannakiriyA, sadda. 2.539. Amabhedanidassana napuM., bhaiSajya. kA vaha adhyAya, jisameM apaca se sambaddha rogoM kA vivaraNa hai, navAM adhyAya. Amaya pu.. [Amaya], roga, vyAdhi, bImArI, vipatti, manovyathA, hAni - AtaGko Amayo vyAdhi gado rogo rujApi ca, abhi. pa. 323; - ssa Sa. vi., e. va. - tassa tassAmayasseva paTisedhanamattakaM avyApajjhatthika seve bhesajja snehavajjito. saddhammo. 397. Amarisa pu.. [AmarSa], krodha, kopa, asahanazIlatA - so pra. vi., e. va. - amariso Amariso. sadda. 3.921. Amalaka 1. pu., [Amalaka], AMvalA kA vRkSa - kA pra. vi., ba. va. - ambA ... harItakI AmalakA, jA. aTTha. 7.293; 2. napuM.. [Amalaka], AMvale kA phala - kaM pra./dvi. vi., e. va. - tena kho pana samayena jIvako komArabhacco nakhena bhesajjaM olumpetvA AmalakaJca khAdati pAnIyaJca pivati, mahAva. 366; anujAnAmi, bhikkhave, phalAni bhesajjAni ... Amalaka, mahAva. 277; atha kho jIvako komArabhacco kAkaM dAsaM etadavoca handa, bhaNe kAka, AmalakaJca khAda pAnIyaJca pivarasUti, mahAva. 366; - kAni pra./dvi. vi., ba. va. - piNDapAte ... ambe AmalakAni ca, theragA. 938; - matta tri0, ba. sa. [AmalakamAtrAka], AMvale ke phala ke jaise AkAra vAlA-ttiyo strI., pra. vi., ba. va. -- kolamattiyo hutvA Amalakamattiyo ahesu, Amalakamattiyo hutvA beluvasalAhukamattiyo ahesuM. sa. ni. 1(1).177; - ttA uparivat - sAsapamattiyo piLakA uTThahiMsu, tA anupubbena ... AmalakamattA ... hutvA, dha. pa. aTTha. 1.181; - kakka pu., tatpu. sa., keza-prakSAlana ke lie prayukta AMvale ke phala ko pIsakara banAyA gayA cUrNa - kkena tR. vi., e. va. - Amalakakakkena sIsaM makkhetvA udakaM oruyha onamitvA sIsaM dhovi, a. ni. aTTha. 2.184; - ghaTa pu., tatpu. sa. [AmalakaghaTa], AMvale ke phala se banAyA huA ghar3A - To pra. vi., e. va. - AmalakatumbaM AmalakaghaTo lAbukatumba ... bhAjanIyaM, cULava. aTTha. 83; - paTTa pu.. tatpu. sa. [AmalakapaTTa], AMvale ke AkAra vAlA palaMga poza athavA cAdara, AMvale ke AkAra kI vastrapaTTikA - Do pra. vi., e. va. - ghanapuppho uNNAmayattharako, yo AmalakapaTTotipi vuccati, a. ni. aTTha. 2.167; - patta napuM., tatpu. sa. [Amalakapatra], AMvale ke vRkSa kI pattI - ttAnaM Sa. vi., ba. va. - "ahaM khadirapattAnaM vA... AmalakapattAnaM vA puTa karitvA..., sa. ni. 3(2).501; - palibodha pu., tatpu. sa., keza-prakSAlana ke lie AMvale ke prayoga ke kAraNa utpanna ar3acana athavA bAdhA, kezoM ko bar3hAkara rakhane meM utpanna solaha prakAra kI bAdhAoM meM se eka-dho pra. vi., e. va. - soLasime, dAraka, palibodhe disvA kesamassaM ohAretvA pabbajito, ... Amalakapalibodho ... kappakapalibodho ... UkApalibodho, mi. pa. 10; - piNDa napuM., tatpu. sa., kezoM ko dhone meM prayukta AMvale ke cUrNa kA piNDa - NDaM dvi. vi., e. va. - AmalakapiNDaM datvA gaccha asukaTThAne sIsaM dhovitvA AgacchAhI ti pesisi, a. ni. aTTha. 2.184 - For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amalakatumba 138 AmAyadAsa phalamaya tri., AMvale ke phaloM vAlA - yo pu., pra. vi., jAtA hai, lA. a., vicAra-vimarza karatA hai, cintana karatA e. va. - "AmaNDakasArako Amalakaphalamayoti vadanti, hai, manana karatA hai, paryavekSaNa karatA hai - kumbhiM Amasati, vajira. TI. 109; - phANita napuM., AMvale kA sIrA, Apatti dukkaTassa, pArA. 54; itthI ca hoti itthisajI AMvale kI cAzanI - te dvi. vi., ba. va. - anApatti sAratto ca bhikkhu ca, naM itthiyA kAyena kAyaM Amasati amajjaJca hoti majjavaNNaM... taM pivati, ... AmalakaphANite, ... Apatti saGghAdisesassa, pArA. 175; - nti ba. va. - pAci. 150; - muttA strI., zrIlaGkA ke ATha prakAra ke "vIhiM kirete nAmasantIti, jA. aTTha. 4.61; - sAma u. motiyoM meM se eka, Amalaka nAmaka motI- ttA pra. vi., pu., ba. va. - "na mayaM vIhiM AmasAmA ti, jA. aTTha. 4.61; e. va. - hayamuttA, gajamuttA, rathamuttA, AmalakamuttA, - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - tasmA taM bahUnaM valayamuttA aGguliveThakamuttA, kakudhaphalamuttA, vacanaM upAdAya dvikkhattuM Amasanto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) pAkatikamuttAti, pArA. aTTha. 1.53; - rukkha pu., tatpu. 1(1).204; - ntiyA strI., varta. kR., ca. vi., e. va. - sa. [AmalakavRkSa], AMvale kA vRkSa (phussa nAmaka buddha kA anApatti asaJcicca, ajAnitvAmasantiyA, vina. vi. 1987; bodhivRkSa)- kkho pra. vi., e. va. - Amalakarukkho - seyya vidhi., pra. pu., e. va. - nibbatte sadde adUragate bodhi, jA. aTTha. 1.51; - vaTTa tri., [AmalakavRtta], AMvale koci Amaseyya, saha Amasanena saddo nirujjheyya, mi. pa. ke phala ke samAna vRttAkAra (Amalaka muktA), sa. pa. ke 281-82; - si adya., pra. pu., e. va. - theyyacitto Amasi. anta. - dakSiNAvaTTasaGgharatanaJca AmalakavaTTamuttaratanaJca, pArA. 66; - siM u. pu., e. va. - anAmAsAni AmasiM. jA. aTTha. 5.377; -- vaTTaka/vaTTikA tri.. aneka pairoM jA. aTTha. 2.299; - sissati bhavi., pra. pu., e. va. - ko vAlA pITha athavA Asana - kaM pra. vi., e. va. - imaM vasalaM duggandhaM AmasissatI ti, pArA. 195; - situM anujAnAmi, bhikkhave, AmalakavaTTikaM pIThanti, cULava. 2753; nimi. kR. - kAkamAsako nAma yathA kAkehi AmasituM AmalakavaTTikapITha nAma AmalakAkArena yojita sakkA hoti, evaM yAva mukhadvArA AhAreti, dha. sa. aTTha. bahupAdakapIThaM cULava. aTTha. 59. 424; - sitvA pU. kA. kR. - odapattakinI nAma udakapattaM Amalakatumba napuM, tatpu. sa., AMvale ke phala se banA huA AmasitvA vAseti, pArA. 206; - tabba tri., saM. kR. - to tUMbA - mbaM pra. vi., e. va. - Amalakatumba AmalakaghaTo pa. vi., e. va. - maccunA maraNena Amasitabbato AmisaM. lAbukatumba ... bhAjanIyaM, cULava. aTTha. 83. udA. aTTha. 96. AmalakI strI., [AmalakI], AMvale kA per3a - kI pra. Amasana napuM. A + masa se vyu., kri. nA., sparza, anucintana, vi., e. va. - tassA avidUre AmalakI, mahAva. 35; taM soca vicAra - bhusatthe paTilomatthe vikkamAmasanAdisu. parivAretvAharItakIAmalakI maricagaccho ca ahosi, jA. abhi. pa. 1164; - naM pra. vi., e. va. - ubhajANumaNDalaM aTTha. 5.12; harItakIAmalakIAdIsu osadhIsu AmasanaM vA parAmasanaM vA gahaNaM vA chapanaM vA paTipILanaM vA. tAlanALikerAdIsu tiNesu vanajeTakesu ca vanappatirukkhesu. pAci. 287. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).265; - vana napuM.. tatpu. sa. AmasanA strI., sparza karanA, grahaNa karanA, vicAra karanA, [AmalakIvana], AMvale ke vRkSoM kA udyAna, AMvaloM kA anucintana karanA - nA pra. vi., e. va. - AmasanA nAma bAga-ne sapta. vi., e. va. - eka samayaM bhagavA cAtumAyaM AmaTThamattA, pArA. 174; AmasanA, parAmasanA, omasanA, viharati AmalakIvane, ma. ni. 2.129. ummasanA, tade.; AmasanA parAmasanAti AdinA ... vuttaM Amalacetiya napuM.. vya. saM., uttarI zrIlaGkA meM nAgadIpa pArA. aTTha. 2.110. meM avasthita eka caitya kA nAma - ye sapta. vi., e. AmasabrahmacArI Ama ke anta. draSTa.. . va. - uNNalomagharaM ceva chattaM Amalacetiye, cU, vaM. AmA strI., ghara kI dAsI, gharelU naukarAnI - AmA AmA 42.62. AmAyo, sadda. 1.260. Amasati A +vmasa, varta, pra. pu., e. va. [AmRzati], zA. AmAyadAsa pu., janma se hI dAsa, dAsI kI kokha se utpanna a., (bhojana ko) pakar3atA hai, (vastuoM kA) hAtha se sparza gharelU naukara - sA pra. vi., ba. va. - AmAyadAsApi karatA hai, malatA hai, gudagudAtA hai, jhapaTTA mAratA hai, khA bhavanti heke, dhanena kItApi bhavanti dAsA, jA. aTTha. 7.178; For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmAyadAsI 139 Amisagata tattha AmAyadAsAti dAsiyA kucchimhi jAtadAsA, jA. aTTha. 7.178. AmAyadAsI strI., gharelU dAsI, ghara kI dAsI se utpanna lar3akI yA putrI - sI pra. vi., e. va. - yadi te sutA bIraNI jIvaloke, AmAyadAsI ahubrAhmaNassa, jA. aTTha. 6.140; AmAyadAsIti gehadAsiyA kucchimhi jAtadAsI, jA. aTTha. 7.140. AmAvasesa napuM, tatpu. sa. [AmAvazeSa], udara meM nahIM pacAe hue bhojana kA zeSa bhAga - saM dvi. vi., e. va. - AmAvasesaM pAceti, mahAva. 297; AmAvasesaM pAcetIti sace AmAvasesaka hoti, taM pAceti, a. ni. aTTha. 3.79. AmAvAsI strI., [amAvAsI, amAvasyA, amAvasI], mahIne ke kRSNapakSa kI pandrahavIM tithi, amAvasyA kI tithi, draSTa., aDDamAsI ke anta.. AmAsa pu., A + masa se vyu., kri. nA. [Amarza], vicAravimarza, bhojana-grahaNa - saM dvi. vi.. e. va. - senAsanaparibhoge pana AmAsampi anAmAsampi sabbaM vaTTati, kavA. aTTha. 249. AmAsaya pu., tatpu. sa. [AmAzaya], peTa meM vaha sthAna, jahAM para anapacA bhojana saJcita rahatA hai, peTa, udara kA UparI bhAga- yaM dvi. vi., e. va. - yathA... pakkAsayaM ajjhottharitvA AmAsayaM ukkhipitvA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.132-33. Amisa napuM.. [AmiSa, vai., Amis], zA. a., mAMsa, lA. a. 1. AhAra, viSaya, zikAra ke lie cArA, zikAra, khAne yogya bhojana, pratijJAta puraskAra, 2. sAMsArika sampatti, sukhada evaM priya vastu, lAbha, lAlaca, bhautika AvazyakatAeM, tRSNA, pAMca kAma bhogoM ke viSaya meM tRSNA - saMpra. vi., e. va. - tho maMsaM AmisaM pisitaM bhave, abhi. pa. 280; 11043; maccuno AmisaM durativattanti te ariyapuggalA aghassa vaTTadukkhassa mUlabhUtaM, udA. aTTha. 96; - saM. dvi. vi., e. va. - amittamajjhe vasato, tesa Amisamesato, jA. aTTha. 3.274; Amisanti khAdanIyabhojanIyaM, jA. aTTha. 4.52; bhikkhuniyA hatthato AmisaM paTiggahasIti, pAci. 232; yathA ca rasalolo andho bhatte upanIte yaM kiJci samakkhikampi nimmakkhikampi AmisaM Adiyati, jA. aTTha. 5.362; macchova ghasamAmisaM, theragA. 749; macchova ghasamAmisanti AmisaM ghasanto khAdanto maccho viya, theragA. aTTa, 2.241; AmisaM bandhanaJcetanti ete paJca kAmaguNA nAma evaM imassa macchabhUtassa lokassa mArabAlisikena pakkhittaM AmisaJceva, jA. aTTha. 3.174; te ve khaNanti aghamUlaM, maccuno AmisaM durativatta'nti, udA. 85; AmisaM durativattanti te ariyapuggalA aghassa vaTTadukkhassa mUlabhUtaM, maccunA maraNena Amasitabbato AmisaM. udA. aTTha. 95; Amisampi duvidha -nippariyAyAmisaM. pariyAyAmisanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).96; - se sapta. vi., e. va. - Amise pana, bhante, kathaM paTipajjitabbanti ? AmisaM kho sAriputta, sabbesaM samaka bhAjetabbanti, mahAva. 479; sa. u. pa. ke rUpa meM kAmA.. nippariyAyA, nirA., paccayA., pariyAyA., mArA., lokA.. vantalokA., vaTTA., sA. ke anta. draSTa.. Amisaiddhi strI., tatpu. sa., upabhoga karane yogya bhautika sukhasAdhanoM kI samRddhi, pAMca prakAra ke kAmaguNoM kI pracuratA - ddhi pra. vi., e. va. - dvemA, ... iddhiyo, ... Amisiddhi ca dhammiddhi ca, a. ni. 1(1).113. AmisakathA strI., tatpu. sa., 1. bhojana athavA bhojanasAmagrI ke viSayoM meM bAtacIta - yaM sapta. vi., e. va. - AmisakathAyameva Abhiramati, jA. aTTha. 4.62; 2. cIvara, piNDapAta Adi cAra pratyayoM se sambaddha vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vina. vi. 1160-1162. AmisakiJcikkhanimittaM a., kri. vi., thor3e se AhAra athavA bhogasAmagrI prApta karane ke lie - AmisakiJcikkhahetUti Amisassa kiJcikkhanimittaM, kiJci AmisaM patthentoti attho, pe. va. aTTa, 95. AmisakiJcikkhahetu a0, uparivat - attahetu vA parahetu vA AmisakiJcikkhahetu vA sampajAnamusA bhAsitA hoti. ma. ni. 1.360. AmisakoTThAsa pu., karma. sa., apane dvArA prApya bhAga ke rUpa meM bhautika sukha sAmagrI, bhogasAdhanoM meM apanA bhAga - ssa Sa. vi., e. va. - dhammakoTThAsasseva sAmino bhavatha, mA AmisakoTThAsassa, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).98. AmisakhAra napuM., tatpu. sa., koSThabaddhatA yA kabja ke upacAra ke lie prayukta mAdaka peya, sUkhe bhAta se taiyAra kiyA gayA eka peya - raM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, AmisakhAraM pAyetanti, mahAva. 282; AmisakhAranti sukkhodanaM jhApetvA tAya chArikAya pagdharitaM khArodaka, khaNDa Amisagata tri., zikAra ko pakar3ane ke lie cArA ke rUpa meM prayukta (kAMTA yA baMsI)- taM pu., dvi. vi., e. va. - seyyathApi, bhikkhave, bALisiko AmisagataM baLisaMgambhIre udakarahade pakkhipeyya, sa. ni. 1(2).205. For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amisagaru 140 AmisapaTisanthAra Amisagaru tri., ba. sa., bhautika bhoga-sAmagriyoM ko AmisataNhA strI., karma. sa., apane cAre ke prati tRSNA, atyadhika mahatva dene vAlA - ru pu., pra. vi., e. va. - sAMsArika viSaya bhogoM ke prati tRSNA - NhayA tR. vi., e. satthA Amisagaru AmisadAyAdo Amisehi saMsaTTho viharati, va. - ajjhohaTo va balisaM maccho AmisataNhayA, saddhammo. .... upeti, ma. ni. 2.156. 610. Amisagaruka tri., uparivat - ko strI./pu., pra. vi., e. AmisatthaM a., lAbha yA prApti ke nimitta, sAMsArika viSayava. - rAgacarito dosacarito mohacarito bhIruko Amisagaruko bhogoM kA Ananda pAne ke lie - "AmisatthaM mArAvaTTanaM itthI soNDo paNDako dArako ti, mi. pa. 104; Amisagaruko bhindituM ananucchavika nti, sa. ni. aTTa, 1.158. Amisahetu mantitaM guyhaM vivarati na dhAreti, mi. pa. 104. AmisatthI tri., sAMsArika viSayabhogoM kI cAha rakhane Amisagiddha tri., tatpu. sa., zikAra ke prati lAlaca rakhane vAlA/vAlI - tthinA tR. vi., e. va. - kiJca gehe vAlA, bhautika bhogasAdhanoM ke prati tRSNA rakhane vAlA - pariccattaM AmisaM AmisatthinA, saddhammo. 374. ddhA pu., pra. vi., ba. va. - ... AmisagiddhA AmisacakkhukA AmisadAna napuM.. tatpu. sa., bhikSu ke lie cIvara, piNDapAta, ... asthi , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).281. senAsana evaM bhesajja, ina cAra mUlabhUta Avazyaka vastuoM AmisagiddhI tri., uparivat - dvinI strI., pra. vi., e. va. - kA dAna - naM pra. vi., e. va. - dvemAni, bhikkhave, dAnAni, ohAya putte nikkhami, sIhIvAmisagiddhinI, jA. aTTha. 7.333. .... AmisadAnaJca dhammadAnaJca, a. ni. 1(1).110; Amisacakkhu napuM., tatpu. sa., apane zikAra para hI jamA AmisadAnanti cattAro paccayA diyyanakavasena AmisadAnaM kara rakhI gaI dRSTi yA AMkha - nA tR. vi., e. va. - nAma, a. ni. aTTha. 2.61. luddenAmisacakkhunA, dAThI dAThIsa pakkhanti, jA. aTTha. AmisadAyAda pU., tatpU. sa., sAMsArika viSayabhogoM athavA 4.310. bhautika sAmagriyoM kA uttarAdhikArI - dA pra. vi., ba. va. Amisacakkhuka tri., ba. sa., zikAra para hI apanI AMkha ko -kinti me sAvakA dhammadAyAdA bhaveyyaM no AmisadAyAdAti, jamAkara rakhane vAlA, bhautika bhogasAdhanoM para pUrNatayA ma. ni. 1.17; AmisadAyAdAti dhammassa me dAyAdA, bhavatha, AMkhoM ko jamAyA huA - ssa pu, Sa. vi., e. va. - ... mA Amisassa, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).96. pApicchassa icchApakatassa Amisacakkhukassa Amisantara tri., ba. sa., sAMsArika viSaya-bhogoM ko pAne kI lokadhammagarukassa ..., mahAni. 285; - kA pu., pra. vi., e. tRSNA se yukta, kAmasukhoM, bhautika sukhasAdhanoM athavA va. -- AmisagiddhA AmisacakkhakA catupaccayaAmisatthameva cIvara, piNDapAta Adi ko pAne hetu utsuka - ro pu., pra. AhiNDamAnA ... asthi ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).281. vi., e. va. - Amisantaroti gilAnaM upaTTAti, a. ni. AmisacakkhutA strI., bhAva., bhautika bhogasAdhanoM ke prati 2(1).135; Amisantaro Amisahetuko cIvarAdIni tRSNAzIlatA - ya tR. vi., e. va. - "bahudhanaM labhissAmA ti paccAsIsamAno, a. ni. aTTha. 3.46. AmisApekkhatAya jIvitavRttiM nissAya kathayiMsUti, jA. AmisapaTiggaha pu., tatpu. sa., bhautika sukhasAdhanoM athavA aTTha. 1.328; pAThA. AmisApekkhatAya. cIvara, piNDapAta jaise Avazyaka upakaraNoM kA svIkaraNa AmisacAga pu., tatpu. sa., bhautika sukhasAdhanoM kA tyAga - hena tR. vi., e. va. - tatra bhagavA ... mahAjana athavA unakA mukta dAna - go pra. vi., e. va. - AmisapaTiggahena anuggaNhanto... pariyosApeti, ma. ni. AmisacAgo ca dhammacAgo ca, a. ni. 1.110. aTTha. (mU.pa.) 1(2).55; tattha ... vasanto mahAjana AmisaJatara napuM., karma. sa., bhautika sukhasAdhana, kAmabhogoM AmisapaTiggahena anuggaNhanto dhammadAnena cassa ... meM se koI eka bhautika vastu, bhikSu ke lie nirdhArita pariyosApeti, dI. ni. aTTa, 1.196. Avazyaka cAra vastuoM (cIvara, piNDapAta, senAsana, bhesajja) AmisapaTisanthAra pu., tatpu. sa., bhautika sukhasAdhanoM ke meM se koI eka -raM pra. vi., e. va. - AmisaJjataraM kho dAna dvArA satkAra, cIvara Adi ke dAna ke mAdhyama se panetaM, yadidaM piNDapAto, ma. ni. 1.18; AmisaJjataranti kiyA gayA sammAna athavA maitrIbhAva, do prakAra ke sammAnaprada catunnaM paccayAmisAnaM aJjataraM ekanti attho, ma. ni. vyavahAroM meM se eka -ro pra. vi., e. va. - paTisanthAranidese aTTha. (mU.pa.) 1(1).102. AmisapaTisanthAro ti AmisaalAbhena attanA saha paresaM For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 141 AmisasaGgaNhana AmisapaNNAkAra chidaM yathA pihita hoti paTicchannaM evaM Amisena, dha. sa. aTTha. 418; ... AmisapaTisanthAro ca dhammapaTisanthAro ca, a. ni. 1(1).112; - raM dvi. vi., e. va. - tehi ettakampi AmisapaTisanthAraM alabhantA jIvitApi voropeyyu, dI. ni. aTTha. 1.76-77. AmisapaNNAkAra pu., bhautika padArthoM kA upahAra, cIvara Adi vastuoM kI bheMTa - raM dvi. vi., e. va. - na kevalaJcetaM AmisapaNNAkAraM imaM kira dhammapaNNAkArampi pesesi, pArA. aTTha. 1.54. AmisapariccAga pu., tatpu. sa. [AmisaparityAga], sAMsArika vastuoM kA udAratApUrvaka dAna, sAMsArika bhogasAdhanoM ke prati udAratA - go pra. vi., e. va. - dveme, pariccAgA, ... AmisapariccAgo ca dhammapariccAgo, a. ni. 1(1).110. Amisaparibhoga pu., tatpu. sa. [Amisaparibhoga], sAMsArika bhogasAdhanoM kA Ananda ke sAtha upabhoga - go pra. vi., e. va. - dve ca paribhogA-... dhammaparibhogo Amisaparibhogoti, pArA. aTTha. 2.248. Amisapariyevi strI., tatpu. sa., sAMsArika viSaya bhogoM kI talAza athavA inheM pAne kI tIbra lAlasA - TThi pra. vi., e. va. - dvemA, bhikkhave, pariyeTThiyo, ... Amisapariyeddhica dhammapariyeTi ca, a. ni. 1(1).112. AmisapariyesanA strI., tatpu. sa. [AmisaparyeSaNA], uparivat - nA pra. vi., e. va. - dvemA, pariyesanA, ... AmisapariyesanA ca dhammapariyesanA, a. ni. 1(1).112. AmisapiNDa napuM., tatpu. sa., bhikSA meM prApta bhojana kA piNDa - NDAnaM Sa. vi., ba. va. - tathA bhikkhAsaGghAtAnaM AmisapiNDAnaM pAto piNDapAto, udA. aTTha. 204. AmisapUjA strI., tatpu. sa., sAMsArika viSayabhoga kI vastuoM ke dAna dvArA sammAna, sAMsArika vastuoM kA sammAnasahita dAna - jA pra. vi., e. va. - dvemA, pUjA, ... AmisapUjA ca dhammapUjA ca, a. ni. 1(1).112. AmisapekkhI tri., zikAra kI talAza karane vAlA, bhautika sukhasAdhanoM ko pAne kI icchA rakhane vAlA - kkhI pu.. pra. vi., e. va. - sIhovAmisapekkhIva, vanasaNDa vigAhaya, jA. aTTha. 7.278. AmisabhesajjAdi napaM, bhautika viSayabhoga ke upakaraNa evaM auSadhi ityAdi, sa. pa. ke anta. - sesaM pana AmisabhesajjAdi sabbaM sabbattha antosImagatassa pApuNAti, mahAva. aTTha. 389. Amisabhoga pu., tatpu. sa., sAMsArika vastuoM kA Ananda ke sAtha upabhoga - go pra. vi., e. va. - dveme, bhogA, ... Amisabhogo ca dhammabhogo ca, a. ni. 1(1).110. Amisamakkhita tri., zikAra pakar3ane hetu prayukta cAre se lipta, cAre se yukta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - Amisagatanti AmisamakkhitaM, sa. ni. aTTha. 2.181. AmisayAga pu., tatpu. sa., sAMsArika vastuoM kA udAratA ke sAtha dAna - go pra. vi., e. va. - dveme, yAgA, ... AmisayAgo ca dhammayAgo ca, a. ni. 1(1).110; vilo. dhammayAga. Amisaratana napuM., tatpu. sa., bahumUlya sAMsArika vastueM, bhautika dhanasampadA-rUpI ratna - naM pra. vi., e. va. - dvemAni ratanAni, AmisaratanaJca dhammaratanaJca, a. ni. 1(1).113; vilo. dhammaratana. AmisalAbha pu., tatpu. sa., bhautika dhanasampadA kA lAbha, cIvara, piNDapAta Adi kA lAbha, bhikSA meM bhojana kA lAbha - bho pra. vi., e. va. - tattha ... pArupitvA ca piNDAya carato AmisalAbho sItassa paTighAtAyA ti AdinA nayena ... nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).275. Amisalola tri., tatpu. sa., viSayabhoga-janita sukha ke prati lagAva rakhane vAlA - lA strI., pra. vi., ba. va. - ithiyo ... AmisalolA bhavissanti, jA. aTTha. 1.323. Amisavuddhi strI., tatpu. sa. [AmisavRddhi], sAMsArika sukha-sAdhanoM kI pracuratA, bhautika sampadA kI samRddhi - ddhi pra. vi., e. va. - dvemA, vuddhiyo. ... Amisavuddhi ca dhammavuddhi ca, a. ni. 1(1).113; vilo. dhammavuddhi. Amisavepulla napuM., bhAva., tatpu. sa. [Amisavaipulya], bhautika sukha-sAdhanoM kI pracuratA-llaM pra. vi., e. va. - dvaimAni, vepullAni ... AmisavepullaJca dhammavepullaJca, a. ni. 1(1).113; vilo. dhammavepulla. AmisasaMvibhAga pu., tatpu. sa., bhautika saMpadA kA ucita baTavArA - go pra. vi., e. va. - dveme, saMvibhAgA, ... AmisasaMvibhAgo ca dhammasaMvibhAgo, a. ni. 1(1).110; vilo. dhammasaMvibhAga. AmisasaMsaTTha tri., tatpu. sa., kacce bhojana se mizrita - napuM., dvi. vi., e. va. - atha AmisasaMsaTTha, gahetvA Thapita sace, vina. vi. 1384; 2680. AmisasaGgaNhana napuM.. tatpu. sa., sAMsArika bhogoM ko pUrA karane vAlI vastuoM ko saMgraha karanA - nena ta. vi., e. For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmisasanthAra 142 Amutta va. - AmisasaGgahanena aje sissAdike posetu anussukkatAya anaJaposino, udA. aTTha. 162. AmisasanthAra pu., tatpu. sa., bhogasAmagrI ke dAna dvArA svAgata, do prakAra ke svAgatoM meM se eka - ro pra. vi., e. va. - dveme, santhArA, ... AmisasanthAro ca dhammasanthAro ca, a. ni. 1(1).112. Amisasannicaya pu., tatpu. sa., bhautika sukha dene vAlI sAmagrI kA saMcaya -- yo pra. vi., e. va. - dveme, sannicayA, ... Amisasannicayo ca dhammasannicayo ca, a. ni. 1(1).113; vilo. dhammasannicaya. Amisasannidhi pu., tatpu. sa., vibhinna prakAra kI bhogasAdhanasAmagrI kA bhaNDAraNa, gRhastha jIvana meM upayogI vastuoM kA bhaNDAraNa - dhiM dvi. vi., e. va. - annasannidhiM pAnasannidhiM vatthasannidhiM yAnasannidhiM sayanasannidhiM gandhasannidhiM AmisasannidhiM iti vA iti, dI. ni. 1.6; -- dhi pra. vi., e. va. -bhikkhu, muNDakuTumbikajIvika jIvati, na samaNajIvikanti, evarUpo Amisasannidhi nAma hoti. dI. ni. aTTha. 1.76. Amisasambhoga pu., tatpu. sa., dUsaroM ke sAtha mila kara bhautika AvazyakatAoM ko pUrA karane vAle saMsAdhanoM kA bharapUra upabhoga - go pra. vi., e. va. - dveme, sambhogA, .... Amisasambhogo ca dhammasambhogo, a. ni. 1(1).1103; vilo. dhammasambhoga. AmisasikkhApada napuM, pAci. ke eka khaNDa kA zIrSaka, pAci. 82-84. Amisahetu a., lAbha ke nimitta, bhautika lAbha pAne ke nimitta - Amisahetu therA bhikkha bhikkhaniyo ovadantIti, pAci. 83; Amisagaruko Amisahetu mantitaM guyha vivarati na dhAreti, mi. pa. 104. Amisahetuka tri., ba. sa., bhautika saMsAdhanoM kI prApti kI icchA se saMcAlita-ko pu., pra. vi., e. va. - Amisantaroti Amisahetuko cIvarAdIni paccAsIsamAno, a. ni. aTTha. 3.46. AmisAtitheyya napuM, tatpu. sa., bhautika sukhasAdhanoM dvArA kiyA gayA atithi-satkAra, bhautika vastuoM kA upahAra dekara atithi satkAra - yyaM pra. vi., e. va. - dvemAni, AtitheyyAni. ... AmisAtitheyyaJca dhammAtitheyyaJca, a. ni. 1(1).112-13; vilo. dhammAtitheyya. AmisAnukampA strI., tatpu. sa., cIvara, piNDapAta, zayanAsana evaM auSadhi, ina cAra pratyayoM ke dAna dvArA pradarzita anukampA - mpA pra. vi., e. va. - dvemA, anukampA, ... AmisAnukampA ca dhammAnukampA, a. ni. 1(1).111; dasame catUhi paccayehi anukampanaM AmisAnukampA, a. ni. aTTha. 2.61; vilo. dhammAnukampA. AmisAnuggaha pu., tatpu. sa., jIvanayApana ke cIvara Adi cAra Avazyaka sAdhanoM ke dAna dvArA kiyA gayA anugraha yA kRpA - ho pra. vi., e. va. - dveme, anuggahA, ... AmisAnuggaho ca dhammAnuggaho, a. ni. 1(1).111; navame catUhi paccayehi anuggaNhanaM AmisAnuggaho .... a. ni. aTTha. 2.61. AmisAnuppadAna napuM, tatpu. sa. [AmisAnapradAna], bhautika sukha sAdhanoM kA dAna, zramaNoM evaM brAhmaNoM ke sammAna ke pAMca prakAra ke upAyoM meM se eka - nena tR. vi., e. va. - mettena kAyakammena mettena vacIkammena mettena manokammena anAvaTadvAratAya AmisAnuppadAnena, dI. ni. 3.145. AmisesanA strI., tatpu. sa., bhautika AvazyakatA pUrI karane vAle cIvara Adi kI talAza athavA unheM pAne kI kAmanA - nA pra. vi., e. va. - dvemA, esanA, ... AmisesanA ca dhammesanA ca, a. ni. 1(1).112; tatiye vRttappakArassa Amisassa esanA AmisesanA, a. ni. aTTha. 2.62; vilo. dhammesanA.. AmukhaM a., kri. vi. [AmukhaM], Amane sAmane, mukha ke sAmane -- mArayantA tadA sattasenaM AmukhamAgataM, cU. vaM. 70.319. Amutta tri., A +vmuca kA bhU. ka. kR. [Amukta], zA. a. 1., vaha, jisa para saba kucha chor3a diyA gayA hai 2. vaha, jisake dvArA kisI ko bAMdhA gayA hai, lA. a., vibhUSita, susajjita, yukta, dhAraNa kiyA gayA, pahanA huA - taM pu., vi. vi., e. va. - hemajAlehi kumbhAlaGkArAdibhedehi hatthAlaGkArehi citaM AmuttaM mahantaM, ... AgatAti, vi. va. aThTha. 151; - maNikuNDala tri0, ba. sa., maNi kuNDaloM dvArA alaGkata (vyakti), vaha, jisake kAna laTaka rahe motI ke hAra se jagamagA rahe hoM - le pu., dvi. vi., e. va. - ... rAjAno AmuttamaNikuNDale sajjitAya, sa. ni. aTTha. 1.133; - lA pu., pra. vi., ba. va. - saddhi purisasahassAni, AmuttamaNikuNDalA, pe. va. 308; AmuttamaNikuNDalAti nAnAmaNivicittakuNDaladharA, pe. va. aTTha. 117; AmuttamaNikuNDalAti olambitamuttAhAramaNi kaJcitakaNNAti attho, apa. aTTha. 1.286; - mAlAbharaNa sA . For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmUlaggaM 143 AmodanA Mono tri., ba. sa., mAlAoM evaM AbhUSaNoM se susajjita, mAlAoM meM lage hue AbhUSaNoM se alaGkata, mAlAoM ke AbhUSaNoM se sajjita - No pu., pra. vi., e. va. - ... romaso nAma khattiyo, AmuttamAlAbharaNo, apa. 1.226; pAThA. AmukkamAlAbharaNo; AmukkamAlAbharaNoti AmakkamattAhArakeyUrakaTakamakuTakuNDalamAlo, bu. vaM. aTTa 211; - yaJasutta tri., ba. sa. [AmuktayajJasUtra], yajJa ke sUtra ko dhAraNa kiyA huA - tto pu., pra. vi., e. va. -- doNo brAhmaNopi... Amattaya sutto rattavaTTikA upAhanA ... paTipajji , a. ni. aTTha. 2.290; - hatthAbharaNa tri., ba. sa., aMgUThiyoM evaM kaMganoM se vibhUSita - No pu., pra. vi., e. va. - AmuttahatthAbharaNo, suvattho candanabhUsito, jA. aTTha. 7.242. AmUlaggaM a., kri. vi., Upara se lekara nIce taka, jar3a se lekara zikhara taka, sa. pa. ke anta. - AmUlaggasamubbhinnamahAbhittibharonatA, cU. vaM. 88.95. AmeNDita/AmeDita tri., A + miDa ke prera. kA bhU. ka. kR. [AmeDita], 1. zabda kI punarukti yA AvRtti, dhvani kI AvRti, kisI bAta ko do yA tIna bAra kahanA athavA do prakAra se kahanA, 2. dvittva - taM napuM., pra. vi., e. va. - AmeNDitaM tu vidheyyaM dvittikkhattumudIraNaM, abhi. pa. 106; bhaye kodhe pasaMsAyaM turite kotUhaLacchare, hAse soke pasAde ca kare AmeNDitaM budho, abhi. pa. 107; pArA. aTTha- 1.128; 3. aTTha meM nimnalikhita arthoM kA bhI saMketa, ka. atizaya athavA adhikatA - atisayatthe ca idaM AmeDitaM, pArA. aTTha. 2.186; abalabalo viyAti abalo kira bondo vuccati, atisayatthe ca idaM AmeDita, tasmA atibondo viyAti vuttaM hoti, pArA. aTTha. 2.186; kha. nindA evaM asammAna ke prakAzana meM bhAbdoM kI AvRtti - casaddo avuttasamuccayattho, tena garahAsammAnAdInaM saGgaho dahabbo pApo pApoti Adisu hi garahAyaM, abhirUpaka abhirUpakAti Adisu asammAne, sadda. 1.40; ga. Adara athavA sammAna ke bhAva ke prakAzana meM AvRtti - ... tattha abhiratiyaM AdarajananatthaM "abhirama, nanda, abhirama, nandA ti AmeDitavasena vuttaM, udA. aTTha. 139; gha. sthira athavA vizvasta karane ke abhiprAya se AvRtti - puccha bhikkhu, puccha bhikkhUti thirakaraNavasena AmeDitaM kataM. sa. ni. aTTha. 1.41; Ga. sudRr3ha karane ke abhiprAya se AvRtti, bhaya vyakta karane kI dRSTi se AvRtti - tattha kaNho kaNhoti bhayavasena daLahIvasena vA AmeDitaM, jA. aTTha. 4.163; ca. bAtacIta meM zIghratA ke kAraNa AvRtti - tattha turitAlapanavasena bhikkhu bhikkhUti AmeDitaM veditabba, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).32. AmeNDitavacana/Ame Ditavacana napuM., karma. sa. [AmeDitavacana] punarAvRtti se yukta kathana, dhvani athavA zabda ko duharA kara kahA gayA vacana, do bAra kahA gayA vacana, duharAyI gaI bAta, sa. pa. ke rUpa meM - bhayakodhAdisa uppannesu kathitAmeNDitavacanavasena vA, sadda. 1.38; 40; - naM pra. vi., e. va. - dvivacananti dvikkhattuM vacanaM AmeDitavacananti vRttaM hoti, sArattha. TI. 2.160; turitavasena cetaM AmeDitavacanaM, theragA. aTTa, 1.119; --- nena tR. vi., e. va. - ekekalomato... ekekalomato... ti ubhayatthApi AmeDitavacanena sabbalomAnaM pariyAdinnattA... hoti. paTi. ma. aTTha. 2.11. Amoda pu., A + muda se vyu., kri. nA. [Amoda]. 1. Ananda, prasannatA, harSa, khuzI - Anando pamudAmodA santoso nandisammado, abhi. pa. 87; 2. sugandha, khuzabU, saurabha - so tvAmodo dUragAmI vissantA tIsvito paraM abhi. pa. 145; Amodo hAsagandhesu, abhi. pa. 11083; ... devavimAnakappaM pupphagandhadAmAdIhi ekAmodapamodaM pAsAdaM AropetvA ..., cariyA. aTTha. 200; sugandhateladIpehi AmodacandanAdihi, cU, vaM. 98.9; - daM napuM, dvi. vi., e. va. - suvaNNavaNNaM sambuddha AhutInaM paTiggaha, rathiyaM paTipajjantaM, Amodamadadi phalaM, theragA. aTTha. 1.258; 277. Amodati A + muda kA varta, pra. pu., e. va. [Amodate/Amodayati], prasanna yA harSita hotA hai, Ananda manAtA hai - dibbasampattIhi Amodati pamodati, a. ni. aTTha. 2.101; - mAno pu., pra. vi., e. va. - AmodamAno pakireti, detha dethAti bhAsati, sa. ni. 1(1).119; AmodamAnoti tuTThamAnaso hutvA, sa. ni. aTTa. 1.146; - di adya., u. pu., e. va. - AkiNNo devakaAhi, Amodi kAmakAmaha, apa. 1.305. Amodana napuM.. A + muda se vyu., kri. nA. [Amodana, tri.], Anandita honA, prasanna honA, sa. pa. ke anta., AmodanAkAro AmodanA, dha. sa. aTTha. 188; paTi. ma. aTTha. 2.105. AmodanA strI., A +vmuda se vyu., Ananda athavA harSa, prasannatA kA bhAva - nA pra. vi., e. va. - pIti pAmojja AmodanA pamodanA hAso pahAso vitti odagyaM attamanatA For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Amodaphaliya ..... yathA cittassa, dha. sa. 285; AmodanAkAro AmodanA, vA bhesajjAnaM vA telAnaM vA uNhodakasItodakAnaM vA ekatokaraNaM modanAti vuccati,... upasaggavasena pana maNDetvA AmodanA pamodanAti vuttA, dha. sa. aTTha. 188; paTi0 ma0 aTTha. 2.105. Amodaphaliya pu0, vya. saM., eka sthavira kA nAma, apa. meM saMgRhIta gAthAoM kA racayitA eka sthavira - yo pra. vi., e. va. itthaM sudaM AyasmA Amodaphaliyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 2.90. Amodayati draSTa, Amodati ke anta.. Amodita tri. A + muda se vyu0 [ Amodita, A + mud + itac ], AnandabhAva se bharapUra, harSotphulla, atyadhika prasanna - tA pu0, pra0 vi0, ba0 va. AmoditA naramarU, buddhabIjaM kira ayaM, jA. aTTha 1.21; AmoditA naramarU, sAdhukAraM pavattayuM, jA. aTTha. 1.17; AmoditA naramarU, namassanti kataJjalI, apa. 2.68 - taM napuM. pra. vi., e. va. - ...... viya mudukaM hoti AmoditaM pamoditaM, a. ni. aDa. 2.100; - pamodita tri, Amoda evaM pramoda se yukta to pu., pra. vi., e. va. - sammudito Amoditapamodito hoti, sa. ni. aTTa. 1.172. Amodeti / Amodayati A + muda kA prera0 pra0 pu0, e. va. [Amodayati, Amodayate] prasanna karatA hai, santuSTa karatA hai, Anandita kara detA hai, muditA-bhAvanA se bhara detA hai, vyavasthita banA detA hai, dhyAna ke aMga prIti se AplAvita kara detA hai - so samApattikkhaNe sampayuttAya pItiyA cittaM Amodeti pamodeti, pArA aTTha. 2.32; AmodetIti jhAnacittasampayuttAya pItisambojjhaGgabhUtAya .... jhAnapItiyA tameva jJAnacittaM ... haTTapahaTThAkAraM pApento Amodeti pamodeti ca, sArattha. TI. 2.216 - yAmi u0 pu0, e. va. - cittaM AmodayAmahaM, theragA. 649; evaMbhUtaM katvA mama mettacittaM AmodayAmi abhippamodayAmi brahmavihAraM bhAvemi, theragA. a. 2.204; - yaM pu0, varta. kR., pra. vi., e. va. - AmodayaM pitaraM mAtaraJca, sabbo ca te nandatu Atipakkho ti, jA0 aTTha. 5.31. Aya pu0, A + ise vyu0 [Aya]. zA. a., A pahuMcanA, A jAnA, antaHpraveza, Agamana, vRddhi - yo pra. vi., e. va. ayatIti Ayo, ka. vyA. 530; Ayanti tatoti Ayo, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1(1). 252; Ayoti upattidvAnaM, bu. vaM. aTTa. 86; AyakosallAdiniddese yasmA Ayoti vuDhi, vibha. aTTha. 391; tatiyattike Ayo nAma vuddhi, visuddhi. 144 Aya yaM dvi. vi., e. va. - ..... 2.66;Ayanti Agamana, a. ni. aTTha. 3.238; AyaJca bhogAnaM viditvA, vayaJca bhogAnaM viditvA ..., a. ni. 3 (1).110; lA. a. ka. utpattisthAna, udbhava-sthala - Ayoti uppattideso, ma. ni. aTTa. (mU0pa.) 1(1).252; Ayoti upattiTThAnaM, bu. vaM. aDa, 86; lA. a. kha. dhanAgama, AmadanI, rAjasva, prAptadravya, lAbha, naphA - yo pra. vi., e. va. - athAyo dhanAgamo, abhi. pa. 356; yo bAhiresu janapadesu Ayo saJjAyati tato upaDDa antepure pavesetha, sa. ni. 1 ( 1 ). 72; taM nissAya Ayopissa mando jAto, jA. aTTha 1.234 - yaM dvi. vi., e. va. - ekasmiM paJcakulike gAme parittakaM AyaM labhisu, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1(2).244; - yena tR. vi., e. va. - tato jAtena Ayena, mahAyajJamakappayi, su. ni. 984; - ssaSa vi., e. va. bodhisattassa paTisandhiggahaNakAlato paTThAya raJo Ayassa pamANaM nAma nAhosi, jA. aTTa 7.233; - yA pa.vi., e. va. - ... vaDDisaGghAtA sukhasaGkAtA vA ayA apetattA apAyo, ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1 ( 1 ).349; ye sapta. vi., e. va. - seTThinopi nirantaraM dAnaM dentassa vohAre akarontassa Aye mandIbhUte dhanaM parikkhayaM agamAsi, jA. aTTha 1.223; - yAni napuM. pra. vi., ba. va. evaM divase divase paJcasatasahassAni tattha uTThahissanti, tAni sabhAvAni AyAnIti dasseti, udA. aTTha. 341; -- yAnaM Sa. vi., ba. va. - AyAnampi hi catUsu dvAresu cattAri, sabhAyaM ekanti, *** Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only udA. aDa. 341; lA. a. ga. kara, rAjasva kA kara, upahAra, rAjadeya - yaM dvi. vi., e. va. - tato AyaM gahetvA manussA AgatA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.40; lA. a. gha. dyUtakrIr3A meM prayukta (andara kI ora Ane vAlA) bhAgyazAlI pAsA - yA pra0 vi0, ba0 va. - pAsakesu AyA nAma mAlikaM sAvaTTaM bahulaM santibhadrAdayo catuvIsatI, jA. aTTha 7.174; yesu sapta, vi0, ba. va. - rAjA catuvIsatiyA Ayesu vicinanto, jA. aTTha. 7.175; sa. u. pa. ke rUpa meM mahA0, laddhA ke anta draSTa0; kammika pu0, rAjasva kA adhikArI, koSAgAra kA adhikArI, prabandhaka - kaM dvi0 vi0, e. va. - AyakammikaM pakkosApetvA, mama gehe kittakaM dhananti pucchi dha. pa. aTTha 1.107; - kusala tri, tatpu0 sa., hitakAraka dharmoM kI vRddhi meM kuzala lo pra. vi., e. va. - bhikkhu na Ayakusalo ca hoti, na apAyakusalo ca hoti, na upAyakusalo ca hoti, a0 ni0 2 ( 2 ). 133; na Ayakusaloti na Agamanakusalo. a. ni. aTTa. - 3.141; - -
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aya 145 Ayata - kosalla napuM, bhAva. [Ayakauzalya], kuzala dharmoM ke saMgraha meM kuzalatA, kuzaladharmoM kI abhivRddhi tathA akuzaladharmoM ke prahANa ke viSaya meM kuzalatA - llaM pra. vi., e. va. - tINi kosallAni - AyakosallaM. apAyakosallaM, upAyakosallaM, dI. ni. 3.176; ... ime dhamme manasikaroto anuppannA ceva akusalAdhammA na uppajjanti, ... uppannA ca kusalA dhammA bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattantI ti - yA tattha paJaA pajAnanA ... idaM vuccati "AyakosallaM, vibha. 371; - pApuNana napuM.. tatpu. sa., prApti, AmadanI kA lAbha, Aya kI prApti - naM pra. vi., e. va. - dubbalabhojakAnaM parittaka AyapApuNanaM viya cakkhuvijJANAdInaM rUpadassanAdimattaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).244; - potthaka napuM., tatpu. sa. [Ayapustaka], dhana kI prApti ko ullikhita karane vAlI bahI, AmadanI likhane hetu prayukta pustaka - kaM dvi. vi., e. va. - atharasa ... Ayapotthaka AharitvA suvaNNarajatamaNimuttAdibharite gabhe vivaritvA, jA. aTTha. 1.3; - bhUta tri0, vaha, jo kisI kI utpatti kA sthAna bana gayA hai, srotabhUta - te pu., sapta. vi., e. va. - te ca pana AyabhUte dhamme etAni tanonti, ... hoti, paTi. ma. aTTa, 1.72; - to pa. vi., e. va. - sarIrahi asucisaJcayato, kucchitAnaM vA kesAdInaJceva cakkhurogAdInaJca rogasatAnaM AyabhUtato kAyoti vuccati, khu. pA. aTTa. 29; - mukha napuM., tatpu. sa. [Ayamukha], zA. a., (pAnI ke) andara Ane kA praveza dvAra - khaM pra. vi., e. va. - ... udakassa AyamukhaM dI. ni. 1.66; - khAni pra. vi., ba. va. - AyamukhAni tAni pidaheyya, yAni ca apAyamukhAni tAni vivareyya, a. ni. 1(2).192; lA. a. praveza mArga, pravezikA, muhAnA - khaM pra. vi., e. va. - tena saGgho puJassa Ayamukhanti dasseti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.286; - khAni dvi. vi., ba. va. - cha bhogAnaM AyamukhAni sevati, mahAni. 194; - vaya pu., dva. sa. [Ayavyaya], AmadanI aura kharca, lAbha evaM hAni, prApti evaM vyaya - yaM dvi. vi., e. va. - AyavayaM upadhAretvA, a. ni. aTTha. 3.267; - sampatti strI., tatpu. sa. [Ayasampatti]. rAjasva kI prApti ke rUpa meM samRddhi, Aya se prApta sampadA - tiM dvi. vi., e. va. - adhammiko rAjA rahassa rasaM ojaM na jAnAti, AyasampattiM na labhati, jA. aTTha. 5.233; - sampanna tri., tatpu. sa., jala ke andara praveza karAne vAle dvAra yA muhAne se yukta, jala ke Agamana-dvAra se yukta - nnaM pra. vi., e. va. - khettaM ..., na Ayasampanna hoti, na apAyasampannaM hoti, a. ni. 3(1).70; Ayasampannanti na udakAgamanasampanna, a. ni. aTTha. 3.228; - sAdhaka pu0, kara saMgrAhaka, kara vasUlane vAlA adhikArI-ko pra. vi., e. va. - AyasAdhako Ayuttakapariso viya tannissito nandirAgo anucaro nAma, dha. pa. aTTha. 2.259. Ayajitabba tri., A +vyaja kA saM. kR., yajJa meM devatAoM ko Ahuti dene yogya - bbo pu., pra. vi., e. va. - AyAgoti Ayajitabbo, su. ni. aTTa. 2.125. Ayata tri., A+yama kA bhU. ka. kR. [Ayata], ka. khIMcA gayA, AkRSTa, dRr3hatApUrvaka bAMdhA gayA, tAna diyA gayA athavA khIMcakara kisI ke sAtha jor3a diyA gayA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, accAyata Adi ke anta. draSTa.; - taM napuM., pra. vi., e. va. - taM maM viyAyataM santaM, sAkhAya ca latAya ca, jA. aTTha. 3.330; viyAyatanti ... vINAya bhamaratanti viya vitataM AkavitasarIraM, jA. aTTha. 3.3313B kha. lambA khIMcA gayA, atyadhika khIMcA gayA (svara yA AvAja) - tena pu., tR. vi., e. va. - tathA hi brAhmaNA katthaci katthaci rassaTTAne pi... Ayatena ... sarena vedaM paThanti, sadda. 1.91; ga. lambA, ativistRta, vikIrNa, bar3A, gambhIra, bahuta dUra taka phailA huA sudIrgha - athAyataM dIghamatho, abhi. pa. 707; - to pu., pra. vi., e. va. - tAva accuggato neru, Ayato vitthato ca so, apa. 1.18; Ayato uccato ca vitthArato ca, apa. aTTa, 1.232; Ayatoti AyAmasampanno, jA. aTTha. 3.344; --- te pu., sapta. vi., e. va. - atha pallaGkasya ca ThitaTThAnassa ca antarA purasthimapacchimato Ayate ratanacaGkame caGkamanto sattAha vItinAmesi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).86; - taM strI., dvi. vi., e. va. - mahApathaviM uttarena AyataM dakkhiNena sakaTamukhaM sattadhA samaM suvibhattaM, dI. ni. 2.172; - taM' napuM.. pra. vi., e. va. - purisasIsahi varlDa hoti, sUlena paharantassa pahAro ThAnaM na labhati parigalati, macchasIsaM AyataM puthulaM, pahAro ThAnaM labhati, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).314; - taM? pu., dvi. vi., e. va. - cIvaraM maM uddissa viyyati, AyataJca karohi vitthataJca, pArA. 384; - taM' napuM., dvi. vi., e. va. - AyataM vA saMsAradukkhaM nayanti, pavattenti, abhi. dha. vi. TI. 203; - ssa Sa. vi., e. va. - Ayatassa vA saMsAradukkhassa nayanato AyatanAni, For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayata 146 Ayatana khu. pA. aTTha. 65; - tA napuM. pra. vi., ba. va. - AyatabhamU visAlakkhI , jA. aTTha. 5.204; - ssara tri., ba. netahesumabhinIlamAyatA, therIgA. 257; abhinIlA hutvA AyatA, sa. [Ayatasvara], dera taka khIMce gae svara vAlA, UMcI therIgA. aTTha. 234; gha. saMyata, niyantrita-to pu., pra. vi., AvAja karane vAlA, sa. pa. ke rUpa meM - ... Ayatassaravasena e. va. - maggaJca paTiyAdesi, Ayato sabbadassino, apa. dUre Thitapurisassa AmantaNakAle dUraTThassAlapanapadaM bhavati, 2.257; Ga. lambI kAlAvadhi taka phailA huA, - taM' pu., sadda. 1.91. dvi. vi., e. va. -- mayaM kho akusalAnaM dhammAnaM samAdAnahetu Ayataka tri., Ayata se vyu., lambA, derI taka khIMcA huA evarUpaM AyataM jAtikkhayaM pattA, yaMnUna mayaM kusalaM (svara), dera taka niSpAdita -ko pu.. pra. vi., e. va. - kareyyAma, dI. ni. 3.54; - taM napuM., vi. vi., e. va. - Ayatako nAma taM taM vattaM bhinditvA akkharAni vinAsetvA AyataM vA saMsAradukkhaM savanti pasavantItipi AsavA, dha. pavatto, cULava. aTTha. 47; - kena tR. vi., e. va. - bhikkhU sa. aTTha. 95; - ssa Sa. vi., e. va. Ayatassa ca nayanato Ayatakena gItassarena dhammaM gAyanti, cULava. 225; paJcime, AyatanaM, paTi. ma. aTTha. 1.72; sa. u. pa. ke rUpa meM bhikkhave, AdInavA Ayatakena gItassarena dhamma bhaNantassa accA., IsakA., kaNNA., tiyojanA., puNNA., majjhimA., ..., a. ni. 2(1).230; Ayatake nAti dIghena, yojanA., saTThiyojanA ke anta. draSTa; - taMsa tri., ba. sa. paripuNNapadabyaJjanakaMgAthAvattaJca vinAsetvA pavattena, a. ni. [AyatAMza], lambe yA bahuta bar3e pArzvabhAgoM vAlA, lambe aTTha. 3.79; mahAsamuddo... Ayatakeneva papAto, cULava. 393.. kinAroM vAlA - taMsA pu., pra. vi., ba. va. - veriyathambhA Ayatagga tri./napuM., Ayati + agga/Aya + agga satamussitAse, silApavALassa ca AyataMsA, masAragallA / [AyatAgra], 1. bhaviSya meM uttama evaM mahAna phala dene sahalohitaGgA, thambhA ime jotirasAmayAse, vi. va. 1242; vAlA, 2. puNyaphala dene ke kAraNa agragaNya - ggaM napuM., AyataM sAti dIgha/sA, athavA AyatA hutvA dvi. vi., e. va. - puJameva so sikkheyya, AyataggaM aTThasoLasadvattisAdiaMsavanto, vi. va. aTTha. 288; - sukhudrayaM itivu. 13; vipulaphalatAya uLAraphalatAya Ayatagga, cakkhunetta tri., ba. sa. [AyatacakSu], bar3I AMkho piyamanApaphalatAya vA AyatiM uttamanti AyataggaM, Ayena vAlA/vAlI - tto pu., pra. vi., e. va. - siGgI migo vA yonisomanasikArAdippaccayena uLAratamena agganti Ayatacakkhunetto, advittaco virisayo alomo, jA. aTTha. Ayatagga... puJjaphalena aggaM padhAnanti AyataggaM, itiva. 2.83; Ayatacakkhunettoti ettha dassanaDena cakkhu, nayanadvena aTTha. 69. netaM, AyatAni cackhusaGghAtAni nettAni assAti Ayatati A + yata kA varta, pra. pu., e. va., prayAsa karatA Ayatacakkhunetto, dIghaakkhIti attho, jA. aTTha. 2.284; hai, prayatna karatA hai, udyoga karatA hai, sakriya ho jAtA hai - paNhI tri., ba. sa. [AyatapANi], bar3I er3I vAlA, - nti ba. va. - cittacetasikA dhammA sena sena lambI er3I vAlA - NhI pu., pra. vi., e. va. - Ayahi anubhavanAdinA, kiccena Ayatanti uTThahanti ghaTTanti deva, kumAro AyatapaNhI, dI. ni. 2.13; AyatapaNhIti vAyamantIti vuttaM hoti, vibha. aTTha. 42. dIghapaNhi, paripuNNapaNhIti attho, dI. ni. aTTha. 2.33; -- Ayatana napuM., Aya se vyu. [Ayatana], zA. a., sthAna, paNhika tri., ba. sa. [AyatapArNika], uparivat - ke AvAsa, ghara, pravezasthAna, Azraya, kSetra, milanasthala, pu., dvi. vi., ba. va. - dIghaGgulI tambanakhe, subhe AyatapaNhike, Azrayasthala, ekajuTa hone kI jagaha, utpatti kA sthala - ye pAde paNamissanti, tepi dhA guNandhara, apa. 2.203;- gehaM cAnitthi sadumaM, cetiyAyatanAni, abhi. pa. 207; 801; pamha tri., ba. sa. [AyatapakSma], lambI barauniyoM vAlA, bar3I Ayatati AyataJca saMsAradukkhaM nayatIti AyatanaM, udA. bar3I barauniyoM vAlA/vAlI -- mhe strI., saMbo., e. va. - aTTha. 34; 154; iti sabbathApime dhammA Ayatanato, AyAnaM api dUragatA saramhase, Ayatapamhe visuddhadassane, na hi tananato. ... AyatanAnIti vuccanti apica nivAsaTThAnadvena, matthi tayA piyattarA, nayanA kinnarimandalocane, therIgA. AkaraTena, samosaraNaTThAnadvena, saJjAtidesaTena, kAraNaDhena, 385; Ayatapamheti dIghapakhume, therIgA. aTTha. 279; - bhamu ca AyatanaM veditabbaM, itivu. aTTha. 301; - naM' pra. vi., e. tri., ba. sa. [Ayatabhra], lambI bhauhoM vAlA, bar3I bar3I bhauMhoM va. - yAvatA, ariyaM AyatanaM, yAvatA vaNippatho, idaM vAlA - mU pu., pra. vi., ba. va. - sahakesA puthunalATA agganagaraM bhavissati, pATaliputtaM puTabhedanaM, mahAva. 304; For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -- 147 Ayatana yakkhassa yAvatA ariyaM Ayatananti yattakaM ariyamanussAnaM osaraNAnaM nAma atthi, mahAva. aTTa 356; yaM yadAyatanaM maJJati, mahArAja, yaM yaM samosaraNaTTAnaM dijAnaM pANarodhanaM jIvitakkhayakaraM maJJAmi... jA. aTTha. 5.342; khettaM taM na hoti tyuM taM na hoti... AyatanaM taM na hoti..... adhikaraNaM taM na hoti yaMpaccayAssa taM uppajjati ajjhattaM sukhadukkhanti, a. ni. 1 ( 2 ). 184; vihitA santime, pAsA, pallale janAdhipa yaM yadAyatanaM maJJa, dijAnaM pANarodhanaM, jA. aTTha. 5.341; - naM dvi. vi., e. va. ramaNIye ThAne AyatanaM kArApetvA... dha. pa. a. 2.43; ne sapta. vi., e. va. - manorame Ayatane, sevanti naM vihaGgamA, chAyaM chAyatthikA yanti, phalatthA phalabhojino, a0 ni. 2 (1).38; lA. a. 1. nivAsa-sthAna, Azraya sthala, ghara, Asana, kSetra, pradeza, vibhAga, varga, zreNI - naM pra. vi., e. va. - sambAdhoyaM gharAvAso, rajassAyatanaM iti, su.. 408; rajassAyatananti ... rAgAdirajassa uppattideso, su0 ni. aTTha. 2.100; - neM sapta. vi., e. va. atthi kho me imesu paJcasu kAmaguNesu aJJatarasmiM vA aJJatarasmiM vA Ayatane uppajjati cetaso samudAcAro ti, ma. ni. 3. 157; Ayataneti te suyeva kAmaguNesu kismiJcideva kilesuppattikAraNe, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.119; lA. a. 2. bhUmi, AdhArasthala, srota, hetu pratyaya, avasthA, kAraNa - naM. pra. vi., e. va. - rogAnaM AyatanaM, dI. ni. 3.138; sA dhammadhAtu dhammAyatanapariyApannA, yaM AyatanaM anAsavaM, no ca bhavaGga, netti, 53; - ne sapta. vi., e. va. - tatra tatreva sakkhibhabbataM pApuNissasi, sati satiAyatane, ma. ni. 2.172; sati Ayataneti sati satikAraNe, ma. ni. aTTha ( ma0pa0) 2.145; nAni dvi0 vi0, ba0 va. imAneva paJcAyatanAnIti imAneva paJca kAraNAni, ma. ni. a. (upa.pa.) 3.13; lA. a. 3. dhyAnastha citta kI ekAgratA kA Alambana athavA kSetra, arUpadhyAna meM sthita citta kI avasthA, citta kI sAmAnya avasthA - naM' pra. vi., e. va. - asaJJasattAyatanaM nevasaJJAnAsaJJAyatanameva dutiyaM, dI. ni. 2.54; tadAyatananti taM kAraNaM, nibbAnahi maggaphalaJANAdInaM ArammaNapaccayabhAvato rUpAdIni viya cakkhuvijJANAdInaM ArammaNapaccayabhUtAnIti kAraNaTTena Ayatananti vuccati, udA. aTTha. 316; - naM dvi. vi., e. va. lokuttaraM AyatanaM bhAveti, dha. sa. 552; AkAsAnaJcAyatanaM vijJANaJcAyatanaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayatana AkiJcaJJAyatana ... nevasaJJAnAsaJJAyatanameva, dI. ni. 2.55; pasAdo AyatanaM, paTi0 ma0 46; yo pasannabhAvo, idaM AyatanaM, paTi. ma. aTTha. 1,204; lA. a. 4. bAhya jagat ke padArthoM kA mana ke sAtha sparza karAne meM dvArabhUta cakSu, srota, prANa, jihvA, kAya evaM mana, ye cha indriyAM tathA inake dvArA kramazaH grAhya rUpa, zabda, gandha, rasa, spRSTavya tathA dharma nAmaka viSaya, cha indriyAM tathA ina indriyoM ke cha viSaya naM. pra. vi., e. va. khandhadhAtu AyatanaM, saGghataM jAtimUlakaM dukkhaM, therIgA. 474; - nA pra. vi., ba. va. - evaM khandhA ca dhAtuyo, cha ca AyatanA ime hetuM paTicca sambhUtA hetubhaGgA nirujjhare, sa. ni. 1(1).159; - nAni dvi. vi., ba. va. tarasAhaM vacanaM sutvA, khandhe AyatanAni ca, theragA. 1264; - nAnaM Sa0 vi0, ba0 va. - AyatanAnaM paTilAbho, dI. ni. 2.228; nAni pra0 vi0, ba0 va. - ajjhattikAni AyatanAni eko anto cha bAhirAni AyatanAni dutiyo anto viJJANaM majjhe, a0 ni0 2 (2).106; cha ajjhattikAni AyatanAni ...... cha bAhirAni AyatanAni veditabbAni, ma. ni. 3.264; taNhAya ca pana dasarUpIni AyatanAni padaTThAnaM, netti 58; sa. u. pa. ke rUpa meM agyA, (agnizAlA), aJJatitthiyA. (bauddhetara dharmAcAryoM kA Azrayasthala), aTThA. (ATha gharoM vAlA), anekA.. (aneka gharoM vAlA), apavipuNNA, apuJJA, abhibhA., aJJA., ariyA, asaJJasattA, AkAsAnaJcA0, AkiJcaJJA., issarA, chaTTA., chaphassA0, chalA0, jivhA, tadA., titthA., theramahAtherA, devA, dvAdasA, dhammA, dhAtu ke anta. ddaSTa., sa. pU. pa. ke rUpa me, - nattha pu0, tatpu0 sa0 [AyatanArtha], Ayatana (zabda) kA artha athavA abhiprAya tyo pra. vi., e. va. - vuccate AkArattho Ayatanattho, peTako. 245; - nantara napuM., tatpu0 sa., Ayatano kA viziSTa svarUpa - raM pra. vi., e. va. - sukhamaM pana cittantaraM khandhantaraM dhAtvantaraM Ayatanantara... Abhidhammikadhammakathikasseva pAkaTa, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 (2).153; nuSpAda pu0, tatpu0 sa0 [AyatanotpAda], AyatanoM kA prAdurbhAva, AyatanoM kI utpatti, janma - daMdvi. vi., e. va. - divA AyatanuppAda, sammA cittaM vimuccati, mahAva. 257; AyatanuppAdanti AyatanAnaM uppAdaJca vayaJca disvA, mahAva. aTTha. 345; - nUpacaya pu., tatpu0 sa0, AyatanoM kA Dhera, AyatanoM kI rAzi - to vi., e. va. AyatanUpacayato cakkhuviJJANasaJJAsamaGgissa rUpesu dvAdasa vipallAsA yAva pa. For Private and Personal Use Only -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayatana 148 Ayatana mano saJaAsamanissa, peTako. 249; - kathA strI., tatpu. sa., AyatanoM ke viSaya meM kathana athavA vyAkhyAna -- thaM dvi. vi, e. va. - tesu AyatanakathaM sajjhAyantesu sare nimittaM gahetvA, ma. vaM. TI. 152(nA.); - kusala tri, tatpu. sa., AyatanoM ke viSaya meM kuzala - lo pu., pra. vi., e. va. - ... Ayatanakusalo ca hoti, ma. ni. 3.108; - kusalatA strI., bhAva., AyatanoM ke viSaya meM kuzalatA athavA dakSatA - tA pra. vi., e. va. - atthi... tena bhagavatA jAnatA passatA arahatA sammAsambuddhena dve dhammA sammadakkhAtA, ... Ayatanaka salatA ca paTiccasamuppAdakusalatA ca, dI. ni. 3.169; - ghaTTana napuM., tatpu. sa. [AyatanagharSaNa], AyatanoM kI paraspara meM TakarAhaTa, AyatanoM ke madhya paraspara meM saMparka - to pa. vi., e. va. - AyatanaghaTTanato phasso jAyati, visuddhi. 2.216; - naM pra. vi., e. va. - AyatanAnaM visayivisayabhUtAnaM acamAbhimukhabhAvo AyatanaghaTTanaM. visuddhi. mahATI. 2.322; - cariyA strI., tatpu. sa., AyatanoM se sambandhita AdhyAtmika caryA, bhItarI evaM bAharI, bArahoM Ayatano se sambaddha caryA - yA pra. vi., e. va. - aTTha cariyAyo - iriyApathacariyA, AyatanacariyA, saticariyA samAdhicariyA, ANacariyA, maggacariyA, patticariyA, lokatthacariyAti, paTi. ma. 207; AyatanacariyAti chasu ajjhattikabAhiresu Ayatanesu. paTi. ma. 207; - ta napuM., bhAva. [Ayatanatva], Ayatana / athavA vAsasthAna honA - ttA pa. vi., e. va. - nayidaM devAyatanaM viya manassa AyatanattA manAyatanaM dha. sa. aTTha. 185; - desanA strI., tatpu. sa., AyatanoM ke viSaya meM upadeza - nA pra. vi., e. va. - rUpabhedavibhAvinI AyatanadesanA, mo. vi. TI. 139; - dvAra napuM., karma. sa., AyatanoM kA dvAra, AyatanarUpI dvAra, dvAra jaisA Ayatana - kammajaM AyatanadvAravasena pAkaTa hoti, visuddhi. 2.257; AyatanadvAravasenAti AyatanasaGghAtadvAravasena, visuddhi mahATI. 2.385; - dhAtuniddesa pu., visuddhi ke pandrahaveM adhyAya kA zIrSaka, jisameM AyatanoM evaM dhAtuoM ke antargata dharmoM kA sUkSma vivecana kiyA gayA hai, visuddhi. 2.109 117; -dhIra tri., tatpu. sa., AyatanoM ke viSaya meM buddhimAna - rA pu.. pra. vi., ba. va. - api ca khandhadhIrA, dhAtudhIrA, AyatanadhIrA, ..., mahAni. 32; - nAnatta napuM.. bhAva.. AyatanoM kI anekatA-ttaM dvi. vi., e. va. - AyatananAnattaM pajAnAti, vibha. 388; AyatananAnattanti idaM cakkhAyatanaM nAma ... pe. ... idaM dhammAyatanaM nAma, tattha dasAyatanA kammAvacarA, dve catubhUmakA ti evaM AyatananAnattaM pajAnAti, vibha. aTTha. 430; - niddesa pu., visuddhi ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, jisameM AyatanoM kA vivecana kiyA gayA hai, visuddhi. 2.109-112; - se sapta. vi., e. va. - saLAyatanavAre cakkhAyatanantiAdIsu yaM vattabba, taM sabba visuddhimagge khandhaniddese ceva Ayatananiddese ca vuttanayameva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).231; - paJatti strI., tatpu. sa., AyatanoM kA vargIkaraNa, AyatanoM kA prakAzana athavA vivaraNa - tti pra. vi., e. va. - khandhapatti Ayatanapatti, dhAtupaJatti, saccapaJatti, indriyapatti, puggalapaJattIti, pu. pa. 103; atthi sAvakarasa... patti , kathA. 265; - yo dvi. vi., ba. va. - idAni tA Ayatanapattiyo darasento chayimAni, dI. ni. aTTha. 3.61; - padesa pu., tatpu. sa., AyatanoM kA kSetra athavA Alambana ke rUpa meM Ayatana - so pra. vi., e. va. - dasavidho hi padeso nAma- khandhapadeso, Ayatanapadeso..... dhammapadesoti, dha. sa. aTTha. 32; - pariyanta pu., tatpu. sa., AyatanoM kI sImA - nte sapta. vi., e. va. - khandhapariyante Thito, dhAtupariyante Thito, Ayatanapariyante Thito, mahAni. 163; 346; - pucchA strI., tatpu. sa. [AyatanapRcchA], AyatanoM ke viSaya meM prazna yA pUchatAcha - cchA pra. vi, e. va. - aparApi tisso pucchA-khandhapucchA, dhAtupucchA, AyatanapucchA, mahAni. 251; - bheda pu., tatpu. sa., AyatanoM ke bheda, AyatanoM kA vibhAjana - daM dvi. vi., e. va. - yaM dibbaM dvAdasAyatanabhedaM tathA mAnusakaJca, su. ni. aTTha. 2.138; - macchariya napuM, tatpu. sa. [AyatanamAtsarya], AyatanoM meM vidyamAna kRpaNatA athavA svArthaparatA - yaM pra. vi., e. va. - khandhamacchariyampi macchariyaM, dhAtumacchariyampi macchariyaM, Ayatanamacchariyampi macchariyaM gAho, mahAni. 26; - mAra pu., AyatanoM meM vidyamAna mAra - ro pra. vi., e. va. - ... kammAbhisaGkhAravasena paTisandhiko khandhamAro dhAtumAro AyatanamAro ... anveti, cULani. 137; - lakkhaNa napuM.. tatpu. sa., AyatanoM kA lakSaNa - NaM pra. vi., e. va. - AyatanalakkhaNaM saLAyatanaM, dassanAdirasaM, vatthudvAra bhAvapaccupaTTAnaM, nAmarUpapadahAnaM, udA. aTTha. 35; - loka pu., tatpu. sa., AyatanoM kA kSetra - ke sapta. vi., e. va. - ajjhattabahiddhAsaGghAte sabbasmimpi Ayatanaloke ajjhattabahiddhArammaNavasena ... dhovitvA ... eti, su. ni. For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayatanasutta 149 Ayatta aTTha. 2.138; - vavatthAna napuM., tatpu. sa., AyatanoM kI tAlapattasadise vipAkakkhandhe nibbattetuM asamatthA jAtA, vivecanA - nena tR. vi., e. va. - dhAtuvavatthAnena sArattha. TI. 1.299; tassa me bhante, bhagavA accayaM accayato manovijJANadhAtu, AyatanavavatthAnena manAyatanaM, paTiggahAtu AyatiM saMvarAyA ti, dI. ni. 1.75; -- bhUta indriyavavatthAnena manindriyaM, peTako. 273; - vibhaGga pu., tri., phailAva yA prasAra kA sthala bana cukA - to pu., pra. vibha. ke dUsare adhyAya kA zIrSaka, jisameM bArahoM AyatanoM vi., e. va. - guNAnaM AyatibhUto, ratanAnava sAgaro, apa. kA vivecana hai, vibha. 77-91; vibha, aTTha. 42-51; - saGgaha 2.116; - lakkhaNa tri0, bhaviSya meM viziSTa svarUpa ke pu., 'Ayatana' ke antargata saMgraha - hena tu. vi., e. va. - lakSaNoM vAlA- NaM pu. dvi. vi., e. va. - ... parappavAdamathanaM ye dhammA khandhasaGgahena saGgahitA AyatanasaGgahena asaGgahitA, AyatilakkhaNaM kathAvatthuppakaraNaM abhAsi. pa. pa. aTTha. dhAtu. 29; sa. pU. pa. ke rUpa meM - sabba pu., AyatanoM kA 106. sabhI kucha -bbaM dvi. vi., e. va. - tatra sabbasaddo sabbasabbaM Ayati tri., Age Ane vAlA, bhaviSya meM hone vAlA, agalA, padesasabbaM AyatanasabbaM sakkAyasabbanti ... diTThappayogo, bhAvI (phala yA pariNAma) - tiM strI., vi. vi., e. va. - sadda. 1.269; - sahagata tri., AyatanoM ke sAtha jur3A huA Ayatimpi vassaM evameva kAtabba, cULava. 317. - tA strI, pra. vi., e. va. - abhibhUmiAyatanasahagatA Ayatika tri., Ayati se vyu., ka. agalA, bhAvI, Age Ane rUpasaJIsu dutiye jhAne jhAnabhUmi, peTako. 264; - sevI vAlA - kaM pu., dvi. vi., e. va. - Ayatikampi vassAvAsaM tri., zIlavAn vyaktiyoM athavA uttama dharmoM kA sevana karane ... vihareyyAsI ti, a. ni. 3(1).65; - ke pu., sapta. vi.. vAlA - vino pu., ca./Sa. vi., e. va. - ajjhattaJca e. va. - viratacittAyatike bhavasmiM su. ni. 238; kha. prApta payuttassa, tathAyatanasevino, anibindiyakArissa, karAne vAlA (kI ora) le jAne vAlA, (meM) pariNata ho sammadattho vipaccati, jA. aTTha. 5.117; jAne vAlA - kaM napuM., dvi. vi., e. va. - karohi puJja tathAyatanasevinoti tatheva sIlavante puggale sevamAnassa, sukhamAyatika, sa. ni. 1(1).168; sa. u. pa. ke rUpa meM jA. aTTha. 5.119; - so a., kri. vi. [AyatanazaH], kusalA., lokA. ke anta. draSTa.. AyatanoM ke dvArA, AyatanoM ke anurUpa - indriyesu AyatigavaM a., kri. vi. [AyatigavaM], gAyoM ke ghara vApasa susaMvuto taraseva alobhassa pAripUriyaM mama AyatanasocitaM lauTane ke samaya meM, godhUli-velA meM - tiTThanti gAvo yasmi anupAdAya, peTako. 212. kAle tiTThagukAlo, vahaggukAlo, AyatigavaM, khaleyavaM Ayatanasutta napuM., sa. ni. ke do sutto kA zIrSaka - lUnayavaM, lUyamAna yavamiccAdi, mo. vyA. 3.7. chaphassAyatanasutta, sa. ni. 1(1).134-135; Ayatta' tri., A +vyata kA bhU. ka. kR., prAyaH ca0/Sa. vi. ajjhattikAyatanasutta, sa. ni. 3(2).489-490. meM anta hone vAle nAma ke sAtha athavA sa. u. pa. ke rUpa Ayatanika tri., [bau. saM. Ayatanika], AyatanoM ke saath| meM [Ayatta], 1. adhIna, Azrita, sahArA liyA huA, vazya, jur3A huA, cha prakAra ke sparzoM se sambaddha, kevala vinIta - tto pu., pra. vi., e. va. - Ayatto tu ca santako, sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta - ko pu., pra. vi., abhi. pa. 7283; - ttA strI, pra. vi., e. va. - ito paTThAya e. va. - chaphassAyataniko itipi, ma. ni. 1.421; tava rakkhA mamAyattA ti vatvA sakaTThAnameva gato, jA. aTTha. - kA ba. va. - cha phassAyatanikA nAma saggA, peTako. 3.126; 2. napuM., saMpatti, svAmitva, parigraha - Ayatte parivAre ca bharimAyaM pariggaho, abhi. pa. 870; - ttaM pra. vi., Ayati' strI., A +vyA se vyu. [Ayati], 1. Age Ane e. va. - gehe dAsa kammakarAdayopi gomahiMsAdayopi vAlA samaya, bhaviSya, 2. phailAva, vistAra, lambAI, 3. hiraJasuvaNNampi sabbaM tAsa va AyattaM bhavissati, jA. mahimA, pratApa, 4. bhAvI phala, parimANa, 5. niyantraNa -- aTTha. 1.326; bhikkhAcArakiccaM mamAyattaM hotu, a. ni. cottarakAlo tu Ayati, abhi. pa. 86; - tiM dvi. vi., e. aTTha. 1.210; sa. u. pa. ke rUpa meM aparA., karuNA., va., kri. vi., bhaviSya meM, bhAvI samaya ke lie - AyatiM kulapaveNikA., tadA., nijA., parA., sakA., sakkA. ke saMvareyyAsI'ti, mahAva. 157; AyattiM ... anAgate anta. draSTa.; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - tA strI., bhAva., anuppajjanakasabhAvA, pArA. aTTa. 1.97; ... Ayatti kevala sa. u. pa. meM prApta [AyattatA], adhInatA, AzrayatA, 199. For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayattamana 150 Ayasika vazavartitA - ya tR. vi., e. va. - etamatthanti etaM - piTTi me AgilAyati, tamahaM AyamissAmI ti, cULava. parAyattatAya adhippAyAsamijjhanasaGghAtaM atthaM viditvA .... 340; - mitvA pU. kA. kR. - so daNDakoTiyA vA udA. aTTha. 127; - vutti strI., adhIna athavA Azrita vallikoTiyA vA paMsucuNNakena vA ghaTTito AyamitvA ... rahane kI avasthA - to pa. vi., e. va. - nobhayaM panidaM pacchinnagamano hutvA amittavasaM yAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) kasmA, nissayAyattavRttito, abhi. ava. 721; - duttika 1(2).36. tri., ba. sa., adhIna athavA Azrita rahane ke svabhAva vAlA Ayava/AyAva napuM.. Ayu se vyu. [Ayava], vIrya, - ko pu.. pra. vi., e. va. - idha nibbAnavajjo sabbo parAkrama, bala, puruSatva - vaM pra. vi., e. va. - atthi sabhAvadhammo paccayAyattavRttikova upalabbhati, udA. Ayavanti asthi vIriyaM, AyAvantipi pATho, paTi. ma. aTTha. aTTha. 316; - tA strI., bhAva., parAdhInatA - ya tR. 1.272. vi., e. va. - kAraNahi yathA tiTThati ettha phalaM Ayavati A + yu kA varta.. pra. pu., e. va. tadAyattavRttitAyAti ThAnanti vuccati, evaM anavakAsotipi [Ayauti/AyuvAti], ka. milAtA hai, gaDDu maDDa kara detA vuccatIti, udA. aTTha. 243; - duttibhAva pu., uparivat - hai, bAMdha detA hai, jakar3a detA hai - nti ba. va. - Ayavanti vena tR. vi., e. va. - kAraNahi yasmA tattha phalaM tiTThati / missIbhavanti sattA etenA ti Ayu, sadda. 2.416; kha. tadAyattavRttibhAvena, tasmA ThAnanti vuccati, ma. ni. aTTha. sammilita hotA hai, kriyAzIla hotA hai - nti ba. va. - (mU.pa.) 1(1).109; - to pa. vi., e. va. - evaM anavasesato atha vA Ayavanti Agacchanti pavattanti tasmiM sati arUpATa kAmarUpabhavassa tattha abhAvo vRtto hoti tadAyattavattibhAvato, gammA ti Ayu, sadda. 2.416. udA. aTTha. 317. Ayavana napuM., A +/yu se vyu., kri. nA., Apasa meM milA Ayattaka tri0, Ayatta + ka se vyu0, adhIna, Azrita - ke denA athavA thAma kara yA bAMdha kara rakhanA - AyavanaDena pu., sapta. vi., e. va. - tasmA hi jAto varakamhi tassa, Ayu, sadda. 416. Ayattake maGgalacakkavAle, jinA. 189; - bhAva pu.. Ayasa tri., [Ayasa], lauha dhAtu se nirmita, lohA se banAyA adhInatA, vazavartitA, vazyatA - vaM dvi. vi., e. va. - huA - saM napuM., pra. vi., e. va. - AyasaM, bandhanaM, ... lokanAtho imaM dIpaM tadA eva attano AyattakabhAvaM dassetuM kApotaM satthi, mo. vyA. 4.66; catudvAramidaM nagara AyasaM attano pAdamuddikavasena sumanakUTanagamaddhani ThitattaM eva daLahapAkAra, jA. aTTha. 4.3; na taM daLhaM bandhanamAhu dhIrA, akAsI ti adhipyAyo, ma. vaM. TI. 88(nA.). yadAyasaM dArujaM pabbajaJca, sa. ni. 1(1).94; - se pu.. Ayattamana tri., ba. sa. [Ayastamana], utsukatA se yukta sapta. vi., e. va. - kUTe baddhosmi Ayase, jA. aTTha. 4. mana vAlA, pIr3ita athavA vyAkula mana vAlA - nA strI., 373; - sAya strI., sapta. vi., e. va. -- ... deviyA sarIraM dvi. vi., ba. va. - tA disvA AyattamanA parindado, iccabravI AyasAya teladoNiyA pakkhipitvA ..., a. ni. 2(1).54%; ...., jA. aTTha. 5.390; AyattamanAti ussukkamanA sa. u. pa. ke rUpa meM anA., kAlA, sabbA. ke anta. byAvaTacittA, jA. aTTha. 5.391. draSTa.. Ayanaka tri., Ayana se vyu. [AyAnaka], jAne vAlA, Ayasakka/Ayasakya napuM., a + yasa se vyu. [ayazaska], calane vAlA, hilane-Dulane vAlA - ke napuM., dvi. vi., ba. akIrti, apayaza, nindA, nindanIya athavA akIrtikara va. - sukhadukkhe saha Ayanake sahAye ti. ma. vaM. TI. avasthA - kyaM dvi. vi., e. va. - dubbaNiyaM 67(nA.). AyasakyaJcupenti, jA. aTTha. 5.17; Ayasakyanti garaha, Ayamati A + yama kA varta0, pra. pu., e. va. jA. aTTha. 5.18; kodhasammadasammatto, AyasakyaM nigacchati, [Ayacchati], 1. vistAra karatA hai, apane ko phailAtA hai, a. ni. 2(2).234; Ayasakyanti ayasabhAvaM ayaso niyaso lambA karatA hai, 2. Upara kI ora yA vApasa khIMcatA hai, hotIti attho, a. ni. aTTha. 3.179. 3. thAmatA dabAtA yA rokatA hai - meyya vidhi., pra. pu., e. Ayasika tri., Ayasa se vyu. [Ayasika], lohA se nirmita va. - abhisannadhAtu kucchi aJjasmiM ajjhoharite bhiyyo __ - ko pu., pra. vi., e. va. - varattAya baddho vArattiko Ayameyya, mi. pa. 172; - missAmi bhavi., u. pu., e. va. Ayasiko, pAsiko, mo. vyA. 4.29. For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - Ayasmanta Ayasmanta pu0, vya. saM., rAjA sAhasamalla kA eka senApati AthApanetvA taM bhUpaM duratikkamavikkamo, AyasmantacamUnAtho se rAjakulavaDDano, cU, vaM. 80.33. Ayasmantu tri., [AyuSmat, bau. saM. AyuSmaM] bauddha bhikSuoM ke lie prayukta, sammAna - sUcaka saMbodhana yA bhikSuoM athavA sthaviroM ke nAma ke pUrva meM prayukta upAdhi, pUjya, zrImAn, AdaraNIya bhikSu yA sthavira - atha vA mahAparinibbAna suttaTThakathAyeM "AyasmAtissa" iti dIrghavasena vuttAlapanekavacanassa darasanato... sadda. 1.146; Ayasmantoti piyavacanametaM garuvacanametaM sagAravasappatissAdhivacanametaM Ayasmantoti, mahAva. 131; - smA pu0, pra. vi. / saMbo0, e. va. - AyasmA kho yassatthAya agArasmA anagAriyaM pabbajito, dI. ni. 1.209; AyasmAti piyavacanametaM garuvacanametaM, sa. ni. a. 2.75; navakaterana bhikkhunA therataro bhikkhu "bhanteti vA "AyasmA "ti vA samudAcaritabbo dI. ni. 2.115; - ntaM pu., dvi. vi., e. va. - lAbhA no Avuso, suladdhaM no Avuso ye mayaM AyasmantaM tAdisaM sabrahmacAriM passAma evaM atthupetaM vyaJjanupetanti dI. ni. 3.96 - smatA tR. vi., e. va. - rAjA mAgadho seniyo bimbisAro sukhavihAritaro AyasmatA gotamenAti. ma. ni. 1.131; - smato pu, Sa. vi., e. va. - tassa Ayasmato upasampadA ahosi, mahAva. 22; 63; 64; 100; - smante pu0, sapta. vi., e. va. acirUpasampanne Ayasmante raTThapAle .... ma. ni. 2.259; - smanto pu., pra. vi0, ba0 va. - vadantu maM Ayasmanto, ma. ni. 1. 133; smante pu0, dvi0 vi0, ba0 va. nevAhaM Ayasmante yAciM .... manti, mahAva. 63; tehi pu0, tR. vi. ba. va. vacanIyomhi AyasmantehI ti, ma. ni. 1.133; - smantAnaM pu0, Sa0 vi0, ba0 va. - nu kho AyasmantA naM sukhavihAritaro, ma. ni. 1. 131; - smantesu sapta, vi0, ba0 va. - ime Ayasmantesu mettaM kAyakammaM paccupaTThitaM, ma. ni. 1.270; - smanto saMbo0, ba0 va. - kiM saGghassa pubbakiccaM ?, pArisuddhiM Ayasmanto Arocetha, mahAva. 130. AyAga 1. pu0, A + yaja se vyu [AyAga ], yajJa meM deya dakSiNA, devatAoM ko deya bali, Ahuti 2. tri, yajJa kI AhutiyoM kA grahItA, yajJa Ahuti pIne yogya, dakSiNA kA pAtra, dAna kA satpAtra go pra. vi., e. va. - AyAgoti Ayajitabbo, tato tato Agamma vA yajitabbametthAtipi AyAgo, su. ni. aTTha 2.125; AyAgo sabbalokassa, AhutInaM paTiggaho, theragA. 566; AyAgo sadevakarasa lokassa aggadakkhiNeyyatAya deyyadhammaM AnetvA sabbassa www.kobatirth.org - 151 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyAcati - yajitabbadvAnabhUto, theragA. aTTha. 2.166 - gaM dvi. vi., e. va. - vaDDakIhi kathApetvA, mUlaM datvAnahaM tadA, haTTho haTThena cittena, AyAgaM kArapesaha, apa. 1.88; ekattise ito kappe, AyAgaM yamakArayi, apa. 1.88; - ssaSa. vi., e. va. - udakehaM na miyyAmi, AyAgassa idaM phalaM, apa. 1.88; AyAgassa idaM phalanti bhojanasAladAnassa idaM vipAkanti attho, apa. aTTha. 2.57; vatthu napuM tatpu0 sa0 [AyAgavastu ], yajJa meM deya dakSiNA kA satpAtra - tthUni pra. vi., ba. va. - AyAgavatthUni puthU pathabyA, saMvijjanti brAhmaNA vAsavassa, jA. aTTha. 7.51; AyAgavatthUnIti puJJakkhettabhUtA aggadakkhiNeyyA pathavyA puthU brAhmaNA saMvijjanti, jA. aTTha. 7.51; - seTTha pu0, karma. sa. uttama yajJa-dakSiNA, yajJa meM diyA gayA uttama dAna - hi tR. vi., ba. va. - tasseva tejena ayaM vasundharA AyAgasedvehi mahI alaGkatA, dI. ni. 2.126. AyAgadAyaka pu. vya. saM., eka sthavira kA nAma - vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA AyAgadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.88. ayAcaka tri., [AyAcaka], bhikhArI yAcanA karane vAlA, vinatI yA anurodha karane vAlA, nivedaka, prArthI - ko pu0, pra. vi., e. va. - sAmo... kumAro katapuJa... AyAcako sakko, tiNNaM cetopaNidhiyA... nibbatto, mi. pa. 133. AyAcati A + yAca kA varta., pra. pu. e. va. [AyAcate ], ka. prArthanA karatA nivedana karatA hai, devatA kA AvAhana karatA hai atha sakko devAnamindo tassa kulassa anukampAya taM devaputta AyAcati paNidhehi, mi. pa. 133; tasmA so brahmA sabbesaM tathAgatAnaM AyAcati dhammadesanAya, ko pra0 mi0 pa0 220; nti ba. va. - yato ca candimasUriyA uggacchanti, yattha ca ogacchanti AyAcanti thomayanti paJjalikA namassamAnA anuparivattantI ti? dI. ni. 1.217; AyAcantIti "udehi bhavaM candaM, udehi bhavaM sUriyA ti evaM AyAcanti dI. ni. aTTha. 1.302; - ceyya vidhi., pra. pu. e. va. - tamenaM mahA janakAyo saGgamma samAgamma AyAceyya thomeyya paJjaliko anuparisakkeyya, sa. ni. 2 (2). 299; kha. ArzIvAda mAMgatA hai, saphalatA, sukha evaM samRddhi hetu kahatA hai - ntInaM strI0, varta. kR., Sa. vi., ba. va. - assosuM bhikkhU... ekaccAnaM itthInaM oyAcantIna, pArA. 203; ga. praNidhAna karatA hai, saMkalpa letA hai, praNa karatA hai ci adya., pra. pu. e. va. tumhe evaM bheriM carApetha amhAkaM rAjA uparAjakAleyeva evaM AyAci sacAhaM For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyAcana 152 AyAcita rajjaM pApuNirasAmi, jA. aTTha. 1.252; -ciM u. pu., e. va. - balikamma karissAmIti AyAciM, jA. aTTha. 1.252; gha. mAMgatA hai, yAcanA karatA hai, anurodha karatA hai, vinatI karatA hai - ti varta.. pra. pu., e. va. - tAsaM itthInaM vaccamaggaM parasAvamaggaM Adissa vaNNampi bhaNati avaNNampi bhaNati yAcatipi AyAcatipi pucchatipi paTipucchatipi, pArA. 188; AyAcati nAma kadA te mAtA pasIdissati, pArA. 190; - nti ba. va. - neva migA na pasU nopi gAvo, AyAcanti attavadhAya keci, jA. aTTha, 7.56; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - ahampi tAdiso homI ti evaM AyAcanto pihento patthento yaM asthi, a. ni. aTTha. 2.59; - ntA pra. vi., ba. va. - Avusoti AyAcantA bhaNanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).68; - mAno pu., varta. kR., Atmane.. pra. vi., e. va. - bhikkha evaM sammA AyAcamAno AyAceyya, a. ni. 1(1).107; - mAnA strI., varta. kR., pra. vi., e. va. - bhikkhunI evaM sammA AyAcamAnA AyAceyya, a. ni. 1(1).107; - ci adya., pra. pu., e. va. - attano saMvibhAgataM bhattenAyAci khattiyo, ma. vaM. 10.34; bhattenAyAcIti attano bhattena saMvibhAgataM kumAri AyAci, ma. va. TI. 246; - ciM u. pu., e. va. - pabbajja ahamAyAciM, theragA. 6243; ahamAyAcinti, "sunIta, pabbajituM sakkhissasI ti satthArA okAse kate ahaM pabbajjaM ayAciM, theragA. aTTha. 2.192; - cuM adya., pra. pu.. ba. ka. - AyAcuM mama hatthinAgaM, cariyA. 373, 379; - cituM nimi. kR. - na kho, gahapati, arahati ariyasAvako AyukAmo AyuM AyAcituM a. ni. 2(1).44;- citvA/tvAna pU. kA. kR. - mAtaraM pitaraM cAhaM AyAcitvA vinAyakaM apa. 2.213; AyAcitvAna sambuddhaM, vanditvAna ca / sabbataM pAmojjaM janayitvAna, sakaM bhavanupAgami apa. 1.150. AyAcana napuM., A +vyAca se vyu., kri. nA. [bau. saM. AyAcana], anurodha, yAcanA, vinatI, praNa, praNidhAna, prArthanA - naM dvi. vi., e. va. - devatAya AyAcanaM, dha. pa. aTTha. 1.382; ... AyAcanaM kari jA. aTTha 5.469; - nena tR. vi., e. va. - so ahaM iminA AyAcanena rajjarasa paTiladdhattA idAni yajissAmi, jA. aTTa, 1.253; - to pa. vi., e. va. - AyAcanato muccissAmI ti, jA. aTTha. 1.170; - ne sapta. vi., e. va. - sAdhUti AyAcane nipAto, pArA. aTTha. 2.227; sa. u. pa. ke rUpa meM devatA0, brahmA ke anta. draSTa; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - ttha pu., tatpu. sa. [AyAcanArtha], AyAcana, prArthanA athavA anurodha kA artha - natthaM dvi. vi., e. va. - teneva cettha AyAcanatthaM sandhAya carema se tipi pAThaM vikappenti, su. ni. aTTha. 1.363B - tthe sapta. vi., e. va. - AyAcanatthe nipAto. su. ni. aTTha. 2.125; - balikamma napuM.. tatpu. sa., prasanna karane hetu devatAoM ko bali yA bhojana dene kA karma -- mmaM dvi. vi., e. va. - idaM satthA ... devatAnaM AyAcanabalikamma Arabbha kathesi, jA. aTTha. 1.170; - mocana napuM.. die hue vacana athavA kie gae saMkalpoM kI pUrNatA - devatAya AyAcanAmocanatthaM... ArocetvA, jA. aTTha. 5.469; -- hetu a., kri. vi., yAcanA athavA vinatI karane ke lie - api nu tassa purisarasa avhAyanahetu vA AyAcanahetu vA patthanahetu vA abhinandanahetu vA aciravatiyA nadiyA pArimaM tIra orimaM tIraM AgaccheyyA ti, dI. ni. 1.221. AyAcanavagga pu.. a. ni. tathA sa. ni. ke vargoM kA zIrSaka, a. ni. 1(1).107-109; sa. ni. 2(1).184-186. AyAcanasutta napuM., a. ni. tathA sa. ni. ke do suttoM kA zIrSaka, a. ni. 1(2).190; sa. ni. 1(1).162-164. AyAcanA strI., [AyAcanA], prArthanA, yAcanA, vinatI, vinamra AvAhana, anurodha, saMkalpa, praNa - ya tR. vi., e. va. - tattha ekaccehi "balikammena AyAcanAya maGgalakiriyAyA ti vRtte sabbampi taM vidhi katvA paTibAhita nAsakkhiMsu, dha, pa. aTTha. 2.250; - nA dvi. vi., ba. va. - thero uDhahitvA cattAro paTikkhepA catasso ca AyAcanAti aTTha vare yAci, a. ni. aTTha. 1.224.. AyAcita tri., A + VyAca kA bhU. ka. kR. [AyAcita]. prArthita, saMkalpita, nivedita, vaha, jise mAMgA gayA ho, vaha, jisake viSaya meM prArthanA yA anurodha kiyA gayA ho, nimantrita, pratijJAta, prArthita - to pu., pra. vi., e. va. - sAmo, kumAro sakkena devAnamindena AyAcito pArikAya tApasiyA kucchi okkanto, mi. pa. 133; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - amhehi aTavidevatAya AyAcitaM atthi, dha. pa. aTTha. 1.383; - tA pu., pra. vi., ba. va. - sabbesaM tathAgatAnaM dhammatA esA, yaM brahmanA AyAcitA dhamma desenti, mi. pa. 219; - dhammadesanA tri., ba. sa., vaha, jisase dharmopadeza ke lie yAcanA kI gaI ho - no pu., pra. vi., e. va. - sahampatiba nA AyAcitadhammadesano buddhacakkhunA lokaM voloketvA, dha, pa. aTTa, 1.51; - naM pu., dvi. vi., e. va. --- AyAcitadhammadesanaM kira taM bhikkhu, visuddhi. 1. 313; AyAcitA dhammadesanA etenAti AyAcitadhammadesano, taM AyAcitadhammadesanaM visuddhi, mahATI. 364; - bhattajAtaka napuM., 19veM jAtaka kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.170-171. For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyAcesi 153 AyAma AyAcesi A + VyAca ke prera. kA adya., pra. pu., e. va. yAcanA kI, prArthanA kI- abhivAdetvA nisIdi AyAcesi tathAgataM, dI. vaM. 2.43. AyAta tri., A + VyA kA bhU. ka. kR. [AyAta], A pahuMcA huA, prApta kara cukA, A cukA, pahuMca cukA, AyA huA, prApta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - na bAhuviriyAyAtaM na ca AtikulAgataM parappasADhaladdha ki yuttaM gathitabhojane, saddhammo. 407; kuto nu bho idamAyAtaM, sadda. 1.92. AyAti A + VyA kA varta0, pra. pu., e. va. [AyAti], ka. AtA hai, A pahuMcatA hai, prApta karatA hai, vApasa A jAtA hai - addhiko viya AyAti, jA. aTTha. 7.311; - sima pu., e. va. - sabhAnurUpo AyAsi, AneJjakArito viya, dantova dantadamatho, upasantosi brAhmaNa, apa. 1.23; - mi u. pu., e. va. - gaccha tvaM, kassapa, AyAmahAnti, mahAva. 34; AyAmi Avuso, AyAmi Avusoti, dI. ni. 3.13; - yanti pra. pu., ba. va. - andhaMva timisamAyanti, su. ni. 674; andhaMva timisamAyantIti andhakaraNena andhameva bahalandhakArattA timisanti saJjitaM dhUmaroruvaM nAma naraka gacchanti, su. ni. aTTa. 2.181; - ma u. pu., ba. va. - etena vegena AyAma sabbe, rattiM maggaM paTipannA vikAle, vi. va. 1235; yena tava dassanato pabbe AyAma Agatamha, vi. va. aTTha. 286; - ntaM pu., varta. kR., dvi. vi., e. va. - kiMsu punappunAyantaM, abhinandanti paNDitA ti, sa. ni. 1(1).51; - yato pu., Sa. vi., e. va. - kassa ... caranti varapuJjassa, hatthikkhandhena Ayato, jA. aTTha. 5.314; - yante pu., sapta. vi., e. va. - tasmiM pallaGkamAyante rAjA iti vicantayi, ma. vaM. 5.64; pallaGkamAyante ti pallaGkasamIpaM / upagacchante. ma. vaM. TI. 165(nA.): - yantiM strI., dvi. vi., e. va. - AyantiM nAbhinandati, pakkamantiM na socati, udA. 75; Ayantinti Agacchanti, theragA. aTTha. 2.23; - anA ... ntesu niSe., pu.. sapta. vi., ba. va. - anAyantesu sabbesu vijayo bhayasaGkito, ma. vaM. 7.16; anAyantesU ti sabbesu na Agatesu, ma. vaM. TI. 219(nA.); - yantu anu0, pra. pu., ba. va. - Ayantu, bhonto arahanto ti, pArA. 138; - ma anu., u. pu., ba. ka. - AyAmAnanda, verajaM brAhmaNaM apalokessAmA ti, pArA. 10; AyAmAti Agaccha yAma, pArA aTTha. 1.151; - si adya, pra. pu., e. va. - pavatte tumule yuddha sannaddho bhalluko tahiM rAjAbhimukhamAyAsi nAgarAjA tu kaNDulo, ma. vaM. 25.83; kha. A milatA hai, jA pahuMcatA hai, praveza kara jAtA hai, bana jAtA hai - yanti vartaH, pra. pu., ba. va. - yogamAyanti maccuno, sa. ni. 1(1). 13; - tu anu., pra. pu., e. va. - kodho vo vasamAyAta, sa. ni. 1(1).277; kodho vo vasamAyAtUti kodho tumhAkaM vasaM Agacchatu, sa. ni. aTTa, 1.310. AyAna napuM.. A + VyA se vyu., kri. nA. [AyAna], Agamana, A jAnA, A pahuMcanA - naM pra. vi., e. va. - AyAnampi hi catUsu dvAresu cattAri, sabhAyaM ekanti evaM divase divase paJcasatasahassAni tattha uTTahissanti, udA. aTTha. 341. AyApAya pu., dva. sa. [AyApAya], Aya evaM vyaya, lAbha evaM hAni, acchA aura burA, hita evaM ahita - yaM dvi. vi., e. va. - so bAlo neva guNavantAnaM gaNaM jAnAti na attano AyApAyaM jAnAti, jA. aTTha. 3.201. AyApeti A + VyApa kA varta.. pra. pu., e. va. [AyApayati. jArI rahatA hai, barakarAra rahatA hai, banA rahatA hai, kriyAzIla rahatA hai - nti ba. va. - evaM paTipannassa kusalA dhammA AyApentIti AyatanacariyAya carati, paTi. ma. 207; AyApentIti samathavipassanAvasena pavattA kusalA dhammA bhusaM yApenti, pavattantIti attho, paTi. ma. aTTha. 2. 128. AyAma' pu./napuM., A + Vyama se vyu. [AyAma], ka. dIrghatA, khiMcAva, phailAva, lambAI, kha. prasAra, vistAra, ga. nigraha, niyantraNa, gha. prayAsa, bala, zakti - mo pra. vi., e. va. - AyAmo dIghatAroho, abhi. pa. 295; - maM napuM, pra. vi., e. va. -- appattassa pattiyA asthi AyAma, sa. ni. 3(1).13; - mena tR. vi., e. va. -purasthimena ca pacchimena ca dvAdasayojanAni AyAmena, dI. ni. 2.110; dhammA, Ananda, pokkharaNI puratthimena pacchimena ca yojanaM AyAmena ahosi, dI. ni. 2.137; - to pa. vi., e. va. - AyAmato dIghato ca uccato ca catuvIsatiyojanaM vitthArato dvAdasAyojana ahosIti sambandho, apa. aTTa, 1.275; sa. u. pa. ke rUpa meM, catuttiMsahatthA., diyaDDhayojanasatA., paJcayojanasatA., mukhA., saTThiyojanA., sattayojanA., soLasayojanA ke anta. draSTa., sa. pU. pa. ke rUpa meM, - sampanna tri., lambAI athavA vistAra se yukta, Ayata - nno pu.. pra. vi., e. va. - Ayatoti AyAmasampanno, jA. aTTha. 3.344. AyAma A + VyA kI anu., u. pu.. ba. va., hama Ate haiM, AyAti ke anta. draSTa.. For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyAsa 154 Ayu AyAsa pu., A + Vyasa se vyu. [AyAsa], zA. a.. prayatna, prayAsa, zrama, lA. a., thakAvaTa, kaSTa, kaThinAI - so pra. vi., e. va. - dAgha AyAse ca, AyAso kilamanaM sadda. 2.335; upAyAsaniddese AyAsanatuna AyAso, paTi. ma. aTTha. 1.132; - sena tR. vi., e. va. - AyAsena kataM puja, rasa. 1.73 (ro.); - sA pra. vi., ba. va. - ye AyAsA te upAyAsA, nava padAni yattha sabbo akusalapakkho saGgahaM samosaraNaM gacchati, peTako. 247. AyAsanA strI., A + |ys se vyu., kri. nA., prayAsa athavA prayatna karane kI kriyA - nA pra. vi., e. va. - AyAso upAyAso AyAsanA, paTi. ma. 34; -- naTTha pu., tatpu. sa., AyAsanA athavA prayatna karane kA tAtparya -tuna tR. vi., e. va. - upAyAsaniddese AyAsanadvena AyAso, paTi. ma. aTTha. 1.132. AyAsitatta napuM, AyAsita kA bhAva. [AyAsitattva], thakAvaTa se bhare rahane kI sthiti, klinnatA, kaSTa evaM mAnasika vyathA kI dazA - taM pra. vi., e. va. - aJjataraJatarena byasanena samannAgatassa aJataraJatarena dukkhadhammena phuTThassa AyAso upAyAso AyAsitattaM upAyAsitattaM, dI. ni. 2.229; AyAsitabhAvo AyAsitattaM, paTi. ma. aTTha. 1.132. AyAsitabhAva pu., uparivat - vo pra. vi., e. va. - AyAsitabhAvo AyAsitattaM, paTi. ma. aTTha. 1.132. Ayika tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, Aya vAlA, AmadanI vAlA - naTThAyiko pu., pra. vi., e. va., divAliyA, vaha, jisakI Aya naSTa ho cukI hai - yathA pariso naDhAyiko sabbasesakaM gahetvA janassa paridIpeyya, mi. pa. 135; yadA devadatto manusso ahosi pavane naTThAyiko, mi. pa. 192. Ayu napuM./pu.. [Ayus, napuM.], jIvana, jIvana kI avadhi, umra, jIvanadAyinI zakti - yu/yu pra. vi., e. va. - Ayu tu jIvitaM, abhi. pa. 155; AyaM bhoto hota, mo. vyA. 2.27; punarAyu ca me laddho, dI. ni. 2.211: punArAyu ca me laddhoti puna aJjana kammavipAkena me jIvitaM laddhanti, iminA attano catubhAvaM ceva upapannabhAvaJca Avikaroti, dI. ni. aTTha. 2.297; - yuM dvi. vi., e. va. - yAguM dento AyuM deti, mahAva. 297; dibba sA labhate Ayu, mahAva. 385%3B - nA/yusA ta. vi., e. va. - te ase atirocanti, vaNNena yasasAyanA, dI. ni. 2.153: mAtA yathA niyaM puttamAyusA ekaputtamanurakkhe, su. ni. 149; - no/ssa Sa. vi., e. va. - Ayuno saMhAni indriyAnaM paripAko, ayaM vuccati bhikkhave, jarA, dI. ni. 2.228; Ayuno .... AyukkhayacakkhAdiindriyaparipAkasaJjitAya pakatiyA dIpitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).224; AyuM kho pana datvA Ayussa bhAginI hoti, a. ni. 1(2).73; - smiM/mhi sapta. vi., e. va. - kiJca, bhikkhave, bhikkhuno AyusmiM? dI. ni. 3.57; ayaM pana vassasatAvasiDhe Ayumhi gamanaM Arabhi, sa. ni. aTTha. 1.105; sa. u. pa. ke rUpa meM addhA., appA., dIghA., punarA., brahmA ke anta. draSTa; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - antara napuM.. tatpu. sa., jIvana kA antarAla, jIvana ke kSaNoM kI avadhi -raM pra. vi., e. va. - idaM pana .... bhAvetvA arahattaM pattassa AyuantaraM paricchinnameva hoti. visaddhi. 1.280; AyuantaraM nAma jIvitantaraM jIvanakkhaNAvadhi, visuddhi, mahATI. 1.326; - usmAvijJANa napuM.. dva. sa., Ayu, USmA evaM cetanA - to pa. vi., e. va. - peteti AyuusmAviANato apagate, pe. va. aTTha. 53; - kappa pu./napuM., jIvana kA nirdhArita samaya, jIvanakAla, jIvanAvadhi- ppo/ppaM pra. vi., e. va. - tattha kappo nAma mahAkappo kappekadesA Ayukappoti tividho, pa.pa. aTTha. 223; ettha ca kappanti AyukappaM, dI. ni. aTTha. 2.129; - kamma napuM., dva. sa., Ayu evaM karma (puNyakarma) - mmAnaM Sa. vi., ba. va. - AyukammAnaM samakameva parikkhINattA maraNaM ubhayakkhayamaraNaM, abhi. dha. vi. TI. 168; - kAma tri., ba. sa. [AyuSkAma], dIrghAyu hone kI kAmanA karane vAlA, lambI jIvanAvadhi kA abhilASI, svAsthya kI kAmanA karane vAlA - mo pu.. pra. vi., e. va. - na ..., arahati ariyasAvako AyukAmo Ayu AyAcituM vA abhinandituM vA Ayussa vApi hetu, a. ni. 2(1).44; - kAla pu0, tatpu. sa., jIvana kA nirdhArita samaya, jIvana kI avadhi-lo pra. vi., e. va. - vassasatasahassato pana paTThAya heTThA, vassasatato paTThAya uddhaM AyukAlo kAlo nAma, jA. aTTha. 1.59; - koTThAsa pu., tatpu. sa., Ayu kA eka bhAga, jIvana kA eka bhAga, jIvana kI eka avasthA - se sapta. vi., e. va. - buddhA ... paJcame AyukoTThAse bahujanassa piyamanApakAleyeva parinibbAyanti, dI. ni. aTTha. 2.129; - kkhaya pu., tatpu. sa. [AyukSaya], Ayu kA vinAza yA anta, mRtyu, jIvana kI samApti - yaM dvi. vi., e. va. - tassA AyukkhayaM JatvA, devindo etadabravi, cariyA. 3783; For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayu 155 Ayu - yena tR. vi., e. va. - attano Ayukkhayeneva mari jA. hoti, AyuppaTilAbhinIti attho, a. ni. aTTha. 2.303; - aTTha. 4.28; - yA pa. vi., e. va. - AyukkhayA vA ppamANa napuM.. tatpu. sa. [AyuSpramANa], Ayu kA pramANa, puJjakkhayA vA AbhassarakAyA cavitvA, dI. ni. 1.15; - jIvanAvadhi kA vistAra, jIvanAvadhi - NaM' pra. vi., e. va. kkhayantika napuM., mRtyu kI samIpatA, jIvana ke anta - vipassissa, bhikkhave, ... asItivassasahassAni kI nikaTatA - kaM dvi. vi., e. va. - teneva vyAdhinA thero AyuppamANaM ahosi, dI. ni. 2.3; - NaM' dvi. vi., e. va. patto Ayukkhayantika, ma. vaM. 5.219; - kkhayamaraNa - AyuppamANaM paJca koTThAse katvA cattAro ThatvA paJcame napuM., tatpu. sa., zarIra athavA Ayu ke kSaya ke kAraNa hone vijjamAneyeva parinibuto, sa. ni. aTTha 2.143; - nena vAlA maraNa - NaM pra. vi., e. va. - satipi kammAnubhAve tR. vi., e. va. - devalokassa AyuppamAneneva cavantIti, taMtaMgatIsu yathAparicchinnassa Ayuno parikkhayena maraNaM dI. ni. aTTha. 1.95; - to pa. vi., e. va. - AyuppamANatopi AyukkhayamaraNaM, abhi. dha. vi. TI. 167; - da tri., anussarissati, dI. ni. 2.7; - Ayupparikkhaya pu., [AyurdA], dIrghAyu dene vAlA, lambI Ayu pradAna karane tatpu. sa. [AyuparikSaya], Aya kA kSaya, umra kA ghaTa jAnA vAlA, svAsthya prada - do pu., pra. vi., e. va. - aayudo| - yena tR. vi., e. va. - kAlaGkarotIti na vijAtabhAvapaccayA, balado dhIro, vaNNado paTibhAnado, sukhassa dAtA medhAvI, Ayuparikkhayeneva, dI. ni. aTTha. 2.26; - parimANa napuM. sukhaM so adhigacchati, a. ni. 2(1).37; - dada tri., [bau. tatpu. sa. [AyuSparimANa], Ayu kI mApa, Ayu kA vistAra, saM. Ayurdada], uparivat - daM napuM., pra. vi., e. va. - jIvana kI avadhi- NaM pra. vi., e. va. - vassasatampi yAva AyudadaM, .... bhojanaM durupacArena jIvitaM haratI ti, mi. pa. AyuparimANaM tikRti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).218; - 153; - dAna napuM. tatpu. sa. [Ayuna], Ayu kA dAna, pariyanta tri., kevala sa. u. pa. meM prApta, ba. sa., Ayu kI jIvanadAna - naM pra. vi., e. va. - AyuM detIti AyudAnaM sImA yA avadhi vAlA -- nto pu., pra. vi., e. va. - deti, a. ni. aTTha. 3.21; - dAyI tri., [AyurdAyin]. tatrApAsiM evaMnAmo evaMgotto evaMvaNNo evamAhAro jIvana athavA jIvana pradAna karane vAlA - yI pu., pra. vi., evaMsukhadukkhappaTisaMvedI evamAyupariyanto, dI. ni. 1.11; e. va. - so AyudAyI vaNNadAyI, sukhaM balaM dado naro, a. - pariyosAna napuM, tatpu. sa. [AyuSparyavasAna], Ayu kA ni. 1(2).74; - dubbala napuM, karma. sa. [Ayurdurbala], Ayu anta, jIvana kI antima ghar3I - ne sapta. vi., e. va. - kI alpatA, jIvanAvadhi kA kama honA - to pa. vi., e. AyupariyosAne pubbanimittesu uppannesu. cariyA. aTTha. 73; va. - AyuTubbalato, ... maraNaM anussaritabbaM, visuddhi. - pAla pu., vya. saM., eka sthavira bhikSu kA nAma - lo 1.221; - dhAraNa tri., Ayu ko dhAraNa karane vAlA, pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena AyasmA AyapAlo Ayuvardhaka - NaM napuM.. pra. vi., e. va. - bhojanaM sabbasattAnaM saGghayeyyapariveNe paTivasati, mi. pa. 16; - pAlaka tri., AyudhAraNaM, mi. pa. 292; - pacchedana tri., Ayu ko naSTa Ayu kA pAlana-poSaNa karane vAlA, Ayu-vardhaka - kaM napuM, kara dene vAlA, Ayu ko kama kara dene vAlA - nA pu... pra. vi., e. va. - yathA, ... bhojanaM sabbasattAnaM AyupAlaka pra. vi., ba. va. - paJcame anAyussAti AyupacchedanA, na jIvitarakkhaka, mi. pa. 247; - pAlA strI., vya. saM., eka AyuvavanA, a. ni. aTTha. 3.47; - paJaAsamAhita tri., bhikSuNI, jo samrATa azoka kI putrI saMghamitrA kI AcAryA tatpu. sa., dIrgha Ayu evaM prajJA se yukta - to pu., pra. vi., thI - lA pra. vi., e. va. - AcariyA AyupAlA, kAle e. va. - sabbalakkhaNasampanno, AyupAsamAhito, apa. sAsi anAsavA, ma. vaM. 5.208; saGghamittAyapi rAjadhItAya 1.345; - paTilAbha pu., tatpu. sa. [AyuSpratilAbha], lambI AcariyA AyupAlittherI nAma, pArA. aTTha. 1.37; pAThA. Ayu kI prApti, dIrghAyu kA lAbha - bhAya ca. vi., e. va. AyupAlI; - bbeda pu., tatpu. sa. [Ayurveda], Ayu athavA - AyusaMvattanikA hissa paTipadA paTipannA AyupaTilAbhAya svAsthya se sambandhita vidyA-zAkhA, Ayurveda - de sapta. saMvattati, so lAbhI hotI Ayussa dibbassa vA mAnusassa vi., e. va. - Ayubbede sayaM cApi nipuNattA narAdhipo, cU. vA, a. ni. 2(1).44; - paTilAbhI tri., dIrghAyu ko prApta vaM. 73.42; - vaDDana ka. tri., Ayuvardhaka, Ayu ko bar3hAne karane vAlA - minI strI., pra. vi., e. va. - Ayussa meM upayogI - nA pu., pra. vi., ba. va. - AyupacchedanA, na bhAginI hotIti AyubhAgapaTilAbhinI hoti, AyaM vA bhajanikA AyuvavanA, a. ni. aTTha. 3.47; kha. eka brAhmaNa-putra kA For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayu 156 Ayu nAma - atharasa AyuvaDvanakumAro ti nAma kariMsu, dha. pa. aTTha. 1.378; - vaNNabala napuM., dva. sa. [AyurvarNabala]. dIrgha Ayu, saundarya evaM bala - lena tR. vi., e. va. - mahAyasA sukhenApi, AyuvaNNavalena ca dibbasampatti vA tesaM / manussAnaM bhavissati, anA. vaM. 128 (ro.); - vaNNasukhabala napuM., samA. dva. sa. [AyurvarNasukhabala], dIrgha Ayu, sundara rUpa, sukha evaM bala - lAni pra. vi., ba. va. - ratanattayappaNAmena hi AyuvaNNasukhabalAni, a. ni. TI. 1.4; - vaNNasukhabalavaDdana tri., [AyurvarNasukhabalavardhana], Ayu, sundaratA, sukha evaM bala kI vRddhi karane vAlA - to pa. vi., e. va. - atha vA ratanattayapUjAya AyuvaNNasukhabalavaGghanato anantarAyena parisamApana veditabba a. ni. TI. 1.4; -- vaNNasukhabalavuddhi strI., tatpu. sa. [AyurvarNasukhabalavRddhi], Ayu, sundaratA, sukha evaM bala kii| vRddhi - yA tR. vi., e. va. - tato AyuvaNNasukhabalavuddhiyA hoteva kAriyaniTThAnaM, a. ni. TI. 1.4; - vantu tri., lambI Ayu vAlA, atyadhika Ayu vAlA, bujurga - vA pu.. pra. vi., e. va. - tesaJjataroyamAyuvA, theragA. 234; ayaM AyuvA dIghAyu AyasmA, theragA. aTTha. 1.383; - vemajjha napuM.. tatpu. sa., jIvana kA madhyabhAga - jjhaM dvi. vi., e. va. - AyuvemajjhaM anatikkamitvA parinibbAyati ..., sa. ni. aTTa. 3.180; - vematta napuM., tatpu. sa. [AyurvaimAtrya], Ayu sImA meM vividhatA athavA bhinnatA, jIvana kI avadhi meM bhinnatA --- ttaM pra. vi., e. va. - sammAsambuddhAnaM AyuvemattaM, sarIrappamANave mattaM, kulavemattaM dukkaracariyAvemattaM, rasmivemattanti ..., udA. aTTha. 121; - vemattatA strI., bhAva. [AyurvaimAtratA], Ayu ke vistAra meM vividhatA athavA bhinnatA kA honA, Ayu sImA meM antara honA, vibhinna buddhoM meM antara kara dene vAle 8 dharmoM meM se eka - ttA pra. vi., e. va. - heTThimaparicchedena ca vassasatAyakakAle uppajjanti uparimaparicchedena vassasatasahassAyukakAle, ayaM nesaM AyuvemattatA, su. ni. aTTha. 2.122; - vossajjana napuM.. tatpu. sa. [Ayurvyavasarjana], jIvana kA parityAga, Ayu kA anta, mRtyu - naM pra. vi., e. va. - AlavakaGgulimAlaapalAladamanaM pi ca, pArAyanakasamitiM Ayuvossajjana tathA. ma. vaM. 30.84: Ayuvossajjana tathA ti mArayAcAnupubbakaM bhagavatA vissahaAyuvossajjanAdhikAraM ca. ma. vaM. TI. 505(nA.); - saMvattanika tri., [AyusaMvartanika], dIrghAyu ko dene vAlA, dIrghAyu meM pariNata hone vAlA - kA strI.. pra. vi., e. va. - AyakAmena ... ariyasAvakena AyasaMvattanikA paTipadA paTipajjitabbA, AyasaMvattanikA hissa paTipadA paTipannA AyupaTilAbhAya saMvattati, a. ni. 2(1).44; AyusaMvattanika AyasmatA cundena kammAraputtena kammaM upacitaM, dI. ni. 2.103; - saGkhya pu., tatpu. sa. [AyusaMkSaya], Ayu kA kSaya, mRtyu, jIvana kA anta - yaM dvi. vi., e. va. - mataJca disvA gatamAyusaGghayaM, theragA. 73; yasmAkAlaGkato Ayuno khayaM vayaM bhedaM gato nAma hoti, tasmA vuttaM gatamAyusaGghayAnti, theragA. aTTha. 1.176; - yA pa. vi., e. va. - yadA devo devakAyA, cavati AyusaGkhyA tayo saddA niccharanti, devAnaM anumodataM, itivu. 56; -- ye sapta. vi., e. va. - bhavanampi pakampittha, buddhassa AyusaGghaye, apa. 1.152; - saGkhAra pu., tatpu. sa. [AyusaMskAra], prANAghAyaka tattva, jIvana-tattva, lambI jIvanAvadhi kA AdhArabhUta tattva, jIne kI lAlasA yA cetanA-ro pra. vi., e. va. - tathAgatena satena sampajAnena AyusaGghAro ossaTTo ti, dI. ni. 2.88; - re sapta. vi., e. va. - ossaTe ca bhagavatA AyusaGghAre mahAbhUmicAlo ahosi bhiMsanako lomahaMso, devadundubhiyo ca phaliMsu, udA. 142; - rA/re pra./dvi vi., ba. va. - attano AyusaGghAre upadhAretvA, visuddhi. 1.280; AyusaGghArA, te vedaniyA dhammA, ma. ni. 1.376; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - patto AyusaGghArAnaM ittarabhAvaM dassetvA, jA. aTTa. 4.189; - resu sapta. vi., ba. va. - athassa anupubbena AyusaGghAresu parihInesu parinibbAnadivaso sampApuNi, jA. aTTha. 1.231; - sajhArakhepanasaGkhAta tri., "jIne kI cetanA kA apanayana" nAma vAlA - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - tattha vA AyusaGghArassakhepanasaGghAtassa kAlassa katattA kAlakato, vi. va. aTTha. 264; - saGkAraparittatA strI., bhAva., alpAyu hone kI dazA, alpAyutA - taM dvi. vi., e. va. - idAni imissApi jAtiyA AyusaGghAraparittataM dassetvA, jA. aTTa. 4.356; - saGkhAravossajjana napuM0, tatpu. sa., jIvana kA parityAga, Ayu saMskAra (jIvanaviSayiNI cetanA) kI samApti - jjane sapta. vi., e. va. - tasmi Ayu saGkhAravo ssajjane, apa. aTTha. 2.125%; -- saGkhAravossajjabhAva pu., tatpu. sa. [saMskAravyavasarjanabhAva]. Ayu saMskAra athavA jIvana-cetanA ke parityAga kI avasthA -- vaM dvi. vi., e. va. - devaputto ... buddhassa AyusaGkhAravossajjabhAvaM atvA mahAsokaM domanarasaM uppAdesi, apa. aTTha. 2.125; - saGkhArossajjana napuM. tatpu. sa., For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayuka 157 Ayutta AyusaMskAra kA parityAga - jjane sapta. vi., e. va. - Ayuto yojitoti attho, apa. aTTha. 2.6; haritena Ayuto ajja... satvA Ayu savArosajjane gamissAmAti, dI. ni. nAdiyo, jA. aTTha. 7.305; - tA strI., pra. vi., e. va. - aTTha. 2.150; - santAnajanakapaccayasampatti strI., tatpu. ayaM nadI puthulomehi macchehi AyutA puthu vipulA, jA. aTTa. sa., Ayu kI nirantaratA meM kAraNabhUta (bhojana Adi) tattvoM 5.5; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - kimpurisehi AyutaM kI prApti - yA tR. vi., e. va. -- tattha yaM vijjamAnAyapi parikiNNaM, jA. aTTa. 7.279; sa. u. pa. ke rUpa meM AyusantAnajanakapaccayasampattiyA kevalaM paTisandhijanakassa kimpurisA., gaNaGgulamigA., guNagandhA., dijagaNA., dumA., kammarasa vipakkavipAkattA maraNaM hoti, visuddhi. 1.220; dA., nArIvaragaNA., puthulomA., yudhA., vAlamigA., Ayu santAnajanakapaccayasampattiyAti Ayuppabandhassa soNNakiGkiNikA. ke anta. prayukta. pavattApanakAnaM AhArAdipaccayAnaM sampattiyaM visaddhi. mahATI. ___ Ayutta A + vyuja se vyu., bhU. ka. kR. [Ayukta], 1. 1.272: - sahagata tri., tatpu. sa., Ayu ke sAtha jur3A tri., kisI kAma meM lagA diyA gayA, jor3a diyA gayA, lagA huA, jIvana ke sAtha sAtha vidyamAna - to pu., pra. vi., e. huA, saMyukta, prApta - tto pu., pra. vi., e. va. - Ayutto va. - yadAyaM kAyo, Ayusahagato ca hoti usmAsahagato ca kaTakaraNassa Ayutto kaTakaraNe, mo. vyA. 2.37; paThamassa viANasahagato ca, tadA lahutaro ca hoti mudutaro ca jhAnassa uppAdAya yutto payutto Ayutto samAyutto, mahAni. kammaJjataro ca, dI. ni. 2.249. 379; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - methunamanuyuttarasAti, Ayuka tri., ba. sa. [AyuSka], Ayu vAlA, ba. sa. ke u. methunadhamme yuttassa payuttassa Ayuttassa samAyuttassa mahAni. pa. ke rUpa meM hI prApta, aTTakappA. (ATha kalpoM kI Ayu 104; - ttA pu., pra. vi., ba. va. - tapojigucchAya AyuttA, vAlA), appA. (choTI yA kama Ayu vAlA), asaGkeyyA. (saMkhyA sa. ni. 1(1).82; AyuttAti tapojigucchane yuttapayuttA, sa. se pare Ayu vAlA), asItivassasahassA. (eka hajAra ni. aTTha. 1.113; 2. pu., kArya-vizeSa ke lie niyukta kalpoM kI Ayu vAlA), kappA. (eka kalpa kI Ayu vAlA), prazAsanika padAdhikArI athavA mantrI - tto pra. vi., e. va. khINA. (vaha, jisa kI Ayu kSINa ho cukI hai), catusaTThikappA. - Ayutto mAtusandesa sabbaM tassa nivedayi, ma. vaM. 10.19; (causaTha kalpoM kI Ayu vAlA), cattAlIsavassasahassA. dArakaM ca sahassaM ca Ayuttassa adA raho, ma. vaM. 10.5; - (cAlIsa hajAra varSoM kI Ayu vAlA), dasavassasahassA. ttA pra. vi., ba. va. - mA te adhammikAyuttA, dhanaM rakhaJcanAsayuM (dasa hajAra varSoM kI Ayu vAlA), dIghA. (lambI Ayu jA. aTTa. 5.112; - ka pu., Ayutta + ka se vyu. vAlA), niyatA. (sunirdhArita avadhi kI Ayu vAlA), parikkhINA. [Ayuktaka], sarakArI padAdhikArI, kisI prazAsanika kArya (atyadhika ho cukI Ayu vAlA), parittA. (atyalpa Ayu vAlA), ke sampAdana athavA nirIkSaNa ke lie niyukta padAdhikArI yAvatA. (jaba taka Ayu hai taba taka), vassasatasahassA. (eka yA paryavekSaka - ko pra. vi., e. va. - amhAka, deva, nagare sau hajAra varSoM kI Ayu vAlA), vassasatA. (eka sau varSoM kI Ayuttako natthi, sa. ni. aTTha. 3.100; - kaM dvi. vi., e. Ayu vAlA), vassasahassA. (eka hajAra varSA kI Ayu vAlA), va. - AyuttakaM gAmakiccaM karontameva parisa. paTi. ma. sAvasesA. (vaha, jisakI Ayu kA kucha bhAga abhI taka zeSa hai), aTTha. 2.274; - kena tR. vi., e. va. - AyasAdhakena ke rUpa meM prApta. Ayuttakena sahitaM, dha. pa. aTTha. 2.259; - ssa Sa. vi., e. AyuJjana napuM., A + Vyuja se vyu., kri. nA., prabala jor3a, va. - mama gAmasate Ayuttakassa santika pesetvA majabUta lagAva, sudRr3ha Asakti -- naM pra. vi., e. va. - mArApessAmI ti, paTi. ma. aTTha. 2.273; - kA pra. vi., ba. AyuJjanaM anuyuJjanaM Ayogo, dI. ni. TI. 1.332. va. -- ... AyuttakA laja gahetvA ..., jA. aTTha.5.114; Ayuta tri., A + vyu se vyu., bhU ka. kR. [Ayuta], zA. -- ke dvi. vi., ba. va. - ... Ayuttake adAsi, jA. aTTha. a., acchI taraha se jor3a diyA gayA, bhalI-bhAMti bAMdha diyA 5.445; - ghara napuM, tatpu. sa., prazAsanika padAdhikArI kA gayA, lA. a., yukta, paripUrNa, (se) samanvita, bharapUra - nivAsasthAna - raM dvi. vi., e. va. - gatesu tesu so gantvA to pu.. pra. vi., e. va. - rAgaratto sukhasIlo, kAmesu AyuttakagharaM saka, ma. vaM. 10.12; - purisa pu., prazAsanika gedhamAyuto, buddhena codito santo, tadA tvaM pabbajissasi.. adhikArI - so pra. vi., e. va. - AyasAdhako apa. 1.54; gedhamAyutoti vatthukAmesu gedhasaGghAtAya taNhAya Ayuttakapuriso viya tannissito nandirAgo anucaro nAma, For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayudha 158 AyUhana AyUhaka tri., AyUha + ka se vyu.. prabala prayAsa karane vAlA, sakriya, utsuka - ko phU, pra. vi., e. va. -- mahosadho, ... vIriyavA AyUhako saGgAhako, mi. pa. 197. dha. pa. aTTha. 2.259; - brAhmaNa pu., karma, sa., brAhmaNa jAti vAlA prazAsanika adhikArI - No pra. vi., e. va. - evaM nAmako rAjagahanagare jiNNapaTisaGgharaNakArako AyuttakabrAhmaNo, a. ni. aTTha. 2.147; - vesa pu., tatpu. sa. [Ayuktakaveza], prazAsanika padAdhikArI kI vezabhUSA - saM dvi. vi., e. va. - sehino AyuttakavesaM gahetvA, dha. pa. aTTha. 2.8. Ayudha napuM., saMbhavataH Avudha ke sthAna para saMskRta ke prabhAvavaza uttarakAlIna racanAoM meM prayukta saM. zabda [Ayudha], hathiyAra, zastra - dhaM' pra. vi., e. va. - athAyudhaM ca hetItthI satthaM paharaNaM bhave, abhi. pa. 385; AyudhaM menubhAvena tesaM kAye patissati, ma. vaM. 7.36; - dhaM dvi. vi., e. va. - AyudhaM mama bAhunA gAhetuM asamatthoti, cU. vaM. 72.106; -dhe dvi. vi., ba. va. - gopuradvA tu damiLA khipiMsu vividhAyudhe, ma. vaM. 25.30; - jIvI tri., [AyudhajIvin], hathiyAroM athavA zastroM kI kuzalatA dvArA apanI jIvikA kamAne vAlA, yoddhA - vino pa., pra. vi., ba. va. - maha rajjamhi ye keci santi AyudhajIvino ete sabbe samAdAya khippaM gantvA pasaraha taM Anessatha kumAraMti, cU. vaM. 66.6768; -- sampahAra pu., tatpu. sa., hathiyAroM athavA zastroM kA prahAra - ro pra. vi., e. va. - AyudhasampahAro na sAdhu siyA, thU. vaM. 31(ro.). AyudhIya tri./pu., [AyudhIya], hathiyAroM ke sahAre jIvikA kamAne vAlA, yoddhA, sainika - yA pra. vi., ba. va. - hutvAyudhIyA rAjUnaM abbhantarapavattino, balavantatarA jAtA laddhadvAnantarA tadA, cU. vaM. 61.69. Ayura pu.. vya. saM., vArANasI ke zAsaka mAdhava kA eka saciva-raM dvi. vi., e. va. - "upAyena taMtikicchissAmI ti AyuraJca pukkusaJcAti dve ruo paNDitAmacce AmantatvA ..., jA. aTTha. 3.298. Ayusutta napuM., sa. ni. ke do suttoM kA zIrSaka. sa. ni. 1(1).128; 129. Ayussa tri., Ayu se vyu. [AyuSya], Ayu ko bar3hAne vAlA, svAsthyavardhaka - ssaM napuM., pra. vi., e. va. - chaTThiyantehi cakkhu AdIhi hite 'sso hoti, cakkhussaM, Ayussa, mo. vyA. 4.71; - ssA pu., pra. vi., ba. va. - dhammA AyussA , a. ni. 2(1).136. Ayussasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2(1).136. AyUhati A + vUha kA varta, pra. pu., e. va. [bau. saM. AyUhati], zA. a., prayAsa karatA hai, prayatna karatA hai, koziza karatA hai, saMgharSa karatA hai, lA. a., utpanna karatA hai, udita karAne hetu prayAsa karatA hai, sAmane lAtA hai, vRddhi karAtA hai - so appavattanatthAya maggaM AyUhati gavesati bhAveti bahulIkaroti, mi. pa. 297; AyUhati sabbagattebhi jantu, sa. ni. 1(1).56; nAyUhatI pAragato hi sova, tade. - hAmi u. pu., e. va. - yadAkhvAhaM, Avuso, AyUhAmi tadAssu nibbuyhAmi. sa. ni. 1(1).2; - nti pra. pu., ba. va. - paTisandhijananatthaM AyUhanti byApAra karontIti, visuddhi. mahATI. 2.238; - nto pu., varta. kR., pu. pra. vi., e. va., nize., binA kisI prayAsa ke - appatidvaM khvAha Avaso, anAyUha oghamatarinti, sa. ni. 1(1).1-2; anAyUhanti anAyUhanto, avAyamantoti attho, sa. ni. aTTa, 1.17; - ntaM varta. kR., napuM., dvi. vi., e. va. - yakiJci kama AyUhantaM evaM jAnAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).350; - taM pu., Sa. vi., ba. va. - jayo mahArAja parAjayo ca, AyUhataM aJjatarassa hoti, jA. aTTha. 7.175; - mAnA strI., varta. kR., Atmane.. pra. vi., e. va. - phasso phusantoyeva, manosaJcetanA AyUhamAnAva, vijJANaM vijAnantameva, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).218; - yuhe vidhi., pra. pu., e. va. - koyaM majjhe samuddasmi, apassaM tIramAyuhe, jA. aTTha. 6.42; ... AyUhati virIyaM karoti, jA. aTTha. 6.42; - hi adya.. pra. pu., e. va. - nanu.... devadatto... kappaTThiyaM kamma AyUhi, mi. pa. 203; - hissati bhavi0, pra. pu., e. va. - apabbajitopi ayaM moghapariso kappaTThiyameva kamma AyUhissatIti kAruJjena devadattaM pabbAjesI ti, mi. pa. 117; - hitvA pU. kA. kR. - kusalaM pana AyUhitvA ... hoti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.193; - hitabba saM. kR. (sa. pa. ke anta.) - idAni AyUhitabbakammAnaM, a. ni. aTTha. 2.196; - hiyamAnaM varta. kR., karma. vA., napuM., pra. vi., e. va. - kammahi AyUhiyamAnameva paTisandhiM AkaDkRti nAma, sa. ni. aTTha. 2.99. AyUhana napuM., A + VUha se vyu., ka. nA., ka. AtmaprayAsa, puruSArtha, yA prayatna karanA, kha. utpanna karAnA, udita For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyUhana 159 Ayoga karAnA, saJcita karAnA - naM. pra. vi., e. va. - AyUhananti pAMca prakAra kI paripUrNatAoM meM se eka - tA pra. vi., e. samIhanaM, visuddhi, mahATI. 1.292; AyUhananti saGghArAnaM va. - paJcavidhA samaGgitA - AyUhanasamaGgitA, cetanAsamaGgitA, atthAya payogakaraNaM, paTi. ma. aTTa, 1.113; manosaJcetanAya kammasamaGgitA, vipAkasamaGgitA, upaTThAnasamaGgitAti, vibha. AyUhanameva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).219; -- naM dvi. aTTha. 413. vi., e. va. - AyUhanaM paTisandhiM, ANaM AdInave idaM, paTi. AyUhanA strI., A + VUha se vyu., kri. nA., uparivat - ma. 54; - nA pa. vi., e. va. - AyUhanA vuDhAtIti - nA pra. vi., e. va. - AyUhanAti AyatiM paTisandhihetubhUtaM gotrabhu, paTi. ma. 60; - ne sapta. vi., e. va. - AyUhane kamma, tamhi abhisaGkaraNadvena AyUhanAti vuccati, paTi. ma. AdInavaM disvA, paTi. ma. 387; piNDakaraNatthAyAti / aTTha. 1.81. AyUhanavasena rAsikaraNatthAya, a. ni. TI. 2.93; - tu pu., AyUhanI 1. strI., prayatna, prayAsa, koziza, udyogazIlatA, tatpu. sa. [bau. saM. AyUhanArtha], prayAsa yA prayatna karane kA adhyavasAya, 2. tri., prayAsa karAne vAlA/vAlI, prerita artha-TTho pra. vi., e. va. - samudayadassaneneva AyUhanaTTho, karane vAlI, koziza karAne vAlI - nI pra. vi., e. va. paTi. ma. aTTha. 1.88; - dvena tR. vi., e. va. - cetanA - tassa tassa paTilAbhatthAya satte AyUhApetIti AyUhinI, padhAnA AyUhanatuna pAkaTattA, vibha. aTTha. 19; - nAvasAna dha. sa. aTTha. 390. napuM., tatpu. sa., prayAsa kA anta athavA prayatna kI samApti AyUhApeti A + VUha kA prera., varta, pra. pu., e. va., - ne sapta. vi., e. va. - AyUhanAvasAne vuttacetanA prayAsa karAtA hai, koziza karane hetu prerita karatA hai -ti bhavoti, vibha. aTTha. 183; - kAla pu., tatpu. sa., prayAsa / pra. vi., e. va. - tassa tassa paTilAbhatthAya satte AyUhApetIti athavA prayatna karane kA samaya - lo pra. vi., e. va. - AyUhinI, dha. sa. aTTha. 390. AyUhanakAlo ao vipaccanakAlo. dha. sa. aTTha. 325; - AyUhita tri., A + VUha se vyu., bhU. ka. kR., zA. a., dviti strI., tatpu. sa., prayAsa karane kI avasthA, vaha, jisake lie sudRr3ha prayAsa kiyA gayA ho, utpAdita, prayatnazIlatA, aisI sthiti, jo prayAsa karane ke anurUpa ho saJcita, lA. a.. sakriya, vyasta - to pu., pra. vi., e. - ti pra. vi., e. va. - avijjA saGghArAnaM... AyUhanahiti, va. - AyUhito atthasAdhanatAya apacitiM na karoti, mi. paTi. ma. 44; AyUhanadvitIti Aha, AyUhanabhUtA ThitIti pa. 175; - taM' napuM.. pra. vi., e. va. - atIte attho, paTi. ma. aTTa, 1.202; - paccaya pu., prayAsa ke kappakoTisatasahassamatthakepi hi AyUhitaM kamma etarahi kAraNa - yA pa. vi., e. va., kri. vi. - ye AyUhanapaccayA paccayo hoti, vibha. aTTa, 24; - taM napuM., dvi. vi., e. va. kilesA nibbatteyyu, paTi. ma. 387; - rasa tri., ba. sa., - saGghataM pakappitaM AyUhitaM karontena karIyati, ma. ni. prayAsa kA kArya sampAdita karane vAlA, vaha, jisakA aTTha. (upa.pa.) 3.221; - te napuM., sapta. vi., e. va. - sAratattva athavA pradhAna kArya prayatna karanA ho-sA strI., kamme AyUhite, abhi. ava. 13. pra. vi., e. va. - cetanA ... AyUhanarasA, dha. sa. aTTha. 157; Ayoga pu., A + vyuja se vyu. [Ayoga], ka. zA. a., - rasatA strI., bhAva., pradhAna kArya ke rUpa meM prayatnazIlatA eka juTa kara denA, bAMdha denA, bandhana, jor3a, jur3Ava, eka - AyuhanarasatA pana kusalAkusalesu eva hoti, ... juTa ho jAnA, kha. vinaya meM vizeSa artha, gaddIdAra Asana evamassA AyUhanarasatA veditabbA, dha, sa. aTTha. 157; - - go pra. vi., e. va. - kathaM nu kho Ayogo kAtabbo ti, lakkhaNa tri., ba. sa., prayatnazIlatA athavA udyogI hone cULava. 256; -- gaM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, ke lakSaNa vAlA, vaha, jisakI mukhya pahacAna usakA Ayoganti, cULava. 256; - gena tR. vi., e. va. - tena kho prayatnazIla rahanA ho - NaM napuM., pra. vi., e. va. - bhavassa pana samayena aJataro bhikkhu gilAno hoti, tassa vinA AyUhanalakkhaNaM, dI. ni. aTTha. 1.60; - saGkhAra pu., tatpu. Ayogena na phAsu hoti, cULava. 256; - ge' dvi. vi., ba. sa., prayatna-viSayiNI cetanA, prayAsa karane ke lie mana meM va. - Ayoge dhUmanette ca, athopi dIpadhArake, apa. 1.333; ho rahA UhApoha - rA pra. vi., ba. va. - chasu javanesu - ge' sapta. vi., e. va. - anApatti Ayoge, pAci. 224; cetanA AyUhanasaGghArA nAma, vibha. aTTha. 183; - samaGgitA ga. lA. a., prayAsa, adhyavasAya, vyAvahArika abhyAsa, strI., bhAva., prayatnazIlatA se paripUrNa rahane kI sthiti, sudar3ha udyoga, prayoga meM lAnA - go pra. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayodhana 160 ArakA adhicitte ca Ayogo, etaM buddhAnasAsananti, dI. ni. 2.38; dha. pa. 185; Ayogoti payogakaraNaM, dha. pa. aTTha. 2.137; - gaM dvi. vi., e. va. - tasmA tiha, bhikkhave, tumhepi akusalaM pajahatha, kusalesu dhammesu AyogaM karotha, ma. ni. 1.176; gha. lA. a., (kevala sa. pa. meM prApta) byAja ke sAtha RNa- taM taM AyogaggahaNena vA iNaM gahetvA, su. ni. aTTha. 1.143; - paTTa pu., tatpu. sa., vastrakhaNDa, kapar3e kI paTTI - Zo pra. vi., e. va. - ukkaTThassa neva apassenaM, na dussapallatthikA, na AyogapaTTo vaTTati, visuddhi. 1.78; - DheM dvi. vi., e. va. - AyogapaTTa ahamadAsiM. bhikkhuno piNDAya carantassa, vi. va. 546; AyogapaTTa ahamadAsiM. vi. va. a. 119: - pallatthikA strI.. [AyogaparyastikA. bau. saM. Ayogapallatthika, donoM ghuTanoM ko mor3akara lagAyA gayA pAlathI kA Asana, padmAsana, kamalAsana - kA pra. vi., e. va. - dussapallatthikAyAti ettha AyogapallatthikApi dussapallatthikA eva, pAci. aTTha. 152; - vatta napuM., anurakta, niSThAvAna, samarpita - ttena tR. vi., e. va. - kasAvarattanivAsano kaNNe tAlapaNNaM piLandhitvA ekena Ayogavattena gItaM gAyanto rAjaGgaNena pAyAsi, jA. aTTha. 3.395. Ayodhana napuM, A + yudha se vyu. [Ayodhana], ka. yuddha, lar3AI, saMgrAma, kha. yuddhabhUmi, raNabhUmi- tadA mALavarAyarA aggahasi muNDikkAraM katvAna AyodhanaM balI, cU, vaM. 76.267. Ara' pu., suI, suA -- ro pra. vi., e. va. - Aroca satthi ca Arasatthi, bAlA. 109. Ara' napuM. [Ara], pItala - ssa Sa. vi., e. va. - Arasseva kUTo ArakUTo, AraM pittalaM kUTayati thUpIkaroti vA rIritthI ArakuTo vA, abhi. pa. 492 para sUcI.. Araka tri., ArA se vyu., dUravartI, dUra meM vidyamAna, samIpa meM nahIM sthita - ko pu., pra. vi., e. va. - ArakAhaM, ...., anuttarAya vijjAcaraNasampadAya sAcariyako ti, dI. ni. 1.89; sIlabbataparAmAso Arako hoti, a. ni. 2(2).273; - kA' strI., pra. vi., e. va. - sakkAyadiTTi ArakA hoti, a. ni. 2(2).273; - kA' pu., pra. vi., ba. va. - ArakAssa honti pApakA akasalA dhammA, ma. ni. 1.352; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).47. Arakakilesa tri., ba. sa., vaha, jisake citta se kleza bahuta dUra cale gae haiM, klezoM se rahita - so pu., pra. vi., e. va. - arahanti Arakakileso darakileso pahInakilesoti attho , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).46. ArakaNTaka pu./napuM., zA. a., suI kA nukIlA agrabhAga, vizeSa artha, granthoM ke likhane Adi meM prayukta tIkSNa agrabhAga vAlI kalama - kaM' pra. vi., e. va.- ArakaNTakaM nAma, ayaM pipphalako nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1),405; ArakaNTakaM nAma potthakAdi abhisaGghAraNatthaM katadIghamukha satthakanti vadanti, vi. vi. TI. 1.147; - kaM dvi. vi., e. va. - ArakaNTakaM, pipphalika, nakhacchedanaM sUciM. ... sabba adAsi, dI. ni. aTTha. 2.201; - ke sapta. vi., e. va. -- ArakaNTakepi vaTTamaNikaM vA ajhaM vA vaNNamaTuM na vaTTati, pArA. aTTha. 1.234; - ko pu., pra. vi., e. va. - ArakaNTako potthakAdi karaNasatthakajAti vajira. TI. 100 ArakatA strI., Araka kA bhAva., dUra rakhane kI avasthA, dUravartitA - ya tR. vi., e. va. - kilesehi ArakatAya ariyaM dha. pa. aTTha. 2.158. Arakatta napuM., Araka kA bhAva., uparivat, ka. arahA kI vyu. ke sandarbha meM prayukta - ttA pa. vi., e. va. - sattanna dhammAnaM ArakattA arahA hotI ti, a. ni. 2(2).273; kilesehi ArakattAdinA araha, theragA. aTTha. 1.339; kha. 'ariya' kI vyu. ke sandarbha meM prayukta, - ttA pa. vi., e. va. - kilesehi ArakattA ariyo, dI. ni. aTTha. 3.225; kilesAnaM ArakattA ariyo hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).220. ArakabhAva pu., uparivat, - vaM dvi. vi., e. va. - tasmA imassa sAcariyakassa tesaM paTipattito ArakabhAvaM dassetaM. dI. ni. aTTha. 1.221. ArakA a0, pa./sapta. vi., pratirU. nipA., Araka kA pa. vi. [ArakAt],- ArA dUrA ca ArakA, abhi. pa. 1157; 1. kri. vi. ke rUpa meM, dUra se, dUra meM, dUrI se, phAsale para - ArakA parivajjeyya, gUthaTTAnaMva pAtuse, theragA. 1156%; taM ArakA dUratova parivajjeyya, theragA. aTTha. 2.412; ...., bhikkhuM saindA devA sabrahmakA sapajApatikA ArakAva namassanti, sa. ni. 2(1).84; ArakAva namassantIti dUratova namassanti, durepi ThitaM namassantiyeva AyasmantaM nItatthera viya, sa. ni. aTTha. 2.263; 2. pUrvasarga ke rUpa meM, ka. dvi. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha, dUra meM, phAsale para, dUrastha - ArakA imaM dhammavinayaM, ka. vyA. 277; kha. tR./pa. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha - ArakAva saGghamhA, saGgho ca tena, cULava. 3963; ga. Sa. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha, dUra meM, dUrastha - tassa purissa For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArakUTa 161 ArakkhagahaNattha ArakAvassa cetanA ArakA patthanA ArakA paNidhi, sa. ni. 1(2).88; ArakAvassAti dUreyeva bhaveyya, sa. ni. aTTha. 2.98. ArakUTa pu./napuM.. [ArakUTa]. tIna prakAra kI mizrita dhAtuoM meM eka, pItala - To/TaM pu./napuM. pra. vi., e. va. - rIritthI ArakuTo vA, abhi. pa. 492; kaMsaloha, vaTTalohaM, ArakuTanti tINi kittimalohAni nAma, vibha. aTTha. 60; tINi hi kittimalohAni kaMsalohaM, vaTTaloha ArakUTanti ... rasakatambe missetvA kataM ArakUTa kaGgrA. abhi. TI. 390; - maya tri., pItala se banA huA - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - ArakUTamayaM suvaNNavaNaM AbharaNajAtaM. sa. ni. aTTha. 2.177; - loha napuM, karma, sa., tIna prakAra kI mizrita lauhadhAtuoM meM se eka - haM pra. vi., e. va. - ArakUTalohanti suvaNNavaNNo kittimalohaviseso, vinayA. TI. 1.68. Arakkha'/ArakkhA pu./strI., [ArakSA, strI.], surakSA, saMdhAraNa, dekharekha, rakhavAlI, nigarAnI - kkho pu., pra. vi., e. va. - Arakkho vA so te na bhavissatI ti, pArA. 18; Arakkhoti anto ca bahi ca rattiJca divA ca ArakkhaNaM, pArA. aTTha. 1.162; macchariyaM paTicca Arakkho , dI. ni. 2.46; - kkhA strI, pra. vi., e. va. - aacriyen| antevAsimhi satataM samitaM ArakkhA upaTTapetabbA, mi. pa. 105; - kkhaM strI., dvi. vi., e. va. - ArakkhaM yAcati, pAci. 301; sattAnurakkhaNaM, mahArAja, parittaM attanA katena ArakkhaM jahati, mi. pa. 153; - kkhena pu., tR. vi., e. va. - taM Arakkhena guttiyA sampAdessAma, a. ni. 2(1).33; -ssa pu., Sa. vi., e. va. - Arakkhassa, yadidaM macchariyaM, dI. ni. 2.46; - kkhAya' strI., tR. vi., e. va. - bhagavato ovAde ThitAnaM edisAya ArakkhAya karaNIyaM, theragA. aTTha. 1.46; - kkhAya' ca. vi., e. va. - channaM indriyAnaM ArakkhAya sikkhati, sa. ni. 2(2).179-80; - khe pu., sapta. vi., e. va. -- sabbaso Arakkhe asati, dI. ni. 2.46; sa. pa. ke anta., ArakkhatthAya bhaNDassa, nidhAnakusalaM naraM, apa. 1.41. Arakkha' pu.. rakSA karane vAlA, rakhavAlA, dekharekha rakhane vAlA - kkho pra. vi., e. va. - rathassa Arakkho sArathi nAma yoggiyo, sa. ni. aTTa. 3.158; piTakattayadhammabhaNDassa Arakkho rakkhako pAlako, apa. aTTha. 1.296. Arakkhaka tri., A + rakkha + ka se vyu. [ArakSaka], zA. a., rakhavAlA, rakSA karane vAlA, saMdhAraNa karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe ArakkhakA deva sukhaM yantu navaM navaM sadda. 3.928; ArakkhakA paTicchannA hutvA tassa santikaM Agacchante olokanti, jA. aTTha. 4.27; - ke pu., dvi. vi., ba. va. -- paTisattuM nivAretuM yojetvArakkhake jane, cU. vaM. 94.8; Arakkhake khaggena paharanto, jA. aTTha. 4.135; vizeSa artha, pu., vihAra meM niyukta rakSAdhikArI - kkhake dvi. vi., ba. va. - Arakkhake ca hatthibhaNDe ca upaTTApesi, apa. aTTha. 1.85; - kAnaM ca./Sa. vi., ba. va. - lAbhaggAmaM adA tassArakkhakAnaM mahesiyA, cU. vaM. 42. 61; - jeTThaka pu., tatpu. sa., rakSA karane vAloM ke bIca sabhI se variSTha yA jyeSTha - ko pra. vi., e. va. - ArakkhakajeTThako ekova nadanto vagganto paharitcA, ..., jA. aTTha. 2.278; - devatA strI0, karma. sa., rakSA karane vAlA devatA, adhiSThAtA devatA - tA pra. vi., ba. va. - tesaM sutvA ArakkhadevatA dhi-kAraM akaMsu. sa. ni. aTTha. 1.192; - purisa pu., karma sa., dvArapAla, rakhavAlA, sipAhI - sehi tR. vi., ba. va. - coro pApadhammo gharasandhiM chindanto sandhimukhe Arakkhakapurisehi gahito, theragA. aThTha 2.253. ArakkhakammanAtha pu., vya. saM., eka pradhAna rakSAdhikArI kA nAma - thaM dvi. vi., e. va. - ArakkhakammanAthaM ca tathA kaJcukinAyaka, cU. vaM. 72.58. ArakkhakAraNa/ArakkhAkaraNa 1. napuM., rakhavAlI yA surakSA karane kA kAma, rakhavAlI, surakSA-karma - NaM dvi. vi., e. va. - uppalavaNNassa Acikkhi dIpaM ArakkhakAraNaM dI. vaM. 9.24; sa. pa. ke rUpa meM, - ArakkhAkaraNatthAya dakkhiNasmiM disantare, cU. vaM. 88.22; 2. - NA pa. vi., pratirU. nipA., rakhavAlI karane ke kAraNa se - ArakkhAdhikaraNanti ArakkhakAraNA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).369. Arakkhakicca napuM., tatpu. sa. [ArakSAkRtya], rakSA karane kA kArya, rakhavAlI kA kAma - ccaM pra. vi., e. va. - bhagavato vA ArakkhakiccaM atthIti? sa. ni. aTTa, 2.125. ArakkhagahaNattha pu., tatpu. sa., nigarAnI athavA dekhabhAla rakhane kA prayojana - tthaM dvi. vi., e. va., kri. vi., nigarAnI rakhane ke lie - devadatto satthari paduddacitto anatthampi kAtuM upakkameyyA ti ArakkhaggahaNatthaM sa. ni. aTTha. 2.125. For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arakkhagocara 162 Arakkhapurisa Arakkhagocara pu., karma. sa./tri., ba. sa., acchI taraha se rakSita athavA niyantrita indriyoM dvArA grAhya viSayoM kA kSetra, indriyoM dvArA grAhya rUpa Adi aise viSaya jinake grahaNa ke lie indriyoM ke dvAra surakSita kara lie gae haiM, vaha bhikSu, jisane apane indriya dvAroM kA rUpa Adi viSayoM ke aniyantrita grahaNa para niyantraNa kara liyA hai - ro pu., pra. vi., e. va. - yo bhikkhu antaragharaM paviTTho... na disAvidisA pekkhamAno gacchati, ayaM Arakkhagocaro, itivu. aTTha. 2693; gocaro pana upanissayagocaro Arakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho, udA. aTTha. 182. ArakkhaDAna napuM., tatpu. sa. [ArakSAsthAna], 1. sainikoM athavA rakSakoM kI caukI, vaha sthAna, jahAM rakSaka athavA rakSAsAdhana maujUda hoM, 2. rakSA karane yogya sthAna - naM' pra. vi., e. va. - idaM pana arao ArakkhaTTAnaM nAma saGkaghAtatopi garukataraM pArA. aTTha. 1.275; - naM dvi. vi., e. va. - abhipArako attano ArakkhaTTAnaM gacchanto, jA. aTTha. 5.201; - ne sapta. vi., e. va. - ArakkhaTThAne bahi sunakhAnaM okAso natthi, jA. aTTa, 1.176. Arakkhati A + rakkha kA varta, pra. pu., e. va. [ArakSati]. rakSA karatA hai, saMdhAraNa karatA hai, nigarAnI rakhatA hai, dekhabhAla karatA hai - to pu., varta. kR., Sa. vi., e. va. - tassa evaM Arakkhato gopayato te bhogA vippalajjanti, mahAni. 113; - kkhiM adya., u. pu., e. va. - nArakkhiM mama jIvitaM, cariyA. (pR.) 390; jIvitaM pana nArakkhiM cariyA. aTTa, 141; - kkhituM nimi. kR. - ArakkhituM janapadaM sampannabalavAhanaM, ma. vaM. 24.2; ArakkhituM janapadaM ti AdamiLaparissayA AdIghavApito vA oraM rohaNajanapada rakkhaNatthAya rAjaputtaM tissa dIghavApimha vAsayI ti attho, ma. vaM. TI. 422 (nA.). ArakkhadAyaka pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma, apa. kI katipaya gAthAoM kA racayitA eka kavi-sthavira - itthaM sudaM AyasmA ArakkhadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.225; apa. 1.272. ArakkhadukkhamUla napuM.. tatpu. sa., rakSA karane ke dukha kI jar3a, rakhavAlI karane athavA niyaMtrita karane ke dukha kA mUla kAraNa - laM napuM. pra. vi., e. va. - ArakkhadukkhamUlaM upAdAnaM sampattavisayaggahaNabhAvato, visuddhi. mahATI. 2.308. ArakkhadevatA strI0, karma. sa., adhiSThAtA devatA, rakSaka devatA - tA pra. vi., ba. va. - tato ArakkhadevatA, athApi paracittaviduniyo devatA, pArA. aTTha. 1.165; ArakkhadevatAti tassa ArakkhatthAya ThitA devatA, sArattha. TI. 2.13. Arakkhana/ArakkhaNa napuM., A + rakkha se vyu., kri. nA. [ArakSaNa], rakhavAlI, surakSA, dekhabhAla - NaM' pra. vi., e. va. - Arakkhoti anto ca bahi ca rattiJca divA ca ArakkhaNaM, pArA. aTTha. 1.162; - NaM' dvi. vi., e. va. - uppannAnaM bhogAnaM ArakkhaNaJca karoti paribhoganimittaJca, netti. 36; - Ne sapta. vi., e. va. - ArakkhaNe asantamhi, laddhaM laddha vinassati, abhi. ava. 884; - ttha pu., rakSA kA prayojana - tthAya ca. vi., e. va. - bodhisattassa ArakkhaNatthAya upagantvA sirIgabhaM paviTThA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.131; - dvAna napuM.. tatpu. sa. [ArakSaNasthAna], rakSA pradAna karane kA sthAna, rakSA karane yogya sthAna, niyantrita karane yogya viSaya - naM pra. vi., e. va. - idamArakkhaNaTThAnaM garukaM suGkaghAtato, vina. vi. 172. Arakkhanimitta napuM, tatpu. sa., saMdhAraNa athavA saMrakSaNa vAlA kAraNa, surakSita banAe rakhane kA kAraNa - uppannAnaM bhogAnaM ArakkhanimittaM paribhoganimittaJca, pamAdaM Apajjati ...., netti. 35. Arakkhanirodha pu., tatpu. sa. [ArakSAnirodha], rakhavAlI athavA nigarAnI kI samApti yA anta -dhA pa. vi., e. va. - sabbaso Arakkhe asati ArakkhanirodhA, dI. ni. 2.46. ArakkhapaccupaTThAna tri., ba. sa., surakSA athavA saMdhAraNa ke rUpa meM udita hone vAlA, surakSA ko upasthita karAne vAlA - nA strI., pra. vi., e. va. - sati ... ArakkhapaccupaTTAnA, visuddhi. 1.156; kilesehi ArakkhA hutvA paccupatidvati, tato vA ArakkhaM paccupaTTapetIti ArakkhapaccupaTTAnA, visuddhi. mahATI. 1.175. Arakkhapatti strI., tatpu. sa., surakSA kI saMjJA, saMrakSaNa kA nAma - tti pra. vi., e. va. - Arakkhapatti kusalAnaM dhammAnaM, netti. 51. ArakkhaparivAra pu., tatpu. sa., aGgarakSaka, rakSakoM kA gherA - rena tR. vi., e. va. - tattha abhisarenAti ArakkhaparivArena, jA. aTTha. 5.370. Arakkhapurisa pu., karma. sa., rakSA karane vAlA puruSa, saMrakSaka, sipAhI, sainika - so pra. vi., e. va. - Arakkhakapurisopi sayito kumAro, su. ni. aTTha. 1.83; - sA pra. vi., ba. va. - punadivase ArakkhaparisA AganvA For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arakkhamanussa 163 Aragga taM pavattiM ro ArocesuM, jA. aTTha. 4.27; - sehi tR. vi., samannAgato, sa. ni. aTTha. 2.274; - nnA pu., pra. vi., ba. ba. va. - Arakkhapurisehi anubaddho, theragA. aTTha. 1.260. va. - sakyarAjUnaM maGgalapokkharaNI ahosi pAsAdikA Arakkhamanussa pu., karmasa, uparivat - ssA pra. vi., ba. ArakkhasampannA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.1. va. - ArakkhamanussA rattiM obhAsaM disvA, mahesakkhA ArakkhasArathi pu., karma. sa., zA. a., rakSaka sArathi, devatA... kariMsu, sa. ni. aTTha. 3.24; - sse dvi. vi., ba. sAvadhAna mana vAlA ratha cAlaka, lA. a., smRti, citta kI va. - Arakkhamanusse upasaGkamitvA, jA. aTTha. 2.272; - jAgarUkatA, apramAda - thi pra. vi., e. va. - hirI IsA ssehi tR. vi., ba. va. - Arakkhamanussehi nirokAse ___ mano yottaM, sati ArakkhasArathi, sa. ni. 3(1).6; ThAne khaggaM sannarihatvA, jA. aTTha. 1.257; - ssAnaM Sa. ArakkhasArathIti maggasampayuttA sati ArakkhasArathi sa. vi., ba. va. - ArakkhamanussAnaM bhayajananatthaM, jA. aTTha. ni. aTTha. 3.158. 1.436. Arakkhasutta napuM., a. ni. kA eka sutta jisameM citta kI ArakkhamUlaka tri., ba. sa., vaha, jisakI jar3a meM rakSA jAgarUkatA ko sarvottama surakSA kahA gayA hai, a. ni. athavA ArakSaNa kA bhAva rahe, asurakSA kI bhAvanA se janita 1(2).137. - kaM napuM., dvi. vi., e. va. - ArakkhamUlakampi dukkhaM ArakkhAdhikaraNaM a., kri. vi., citta kI jAgarukatA ke domanassaM paTisaMvedeti, mahAni. 113; ArakkhamUlakanti phalasvarUpa, citta kI surakSA karane ke kAraNa - rakkhaNamUlakampi, mahAni. aTTha. 222.. ArakkhAdhikaraNaM daNDAdAnasatthAdAna ... aneke pApakA ArakkhayaTThi strI., tatpu. sa. [ArakSAyaSTi], apanI rakSA ke ___ akusalA dhammA sambhavanti, dI. ni. 2.46; ArakkhAdhikaraNanti lie rakhI jAne vAlI char3I yA lAThI - hiM dvi. vi., ba. __ bhAvanapuMsakaMArakkhahetUti attho, dI. ni. aTTha. 2.80. va. -- daNDoti Arakkhayahi~ sandhAya vuttaM, jA. aTTa. 2.341; Arakkhita tri., A + rakkha kA bhU. ka. kR. [ArakSita], - yaM sapta. vi., e. va. - ussIsake ThapitaArakkhayaSTiyaM surakSita, vaha jisakI pUrI taraha se rakSA kI gaI hai, pUrNatayA patihAsi, jA. aTTha. 2.337; maNimhi dinne ArakkhayadviyaM rakSita - to pu., pra. vi., e. va. - Arakkhito amaccehi patiTTahi, tade.. yathATTAnaM mahIpati, ma. vaM. 29.23; Arakkhito gahitArakkho ArakkhasaMvidhAna napuM, tatpu. sa., rakSA kA prabandha, saMrakSaNa mahIpati, ma. vaM. aTTha, 478 (nA.). kA pradAna - nena tR. vi., e. va. - ArakkhasaMvidhAnena ArakkhitthI strI., karma. sa., rakSA karane kA kAma kara rahI rakkhitattA rakkhitaM, pArA. aTTa, 1.241; sa. pa. ke anta. nArI --- tthiyA Sa. vi., e. va. - kacavaraM saGkaDDitvA - devatAhi katArakkhasaMvidhAno, bu. vaM. aTTha. 151. ArakkhitthiyA upari chaDDesi, jA. aTTha. 1.281. Arakkhasati tri., tatpu. sa., surakSita rakhane kI jAgarUkatA Aragga napuM., [ArAgra], suI kA nukIlA zirA, suI kA se yukta - no pu.. pra. vi., ba. va. -- vihastha Arakkhasatino, agrabhAga, TekuA kA agrabhAga - ggaM pra. vi., e. va. - a. ni. 2(1).129; Arakkhasatinoti dvArarakkhikAya satiyA Araggamiva kaMsapattaM, dha. sa. aTTha. 407; - ggena tR. vi., samannAgatA, a. ni. aTTha. 3.45.. e. va. - sabbattha Araggena lekhA dinnA hoti, pArA. aTTha. ArakkhasampadA strI., tatpu. sa., ArakSaNa athavA citta kI 1.232; Araggena nikhAdanaggena, vajira. TI. 109; - ggA jAgarUkatA kI sampatti - dA pra. vi., e. va. - katamA pa. vi., e. va. - ... pAtito, sAsaporiva AraggA, dha. pa. ca, byagghapajja, ArakkhasampadA? idha, byagghapajja, 407; AraggAti yassete rAgAdayo kilesA, ayaJca kulaputtassa bhogA honti udyAnaviriyAdhigatA bAhAbalaparicitA, paraguNamakkhanalakkhaNo makkho AraggA sAsapo viya pAtito. sedAvakkhittA, dhammikA dhammaladdhA, a. ni. 3(1).110. dha. pa. aTTha. 2.387; - gge sapta. vi., e. va. - Araggeriva Arakkhasampanna tri, tatpu. sa., rakSA ke sAdhanoM se yukta, sAsapo, dha. pa. 401; yathA ca Aragge sAsapo na upalimpati acchI taraha se rakSita, hara taraha ke rakSA-sAdhanoM se bharapUra na saNThAti, dha. pa. aTTha. 2.379; - koTi strI., suI kA - nno pu., pra. vi., e. va. - gahapati ... avo mahaddhano nukIlA zirA - yA Sa. vi., e. va. - AraggakoTiyA mahAbhogo, so ca Arakkhasampanno, sa. ni. 2(1).103; patanamatte okAse, a. ni. aTTha. 2.40; -- nittudanamatta Arakkhasampannoti anto Arakkhena ceva bahiArakkhena ca tri., suI ke agrabhAga kI cubhana mAtra vAlA - tte napuM, For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AracayAracayA 164 AraJjaka sapta. vi., e. va. - Aragganittudanamatte ThAne uparimakoTiyA, a. ni. aThTha. 2.34. AracayAracayA/ArajayArajayA vyu., saMdigdha, saMbhavataH, A + raja ke pU. kA. kR. kI AvRtti se vyu., punaH punaH khIMcakara, punaH punaH kATakara, punaH punaH chinna bhinna kara - gahetvA, ArajayArajayA vihananti, su. ni. 678; ... ArajayArajayA vihanantIti ... ekakameka, koTiM chindatvA vihananti, chinnachinnA koTi punappuna samudvAti, AracayAracayA tipi pATho, su. ni. aTTha. 2.182. Arajjhati A + rAdha kA varta, pra. pu., e. va. [ArAdhyati], sampanna karatA hai, kAryAnvita karatA hai, pUrA karatA hai - ro bhAgyamArajjhati, mo. vyA. 2.27. Arajati A + raja kA varta, pra. pu., e. va., bhedatA hai, chinna-bhinna kara detA hai, kharocatA hai- nAgo dantehi bhami raJjati, Arajati, sadda. 2.349. AraJjanaTThAna napuM.. A + raja se vyu., kri. nA., uccheda, tor3a yA samApti kA sthAna - naM pra. vi., e. va. - sikkhattayasaGgahaM ... tebhUmakadhammAnaM AraJjanahAnanti pi vuccatI ti, sadda. 2.349; netti. aTTha. 191. AraJjita tri., A + raja kA bhU. ka. kR., tor3a diyA gayA, vaha, jise chinna-bhinna kara diyA gayA hai, kATa DAlA gayA - taM napu., pra. vi., e. va. - tassa mahAvajiraJANasabba tANadantehi AraJjitaM, netti. aTTa. 191; - tAni pra. vi., ba. va. - uccA ca dantehi AraJjitAni, ma. ni. 1.239; AraJjitAnIti sattaTTaratanabbedhe vaTarukkhAdInaM khandhappadese pharasanA pahatavAnaM viya dAhrAhi chinnaTThAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).100; - TThAna napuM., karma. sa., kATa DAlA gayA sthAna, vinaSTa kara diyA gayA tattva - naM pra. vi., e. va. - tathAgatassa ANadAThAya AraJjitadvAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).117. AraJa tri., arajJa se vyu. [AraNya], vana ke sAtha jur3A huA, araNya se sambaddha, jaMgalI, vanavAsI-ja' pu., dvi. vi., e. va. - kadAhaM nandaM passeyyaM, AracaM paMsakalika. sa. ni. 1(2).255; - aM napuM., pra. vi., e. va. - aranaM rukkha mUlaM, pu. pa. 169; -- deva pu., tatpu. sa. [AraNyadeva], vana kA devatA - vA pra. vi., ba. va. - AraJjadevA tarupabbatA ca, mahiMsu nekehi suvimhayehi, samanta. 492; - vana napuM, ghanA jaMgala, bIhar3a jaMgala-naM dvi. vi., e. va. - kudAlapiTakaM AdAya araJjavanaM ajjhogAhati, dI. ni. 1.88. AraJaka/AraJika tri., araJa se vyu. [AraNyaka], zA. a., araNya athavA vana se sambandhita (zIla, vrata Adi) vana meM sthita (vihAra, nivAsasthAna) vana meM utpanna athavA vana meM rahane vAlA (nAga, mRga, siMha Adi), lA. a., ArajJaka-dhutaGga ko pAlana kara rahA, vana meM ekAntavAsa kI caryA kara rahA tapasvI bhikSu athavA sthavira - ko pu., pra. vi., e. va. - AruJjako vihAro, mo. vyA. 4.25; yo icchati, AraJiko hota, cULava. 336; AraJiko hotIti gAmantasenAsanaM paTikkhipitvA AraJikadhutaGgavasena araJavAsiko hoti, pArA. aTTha. 1.159; seyyathApi, sAriputta, AraJjako migo manusse disvA... thalena thalaM saMpatati, ma. ni. 1.112-113; AraJakoti arajJa jAtavaddho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).359; "imaM gAmaM nissAya koci AraJjako vihAro atthI ti pucchi, dha. pa. aTTa, 1.9; AraJikoti samAdinnaAraJikadhutaGgo, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.69; - kaM' napuM., pra. vi., e. va. - AraJakaM nAma senAsanaM paJcadhanusatika pacchima, pArA. 391; - kaM' pu., dvi. vi., e. va. - AraJakaM nAga atipassitvA. ma. ni., 3.173; - kaM napuM., dvi. vi., e. va. - AraJakaM senAsanaM agamaMsu, pAci. 239; - kena pu., tR. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, Aracikena ... anissitena vatthu, mahAva. 117; - ssa ca./Sa. vi., e. va. - AraJjikarasa ekassAra serivihArena, ma. ni. 2.143; - kA pu., pra. vi., ba. va. - tisamattA pAveyyakA bhikkhU sabbe AraJikA, sabbe ... saMmbhAvetuM, mahAva. 330; dhutaGgasamAdAnavasena AraJikA, na araJavAsamattena, mahAva. aTTha. 365; - kAni napuM0, pra. vi., ba. va. - yAni kho pana tAni AjakAni senAsanAni sAsaGkasammatAni sappaTibhayAni, pArA. 391; - ke pu., dvi. vi., ba. va. - parasatAraJake bhikkhU ajjhogALhe dhute puNe, mi. pa. 316; - kehi pu., tR. vi., ba. ka. - yathA AraJjikehi bhikkhUhi sammA vattitabbaM, cULava. 360; - kAnaM' pu., ca./Sa. vi., ba. va. - AraJikAnaM bhikkhUnaM vattaM paJapessAmi, cULava. 360; - kAnaM napuM., Sa. vi., ba. va. - AraJakAnaJceva sIlAnaM abhinimmadanAya, ma. ni. 3.173; - kesu napuM., sapta. vi., ba. va. - bhikkhU vutthavassA Arakesu senAsanesu viharanti, pArA. 390; sa. u. pa. ke rUpa meM ukkaTThA., jAti., vosAsA., sekhA. ke anta. draSTa.. For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AraJakaGga 165 AraJika AraJakaGga napuM., teraha dhutaGgoM meM se eka, vana ke nirjana kSetra meM tapazcaryA karate hue pAlana kiyA jAne vAlA dhutaGga, kahIM kahIM 5 dhutaGgoM kI sUcI meM prathama dhutaGga ke rUpa meM bhI ullikhita - paMsulikaGgaM tecIvarikaGga piNDapAtikaGga sapadAnacArikaGga ekAsanikaGga pattapiNDikaGga khalu pacchAbhattikaGga AraJikaGga rukkhamUlikaGga abbhokAsikaGga sosAnikaGga yathAsanthatikaGga nesajjikaGga, ... terasahi dhutaguNehi... paTilabhati, mi. pa. 324; paJca dhutaGgAni - AraJikaGga, rukkhamUlikaGga, abbhokAsikaGgaM. sosAnikaoN. yathAsantatikaGganti, dI. ni. aTTa. 3.181; -Gga' pra. vi., e. va. - na AraJjikaGga samAdAtabbaM, cULava. 78; ArajJikaGganti arao nivAso sIla assAti AraJiko tassa aGga AraJikaGga, mahAni. aTTha. 153; -Gga dvi. vi., e. va. - AraJikaGga piNDapAtikaGga paMsukUlikaGga samAdiyiMsu, pArA, 349; sa. pa. ke rUpa meM, AraJjikaGgAdIhi icchAvacarappaTicchAdanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).160; - nipphAdaka tri., AraJikaGga nAmaka dhutaGga kA niSpAdaka - kaM napuM., pra. vi., e. va. - AraJikaGganipphAdakaM senAsanaM vuttaM, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).119; - yuttatA strI., bhAva., AraJikaGga nAmaka dhutaGga se jur3A huA honA - ya tR. vi., e. va. - araJakaGgayuttatAya arAni, dI. ni. aTTha. 2.360; - kAdhimutta tri., tatpu. sa., AnaJikaGkanAmaka dhutaGka ke pAlana meM dRr3hatA se lagA huA- tto pu. pra. vi., e. va. - ayaM puggalo ... ArakiGgAdhimutto cULani. 154; AraJjakaGgAdhimatto ti AdIni dhutaGgasamAdAnavasena vuttAni, cULani. aTTha. 60; - kAraha tri., ArajJikaGga-nAmaka dhutaGganiyama ko grahaNa karane yogya -- he napuM., sapta. vi., e. va. - araJakaGgArahe ThAne vihAraM kArApetvA adAsi, sA. vaM. 56 (nA.). ArajJakatta napuM., AraJaka kA bhAva. [AraNyakatva]. vana meM nivAsa karane athavA vana ke sAtha jur3e hue rahane kI sthiti, tapasvI ke rUpa meM vanavAsI hone kI avasthA - ttaM' pra. vi., e. va. - addhamidaM, bhikkhave, lAbhAnaM yadidaM AraJjikattaM ... appAbAdhatA ti, a. ni. 1(1).53; AraJjikattanti yo esa AraJikabhAvo, a. ni. aTTha 1.368; -- ttaM dvi. vi., e. va. - AraJikattaM anuggaNhAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).158; - ttena tR. vi., e. va. -- AraJjikattena attAnukkaMseti, paraM vambheti, ma. ni. 3.87; Aracikattena lobhadhammA parikkhayaM gacchanti, ma. ni. 3.87 88; - ssa Sa. vi., e. va. - AraJjikattassa ca vaNNavAdI, sa. ni. 1(2).180. AraJakadhutaGga napuM., 13 dhutaGgoM meM vaha niyama, jisakA pAlana vana ke nirjana kSetra meM raha kara tapazcaryA ke rUpa meM kiyA jAtA hai - GgaM dvi. vi., e. va. - AgatAgatAnaM ArocetaM harAyamAnena AraJikadhutaGgana samAdAtabbaM, cULava. aTTha. 10; AraJikadhutaGgaM samAdAya ... hontu, pArA. aTTha. 2.170; - samAdAna napuM, vana meM rahate hue tapazcaryA karane ke vrata kA grahaNa, ArajJikadhutaGga - nAmaka dhutaGga kA grahaNa - nena tR. vi., e. va. - gAmantasenAsanaM paTikkhipitvA AraJakadhutaGgasamAdAnena AraJikA, theragA. aTTha. 2.411. Arakabhikkhu/AraJikabhikkhu pu., karma. sa. [AraNyakabhikSu], vana meM raha kara sAdhanA karane vAlA bhikSu, vanavAsI bhikSu- khUnaM Sa. vi., ba. va. - hetusampannatAya ArajJakabhikkhUnaM santike pabbajitvA, theragA. aTTha. 1.391. AraJakamaga pu., tatpu. sa. [AraNyakamRga], vanya pazu, jaMgalI jAnavara - go pra. vi., e. va. - AraJakamago viya hi samaNabrAhmaNA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).95; AraJika ke anta.. AruJakavihAra pu., karma. sa. [AraNyakavihAra], vana meM sthita vihAra - ro pra. vi., e. va. - asthi nu kho, upAsaka, imasmiM padese AraJakavihAro, dha. pa. aTTha. 1.302; - raM dvi. vi., e. va. - ... AraJakavihAra pavisiMsu, dha, pa. aTTha. 1.148. ArakasikkhApada napaM., vana meM rahane vAle sAdhakoM ke lie prajJapta zikSApada - de sapta. vi., e. va. - AraJakasikkhApade AraakaM nAma senAsanaM paJcadhanasatika pacchimAnti vuttaM, pArA. aTTha. 1.240. ArajJakasIsa pu., tatpu. sa. [AraNyakazIrza], "AraNyaka" kA zIrSaka - sena tR. vi., e. va. - visesato AraJjakassa, AraJakasIsena ca sabbesampi kammaTThAnaM gahetvA .... khu. pA. aTTha. 197. AraJaka se nAsanArAma napu., karma. sa. [AraNyakazayanAsanArAma], vanya nivAsasthAna evaM ArAma, vana meM sthita ArAma - maM dvi. vi., e. va. - AraJakasenAsanArAmaJca tassa upacAraJca ThapetvA, pAci. aTTha. 147. AraJika/araJjika/AraJaka tri., arajJa se vyu. AraNyaka], vana ke sAtha jur3A huA, vana meM vasane vAlA, For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AraJjakat vana ke ekAnta meM rahakara sAdhanA karane vAlA (tApasa, bhikSu Adi), grAmavAsa tyAga kara AraJJika nAmaka 'dhutaGga' kA grahaNa evaM usakA pAlana karane vAlA ( bhikSu) - ko pu0, pra0 vi., e. va. - rukkhamUle vasatIti, rukkhamUliko, AraJJiko, sosAniko loke vidito lokiko, mo. vyA0 4.32; AraJJiko sAtatiko, theragA 851; gAmantasenAsanaM paTikkhipitvA AraJJikaGgasamAdAnena AraJJiko, theragA. aTTha. 2.274; - kaM pu0, dvi0 vi0, e. va. AraJJikaM bhikkhu sandhAya, visuddhi. mahATI. 1.91; aJJataraM AraJJikaM bhikkhu disvA..., dha. pa. a. 2.302; - kena pu., tR. vi., e. va. AraJJikena gAmantasenAsanaM pahAya ., visuddhi. 1.70; - ssa pu0, Sa. vi., e. va. - AraJJikassa bhikkhuno upajjhAyo, visuddhi. 1.71; assa AraJJikassa cittaM visuddhi0 mahATI. 1.91 - kA pu0, pra0 vi0, ba0va0 - paJca AraJJikA, pu0 pa0 180; - kAnaM pu0, Sa. vi., ba. va. -- etadaggaM, bhikkhave, mama sAvakAnaM bhikkhUna AraJJakAnaM yadidaM revato khadiravaniyo, a0 ni0 1 (1).32; AraJJakAnanti araJJavAsInaM, a. ni. aTTha0 1.174; - Gga napuM0, karma, sa., teraha athavA ATha dhutaGgoM meM eka, vana meM rahate hue grAhya evaM pAlanIya dhutaGga - pra. vi., e. va. aTTha dhutaGgAni - AraJJikaGga, piNDapAtikaGga, paMsukUlikaGga tecIvarikaGga, sapadAnacArikaGga, khalupacchAbhatikaGga, nesajjikaGga, yathAsanthatikaGga, mahAni0 47; - dhutaGga napuM. uparivat - GgaM dvi. vi., e. va. - AraJJikadhutaGgaM samAdAya sabbepi bhikkhU yAva jIvanti tAva AraJJikA hontu, pArA. aTTha. 2.170. AraJjikasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2 (1).204. - 50; www.kobatirth.org - - Arata tri, A + rama se vyu, bhU. ka. kR. [Arata], kisI se virata ho jAne vAlA, alaga ho jAne vAlA, virAma le lene vAlA, haTa jAne vAlA - to pu0, pra. vi., e. va. - Arato virato paTivirato nikkhanto... viharatIti, mahAni. taM dvi. vi., e. va. taM maM akiJcanaM JatvA, sabbapApehi ArataM, jA. aTTha. 4.335. Arati / AratI strI0, A + rama se vyu0 [Arati ], virAma, vilagAva, haTAva, parityAga, virati, ucaTAva ti / tI pra. vi., e. va. - thiyaM veramaNI ceva viratyArati cApyatha, abhi. pa. 160; AratI virati, pApA, majjapAnA ca saMyamo, su. ni. 267; Arati nAma pApe AdInavadassAvino 166 Araddha manasA eva anabhiraMti, su. ni. aTTha. 2.22; - ppayoga pu., vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM prayukta, virAma athavA bilagAva ke artha vAle zabdoM meM (pa. vi. kA) prayoga - ge sapta. vi., e. va. - Aratippayoge gAmadhammA kusaladhammA asaddhammA Arati virati paTivirati, sadda. 3.706. Aratta napuM., bhAva, vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM prayukta zabda, 'Ara' pratyaya se yukta hone kI sthiti aJJasvArataM, ArattaggahaNena katthaci aniyamaM dasseti, ka. vyA. 200; satthu pituAdInaM anto yo aGgAdisu vacanesu ArataM Apajjati vA, sa60 3.668. Aradanta napuM, tatpu0 sa0 [Aradanta], pItala kA dAMta nte dvi. vi., va Aradante pi khAdanti, paJca. ga. dI. 32 (ro.). - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Araddha' tri. A + rabha se vyu., bhU. ka. kR. [Arabdha], 1. kartR. vA. meM, prArambha kara cukA, prArambha kiyA huA, ka. nimi. kR. ke sAtha anvita - ddho pu0, pra. vi., e. va. - paNNAni khAdituM Araddho, jA0 a0 1.169; assAroho aJJa assaM sannahituM Araddho, jA0 aTTha. 1.179; - dvA' strI. pra. vi., e. va. - tassa pana gatadivasato paTThAya brAhmaNI aticarituM AraddhA, jA0 aTTa. 1.473; - dve sapta. vi., e. va. - tasmihi adhIyituM Araddhe tepi adhIyanti, dha. sa. aTTha. 157; - ddhAra pu0, pra. vi., ba0 va. - atha naM rAjapurisA nIharituM AraddhA, jA0 aTTha 1.176; kha. dvi. vi. meM anta hone vAle nAma ke sAtha - dvApu0, pra. vi., ba. ime bhikkhU vivAda AraddhA, ma. ni. aTTha (mU0pa0) 1 (2). 288; ga. 'iti' ke sAtha, ddhA pu0, pra. vi., ba.va. va. For Private and Personal Use Only - 1 * bAhmaNA... yaJJa yajitvA paTikammaM karomAti AraddhA ti Aha, sa. ni. a. 1.126; 2. karma vA. meM, ka. vaha, jise taiyAra kara diyA gayA hai athavA hAtha meM le liyA gayA hai, vyavasthita kara liyA gayA, banA liyA gayA, sampAdita, kha. sudRr3ha athavA azithila banA diyA gayA, puSTa kara diyA gayA, samuttejita athavA jAgRta kara diyA gayA, sabala banA diyA gayA - ddho pu0, pra. vi., e. va. - ariyo aTThaGgiko maggo Araddho, sa. ni. 3 (1).22; ddhA strI. pra. vi., e. va. - yoni cassa AraddhA hoti AsavAnaM khayAya, sa. ni. 2(2). 179; AraddhA hotIti kAraNaJcassa paripuNNaM hoti, sa. ni. aDa. 3.66; ddhaM napuM. pra. vi., e. va. Araddha kho pana me, brAhmaNa, vIriyaM ahosi asallIna, pArA 4; Araddha ahosi, paggahitaM asithilappavattitanti vRttaM hoti, 1
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Araddha 167 Araddhavipassaka pArA. aTTha 1.103; - ddhe pu., sapta. vi., e. va. - aJjasmi pariyAye Araddhe, dha. sa. aTTa, 189; - ddhAya' strI., sapta. vi., e. va. - 'kittakA vihAre samaNAti gaNanAya AraddhAya, sa. ni. aTTha. 3.83; - ddhAya strI., Sa. vi., e. va. - madhurassarena AraddhAya dhammadesanAya sadaM sutvA, a. ni. aTTha. 3.258; - ddhA pu.. pra. vi., ba. va. - cattAro iddhipAdA AraddhA, sa. ni. 3(2).328; -ddhAyo strI., dvi. vi., ba. va. - attAnaM uddissa attano atthAya AraddhAyoti attho, pArA. aTTha. 2.134; - ddhAparisamatta tri., vyA. ke vizeSa sandarbha meM prayukta, prArambha kara diyA gayA parantu samApta nahIM ho sakA - tte pu., sapta. vi., e. va. - vattamAne AraddhAparisamatte atthe, mo. vyA. 6.1. Araddha tri., A + vrAdha se vyu.. bhU. ka. kR. [ArAddha], zA. a., anuSThita, niSpanna, sampanna ho cukA, pUrNa ho cukA, taiyAra ho cukA, prApta ho cukA, lA. a., prasanna, santuSTa -ddho pu., pra. vi., e. va. - ayaJceva loko Araddho hoti paro ca loko, dI. ni. 3.137; Araddho hoti paritosito ceva niphAdito ca, dI. ni. aTTha. 3.114; Araddho hotIti saMsAdhito hoti..., dI. ni. TI. 3.116; -ddhA strI., pra. vi., e. va. - yA uddisitvA AraddhA, iddhA vinayavaNNanA, pari. aTTha. 267; -ddhaM napuM..pra. vi., e. va. - amataM tesaM. ... AraddhaM, a. ni. 110.61; Araddhanti paripuNNaM, a. ni. aTTha. 1.404. Araddha' A + vrAdha kA pU. kA. kR. [ArAdhya], prApta karake, pUrNa karake, santuSTa hokara, prasanna hokara - Araddha, ArabhitvA/ArAdhitvA, ka. vyA. 602. AraddhakammaTThAna tri., ba. sa. [bau. saM. ArabdhakarmasthAna], dhyAna ke karma sthAnoM (AlambanoM) ko grahaNa karane kA kAma prArambha kara cukA (sAdhaka)- ssa pu., Sa. vi., e. va. - "AraddhakammaTThAnassa bhikkhuno kammaTThAnakArako aya"nti jAnitvA ..., visuddhi. 1.97. Araddhakammanta napuM.. karma. sa., prArambha kara diyA gayA kAma, hAtha meM le liyA gayA kAma - ntA pra. vi., ba. va. - sabbesaM AraddhakammantA ca icchitA ca atthA siddhimagamaMsU. bu. vaM. aTTha. 256.. AraddhakAla pu., tatpu. sa., vaha samaya jaba kArya kA Arambha kiyA gayA hai - to pa. vi., e. va. - AraddhakAlato par3hAya turitaturito, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).151; AraddhakAlato paTThAya paribhogaM akAsi, sa. ni. aTTha. 3.24; - le sapta. vi., e. va. - JA AraddhakAle... paJca dhAtuyo niyyAdesi, sA. vaM. 88(nA.). Araddhacitta tri., ba. sa. [ArAddhacitta, prasanna athavA Anandita citta vAlA, santuSTa citta vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - Araddhacitto upasampadaM anujAni, pArA. aTTha. 1.190; Araddhacittoti ArAdhitacito, sArattha. TI. 2.46; - tena pu., tR. vi., e. va. - Araddhacittena bhagavatA anujJAtaupasampadA..., theragA. aTTha.2.453; - ttA pu.. pra. vi., ba. va. -- AraddhacittA bhikkhU pabbAjenti, upasampAdenti bhikkhubhAvAya, dI. ni. 1.159; AraddhacittAti aDhavattapUraNena tuTTacittA, dI. ni. aTTha. 1.269. AraddhaJjasa napuM., karma. sa., aisA sIdhA mArga, jisa para calanA prArambha kara diyA gayA hai, gRhIta sarala mArga - sA tR. vi., e. va. - tenAraddhaJjasA dhIro yAcitvAna padesaka, jina. ca. 41(ro.). Araddhatta napuM., Araddha kA bhAva., santuSTi, Ananda yA harSa se paripUrNa honA - ttAya ca. vi., e. va. - AraddhattAyeva ca me taM asallInaM ahosi, pArA. aTTa, 1.103. AraddhabalavIriya tri0, ba. sa., prabala zakti evaM utsAha se bharapUra, sudRr3ha bala evaM vIrya se yukta - yo pu., pra. vi., e. va. - satimA paJjavA bhikkhu, AraddhabalavIriyo, theragA. 165; saddhAdibalAnaJceva catubidhasampappadhAnavIriyassa ca saMsiddhipAripuriyA AraddhabalavIriyo, theragA. aTTha 1.316. AraddhabhAva pu., karma. sa. [ArabdhabhAva], Arambha kara dene kI avasthA, prArambha kara denA - vaM dvi. vi., e. va. - tesaM vipassanAya AraddhabhAvaM JatvA, a. ni. aTTha. 1.34. AraddhabhAvana tri., ba. sa., vaha, jisane dhyAnabhAvanA karanA prArambha kara diyA hai - ssa pu., Sa. vi., e. va. - arahattaM pApuNituM AraddhabhAvanassa kAyapariLAhAdInaM uppattiM vAretvA ..., sa. ni. aTTha. 3.237. AraddhayaJja pu., karma. sa. [ArabdhayajJa], prArambha kara diyA gayA yajJa, anuSThita kiyA jA rahA yajJa-vidhAna - jo pra. vi., e. va. - bhikkhUhi ruo Araddhayao tathAgatassa __ Arocito, sa. ni. aTTha. 1.124. Araddhavipassaka tri., ba. sa., vipazyanA-dhyAna ko Arambha kara cukA (sAdhaka), sudRr3ha bhAva se vipazyanA kI bhAvanA karane vAlA (sAdhaka), vipazyanA meM zikSAprApti kI avasthA meM vidyamAna (AryazrAvaka) - ko pu., pra. vi., e. va. - yassAdhigamA Araddhavipassako ti saGgha gacchati, cULani. For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Araddhavipassana 168 AraddhavIriya aTTha. 91; sotApattimaggatthAya Araddhavipassako, dI. ni. aTTha. 2.162; - kaM dvi. vi., e. va. - sotApattimaggatthAya AraddhavipassakaM karonto, dI. ni. aTTa, 2.162; - kena tR. vi., e. va. - sIlavatA Araddhavipassakena na dukkara ajaM byAkAtuM, paTibalo, pArA. aTTha. 2.85; - kato pa. vi., e. va. - sambujjhati Araddhaviparasakato par3hAya yogAvacaroti sambodhi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).299; - ssa Sa. vi., e. va. - athassa Araddhavipassakassa kulaputtassa obhAso, cULani. aTTha. 91; - kA pu., pra. vi., ba. va. -- paJcasatA AraddhavipassakA ugghaTitaJjUpuggalA, sa. ni. aTTha. 2.9; - ke dvi. vi., ba. va. - yogI Araddhaviparasake saritvA ..., theragA. aTTha. 2.303; - kehi pa. vi., ba. va. - catannaM maggAnaM atthAya Araddhavipassakehi... samaNehi suJA, dI. ni. aTTha. 2.162; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - AraddhavipassakAnamhi ayamAnisaMso..., sa. ni. aTTha. 3.95; - kesu pu., sapta. vi., ba. va. - esa nayo sesamaggatthAya Araddhavipassakesa. dI. ni. aTTha.. 2.162; - bhAva pu., vipazyanA bhAvanA kI zikSAprApti kI avasthA meM honA - vaM dvi. vi., e. va. - atharasA satthA AraddhavipassakabhAvaM JatvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).41. Araddhavipassana tri., ba. sa., uparivat - nA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe AraddhavipassanA satataM samitaM ratti divesuyuttapayuttA ..., saddhamma. 58; - ssa pu., Sa. vi., e.. va. - AraddhavipassanAnaM bhaGgAnupassanAdisaGghAtAya taruNavipassanAya, visuddhi. mahATI. 2.400; - tta napuM., bhAva., vipazyanA-bhAvanA ke abhyAsa meM zizikSu yA zikSyamANa kI avasthA - ttA pa. vi., e. va. - thero pana AraddhavipassanattA kAye jIvite ..., theragA. aTTha. 1.341. AraddhavipassanA strI., karma. sa., sudRr3ha vipazyanA-bhAvanA, vipazyanA-bhAvanA meM sudRr3ha sthiti - naM dvi. vi., e. va. - ... AraddhavipassanaM ussukkApetvA ..., theragA. aTTa, 1.48%; - dhura tri., ba. sa., vipazyanA-bhAvanA ke bhAra ko vahana karane vAlA, vipazyanA-bhAvanA kA abhyAsa kara rahA (sAdhaka) - rA pu., pra. vi., ba. va. - tasmiM nagare AraddhavipassanA dhurA mahallakA bhikkhusahassamattA ahesu. sA. vaM. 85 (nA.). AraddhavIriya' napuM., karma. sa., sudRr3ha vIrya, atyadhika prabala parAkrama, sa. u. pa. ke rUpa meM, - yaM pra. vi., e. va. - accAraddhavIriyaM uddhaccAya saMvattati, theragA. aTTha. 2.200. AraddhavIriya tri., ba. sa., zA. a., sudRr3ha vIrya se yukta, prabala parAkrama se bharapUra, kaThora prayAsa karane vAlA, utsAhI, adhyavasAyI, sudRr3ha nizcaya vAlA, lA. a., cAra prakAra ke samyak pradhAnoM kA abhyAsa karane vAlA athavA unase yukta (sAdhaka)- yo pu., pra. vi., e. va. - AraddhavIriyo hoti, dI. ni. 3.199; sabbaso kosajjapahAnena AraddhavIriyo, theragA. aTTha. 2.291; AraddhavIriyoti paggahitavIriyo, anosakkitamAnaso, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.22; AraddhavIriyoti paggahitavIriyo, paripuNNakAyikacetasikavIriyoti attho, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).51; - yaM dvi. vi., e. va. - AraddhavIriyaM pahitattaM, niccaM daLahaparakkama, nibbAnaM abhikaGghantaM, kasmA pabbajitaM tapeti, sa. ni. 1(1).229; AraddhavIriyanti paggahitavIriyaM paripuNNavIriyaM, sa. ni. aTTha. 1.254; - yena tR. vi., e. va. - arAdhanIyo kho, Avuso, dhammo AraddhavIriyenA'ti, pArA. 137; AraddhavIriyenAti vatthadvayaM ekasadisampidvIhi bhikkhUhi visuM visuM ArocitattA bhagavatA vinicchinitaM sabbampi vinItavatthUsu Aropetabbanti, pALiyaM AropitaM. sArattha. TI. 2.259; - ssa pu., ca. vi., e. va. - AraddhavIriyarasAyaM dhammo, nAyaM dhammo, kusItassa, dI. ni. 3.240; AraddhavIriyassAti kAyikacetasikavIriyavasena AraddhavIriyassa, dI. ni. aTTha. 3.227; - yA pu.. pra. vi., ba. va. - ye kho keci bhagavato sAvakA AraddhavIriyA viharanti, ahaM tesaM aJjataro, mahAva. 253; AraddhavIriyAti paripuNNapaggahitavIriyA, a. ni. aTTha. 3.125; AraddhaM vIriyametesanti AraddhavIriyA, sammappadhAnayuttAnametaM adhivacanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).198; - ye pu., dvi. vi., ba. va. - AraddhavIriye pahitatte, niccaM daLahaparakkame, samagge sahite disvA ..., theragA. 353; AraddhavIriyeti catubidhasammappadhAnavasena paggahitavIriye, theragA. aTTa. 2.53; - yehi pu., tR. vi., ba. va. - niccaM AraddhavIriyehi, paNDitehi sahAvase ti, sa. ni. 1(2).140; AraddhavIriyA paripuNNaparakkammA AraddhavIriyehi, sa. ni. aTTha. 2.126; - yAnaM' pu., Sa. vi., ba. va. - etadaggaM, bhikkhave ... AraddhavIriyAnaM yadidaM soNo koLiviso, a. ni. 1(1).32; AraddhavIriyAnanti paggahitavIriyAnaM paripuNNavIriyAnaM, a. ni. aTTa, 1.180; - yAnaM strI., Sa. vi., ba. va. - sattame AraddhavIriyAnanti paggahitapariSaNNavIriyAnaM soNA aggAti daraseti, a. ni. aTTha. 1.271; - puggalasevanatA strI., For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AraddhavIriyagAthAvaNNanA 169 Arabhati bhAva., sudRr3ha rUpa se cAra samyak pradhAnoM ko bhAvanA karane vAle sAdhakoM ke sAtha satsaMgati - tA pra. vi., e. va. - ekAdasa dhammA vIriyasambojjhaGgarasa uppAdAya saMvattanti ... AraddhavIriyapuggalasevanatA, tadadhimuttatAti, a. ni. aTTha. 1.379-80; AraddhavIriyapuggalasevanatAti... bhAvanArambhavasena AraddhavIriyAnaM daLahaparakamAnaM puggalAnaM kAlena kAlaM upasaGkamanA, visuddhi. mahATI. 1.147; - bhAva pu., sudRr3ha parAkrama se yukta honA - vena tR. vi., e. va. - AraddhavIriyabhAvena nacirasseva aggaphale patidvitA ti, a. ni. aTTha. 1.273. AraddhavIriyagAthAvaNNanA strI., tatpu. sa., su. ni. tathA apa. kI gAthAoM kI aTThakathA kA zIrSaka jinameM su. ni. ke khaggavisANasutta kI gAthA meM Ae hue AraddhavIriyo Adi padoM kI vyAkhyA kI gaI hai, su. ni. aTTa, 1.95-97; apa. aTTha. 1.199-200. AraddhavIriyatA strI., AraddhavIriya kA bhAva., sudRr3ha parAkrama se paripUrNa rahane kI sthiti, udyogazIlatA, cAra samyakapradhAnoM kA dRr3ha abhyAsa honA - taM dvi. vi., e. va. - etamahaM, brAhmaNa, AraddhavIriyataM attani samparasamAno, ma. ni. 1.25; 'AraddhavIriyataJca darasento..., theragA. aTTha. 2.292; - ya tR. vi., e. va. - tathA AraddhavIriyatAya thinamiddha, visuddhi. 1.181; tathA AraddhavIriyatAyAti ... paggahitavIriyatAya, visuddhi. mahATI. 1.198. AraddhavIriyasoNattherI strI., eka bhikSuNI kA nAma - rI pra. vi., e. va. - evaM pacchA AraddhavIriyasoNattherIti pAkaTA jAtA, a. ni. aTTha. 1.272. AraddhasaddhAbhiyoga pu., tatpu. sa., prabala zraddhA ke sAtha lagAva - go pra. vi., e. va. - purimavayasi yevAraddhasaddhAbhiyogo, dAThA. 4.7(ro.). AraddhA A + Vrabha kA AladdhA ke mi. sA. para nirmita pU. kA. kR. [Arabhya], prArambha karake - ArabbhA AraddhA ArabhitvA, sadda. 3.857. Ara kAmatta napuM., Ara kAma kA bhAva., prArambha karane kI kAmanA vAlA honA - ttA pa. vi., e. va. - pabhAte yuddhamAraddhakAmattA na paTiggahi, cU. vaM. 72.114. AranALa napuM.. [AranAlaka], kAMjI, khaTTA daliyA - laM pra. vi., e. va. --- sovIraM kajiyaM vRttaM AranALa thusodaka, abhi. pa. 460; vilaGga vuccati AranAlaM bilaGgato nibbattanato, dI. ni. TI. 2.329; tula. amara. 2.9.39. Arappayoga pu., kevala vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM prApta, dUra artha vAle zabdoM kA prayoga (hone para pa. vi. hotI hai) - ge sapta. vi., e. va. - disAyoge vibhatte Arappayoge suddhatthe.... ka. vyA. 277; sadda. 3.705. Arabma A + rabha kA pU. kA. kR. [Arabhya], zA. a., prArambha karake - Agamma, ... Arabha, ArabhitvA, Araddha, ArabhitvA, ka. vyA. 602; prAyogika a., ka. utpanna kara ke, pravartita karake, kriyAzIla banA kara - upekkhamArabha samAhitatto, su. ni. 978; upekkhamArabbha samAhitattoti catutthajjhAnupekkhaM uppAdetvA samAhitacitto, su. ni. aTTha. 2.265; nayidaM sithilamArabha, nayidaM appena thAmasA, nibbAnaM adhigantabba, sa. ni. 1(2).252; sithilamArabbhAti sithilavIriyaM pavattetvA, sa. ni. aTTha. 2.208; kha. ke viSaya meM, ke sandarbha meM, ke bAre meM, kI apekSA se, ko dhyAna meM rakha kara, 1. vi. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha prayukta - pubbantaM Arabbha anekavihitAni adhimUttipadAni abhivadanti aTThArasahi vatthUhi, dI. ni. 1.11; Arama Agamma paTicca, dI. ni. aTTha. 1.90; bodhisattassa maggaM Arabbha satisammoso ahosI ti, mi. pa. 267; 2. Sa. vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha prayukta - taJca pana na sabbesaM jinaputtAnaM yeva Arabha bhaNitaM, mi. pa. 173; 3. ke Aloka meM, paddhati kA anusaraNa karake, kI dRSTi se (vasena ke sAtha anvita hone para) - tatrAyaM khandhavasena AramavidhAnayojanA, visuddhi. 2.244; ga. Alambana banA kara, AdhAra banA kara - heTThA vattesu rUpArammaNAdIsa rUpArammaNaM vA Arabha, ArammaNaM katvAti attho, dha. sa. aTTha. 152. Arabmate A + rabha, karma. vA., varta, pra. pu., e. va. [Arabhyate, prArambha kiyA jAtA hai - atthavaNNanA Arabhate. khu. pA. aTTha. 132; - mAno pu.. varta. kR., pra. vi., e. va. - AramamAnoyevAti kurumAnoyeva, sa. ni. aTTha. 3.184; - naM napuM.. varta. kR., pra. vi., e. va. - sabbaM vibhAvayituM ArabbhamAnaM vissajjanaM adhippetaJceva atthaM na sAdheyya, visuddhi. 1.83. Arabhati' A + rabha kA varta0, pra. pu., e. va. [Arabhate], 1.zA. a., prArambha karatA hai, Arambha karatA hai - naM kattuM Arabhati, karotiyeva vA, pArA. aTTha. 1.169; yAgu sayameva pAtuM Arabhati, pAci. aTTha. 105; - nti ba. va. -- kalyANacitte uppanne dAtuM Arabhanti, pAci. aTTha. 69; - ntassa varta. kR. pu, Sa. vi., e. va. - sammAsambodhiM adhigantuM For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arabhati 170 ArabhApeti Arabhantasseva sato, a. ni. aTTha. 2.221; - mi adya.. pra. pu., e. va. - migo ambatthalamaggaM gahetvA palAyituM Arabhi, pArA. aTTha. 1.52; thero tINi saraNAni datvA paJca sIlAni dAtuM Arabhi, a. ni. aTTha. 2.108; - bhiMsu adya., pra. pu., ba. va. - athassa matthakato dhAtuM oropetuM ArabhiMsu, pArA. aTTha. 1.61; - bhissati bhavi., pra. pu., e. va. - yasmi pana ThAne nisIditvA meM khAdituM Arabhissati, dha. pa. aTTha... 1.96; - bhissAmi u. pu., e. va. - tasmA sAsanaM nimmalaM kAtuM ArabhissAmI ti, sA. vaM. 41 - bhissAma u. pu., ba. va. - ArabhissAma kAretuM upasampadamaGgalaM. cU. vaM. 89.54; - mitvAna pU. kA. kR. - yujjhituM ArabhitvAna ghAtesu te punappunaM, cU. vaM. 99.132; - bhitabbaM napuM.. saM. kR., pra. vi., e. va. - tassa vattaM kAtuM ArabhitabbaM, cULava. aTTha, 116; 2. lA. a., hAtha meM le letA hai, niSpAdita karatA hai, sakriya ho jAtA hai, udyogazIla ho jAtA hai, utpanna karatA hai, uttejita kara detA hai, prerita karatA hai, prayAsa karatA hai, vyAyAma karatA hai - ti varta, pra. pu., e. va. - ekacco puggalo Arabhati, na vippaTisArI hoti, a. ni. 2(1).156; ApattivItikkamanavasena Arabhati ceva, a. ni. aTTha. 3.52; - bhAmi u. pu., e. va. - vIriyaM ArabhAmi appattassa pattiyA, a. ni. 2(1).95; ArabhAmIti duvidhampi vIriyaM karomi, a. ni. aTTha. 3.36; - nti pra. pu., ba. va. - na vIriyaM Arabhanti, a. ni. 1(1).87; ArabhantIti duvidhampi vIriyaM na karonti, a. ni. aTTha. 2.44; - thama. pu., ba. va. - tasmAtiha, bhikkhave, bhiyyosomattAya vIriyaM Arabhatha, ma. ni. 3.124; - bhAma u. pu.. ba. va. - na naM ArabhAma, visuddhi. 2.193; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - panhaM Arabhanto, a. ni. aTTha. 2.177; - ntena tR. vi., e. va. - puna ArabhantenApi Apucchitabba, mahAva. aTTha. 321; -- to Sa. vi., e.va. - vIriyamArabhato daLhaM dha. pa. 112; vIriyamArabhato daLhanti duvidhajjhAnanibbattanasamatthaM thiraM vIriyaM Arabhantarasa,dha. pa. aTTha. 1.390; - bheyya vidhi0, pra. pu., e. va. - karuNAbhAvanAyogamArabheyya tato paraM, nA. rU. pa. 1350; - mbhatha anu. ma. pu., ba. ka. - Arambhatha nikkamatha, yuJjatha buddhasAsane, sa. ni. 1(1).183; ArambhathAti ArambhavIriyaM karotha, sa. ni. aTTha. 1.195; - te varta, pra. pu., e. va.. Atmane. - asmimAnassa pahAnaM Arabhate, peTako. 192; - mAno varta. kR., Atmane, pra. vi., e. va. - ArabhamAno ca saGghapato tAva Arabhati, visuddhi. 2.264; - mbhavho anu., ma. pR. ba. va. - Arambhavho daLahA hotha, khantibalasamAhitA, dI. ni. 2.180; Arambhavho daLhA hothAti evaM sante vIriyaM Arabhatha, dI. ni. aTTha. 2.235; - bhi adya., pra. pu., e. va. -- vipassanaM Arabhi, pAci. aTTha. 61; - bhiM u. pu., e. va. - yujhiM, idAni eko va maccunA yuddhamArabhiM, ma. vaM. 32.17; - bhiMsu pra. pu.. ba. va. - tesaM duve vIriyamArabhiMsu, dI. ni. 2.201; - missati bhavi., pra. pu., e. va. - na vIriyaM Arabhissati tassaGgaNassa. ma. ni. 1.32; - missAmi u. pu., e. va. - tassa Adito pabhuti atthasaMvaNNanaM ArabhissAmi, khu. pA. aTTha.3; - missanti pra. pu., ba. va. - na vIriyaM Arabhissanti, a. ni. 2(1).100; - bhituM/TuM nimi. kR. - alameva saddhApabbajitena kulaputtena vIriyaM Arabhitu, sa. ni. 1(2).27; Arabhitunti caturaGgasamannAgataM vIriyaM kAtuM, sa. ni. aTTha. 2.44; - bhitvA pU. kA. kR. - ... vipassanaM ArabhitvA nacirasseva chaLabhijJo ahosi, theragA. aTTha. 1.77; viriyArambho, ArabhituM ArabhitvA Arabbha, sadda. 2.409; - mitabbA strI., saM. kR., pra. vi., e. va. - mettAbhAvanA ArabhitabbA, visuddhi. 1.284; - bhitabbaM napuM., saM. kR., pra. vi., e. va. - vIriyaM Arabhitabba, cULava. aTTha. 72; - bhitabbe pu.. saM. kR., sapta. vi., e. va. - niddese Arabhitabbe, pArA. aTTa, 2.167. Arabhati A + ribha (hiMsArthaka) kA varta., pra. pu., e. va. [Alabhate], zA. a., dRr3hatA ke sAtha pakar3a letA hai, kAbU meM kara letA hai, lA. a., AkramaNa karatA hai, mArane ke lie TUTa par3atA hai, hiMsA karatA hai - rabhati Arabhati samArabhati, sadda. 2.409; - nti ba. va. - samaNaM gotama uddissa pANaM Arabhanti, ma. ni. 2.35; ArabhantIti ghAtenti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.33; - tha anu0, ma. pu., ba. va. - imaM pANaM ArabhathA ti, ma. ni. 2.37. Arabhana napuM., A + riMbha se vyu., kri. nA., prArambha kara denA, Arambha kara dene kI kriyA-naM pra. vi., e. va. - ArabhanaM AdikaraNaM Arambho, abhi. pa. sUcI 41; ArambhadhAtUti Arabhanavasena pavattavIriyaM, a. ni. aTTha. 3.111; - kAla pu., tatpu. sa., prArambha karane kA kAla - lo pra. vi... e. va. - ... vipassanAya kamma ArabhanakAlo, a.ni. aTTa, 3.256. AramApeti A + Vrabha' kA prera., varta.. pra. pu., e. va., prArambha ka rAtA hai, prArambha karane hetu prerita karatA hai - payi adya., For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arabhiyati 171 Arambha or. pra. pu., e. va. - tattha tattheva rAjahi vihAre ArabhApayi. ma vaM. 5.80; - tvA pU. kA. kR. - kammAni ArabhASetvA leNAni aTThasahiyo, ma. vaM. 16.12; ArabhASetvA ti dvAradvapanAdIni kammAni paTTapetvA, ma. va. TI. 330(nA.). Aramiyati A + rabha ke karma. vA., varta, pra. pu., e. va., zA. a., dRr3hatA ke sAtha pakar3a liyA jAtA hai, kAbU meM / kara liyA jAtA hai, lA. a., mAra diyA jAtA hai, hatyA kara diyA jAtA hai - mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - pANo ArabhiyamAno dukkhaM domanassaM paTisaMvedeti, ma. ni. 2.37-8; ArabhiyamAnoti mAriyamAno, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.37. Aramana/AramaNa napu., A + rama se vyu., kri. nA. [AramaNa], 1. Amoda pramoda, mauja-mastI, abhirati - naM pra. vi., e. va. - tattha AramanaM ArAmo, abhiratIti attho.. dI. ni. aTTha. 3.182; 2. virati, bilagAva, tyAga, thama jAnA - NaM pra. vi., e. va. - AratIti AramaNaM, khu. pA. aTTha. 114. Aramati A + rama kA varta, pra. pu., e. va. [Aramate], 1. Ananda prApta karatA hai, Amoda-pramoda se bharapUra ho jAtA hai, prasanna hotA hai, santuSTa hotA hai - nti ba. va. - Aramanti etthAti ArAmo, a. ni. aTTa, 2.330; AramantIti rati vindanti kILanti laLanti, a. ni. TI. 2.303; etehi bhavehi Aramanti abhinandantIti bhavArAmA, itivu. aTTha. 155; - mitabba tri., saM. kR. - to pa. vi., e. va. - so Aramitabbato ArAmo etassAti abyApajjhArAmo, itivu. aTTha. 130; 2. chor3a detA hai, bilaga ho jAtA hai, haTa jAtA hai. virata ho jAtA hai - nti varta, pra. pu., ba. va. - Aramanti viramanti paTiviramanti, mahAni. 248; - meyya vidhi., pra. pu., e. va. - kukkuccA Arameyya, mahAni. 277. Arambha pu., [Arambha]. zA. a., prArambha, karma kA prArambha, zuruAta - mbhA pra. vi., ba. va. - ArambhAti kammAnaM paThamArambhA, mahAni. aTTha. 356; - mbha dvi. vi., e. va. - akArambhaM ca bhikkhUnaM bhogagAme ca dApayi, cU.vaM. 54.40; - to pa. vi., e. va. - nisinnAnaM vo Arambhato paTThAya yAva mamAgamanaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.162; - ssa Sa. vi., e. va. - Arambhassa ca avasAnassa ca vemajjhaTTAnaM, pAci. aTTha. 67; lA. a., Adikarma, kArya, vyavasAya, kR tya, prArambhika prayAsa, prayatna, vIrya, utsAha, hiMsA, pApakarma, vinaya-niyamoM ke ulaMghana se janita aparAdha yA Apatti - ayahi Arambhasaddo kamme ApattiyaM kiriyAyaM vIriye hiMsAyaM vikopaneti anekesu atthesu Agato, mahAni. aTTha. 331; ka. Adikarma, prArambhika karma, prayAsa kA prArambhika caraNa, prabala vIrya athavA parAkrama - mmo pra. vi., e. va. - ... yadA bodhisatto dukkarakArika akAsi, netAdiso aJatra Arambho ahosi nikkamo..., mi. pa. 230; ... cetasiko, Arambho cetanA kamma kAyikA vAcasikA, peTako. 189; - mbhaM dvi. vi., e. va. - bhagavA padaM sodheti, no ca Arambha, netti 60; - mbhena tR. vi., e. va. - yenArambhena idaM suttaM bhAsati so Arambho niyutto, peTako. 298; - ssa Sa. vi., e. va. -- atthikkhAtAva imassa Arambhassa anabhAsitaM, peTako. 238; kha. vIrya, parAkrama, utsAha - mbho pra. vi., e. va. - pabbajituM Arambho ussAho, udA. aTTha. 252; - mbhA ba. va. - viyArambhAti vividhA puAbhisaGghArAdikA ArambhA, mahAni. aTTha. 355; nilu dhammUpasaMhitA, sIghaM gacchantu ArambhA, pari. aTTha. 267; ga. Apatti, hiMsA, vadha, mArakATa, pApakarma - mbhA pa. vi., e. va. - bIjagAmabhUtagAmasamArambhA paTivirato hoti, dI. ni. 1.57; - mbhAnaM Sa. vi., ba. va. - ArambhAnaM nirodhena, natthi, dukkhassa sambhavo, su. ni. 749; sa. u. pa. ke rUpa meM anAdhikAravacanA., anA., upA., kammaTThAnA., ganthA0, AyA., thirA., thUpA., niggamanA., nirA., pakaraNA., paccayA., paThamA., pucchA., pubbA., bhAvanA., maraNA., mahA., yuddhA., vacanA., vigatA., vipassanA, viriyA. saMvaNNanA., sajjhAyA., samA.. sammasanA, sesA. ke anta., draSTa; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - gahaNa napuM., tatpu. sa., 'Arambha' zabda kA prayoga - NaM pra. vi., e. va. - ArambhamattaM evettha na atthasiddhI ti dassanatthaM ArambhagahaNaM sadda. 3.919; - ja tri., karmoM se utpanna, pApakarmoM ke kAraNa utpanna, vinaya-zikSApadoM ke pAlana na karane ke phalasvarUpa utpanna - jA pu., pra. vi., ba. va. - Ayasmato kho ArambhajA AsavA saMvijjanti, a. ni. 2(1).157; ArambhajAti ApattivItikkamasambhavA, a. ni. aTTha. 3.52; - je dvi. vi., ba. va. - Arambhaje Asave pahAyAti, a. ni. aTTha. 3.52; - 8 pu., tatpu. sa., "Arambha" (utsAha) kA artha yA tAtparya -tuna tR. vi., e. va. - ArambhaTThana vIriyaM, netti. 45; - tta napuM., bhAva., prArambha hone kI avasthA-ttA pa. vi., e. va. - katArambhattA nAnappakArena sabbaM, sadda. 1.144; -ttha pu., Arambha athavA prabala utsAha kA artha- ttho For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arambhati 172 ArammaNa pra. vi., e. va. - pamiNantIti ettha Arambhattho pa-saddoti Aha tuletuM ArabhantIti, a. ni. TI. 3.106; - daLhatA strI., karma ko prArambha kie jAne ke viSaya meM dRr3hatA, Adi karma-viSayiNI dRr3hatA - tA pra. vi., e. va. - ... ArambhadaLahatA, dhIravIrabhAvo ... evamAdikA sabbApi bodhisambhArapaTipatti vIriyAnubhAveneva samijjhatIti .... cariyA. aTTha. 289; - dhAtu strI., karma ko prArambha karane kA prabala utsAha, karma ke prathama Arambha ke lie vIrya - tu pra. vi., e. va. - asthi, bhikkhave, ArambhadhAtu nikkamadhAtu, sa. ni. 3(1).83; ArambhadhAtUti paThamArambhavIriyaM, sa. ni. aTTha. 3.1783; - tuM dvi. vi., e. va. - vIriyaM nAma labhanti ArambhadhAtuM upAdAya, peTako. 190; - yA sapta. vi., e. va. - *ArabbhadhAtuyA sati Arambhavanto sattA paJaAyantIti, a. ni. 2(2).53; pAThA. ArambhadhAtuyA; - paccayA a., pa. vi., pratirU., kri. vi., (pApa) karmoM ke prArambha kie jAne ke phalasvarUpa - yaM kiJci dukkhaM sambhoti sabba ArambhapaccayAti, su. ni. pR. 194; - paJatti strI., karma / ko prArambha kie jAne kA kathana, Adikarma kI saMjJA-tti pra. vi, e. va. - ArambhapaJati vIriyidriyassa, netti. 50; - lakkhaNa tri., ba. sa., utsAha ke lakSaNa se yukta - NaM napuM., pra. vi., e. va. - ArambhalakkhaNaM vIriyaM, netti. 25; - vatthu napuM.. vIrya kA AdhArabhUta kAraNa - tthUni pra. vi., ba. va. - aTTha ArambhavatthUni, dI. ni. 3.203; ArambhavatthUnIti vIriyakAraNAni, dI. ni. aTTha. 3.207; -vIriya napuM, karma. sa., prabala prayAsa, mAnasika prayatna -yaM dvi. vi., e. va. - tattha ArambhathAti ArambhavIriyaM karotha, sa. ni. aTTha. 1.195; - suddhi strI., tatpu. sa., vIrya athavA kArya-viSayaka utsAha kI zuddhi - ddhi pra. vi., e. va. - manoti Arambho neva padasuddhi, na Arambhasuddhi, netti. aTTha. 306. Arambhati A + Arambha kA varta, pra. pu., e. va. [Arabhate], 1. prArambha karatA hai, dRr3ha prayAsa karatA hai, samuttejita athavA protsAhita karatA hai, sakriya karatA hai, utpanna karatA hai, 2. pApa karma karatA hai, Apatti meM Apatita ho jAtA hai| - Arambhati ca vippaTisArI ca hotI ti ettha Apatti, mahAni. aTTha. 331; -nti ba. va. - Arambhanti cetasiko, peTako. 189; - tha/vho anu., ma. pu., ba. va. - Arambhatha nikkamatha, yuJjatha buddhasAsane, peTako. 217; Arambhavho daLahA hothAti, dI. ni. aTTha. 2.235. Arambhana napuM., A + Arambha se vyu., kri. nA., protsAhana, prabala prayAsa, dRr3ha prayatna, kaThora vyAyAma, sa. pa. ke rUpa meM, - vasena kri. vi., sudRr3ha prayAsa ke rUpa meM - vIriyahi Arambhanavasena Arambhoti vuccati, mahAni. aTTha, 331. Arambhanaka napuM., Arambhana se vyu., uparivat - vIriyahi Arabhanakavasena Arambhoti vuccati, paTi. ma. aTTha. 1.383; pAThA. Arabhanakavasena. Arambhavantu tri., prArambha kara dene vAlA, prabala prayAsa karane vAlA, adhyavAyI, vIryavAn - nto pu., pra. vi., ba. va. - "ArabbhadhAtuyAsati Arabbhavanto sattA paJaAyantIti, a. ni. 2(2).53; pAThA. Arabhavanto. ArammaNa napuM., saMbhavataH A + Vrambha se vyu., kri. nA., Alambana athavA Arammana kA parivartita rUpa [Alambana], zA. a., Azraya, sahArA, Teka, Azaya, AvAsa, AdhAra - patiTThApi hi AlambIyatIti ArammaNaM nAma hoti... aJattha pALiyampi hi patiTThA "ArammaNa"nti vuccanti, paTi. ma. aTTha. 2.174; yA AhArahiti yA punabhavAbhinibbattikA Thiti yA ca ponobhavikA Thiti, ayaM vuccati ArammaNaM peTako. 307: appaTikkhipitabbena attano phalena AlambiyatIti AlambaNaM, pa. pa. aTTha. 289; - NaM dvi. vi., e. va. -- "ArammaNaM brUhi samantacakkhu yaM nissito oghamimaM tareyyaM, su.ni. 10753; ArammaNanti nissayaM, su. ni. aTTha. 2.284; ArammaNaM brUhi samantacakkhUti ArammaNaM AlambaNaM nissayaM upanissayaM brUhi ..., cULani. 91; lA. a. 1., indriyoM kA viSaya, cetanA kA viSaya, citta evaM caitasika dharmoM kA Azraya, gocara, Ayatana, indriyoM (grAhakoM) dvArA grAhya rUpa, zabda, gandha, rasa, spRSTavya evaM dharma, bAhya Ayatana - NaM' pra. vi, e. va. - Alambo visayo tejArammaNAlambanAni ca, abhi. pa. 94; indodhipatisakkesvArammaNaM, hetu gocare, abhi. pa. 1132; ... tadeva dubbalapurisena daNDAdi viya citta cetasikehi AlambIyati, tAni vA AgantvA ettha ramantIti ArammaNaM..., abhi. dha. vi. TI. 121; - NaM dvi. vi., e. va. - "ArammaNato"ti pANAtipAtA veramaNI parassa jIvitindriyaM ArammaNaM katvA attano veracetanAya viramati, vibha. aTTha. 363; - NAni ba. va. - ArammaNAni nAma rUpArammaNaM saddArammaNaM gandhArammaNaM rasArammaNaM phoTTabbArammaNaM dhammArammaNaJceti chabidhAni bhavanti, abhi. dha. sa. 21; lA. a. 2. hetu, caubIsa pratyayoM (paccayoM) meM se eka, kAraNa, tArkika AdhAra - Na' pra. vi., e. va. - AlambIyati For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNa 173 ArammaNagahaNa dRbbalena viya daNDAdikaM cittacetasikehi gavhatIti ArammaNaM cittacetasikA hi yaM yaM dhamma Arabbha pavattanti, te te dhammA tesaM tesaM dhammAnaM ArammaNapaccayo nAma, abhi. dha. vi. 211; "yaJca, bhikkhave, ceteti yaJca pakappeti yaJca anuseti ArammaNametaM hoti vijJANassa ThitiyA" sa. ni. 1(2).59; paccayo hi idha ArammaNanti adhippetA, sa. ni. aTTha. 2.62; ArammaNampi hi bAhirAyatanAni viya idha 'bahiddhA ti vRttaM, paTi. ma. aTTha. 2.139; ArammaNametaM hotIti etaM cetanAdidhammajAtaM paccayo hoti, paccayo hi idha ArammaNanti adhippetA, sa. ni. aTTa. 2.62; - NaM dvi. vi., e. va. - na lacchati mAro ArammaNaM, dI. ni. 3.42; - Nena tR. vi., e. va. - ArammaNenApi parittakena, paccekabodhiM anupApuNanti, apa. 1.8; tena ArammaNena rAgA vimaccati, mi. pa. 302; - to pa. vi., e. va. - ... ArammaNato jAnAti ..., kathAva. 262; - ssa Sa. vi., e. va. - ArammaNassa gocaraho abhiyyo , paTi. ma. 15; sIle patidvAya kammaTThAnavasena gahitassa ArammaNassa bhAvanApavattihAnattA gocarahAnattA ca gocaraho, paTi. ma. aTTha. 1.83: - Ne sapta. vi., e. va. --- ArammaNe sati patidvA vijJANassa hoti, sa. ni. 1(2).58; ArammaNe satIti tasmiM paccaye sati, sa. ni. aTTha. 2.62; - NA pra. vi., ba. va. - ArammaNA yassana santi keci. su. ni. 478; ArammaNAti paccayA, punabhavakAraNAnIti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.123; - Ne dvi. vi., ba. va. - ArammaNe labhitvAna, pahitattena bhikkhunA, mi. pa. 385%; pATiyekke pATiyekke ArammaNe bandhatIti, dha. sa. aTTha. 391; - Nehi tR. vi., ba. va. - chadvArikehi ArammaNehi nimmathito, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).193; - NAnaM pa. vi., ba. va. - cakkhAdInaM vatthUnaM rUpAdInaM ArammaNAnaJca paTighAtena samuppannA sA, dha. sa. aTTha. 246; - Nesu sapta. vi., ba. va. - yoginA yogAvacarena ArammaNesa yeva cittaM upanibandhitabbaM mi. pa. 384; ... sabbesu rUpAdisu ArammaNesu savanato sabbApi rUpataNhA, dha. pa. aTTa. 2.307; - vasena tR./pa. vi., pratirU. nipA., kri. vi., Alambana ke kAraNa, Alambana ke viSaya meM - yaM viANadvitIsa ThitaM paThamAbhinibbattiArammaNavasena upAdAnaM, idaM vuccati cetasikanti, peTako. 306; ayahi yathA asubhakammaTThAnaM ... oLArikArammaNattA pana paTikUlArammaNattA ca ArammaNavasena neva santaM na paNItaM, sa. ni. aTTha. 3.300. ArammaNaka napuM, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM, Alambana, viSaya, appamANA.- pramANa se rahita Alambana, bahuta bar3A Alambana; tadA.- pAMca indriya dvAroM meM prAdurbhUta Alambana ke grahaNa hetu utpanna citta kI pravRtti kA solahavAM evaM sattarahavAM kSaNa, javanakSaNa meM paribhakta Alambana kI kaTU athavA madhura anubhUtiyoM ko aMkita karane kA kSaNa - kaM pra. vi., e. va. - tadA tena tulyavipAkampi, tadArammaNaka siyA, abhi. ava. 393. ArammaNakathA strI., pAMca prakAra kI kathAvatthuoM meM se eka - tisso pana saGgItiyo anAruLhaM dhAtukathA ArammaNakathA asubhakathA ANavatthukathA ... kathAvatthUhi... nAma, sa. ni. aTTha. 2.177. ArammaNakaraNa napuM, tatpu. sa., (kisI vastu ko) apanA Alambana banAnA - NaM pra. vi., e. va. - gotrabhuJaANassa suvisuddhanibbAnArammaNakaraNaM, dha, sa. aTTa, 274; Abhujitavasena vA hi ussadavasena vA ArammaNakaraNaM hoti, dha. sa. aTTa. 364; -- Nena tR. vi., e. va. - ArammaNakaraNena ca nibbAne pakkhandatIti, pArA. aTTha.2.33; - to pa. vi., e. va. - sakAyacittAnaM ArammaNakaraNato ajjhattArammaNaM hoti, visuddhi. 2.58; - sampatti strI., tatpu. sa., cintana kA Alambana banAne kI avasthA kI prApti - kammaabhAveneva sampannAkArena ArammaNassa gahaNaM ArammaNakaraNasampatti, visuddhi. mahATI. 2.135. ArammaNakiriyA strI., tatpu. sa., Alambana athavA viSaya kI kriyA - ya tR. vi., e. va. - attho kiccavasena ArammaNakiriyAya ca vidito, udA. aTTha. 41. ArammaNakusala tri., tatpu. sa., dhyAna ke AlambanoM ke grahaNa meM kuzala - lo pu0, pra. vi., e. va. - na samAdhismiM ArammaNakusalo, sa. ni. 2(1).264; na samAdhismi ArammaNakusaloti kasiNArammaNesa asalo, sa. ni. aTTha. 2.318. ArammaNagocarasadda pu., tatpu. sa., ArammaNa zabda evaM gocara zabda - dAnaM Sa. vi., ba. va. - ArammaNagocarasadAnaM ekatthatA vuttA, paTi. ma. aTTha. 2.100. ArammaNagahaNa napuM., tatpu. sa. [AlambanagrahaNa], Alambana kA grahaNa, viSaya ko pakar3a lenA - NaM pra. vi., e. va. - ArammaNaggahaNamhi cittaM, paTi. ma. aTTha. 2.277; - Ne sapta. vi., e. va. - ajjhattikabAhirA cassa pathavI ArammaNaggahaNe paccayo hoti, dha. sa. aTTha. 349; - kkhama For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ArammaNacatukka ***. tri, tatpu0 sa0 [AlambanagrahaNakSama], Alambana athavA apane viSaya ko grahaNa karane meM sakSama yA samartha - mAni napuM0, pra. vi., ba. va. - sattAnaM indriyAni ArammaNagahaNakkhamAni honti, visuddhi 2.85; ArammaNagahaNakkhamAnIti rUpAdiArammaNaM gahetuM samatthAni , visuddhi. mahATI. 2.123; - lakkhaNa tri0, ba0 sa0, vaha, jisakA lakSaNa apane Alambana athavA apane viSaya kA grahaNa kara lenA ho, Alambana ke grahaNa ke lakSaNa vAlA - pu0, pra. vi., e. va. lobho ArammaNaggahaNalakkhaNo, visuddhi. 2.95; ArammaggahaNaM "mama idanti taNhAbhinivesavasena abhinivissa ArammaNassa avissajjanaM, na ArammaNakaraNamattaM, visuddhi 0 mahATI. 2.139. ArammaNacatukka' napuM0, AlambanoM kA catuSTaya, AlambanoM kI caukar3I kkaM pra. vi., e. va. kevalaJcettha ArammaNacatukkaM ArammaNadukaM hoti, dha. sa. aTTha. 234. ArammaNacatukka napuM. vya. saM., dha. sa. aTTha ke eka aMza kA zIrSaka, dha. sa. aTTha. 229 - vaNNanA strI0, dha. sa. mU. TI. ke eka khaNDa kA zIrSaka, dha. sa. mU. TI. 100. ArammaNacitta napuM., karma. sa. citra-vicitra Alambana, taraha taraha ke Alambana - ttAni pra. vi., ba. va. - citrAnIti ArammaNacittAni, sa. ni. aTTha. 1.57. ArammaNacittatA strI0, bhAva, Alambana para citta ko lagA dene kI avasthA - ya tR. vi., e. va. - apica cittaM nAmetaM sahajAtaM sahajAtadhammacittatAya .... ArammaNacittatAya liGganAnattasaJJAnAnattavohAranAnattAdInaM anekavidhAnaM cittAnaM veditabba, sa0 ni0 aTTha. 2.288. ArammaNa pu0, tatpu0 sa0 [AlambanArtha], Alambana kA artha athavA abhiprAya TTho pra. vi., e. va. ArammaNaTTo abhijJayyo, paTi. ma. 15; tassa nibbAnArammaNassa AlambanabhAvena ArammaNaTTo, paTi. ma. aTTha 1.82 - dvaM dvi0 vi., e. va. - ArammaNadvaM bujjhantIti - bojjhaGgA, paTi. ma. 295; - dvena tR. vi., e. va. - samathavipassanaM yuganaddhaM bhAveti, ArammaNaTTena, paTi. ma. 277; ArammaNaTTenAti AlambanaTTena, ArammaNavasenAti attho, paTi0 ma0 aTTha. 2.175. ArammaNadviti strI, tatpu0 sa0 [Alambanasthiti], Alambana (viSaya) kI sthiratA, Alambana kA TikAUpana - ti pra. vi., e. va. - ekamekassa ceteti ca pakappeti ca viJJANassa Thiti yA hoti, sA ca Thiti dvidhA ArammaNadviti ca AhAradviti ca, peTako. 306. - 174 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ArammaNatA strI0, ArammaNa kA bhAva, Alambana-bhAva, citta evaM indriyoM kA Alambana yA gocara honA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, tA pra. vi., e. va. - ArammaNavibhAge attano santAnasambandhaM heTTimasamApattiM Arambha pavattito ajjhattArammaNatA veditabbA, dha. sa. aTTa. 439; - taM dvi. vi., e. va. - evaM pajAnane appa-mANArammaNataM bhave, abhi. ava. 1158; - yaSa. vi., e. va. tahi yathA buddhena bhagavatA desitaM, tathA anodissakapharaNavasena aparimANasattArammaNatAya appamANaM, theragA. aTTa. 2.204. ArammaNatta napuM,, ArammaNa kA bhAva. [Alambanattva], uparivat tApa.vi., e. va. - ArUppajjhAnassa ArammaNattA, visuddhi. 1.321; bhayassa ArammaNattA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 (1).127; sa. u. pa. rUpa meM, akuppA.. ArammaNattika napuM,, tatpu0 sa0, AlambanoM athavA gocara-bhUta rUpa Adi dharmoM kI tikar3I, AlambanoM kA trika - kA pra0 vi. ba. va. - ArammaNattikA vuttA, ye cattAro mahesinA, visuddhi. 2.57; cattAro hi ArammaNattikA mahesinA vuttA, tade.; - kesu sapta. vi0, ba0 va. - Arammattike pa cakkhusota... indriyAni sandhAya vRttaM vibha, aTTha. 120; sa. u. pa. ke rUpa meM parittA, ke anta. draSTa.. ArammaNadAyaka tri, kisI bhI dharma ko Alambana athavA Azraya ke rUpa meM prastuta karane vAlA - kAnaM pu0, ca. / Sa. vi., ba. va. - laddhA ca naM assAdenti, ArammaNadAyakAnaJca cittakArAdInaM sakkAraM karonti, ma. ni. aTTa. ( mU0pa0) 1(1).229. - ArammaNaduka napuM, tatpu0 sa0, do AlambanoM kI eka ikAI, AlambanoM kA dukkA - kaM pra. vi., e. va. kevalaJcettha ArammaNacatukkaM ArammaNadukaM hoti, dha. sa. aTTa. 234; paJcavIsati ArammaNAnArammaNaupaparikkhaNavasena pavattatA ArammaNadukA nAma, dha. sa. aTTha. 337. ArammaNadubbalatA strI0 tatpu0 sa0 [AlambanadurbalatA ], AlambanoM kI durbalatA kasmA evaM hoti ? For Private and Personal Use Only ArammaNadhamma - ArammaNadubbalatAya, dha. sa. aTTha. 307. ArammaNadhamma pu0, karma. sa. [ Alambanadharma], AlambanabhUta dharma, Alambana ke rUpa meM vidyamAna vastu athavA avasthA - mmA pra. vi., ba. va. - dhammAti ArammaNadhammA, sa0 ni0 a0 1.159; vicikicchadvAnIyA dhammAti vicikicchAya ArammaNadhammA, sa0 ni0 aTTha. 3.177; oghaniyA, oghAnaM ArammaNadhammA eva veditabbA, dha. sa. aTTha. 95; - mmAnaM Sa.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNanAnatta 175 ArammaNapaTisaGkhA vi., ba. va. - kAmarAgassa kAraNabhUtAnaM ArammaNadhammAnaM, sa. ni. aTTha. 3.185. ArammaNanAnatta napuM, tatpu. sa. [AlambananAnAtva], AlambanoM kI vividhatA, AlambanoM kA nAnArUpa honA - ttaM pra. vi., e. va. - ekassa paThavIkasiNaM ArammaNaM hoti... pe. ... ekassa odAtakasiNanti idaM ArammaNanAnattaM vibha. aTTha. 494; - to pa. vi., e.va. - ArammaNanAnattato hi aparimitasaGkeyyAnaM sattAnaM aparimitamasaGkeyyA vipallAsA bhavanti, peTako. 249; - tA strI., bhAva., uparivat - tA pra. vi., e. va. - catutthaM jhAnaM bhAvetvA ArammaNanAnattatA ... devAnaM sahavyataM upapajjanti, vibha. 498; ArammaNanAnattatAti ArammaNassa nAnattabhAvo, vibha. aTTha.494. ArammaNantara napuM., tatpu. sa. [AlambanAntara], Alambana kA Antarika svarUpa, Alambana athavA viSaya kI bhItarI vi zeSatA - re sapta. vi., e. va. - ekAkiyo adutiyo, seti ArammaNantare ti, mi. pa. 368; - gata tri., (dhyAnAbhyAsa ke krama meM) Alambana ke bhItara taka gayA huA - yoginA yogAvacarena mAnase kAyaM nikkhipitvA ArammaNantaragatena sayitabbaM tade... ArammaNapaccaya' pu., [bau. saM. Alambanapratyaya], caubIsa prakAra ke pratyayo meM se eka, AlambanabhUta pratyaya, citta evaM caitasika dharmoM kI utpatti meM Alambana (AdhAra) ke rUpa meM vidyamAna laukika evaM lokottara dharma - yo pra. vi., e. va. - AlambIyati dubbalena viya daNDAdikaM cittacetasikehi gavhatIti ArammaNaM cittacetasikA hi yaM yaM dhamma Arama pavattanti, te te dhammA tesaM tesaM dhammAnaM ArammaNapaccayo nAma, abhi. dha. sa. 211; ... tasmA lokiyalokuttarAdibhedA sabbepi dhammA yathAyogaM cittacetasikAnaM ArammaNapaccayoti veditabboti ..., mo. vi. 339; ... cAti ArammaNapaccayo, ArammaNaM hutvA paccayo, ArammaNabhAvena paccayoti attho ti na kammadhArayamattaM, visuddhi. mahATI. 2.251; cakSu nissayapaccayo, rUpaM ArammaNapaccayo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).274; - yena tR. vi., e. va. - ArammaNapaccayena ca upanissayapaccayena cAti dvadhA paccayo hoti, vibha. aTTa. 138; "... te te dhammA tesaM tesaMdhammAnaM ArammaNapaccayena paccayo ti.... visuddhi. 2.162; - tA strI., bhAva., Alambana ke rUpa meM pratyaya honA, Azraya ke rUpa meM kAraNatA - taM dvi. vi., e. va. - ArammaNapaccayataM jAnAti, kathAva. 263; - ya tR. vi., e. va. - ArammaNapaccayatAya paccayo, peTako. 270; - bhAva pu., uparivat - vaM dvi. vi., e. va. - na hi so dhammo asthi, yo cittacetasikAnaM ArammaNapaccayabhAvaM na gaccheyya, abhi. dha. vi. 211; - bhUta tri0, Alambana-pratyaya ke rUpa meM vidyamAna, vaha, jise AlambanabhUta pratyaya banA diyA gayA hai - taM napuM, pra. vi., e. va. - maggaphalAnaM ArammaNapaccayabhUtaM amataM mahAnibbAnaM nAma atthi nu kho natthIti, dha. sa. aTTha. 383; -- tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - saMyojanassa ArammaNapaccayabhUtAnaM etaM adhivacanaM, dha. sa. aTTha. 95. ArammaNapaccaya' pu., dva. sa., Alambana evaM pratyaya - yehi tR. vi., ba. va. - ArammaNapaccayehi ca, paradhammahi cime pabhAvitA, visuddhi. 2.230. ArammaNapaTipadA strI., dva. sa., Alambana evaM mArga, cetanA dvArA gRhIta rUpa Adi Alambana tathA isa ke jJAna kA mArga -hi tR. vi., ba. va. - ye keci jhAnaM uppAdanti nAma na te ArammaNapaTipadAhi vinA uppAdetuM sakkonti, dha. sa. aTTha. 230; - missaka tri., Alambana evaM isake grahaNa ke mArga se mizrita - kaM pu., dvi. vi., e. va. - idAni ArammaNapaTipadAmissakaM soLasakkhattukanayaM dassetuM, dha. sa. aThTha. 229. ArammaNapaTipAdaka pu., tatpu. sa., Alambana-viSayaka niyantraNa - ko pra. vi., e. va. - ArammaNapaTipAdako manamhi kAroti manasikAro, visuddhi. 2.94; - tta napuM.. bhAva., Alambana-viSayaka niyantraNa kI avasthA, Alambana para pUrNa niyantraNa karanA - ttena tR. vi., e. va. - ArammaNapaTipAdakattena sampayattAnaM sArathi viya daTTabbo, visuddhi. 2.94. ArammaNapaTivijAnana napuM., tatpu. sa., Alambana kI sahI sahI pahacAna, Alambana kA ThIka ThIka jJAna - naM pra. vi., e. va. - ArammaNapaTivijAnanaM vijJANaM viANakkhandho, visu ddhi. 2.225; ArammaNapaTivijAnananti thaddhatAsaGghAtaphoTubbArammaNapaTivijAnanaM, visuddhi. mahATI. 2.334. ArammaNapaTisA 1. strI., tatpu. sa., AlambanaviSayaka pratisaMkhyAna, Alambana kA anucintana, rUpa Adi AlambanoM ke anitya, parivartanazIla hone kA jJAna - DA pra. vi., e. va. - yA ca ArammaNapaTisaGghA yA ca bhaGgAnupassanA yaJca suJato upaTTAnaM, ayaM adhipaJaAvipassanA nAmAti vuttaM hoti, visuddhi. 2.279; 2. saM. kR. kri. vi. ke rUpa For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNapathavI 176 ArammaNamariyAdA meM, dhyAnapUrvaka, ekAgratApUrvaka, sAvadhAnI se - tattha ArammaNapaTisaGghAti yaM kiJci ArammaNaM paTisaGkAya jAnitvA, khayato vayato disvAti attho, visuddhi. 2.277. ArammaNapathavI strI., karma. sa. (dhyAna ke) Alambana ke rUpa meM pRthvI, eka jhAna-kasiNa ke rUpa meM pRthvI - lakkhaNapathavI sasambhArapathavI ArammaNapathavI sammutipathavIti catubidhA pathavI, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).28; ... ArammaNapathavI, nimittapathavItipi, vaccati, tade.. ArammaNapaNItatA strI. bhAva., dhyAna ke Alambana kI sUkSmatA, Alambana kA sUkSmabhAva - ya tR. vi., e. va. - ArammaNapaNItatAya paNIto atittikaro, aGgapaNItatAyapIti. sa. ni. aTTha. 3.300. ArammaNapariggaha pu., tatpu. sa. [Alambanaparigraha], AlambanoM ko apane adhIna meM le lenA athavA unheM dRr3hatA se grahaNa kara lenA - rahita tri., AlambanoM ke parigraha se rahita - tAnaM ca. vi., ba. va. - soLa sasu ThAne su ArammaNapariggaharahitAnaMyeva tAdisAni senAsanAni durabhisambhavAni, na tesu ArammaNapariggAhayuttAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).120. ArammaNapurejAta 1. napuM, karma, sa., pUrva meM utpanna Alambana, Alambana kI pUrvavartitA, pUrva meM utpanna Alambana-pratyaya - taM pra. vi., e. va. - "... sekkhA vA puthujjanA vA cakkhu aniccato dukkhato anattato vipassantIti AgatattA manodvAre pi ArammaNapurejAtaM labhateva, pa. pa. aTTha. 369; 2. napuM, dva. sa., Alambana evaM pUrvavartitA, sa. pa. ke rUpa meM - bAhire su pana rUpAyatana cakkhu samphassassa ArammaNapurejAtaatthiavigatavasena catudhA paccayo hoti, vibha, aTTha. 169. ArammaNappabheda pu., tatpu. sa., AlambanoM kA bheda, Alambana kA vibhAjana - daM dvi. vi., e. va. - ArammaNappabhedaM pana anugantvA , khu. pA. aTTa, 198. ArammaNabhAva pu., [AlambanabhAva]. citta-caitasikoM kA Alambana honA, Alambana hone kI sthiti - vaM dvi. vi., e. va. - ArammaNabhAvaM upagantvA , dha. sa. aTTha. 89; 95; -- vena ta. vi., e. va. - AsavAnaM ArammaNabhAvena paccayabhUtaM, sa. ni. aTTha. 2.239; - vAya ca. vi., e. va. - kAyapaTibaddho vaNNo parisassa cakkhuviANassa ArammaNabhAvAya upakappati. theragA. aTTha. 2.236. ArammaNabhUta tri., Alambana ho cukA, vaha, jo kisI ke lie Alambana bana gayA hai athavA kisI ke jJAna kA viSaya hai-tA' pu., pra. vi., ba. va. - saGghArA cetitA pakappitA ca ArammaNabhUtA honti, peTako. 307; tasmA sabbepi cittacetasikAnaM dhammAnaM ArammaNabhUtA dhammA ArammaNapaccayo ti veditabbA, pa. pa. aTTha. 345; - tA strI., pra. vi., e. va. - paJaApi ArammaNabhUtA jeyyaM, netti. 163; ArammaNabhUtA oyyanti oyyato visu katvA paJaA vuttA, netti. aTTha. 388; - tA strI., pra. vi., ba. va. - ... vipassanAya ArammaNabhUtA jhAnasamApattiyo vRttA, paTi. ma. aTTha. 1.255; - tA' napuM. pa. vi., e. va. - evaM so tasmA catutthajjhAnassa ArammaNabhUtA kasiNarUpA nibijja ..., visuddhi. 1.317; - taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM kiJci ArammaNabhUtaM ajjhattikaM vA bAhiraM vA, sabbaM taM satena asatena ca niddisitabba, netti. 163; ArammaNabhUtanti yaM kiJci ANassa visayabhUtaM rUpAdi, netti. aTTha. 388 - tta napuM, ArammaNabhUta kA bhAva. [AlambanabhUtattva], Alambana honA, viSaya rahanA, sa. pa. ke rUpa meM vatthA.- cakSu Adi vatthuoM kA viSayIbhAva honA - ttA pa. vi., e. va. -- vatthArammaNabhUtattA saMghaTanavasena gahetabbato thUlaMdha. sa. aTTa. 368. ArammaNabheda pu., tatpu. sa. [Alambanabheda], 1. AlambanoM (rUpa Adi viSayoM) kA vargIkaraNa yA bheda-prabheda - do pra. vi., e. va. - tassA tesu vRttanayeneva ArammaNabhedo veditabbo, dha. sa. aTTha. 432; - dena tR. vi., e. va. - jhAnaM nAma yathA paTipadAbhedena evaM ArammaNabhedenApi catubidhaM hoti, dha. sa. aTTha. 229; 2. AlambanoM kI vividhatA - dena tR. vi., e. va. --- ArammaNabhedena hi bahukA etA satiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).249; ArammaNabhedena satibahuttA bahuvacanaM veditabbaM tade- de sapta. vi., e. va. - ArammaNabhede, kiccabhede ca bahuvacanaM hoti, sadda. 3.736; - bhinna tri., tatpu. sa., AlambanoM ke bheda ke kAraNa bhinna - nnaM pu.. dvi. vi., e. va. - chaLArammaNabhedabhinnaM vipassanAya visayaM, udA. aTTha. 73; - dAbhAva pu., tatpu. sa., AlambanoM athavA rUpa Adi viSayoM meM bheda kA abhAva - to pra. vi., e. va. - AruppajhAne su pana ArammaNabhedAbhAvato purimakAraNadvayavaseneva bahuvacanaM veditabba, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).194. ArammaNamariyAdA strI., tatpu. sa., Alambana kI maryAdA, rUpa Adi viSayoM kI sImA, Alambana-viSayiNI maryAdA For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ArammaNamAlina tattha dve mariyAdA kilesamariyAdA ca ArammaNamariyAdA ca, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.62. ArammaNamAlina tri dhyAna ke AlambanoM kI mAlA ko dhAraNa karane vAlA - linA pu0, tR. vi., e. va. yoginA yogAvacarena ArammaNamAlinA bhavitabba, mi. pa. 358. ArammaNarasa pu0, tatpu0 sa0 [Alambanarasa], Alambana kA mukhya kArya, Alambana kA AdhArabhUta guNa, Alambana kA rasa - saM dvi. vi., e. va. - issaravatAya vissavitAya sAmibhAvena vedanAva ArammaNarasaM anubhavati, dha. sa. a. 155; - ssaSa. vi., e. va. - avasesadhammAnaM ArammaNarasassa ekadesAnubhavanaM, dha. sa. aTTha. 156; sAnubhavana napuM. tatpu0 sa0, Alambana ke kArya athavA rasa kA anubhava - naM pra. vi., e. va. - mAtarA kamme upanItakAlo viya javanassa ArammaNarasAnubhavanaM veditabbaM dha. sa. adu. 317; - - sekadesa pu., tatpu0 sa0, AlambanabhUta padArtha yA dharma kA eka bhAga - saM dvi. vi., e. va. - sesadhammApi ArammaNarasekadesameva anubhavanti, dha. sa. aTTha. 156. ArammaNavaDDana napuM., tatpu0 sa0 [ Alambanavardhana ], Alambana kI vRddhi, Alambana kA vistAra - naM. pra. vi., e. va. - upacAre vA appanAya vA pattAya ArammaNavaDDUna, dha. sa. aTTha* 239. ArammaNavana napuM, tatpu0 sa0, Alambana rUpI vana, ghane jaMgala jaise rUpa Adi Alambana - naM. pra. vi., e. va. araJamahAvanaM viya hi ArammaNavanaM veditabba, sa. ni. aTTa. 2.87; - ne sapta. vi., e. va. - tasmiM vane vicaraNamakkaTo viya ArammaNavane uppajjanakacittaM, sa. ni. aTTha. 2.87. ArammaNavavatthAna napuM0 tatpu0 sa0 [ AlambanavyavasthAna ], dhyAna ke krama meM AlambanoM kA nirdhAraNa, Alambana-viSayaka nizcaya - naM pra. vi., e. va. - na ca tAni dhammArammaNAni bhavantIti vuttanayeneva ... ArammaNavavatthAnaM veditabbaM, dha. sa. a. 117; - to pa. vi., e. va. ArammaNavavatthAnatoti - imehi cuddasahAkArehi cittaM paridametabbaM dha. sa. aTTha 231; paJJA strI0, AlambanoM kA nirdhAraNa karane vAlI prajJA - ya tR. vi., e. va. - apica kho pana imesu soLasasu ThAnesu ArammaNavavatthAnapaJJAyAti attho, ma. ni. aTTha ( mU0pa0) 1 (1).125. ArammaNavavatthApana napuM, uparivat - naM pra. vi., e. va. ArammaNamattasseva vavatthApanaM ArambhaNavavatthApanaM nAma, 177 ArammaNavibhAvana visuddhi 2.4; sa. pa. meM kiriyamanoviJJANadhAtuyA ArambhaNavavatthApanamattakameva kicca dha. sa. aTTha. 309. ArammaNavAra pu.. Alambana kI bArI, Alambana kA saMprApta krama - ro pra. vi., e. va. - iti mUlavAro... ArammaNavAro, samudayavAroti sabbepi dasa vArA honti, pa. pa. a. 288. -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.107. ArambhaNavijAnanalakkhaNa tri0, ba0 sa0, vaha jisakA lakSaNa AlambanoM kA jJAna karAnA hai| - NaM napuM. pra. vi., e. va. - yasmA pana ArammaNavijAnanalakkhaNaM cittaM paTi0 ma0 a0 ArammaNavibhatti strI0 tatpu0 sa0 [Alambanavibhakti ] dhyAna prakriyA ke sandarbha meM AlambanoM kA vibhAjana yA vargIkaraNa yo' pra. vi., ba. va. - atthi ... tena bhagavatA ... ArammaNavibhattiyo akkhAtA, mi. pa. 302; - yo dvi. vi., ba. va. - aTTatiMsa ArammaNavibhattiyo, a. ni. aTTha. 3.219; - niddesa pu0, AlambanoM ke vibhAjanoM kA vivecanAtmaka vyAkhyAna, sa. u0 pa0, meM pariciNNA. - tri., AlambanoM ke vibhAjanoM ke vivecanaparaka vyAkhyAna meM abhyasta - sA pu0, pra. vi., ba. va. bhikkhU uLAradesanApaTivedhA pariciNNArammaNavibhattiniddesA sikkhAguNapAramippattA, mi. - 1 For Private and Personal Use Only .../ pa. 313. ArammaNavibhAga pu0, tatpu0 sa0 [ AlambanavibhAga]. ka. AlambanoM kA vargIkaraNa, AlambanoM kA pArthakyIkaraNa go pra. vi., e. va. tesaM ArambhaNavibhAgo jAnitabbo tattha vipassanAJANaM parittamahaggataatItAnAgatapaccuppanna ajjhattabahiddhAvasena sattavidhArammaNaM dI. ni. aTTha. 1. 183; ge sapta vi., e. va. ArammaNavibhAge pana viJJANaJcAyatanaM dha. sa. aDa. 439; kha. AlambanoM ke bheda - gesu sapta. vi., ba. va. - ArammaNavibhAgesu pavattati kathaM pana, abhi. ava. 1143. ArammaNavibhAganiddesa pu., abhi. ava. ke chaTTe pariccheda kA zIrSaka, jisameM rUpa Adi cha AlambanoM ke prabhedoM kA vivecana kiyA gayA hai, abhi. ava. 50-57; gA. 291 375 ArambhaNavibhAvana napuM0 tatpu0 sa0, AlambanoM kA spaSTIkaraNa AlambanoM kA spaSTa rUpa se prakAzana ThAna napuM0, AlambanoM ke suspaSTa prakAzana kA sthala - ne sapta. vi., e. va. - ArammaNavibhAvanaTThAne cittaM pubbaGgamaM purecArikaM hoti, dha. sa. aTTha. 158.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNavimutti 178 ArammaNasamatikkama ArammaNavimutti strI., tatpu. sa., rUpa Adi AlambanoM ke prati rAga se chuTakArA - ttIsu sapta. vi., ba. va. - ArammaNavimuttIsu, sabhAvadassano muni, apa. 1.352. ArammaNaviyoga pu., tatpu. sa., AlambanoM se bilagAva - ssa Sa. vi., e. va. - ArammaNaviyogassa ceva dakkhaviyogassa ca appadAnato yogAtipi tesa va adhivacanaM, visRddhi. 2.322. ArammaNavisabhAgatA strI., Alambana kI bhinnatA - ya ta. vi., e. va. - ... kasmA? ArammaNavisabhAgatAya visuddhi. 1.307. ArammaNavIthi strI., AlambanoM ko grahaNa karane athavA unakA jJAna karane kI prakriyA vAlA mArga, sa. u. pa. ke rUpa meM, paJcA.- cakSu Adi pAMca indriyoM dvArA grAhya rUpa Adi pAMca AlambanoM ke grahaNa kI prakriyA -yA Sa. vi., e. va. - iTThamajjhatte paJcArammaNavIthiyA santIraNaM hutvA ..., abhi. ava. 11. ArammaNasaGkanti strI., tatpU. sa. [AlambanasaMkrAnti], dhyAna ke krama meM kisI eka Alambana ko chor3akara dUsare Alambana kA grahaNa, vibhinna AlambanoM kA eka hI dhyAna meM saMkramaNa, paThavIkasiNa, ApokasiNa Adi sabhI kasiNoM kA eka hI dhyAna meM Alambana ke rUpa meM grahaNa - nti pra. vi., e. va. - ... sukhumaM pana cittantaraM khandhantaraM ... aGgasaGkanti ArammaNasaGkanti ekatovaDvanaM ubhatobaDDananti Abhidhammikadhammakathikasseva pAkaTa, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).153; paThavIkasiNe paThamaM jhAnaM samApajjitvA tadeva ApokasiNeti evaM sabbakasiNesu ekasseva jhAnassa samApajjanaM ArammaNasaGkanti, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2). 179; tassa tasseva hi jhAnassa ArammaNantare pavatti ArammaNasaGkanti, visuddhi. mahATI. 2.4. ArammaNasaGkantika tri., sabhI kasiNoM (kRtsnoM) athavA AlambanoM para kisI eka hI dhyAna kI prApti se sambandhita - kaM napuM., pra. vi., e. va. - "sabbakasiNesu ekasseva jhAnassa samApajjanaM ArammaNasaGkantikaM nAmA"ti, visuddhi. mahATI. 2.4; - to pa. vi., e. va. - tasmA iddhividhaM tAva sampAdetukAmo... aGgasaGkantikato ArammaNasaGkantikato... imehi cuddasahi AkArehi citta paridametvA ..., paTi. ma. aTTha. 1.277. ArammaNasaGkhyAta tri, Alambana ke rUpa meM vikhyAta, tathAkathita Alambana - tAnaM strI., Sa. vi., ba. va. - etesaJca pathavI kasiNAdivasena navanna ArammaNasaGghAtAnaM rUpasa AnaM, sabbAkArena anavasesAnaM vA virAgA ca nirodhA ca .... visuddhi. 1.318. ArammaNasaJjAnana napuM., tatpu. sa., AlambanoM kA samucita rUpa meM jJAna - naM pra. vi., e. va. - ArammaNasaJjAnanaJceva vipassanAya ca visayabhAvaM upagantvA nibidAjanana, dha. sa. aTTha. 252; - matta napuM., kevala Alambana kA jJAna - ttaM dvi. vi., e. va. - sA "nIla pItaka"nti ArammaNasaJjAnanamattameva hoti, visuddhi. 2.63. ArammaNasantatA strI., dhyAna ke Alambana kA zAnta bhAva, Alambana kI parama sUkSmatA - ya tR. vi., e. va. - api ca kho ArammaNasantatAyapi santo vapasanto nibuto..., sa. ni. aTTha. 3.300; aGgasantatAya ArammaNasantatAya sabbakilesadarathasantatAya ca santo, dI. ni. aTTa. 3.225. ArammaNasabhAgatA strI., Alambana kI samarUpatA, Alambana kI samAnatA - ya tR. vi., e. va. - mettAdIsu uppannatatiyajjhAnasse va pana uppajjati, ArammaNasabhAgatAyAti, visuddhi. 1.307; kammasabhAgatAya vA ArammaNasabhAgatAya vA tasseva kammarasa vipAkAvaseso ti, pArA. aTTha. 2.88; ArammaNasabhAgatAyAti ArammaNassa sabhAgabhAvena sadisabhAvena, sArattha. TI. 2.261. ArammaNasabhAva pu., AlambanoM kI yathArtha prakRti, AlambanoM kA vAstavika svabhAva - moho cittassa andhabhAvalakkhaNo ... ArammaNasabhAvacchAdanaraso vA, ... sabbAkusalAnaM mUlanti daTTabbo, visuddhi. 2.96. ArammaNasamatikkama pu., AlambanoM kA ullaMghana, AlambanoM para vijaya, cAra prakAra ke arUpa dhyAnoM meM AkA / kI anantatA Adi AlambanoM kA atikramaNa - mo pra. vi., e. va. - samatikkamotidve samatikkamA aGgasamatikkamo ca ArammaNasamatikkamo ca, visaddhi. 1.108; - maM dvi. vi., e. va. - ArammaNasamatikkama avatvA ... sAnaMyeva samatikkamo vutto, dha. sa. aTTa. 245; - mena tR. vi., e. va. - ArammaNasamatikkamena pattabbA etA samApattiyo, dha. sa. aTTha. 246; - ssa pa. vi., e. va. - kasiNAdiArammaNasamatikkamassa pAkaTattA taM avatvA sattantesu vuttarUpasAdisamatikkamo vRtto, paTi. ma. aTTha. 2.139-140; - bhUta tri., AlambanoM kA atikramaNa kara cukA -- taM napuM.. dvi. vi., e. va. - ... aGgesu samatikkamitabbAbhAvena ArammaNasamatikkamabhUtaM For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNasamatikkamana 179 ArammaNAdhipati AkAsAnaJcAyatanaM santato manasi karitvA..... mo. vi. TI. 189. ArammaNasamatikkamana napu, tatpu. sa. [AlambanasamatikramaNa], uparivat - matta napuM., AlambanoM kA ullaMghana-mAtra, kevala AlambanoM kA agrahaNa - ttaM pra. vi., e. va. - jhAnassa ArammaNasamatikkamanamattaM tattha hoti, visuddhi. 1.230. ArammaNasampaTicchana napuM., AlambanoM kA grahaNa - mattaka napuM., AlambanoM kA grahaNa mAtra - kaM pra. vi., e. va. - vipAkamanodhAtayA ArammaNasampaTicchanamattakameva, dha. sa. aTTha. 309; - samattha tri., AlambanoM ke grahaNa meM samartha yA sakSama - tthA strI, pra. vi., e. va. - dUrepi ArammaNasampaTicchanasamatthA dibbA pasAdasotadhAtu hoti, paTi. ma. aTTha. 1.283. ArammaNasAraggAha pu., tatpu. sa. [AlambanasAragrAha]. AlambanoM ke sAratattva kA grahaNa - ho pra. vi., e. va. - ArammaNasAraggAho.... etaM jinapattAnaM karaNIya mi. pa. 173. ArammaNAkAra pu., tatpu. sa. [AlambanAkAra], rUpa Adi AlambanoM kA AkAra athavA svarUpa-raM dvi. vi., e. va. - nIlAdivasena ArammaNAkAraM gahetvA, visuddhi. 2.64. ArammaNAtikkama pu., tatpu. sa., AlambanoM kA atikramaNa yA tyAga, AlambanoM para vijaya, kammaTThAnoM yA rUpadhyAna ke AlambanoM ko pArakara jAnA - to pa. vi., e. va. - ArammaNAtikkamato catassopi bhavantimA, dha. sa. aTTha. 253; - bhAvanA strI., AlambanoM ke atikramaNa se prApta dhyAnabhAvanA, AlambanoM para vijaya se sahagata dhyAnabhAvanA, sa. pa. ke rUpa meM, - visuddhibhAvanAnukkamavasena hi lokuttaraM appanaM pApaNAti ArammaNAtikkamabhAvanAvasena Arupa visaddhi. 1.230. ArammaNAdhigahituppanna tri, tatpu. sa., cAra prakAra ke uppannoM meM se eka, AlambanoM ke adhigRhIta ho jAne ke kAraNa isake uttarakAla meM utpanna - nnaM napuM., pra. vi., e. va. - pubbabhAge anuppajjamAnampi kilesajAtaM ArammaNassa adhiggahitattA evaM aparabhAge ekantena uppattito ArammaNAdhiggahituppannanti vuccati, visuddhi. 2.328; evaM ArammaNAdhiggahituppannampIti tividhassApi bhUmiladdhena ekasaGgahatA vuttA, visuddhi. mahATI. 2.473. ArammaNAdhipati pu. karma. sa. [AlambanAdhipati]. caubIsa prakAra ke pratyayoM (paccayoM ) meM se tRtIya ke rUpa meM upadiSTa adhipati-paccaya ke do prabhedoM meM se eka, adhipati (adhika prabala pratyaya) bhUta Alambana-pratyaya, citta evaM caitasikoM kA vaha kuzala Alambana athavA viSaya jo anya AlambanoM kI apekSA adhika dRr3hatA ke sAtha citta ko apanI ora khIMcatA hai, jisa kuzala Alambana ko adhika guru (mahatvapUrNa) banA kara citta-caitasika anucintana kareM, vaha Alambana una citta-caitasikoM ke udaya meM ArammaNAdhipati-pratyaya bana jAtA hai - ti pra. vi., e. va. - ArammaNAdhipati - dAnaM datvA sIlaM samAdiyitvA uposathakamma katvA, taM garuM katvA paccavekkhati, pubbe suciNNAni garuM katvA paccavekkhati, jhAnA vuTThahitvA jhAnaM garu katvA paccavekkhati, sekkhA ..., vodAnaM ..., sekkhA maggA vuDhahitvA maggaM garu katvA paccavekkhanti, paTThA. 1.157-59; 350-351; 417-419; 469; 511-512; yaM pana dhamma garuM katvA arUpadhammA pavattanti, so nesaM ArammaNAdhipati, visuddhi. 2.163; ettha ca sattadhA sahajAtAdhipati, sattadhA ArammaNAdhipati veditabbo, visuddhi. mahATI. 2.255; - tiM dvi. vi., e. va. - adhipatiM karitvAti ArammaNAdhipatiM katvA, dha, sa. aTTha. 387; --- nA ta. vi., e. va. - ArammaNAdhipatinA saddhiM nAnattaM akatvAva vibhatto, visuddhi. 2.165; - vasena a.. kri. vi., kisI eka kuzala Alambana ko adhika mahattvapUrNa banAkara - attanA paTividdhamaggaM garukatvA paccavekSaNakAle ArammaNAdhipativasena maggAdhipatino..., dha. sa. aTTha. 432; sa. u. pa. ke rUpa meM, kiriyA.- pR., ArammaNAdhipatipaccaya kA eka prabheda - kAmAvacarAdibhedato pana tividhopi kiriyArammaNAdhipati lobhasahagatAkusalasseva ArammaNAdhipatipaccayo hoti. pa. pa. aTTha. 361; kusalA.pu., kAmAvacara, rUpAvacara evaM arUpAvacara bhUmiyoM ke kuzalacittoM kA ArammaNAdhipati, pratyaya (paccaya) - mhi sapta. vi., e. va. - rUpAvacarArUpAvacarepi kusalArammaNAdhipatimhi eseva nayo, pa. pa. aTTha. 360; vipAkA.- pu., vipAka cittoM kA ArammaNAdhipati pratyaya (paccaya)- lokuttaro pana vipAkArammaNAdhipati kAmAvacarato ANasampayuttakusalakiriyAna va ArammaNAdhipatipaccayo hoti, pa. pa. aTTha. 361-62; sa. pU. pa. ke rUpa meM - panissaya pu., dva. sa., ArammaNAdhipati evaM Arammapanissaya paccaya, adhipati-pratyaya tathA upanissayapratyaya ke rUpa meM rUpa Adi Alambana - yehi tR. vi., e. For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArammaNAnantara 180 ArammaNUpanijjhAna va. - garukatvA assAdanakAle ArammaNAdhipatiArammaNUpa nissayehi, visuddhi. 2.170; - NUpanissayapaccaya pu., uparivat -- yehi tR. vi., ba. va. - ArammaNAdhipati ArammaNUpanirasayapaccayehi rUpassa paccayabhAvo dassito, dha. sa. aTTha. 344; - paccaya pu., adhipati-pratyaya ke do prabhedoM meM se eka, adhipatibhUta Alambana, citta evaM caitasikoM kA vaha (kuzala) Alambana athavA grAhya viSaya jo anya AlambanoM kI apekSA adhika guru athavA mahattvapUrNa bana gayA ho - yena tR. vi. e. va. - adhipatipaccayenAti ArammaNAdhipatipaccayena, visuddhi. mahATI. 2.255; - paccayatA strI., bhAva., ArammaNAdhipati - nAmaka pratyaya hone kI sthiti - ya tR. vi., e. va. - nibbAnaM ArammaNAdhipatipaccayatAya attani anavajjadhamme nAmeti, dha. sa. aTTha. 414. ArammaNAnantara pu., dva. sa., ArammaNa-pratyaya evaM anantara- pratyaya - rehi tR. vi., ba. va. - ArammaNAnantarehi asammissoti attho, visuddhi. 2.165. ArammaNAnubhavana napuM, tatpu. sa., AlambanoM athavA viSaya kA anubhava, sa. pa. ke rUpa meM, aniTTha- na, apriya Alambana kA anubhava - lakkhaNa tri., vaha, jisakA lakSaNa apriya Alambana kA anubhava karanA ho- NaM napuM., pra. vi., e. va. - aniTThArammaNAnubhavanalakkhaNaM domanassaM visuddhi. 2.88. ArammaNAnumajjana napuM., tatpu. sa., Alambana kA bArambAra anucintana - lakkhaNa tri., vaha, jisakA lakSaNa Alambana kA punaH punaH anucintana ho- No pu., pra. vi., e. va. - vicaraNaM vicAro, ... svAyaM ArammaNAnumajjanalakkhaNo, visuddhi. 1.137. ArammaNAnvaya pu.. tatpu. sa., Alambana kA anugamana - yena tR. vi., e. va. - ArammaNaanvayena, ubho ekavavatthanA, visuddhi. 2.276. ArammaNAbhimukha tri., ba. sa., Alambana kI ora unmukha, Alambana ke grahaNa meM pravRtta - khA pu., pra. vi., ba. va. - cattAro khandhA nAma, te hi ArammaNAbhimukhA namanti, dha. sa. aTTha. 414; - khaM' strI., dvi. vi., e. va. - ArammaNAbhimukhaM satiM ThapayitvA, udA. aTTha. 152; - khaM' kri. vi. - ArammaNAbhimukhaM namanato cittassa ca natihetuto sabbampi arUpaM nAmanti vuccati, khu. pA. aTTha. 61; - namana napuM.. Alambana kI ora jhukAva, rUpa Adi viSayoM kI ora pravRtti - naM pra. vi., e. va. - ArammaNAbhimukhanamanaM ArammaNena vinA appavatti, tena namanaTena nAmakaraNadvena, visuddhi, mahATI. 2.329; - to pa. vi., e. va. -- ArammaNAbhimukhaM namanato namanaTena nAma, visuddhi. 2.220; - ppavattasati tri., Alambana kI ora abhimukha hokara pravRtta smRti se yukta, jAgaruka smRti se yukta - naM pu., Sa. vi., ba. va. - niccaM ArammaNAbhimukhappavattasatInametaM adhivacanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).198; - bhAva pu., Alambana kI ora abhimukha yA jAgaruka honA- vena tR. vi., e. va. - satipi me ArammaNAbhimukhabhAvena upaTTitA ahosi, a. ni. aTTha. 3.205. ArammaNAbhimukhIbhAva pu., Alambana kI ora pravRtti, Alambana ke prati jAgarUkatA - vena tR. vi., e. va. - satipi me ArammaNAbhimukhIbhAvena upadvitA ahosi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).131. ArammaNika tri., ArammaNa + ika ke yoga se vyu., kevala sa. u. pa. meM hI prayukta [Alambanika], Alambana se sambaddha, rUpa Adi cha AlambanoM ke sAtha jur3A huA, chaLA.- tri., cha AlambanoM se sambaddha - kA pu., pra. vi., ba. va. - idhekacattAlIseva, chaLArammaNikA matA, abhi. ava. 364; tadA.- tri., use apanA Alambana banAne vAlA - tadArammaNakaM bhave. tade. 444. ArammaNiya tri., A + (rama kA saM. kR. [AramaNIya], Ananda lene yogya, Amoda-pramoda se bharapUra - yaM napuM. pra. vi., e. va. - uddhaccakukkuccarasa rajanIyaM ArammaNiyaM arasAdiyAkindriyaM tAva aparipUNNaJca ANaM paccayo, peTako. 273. ArammaNUpanijjhAna napuM.. tatpu. sa., Alambana ke viSaya meM anucintana, Alambana para citta kI ekAgratA, Alambana para dhyAna lagAnA - naM' pra. vi., e. va. - ArammaNUpanijjhAnaM, lakkhaNUpanijjhAnanti duvidhaM hoti, pArA. aTTa, 1.107; - naM dvi. vi., e. va. - jhAyassu ArammaNUpanijjhAnaM anuyuJja, theragA. aTTha. 2.88; - nena tR. vi., e. va. - ArammaNUpanijjhAnena aTThatiMsArammaNAni. ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).203; - to pa. vi., e. va. - ArammaNUpanijjhAnato paccanIkajjhApanato vA jhAnanti veditabba, dha, sa. aTTha. 211; - ne sapta. vi., e. va. - ArammaNUpanijjhAne lakkhaNUpanijjhAne ca rato, theragA. aTTha. 1.58; - saGkhAta tri., ArammaNUpanijjhAna nAma se prasiddha, sa. pa. meM, -- lakkhaNUpanijjhAnaArammaNUpanijjhAnasaGkhAtehi jhAnehi jhAyati, jA. aTTha. 5.240. For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ArammaNUpanijjhAyana 181 ArAdhana ArammaNUpanijjhAyana napuM. tatpu. sa. , Alambana para ri pu., dvi. vi., e. va. - ajjatagge maM Ayasmanto dhyAna, Alambana para citta kI ekAgratA, sa. u. pa. meM, - brahmacAriMdhAretha ArAcAri a. ni. 2(1).200; -- rino' pu., kasiNAdiArammaNUpanijjhAyanato, pArA. aTTha. 1.107. pra. vi., ba. va. - brahmacArino dhAretu ArAcArino viratA ArammaNapanissaya pu0, upanissaya-paccaya ke tIna prabhedoM methunA gAmadhammA, a. ni. 2(1).201; - rino' pu., vi. vi., meM se vaha prabheda jisameM Alambana (kuzala dharmoM Adi ke) ba. va. - brahmacArino dhAretu ArAcarino, a. ni. 2(1).201. sudRr3ha AdhAra ke rUpa meM upanissaya-paccaya bana jAte haiM - ArAdesa pu., tatpu. sa., kevala vyAkaraNa meM prayukta, vyAkaraNayo pra. vi., e. va. - so ArammaNapanissayo viSayaka zabda, 'ArA' kA Adeza- to pa. vi., e. va. - anantarUpanissayo pakatapanissayoti tividho hoti, visuddhi. tato ArAdesato sabbesaM yonaM okArAdeso hoti satthAro 2.165; ... garukatabbamattaTena ArammanAdhipati balavakAraNadvena ..., ka. vyA. 205, 209. ArammaNUpanissayoti evametesaM nAnattaM veditabbaM, tade.; ArAdha ka. pu., [ArAdha], ArAdhanA, sammAna-dho pra. vi., savitakkasavicAro dhammo savitakkasavicArassa dhammassa e. va. - ArAdho me ruo, evaM ArAdho me rAjAnaM, ka. vyA. upanissayapaccayena paccayo- Arammapanissayo..., paTThA. 279; kha. tri., sammAna vyakta karane vAlA, ArAdhanA karane 2.80; 81-86; 138-143; 189-191; 248-250; 298-300; vAlA-ArAdho haM ruo evaM ArAdho haM rAjAnaM, sadda. 3.696%3; 335; - lakkhaNa napuM.. sudRr3ha AdhAra vAle Alambana rahane - pekkha tri., ArAdhanA athavA sammAna karane kI apekSA kA lakSaNa - Nena tR. vi., e. va. - rakhane vAlA, sammAna dene kA icchuka - kkho pu.. pra. vi., ArammaNapanissayalakkhaNena upanissayapaccaye saGgahaM gacchati, e. va. - ArAdhApekkho maJjunA sarena gAyi, mahAva. 467. pa. pa. aTTha. 459. ArAdhaka tri., A + VrAdha se vyu. [ArAdhaka]. za. a.. ArammaNokkantika tri., AlambanoM kA parihAra karane saphala, utsAhI, utsuka, sampAdaka, pUrNa kara dene vAlA, vAlA, AlambanoM ko lAMgha jAne vAlA-kaM napuM., pra. vi., acchI taraha se prApta, lA. a., prasanna kara dene vAlA, e. va. -- sukhumaM... jhAnokkantikaM ArammaNokkantika, ma. zraddhA-yukta, sammAnabhAva dene vAlA, santoSaprada, sevAni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).153. ArAdhanA karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - ArA' strI., [ArA], suI, sUjA, TekuA - ArA tu aatithiyapubbo ArAdhako hoti, mahAva. 88; kuddho sUcivijjhanaM, abhi. pa. 528; Na-kArA, hArA, tArA, ArA, mo. ArAdhako hoti, kuddho hoti garahiyo, pari. 404; abhinnassa vyA. 5.49; cammakArAnaM cammavedhane pyArA, abhi. pa. sUcI 41. vA parabalassa bhedetA bhinnassa vA sakabalassa ArAdhako, ArA' a., nipA. [ArAt], dUra kA, (se) dUra, dUravartI - jA. aTTha. 5.113; - kaM pu., vi. vi., e. va. - arahanto ArA dUrA ca ArakA, abhi. pa. 1157; ArAdUreti ... ArAdhakaM puggalaM ariyamaggena punanti, jA. aTTha. 4. aJjamaJjavevacanaM atidUreti vA dassentI eva mAha, jA. 70; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - rAjA nAma yassa karasaci aTTha. 4.32; ka. dvi. vi. meM anta hone vAle zabda ke sAtha ArAdhakassa pasIditvA varitaM varaM datvA kAmena tappayati - evaM Acinato dukkhaM ArA nibbAnamuccati, sa. ni. ..., mi. pa. 213; - kA' pu., pra. vi., ba. va. - bhikkhU 2(2).79; ArA siGghAmi vArija, sa. ni. 1(1).237; ArAti ArAdhakA abhavissaMsu. ma. ni. 2.170; - kA strI., pra. dUre nALe gahetvA ... vadati, sa. ni. aTTa, 1.262; kha. pa... vi., ba. va. - bhikkhuniyo ca ArAdhikA, evamidaM brahmacariya vi. meM anta hone vAle zabda ke pUrva-sarga ke rUpa meM - paripUraM tenaGgena, ma. ni. 2.170. AsavA tassa vaDDanti ArA so AsavakkhayA, dha. pa. 253; ArAdhana/ArAdhanA napuM./strI., A + vrAdha se vyu., kri. sahanandI amaccehi, ArA saMyojanakkhayA, itivu. 53; Uhate nA. [ArAdhanA], ka. kArya kA sampAdana, kArya kI pUrNatA, citte ArA cittaM samAdhimhAti, ma. ni. 1.165; ArAti dUre saphalatA, upalabdhi, kha. anukUla vastu yA vyakti kI ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).396. upalabdhi yA prApti, santoSa - ArAdhanaM sAdhane ca pattiya ArAcArI tri., sadAcArI, pApakarmoM se dUra rahane vAlA, zuddha paritosane, abhi. pa. 887; - nA pra. vi., e. va. - kathaM AcAra se sampanna -rI pu., pra. vi., e. va. - brahmacariyaM ArAdhanA hoti, kathaM hoti virAdhanA, dI. ni. 2.212; .... ArAcArI virato methunA gAmadhammAti, dI. ni. 1.4; - ArAdhanAti sampAdanA, dI. ni. aTTha. 2.298; micchattaM For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAdhanIya 182 ArAdheti Agamma virAdhanA hoti, no ArAdhanA, a. ni. 3(2).180; - pu., pra. vi., e. va. - arahattappattiyA ArAdhitacitto. udA. naM' napuM.. pra. vi., e. va. - aJathA ArAdhanaM nAma natthIti aTTha. 149; satthA tassa pahabyAkaraNena ArAdhitacitto, daraseti, a. ni. aTTha. 3.300; - naM dvi. vi., e. va. - theragA. aTTha. 2.119; - tena pu., tR. vi., e. va. - parA uggajjanaM ArAdhanaM sutvA, apa. aTTha. 2.41; - nAya napuM.. therassa ariyavaMsapaTipattiyA ArAdhitacittena bhagavatA bhAsitA, ca. vi., e. va. - brAhmaNA, bho gotama, paJca dhamme paJapenti theragA. aTTha. 2.287; - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - puJjassa kiriyAya, kusalassa ArAdhanAyA ti. ma. ni. vattapaTipattiyA ArAdhitacittassa tassa santike, pArA. aTTha. 2.423; - nena napuM., tR. vi., e. va. - mahAjanakaruo 2.20; - ttA pu., pra. vi., ba. va. - payirUpAsanAya deviyA ArAdhanena, apa, aTTha. 1.208; - ne napuM., sapta. vi., ArAdhitacittA kiJci vattukAmA honti, sa. ni. aTTha. 1. e. va. - ruo ArAdhane amhAkaM bhAro, jA. aTTha 4.385%; 290; ga. pUjita, satkRta, sammAnita, vandita- to pu.. pra. ga. sevA, sammAna, pUjA, vandanA, vinatI - naM' napuM.. pra... vi., e. va. - ArAdhito me sambuddho, pabbaji anagAriyaM, vi., e. va. - uddissArAdhanaM sammA laDindena kataM tadA, cU. apa. 1.328; - tA ba. va. - yamariyadhammane punanti vaM. 57.36; - naM dvi. vi., e. va. - iti ArAdhanaM katvA vuddhA, ArAdhitA samacariyAya santo, jA. aTTha. 4.69; - dUtaM pAhesi sabbadhi, cU. vaM. 89.56; - nattha pu., prasanna sAdhumantI tri., sajjana mantriyoM dvArA anumodita - ntiM karane ke nimitta - tthaM dvi. vi., e. va., kri. vi. - so pu., dvi. vi., e. va. - kumAraArAdhitasAdhumantiM mahAdayaM tassA ArAdhanatthaM nisIditvA pAde sambAhi jA. aTTha paNDunarindavaMsajaM, dAThA. 1.7; - tAdhikAra tri., ba. sa., 6.46; - tthAya ca. vi., e. va. - mahAbrahmano ArAdhanatthAya apane kartavya kA pUrNarUpa se pAlana kara cukA vyakti - ro ..., jA. aTTa. 5.197. pu., pra. vi., e. va. - sumedho bodhisatto maggasodhanAdIhi ArAdhanIya tri., A + VrAdha kA saM. kR. [ArAdhanIya], pUrNa ArAdhitAdhikAro, ma. vaM. TI. 42. karane yogya, sampAdita karane yogya, prApta karane yogya - ArAdheti/ArAdhayati A + rAdha kA prera., varta, pra. pu., yo pu0, pra. vi., e. va. - ArAdhanIyo ... dhammo e. va. [ArAdhayati, bau. saM. ArAgayati]. 1. niSpAdita AraddhavIriyenAti, pArA. 137: ArAdhanIyoti sakkA karatA hai, saphala pariNati taka pahuMcA detA hai, (aJaA, ArAdheta sampAdetuM nibbattetanti attho, pArA. aTTha. 2.85; - attha, artha, hita) dhamma (dharma), magga (mArga), sIla (zIla) yaM napuM., vi. vi., e. va. - kAyena vAcA manasA tathA sIla sampadA (zIla sampat) ko pracuratA ke sAtha prApta ArAdhanIyame sati, cariyA. 375; sabbathApi karatA hai, 2. amata (amRta), arahatta (arhattva), nibbAna kAyavacImanokammehi yathA so ArAdhito hoti, evaM ArAdha (nirvANa) dakkhinA (dakSiNA), dAna tathA dhana ko upalabdha nIyaM ArAdhanameva esati, cariyA. aTTha. 53. karatA hai, 3. Acariya (AcArya), garu (guru), tApasa, dhItara ArAdhika tri., kArya ko pUrNa kara dene vAlA, sampAdaka, (putrI), rAjA evaM satthA (buddha) kI kRpA athavA anugraha kA prasanna kara dene vAlA, ArAdhanA yA sammAna karane vAlA - lAbha pAtA hai, 4. citta ko AhlAdita kara detA hai, mana ko pu., pra. vi., e. va. - saddhA ve nandikA ArAdhiko, no ko prasanna kara detA hai, 5. sammAna karatA hai, pUjAtassa saddhoti, peTako. 217. ArAdhanA karatA hai - ... "yathA naro ArAdhayati rAjAnaM, ArAdhita tri., A+rAdha kA bhU. ka. kR. [ArAdhita]. ka. pUja labhati bhattusUti, jA. aTTha. 7.194; codako bhikkhu pUrA kiyA jA cukA, niSpAdita, pUrNatA ko prApta kara diyA anuyogena vijhUnaM sabrahmacArInaM cittaM na ArAdheti, mahAva. gayA, prApta kara liyA gayA, anumodita - tA strI., pra. 243; no ca kho paJhassa veyyAkaraNena cittaM ArAdheti, dI. vi., e. va. - tenAyasmatA jAtiyA sattavasseneva aA ni. 1.158; cittaM ArAdhetIti pahAvirasajjanena mahAjanassa ArAdhitA, khu. pA. aTTha. 59; tayA aA ArAdhitAti, cittaM paritosetiyeva, dI. ni. aTTha. 1.268; - mi u. pu., udA. aTTha. 143; ArAdhito me sambuddho, pabbaji anagAriyaM, e. va. - tesAhaM cittaM ArAdhemi paJhassa veyyAkaraNena, ma. apa. 1.328; ArAdhitomhi sugataM, gotamaM sakyapuGgavaM, apa. ni. 2.212; ... ArAdhemIti ... gaNhAmi sampAdemi paripUremi, 1.386; kha. AhlAdita, prasanna kara liyA gayA, santuSTa - ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.172; ArAdhemi sakaM cittaM vivajjemi citta tri., ba. sa., prasanna athavA santuSTa citta vAlA - tto anesanaM, apa. 1.64; ArAdhemIti Adito paTThAya rAdhemi vase For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAdheti 183 ArAma vattemIti attho, visuddhi. mahATI. 1.66; - nti/dhayanti pra. pu., ba. va. - no ca kho paTipannA ArAdhentIti. dI. ni. 1.158; pUretu sakkonti, sabbAkArena pana pUrenti, paTipattiparaNena tassa bhoto gotamassa cittaM ArAdhentIti vattabbA, dI. ni. aTTha. 1.268; ArAdhayanti saddhamma, yogakkhemaM anuttara itivu. 79; ArAdhayantIti sAdhenti sampAdenti. itivu. aTTha. 296; - dhenta/dhayanta tri., varta. kR. - nto pu., pra. vi., e. va. - arahattaM ArAdhento, sa. ni. aTTha. 3.180; mitte ArAdhento tosento, jA. aTTha. 4.245; - ntI strI., pra. vi., e. va. - sA sAmikaM ArAdhentI, apa. aTTha. 2.228; ArAdhayanto nAthassa, vanavAsena mAnasaM visuddhi. 1.72; ArAdhayantoti anunayanto, visuddhi. mahATI. 1.91; - dhayaM uparivat, pu.. pra. vi., e. va. - kAtuM attAnusAsanaM ArAdhayaM anicchantaM, cU. vaM. 57.33-34; - ntA varta. kR., pu., pra. vi., ba. va. - ArAdhayantA satataM nivattiMsu yathAruciM, cU. vaM. 59.48; - mAna tri., varta. kR., Atmane, - mAnena pu., tR. vi., e. va. - evaM vattasampattiyA garuM ArAdha yamAnena sAyaM vanditvA yAhIti vissajjitena gantabbaM, visuddhi. 1.99; - ntu anu., pra. pu., ba. va. - ArAdhentu hitopAyamaccantaM sukhasAdhanaM, nA. rU. pari. 1342; - dhehi/dhayAhi anu., ma. pu., e. va. - sAvUpasamaM sukhaM / ArAdhayAhi nibbAnaM, therIgA. 6; ArAdhayAhi nibbAnanti kAmasaJaAdInaM pApasAnaM upasamanimittaM accantasukhaM nibbAnaM ArAdhehi, therIgA. aTTha. 13;-dheyya vidhi., pra. pu., e. va. - seyyathApi bhikkhu ... acaM ArAdheyya, ma. ni. 1.104; vasanto ca ArAdheyya, AyaM dhamma kusala, ma. ni. 2.200; - yyAsi ma. pu., e. va. -- pasAdeyyAsIti ArAdheyyAsi. dI. ni. aTTha. 2.263; ArAdheyyAsi labheyyAsIti, jA. aTTha. 4.342; - yyaM u. pu., e. va. - cittaM na ArAdheyyaM, dI. ni. 1.104; -dhaye' vidhi., pra. pu., e. va. - ArAdhaye dakkhiNeyyebhi tAdi, su. ni. 514; 494; ... sampAdaye sodhaye, mahapphalaM taM hutaM kareyya na aJathAti attho, su. ni. aTTha. 2.127; - dhaye ma. pu., e. va. - appeva ArAdhaye dakkhiNeyyeti, jA. aTTha. 4.342; - yeyyaM u. pu., e. va. - ArAdhayeyyaM sambuddha, apa. 1.327; - dhesi/dhayI adya., pra. pu., e. va. - na so bhikkhu / bhagavato cittaM ArAdhesi, sa. ni. 1(2).94; ArAdhesIti paccayAkAravasena byAkArApetakAmassa bhagavato tathA abyAkaritvA dvattisAkAravasena byAkaronto ajjhAsayaM gahetaM nAsakkhi , sa. ni. aTTha. 2.104; ArAdhayI so nibbAnaM, a. ni. 2(2).15; ArAdhayIti paripUrayi taM sampAdesIti, a. ni. aTTha. 3.99; -dhesu/dhayiMsu ba. va. - opammehi tathAgataM ArAdhesuM tosesu pasAdesuM. mi. pa. 200; ArAdhayiMsu vata me, bhikkhave, bhikkhU eka samayaM cittaM, ma. ni. 1.1763; ArAdhayiMsUti gahisu pUrayiMsu. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).3; - dhayiM u. pu., e. va. - sace sAmi, ahaM imAni kiccAni karontI o daLahadhammassa cittaM nArAdhayiM na paritosesiM, jA. aTTha. 3.341; - dhessati/dhayissati bhavi., pra. pu., e. va. - JAyappaTipanno AyamArAdhessatI ti. dI. ni. 3.89; ko dAni ao tassa cittaM ArAdhayissati, jA. aTTha. 3.341; -dhessAmi bhavi. u. pu., e. va. - cittaM ArAdhessAmi, dI. ni. 1.1053; mantabalena ArAdhessAmi, sa. ni. aTTha. 3.286; - dhetuM nimi. kR. - ArAdhetuM sampAdetuM nibbattetunti attho, pArA. aTTha. 2.85; mokkhamaggaM vA ArAdhetuM bhabbo hoti, pArA. aTTha. 2.76; - ghetvA/ ghayitvA/rama pU. kA. kR. - etAdisaM so satthAraM, ArAdhetvA virAdhaye, theragA. 511; ArAdhetvA imasmiM navame khaNe paTilabhitvA, theragA. aTTha. 2.134; kadA iNaTTova daliddako nidhiM ArAdhayitvA dhanikehi pILito, theragA. 1109; ArAdhayitvA adhigantavA iNaJca sodhetvA, theragA. aTTha. 2.396; .... Arabbha, ArabhitvA, Araddha, ArabhitvA, ka. vyA. 602; - ghetabba tri., saM. kR. -bbo pu., pra. vi., e. va. - rAjAyeva hi namassitabbo ca ArAdhetabbo, jA. aTTha. 7.194. ArAma pu., A + Vrama se vyu., kri. nA. [ArAma], zA. a., abhirati, mana kA rama jAnA, AhlAda, Ananda - mo pra. vi., e. va. - AramanaM ArAmo, abhiratIti attho, dI. ni. aTTha. 3.182; lA. a., 1. vAsasthAna, rama jAne kA sthAna, Ananda prApta karane kA sthAna, Alambana, Azraya, krIr3A yA Amoda-pramoda kA sthAna - mo pra. vi., e. va. - vasanaTThAnadvena rUpaM cakkhussa ArAmoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.153; kammaM Aramitabbato ArAmo, itivu. aTTha. 217; nivAsanadvena samathavipassanAdhammo ArAmo, dha. pa. aTTha. 2.336; lA. a., 2. bhikSuoM kA sukha suvidhA-yukta nivAsa-sthAna, prAGgaNayukta vihAra, udyAnayukta vihAra - mo pra. vi., e. va. - tarusaNDo sa ArAmo tathopavanamuccate, abhi. pa. 537; ArAmo nAma yattha katthaci manussAnaM kIlituM ramituM kataM hoti, pAci. 408; ArAmanti For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAmaka 184 ArAmaTTha kILanaupavana, pAci. aTTha 202; Aramanti ettha pANino visesena vA pabbajitAti ArAmo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).65; ArAmo kArApito hoti, mahAva. 184; - maM dvi. vi., e. va. - paTiggahesi bhagavA ArAma, mahAva. 44; anujAnAmi, bhikkhave, ArAma'nti, tade.; ArAmeneva ArAma, jA. aTTha. 5.413; aJatarena ArAmeneva aJjataraM ArAma nenti, jA. aTTha. 5.414; - ssa Sa. vi., e. va. - parikkhittassa ArAmassa parikkhepaM atikkamantassa Apatti pAcittiyassa, pAci. 62; duggatiM nAbhijAnAmi, ArAmassa idaM phalaM, apa. 1.269; - to pa. vi., e. va. - ArAmato avidUre khandhAvAraM nivAsetvA, jA. aTTha. 4.137; -- me sapta. vi., e. va. - bhagavA sAvatthiyaM viharati jetavane anAthapiNDikassa ArAme, mahAva. 274: - mA pra. vi., ba. va. - satta ca ArAmasahassAni satta ca ArAmasatAni satta ca ArAmA, mahAva. 356; - me dvi. vi., ba. va. - ArAme, ayyA, karotha, cULava. 286; - mesu sapta. vi., ba. va. - dvattiMsa bodhitaruNe yojaniyaArAmesa patidvApesaM pArA. aTTha. 1.69. ArAmaka' pu., ArAma se vyu., sukha-suvidhA-yukta bhikSuoM kA vAsasthAna, upavanayukta vAsasthAna - ke sapta. vi., e. va. - ArAmake surabhipuSpha phalAbhirAme.... vAsaM akAsi, ji. ca. 446(ro.). ArAmakarA strI0, abhirati utpanna karAne vAlI nArI, Ananda dene vAlI nArI - su sapta. vi., ba. va. - narAnamArAmakarAsu nArisu, anekacittAsu aniggahAsu ca, jA. aTTha. 5.432; ArAmakarAsUti abhiratikArikAsu, jA. aTTha. 5.435. ArAmakoTThaka napuM, tatpu. sa. [ArAmakoSThaka], vihAra ke pravezadvAra kA bAharI prakoSTha, vihAra ke mukhyadvAra para sthita kamarA - ke sapta. vi., e. va. - bahArAmakoTTake sakaTaparivarlDa karitvA acchanti, mahAva. 315; ArAmaM gantvA pattacIvaraM paTisAmetvA bahArAmakoTTake saGghATipallatthikAya nisIdisuM cULava. 180; bahArAmakoTakoti veLu vanavihArassa bahidvArakoTake, pArA. aTTha. 2.151. ArAmagata tri., tatpu. sa. [ArAmagata], ArAma athavA vihAra meM gayA huA, ArAma meM pahuMcA huA yA vihAra meM ekatrita - to pu., pra. vi., e. va. - ArAmagato nisIdati paJatte Asane, ma. ni. 2.348; - taM pu., dvi. vi., e. va. - ArAmagataM bhikkhu passeyya sudhotahatthapAda, ma. ni. 2.123; - ssa pu., ca./Sa. vi., e.va. - 'tassa te ArAmagatassa yo tajjo chando so paTippassaddhoti,? sa. ni. 3(2).344; - tAnaM pu., ca./Sa. vi., ba. va. - ArAmagatAnaM bhikkhUnaM dhamma deseyya, ma. ni. 1.36%; ArAmagatAnanti vihAre sannipatitAnaM, ma. ni. aTTha, (ma.pa.) 1(1).156. ArAmagonisAdikA strI., ArAma kI gozAlA, vihAra kI vaha bhUmi jahAM na udyAna ho na nivAsa sthAna (prakoSTha) hoM, vihAra kI khulI huI jagaha - kA pra. vi., e. va. - yattha neva ArAmo na senAsanAni parikkhittAni honti, ayaM ArAmagonisAdikA nAma, mahAva. aTTha. 359. ArAmagopaka pu., udyAnarakSaka, mAlI - ko pra. vi., e. va. - ArAmagopako hatvA jIvanto, theragA. aTTha. 1.343; - kA pra. vi., ba. va. - bhikkhusaGghassa pana ArAmagopakA yaM attano bhatiyA khaNDetvA denti, etaM vaTTati, pArA. aTTha. 1.312; -- kicca napuM.. tatpu. sa., udyAnarakSaka yA mAlI kA kAma - ccaM dvi. vi., e. va. - raTThavAsino ca ArAmagopakakiccaM kArApesI, sA. vaM. 133(nA.);- kula napuM.. tatpu. sa., udyAnarakSaka kA kula, mAlI kA kula - le sapta. vi., e. va. - ArAmagopakakule nibbattitvA, theragA. aTTha. 1.388; - lAni dvi. vi., ba. va. - khettavatthUni adAsi ArAmagopakakulAni ca sA. vaM. 80(nA.). ArAmacetiya napuM, udyAna-yukta caitya, puSpoM evaM phaloM ke DheroM se yukta ArAma - yAni pra. vi., ba. va. - tAni ArAmacetiyAni vanacariyAni rukkhacetiyAni bhiMsanakAni salomahaMsAni tathArUpesu senAsanesu viharAmi, ma. ni. 1.27; pupphArAmaphalArAmAdayo ArAmA eva ArAmacetiyAni, cittIkataDhena hi cetiyAnIti vuccanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).126. ArAmacetya napuM, uparivat - tyA pra. vi., ba. va. - ArAmace tyA vanacetyA, pokkharao sunimmitA manussarAmaNeyyassa, kalaM nAgghanti soLasiM, sa. ni. 1(1).269; ArAmacetyAti ArAmacetiyAni. sa. ni. aTTha. 1.305. ArAmaTTha tri., [ArAmastha], ArAma meM sthita, ArAma meM rakhA huA - TuM' napuM., pra. vi., e. va. - ArAmaTuM nAma bhaNDa ArAme catUhi ThAnehi nikkhitaM hoti bhUmaTTha thalalu, AkAsar3ha vehAsar3ha pArA. 56; -8 dvi. vi., e. va. - ArAmaTTha bhaNDa paE For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ArAmaTThakavinicchaya avaharissAmIti, tade. ; - dve sapta. vi., e. va. - ArAmadvepi ArAmaM tAva dassento, pArA. aTTha. 1.270. ArAmakavinicchaya pu0 tatpu0 sa0, ArAma meM sthita rahane ke viSaya meM nizcaya yena tR. vi., e. va. ArAmadvakavinicchayena vinicchinitabba, pArA. aTTha. 1.277. ArAmaTThakathA strI0, 1. pArA. aTTha0 ke eka khaNDa kA zIrSaka, pArA. a. 1.270-271; 2. vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vina. vi. 151-153. ArAmatA strI0, ArAma kA bhAva, Amoda-pramoda se paripUrNatA, AnandamayatA tA pra. vi., e. va. - paJcavidhe saMsagge ArAmatA, a. ni. aTTha. 3.250. ArAmadaNDa pu0, eka brAhmaNa kA nAma NDo pra. vi., e. va. ArAmadaNDo brAhmaNo, a. ni. 1 (1).82; brAhmaNAdIhi tR. vi., ba. va. - ArAmadaNDabrAhmaNAdIhi manussehi, udA. aTTha. 3. ArAmadAna napuM0, tatpu0 sa0 [ArAmadAna ], udyAna kA dAna, udyAna-yukta sthala kA vihAra ke rUpa meM prayoga karane hetu dAna - nena tR. vi., e. va. iminArAmadAnena, cetanApaNidhIhi ca, bhave nibbattamAnoha, apa. 1.36. ArAmadAyaka pu0, sa0 u. pa. meM prayukta, 1 ArAma kA dAna karane vAlA, 2. eka sthavira kA nAma, saGghA * saMgha ke lie ArAma kA dAna karane vAlA - ko pra. vi., e. va. saGghArAmadAyako tApaso sumApitaM ... pAdAsi, apa. a. 1.285; idaM sudaM AyasmA ArAmadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.269. ArAmadUsakajAtaka napuM0, aneka jAtaka kathAnakoM kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.243-245; jA0 aTTha 2.285-287. ArAmadevatA strI, tatpu0 sa0, udyAna kA devatA - tA pra0 vi., e. va. ArAmadevatA vanadevatA rukkhadevatA ... ma. ni. 1.387; ArAmadevatAti tattha tattha pupphArAmaphalArAmesu adhivatthA devatA, ma0 ni0 aTTha. ( mU.pa.) 1(2).265. ArAmadvAra napuM0, tatpu0 sa0, vihAra kA bAharI dvAra, ArAma kA bAharI daravAjA - rA pa vi., e. va. ArAmadvArA nikkhamma, padumuttaro mahAmuni, apa. 1.49; ArAmadvArAti sabbasattAnaM dhammadesanatthAya vihAradvArato nikkhamitvA, apa. aTTa. 1.320. ArAmanissayI tri. udyAna ke samIpa nivAsa karane vAlA, ArAma meM Azraya lekara rahane vAlA - yI pu0, pra. vi., e. va. - ahamasmi bho gotama ArAmanissayI parisAvacaro, sa. - -- - www.kobatirth.org - - 185 ArAmarukkha ni. 3(1).90; ArAmaM nissAya vasanabhAvena ArAmanissayI, sa. ni. aTTha 3.182. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAmapatta tri, tatpu0 sa0 [ArAmaprApta], ArAma meM pahuMcA huA, udyAna meM pahuMca cukA ttAnaM pu, Sa0 vi0, ba0 va. tesamArAmapattAnaM, dhammaM desesi cakkhumA apa. 2.348. ArAmapAla pu0, udyAna-rakSaka, mAlI, ArAma kI rakSA karane vAlA - lo pra. vi., e. va. ArAmapAlo ArAmaM gantvA ambarukkhamUlesu paMsuM apanetvA tAdisaM paMsuM Akiri, vi. va. aTTha. 242; laM dvi. vi., e. va. so ArAmapAlaM Aha, vi. va. aTTha. 242. ArAmappavesana napuM,, tatpu0 sa0 [ ArAmapravezana], udyAna kA praveza dvAra, vihAra kA praveza dvAra - naM. pra. vi., e. va. bhikkhuniyA tiyojane ThatvA ArAmappavesanaM Apucchitabba bhavissati, mahAva. aTTha. 394. ArAmamariyAdaka tri0, ba0 sa0, vihAra kI sImA ke andara Ane vAlA, ArAma kI sImA ke antargata kaM napuM., dvi. vi., e. va. - pAdA nagaragallaM ca ArAmamariyAdaka, cU. vaM. 48.36. ArAmarakkhaka pu0, udyAna kA rakSaka, mAlI, ArAma (vihAra) kA rakSaka - kA pra0 vi0, ba0 va. - gihInaM ArAmarakkhakA bhikkhUnaM denti, pArA. aTTha. 1.312. ArAmarakkhanaka pu0, udyAna kI rakhavAlI karane vAlA ko pra. vi., e. va. - ArAmarakkhanako makkaTo, jA. aTTha. - For Private and Personal Use Only - - - - 1.244. ArAmaramma pu0/napuM., karma, sa., ArAma athavA vihAra kA ramaNIya vAsasthAna, ramaNIya yA sukhadAyaka ArAma - mmaM dvi. vi., e. va. anicchantaM va netvAtamArAmarammamuttama, ji . ca. 399 (ro.). ArAmarAmaNeyyaka napuM0, tatpu0 sa0, udyAna kI ramaNIyatA athavA sundaratA kaM' pra. vi., e. va. seyyathApi, bhikkhave, appamattakaM imasmiM jambudIpe ArAmarAmaNeyyaka, a. ni. 1 (1).48; ArAmarAmaNeyyakanti pupphArAmaphalArAmAnaM rAmaNeyyaka, a. ni. aTTha. 1.364; - kaM dvi. vi., e. va. supinakaM parisatA ArAmarAmaNeyyaka' pokkharaNIrAmaNeyyaka nti dI. ni. 2.248. ArAmarukkha napuM., tatpu0 sa0 [ArAmavRkSa ], udyAna kA vRkSa, bAga kA vRkSa, AnandadAyaka athavA manohArI vRkSa kkhe / kkhAni dvi0 vi0, ba0 va. - ArAmarukkhAni ca ropayissa, vi. va 1131; ArAmarukkhAni cA ArAmabhUte
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAmaropa 186 ArAmika rukkhe, vi. va. aTTha. 255; suvaNNarasadhArApariseka piJjarapattapupphaphalaviTape viya ArAmarukkhe kariMsa, sa. ni. aTTha. 3.87; - cetiya/cetya napuM., dva. sa., ArAma athavA vihAra ke vRkSa evaM caitya - tyAni dvi. vi., ba. va. - bahu ve saraNaM yanti ... ArAmarukkhacetyAni, manussA bhayatajjitA, dha. pa. 188; veLuvana jIvakambavanAdayo ArAme ca udenacetiyagotamacetiyAdIni rukkhacetyAni ca, dha. pa. aTTha. 2.142. ArAmaropa pu., udyAnoM ko ropane vAlA, bAga bagIcA meM vRkSoM, latAoM evaM paudhoM ko lagAne vAlA (mAlI) - pA pra. vi., ba. va. - ArAmaropA vanaropA, ye janA setukArakA, sa. ni. 1(1).38; ArAmaropAti pupphArAmaphalArAmaropakA, sa. ni. aTTha. 1.79. ArAmaropana napuM., tatpu. sa., udyAnoM ko ropanA, udyAna taiyAra karanA, bAga lagAnA, sa. pa. ke anta., - ArAmaropanasetubandhanacaGkamanakaraNAdIsu puJakammesu pasuto hutvA , pe. va. aTTha. 131. ArAmavagga pu., pAci. tathA pari. ke kucha vaggoM kA zIrSaka, pAci. 419-432; pAci. aTTha. 206-209; pari. 127-129; 149-150. ArAmavatthu napuM., ka. vihAra kA sthala, vihAroM ke nirmANa ke lie nirdhArita bhUkhaNDa, ujar3a cuke vihAroM ke sthAna para khAlI par3A bhUkhaNDa - tthu pra. vi., e. va. - ArAmavatthu kArApitaM hoti, mahAva. 184; ArAmavatthu nAma tesaMyeva ArAmAnaM atthAya paricchinditvA ThapitokAso, tesu vA ArAmesu vinaDesu tesaM porANakabhUmibhAgo, cULava. aTTha. 76; yathA ArAmassa vatthubhUtapubbo padeso ArAmassa abhAve "ArAmavatthUti vuccati..., sArattha. TI. 1.298; kha. udyAna lagAne ke lie taiyAra kiyA gayA bhUkhaNDa, vaha kSetra jise tIna ora se gherAbandI karake bhaviSya meM udyAna lagAne hetu khAlI chor3a diyA gayA hai - vatthu nAma ArAmavatthu vihAravatthu, pArA. 57; bIjaM vA uparopake vA aropetvAva kevalaM bhUmi sodhetvA tiNNaM pAkArAnaM yena kenaci parikkhipitvA vA aparikkhipitvA vA pupphArAmAdInaM atthAya Thapito bhUmibhAgo ArAmavatthu nAma, pArA. aTTha. 1.273. ArAmavanamAlI tri., udyAnoM evaM vanoM ke puSpoM kI mAlA ko dhAraNa karane vAlA - liniM strI., dvi. vi., e. va. -- kadAhaM mithilaM phItaM, ArAmavanamAlini pahAya pabbajissAmi, jA. aTTha. 6.54. ArAmasampanna tri., tatpu. sa., udyAnoM se yukta, bAga-bagIcoM se bharapUra - nnaM napuM., vi. vi., e. va. - passeyya purANa nagaraM ... ArAmasampanna, sa. ni. 1(2).93. ArAmasAmika pu., tatpu. sa. [ArAmasvAmI], udyAna kA svAmI, bagIce kA mAlika - kaM dvi. vi., e. va. - ... kUTasakkhiM otAretvA ArAmasAmikaM jinAtIti attho, pArA. aTTa, 1.271; - ssa Sa. vi., e. va. - ... ArAmasAmikassa saMsayaM janeti, pArA. aTTha. 1.270. ArAmasIla tri., ba. sa., udyAnoM meM jAne kA zaukIna svabhAva se hI udyAnoM kA premI - lA strI0, pra. vi., e. va. - ArAmasIlA ca uyyAnaM, nadI Ati, parakulaM, AdAsadussamaNDanamanayuttA, yA citthI majjapAyinI, jA. aTTha. 5.431. ArAmassa pu./napuM.. vya. saM., zrIlaGkA ke eka prAcIna grAma kA nAma - ssaM dvi. vi., e. va. - loharUpassa pAdAsi ArAmassaM ca gAmaka, cU. vaM. 49.17. ArAmAbhimukha tri., udyAna kI ora unmukha - khaM napuM., dvi. vi., e. va., kri. vi., bAga kI ora - paTibaddhacitto assaM taM ArAmAbhimukhaM pesesi, jA. aTTha. 3.359. ArAmika tri., [ArAmika], 1. udyAna meM rahane vAlA, udyAna ke sAtha jur3A huA, udyAnarakSaka - ko pu., pra. vi., e. va. - hApeti atthaM dummedho, kapi ArAmiko yathAti, jA. aTTha. 1.244; ArAmiko yathAti yathA ArAme niyatto ArAmarakkhanako makkaTo, tade..; 2. udyAna athavA vana ke AvAsoM meM nivAsa karane vAlA (bhikSu). vanavAsI bhikSu, kuTI meM rahane vAlA (bhikSu) - kAnaM pR., Sa. vi., ba. va. - ArAmikAnaM bhikkhUnaM ArAmesa tahiM tahiM eka eka kuTiM katvA ..., cU. vaM. 52.19; 3. pu., ArAma athavA vihAra kA karmacArI, vihAra kA prabandhaka athavA adhikArI-ko pra. vi., e. va. - na... bhagavatA ArAmiko anujJAto, mahAva. 283; yo mayA, bhaNe, ayyassa ArAmiko paTissuto, dinno so ArAmiko ti, mahAva. 284; - kaM dvi. vi., e. va. - ayassa ArAmika dammI ti, mahAva. 284; - kena tR. vi., e. va. - attho, bhante, ayyarasa ArAmikenAti, mahAva. 283; - ssa Sa. vi., e. va. - ArAmikassa nivesanaM. mahAva. 284; - kA pra. vi., ba. va. - ArAmikA disvA dIghabhANakaabhayattherassa ArocesuMpArA, aTTha. 2.62; -- ke dvi. vi., ba. va. - bhikkhusaGghassa ArAmike demAti, mahAva. aTTa, 269; - kehi tR. vi., ba. va. - ArAmakehi saddhi For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArAmika 187 ArAva ekato khAdati, pArA. aTTha. 2.282; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - bhikkhunaM vA ArAmikAnaM vA pattabhAgampi labhitvA ..., pArA. aTTha. 2.245; - kesu sapta. vi., ba. va. -- ArAmikesu Agatesu amhAkaM bhAraM karotha, sa. ni. aTTha. 3.81; - kicca napuM., tatpu. sa., kisI vihAra meM sevaka athavA sahAyaka kA kAma - ccaM dvi. vi., e. va. - ... ArAmikakiccaM sAdhentA ... niccaM mahAdAnaM adaMsu, jA. aTTha. 1.48; - kula napuM, tatpu. sa., udyAna-karmacArI kA kula, vihAra athavA ArAma ke sevaka kA kula - laM' pra. vi., e. va. - kahaM imaM ArAmikakulaM gatAnti, mahAva. 285; - laM' vi. vi., e. va. - rAjA ... taM ArAmikakulaM bandhApesi, mahAva. 285; - gAma pu., tatpu. sa., ArAma athavA vihAra meM kAma karane vAle logoM kA grAma - me dvi. vi., ba. va. - bhogagAme ca dApayi tathArAmikagAme ca. ca. vaM. 52.26; - dAraka pu., vihAra meM sevaka yA sahAyaka ke rUpa meM kAma karane vAle kA putra, ArAma meM kAma karane vAlA bAlaka - kehi tR. vi., ba. va. - AramikadArakehi saMsaTTho, sa. ni. aTTha. 3.76; - dAsa pu., karma. sa., vihAra meM kAma karane vAlA dAsa, ArAma meM kAma kara rahA sevaka - sA pra. vi., ba. va. - vihAresu rAjUhi ArAmikadAsA nAma dinnA honti, mahAva. aTTa. 269; - pesaka pu., vihAra meM kAma kara rahe karmacAriyoM kA adhiSThAtA athavA adhIkSaka - ko pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena saGghassa ... ArAmikapesako na hoti, cULava. 310; - bhAva pu., udyAnapAla honA, mAlI honA, udyAnapAlatva - vaM dvi. vi., e. va. - ... ArAmikabhAvaM patthayamAno..., pArA. 26; - bhUta tri., vaha jo ArAma athavA vihAra kA sevaka ho cukA hai, vihAra kA karmacArI bana cukA vyakti - tA pu., pra. vi., ba. va. - te ArAmikabhUtA vA upAsakabhUtA vA paJcasikkhApade samAdAya vattanti, ma. ni. 2.207; - vevacana napuM., tatpu. sa., ArAmika kA paryAya, ArAmika ke lie prayukta upAdhinena tR. vi., e. va. - kappiyakArakoti.... veyyAvaccakaro, appaharitakArako, yAgubhAjako, phalabhAjako, khajjakabhAjakoti... ArAmikavevacanena ... hoti, pArA. aTTha. 1.201; - sadisa tri., ArAmika ke jaisA, vihAra ke sevaka athavA karmacArI ke samAna - sA strI., dvi. vi., ba. va. - ArAmikasadisA ete upAsike, sa. ni. aTTha. 3.2463; - samaNuddesa pu., 1. dva. sa., ArAma ke karmacArI evaM zrAmaNera, 2. karma sa0, ArAmika kA kAma karane vAlA zrAmaNera - se dvi. vi., ba. va.- mukena ArAmikasamaNuddese pakkositvA sodhApetvA... vasitabbaM visuddhi. 1.72-73; - sehi tR. vi., ba. va. - bhavissanti bhikkhU anAgatamaddhAnaM ArAmika samaNudde se hi saMsaTThA viharissanti, ArAmikasamaNuddesehi saMsagge ... pATikaGkha a. ni. 2(1).102; - sesu sapta. vi., ba. va. - tAvadevassa tibba hirottappaM paccupadvitaM hoti bhikkhUsu bhikkhunIsu upAsakesu upAsikAsu antamaso ArAmikasamaNuddesesu, a. ni. 1(2).91. ArAmikagAmaka pu., vya. saM., rAjagRha ke samIpa meM sthita eka gAMva kA nAma, jisakA dUsarA nAma pilindagAmaka bhI thA - ko pra. vi., e. va. - ArAmikagAmakoti pinaM AhaMsa, pilindagAmako tipi naM AhaMsu, mahAva. 284. ArAmikinI strI., ArAma athavA vihAra meM kAma karane vAlI nArI, vihAra kI paricArikA - nI pra. vi., e. va. - sA ArAmikinI taMtiNaNDupakaM gahetvA tassA dArikAya sIse paTimuJci, mahAva. 284; - ni dvi. vi., e. va. - taM ArAmikiniM etadavoca, mahAva. 284; - niyA Sa. vi., e. va. - tassA ArAmikiniyA dhItA, mahAva. 284. ArAmuyyAnopavanataLAkapokkharaNisampanna tri., dva. sa./tatpu. sa., ArAmoM, udyAnoM, upavanoM, tAlAboM evaM puSkaraNiyoM se yukta - nnaM napuM., pra. vi., e. va. - sAgalaM nAma nagaraM... ArAmayyAnopavanataLAkapokkharaNisampannaM, mi. pa.2. ArAmUpacAra pu., tatpu. sa., ArAma athavA vihAra kA pArzvavartI kSetra, vihAra kA ahAtA, vihAra kA upakSetra - raM dvi. vi., e. va. - ArAmaM ArAmUpacAraM ThapetvA (AgantvA), pAci. 241; ArAmUpacAraM ThapetvAti AraJakasenAsanArAmaJca tassa upacAraJca ThapetvA, pAci. aTTha. 147; - re sapta. vi., e. va. - ArAme ArAmUpacAre corAnaM niviTThokAso dissati, pAci. 240; taM dassetaM ArAme ArAmapacAretiAdi vuttaM, pArA. aTTha. 2.28... ArAmUpavana napuM., dva. sa., udyAna evaM upavana - nAni pra. vi., ba. va. - ArAmAnIti ArAmUpavanAnIti attho, pe. va. aTTa, 91. ArAva pu., A + ru se vyu., [ArAva], AvAja, UMcI AvAja, hallA, dhvani - ArAva-saMrAva-virAva-ghosAravA sutitthI sara nissano ca, abhi. pa. 128. For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Ariya 188 Aruppa Ariya tri., ariya se vyu., ka. Arya jAti kA, kha. eka janajAti ke lie prayukta - ye pu., dvi. vi., ba. va. - Thakurappamukhe sabbe puchisu Ariye bhaTe, cU. vaM. 90.27. AriyakkhattayoddhA pu., zrIlaGkA meM rAjA dvArA cune gae yoddhAoM kA eka varga - naM ca. vi., ba. va. - AriyakkhattayoddhAnaM bhattiM dAtuM samArabhuM, cU. vaM. 90.16. AriyacakkavattI pu., vya. saM., eka prAcIna tamila-senApati kA nAma athavA upAdhi - ttI pra. vi., e. va. - AriyacakkavattIti vissuto nAriyo pi so, cU, vaM. 90.44. Ariyamunitthera pu., vya. saM., eka sthavira ke lie prayukta nAma athavA upAdhi-raM dvi. vi., e. va. - dutiyAriyamunittheraM sasaMgha hi nimantiya, cU, vaM. 100.95. Arissa napuM., bhAva., isi se vyu. [Arthya], RSi-bhAva, RSi yA muni kI avasthA, RSi se sambaddha honA - ssaM pra. vi., e.va.- isissa bhAvo ArissaM.ka. vyA. 404; AdivikAro tAva - ArissaM ..., ka. vyA. 406. AruNNa napuM., A + (ruda se vyu., ronA, vilApa, rodana, sa. pa. meM prayukta - atANo asaraNo AruNNaruNNakAruaravaM paridevamAno, mi. pa. 322. Aruppa/Arupa/arupa pu./napuM., arUpa se vyu. [bau.. saM., ArUpya], 1. rUparahita AlambanoM vAlA, arUpadhyAna, AkAza kI anantatA, vijJAna kA Ayatana, akiJcanatA kA Ayatana tathA na saMjJA evaM na asaMjJA kA Ayatana, in| rUparahita cAra AlambanoM vAlA arUpa dhyAna, 2. arUpa-bhava, tIna prakAra ke bhavoM meM se tRtIya bhava, rUparahita brahmA kA loka, 3. arUpa-dhAtu - paM pra. vi., e. va. -- rUpAnametaM nissaraNaM yadidaM arUpa, dI. ni. 3.220; rUpAnaM nissaraNaM yadidaM Aruppanti ettha Aruppepi arahattamaggo, dI. ni. aTTha. 3.222; ... appana pApuNAti, ArammaNAtikkamabhAvanAvasena AruppaM, visuddhi. 1.230; - ppaM dvi. vi., e. va. - asadisarUpo nAtho, AruppaM yaM catubidhaM Aha, visuddhi. 1.328; uddhavA AruppaM adho kAmaSTa tuM tiriya rUpadhAtuM anavasesa pharanto, khu. pA. aTTha. 202; - to pa. vi., e. va. - Aruppato hi asmimpi paJcavokArabhave taM vipAkanAmaM hadayavatthuno sahAyaM hutvA ..., vibha. aTTha. 166; - ssa Sa. vi., e. va. - Aruppassa ca nirodhassa ca gahaNaM aJattha pAThe vRttakkameneva kataM. paTi. ma. aTTha. 2.296; - ppe sapta. vi., e. va. - Aruppe parassa cittaM jAnitakAmo .... paTi. ma. aTTha. 1.284; nAmameva hi Aruppe, paTisandhipavattisa, vibha. aTTha. 165; - ppA pu., pra. vi., ba. va. - arUpe ArammaNe pavattA AruppA, abhi. dha. vi. 226; ye te santA vimokkhA, atikkamma rUpe AruppA, te kAyena phusitvA vihareyya nti, ma. ni. 1.42; AruppAti ArammaNato ca vipAkato ca rUpavirahitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).171; - ppAni napuM., pra. vi., ba. va. - paJca rUpAvacarAni cattAri ca AruppAni, visuddhi. 2.177; - ppe pu., dvi. vi., ba. va. - cattAro Aruppe gahisu.dha. sa. aTTha. 16; -- pehi' pu.. tR. vi., ba. va. - paJca suddhAvAsA catUhi ArUpehi saddhi navAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).229; - pehi pa. vi., ba. va. - arUpehi nirodho santataroti, su. ni. (pR.) 195; - ppAnaM Sa. vi., ba. va. - arUpAvacaraM catunnaM AruppAnaM yogavasena catubidhaM, visuddhi. 2.80; - pesu pu., sapta. vi., ba. va. - catUsu pana Aruppesu ArammaNasamatikkamo hoti, visuddhi. 1.109; arUppesu asaNThitAti, itivu. aTTha. 195; - kathA strI., kathA. ke chaThe varga kI cauthI kathA kA zIrSaka, kathA. 271-272; pa. pa. aTTha. 189; - kiriyA strI., arUpAvacarabhUmi ke cAra prakAra ke kriyAcitta - yA pra. vi., ba. va. - catasso ArUppakiriyA, vibha. aTTha. 23; - kusala napuM.. tatpu. sa., arupAvacarabhUmi ke cAra kuzalacitta - lAni pra. vi., ba. va. - cattAri AruppakusalAni, vibha. aTTha. 23; - gamana napuM.. tatpu. sa., arUpabhUmi athavA arUpaloka meM punarjanma kA grahaNa - naM pra. vi., e. va. - paTisandhivasena arUpagamana, su. ni. aTTha. 2.188; - citta napuM., arUpAvacarabhUmi kA citta, sa. u. pa. ke rUpa meM, dutiyA.- arUpAvacarabhUmi kA dvitIya citta, jisakA Alambana vijJAna kA Ayatana hotA hai - ttaM pra. vi., e. va. - dutiyAruppacittaJca, catutthAruppamAnasaM, abhi. ava. 314; - cuti strI., tatpu. sa., arUpa-bhUmi athavA rUparahita brahmalokoM meM mRtyu, arUpa-dhAtu meM jIvana se bilagAva - yA tR. vi., e. va. - AruppacutiyApi anantarA paTisandhi veditabbA, visuddhi. 2.181; arUpAvacare ca... heTThimA heTThimA paTisandhi natthIti catutthAruppacutiyA navattabbArammaNapaTisandhi natthi visuddhi. mahATI. 2.283; -cetasa napuM., karma. sa., arUpAvacaradhyAna kA citta, sa. u. pa. ke rUpa meM, dutiyA.- dvitIya arUpadhyAna kA kuzalacitta evaM vipAkacitta - so Sa. vi., e. va. - paThamAruppakusalaM dutiyAruppacetaso, abhi. ava. 366; - For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aruppa 189 Aruyha jjhAna napuM. karma. sa., arUpadhyAna, rUparahita cAra AlambanoM para dhyAna - ssa Sa. vi., e. va. - tatiyassa AruppajjhAnassa ArammaNattA, paTi. ma. aTTha. 2.144; - nAni pra. vi., ba. va. - cattAri AruppajhAnAnipi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(1).171; - dvAyI tri., arUpadhyAna meM sthita, arUpaloka athavA rUpa-rahita brahmalokoM meM vidyamAna - yino pu., pra. vi., ba. va. - arUpaTThAyinoti arUpAvacarA, itivu. aTTha. 195; ye ca rUpUpagA sattA, ye ca arUpaThThAyino, itivu. 463; su. ni. 759; - desanA strI., tatpu. sa., arUpadhyAna athavA arUpa-bhUmi ke viSaya meM upadeza - naM dvi. vi., e. va. - sabbappakArena Aruppadesanameva bhajati, dha. sa. aTTha. 231; -- niddesa pu., visuddhi ke dasaveM pariccheda kA zIrSaka, isa pariccheda meM cAra arUpadhyAnoM kA vivecana hai, visuddhi. 1.316-331; visuddhi. mahATI. 1.370-387; - paTisandhi strI., tatpu. sa., arUpa-loka meM punarjanma, rUparahita brahmalokoM meM punarjanma kA grahaNa - yA Sa. vi., e. va. - arUpapaTisandhiyA ... kammanimittameva yathArahamArammaNaM hoti, abhi. dha. sa. 40; - pAdaka tri., arUpadhyAna athavA arUpaloka ko prApta karAne vAlA-kaM strI., dvi. vi., e. va. - "AruppapAdakaM phalasamApatti nti, udA. aTTha. 1983; - bodhana napuM, tatpu. sa., arUpadhyAna-viSayaka jJAna, sa. u. pa. ke rUpa meM, catutthA.- cauthe arUpadhyAna ke viSaya meM jJAna - ne sapta. vi., e. va. - sAvetabbo ayaM attho, catutthAruppabodhane, abhi. ava. 1035; - bhava pu., karma. sa., rUparahita loka meM astitva, rUparahita brahmalokoM meM utpatti - ve sapta. vi., e. va. - rUpaM panettha Aruppabhave bhavati paccayo, vibha. aTTha. 166; - bhUmi strI., karma. sa., rUparahita dhyAna-AlambanoM vAlI cittabhUmi, citta yA cetanA kA vaha stara jisameM citta cAra rUparahita AlambanoM para ekAgra kiyA jAtA hai - yaM sapta. vi., e. va. - tecattAlIsa cittAni, natthi AruppabhUmiyaM, abhi. ava. 213; - yo dvi. vi., ba. va. - aparAni catassopi, ThapetvAruppabhUmiyo, cittAni pana jAyanti, abhi. ava. 194; - su sapta. vi., ba. va. - vipAkA honti sabbeva, catUsvAruppabhUmisu, abhi. ava. 270; - mAnasa napuM0. tatpu. sa., arUpAvacara dhyAna kA citta, arUpabhUmi meM sakriya citta - saM pra. vi., e. va. - catutthaM paJcamaM vApi, hoti AruppamAnasaM, abhi. ava. 996; Alambanaabhedena, catudhAruppamAnasaM, abhi. dha. sa. 6; - vijJANa napuM., arUpAvacaradhyAna kA vijJAna, arUpAvacara nAmaka bhUmi kA citta, sa. u. pa. ke rUpa meM, paThamA.prathama arUpadhyAna kA citta - NaM pra. vi., e. va. - tameva paThamAruppaviJaANaM anantavasena parikammaM karontassa dutiyAruppamappeti, abhi. dha. sa. 65; paThamAruppaviJaANAbhAvo tasseva suJato, abhi. ava. 1010; - vipAka tri., arUpAvacara bhUmi kA vipAkabhUta (citta) arUpabhUmi ke ve cAra citta, jo arUpAvacara bhUmi ke cAra kuzalakarmoM ke vipAka ke rUpa meM udita hote haiM - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - ... cattAri AruppavipAkAnIti soLasa cittAni neva rUpaM janayanti, na iriyApathaM, na vitti, visuddhi. 2.249; - kesu napuM., sapta. vi., ba. va. - AruppavipAkesu ... AneJjAbhisaGghAraM Arabhati, visuddhi. 2.161; - vimokkha pu., tatpu. sa., arUpAvacara bhUmi meM prApta vimukti - kkhA pra. vi., ba. va. - aGgasantatAya ceva ArammaNasantatAya ca santA AruppavimokkhA, sa. ni. aTTha. 2.110; - saGghAta tri., ArUpya nAma se jAnA gayA, sa. pa. ke rUpa meM, - tatiyArUppasaGkhAtaravandha pu., tRtIya arUpAvacara nAmaka skandha - dhesu sapta. vi.. ba. va. - tatiyAruppasaGghAtakhandhesu ca catUsupi, abhi. ava. 1027; - samApatti strI., tatpu. sa. [bau. saM. ArUpyasamApatti], arUpAvacaradhyAna kI prApti - yo pra. vi., ba. va. - sabbathA ArammaNAtikkamato catassopi bhavantimA AruppasamApattiyoti beditabbA, visuddhi. 1.328; - tiM dvi. vi., e. va. - accantasukhumabhAvappattasaGghAraM catutthAruppasamApatti, visuddhi. 1.326; - sambhava pu.. tatpu. sa., arUpabhUmi meM janma, arUpadhyAna ke krama meM udita, sa. u. pa. ke rUpa meM catutthA.- caturtha arUpadhyAna se utpanna - mbhavA pra. vi., ba. va. - nevasAti niddiSTThA, catutthAruppasambhavA, abhi. ava. 1036; - ppArammaNa napuM. tatpu./karma. sa., arUpAvacara dhyAna kA Alambana, Alambana ke rUpa meM arUpAvacara bhUmi - Nesu sapta. vi., ba. va. - AruppArammaNesapi AkAsaM kasiNagghATimattA, visuddhi. 1.1103; -- ppAsaJa tri., arUpabhUmi kI saMjJA se rahita arUpa-loka se anabhijJa yA anajAna - janapuM.. pra. vi., e. va. - tayo apAyA ArUppAsanaM paccantimampi ca, saddhammo. 5. Aruyha A + gruha kA pU. kA. kR. [Aruhya]. Upara car3ha kara, Arur3ha ho kara, savAra ho kara, Upara jA kara, Upara pahuMca kara - parittaM dArumAruyha, yathA sIde mahaNNave. theragA. 147; punapAruyaha caGkama, theragA. 272; punapAruyaha caGkamanti ... punapi caGkamaTThAnaM AruhitvA, theragA. aTTha. 2.5; For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aruhati 190 Aruha/ArULha pAsAdamAruyha samantacakkhu, mahAva.6; tamAruyaha palAyantaM car3hane athavA savAra hone kA prayojana - tthAya ca. vi., kumAramanubandhi so, ma. vaM. 24.38. e. va. - kaNDulo attano piDhiM AruhanatthAya nandimittaM Aruhati A + ruha kA varta, pra. pu., e. va., niyamita / olokesi, thU. vaM. 61; yathA vaNaM Alimpeyya yAvadeva Arohati ke sthAna para gAthAoM meM prayukta aniyamita rUpa AruhaNatthAya, mahAni. 271; - sajja tri., car3hane ke lie [Arohati], Upara car3hatA hai, savAra ho jAtA hai, savArI taiyAra (savArI)- jjo pu., pra. vi., e. va. - ratho gantvA karatA hai, pakar3a letA hai, Upara kI ora jAtA hai - kumAraM padakkhiNaM katvA Aruhanasajjo hatvA, apa. aTTa. AruhatI ti AruLaho, ka. vyA. 591; khuddakamAtika Aruhati, 1.265. pArA. aTTha. 1.264; - nti ba. va. - tamAruhanti nAriyo, AruLha/ArULha tri, A + ruha kA bhU. ka. kR. jA. aTTha. 7.138; tattha tamAruhantIti taM evarUpaM [ArUr3ha], zA. a., kartR vA./karma. vA. meM, 1. vaha jo simbalirukkhaM Aruhanti, tade.; na te thUpamAruhanti, apa. car3ha cukA hai, savAra ho cukA hai yA Upara jA cukA hai, 1.70; - hAma u. pu., ba. ka. - na mayaM rathamAruhAma, thU. savAra, 2. vaha, jisa para car3hA jA cukA hai athavA jisa para vaM, 46; - ntA varta. kR., pu. pra. vi., ba. va. - yattha eke savAra huA jA cukA hai, savArI -Laho pu., pra. vi., e. vihaanti, AruhantA siluccayaM, theragA. 1061; - ntaM va. - AruhatIti AruLaho, ka. vyA. 591; so puriso varta. kR., pu., dvi. vi., e. va. - tamAruhantaM khurasaJcitaM paThama rukkhaM AruLho, ma. ni. 2.32; eka sAkhaM gaNhitvA giri... ko codaye paraloke sahassanti, jA. aTTha. 7.138; paThamaM rukkhaM AruLaho, a. ni. aTTa, 2.351; - LhaM pu.. taM bhavantaM jalitAvudhapahAre asahitvA jalitakhurehi saJcitaM dvi. vi., e. va. - tamaddasA candanasAralita, jalitalohapabbataM AruhantaM, tade., - ha anu., ma. pu., e. AjaJamAruLhamuLAravaNNaM, pe. va. 570; taLAkaM AruLhaM va. - ... assaM AruhA ti tamAha so, ma. vaM. 23.72; - gaNhato..., pArA. aTTha. 1.264; - vhena pu., tR. vi., e. pentu anu., prera., pra. pu., ba. va., car3havA deM, rakhA deM - va. - nAvaM ... AruLhena bhujitabaM, pAci. 104; khaLuGka suvaNNapAdukA ca rathaM AropentUti attho, jA. aTTha. 6.28; AruLahena javasampannaM AjAnIyaM Aruyaha gacchanto viya - he vidhi., pra. pu., e. va. - sammatomhIti ArUhe, jA. gahetuM na sakkAti attho, jA. aTTha. 6.281; - Dhe sapta. aTTha. 7.188; - hi adya, pra. pu., e. va. - 'puthuddisA vi., e. va. - dutiyabhAge pana therAsanaM AruLhe AgatAnaM namassitvA, pamukho rathamAruhI ti, sa. ni. 1(1).271; paThamabhAgo na pApuNAti, mahAva. aThTha. 395; - LahA pu., pra. sthamAruhIti devAnaM pamukho seTTho rathaM Aruhi, sa. ni. aTTha. vi., ba. va. - manussA pAsAdesupi hammiyesupi chadanesupi 1.307; sA maddI nAgamAruhi, jA. aTTha. 7.377; - hiM u. AruLhA acchanti, cULava. 334; - Dhe pu., dvi. vi., ba. pu., e. va. - tayA simbalimAruhinti, jA. aTTha. 3.78; - va. - Aruhe gAmaNIyehi, jA. aTTha. 6.56; - mhAnaM pu., hiMsu/ruhaM adya, pra. pu., ba. va. - 'rathampi nAbhiruhiMsUti, Sa. vi., ba. va. - AruLahAnaM khobhaM akaronto, vi. va. aTTha. pArA. aTTha. 1.56; turitA pabbatamAruhaM su. ni. 1020; taM 27; - LhaM napuM., dvi. vi., e. va. - AruLahaM, ...., cetiyaM abhiruhiMsu. ... pabbatamAruhunti, su. ni. aTTa. AropetuM na vaTTatI ti, pArA. aTTha. 1.61; - Dhena napuM.. tR. 2.274; - himha u. pu., ba. va. - Aruhimha tadA nAvaM, vi., e. va. - 'piLandhanena ekissA makkaTiyA hatthe bhikkhu cAjIviko caha, apa. 2.101; - hitvA pU. kA. AruLhena bhavitabbanti, jA. aTTha. 1.368; lA. a., rakha kR. - nAvaM daLahamAruhitvA, su. ni. 323; - hitabbaM saM. diyA gayA, niviSTa kara diyA gayA, saMgRhIta, antargata, kR., napuM., pra. vi., e. va. - leNaM gambhIraM ahosi otaritvA prApta, pahuMcA diyA gayA - ho pu., pra. vi., e. va. - abhiruhitaba ma. ni. aTTa, (ma.pa.) 2.146; pAThA. AruhitabbaM; sammAAjIvo atthi cittaGgavasena pana pALiyaM na AruLaho, -- ruyhati karma. vA., varta., pra. pu., e. va. - ArohaNa dha. sa. aTTha. 177; - LhaM pu., dvi. vi., e. va. - dvepi kiyA jAtA hai, savAra huA jAtA hai, car3hA jAtA hai - saGgItiyo ArULhaM tipiTakasahitaM sATThakathaM sabbaM theravAda AruyhatIti Aroho, vi. va. aTTa, 27. ... uggahetvA ... pArA. aTTha. 1.37; - Dhe pu.. sapta, vi., Aruhana napuM., A + ruha se vyu., kri. nA. [ArohaNa], e. va. - paThamapArAjike saGgahamArULhe ..., dI. ni. aTTha. Upara car3hanA, savAra honA, savArI karanA - ttha pu., Upara 1.12; - mhA' pu., pra. vi., ba. va. - te pakatisAvakA, For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AruLha/ArULha 191 Aroga idha pALiyaM ArULhA pana parimitAva gAthAvasena pariggahitattA, tathApi mahAsAvakesupi keci idha pALiyaM nArULahA, theragA. aTTha. 2.456; - nhA strI, pra. vi., ba. va. - sabbaaTThakathAsa desanA ArULhA, pArA. aTTha. 1.217; AruLahAyeva mAtika, cULava. aTTha. 96; - nhaM dvi. vi., e. va. - bhajati, ... rUpAvacaradesanaM na AruLhaM, dha. sa. aTTha. 231; - nhA strI., dvi. vi., ba. va. - imA gAthA tAva saGgahaM AruLhA, udA. aTTha. 340; - LhAsu strI., sapta. vi., ba. va. - gopAnasIsa pana AruLahAsu bahakato nAma hoti, cULava. aTTha. 83; - LhaM napuM., pra. vi., e. va. - vinayapiTakaM saGgahamArULhaM, pArA. aTTha. 1.12; - vha' dvi. vi., e. va. - idaM pALiyaM AruLhaJca anAruLahaJca sabbaM bhagavA avoca, dI. ni. aTTha. 2.205; - ssa Sa. vi., e. va. - tanti AruLahassa buddhavacanassa paTisambhidAppattAnaM.., vibha. aTTha. 367; - he sapta. vi., e. va. - tisso saGgItiyo AruLahe tepiTake buddhavacane, dI. ni. aTTha. 3.73; - hAni' napuM., pra. vi., ba. va. - pupphanakAni... pALi nAruLahAni, AharitvA pana dIpetabbAnIti dIpitAni, sa. ni. aTTha 1.177; - hAni' vi. vi., ba. va. - dhammuddesavAre pALiAruLahAni chappAsa padAni vibhajitvA, dha. sa. aTTha 181; - kAla pu., tatpu. sa. [ArohaNakAla], Upara kI ora car3hane kA samaya, savArI para savAra hone kA samaya - lo pra. vi., e. va. - AruLahakAlo viya paThamajjhAne .... a. ni. aTTa. 2.351; - hAna napuM.. tatpu. sa. [ArohaNasthAna], vaha sthAna jahAM pahale car3hA jA cukA hai -ne sapta. vi., e. va. - evaM AruhaTAne padaM viya hi sukhavedanAya uppatti pAkaTA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).2883; - tA strI., Aruhana kA bhAva., sa. u. pa. ke rUpa meM, mukhA.- mukha para A jAnA - ya tR. vi., e. va. - kevalaM lokavohAravasena byaJjanasiliTThatAya mukhArULhatAya etaM vuttaM, pArA. aTTha. 1.194; - dhamma pu., karma. sa. [ArUr3hadharma]. sunirdhArita dharma - mmaM dvi. vi., e. va. - tisso saGgItiyo AruLhadhammayeva pana padaso vAcentassa Apatti, pAci. aTTha. 8; - nAvA strI., karma. sa., vaha naukA, jisa para loga car3ha cuke haiM - ya tR. vi., e. va. - tena AruLahanAvAya byApatti nAma natthi, jA. aTTha. 4.125; - bhAva pu.. [ArUr3habhAva], ArUr3ha ho jAne kI sthiti, samprApta ho jAne kI avasthA, A par3ane kI sthiti - vo pra. vi., e. va. - kathaM pana te, paNDita, makkaTiyA hatthaM AruLahabhAvo jAto, jA. aTTha. 1.369; - vaM dvi. vi., e. va. -- AruLahabhAvaM vA orukahabhAvaM vA na jAnAti, pAci. aTTha. 150; - vAnara tri., ba. sa., vaha vRkSa, jisa para vAnara car3he hue hoM - ro pu., pra. vi., e. va. - ArULaho vAnaro yaM rukkhaM so ArULahavAnaro, mo. vyA. 3.17; - visa napuM., karmasa., car3ha cukA viSa, zarIra meM pUrI taraha phaila cukA viSa - ssa Sa. vi., e. va. - yAva akkhippadesA AruLahavisassa upari abhiruhituM..., sa. ni. aTTha. 2.88; - sAkhA strI., karma. sa., vaha zAkhA, jisa para koI car3hA huA hai -- ya Sa. vi., e. va. - dve sAmaNere... AruLahasAkhAya bhaggAya patante disvA, theragA. aTTha. 1.355; - hAmilApa pu., paramparA se calI A rahI bAtacIta, pAramparika kathana - karaNavacaneneva ayamabhilApo Aropitoti Adito paTThAya AruLahAbhilApavasenevetaM vRttanti veditabbaM mahAva. aTTha. 225. AruLihatvAna A + ruha kA pU. kA. kR., car3hA kara, savAra ho kara, savAra karA ke - AruLihatvAna pAsAda, gajabAhunarAdhipaM. cU. vaM. 70.262. Aruha/ArUha pu., A + ruha se vyu., sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta [Aroha], ArohaNa, Upara car3ha jAnA, sa. u. pa. ke rUpa meM, ajjhA. - tri., atyadhika Upara kI uThA huA - hA pu., pra. vi., ba. va. - ajjhArUhAbhivaDDanti, jA. aTTha. 3.352; ajjhArUhAbhivaDDantIti nigrodhAdayo rukkhA ajjhArUhA hutvA mahantampi... dasseti, jA. aTTha. 3.353; dukkhA. - tri., dukha ke sAtha car3hane vAlA, kaThinAI se Upara car3hane yogya - ho pu.. pra. vi., e. va. - ayaM visarukkho na dukkhAruho, jA. aTTha. 1.262; durA.- tri., kaThinAI se Upara car3hane yogya - ho pu., pra. vi., e. va. - tattha nAyaM rukkho durAruhoti ayaM visarukkho na dukkhAruho ..., jA. aTTa, 1.262. Aroga/aroga tri., 'a' ke sthAna para aniyamita rUpa se 'A' kA prayoga, ba. sa. [aroga]. ka. rogoM se mukta, svastha, surakSita, saGkaToM se mukta, kuzalakSema-yukta - go pu., pra. vi., e. va. -- ArogyasthAyAti arogo bhavissAmi, pArA. 151; arogo bhavissAmIti mocetvA arogo bhavissAmi, pArA. aTTha. 2.100; - gaM pu., dvi. vi., e. va. -- AgantvA nAsakkhiMsu arogaM kAtuM, mahAva. 359; - gA pu., pra. vi., ba. va. - ekacce arogA jAtA, jA. aTTha. 1.352; - ge pu., dvi. vi., ba. va. - tumhe aroge kAtuM nAsakkhi , jA. aTTha. For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 Arogya ArogApeti 3.123; - gA strI., pra. vi., e. va. - sukhinI arogA aroga puttaM, jA. aTTha. 1.390; - gaM strI., dvi. vi., e. va. -- mayha bhariyaM arogaM katvA, jA. aTTha. 2.99; - gA strI., pra. vi., ba. va. - kacci ... rAjakaJaAyo, arogA maraha mAtaro, jA. aTTha. 6.27; - gaM napuM, pra. vi., e. va. - kacci arogaM yoggaM te. jA. aTTha. 6.28; kha. vyAdhi evaM vinAza kI pakar3a se bAhara vAlA, vyAdhi evaM jarA Adi kA aviSayIbhUta - go pu., pra. vi., e. va. - ekantasukhI attA hoti Arogo parammaraNA ti, a. ni. aTTha. 1.338; - tA strI., aroga kA bhAva., rogamuktatA, svAsthya, avinAzitA _ - tA pra. vi., e. va. - Ayu arogatA vaNNaM, saggaM uccAkulInatA, mi. pa. 309; - bhAva pu., uparivat - vaM dvi. vi., e. va. -- dhanassa arogabhAvaM atvA, dha. pa. aTTha. 1.132; - vo pra. vi., e. va. - ArogyaM nAma sarIrassa ceva cittassa ca arogabhAvo anAturatA, jA. aTTha. 1.350; arogabhAvo / puavato iddhi, bu. vaM. aTTha. 36. ArogApeti aroga athavA Aroga kA nA. dhA., varta, pra. pu., e. va., roga se mukta karA detA hai, draSTa., arogApeti ke anta.(pIche). Arogiya/arogiya napuM., Arogya, svAsthya - yaM pra. vi., e. va. - AyuM arogiyaM vaNNaM, ... ratiyo patthayantena, sa. ni. 1(1).104. Arogya'/Aroga napuM., aroga kA bhAva. [Arogya], bImArI se chuTakArA, roga se mukti, acchA svAsthya, saGkaToM athavA / klezoM se mukta avasthA, hara taraha se nirApada jIvana, anAturatA - gya' pra. vi., e. va. - kusalAnAmayArogyaM, abhi. pa. 331; arogassa bhAvo ArogyaM, ka. vyA. 362; rogo bhavissati, Arogya bhavissati, dI. ni. 1.10; - gyaM dvi. vi., e. va. - yathA ArogyaM... ime paJca nIvaraNe pahIne attani samanapassati, dI. ni. 1.65; tasmA bhagavA Arogyamiva byApAdappahAnaM Aha, dI. ni. aTTha. 1.175; - gyA/to pa. vi., e. va. - yaM loke piyarUpaM sAtarUpaM taM .... Arogyato adakSa, sa. ni. 1(2).96; sattA ... ArogyA dummocayA, mahAni. 22; - ssa Sa. vi., e. va. - Arogyassa paccayo hoti, dha. sa. aTTha. 173; -- gye sapta. vi., e. va. -- byAdhidhammo Arogye, sa. ni. 3(2).293; iti, paTisaJcikkhato yo Arogye Arogyamado so sabbaso pahIyi, a. ni. 1(1).170; sa. pa. ke anta., - ArogyayobbanajIvitamadasAtA tividhA madA pamAdo nAma jAyati, jA. aTTha. 5.95; - kAma tri., ba. sa., acche svAsthya kI kAmanA karane vAlA, hara prakAra se sukhI jIvanavRtti kI kAmanA karane vAlA - mA pu., pra. vi., ba. va. - ArogyakAmA sattA byAdhinA paTiviruddhA, mahAni. 305; - kAla pu., tatpu. sa. [ArogyakAla], roga se mukta rahane athavA hara taraha se svastha evaM kuzalayukta rahane kA samaya - le sapta. vi., e. va. - daharakAle ArogyakAle, a. ni. aTTha. 3.34; - TTha pu., tatpu. sa. [ArogyArtha], rogamukta athavA hara taraha ke kaSToM se mukta hone kA artha -tuna tR. vi., e. va. - apica ArogyaTena anavajjaDhena kosallasambhUtaDhena ca kusalaM, dha. sa. aTTha. 108; - pada napuM., tatpu. sa. [Arogyapada]. Arogya zabda - daM pra. vi., e. va. - ArogyapadaM sabbapadehi yojetvA vuttamekaM khaNDacakka pArA. aTTha. 2.101-102; - parama tri., ba. sa. [Arogyaparama], vaha, jisameM acche svAsthya kI mahattA sarvopari rahe, Arogya ko sarvopari rakhane vAlA - mA pu.. pra. vi., ba. va. - ArogyaparamA lAbhA, nibbAnaM paramaM sukhaM, ma. ni. 2.1863; ArogyaparamAti gAthAya ye keci dhanalAbhA vA yasalAmA vA puttalAbhA vA atthi, ArogyaM tesaM paramaM uttama. ... ArogyaparamA lAbhA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.157; - ppatta tri., [ArogyaprApta], Arogya ko prApta, acche svAsthya ko prApta, hara prakAra ke dukhoM ke anta ko prApta - ttaM pu., dvi. vi., e. va. - paramaM ArogyappattaM ... nibbAnappattanti passAmi suddhaM paramaM aroga, mahAni. 60; - bhAva pu., rogamuktatA, vyAkulatA kA abhAva, anAturatA, svasthatA, zarIra evaM citta kI avyAkulatA - vaM dvi. vi., e.va. - ArogabhAvaM kathetvA taM AdAya AgaccheyyAtha, jA. aTTha. 3.52; - bhUta tri0, vaha, jo vyAkulatArahita ho cukA hai, hara taraha se zAnta avasthA ko prApta - taM napuM., pra. vi., e. va. - Arogyanti ArogyabhUtaM. paTi. ma. aTTha. 2.293; - mada pu., tatpu. sa. [Arogyamada], rogoM se mukta ho jAne kA ghamaNDa, svastha rahane kA mada - do pra. vi., e. va. --- tayomadA - Arogyamado, yobbanamado, jIvitamado, dI. ni. 3.176; tesu ahaM nirogo saTTi vA sattati vA vassAni atikkantAni, na me harItakIkhaNDampi khAditapubba, ime panaje asukaM nAma ThAnaM rujjati, bhesajja khAdAmAti vicaranti, ko ajJo mAdiso nirogo nAmA ti evaM mAnakaraNaM Arogyamado, dI. ni. aTTha. 3.170; yo Arogye Arogyamado so sabbaso pahIyi, a. ni. 1(1).170; - madamatta tri., For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arocaka 193 ArocApeti acche svAsthya ke ghamaNDa se bharA huA - tto pu., pra. vi., .... tumatthe.... alamatthe, ... matippayoge anAdare appANini. e. va. - Arogyamadamatto vA, bhikkhave... duccaritaM carati, ka. vyA. 279; yaggheti Arocanatthe nipAto, pArA. aTTha. a. ni. 1(1),171; - lAbha pu., tatpu. sa. [ArogyalAbha], 1.160; - kicca napuM, tatpu. sa. [ArocanakRtya], batalAne svAsthya kA lAbha - bhaM dvi. vi., e. va. - sabbesa tesu / athavA sUcita karane kA kAma - cvaM pra. vi., e. va. - ito lAbhesu ArogyalAbhamuttamaM seTThanti buddho desesi, cU, vaM. 99.. cito ca pariyesitvA ArocanakiccaM nAma natthi, pAci. 180-181; - gyAvaha tri., svAsthyaprada, hitakAraka - hN| aTTha. 111; - lekhakAmacca pu., dva. sa., rAjakIya AdezoM napuM., pra. vi., e. va. - ArogyAvahaM agada, pe. va. aTTha. ko taiyAra karane vAle evaM unheM nirgata karane vAle lekhaka 171; - vinAsaka tri., svAsthya ko naSTa karane vAlA, evaM mantrI - ccehi tR. vi., ba. va. - ArocanalekhakAmaccehi svAsthya ke lie ghAtaka - ko pu., pra. vi., e. va. - abhiyAcito, sA. vaM. 141. ArogyavinAsako rogo eva rogabyasanaM. pArA. aTTha. 1.178; Arocanaka tri., udaghoSaka, sUcaka, batalAne vAlA, sa. u. - vilumpanaTTha pu., svAsthya ko lUTa lene yA naSTa karane pa. meM prayukta, avassA . - avazya kahane vAlA - ssa pu., kA tAtparya -dvena tR. vi., e. va. - ArogyavilumpanaTTheneva Sa. vi., e. va. - taM adisvA aJjatarassa avassArocanakassa rogo, su. ni. aTTha. 1.80; - sampadA strI., tatpu. sa. ArocehI ti vatvA paccAharati, Apajjatiyeva, kavA. aTTha. [ArogyasaMpat], svAsthya-saMpatti, acche svAsthya ke rUpa meM 134; bhUtA. - kAyika evaM vAcika ApattiyoM athavA dhana-saMpatti - dA pra. vi, e. va. - paJca sampadA - aparAdhoM ko kahane vAlI - kA strI, pra. vi., e. va. - AtisampadA, bhogasampadA, ArogyasampadA, sIlasampadA, bhUtArocanakA nAma, tIhi ThAnehi jAyati, pari. 187. didvisampadA, dI. ni. 3.188; Arogyassa sampadA ArocanA strI., sa. u. pa. meM prayukta, uparivat; anA. - ArogyasampadA, dI. ni. aTTha. 3.192; - sAlA strI., udghoSaNA athavA sUcanA kA abhAva, nahIM batalAnA - tatpu. sa. [ArogyazAlA], cikitsAlaya, aspatAla - laM __ AgantukAdInaM anArocanA, cULava. aTTha. 14. dvi. vi., e. va. - ArogyasAlaM kAresi, a. ni. aTTha. Arocayati A + ruca kA prera0, varta., pra. pu., e. va., 1.232; - sAsanamatta napuM, svAsthya-viSayaka zikSA-mAtra kahatA hai, sUcita karatA hai, prakAzita karatA hai, draSTa. - ttaM dvi. vi., e. va. - ettakaM kAlaM tumhAka santike Aroceti ke anta.. vasanto ArogyasAsanamattampi na labhAmi, jA. aTTha. 5.286. Arocayitu pu., A + ruca ke prera. se vyu., ka. nA. Arocaka tri., A + ruca se vyu [Arocaka], udghoSaka, Arocayita], sUcaka, udaghoSaka, prakAzaka, kathana karane ghoSaNA karate hue kahane vAlA, kevala sa. u. pa. meM prayukta, vAlA - tA pra. vi., e. va. - kocissa ArocayitApi uposathA. ke anta. draSTa... natthi, pArA. aTTha.2.5. Arocana napuM.. A + ruca se vyu., kri. nA. [bau. saM. ArocApana napuM., A + ruca ke prera. se vyu., kri. nA., Arocana/ArocanatA], udghoSaNA, sUcanA, kathana - naM sUcita karAnA, udghoSita karAnA, kahalAnA - naM pra. vi., pra. vi., e. va. - etassa ArocanaM nappamANaM, pArA, aTTha. e. va. - bhikkhUnaM ArocApanaM dha. pa. aTTha. 1.341. 2.257; 276; bhikkhusammutiyA ca ArocanaM ... bhagavatA ArocApeti A + ruca ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. anujJAtaM, pAci. aTTha. 17; - nena tR. vi., e. va. - [bau. saM., ArocApeti], kisI anya dvArA ghoSaNA karAtA hai, anattamanassa sato paresaM Arocanenapi doso, a. ni. aTTha. dUsare se sUcita karAtA hai athavA kahalavAtA hai, dUsare ko 2.12; - ne sapta. vi., e. va. - paThame Arocane bhikkhuniyA janavAtA hai - ArAmikehi attano upakArabhAvaM saGghassa dukkaTa dutiye thullaccayaM, pAci. aTTha. 170; ekassArocane ArocApeti, sa. ni. aTTha. 3.76; - ntassa varta. kR., pu., tassA hoti Apatti dukkaTa, utta. vi. 180; sa. u. pa. ke Sa. vi., e. va., (sUcita karavAne vAle ko) - tassa taM rUpa meM, abhUtA., kAlA0, dutiyA., devatA., paThamA., paramparA., pavattiM sayaM Arocentassa vA aJjana ArocApentassa vA bhUtA., sAsanA ke anta. draSTa.; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - saGghAdiseso, kaGkhA. aTTha. 134; - tha anu., ma. pu., ba. va. ttha pu., tatpu. sa. [ArocanArtha], kahane kA artha, batalAne - paTisAmanahAnaM me ArocApethA ti, dha. pa. aTTha. 1.2953; kA artha - tthe sapta. vi., e. va. - Arocanatthe, ... tadatthe, - yyaM vidhi., u. pu., e. va. - bhagavato mahAparisAya For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arocika 194 Aroceti sannipatitabhAvaM ArocApeyyAnti, dI. ni. aTTha. 1.250; - si adya., pra. pu., e. va. - bhagavato kAlaM ArocApesi, mahAva. 43; 289; - suMba. va. - bhagavato kAlaM ArocApesaM. dI. ni. 2.69; - tvA pU. kA. kR. - ubhinnampi vatthu ArocApetvA ubhinnampi paTiJA sotabbA, pari. 414; - tabbaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. - sace ubho atthapaccatthikA Agacchanti, ubhinnampi vatthu ArocApetabba pari. 414. Arocika tri., A + ruca se vyU., Arocaka ke sthAna para yatra tatra prayukta [Arocika], sUcita karane vAlA, ghoSaNA karane vAlA, batalAne vAlA - kA strI, pra. vi., ba. va. - uposathArocikA devatA tattha tattha gantvA Arocenti, pArA. aTTha. 1.141. Arocita tri., A + ruca ke prera, kA bhU. ka. kR. [bau. saM. Arocita], udghoSita, sUcita, kahA huA, batalAyA huA - to pu., pra. vi., e. va. - sace ArAme kAlo Arocito hoti, cULava. 356; mahAtherehi Arocito bhikkhasako, a. ni. aThTha 3.261; - te pu., sapta. vi., e. va. - Arociteyeva kAle agamAsIti veditabbo, pArA. aTTa. 1.162; - tAya strI., sapta. vi., e. va. - ArocitAya cittappavattiyA vattabbo, pArA. aTTha. 1.186; - taM napuM., pra. vi., e. va. - vatthu vA ArocitaM hoti avinicchitaM, pAci. 204; codakena ca cuditakena ca attano kathA kathitA, anuvijjako sammato, ettAvatApi vatthumeva ArocitaM hoti, pAci. aTTha. 137; ... yattha kathaci ArocitaM uddesabhattaM tasmiyeva bhattuddesaTTAne gAhetabbaM cULava. aTTha. 88; - tena napuM., tR. vi, e. va. - kiM Avuso Arocitena, sa. ni. aTTha. 1.190; - te napuM.. sapta. vi., e. va. - ... tena tasmiM kAraNe Arocite ..., jA. aTTha. 4.385; - kathA strI., karma sa.. kahI huI kathA, pahale kahA jA cukA vacana - thaM dvi. vi., e. va. - ArocitakathaM sutvA, ubhinnampi yathA tathA, vina. vi. 2018; - kAla pu., karma. sa., batalAyA huA kAla, nirdhArita kiyA huA samaya - to pa.. vi., e. va. - ArocitakAlato paTThAya ca eka bhikkhu ThapetvA sesehi sati karaNIye gantumpi vaTTati, cULava. aTTha. 17; 31; - kkha Na pu., karma. sa., batalAyA huA kSaNa - Ne sapta. vi., e. va. - ayaM pana ArocitakkhaNeyeva pArAjika Apajjati, pArA. aTTha. 2.73; - divasa pu.. karma. sa., nirdhArita dina, pahale se batalAyA huA dina - to pa. vi., e. va. - Arocitadivasato paTThAya cULava. aTTha. 25; - niyAma pu., karma. sa., batalAyA huA tarIkA yA vidhAna, batalAI huI paddhati, batalAyA huA mArga athavA upAya - mena tR. vi., e. va. - te mukhaM vikkhAletvA ruo ArocitaniyAmeneva ArocesuM, a. ni. aTTha. 1.241; - bhAva pu., karma. sa., sUcita kiyA huA bhAva, manogata bhAva -vaM dvi. vi., e. va. - sevako rao ArocitabhAvaM JatvA, jA. aTTha. 2.174; - saJA strI., karma. sa., pUrva meM prakAzita saMjJA yA samajha - ya tR. vi., e. va. - tumhehi ArocitasaAya niyAmako bhavissAmI ti, jA. aTTa. 4.126. Aroceti'/Arocayati A + ruca kA prera, varta, pra. pu., e. va., prAyaH Aroceti rUpa meM hI prApta [bau. saM., Arocayati], zA.a., prakAzita karA detA hai, prakaTa karA detA hai, sApha sApha dikhalavA detA hai, lA. a., spaSTa rUpa se kaha detA hai, varNana yA bakhAna kara detA hai, udghoSita karatA hai, sUcita kara detA hai - Aroceti ArocayatI ti rUpAni dissanti, sadda. 2478; pArisaddhihArako ce, ... sutto na Aroceti, pamatto na Aroceti, samApanno na Aroceti, mahAva. 151; .... ao bhikkhu bhikkhussa Aroceti ... ajjhApannoti, cULava. 402; ArocetIti buddharakkhito dhammarakkhitassa, dhammarakkhito saGgharakkhitassa 'amhAkaM Acariyo evaM vadati, pArA. aTTha. 1.296; - cemi/cayAmi u. pu., e. va. - "yaM kho me, ... sammukhA paTiggahitaM, Arocemi taM bhagavato ti, dI. ni. 2.162; ArocayAmi vo, mo. vyA. 2.27; ArocayAmi kho te, sanakkhatta, dI. ni. 3.4; - nti pra. pu., ba. va. - therA bhikkhU paracittaviduno bhikkhUnaM Arocenti ... jAnAtIti, cULava. 398; - ssatha ma. pu., ba. va. - kathamhi nAma tumhe, moghapurisA, bhikkhussa ... Arocessatha, pAci. 47; - ma u. pu., ba. va. - Agamentu tAva bhavanto nirayapAlA, yAva mayaM pAyAsissa rAjaJassa ganvA Arocema, dI. ni. 2.241; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - anupasampannassa uttarimanussadhammaM bhUtaM Arocento, pari. 63; purisassa hi mattiM itthiyA Arocento jAyattane Aroceti, itthiyA mati purisassa Arocento jArattane Aroceti, pArA. aTTha. 2.127; - ntena pu., tR. vi., e. va. - yasmA panetaM Arocentena tvaM kirassa jAyA bhavissasI ti Adi vattabdha hoti, pArA. aTTha 2.127; - ntassa/cayato varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - anupasampannassa uttarimanussadhammaM bhUtaM Arocentassa For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aroceti 195 Arodana pAcittiyaM kattha paJattanti, pari. 23; - ntA varta. kR., pu., pra. vi., ba. va. - nagaravIthIsa ArocentA vicariMsa.dha. pa. aTTha. 2.117: - ntehi tR. vi., ba. va. -- bhojanakAlAdIsu thativasena kAlaM Arocentehi sUtehi ceva mAgadhakehi ca vaNNite, jA. aTTha. 7.232; -- ntI strI., pra. vi., e. va... - nivattabhAvaM satthu ArocentI, udA. aTTha. 346; - tu anu0, pra. pu., e. va. - 'sahAyakopi, bhikkhave, sahAyakassa ArocetUti, dI. ni. 2.116; amhesu yo paThama amataM adhigacchati, so itarassa ArocetUti, dha. pa. aTTha. 1.53; asokaM dhammarAjAnaM evaM cArocayAhi taM, dI. vaM. 15.6; - cehi/cayAhi ma. pu., e. va. - pArisaddhiM me ArocehI ti. mahAva. 150; - tha ma. pu., ba. va. - pArisuddhi Ayasmanto Arocetha, mahAva. 130; - yya vidhi., pra. pu., e. va. - etamatthaM... na Aroceyya, Apatti dukkaTassA ti, cULava. 429; - yyAsi ma. pu., e. va. - yathA te bhagavA byAkaroti, / taM sAdhukaM uggahetvA mama AroceyyAsi, dI. ni. 2.56; - yyaM u. pu., e. va. - 'yannUnAhaM bhagavato etamatthaM Aroceyyanti, pAci. 52; - yyu pra. pu., ba. va. - taM ce te purisA evamAroceyyu, dI. ni. 1.53; - yyAtha ma. pu., ba. va. - tena hi, bhante, bhagavantaM paTipacchitvA mama AroceyyAthA ti, cULava. 271; - yyAma u. pu., ba. ka. - mayaJceva kho pana gihInaM AroceyyAma nAssassa manApaM. cULava. 322; - cayI/si' adya., pra. pu., e. va. - mAtu ArocayI dAsI, mAtA pucchiya dhItara, rao ArocayI..., ma. vaM. 9.19-20; atha kho antarahitA vitA bhagavato Arocesi, mahAva. 10; - si ma. pu., 3. va. - 'passa, ayya, patte garbha mA ca kassaci ArocesI ti, cULava. 432; - cayiM/siM u. pu., e. va. - anattamano samAno paresaM ArocesiM.a. ni. 1(1).71; kAlamArocayiM ahaM, apa. 1.36; - yiMsu/suM pra. pu.. ba. va. - atha kho te bhikkhU bhagavato etamatthaM Arocesu, mahAva. 49; 60; eke ca pabbajjamarocayiMsu, theragA. 724; atha rao AgantvA ArocayiMsu, sa. ni. aTTha, 3.100; - yittha ma. pu., ba. va. - manussaM ghAtayittha, abhUtaM ArocayitthA ti, pArA. aThTha 2.158; - cimha/yimhA u. pu., ba. va. - kiM nu kho mayaM Ayasmato anuruddhassa evamArocimha, ma. ni. 1.273; sAsanaM ArocayimhA ti, dha. pa. aTTha. 1.317; - ssati bhavi., pra. pu., e. va. - na hi nAma me koci ArocessatI ti, mahAva. 466; - yissAmi/ssAmi u. pu., e. va. - tAni ArocayissAmi, taM suNAtha yathA tathaM, a. ni. 2(2).2343; ekassa hoti ArocessAmIti, ekakassa hoti na ArocessAmIti, cULava. 162; tAni ArocayissAmi, taM suNAtha tathA tathaM a. ni. 2(2).234; - ssanti pra. pu., ba. va. - kathanhi nAma chabbaggiyA bhikkhU bhikkhussa duDhallaM ApattiM anupasampannassa ArocessantIti pAci. 47; - ssatha ma. pu., ba. va. - sace tumhe, Ayasmanto, amhAkaM ima adhikaraNaM yathAjAtaM yathAsamuppanna Arocessatha, cULava. 205; -ssAma u. pu., ba. ka. - mayaM imaM adhikaraNaM AyasmantAnaM ArocessAma, cULava. 206; - tuM/yituM nimi. kR. - anujAnAmi, bhikkhave, ArocetuM ajjuposatho ti, mahAva. 147; - tvA/tvAna pU. kA. kR. - Anandattheropi anAthapiNDikAdIhi pesitasAsanaM ArocetvA,dha. pa. aTTha. 1.38; so taM sajAtasaMvego ArocetvAna rAjino, ma. vaM. 23.62; - tabbo saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - ovAdo na Arocetabbo, cULava. 429; - tabbaM napuM., pra. vi., e. va. - pArivAsikena, bhikkhave, bhikkhanA Agantukena Arocetabba, Agantukassa Arocetabba, uposathe Arocetabba, pavAya ArocetabbaM sace gilAno hoti, dutenapi Aroceta va. 79; - yamAnA varta. kR., Atmane, karma. vA., pu.. pra. ke., ba. va., kahe gae - bhagavato etamatthaM AcikkhiMsu paTivedAyeMsu ArocayamAnA ca neva piyakamyatAya na bhedapurekkhAratAya ....., nanti maJjamAnA acesu. pArA. aTTha. 1.168-69. Arodana/ArodanA na./strI., A + ruda se vyu., kri. nA. [Arodana, napuM.], ronA, vilApa karanA, anutApa, rodana kriyA - nA strI., pra. vi., e. va. - bahuno janassa ArodanA, a. ni. 2(1).250; ArodanAti ArodanavAnaM, a. ni. aTTha. 3.86; - nAya napuM., ca. vi., e. va. - idamassa ArodanAya vadAmi, a. ni. 2(1).251; - naM napuM., dvi. vi., e. va. - ArodanaM dassesi, dha. pa. aTTha. 1.107; - nena napuM., tR. vi., e. va. - aTThamo Arodanena, dI. ni. aTTha. 2.134; - nAkArappatta tri., rotA haA sA, rotI haI sI sUrata zakla vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - dukkhe uppanne ArodanAkArappatto viya hoti, visuddhi. 1.284; - kAla pu., tatpu. sa., rone kA samaya - le sapta. vi., e. va. - anamhikAleti rodanakAle, jA. aTTha. 3.195; - paridevana napuM., dva. sa., ronA-kalapanA, ronA aura vilApa karanA - naM pra. vi., e. va. - manussAnaM mahantaM ArodanaparidevanaM ahosi, jA. aTTha. 1.44; - ppatta tri., For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aropaka 196 Aropita tatpu. sa. [ArodanaprApta], rone kI avasthA ko prApta, ro rahA jaisA - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - ekacce ArodanappattA ahesuM. udA. aTTha. 349; - ttaM napuM., pra. vi., e. va. -- vanaM ArodanappattaM viya pathavIkampamAnAkArappattA viya ahosi, dha. pa. aTTha. 1.80; - sadda pu., tatpu. sa. [Arodanazabda], rone kI AvAz2a-ddo pra. vi., e. va. - pathaviundriyanasaddo viya Arodanasaddo ahosi, dha, pa. aTTha. 1.305; - to pa... vi., e. va. - satthu parinibbAne Arodanasahatopi kArujjataro ahosi, dha. pa. aTTha. 1.305. Aropaka tri., sa. u. pa. meM prayukta, sthApita karane vAlA, khar3A karane vAlA, Upara kI ora uThAne vAlA, thambhA. - pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA thambhAropako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.174; nibbate lokanAthamhItiAdika Ayasmato thambhAropakattherassa apadAnaM, apa. aTTha. 2.144. AropanA/Aropana strI./napuM., A + ruha ke prera. se vyu., kri. nA. [AropaNa], Upara kI ora uThAnA, samunnata karAnA, (kisI para athavA kisI meM) rakhanA athavA sthApita karanA - nA pra. vi., e. va. - yassAyasmato khamati itthannAmassa bhikkhuno mohassa AropanA, so tuNhassa, pAci. 194; - ttha pu.. sthApita karane kA prayojana samunnata karane / yA Upara uThAne kA prayojana - tassa parAjayaM AropanatthaM "adhamma dhammo ti AdIni dIpetvA ..., pari. aTTha. 197; - kAla pu., tatpu. sa., car3hAne kA samaya - lo pra. vi., e. va. - ekanAvaM AropanakAlo viya, ... ekasakaTa..., sa. ni. aTTha. 3.88; - samatthatA strI., bhAva., dhanuSa ko khIMcane athavA car3hAne meM sakSamatA - ya tR. vi., e. va. - dhanuM AropanasamatthatAya sahassabAhu, jA. aTTha. 5.265; - nAraha tri., tatpu. sa., batalAne yogya, prakAzita karane yogya, sUcita karane yogya - ho pu., pra. vi., e. va. - upArambhaM dosaM AropanAraho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.247. Aropaniya tri0, A + ruha se prera., saM. kR. [AropanIya], AropaNa karane yogya, Upara kI ora sthApita karane yogya, dhAraNa karane yogya-yo pu.. pra. vi., e. va. - tassAropaniyo moho, uttarimpa hi bhikkhuno, vina. vi. 1726. AropamAnaka tri., A + ruha ke karma. vA. ke varta. kR., Atmane se vyu. [AropyamAnaka]. Upara car3hAyA jA rahA, Aropita kiyA jA rahA - kaM napuM, pra. vi., e. va. - nandamAnAgataM cittaM sUlamAropamAnakaM, theragA. 213; sUlamAropamAnakanti dukkhuppattihAnatAya sUlasadisattA sUlaM taM taM bhavaM kammakilesehi ettakaM kAlaM AropiyamAnaM, theragA. aTTha. 1.365... AropApeti Aropeti kA prera., varta, pra. pu., e. va., ka. kisI anya dvArA rakhavAtA hai, dUsare dvArA car3havAtA hai - makkaTe vA paripAtetvA tattha Aropeti, aJjena vA AropApeti, vaguliyo vA tattha Aropeti parena vA AropApeti, pArA. aTTha 1.278; kha. (pustaka meM) likhavAtA hai - atthayojanAnayaM potthake AropApesi, sA. vaM. 141(nA.). Aropita tri., A + ruha ke prera. kA bhU. kA. kR., zA. a., Upara rakha diyA gayA, sthApita, Upara nyasta, lA. a., sAtha meM prayukta nA. pa. ke anurUpa aneka arthoM kA saMketaka - to pu., pra. vi., e. va. - telapadIpo Aropito, mahAva. 302; - tena pu., tR. vi., e. va. - ekena bhikkhunA paNNe AropitenAti, dha. pa. aTTha. 1.321; - te pu., sapta. vi., e. va. - Aropite mohe moheti, Apatti pAcittiyassa, pAci. 194; - tA strI., pra. vi., e. va. - ekekassa pana ... visuM visuM tanti AropitAti, a. ni. aTTha. 2.196; - taM napuM., pra. vi., e. va. - pIThe vA pIThaM AropitaM hoti, cULava. 350; - tena napuM..tR. vi., e. va. - taM indakhIlato paTThAya Aropitena AcariyadhanunA paJcadhanusatappamANanti veditabba, pArA. aTTha. 1.240; - ssa napuM.. pa. vi., e. va. - AkAsaM Aropitassa rattibhAge samantA yojanappamANaM okAsaM AbhA pharati, dI. ni. aTTha. 2.195; - tA napuM., pra. vi., ba. va. - AropitA ca te pupphA, apa. 1.96; - tta napuM., bhAva. [Aropitatva], Aropita honA - ttA pa. vi., e. va. - ojAya AropitattA hatthasatubbedhassa rukkhassa ...., sa. ni. aTTha. 2.74; - dIpa pu., karma. sa., rakhA gayA dIpaka - paM dvi. vi., e. va. - AropitadIpaM dIparukkhamiva, bu. vaM. aTTha. 56; - dhanu napuM.. karma, sa., car3hAyA huA dhanuSa - nUni dvi. vi., ba. va. - sajiyAni AropitadhanUni, a. ni. aTTha3.29; - naya pu., karma, sa., nirdhArita paddhati, utkRSTa paddhati, sthApita paddhati - yena ta. vi., e. va. - paJca arahanta satAni saGgaha Aropitanaye neva gaNasajjhAyamakaMsu, pArA. aTTha. 1.12; - bhaNDa tri., ba. sa., sAmagrI athavA mAla asabAba ko Upara car3hA cukA - NDo pu. pra. vi., e. va. - suvaNNabhUmiM gamissAmI ti AropitabhaNDo nAvaM abhiruhi, udA. aTTha. 62; - bhAra tri., ba. sa., vaha, jisa para bhAra lAda diyA gayA hai, bhArayukta vyakti - raM For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aropeti 197 Aropeti pu., vi. vi., e. va. - saGghana AropitabhAraMbhikkhUna vA phAsavihAratthAya sayameva taM bhAraM vahantaM..., pAci. aTTha. 33; - vacanAnurUpena kri. vi., tR. vi., e. va., sthApita kie hue vacanoM ke anurUpa - bhagavA pana devatAya AropitavacanAnurUpeneva evamAha, sa. ni. aTTha. 1.23. Aropeti/Aropayati A + ruha kA prera., varta., pra. pu.. e. va., dvikarmaka [Arohayati], zA. a., Upara jAne hetu prerita karatA hai, car3havAtA hai, Arur3ha karAtA hai, lA. a.,1. rakhavAtA hai, rakhavA detA hai, sthApita karA detA hai (kisI para) baiThA detA hai, Upara kI ora uThA detA hai, samunnata karA detA hai, (kI ora) le jAtA hai, sauMpa detA hai, hastAntarita karA detA hai, lA. a., 2. (vAda ke sAtha prayukta hone para) khaNDana kara detA hai, mAta kara detA hai, parAjita karanA hai, 3. taiyAra ho jAtA hai, tatpara ho jAtA hai, niSpAdita karatA hai, 4. kahatA hai, pradarzita karatA hai, detA hai - kalisAsanaM Aropeti, Apatti dukkaTassa, / pAci. 129; ... kodho, tassa sAsanaM Aropeti, kodhassa ANaM Aropeti, pAci. aTTha. 110; saGgho itthanAmassa bhikkhuno mohaM Aropeti, pAci. 194; - nti pra. pu., ba. va. - sampajjalitehi ayamuggarehi pothentA Aropenti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 156; tamenaM, bhikkhave, nirayapAlA mahantaM aGgArapabbataM AdittaM... Aropentipi oropentipi, ma. ni. 3.206; - ma u. pu., ba. va. - mayaM, bhante, buddhavacanaM chandaso AropemA ti, cULava. 260; vedaM viya sakkatabhAsAya vAcanAmaggaM Aropema, cULava. aTTha.57; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va., car3hA rahA, rakhavA rahA - cetiyaM / vandanto cetiye gandhamAlaM Aropento, mahAni. 315; -nte pu.. dvi. vi.. ba. va., car3hAe jA rahe ko - purise passAmi .... sUlesu Aropente, mi. pa. 269; - ntehi pu., tR. vi., ba. va. - rakhavA rahe, vinyasta kara rahe - navaGga satthusAsanaM tIhi piTakehi saGgaNhitvA vAcanAmaggaM Aropentehi pubbAcariyehi .... khu. pA. aTTha.5; - payato pu, Sa. vi., e. va. - tilakkhaNaM Aropayato..., visuddhi. 2.258; - piyantA pu., varta. kR., karma. vA., pra. vi., ba. va., sthApita karAe jA rahe - sUlamAropiyantAva, pabbatenotthaTA viya, nA. rU. pa. 1708; - piyamAnAya strI., varta. kR., karma vA., Atmane., Sa. vi., e. va. - aparo dhammakathiko ... ApattiyA AropiyamAnAya..., cULava, aTTha.43; - tu anu0. pra. pu., e. va. - aJavAdakaM Aropeta patiTThApetuti attho, pAci. aTTha. 31; - hi ma. pu., e. va. - tvaM, gahapati, samaNassa gotamassa imasmiM kathAvatthusmiM vAdaM Aropehi, ma. ni. 2.43; - ntu anu., pra. pu., ba, va., car3ha jAeM - Aropentu dhaje tattha, cammAni kavacAni ca, jA. aTTha. 6.362; - yya vidhi., pra. pu., e. va., rUpAntarita kareM, palaTeM - ... yo Aropeyya, Apatti dukkaTassa, cULava. 260; - yyaM u. pu., e. va., doSa nikAlUM, khaNDana karUM - ahaM vA hi, gahapati, samaNassa gotamassa vAdaM Aropeyya, dIghatapassI vA, ma. ni. 2.43; - yyu pra. pu., ba. va., uparivat - bhikkhaM pavha vA puccheyyuM vAdaM vA AropeyyuM mahAni. 366; - si' adya., pra. pu., e. va., (pratiSThApita kiyA, batalAyA) - visamagataM devadattaM tathAgato samaM Aropesi, mi. pa. 120; - sima. pu., e. va. - tvaM pana meM anariyaM maggaM ArocesIti adhippAyo, jA. aTTha. 3.111; pAThA. Arocesi; - siM u. pu., e. va. - AropesiM dhajatthambha, buddhaseTThassa cetiye, apa. 1.173; - pesu pra. pu., ba. va. - eteneva upAyena khandhakaparivArepi Aropesu. pArA. aTTha. 1.12; - payi adya., pra. pu., e. va. - vihAraM vedisagiri theraM AropayI subhaM, ma. vaM. 13.7; AropayI ti paTipAdayi, ma. vaM. TI. 283(nA.); - payiM u. pu., e. va. - suphullapadumaM gavha, citamAropayiM ahaM, apa. 1.96%; AropayiM pUjesinti attho, apa. aTTha. 2.65; - yiMsu pra. pu., ba. va. - taM susAnaM netvA khadirasUlaM AropayiMsu, jA. aTTha. 4.27; - ssati bhavi., pra. pu., e. va., khaNDana karegA, doSamukta batAegA - ayaM me bhikkhu veyyAkaraNena anAraddhacitto vAdaM Aropessati, dI. ni. aTTha. 1.293; - ssAmi u. pu.. e. va. - gotamassa imasmi kathAvatthusmiM vAdaM AropessAmi, ma. ni. 2.43; - ssanti pra. pu.. ba. va. - tattha ye mAla vA gandhaM vA cuNNakaM vA Aropessanti, dI. ni. 2.107; - ssAma u. pu., ba. va. - evamassa mayaM vAdaM AropessAma. ma. ni. 1.237; - tuM nimi. kR. - anujAnAmi, bhikkhave, anvAdhikampi Aropetu, mahAva. 389; Aropetunti Agantukapattampi dAtuM, mahAva. aTTha. 386; na yuttaM etassa dosaM Aropeta, dha. pa. aTTha 1.272; "yo mama vAdaM AropetuM sakkoti so imaM sAkhaM mahatUti, a. ni. aTTha. 1.277; - tvA pU. kA. kR., 1. khaNDana karake, apAkRta karake - upajjhAyarasa vAdaM AropetvA, mahAva. 67; 2. lAda kara, car3hA kara, Upara car3hA kara, rakha kara - ... jAnapadA manussA bahuM loNampi ... sakaTesa AropetvA .... mahAva. For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aroha 198 ArohaNa 296; 3. rakhavA kara, jalavAkara, Upara rakhA kara - ... vina. vi. 1570; - he dvi. vi., ba. va- gaje turaGge telappadIpaM AropetvA yena bhagavA tenupasaGkamiMsu, mahAva. bhinditvA Arohe ca nipAtayuM, cU. vaM. 70.233; ga. vaha, jisa 302; telappadIpaM AropetvAti... telappadIpaM jAlApetvAti para car3hA jAe, UMcI jagaha, TIlA, pahAr3a - ArurahatIti attho, sa. ni. aTTha. 3.86; 4. car3havA kara, ArUr3ha karA kara, Aroho, vi. va. aTTha. 27; sa. u. pa. ke rUpa meM, assA ., Upara meM rakhA kara - ... paJcasahatthinikAsatesa paccekA nAgarAjA., rathA., vaNNanA., varA., sukhA., svA., hatthA. ke itthiyo AropetvA ..., dI. ni. 1.44: - tvAna uparivat, anta. draSTa.. Upara car3havA kara - AropetvAna taM nAvaM, cU. vaM. 47.50; - Arohaka pu., Aroha se vyu. [Arohaka], savArI karane vAlA, petvA/payitvA/payitvAna/piya uparivat - ... savAra - ko pra. vi., e. va. - eko Arohako, pAci. aTTha. balakkArena vA yAnaM AropetvA .... pe. va. aTTha. 100; "kAje 113; disvA... ayaM Arohako mama, ma. vaM. 23.71; - naka AropayitvAna, bhojaputtA hariMsu ma, cariyA. 393; kAje dvi. vi., e. va. - yAnampi Arohanakampi bhaJjati, mahAni. AropayitvAnAti aTThasu ThAnesa vinivijjhitvA..., cariyA. 106; pAThA. Arohanaka; - ssa Sa. vi., e. va. - Arohakassa aTTha. 163; AropayitvA nidosaM, bhAsaM tantinayAnagaM, dha. sa. vekallA itthI maMlayI ti, ma. vaM. 24.37; - kA pra. vi., aTTha. 3; nAvaM AropayitvAna rAjAnaM tattha kuJjaro, ma. vaM. ba. va. - cattAro ArohakA, pAci. aTTha. 113. 35.26; khandhe AropayitvAna, apa. 1.383; tassA pharasenAtiratto Arohakambu tri., ba. sa., 1. unnata athavA uThI huI gardana piTuM AropiyAsu taM, ma. vaM. 6.8; - tabba tri., saM. kR., - vAlA, 2. UMcAI ke anurUpa vizAla - mbU pu.. pra. vi., bbo pu., pra. vi., e. va. - moho Aropetabbo, pAci. 194; ba. va. - ArohakambU sujavA brahUpamA, vi. va. 1021; - bbA strI., pra. vi., e. va. - mAtikA AsepetabbA, ArohakambUti uccA ceva tadanurUpapariNAhA ca, mahAva. aTTha. 399; - bbaM napuM., pra. vi., e. va. - buddhavacanaM / ArohapariNAhasampannAti attho, vi. va. aTTa, 233. chandaso AropetabbaM cULava. 260; - bbAni ba. va. - ArohaNa/Arohana napuM., A + ruha se vyu., kri. nA. mAlAgandhAdIni tAva cetiye AropetabbAni, mahAva. aTTha. [ArohaNa]. 1. Upara kI ora uThanA, savAra honA, Upara 398; - bbakaM napuM.. pra. vi., e. va. - nAropetabbakaM / car3hanA, 2. ghor3e kI savArI karanA, 3. sIr3hI, jInA - buddhavacanaM aJathA pana, vina. vi. 2821; - mAnA strI., NaM' pra. vi., e. va. - sopAnovArohaNaM ca nisseNI karma. vA., varta. kR., pra. vi., e. va., Aropita kI jA rhii| sAdhirohaNI, abhi. pa. 216; malehi ojAya ArohanaM viya, - anattamanatAya atitthiyapubbataM AropayamAnA, sa. ni. sa. ni. aTTha. 2.74; - naM dvi. vi., e. va. - tato aTTha. 2.159; -- piyamAno pu., pra. vi., e. va., lagAyA nisseNito papatati, na ArohanaM sampAdeti, khu. pA. aTTha. jA rahA - tasmiM tathAgate parena AropiyamAno doso na / 53; - NAya ca. vi., e. va. - nisseNiM kareyya pAsAdassa ruhati, iti. aTTha. 246; - nAya strI., Sa. vi., e. va. - ArohaNAya, dI. ni. 1.172; - ne sapta. vi., e. va. - nivAsentAnaM ApattiyA AropiyamAnAya "kiM imesaM Apatti Arohane mahAnidhi, atho orohane nidhi, jA. aTTha. 6.45; ropetha', cULava. aTTha. 43. Arohane nidhIti maGgalahatthiM ArohanakAle savaNNanisseNiyA Aroha pu., A + ruha se vyu. [Aroha], ka. car3hAva, attharaNaTThAnato nidhi nIharApesi, jA. aTTha. 6.49; - kaNDa UMcAI, lambAI, ubhAra, dIrghatA - ho pra. vi., e. va. - pu., tatpu. sa., Upara ko jA rahA athavA ur3a rahA vANa - AyAmo dIghatAroho, abhi. pa. 295; - haM dvi. vi., e. va. NDena tR. vi., e. va.- ki, mahArAja, etaM ambapiNDiM uddhaM - Aroha vA passitvA pariNAhaM vA passitvA, pu. pa. 163; ArohanakaNDena pAtemi, udAhu adho ArohanakaNDenAti, - hena tR. vi., e. va. - mA naM rUpena pAmesi, Arohena jA. aTTha. 2.73; - kAla pu., tatpu. sa. [ArohaNakAla], pabhAvati, jA. aTTha. 5.288; kha. car3hane vAlA, savAra, Upara kI Are uThane kA kAla - lo pra. vi., e. va. - ghur3asavAra - ho pra. vi., e. va. - Aroho mahApathaviyA ... ArohanakAlo, jA. aTTha. 1.80; -- le hitAhitavicAraNarahito rAjavallabho, bu. vaM. aTTha. 240; sapta. vi., e. va. - so tassA ArohanakAle attano dvaipAdarakkhA Aroho, eko tipurisohayo, vina. vi. 1571; AnubhAvena vAtapuNNabhastacamma... paharApesi, jA. aThTha. - hA ba. va. - ArohA pana cattAro, dve dve tapAdarakkhakA, 6.39; - kicca napuM.. tatpu. sa. [ArohaNakRtya], Upara For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArohaNIya 199 ArohapariNAha car3hane kA kAma athavA upayogitA - cvaM pra. vi., e. va. - pupphite pAricchattake ArohaNakiccaM... natthi, dI. ni. aTTha. 2.217; - nisse Ni strI., tatpu. sa. [ArohaNaniHzrayaNI/niHzreNi], Upara jAne hetu prayukta sIr3hI-Ni pra. vi., e. va. - ArohaNanisseNi satasahassaM. jA. aTTha. 7.237; - sajja tri., tatpu. sa., car3he jAne hetu saja dhaja kara taiyAra - jjo pu., pra. vi., e. va. - ratho kumAraM padakkhiNaM katvA Arohanasajjo hutvA aThThAsi, sa. ni. aTTha. 2.166; - jjaM pu., dvi. vi., e. va. - rathaM nivattetvA sIhapaJjaraummAre pacchAbhAgena ThapetcA ArohaNasajja katvA, jA. aTTha. 6.125; - jjAni napuM., pra. vi., ba. va. --- ArohaNasajjAni kAretvA, dI. ni. aTTha 1.123. ArohaNIya tri., A + vruha kA saM. kR. [ArohaNIya], savArI karane yogya, car3hane yogya, ArohaNa ke lie upayukta - yo pu., pra. vi., e. va. - kuJjaro ... ArohanIyoti attho, vi. va. aTTa 26-27; - yaM pu., dvi. vi., e. va. - ajAtasattu ... ArohaNIyaM nAgaM abhiruhitvA, dI. ni. 1.44; ArohaNIyanti ArohaNayogga, opagarahanti attho, dI. ni. aTTha. 1.123; - ye sapta. vi., e. va. -- svArohe ti sukhena ArohaNIye, ma. vaM. TI. 353(nA.); - ratha pu., karma. sa. [ArohaNIyaratha], car3hane yogya ratha, savAra hone yogya ratha - thA pra. vi., ba. va. - rAjUnaM arohanIyarathA, jA. aTTha. 5.478; - hatthI pu., karma. sa., zAhI hAthI, rAjA kI savArI vAlA hAthI, rAjakIya savArI-tthI pra. vi., e. va. - bodhisattena hi saddhiM... rAhulamAtA catasso nidhikumbhiyo ArohaniyahatthI kaNDako channo kALadAyIti ..., a. ni. aTTha. 1.229. ArohatA strI., Aroha kA bhAva., Upara kI ora rahane athavA Upara kI ora car3hane kI sthiti, draSTa. sukhA. ke anta.(Age). Arohati A + ruha kA varta., pra. pu., e. va. [Arohati], zA. a., ArohaNa karatA hai, Upara kI ora uThatA hai, ugatA hai, Upara savAra hotA hai - paNNaloNi rukkhe ca gacche ca Arohati, pAci. aTTha. 91; ThitikA uddhaM Arohati, mahAva. aTTha. 396; - nti ba. va. - kaNTakAvATampi Arohanti, suttampi gAviM Arohanti, ma. ni. 2.121; - nta tri., varta. kR. - nto pu., pra. vi., e. va. - pAsAdA otaranto ca Arohanto ca, jA. aTTha. 2.202; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - gijjhakUTaM pabbataM Arohantassa kAyakilamatho, sa. ni. 3(1).149; - ntA pu., pra. vi., ba. va. - ArohantA vihaanti... paripattanti, cULava. 235; - tu anu0, pra. pu., e. va. - Arohatu missakanagaM jeTamAsassuposathe ma. vaM. 13.14; - ha ma. pu., e. va. -- Aroha varapAsAda, jA. aTTha. 5.174; - tha ba. va. - Arohatha rathaM yAma nagaraM iti te bravi, ma. vaM. 14.42; - heyya vidhi., pra. pu., e. va. - sahAyako uparipabbataM Aroheyya, ma. ni. 3.172; - hissati bhavi., pra. pu., e. va. - idaM kaNDaM dUraM Arohissati, jA. aTTha. 2.73; - hissAma u. pu.. ba. va. - sayanaM AruhissAmAti, theragA. aTTha. 2.373; - hituM nimi. kR. - jAnAmi rukkhaM ArohituM, ma. ni. 2.32; - hitvA pU. kA. kR. - rukkhaM ArohitvA, ma. ni. 2.32; - mAnaM varta. kR., Atmane, napuM.. pra. vi., e. va. - idaM kaNDaM pana ArohamAnaM ambapiNDivaNTa yAvamajjhaM kantamAnaM Arohissati, jA. aTTha. 2.73. Arohanta pu., vya. saM., eka pramukha mahAmantrI kA nAma - nto pra. vi., e. va. - Arohanto nAma mahAmatto bhikkhUsa pabbajito hoti, pAci. 358.. ArohapariNAha pu., dva. sa. [bau. saM., ArohapariNAha, lambAI evaM caur3AI, UMcAI evaM paridhi athavA vistAra - hena tR. vi., e. va. - seyyathApi, bhante, kALapakkhe candassa yA ratti vA divaso vA Agacchati, ... hAyati ArohapariNAhena, ... vaDati, sa. ni. 1(2).183-84; ArohapariNAhenAti dIghaputhulantena, a. ni. aTTha. 3.288; - smiM sapta. vi., e. va. - idamassa ArohapariNAhasmiM vadAmi, a. ni. 1(1),324-25; ArohapariNAhasminti ayamassa uccabhAvo parimaNDalabhAvoti vadAmIti, a. ni. aTTha. 2.235; - vantu tri.. [ArohapariNAhavata], lambAI evaM caur3AI vAlA, UMcAI ke anurUpa paridhi yA parimaNDala se yukta - vA pu.. pra. vi., e. va. - aGgapaccaGgasampanno ArohapariNAhavA visadvavacano pao, magge saggassa tiTThati, jA. aTTha. 6.24; - vatI strI., pra. vi., e. va. - mahAsarIrA ArohapariNAhavatI, theragA. aTTha. 1.294; - saNThAnaparipUrisampanna tri., UMcAI, caur3AI evaM zArIrika banAvaTa kI pUrNatA se yukta, santulita kada kAThI vAlA, sugaThita AkAra prakAra vAlA-no pu.. pra. vi., e. va. - ArohapariNAhasaNThAnapAripUrisampanno dvattiMsavaralakkhaNAnubyaJjanasamalasaGkatasarIro ... bhagavA, bu. vaM. aTTha. 147; - sampattitA strI., bhAva., sugaThita evaM ucita anupAta vAle AkAra prakAra se sampanna honA - tA For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArohapariNAhina 200 Alapati pra. vi., e. va. - aGgapaccaGgasampannatA ArohapariNAhasampattitA, khu. pA. aTTha. 23; - yA tR. vi., e. va. - ArohapariNAhasampattiyA saNThAnasampattiyA ca sunibbatto, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.283; - sampanna tri., tatpu. sa. [ArohapariNAhasampanna], santulita lambAI caur3AI vAlA, lambAI evaM caur3AI meM susantulana ko prApta - nno pu., pra. vi., e. va. - ekacco assakhaLuGko javasampanno ca hoti, na vaNNasampanno, ca, na ArohapariNAhasampanno, a. ni. 1(1).323; - naM dvi. vi., e. va. - ArohapariNAhasampanna abhirUpaM eka purisaM phalakaM katvA, jA. aTTha. 1.340; - nnA pu., pra. vi., ba. va. - uccA ceva tadanurUpapariNAhA ca, ArohapariNAhasampannAti attho, vi. va. aTTha. 233; - ne pu., dvi. vi., ba. va. - dhuravAhe, bhante, ArohapariNAhasampanne mahAgoNeyugaparamparAya ayojetvA, jA. aTTha 1.322. ArohapariNAhI tri., UMcAI (lambAI) evaM caur3AI (parimaNDala) ke ucita santulana se yukta, bhavya AkAra-prakAra yA sugaThita DIla-Daula vAlA - no pu., pra. vi., ba. va. - gokaNNA sarabhA rurU, ArohapariNAhino, surUpA aGgasampannA, apa. aTTha. 2.257. Arohaputta pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma - to pra. vi.. e. va. --- Arohapatto meNDasiro. rakkhito uggasavhayoti. theragA. (pR.) 178. Arohamada pu., tatpu. sa. [Arohamada]. UMce yA lambe hone kA ghamaNDa, "maiM dUsaroM kI tulanA meM adhika UMcAI vAlA hUM' isa soca se utpanna ahaMkAra - do pra. vi., e. va. - jAtimado ... Arohamado... vitakko , vibha. 395-963; ahaM pana dIghoti majjanavasena uppanno mAno Arohamado nAma, vibha. aTTha. 442. Arohasampatti strI., tatpu. sa. [ArohasamprApti]. UMcAI athavA lambAI kI sampadA, UMcAI athavA lambAI kI prApti --tti pra. vi., e. va. - cassA paThamayugaLena Arohasampatti, dutiyayugaLena pariNAhasampatti, tatiyayugaLena vaNNasampatti vuttA, dI. ni. aTTha. 2.195; -- yA Sa. vi., e. va. - iminA ArohasampattiyA abhAvaM dasseti, udA. aTTha. 299. Arohasampanna tri., tatpu. sa. [Arohasampanna], UMcAI taka pahuMca cukA, atyadhika mahAnatA ko prApta, atyanta balavAn - nno pu., pra. vi., e. va. - abhivar3ito Arohasampanno, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.92; - nnaM pu., dvi. vi., e. va. - 'hatthimeva na kho, bhante tiAdivacanaM avoca, tattha mahantanti ArohasampannaM, a. ni. aTTha. 3.113. Alapati A + Vlapa kA varta, pra. pu., e. va. [Alapati, bolatA hai, bAteM karatA hai, sambodhita karatA hai, cAyaM cAyaM karatA hai, kaha kara pukAratA hai, Amantrita karatA hai, AhvAna karatA hai - nAmena meM bhagavA AlapatIti, cULava. 284; saMsumAra Alapati, jA. aTTha. 3.114; - si ma. pu., e. va. - tapasA abhibhuyya mama puttaM brahmadattaM nAmenAlapasi, jA. aTTha. 3.399; - nti pra. pu., ba. va. - taM kira sirikaNho tipi avhayanti Amantenti, AlapantIti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.187; - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - taM Alapanto Aha - saraNaM taM upema cakkhamA ti, su. ni. aTTha. 1.35; - ntA ba. va. - buddhA bhagavanto sAvake AlapantA bhikkhaveti Alapanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).107; - ntaM dvi. vi., e. va. -- dArakaM neva olokentaM nApi AlapantaM, udA. 75; - ntena tR. vi., e. va. - 'anAlApo AnandA ti, Alapantena pana, ... paTipajjitabbanti, dI. ni. 2.106; - ntI varta. kR., strI0, pra. vi., e. va. - mAtaraM parammukhAlapanena AlapantI Aha, jA. aTTha. 7.328; - peyya vidhi., pra. pu., e. va. - sace maM nAganAsUrU, Alapeyya pabhAvatI, jA. aTTha. 5.287; AlapeyyA tiAdIsupi eseva nayo, tade. - peyyAma u. pu., ba. va. - aJamaz2a neva AlapeyyAma na sallapeyyAma, mahAva. 209; - pi/pI adya., pra. pu., e. va. - taM disvA AlapI rAjA, jA. aTTha. 5.248; AlapIti "saddhi gAmasahassAnI ti AdIni vadanto Alapi, jA. aTTha. 5.251; - pittha Atmane., ma. pu., ba. va. - so ca taM paccAsanto kathesi, tassa tuvaM na kiJci Alapittha, pe. va. 742; - piMsu pra. pu., ba. va. - bhikkhU aJamaja neva AlapiMsu, na sallapiMsu, mahAva. 209; - pimhA u. pu.. ba. va. - aJamaz2a neva AlapimhA na sallavimhA, mahAva. 211; - pissati bhavi0, pra. pu., e. va. - sace maM samaNo gotamo Alapissati, ahampi taM AlapissAmi, sa. ni. 1(1).207; kuladattikanAmena maM AlapissatI ti. sa. ni. aTTha. 1.276; - pissAmi u. pu., e. va. - sace maM samaNo gotamo Alapissati, ahampi taM AlapissAmi, sa. ni. 1(1).207; -- pissanti pra. pu., ba. va. - samaNA ... vuccamAnA nAlapissantIti, jA. aTTha. 2.13; - pitvA pU. kA. kR. - "bhikkhu bhikkhU"ti AlapitvA ayaM vammikotiAdimAha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).32; - pitukAma tri., bolane kI icchA vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - AlapitukAmo Alapati, kathAva. 339. For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alapana 201 Alamba 87. Alapana napuM., A + Vlapa se vyu., kri. nA. [Alapana], ka. va. - saMsito akata nA, AlampAyano mamaggahi, sambodhana, pukAranA, pukArane athavA sambodhita karane kA cariyA. 2.2.5 (pR. 386): AlampAyanoti tarIkA, sAmane kisI ko sambodhita kara ke, he, o, re, are alampAyanavijjAparijappanena alampAyano... evaM laddhanAmo Adi zabdoM kA kathana - naM pra. vi., e. va. bhikkhaveti ahituNDikabrAhmaNo, cariyA. aTTha. 117; - AlampAyanopi yesaM kathetukAmo, tadAlapanaM su. ni. aTTha. 2.112 - dibbosadhehi attano sarIraM makkhetvA ..., jA. aTTha. 7.29; abhimukhaM katvA lapanaM AlapanaM, ka. vyA. 287 para ka. nyA.; manta pu., sarpo ke viSa kA zamana karane vAlA AlampAyana - ne sapta. vi., e. va. - puggalAlapane ceva dhammassAlapane nAmaka mantra - taM dvi. vi., e. va. - ahaJceka pica nijjIvAlapane cA ti bhosaddo tIsa dissati, sadda. alampAyanamantaM jAnAmi, jA. aTTha. 7.21. 1.171; kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, sambodhana Alamba' pu.. [Alamba], 1. vaha, jo kisI kA Alambana kAraka, - ne sapta. vi., e. va. - Alapane ca, ka. vyA. lekara laTakA huA ho, latA, paropajIvI pAdapa, sa. pa. ke 287; - nAdhivacana napuM., tatpu. sa., kisI ko pukArane rUpa meM, - sampaphullalatAlambamanuJaAgindamaNDitA, saddhammo. athavA sambodhita karane ke artha kA sUcaka kathana - naM pra. 245; 2. sahArA, AdhAra, avalambana, sa. pU. pa. meM, - daNDa vi., e. va. - ambho purisAti AlapanAdhivacanametaM, pArA. pu., sahArA dene hetu gRhIta daNDa yA char3I -- NDaM dvi. vi., e. va. - AlambadaNDaM datvAna, pakkAmi uttarAmukho, apa. AlapanA strI., A + Vlapa se vyu., kri. nA. [Alapana], 2.103; 3. dArzanika sandarbha meM, viSaya, indriyoM athavA citta pukAranA, sambodhita karake kahanA, phusalAnA, cApalUsI kI dvArA grAhya rUpa, zabda, gandha, rasa, spRSTavya evaM dharma, bAteM karanA, dUsaroM ko Thagane athavA apane mahatva ko unake dhyAnabhAvanA kA karmasthAna (kammaTThAna) yA Alambana - mbo mana meM baiThAne hetu kI gaI cikanI-cupar3I bAta - nA pra. pra. vi., e. va. - Alambo visayo tejArammaNAlambanAni ca, vi., e. va. - AlapanA lapanA sallapanA ullapanA / abhi. pa. 94; - mbA ba. va. - tadevAlambabhedena samullapanA unnahanA samunnahanA ukkAcanA samukkAcanA arUpajjhAnasammataM, AkAso ceva viANaM tadabhAvo ca anuppiyabhANitA cATukamyatA muggasUpyatA pAribhaTyatA, vibha. taggataM, cittamarUpajjhAnassa AlambA cataro matA, saddhammo. 404; AlapanAti vihAraM Agatamanusse disvA kimatthAya / 463-64; sa. u. pa. meM, paJcA.- pAMca Alambana - bhonto AgatA? .... bhikkhU gahetvA AgacchAmI ti evaM paJcadvAre vattamAnaM paJcAlambaM yathAkkama, nA. rU. pa. 239; Aditova lapanA atha vA ... attupanAyikA lapanA - mbatthikatA strI., AlambanoM para nirbharatA, AlambanaAlapanA, vibha. aTTha. 455. sApekSatA - tA pra. vi., e. va. - AlambatthikatA chando, Alapita tri., A + Vlapa kA bhU. ka. kR. [Alapita], nA. rU. pa. 85; - gijjhanarasa tri., ba. sa., vaha, jisakI pukArA gayA, sambodhita kiyA gayA, kahA jA cukA, kathita mUlabhUta vizeSatA, Alambana-viSayaka lobha ho- so pu., pra. - to pu., pra. vi., e. va. - sandiTTho ca hoti, sambhatto ca, vi., e. va. - ... lobho apariccAgalakSaNo, Alapito ca, jIvati ca, jAnAti ca gahite me attamano Alambagijjhanaraso.... nA. rU. pa. 106; - bAhananarasa bhavissatIti, mahAva. 387-88; buddhahi ca Alapito bhikkhusaGgho, tri., ba. sa., vaha jisakI AdhAra-bhUta vizeSatA sa. ni. aTTha.2.206; - tA pu., pra. vi., ba. va. - AlambanoM ke sAtha TakarAhaTa ho - so pu., pra. vi., e. va. sabbakAmajahassa bhikkhunoti kAmA AlapitA, peTako. 235; - AlambAhananaraso sannirujjhoti gamhati, nA. rU. pari. - te napuM., sapta. vi., e. va. - buddhehi ca Alapite 81. bhikkhasako "bhante ti paTivacanaM deti sAvakehi "Avaso ti. Alamba pu., vya. saM., 1. eka prAcIna vAdya kA nAma, turahI, sa. ni. aTTha. 2.206. eka prakAra kA tUrya vAdya, 2. tUryavAdaka devaputroM kA nAma AlampAna/AlampAyana pu., AlambAna/AlambAna ke - mbo pra. vi., e. va. - Alambo gaggaro bhImo, vi. va. sthAna para apa., 1. savere kA mantra, 2. isa mantra kA 166; AlambotiAdi turiyavAdakAnaM devapattAnaM ekadesato jJAtA eka brAhmaNa, saperA, 3. divya auSadhiyoM kA nAmaggahaNanti vadanti, tariyAnaM panetaM nAmaggahaNaM. vi. va. zarIra para lepa karane vAlA saperA - no pra. vi., e. aTTha. 77. For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlambagAmavApI 202 ALambara/Alambara AlambagAmavApI strI., zrIlaGkA meM sthita AlambagAma- Alambana napuM., A + Vlamba se vyu., kri. nA. [Alambana], nAmaka gAMva kI bAvalI, baulI yA jalAzaya - piM dvi. vi., zA. a., sahArA, Azraya, AdhAra, lA. a., 1. thUnI, e. va. -- AlambagAmavApiM so jeTTatisso akArayi. ma. Teka, char3I- naM dvi. vi., e. va. - AlambanaM karitvAna, vaM. 36.131. saGghassa adadaM ahaM, apa. 1.309; heTThA patiTThAbhAvena upari AlambaNa napuM., Alambana kA hI rUpAntaraNa [bau. saM. AlambanAbhAvena ca gambhIro, su. ni. aTTha. 1.183; lA. a.. Alambana, ArammaNa], rUpa, zabda, gandha, rasa, spRSTavya evaM 2. tri., sahArA yA Azraya dene vAlA - no pu., pra. vi., dharma, indriyoM evaM citta dvArA grAhya cha viSaya, dhyAnaprakriyA e. va. - so tumhAkaM upaTThAko bhavissati Alambano cAti, meM citta ke Alambana ke rUpa meM nirdhArita cAlIsa karmasthAnoM mi. pa. 130; - tthambha pu., tatpu. sa. [Alambanastambha], meM koI eka, - NaM pra. vi., e. va. - ArammaNaM AlambaNaM caMkramaNa patha ke anta meM Tikane athavA sahArA lene hetu nissayaM, cULani. 91; AlambaNaM mayA dinnaM, apa. 1.223; sa. gAr3A gayA lakar3I kA khambhA - mbhaM dvi. vi., e. va. - u. pa. meM, chA.- cha prakAra kA Alambana - NaM pra. vi., e. bhikkhu caGkame caGkamamAno vA Alambanatthambha nissAya Thito, va. --- chAlambaNaM manodvAre, nA. rU. pari. 239; sa. pU. pa. sa. ni. aTTha. 1.77; - daNDa pu., tatpu. sa. [AlambanadaNDa, ke rUpa meM, -- dAyakattheraapadAna napuM., apa. ke eka sahArA dene vAlI char3I yA beMta - smiM sapta. vi., e. va. khaNDa kA zIrSaka, apa. 1.223; - bhUta tri., kisI (indriya - athAlambanadaNDasmiM kattarayaTTi nAriyaM, abhi. pa. 443; - athavA citta) ke lie Alambana yA viSaya banA diyA gayA naGgala napuM.. tatpu. sa., phasala bone se sambaddha utsava ke - tesu pu., sapta. vi., ba. va. - tathA kAmAvacarajavanAvasAne avasara para rAjA dvArA prayukta hala, sahArA dene vAlA hala ... kAmAvacaradhammesveva ArammaNabhUtesa tadArammaNaM icchantIti, - laM pra. vi., e. va. - o AlambananaGgalaM pana abhi. dha. sa. 28; - mana tri., ba. sa., Alambana se jur3e rattasuvaNNaparikkhataM hoti, jA. aTTa. 1.67; - phalaka hue mana vAlA - naM napuM., pra. vi., e. va. - AlambaNamanaM napuM., tatpu. sa., caMkramaNa karate hue bIca meM vizrAma lene cittaM, nA. ru. pari. 73; - samodhAna tri0, ba. sa., hetu sahArA dene vAlA kASTha-phalaka yA lakar3I kA takhtA Alambana ke sAtha jur3Ava rakhane vAlA, Alambana kI - kaM pra. vi., e. va. - caGkame apassAya tiTThantarasa sahavartitA se yukta - no pu., pra. vi., e. va. - Alambanarukkho vA Alambanaphalaka vA sabbampetaM AlambaNasamodhAno, pharaso phusanalakkhaNo, nA. rU. pa. 74; apassayanIyaDhena apassena nAma, pArA. aTTha. 2.51; - bAhA - rasa tri., ba. sa., vaha jisake lie Alambana hI sArabhUta strI., tatpu. sa., sIr3hiyoM kA jaMgalA, sIr3hiyoM ke donoM ora tattva ho - sA strI, pra. vi., e. va. - vedanAlambaNarasA, banAyA gayA gherA - haM vi. vi., e. va. - ArohantA nA. rU. pa. 75. paripatanti ... anujAnAmi, bhikkhave, AlambanabAhAnti, cULava. Alambati A + Vlamba kA varta., pra. pu., e. va. [Alambate], 235; - rajju strI., tatpu. sa., sahArA dene vAlI rassI, laTakatA hai, sahArA yA Azraya letA hai, adhIna rahatA hai, sahArA ke rUpa meM pakar3I gaI rassI - jju dvi. vi., e. nirbhara hotA hai, AdhArita rahatA hai, dRr3hatA ke sAtha kisI ke va. - "imaM AlambitvA parivatteyyAsI ti Alambanarajju sAtha laTaka jAtA hai athavA saTa jAtA hai, car3hatA hai, bandheyyu, jA. aTTha. 3.350; - rukkha pu., tatpu. sa. ArohaNa karatA hai - nIce colambate sariyo, Alambati [AlambanavRkSa], caMkramaNa karate hue bIca bIca meM vizrAma AlambanaM tadAlambanaM... vA, sadda. 2.406-07; - ntu anu0 hetu caMkramaNa patha ke anta meM sthita sahArA dene vAlA vRkSa pra. pu.. ba. va. - sabva te Alambantu vimAnaM, vi. va. 1275; - kkho pra. vi., e. va. - caGkame apassAya tiTThantarasa AlambantUti Arohantu, vi. va. aTTha. 296; - mbiMsu adya., Alambanarukkho vA AlambanaphalakaM vA... aparasenaM nAma, pra. pu.. ba. va. - sabbeva te AlambiMsa vimAnaM, vi. va. 12763; pArA. aTTa. 2.51. .... AruhiMsu, vi. va. aTTha. 297; - mbitvA/tvAna pU. ALambara'/Alambara pu., [ADambara], 1. yuddha bherI, nagAr3A, kA. kR. - idha ... AlambitvA uttaratUti, mahAva. 34; 2. nagAr3oM kA kolAhala, zora-zarAbA - ro pra. vi., e. va. orimA pana tIramhA AlambitvAna rajjukaM, abhi. ava. - ALambaro ca paNavo, abhi. pa. 144; ALambaro tu sArambhe 597. bheribhede ca dissati, abhi. pa. 854; - rA ba. va. - For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALambara 203 Alaya ALambarA mudiGgA ca, naccagItA suvAditA, jA. aTTha. 6.143; sa. u. pa. meM, murajA.- napuM.. muraja evaM nagAr3e, pra. vi., ba. va. - pANissarA mudiGgA ca, marajAlambarAni ca, jA. aTTha. 5.387; sa. pU. pa. meM - megha pu., bAdaloM kI garaja - gho pra. vi., e. va. - 'Alambaramegho viya thanatIti taM sandhAya vadanti, jA. aTTa. 2.285. Alambara pu., vya. saM., asuroM dvArA nirmita eka nagAr3e yA bherI kA nAma - raM dvi. vi., e. va. - samudaM pana paviTTa asurA gahetvA AlambaraM nAma bheri kAresaM. jA. aTTha. 2.285. AlambitabbaTThAnarahita tri., tatpu. sa., AzrayadAyaka sthAna se rahita, nirAdhAra sthAna - te na., sapta. vi., e. va. - anAlambeti AlambitabbadvAnarahite, jA. aTTha. 5.68. AlambIyati A + Vlamba kA karma. vA., varta., pra. pu., e. va., Alambana grahaNa kiyA jAtA hai, Azraya yA sahArA liyA jAtA hai - AlambIyatI ti vijJANaJcanti, sadda. 3.765. Alaya pu./napuM., A + VlI se vyu. [Alaya], ghara, Azraya, rAga, lagAva Adi vividha arthoM meM prayukta, - li silesane, allIyanti etthAti Alayo, rUpa. 232(ro.); ... lobho rAgo ca Alayo, abhi. pa. 163; allIyanti raJjanti etthAti Alayo, abhi. pa. 205 kI sUcI; jinAlayo devAlayo, iccAdisu ghare, abhi. pa. 1097 para sUcI; 1.ka. ghara, vAsasthAna, koI bhI nirmANa kiyA gayA DhAMcA, nivAsasthala, vizrAma-sthala, AvAsa - ye sapta. vi., e. va. - tesaM Alaye rati nAma natthi, ... kaJci AlayaM, dha, pa. aTTha. 1.343; - yo pra. vi., e. va. - okaM vuccati Alayo, anoka vuccati anAlayo, Alayato nikkhamitvA anAlayasakhAtaM nibbAnaM paTicca ..., dha. pa. aTTha. 1.338; - yaM dvi. vi., e. va. - bahabheravaM ratanagaNAnamAlayaM, sa. ni. 3.463; Alayanti nivAsaTTAnaM; 1.kha. Azraya-sthala, zaraNagrahaNa kA sthAna, ghosalA, nIDa, Asana, jagaha - yo pu.. pra. vi., e. va. - bahadukkhAnamAlayo, therIgA. 2703; bahudukkhAnamAlayoti jarAdihetukAnaM bahUnaM dukkhAnaM AlayabhUto, therIgA. aThTha. 236; - yaM napuM., pra. vi., e. va. - yadA balAkA ... palehiti AlayamAlayesinI, theragA. 307; Alayanti nilayaM attano kulAvakaM AlayesinIti tattha Alayana nilIyanameva icchantI, theragA. aTTha. 2.27; - yA pra. vi., ba. va. - ettha okamokatoti udakasaGghAtA AlayAti ayamattho, dha. pa. aTTha. 1.164; 1.ga. viSaya, Alambana, kSetra, kriyAkalApa kA sthala, gocara - buddhApi buddhe pucchanti, visayaM sabba mAlayaM, apa. 1.4; 2.ka. Asakti liptatA, lagAva, pravRtti, anukUlatA, pakSapAta, abhiruci - yo pra. vi., e. va. - 'natthi ..., gihibhAvAya Alayo ti, dha. pa. aTTha. 1.70; - yaM dvi. vi., e. va. - khandhesu AlayaM pahAya, dha, pa. aTTha. 2.316; - ye sapta. vi., e. va. - rAjakumArena piNDamhi Alaye dassite. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.222; 2.kha. sneha, rAga, prema, tRSNA, lobha, sAMsArika viSayabhogoM athavA kAmasukhoM ke prati sudRr3ha lagAva- yo pra. vi., e. va. - abhijjhA vanatho vAnaM lobho rAgo ca Alayo, abhi. pa. 162; - yaM dvi. vi., e. va. --- sattA hi nAma piyabhariyAsu viya sesesu AlayaM na karonti, jA. aTTha. 6.288; sA ... kaniTThamhi AlayaM vissajji , visuddhi. 2.281; - yAni dvi. vi., ba. va. - chetvA AsavAni AlayAni, su. ni. 540; dve ca AlayAni paJcAsatthena chetvA, su. ni. aTTha. 2.141; sa. u. pa. ke rUpa meM, sA.- rAgayukta, tRSNAyukta, Asaktiyukta - yA pu., pra. vi., ba. va. -- jIvite sAlayA nivattantu, nirAlayA ima pabbataM abhiruhantUti, udA. aTTha. 64; sa. pU. pa. ke rUpa meM, -- vasena tR. vi., kri. vi., rAga athavA Asakti ke kAraNa - Alayavasena bhariya kulAvakaM katvA, sa. ni. aTTha. 1.35; 2.ga. varSAvAsa ke viSaya meM nirNaya lene ke sAtha utpanna cintana athavA cittotpAda - yo pra. vi., e. va. - Alayo nAma idha vassaM vasissAmI ti cittuppAdamattaM mahAva, aTTha. 334; tampi alabhantena Alayo kAtabbo, tade; - yaM dvi. vi., e. ka. - AlayaM karoti, cULava. aTTha. 75; AlayaM vA katvA, tade., 3. bahAnA, vaJcanA, dhokhA, ThagI, chala-chadma, cAla, bhulAvA, chipAva, DhoMga - ye dvi. vi., ba. va. - rajassa kira so bhIto, akarA Alaye bahU jA. aTTha. 6.24; akarA Alaye bahUti tumhAkaM vaJcanAni bahUni akAsi, jA. aTTha. 6.25; sa. u. pa. meM, ummattakA.- pAgala hone kA bahAnA - yaM dvi. vi., e. va. - so anummattako ummattakAlayaM karoti, cULava. 186; gabhini.- garbhavatI hone kA jhUThA bahAnA - yaM dvi. vi., e. va. - 'gabhiniAlayaM katvA ete vaJcessAmI ti, jA. aTTha. 4.34; gilAnA. - bImAra hone kA bahAnA - yaM dvi. vi., e. va. - gilAnAlayaM katvA nipajji, jA. aTTha. 1.281; sugatA.- buddha hone kA bahAnA, buddha jaisI lIlA yA chadmabhAva - ssa Sa. vi., e. For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alayati 204 AlayAbhinivesa va. - devadattassa... sugatAlayassa dassitabhAvaM, jA. aTTa. AlayasamugghAta-AlayasamugghAtupAyAnaJca vasenApi cattAreva 1.468; - yaM dvi. vi., e. va. - ... "buddhalIlaM karissAmI ti vuttAnIti, visuddhi. 2.124. sugatAlayaM dassento..., tade... Alayavissajjana napuM, tatpu. sa. [Alayavisarjana], Asakti Alayati Alaya kA nA. dhA., prAyaH allIyati kA sthAnA. kA parityAga, lagAva se chuTakArA - naM pra. vi., e. va. - athavA usI kA apa. [AlIyate], Asaktiyukta hotA hai, kaniTThaputtamhi Alayavissajjana viya 'anAgatepi AlIna hotA hai, rAga athavA lagAva se yukta ho jAtA hai nibbattanakasahArA bhijjissantIti, visuddhi. 2.281. -nti ba. va. - allIyanti keLAyanti dhanAyanti mamAyanti, AlayasamugghAta pu., tatpu. sa. [AlayasamudaghAta], viSayabhogoM sa. ni. 2(1).175; Alayanti sattA etenAti Alayo, ke prati Asakti kI pUrNarUpa se samApti yA nirodha, nirvANa taNhA, cariyA. aTTha. 125; AlayarAmAti sattA paJcasu kI avasthA, tRSNA kA nirodha - to pra. vi., e. va. - kAmaguNesu allIyanti tasmA te AlayAti vuccanti madanimmadano pipAsavinayo AlayasamugghAto vasapacchedo aTThasatatahAvicaritAni Alayanti, tasmA AlayAti taNhAkkhayo virAgo nirodho nibbAnaM, a. ni. 1(2).40; vuccanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).78. AlayasamugghAto bhAvito bahulIkato cAgAdhivAnaM paripUreti, AlayapaTipakkha tri, tatpu. sa. [AlayapratipakSa] rAga netti. 99; - taM dvi. vi., e. va. - dutiyaM sammappadhAnaM athavA Asakti kA pratipakSa, kAmabhogoM ke sukha bhAvitaM bahulIkataM AlayasamugghAtaM paripUreti, netti.99; sa. kA virodhI - kkhe pu., vi. vi., ba. va. - anAlaye pa. ke anta., dhammeti AlayapaTipakkhe vivaTTapanissite, a. ni. aTTa. AlayaAlayArAmatAAlayasamugghAtaAlayasamugghAtupA2.330. pAyAnaJca vasenApi cattAreva vuttAnIti, visuddhi. 2.124. Alayarata tri., tatpu. sa. [Alayarata], AsaktiyoM athavA Alayasammudita tri., tatpu. sa. [Alayasammudita], viSaya viSayabhogoM meM pUrI taraha se DUbI huI-tA strI., pra. vi., bhogoM meM moda athavA Ananda prApta karane vAlA- tA strI., e. va. - AlayarAmA kho panAyaM pajA AlayaratA pra. vi., e. va. - AlayarAmA kho panAyaM pajA AlayaratA AlayasammuditA, mahAva.5; AlayarAmA Alayesu ratAti AlayasammuditA, mahAva. 5; Alayesu suTTa muditA ti AlayaratA, mahAva. aTTa, 233; - tAya ca. vi., e. va. - AlayasammuditA, sa. ni. aTTha. 1.172; - ya ca. vi., e. AlayarAmAya ... AlayaratAya AlayasammuditAya ... duddasaMva. - ... pajAya AlayaratAya AlayasammuditAya, mahAva. idaM ThAnaM..., mahAva. 5. AlayarAma/AlayArAma tri., tatpu. sa. [AlayArAma], AlayasArI tri., apane nirdhArita viSaya athavA kSetra meM hI Asakti athavA viSaya bhogoM meM pUrI taraha se ramI huI, vicaraNa karane vAlA, apane kSetra meM hI kAryarata - rI napuM, viSaya bhogoM meM Ananda kA anubhava karane vAlA/vAlI - pra. vi., e. va. - okasArIti gehasArI AlayasArI, sa. mA strI., pra. vi., e. va. - AlayarAmA kho panAyaM pjaa| ni. aTTha. 2.228. AlayaratA AlayasammuditA, mahAva.53; AlayarAmAti sattA AlayAbhinivesa pu., tatpu. sa. [AlayAbhiniveza], kAmabhogapaJca kAmaguNe allIyanti, tasmA te 'AlayA ti vuccanti, viSayiNI tRSNA dvArA janita kAmabhogoM ke prati citta kA tehi Alayehi ramantIti AlayarAmA, mahAva. aTTha. 233; sudRr3ha lagAva, viSayabhogoM ke sAtha citta kA ahitakArI paJcUpAdanakkhandhA Alayo, tattha ramatIti AlayarAmA, pajA, lagAva, saMskRta dharmoM meM citta kA Azraya-grahaNa - saM dvi. visuddhi. mahATI. 2.309. vi., e. va. - AlayAbhinivesaM pajahato AlayarAmatA strI., bhAva., viSaya bhogoM, rAga, lagAva athavA AdInavAnupassanAvasena.... paTi. ma. 29; saGghAresa leNatANa Asakti meM Ananda anubhava karane kI avasthA, tRSNA - bhAvaggahaNaM AlayAbhiniveso atthato bhavanikanti, visuddhi. tA pra. vi., e. va. - teneva sA AlayarAmatA sasantAne, mahATI. 2.479; - to pa. vi., e. va. - AdInavAnapassanAya parasantAne ca pAkaTA hoti, visuddhi. mahATI. 2.309; - taM paJcindriyAni AlayAbhinivesato nissaTAni honti, paTi. dvi. vi., e. va. - sattAnaJca AlayArAmataM... disvA ..., ma. 201-02; - ssa Sa. vi., e. va. - AdIvanAnupassanAya mi. pa. 219; sa. pa. meM, - AlayaAlayArAmatA AlayAbhinivesassa, visuddhi. 2.334. 5. For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlayesinI 205 AlassiyAbhibhUta AlasiyakusItabhAva pu., AlasyabhAva tathA zithilatA athavA vIryahInatA - vo pra. vi., e. va. - atha nesaM so AlasiyakusItabhAvo bhikkhusajhe pAkaTo jAto jA. aThTha- 1.409. AlasiyajAta tri., [alasajAta], AlasI ho cukA, zithilatA ko prApta - tA pu., pra. vi., ba. va. - madhurakajAtAti AlasiyajAtA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).311. AlayesinI strI., [AlayeSiNI], Alaya, Azraya athavA nivAsa sthAna kI khoja karane vAlI-nI pra. vi., e. va. - palehiti AlayamAlayasinI, tadA nadI ajakaraNI rameti maM, theragA. 307. AlavAla pu./napuM., [AlavAla], vRkSa ke nIce vRkSa ke cAroM ora pAnI bharane hetu banAyA gayA gaDDhA yA thAlA, per3a ko sIMcane ke lie per3a ke nIce ke bhUbhAga para cAroM ora nirmita gaDDhA - laM' pu., dvi. vi., e. va. - AlavAlaM dumindassa bandhitvA, cU. vaM. 51.78; - laM napuM., pra. vi., e. va. - udakakoTTakanti AlavAlaM. ma. ni. TI. 1(2).249. AlavAlaka tri0, tarubhUla ke cAroM pAryoM para nirmita gaDDhe vAlA - ke pu., sapta. vi., e. va. - AlavAlake tarusekatthaM tarumUlavicite svappe jalAdhAre, abhi. pa. 1011 para sUcI. Alasika tri., AlasI, susta - ko pu., pra. vi., e. va. - sIlesvAlasiko hutvA, rasa. 2.32(ro.); pubbepesa AlasiyoyevA ti vatvA atItaM Ahari jA. aTTa. 3.120; pAThA. Alasiko. Alasiya' napuM., alasa kA bhAva. [Alasya], Alasya, sustI, akarmaNyatA, vIryahInatA -- yaM pra. vi., e. va. - Alasyanti AlasiyaM, sa. ni. aTTha. 1.90; yA tandI tandiyanA tandimanakatA AlasyaM AlasyAyanA AlasyAyitattaM, ayaM vuccati "tandI, vibha. 403; pAThA. Alasiya; ... AlasassakammaM alasattaM alasatA, alasattanaM Alasya, AlasiyaM vA, mo. vyA. 4.59; alasassa bhAvo Alasya, ka. vyA. 362; - yaM dvi. vi., e. va. - yuvA balI AlasiyaM upeto, dha. pa. 280; udyAnaviriyaM katvA AlasiyaM anApajjitvAti attho, vi. va. aTTha. 32; sa. u. pa. ke rUpa meM AgantukA., kAyA., cittA ke anta. draSTa... Alasiya tri., alasa kA rUpA. tathA usI se vyu. [alasa]. AlasI, adhyavasAya se rahita, anudyogI, zithila, parAkramahIna - yo pu., pra. vi., e. va. - Alasiyo kusIto .... jA. aTTha. 3.120; rAjakumbho nAmesa, ... Alasiyo, tade.; - yaM dvi. vi., e. va. - rAjakumbha nAma AlasiyaM parisa, tade; - yA pu., pra. vi., ba. va. - tathArUpA kira AlasiyA sakaladivasaM ..., tade.. AlasiyakilAsu tri., Alasya ke kAraNa thakA huA athavA vyAdhita, Alasya se pIr3ita - no pu., pra. vi., ba. va. - tattha kilAsuno ahesunti na AlasiyakilAsuno, pArA. aTTha. 1.141. AlasiyajAtika tri., svabhAva se hI AlasI, AlasI svabhAva vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - vArANasirAjA AlasiyajAtiko ahosi, jA. aTTha. 3.120. AlasiyatA strI., alasa + ya + tA, AlasyabhAva, sustI, DhIlADhAlApana, anudyogI manovRtti, sa. u. pa. meM prayukta, kAyA.- zarIra kA AlasyabhAva - ya tR. vi., e. va. - AlasyAnuyogoti kAyAlasiyatAya yuttappayuttatA, dI. ni. aTTha. 3.115. AlasiyabhAva pu., [AlasyabhAva], uparivat - vo pra. vi., e. va. - tenassa sarIragarutAya uTThAnanisajjAdIsa AlasiyabhAvo IsakaM appahIno viya hoti, dI. ni. aTTha, 1.250; - vaM dvi. vi., e. va. - dhammasabhAyampi tesaM bhikkhUnameva AlasiyabhAvaM nissAya kathaM samaThThApesaM. jA. Alasiyamahagghasa tri., karma. sa., AlasI evaM peTU - so pu., pra. vi., e. va. - pUtibhAvaM ApAditarukkho viya Alasiyamahagghaso veditabbo, sa. ni. aTTha. 3.77. Alasiyavirahita tri., tatpu. sa. [Alasyarahita], Alasya se mukta, udyogI, adhyavasAyI, jAgarUka - to pu., pra. vi., e. va. - anala soti sAtaccakiriyAya Alasiyavirahito, dI. ni. aTTha. 3.178-79; - tA ba. va. - analasAti AlasiyavirahitA, pAci. aTTha, 162. Alasiyabyasana napuM., tatpu. sa. [Alasyavyasana], Alasya kI lata, Alasya kI burI Adata, Alasya ke kAraNa utpanna saMkaTa --- nAdi tri., Alasya se utpanna kaSTa Adi - dIhi tR. vi., ba. va. - AlasiyavyasanAdIhi vA abhibhUto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).162. AlassiyAbhibhUta tri., tatpu. sa. [AlasyAbhibhUta], Alasya se grasta, Alasya se burI taraha ghirA huA, Alasya meM DUbA huA - to pu., pra. vi., e. va. - kiso lUkho dhamanisanthatagatto AlassiyAbhibhUto kacchaparikiNNo ahosi. dha. pa. aTTa, 1.170. For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alasya 206 AliGga Alasya napuM., alasa kA bhAva., saM. ke prabhAvavaza Alassa evaM Alasiya ke sthAnA ke rUpa meM yatra tatra prayukta [Alasya], Alasya, Alasa - syaM pra. vi., e. va. - alasassa bhAvo AlasyaM, ka. vyA. 362; AlasyaJca pamAdo ca, anuTThAnaM asaMyamo .... sa. ni. 1(1).50; Alasyanti AlasiyaM, sa. ni. aTTha. 1.90; tandi ... pe. ... AlasyaM, mi. pa. 267; - sya sapta. vi., e. va. - bhikkhuno cetasA bahulaM viharato Alasye kosajje vissaTThiye pamAde..., a. ni. 2(2).199; Alasyeti AlasiyabhAve, a. ni. aTTha. 3.168. AlasyAnuyoga pu., tatpu. sa. [AlasyAnuyoga], zA. a., Alasya ke sAtha apane ko jor3a denA, lA. a., AlasI manovRtti kA zikAra ho jAnA, akarmaNyatA, zithilatA, adhyavasAyahInatA- go pra. vi., e. va. - AlasyAnayogo bhogAnaM apAyamukhaM dI. ni. 3.138; AlasyAnuyogoti kAyAlasiyatAya yuttappayuttatA, dI. ni. aTTa. 3.115; - gaM dvi. vi., e. va. - AlasyAnuyogaM anuyuttassa me .... mahAni. 194; AlasyAnuyoganti kAyAlasiyatAya yuttappayuttataM mahAni. aTTha. 284; - ge sapta. vi., e. va. - cha khome, ... AdInavA AlasyAnayoge, dI. ni. 3.139. AlasyAyanA strI., Alasya ke nA. dhA., AlasyAyati se vyu., kri. nA., Alasya karanA, AlasI svabhAva kA honA, Alasa kA zikAra bananA - nA pra. vi., e. va. - AlasyaM AlasyAyanA AlasyAyitattaM, mahAni. 278. AlasyAyita tri, Alasya ke nA. dhA. AlasyAyati kA bhU. ka. kR., Alasya meM DUbA huA - ssa pu., Sa. vi., e. va.. - AlasyAyitassa bhAvo AlasyAyitattaM mahAni. aTTha. 332; - tta napuM.. bhAva., Alasya meM nimagna honA-ttaM pra. vi., e. va. - AlasyaM AlasyAyanA AlasyAyitattaM, mahAni. 278. Alassa napuM., alasa kA bhAva. [Alasya], Alasa, sustI, akarmaNyatA - ssena tR. vi., e. va. - AlassenAbhibhUtassa avizaMjanasevino, saddhammo. 567. AlAna/ALAna napuM.. [AlAna], bandhana-stambha (hAthiyoM ko) bAMdhane hetu gAr3A gayA khambhA yA khUTA - naM' - ALAnamALahako thambho, abhi. pa. 364; AlAtyasmiM anena vA bandhatItyAlAnaM, Apabbo lAdhAta bandhanattho, abhi. pa. 364 para sUcI; - naM dvi. vi., e. va. - AlAnaM bhinditvA .... jA. aTTa, 1.397; - nena tR. vi., e. va. - ALakasaGghAtaAlAnena ..., cariyA. aTTa, 108; - ne sapta. vi., e. va. - taM ALAne niccalaM bandhitvA tomarahatthA manussA ... kArenti, jA. aTTa. 1.397; - tthambha pu., karma. sa. [AlAnastambha], uparivat - mme sapta. vi., e. va. - mamALaketi AlAnatthambhe, cariyA. aTTha. 109. AlApa pu., A + Vlapa se vyu. [AlApa], bAtacIta. sambodhana, bhASaNa-po pra. vi., e. va. - Ado bhAsanamAlApo, abhi. pa. 123; Avusoti sAvakAnaM AlApo, sa. ni. aTTha. 2.206; - sallApa pu., dva. sa., AlApa evaM saMlApa - pe sapta. vi., e. va. - mAtugAmena pana AlApasallApe sati vissAso hoti, dI. ni. aTTha. 2.156. Alikhati A + likha kA varta, pra. pu., e. va., likhatA hai, citrita karatA hai, rUparekhA prastuta karatA hai - ntu anu. pra. pu., ba. va. - nAmaJcakAraM pitesa ihAlikhantu, hattha. vaM. 11.10(siMhalI). AlikhitvA A + likha kA pU. kA. kR., likha kara, khIMca kara, banA kara, rekhAGkita kara - thero paThaviyA cakka likhitvA .... mi. pa. 51; pAThA. AlikhitvA; candamaNDale sasalakkhaNaM likhitvA .... jA. aTTa. 3.47; pAThA. AlikhitvA. AlikhituM A + likha kA nimi. kR., citrAMkita athavA rekhAGkita karane ke nimitta, likhane meM - ... sakasalopi cittakAro vA potthakAro vA Alikhitumpi samattho natthi, jA. aTTha. 1.80. AliGga' pu., [AliGgaya/AliGga], eka prakAra kA Dhola yA nagAr3A, mRdaGga kA eka prabheda - mudiGgo murujossa tu AliGgyaGkayoddhakA bhedA, abhi. pa. 143; kumbuggIvA tu yA gIvA suvaNNAliGgasannibhA, abhi. pa. 263; tula0, mRdaGgA murajA bhedAstvakyAliGgayordhvakAstrayaH amara. 1.7.5; kambu vuccati suvaNNaM kambumayena AliGgana (murajabhedena) sannibhA gIvA kambugIvA, abhi. pa. 263 para sUcI; sa. pa. ke anta., - kambugIvoti suvaNNAliGgasadisagIvo, suvaNNamhi kambUti vuccati, jA. aTTa. 4.119; kambu talAbhAsAti suvaNNAliGgatalasannibhA gIvAti attho, jA. aTTa. 5.151. AliGga pu., [AliGgana], AliGgana, cipaTa jAnA, apane zarIra se anya ke zarIra ko cipaTA lenA - Ggo pra. vi., e. va. - AliGgo upagUhanaM, sadda. 2.443. For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AliGgati 207 Alimpati/Alimpati AliGgati A + liGga kA varta., pra. pu., e. va. [AliGgati], Alinda/ALinda pu., [alinda/Alinda]. ka. ghara ke AliGgana karatA hai - parissajane AliGgati, sadda. 3.880; dvAra ke bAhara kA cabUtarA, barAmadA, makAna kI chata, makAna - nto varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. va. - kI maMjila yA tala - paghANo paghaNAlindA pamukhaM AliGganto viya gALhaM pILetvA, jA. aTTha. 1.271; - mAnA dvArabandhanaM, abhi. pa. 218; gehekadese Alindo paghANo varta. kR., Atmane, strI., pra. vi., e. va. - tambavaNNena paghaNo bhave, abhi. pa. 218 para sUcI; - ndaM dvi. vi., e. udakena AliGgamAnA viya Agacchati, sa. ni. aTTha. 3.74; va. - ataramAno ALindaM pavisitvA ukkAsitvA aggaLaM -neyya vidhiH, pra. pu., e. va. - parammakhiM vA AliGgeyya, AkoTehi, mahAva, 324; "anujAnAmi, bhikkhave, ALindaM dI. ni. 1.210; ... parammukhiM ThitaM pacchato gantvA paghanaM pakuTuM osArakanti, cULava. 279; ALindonAma pamukhaM AliGgeyya, dI. ni. aTTha. 1.298; - Ggi adya, pra. pu., e. vuccati, cULava. aTTha. 62; - nde sapta. vi., e. va. - va. - palissajIti AliGgi, jA. aTTha. 5.153; - jiMsu ba. Alinde uttarAsaGga paJjapetvA tiNakalApaM okAsehI ti, va. - aJamaJja parAmasitvA AliGgisu. su. ni. aTTha. sa. ni. 2(2)282; ... puttaM nIharitvA bahiAlinde nipajjApesi, 1.57; - GgitvA pU. kA. kR. - aamajhaM AliGgitvA, dI. dha. pa. aTTha. 1.16; - ndA pra. vi., ba. va. - ALindA ni. 3.53; jA. aTTha, 5.153; - GgituM nimi. kR. - purato pAkaTA honti, cULava. 279; kha. sumeru parvata kA zikhara, ca pacchato ca AliGgitu dethAti, a. ni. aTTha. 1.276; - sone ke lie UMcA banAyA huA sthAna, sa. u. pa. meM, Ggito bhU. ka. kR., pu., pra. vi., e. va. - AliGgito cAsi paThamA.- prathama Alinda - nde sapta. vi., e. va. - piyo piyAya, jA. aTTa. 4.397; - Ggiya saM. kR., pu., dvi sinerussa paThamAlinde tesaM ArakkhA, jA. aTTha. 1.202; sa. vi., e. va. - AliGgiya piyataJca sutaM, sadda. 1.87; - u. pa. ke anya prayogoM hetu kucchi., dvArakoTThakA., sA. ke GgiyA saM. kR., pu., pra. vi., ba. va. - AliGgiyA aJamaJja anta. draSTavyaH; - ka pu., uparivat, sa. u. pa. ke anta., mayaM ubho, jA. aTTha. 4.399. bahi.- bAhara kA barAmadA - ke sapta. vi., e. va. - AliGgana napuM., A + liGga se vyu., kri. nA. [AliGkana], bahiALindake ThatvA tena saddhi kathesi, jA. aTTha. 3.248; eka dUsare ke zarIra se cipaTa jAnA yA saTa jAnA, anA.- binA barAmadA vAlA, binA cabUtarA kA - kA pu., AliGgana, saTAva, cipakAva - naM pra. vi., e. va. - pra. vi.. ba. va. - tena kho pana samayena vihArA anALindakA AliGganaM parissaGgo sileso upagRhaNaM, abhi. pa. 774; liGga honti appaTisaraNA, cULava. 279. gatyattho, A pubbo ya AliGgIyate ti AliGgana, abhi. pa. AlindakamiDDikA strI., ghara ke bAhara bane cabUtare ke 774 para sUcI, parissaggo AliGganaM sadda. 346; - ne sapta. kinAre para baiThane yA leTane hetu banAyA gayA UMcA sthAna vi., e. va. - silisa AliGgane, sadda. 2.489. . yA meMr3a, cabUtare ke kinAre banAyA gayA pITha - miDDhanteti AliGgaya pu., AliGga kA saM. ke prabhAvavaza kiyA gayA rUpA. AlindakamiDDikAdInaM ante, cULava. aTTha. 48. [AliGgaya], eka prakAra kA mRdaGga yA DholakI - AlindakavAsI tri, Alindaka kA nivAsI, mahAphussadevathera ke AliGgayaGkayoddhakA bhedA, abhi. pa. 143. lie prayukta eka upAdhi-sI pu. pra. vi., e. ka - ALindakavAsI AliGgita tri., A + liGga kA bhU. ka. kR. [AliGgita], mahAphussadevatthero viya, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).268. vaha, jisakA AliGgana kiyA gayA hai, priya - to pu., pra. Alimpati/Alimpati A + lipa/limpa kA varta, vi., e. va. - AliGgito cAsi piyo piyAya, jA. aTTha. 4.397. pra. pu., e. va. [Alimpati], lIpatA hai, lepa karatA hai, AliGgIyate A + liGga kA karma. vA., varta, pra. pu.. e. va., potatA hai, prasAdhana-sAmagriyoM kA prayoga karatA hai, abhyaMjita AliGgana kiyA jAtA hai - liGga gatyattho, Apubbo yu ___ karatA hai - nti ba. va. - tena kho pana samayena chabbaggiyA AliGgIyate ti AliGgana, abhi. pa. 774 para sUcI. bhikkhU mukhaM Alimpanti, cULava. 224: vippasannachavirAgakarehi Alitta tri., A + lipa kA bhU. ka. kR. [Alipta], pUrI / mukhAlepanehi Alimpanti, cULava. aTTha. 46; - mpato/ntassa taraha se lipA huA, pUrNa rUpa se grasta athavA abhibhUta - varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - vaNamukhaM Alimpato, ma. taM napuM., vi. vi., e. va. - khurava madhuno littaM ullihaM ni. 3.42; bhesajjena Alimpentassa asuci macci, pArA. nAvabumjhati, theragA. 737; pAThA. madhunAlittaM. 166; - mpeyya vidhi., pra. pu., e. va. - vaNamukhaM Alimpeyya, For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alimpana 208 Alumpati ma. ni. 3.42; - mpeyyAsi ma. pu., e. va. - vaNamukhaM gahetvA ... kAlena kAlaM abhidhameyya, ma. ni. 3.292; - tuM AlimpeyyAsi. tade: -- mpitvA pU. kA. kR. - bhesajja nimi. kR. - na sakkonti ALimpetuM, dI. ni. 2.122; AlimpitvA, jA. aTTha, 5.328; - mpitabbaM saM. kR., napuM.. ALimpetunti aTThapi soLasapidvattiMsapi janA jAlanatthAya pra. vi., e. va. -- na, ..., mukhaM AlimpitabbaM, cULava. 224. yamakayamakaukkAyo gahetvA ... aggiM gAhApetuM, dI. ni. Alimpana napuM.. A + lipa/limpa se vyu., kri. nA. aTTha. 2.174; - mpitabbo saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - [Alimpana, bhinna artha meM, AdIpana kA samArthaka], agnidAha, na..., dAyo Alimpitabbo, cULava. 259. agalagI, agni, Aga lagAnA - naM dvi. vi., e. va. - Alu vize. banAne vAlA pratyaya tadabahula artha meM Alu pratyaya udakaghaTakAni Thapenti AlimpanaM vijjhApetuM, mi. pa. 42. hotA hai - Alu tabbahule, ka. vyA. 361; AlvabhijjhAdIhi, AlimpApeyya A + lipa/limpa kA prera., vidhi., pra. pu.. mo. 4.86. e. va., lepa karavAe, lepa lagavAe - yA pana bhikkhunI Alu/Aluka/Alupa/Aluva pu./napuM., [Aluka]. pasAkhe jAtaM gaNDaM vA rudhitaM vA anapalokatvA... ekenekA 1. teMdU kA phala, 2. mIThe kanda vAlA eka paudhA, 3. bhedApeyya vA ... AlimpApeyya vA ..., pAci. 431. zakarakanda, AkhU - vA pu.. pra. vi., ba. va. - AluvA ca AlimpIyati A + lipa/limpa kA karma. vA., varta, pra. kaLambA ca.... bahukA mama assame apa. 1.14; ete AluvAdayo pu., e. va. [Alipyate], lepayukta kiyA jAtA hai, lepa mUlaphalA khuddA madhurasA mama assamasamIpe bahu santIti lagAyA jAtA hai - so vaNo Alepena ca AlimpIyati sambandho, apa. aTTha. 1.222; - lUni/luvAni dvi. vi., telena ca makkhIyati, mi. pa. 80. ba. va. - khaNanto AlUni ceva tAlakandAni ca jA. aTTa. Alimpeti A + lipa/limpa kA varta, pra. pu., e. va. 4.336; na takkalA santi na AluvAni, na biLAliyo na [AdIpayati], AdIpta karatA hai, prajvalita kara detA hai, kaLambAni tAta, jA. aTTha. 4.41; AluvAnIti AluvakandA, jalAtA hai, Aga lagAtA hai, Aga pakar3AtA hai - ukkaM tade; sa. pa. ke anta., khaNantAlu kalambAni, bandhitvA ukkAmukhaM Alimpeti, visuddhi. 1.238; bilAlitakkalAni ca, jA. aTTha. 4.334; - kanda napuM., AlimpetIti AdIpeti jAleti, visaddhi. mahATI. 1.286%3; teMdU kA phala athavA zakarakanda - ndo pra. vi., e. va. - - nti ba. va. - chabbaggiyA bhikkhU dAyaM Alimpanti, .... Aluvakando .... pAci. aTTha. 89; - ndA pra. vi., ba. cULava. 259; AlimpentIti tiNavanAdIsa aggiM denti, va. - AluvAnIti AluvakandA, jA. aTTha. 4.41; - ndaM cULava. aTTha. 56; - yya vidhi., pra. pu., e. va. - ukkaM dvi. vi., e. va. - AluvaM tassa pAdAsinti tassa arahato bandhitvA ukkAmukhaM Alimpeyya, a. ni. 1(1).290; ahaM pasannamAnaso AluvakandaM pAdAsiM Adarena adAsinti AlimpeyyAti tattha aGgAre pakkhipitvA aggiM datvA nALikAya / attho , apa. aTTa, 2.187. dhamanto aggiM gAhApeyya, a. ni. aTTha. 2.220; - ntA varta. AlumpakAraka/AluppakArakaM a., kri. vi., khaNDa kR., pu., pra. vi., ba. va. - sakaTasahassehi dArUni AharitvA khaNDa karake, Tukar3oM meM yA bhAgoM meM vibhakta karake AlimpentApi, dha. pa. aTTha. 1.128; - si adya., pra. pu., e. - te, ... sattA rasapathaviM hatthehi AluppakAraka va. - pidahitvA bhAjanantare ThapetvA AvApaM Alimpesi, a. upakkamiMsu paribhujituM, dI. ni. 3.63; AluppakArakanti ni. aTTha. 1.314; - suMba. va. - chabbaggiyA bhikkhU ettha AlopapariyAyo Aluppa - saddoti, dI. ni. TI. maraNAdhippAyA dAyaM AlimpesuM pArA. 106; - ssAmi 3.39. bhavi., u. pu., e. va. - AvApaM AlimpessAmi, a. ni. Alumpati A + Vlupa kA varta., pra. pu., e. va. [Alumpati], aTTha. 1.314; - ssasi ma. pu., e. va. - kadA tvaM AvApaM tor3a detA hai, Tukar3e Tukar3e kara detA hai, bhaMga kara detA hai, AlimpessasI ti, dha. pa. aTTha. 1.103; --- ssAma u. pu.. .. kATa detA hai, naz2ara se ojhala kara detA hai, naSTa kara detA ba. va. -- bhagavato citakaM ALimpessAmA ti, dI. ni. hai - gAvI taruNavacchA thambaJca Alumpati vacchakaJca 2.122; ALimpessAmAti aggiM gAhApessAma, dI. ni. aTTha. apacinati, ma. ni. 1.407; - mAnA varta. kR., Atmane, 2.174; - tvA pU. kA. kR. - atha naM AlimpetvA. dha. pa. strI., pra. vi., e. va. - ... tiNaJca AlumpamAnA khAdati, aTTha. 1.128; ukkAmukhaM AlimpetvA saNDAsena jAtarUpaM ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).295; - mpitvA pU. kA. kR. - For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AluLa vacchakassa AsannaTTAne caramAnA tiNaM AlumpitvA gIvaM ukkhipitvA tade.. AluLa tri. gaMdalA, paMkila, maTamailA - LA strI0, pra. vi., e. va. - "tena gaGgA ALulA sandatIti, jA. a. 6.258; nadI.... heDupariyavAlikA AluLA hoti, sa. ni. a. 1.209. AluLati / Aluleti A + luDa kA varta., pra. pu. e. va. [AloDati], ka. AloDita athavA udvigna hotA hai, kha. saMbhramagrasta kara detA hai, ga. ghabarAhaTa meM idhara udhara bhaTakatA hai - gambhIraM mahAudakaM ... na AluLati, sa. ni. aTTha 1.208; evarUpassapi nAma bhikkhuno ayaM paJho AluLeti, ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1(1). 241; - mAnA strI0, varta. kR., pra. vi., e. va. - tato cavitvA puna gativasena AlulamAnA, dha. pa. a. 2.305 - lissati bhavi., pra. pu0, e. va. * - ayaM puggalo paveNiAgataM tantiM ... AluLissatI ti, dha. sa. aDa. 399; - le vidhi, pra0 pu0, e. va. - bhAtikA imaM paJhaM AluLe..., ma. ni. aDa. 1 (1). 241. AlulApetvA A + luLa kA prera0 pU0 kA0 kR0, Andolita athavA kSubdha karA kara, burI taraha khaula-baula karA kara - sesakaM udakacATiyaM AluLApetvA... ma. ni. aDa. (ma.pa.) 209 2.60. AluLika tri., AluLa se vyu., maTamailA, gaMdalA, paMkila kaM napuM0, dvi. vi., e. va. - udakaM ALulikaM karonte disvA, dI. ni. aTTha. 2.200. - -- **** AluLita / Alulita tri, A + luLa kA bhU0 ka0 kR0 [ AloDita], ka. vikSubdha, azAnta, becaina, saMbhramagrasta - taM napuM0, pra. vi., e. va. - tava dussayanadubbhojanehi citaM AluLitaM bhavissati, jA. aTTha. 7.310; ahampi upakkilesehi ALulitapubboti, ma. ni. aTTha0 (upa. pa.) 3.152-53; tApu0, pra0 vi0, ba0 va. ime saGghArA aJJamaJJamissA AluLitA ma. ni. aTTha. (mU0pa.) 1(2).259; - te sapta. vi., e. va. parittodake eva hi bhattapakkhepena AluLite sukhumapANakA maranti, ma. ni. a. (mU0pa.) 1 (1).101; tattha Avileti kaddamAluLite, jA0 a0 2.83; kha. maTamailA, paMkila yA malina kara diyA gayA, Apasa meM milA diyA gayA, matha diyA gayA - tA strI0, pra. vi., e. va. - gaGgA ALulA sandatIti, jA. aDa. 6.258, pAThA. ALulitA - taM napuM. pra. vi., e. va. - ekato katvA missitaM AluLitaM, ma. ni. aTTha0 ( mU0pa0) Alekha 1 ( 2 ) . 271; - tAni napuM. pra. vi., ba. va. - cakkhAdIni indriyAni jaraM pattassa paripakkAni AluLitAni avisadAni ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1 ( 1 ) . 225. AluLitatta napuM, AluLita kA bhAva, maTamailApana, vikSobhabhAva 1 dhuMdhalApana, vyagratA - ttApa.vi., e. va.. paThamataraM otaritvA pivantehi AluLitattA AvilAni, udA. aTTha. 202. AluLIyati A + LuLa kA varta., pra. pu. e. va., karma. vA., matha diyA jAtA hai, vikSubdha kara diyA jAtA hai, gaMdalA athavA paMkila banA diyA jAtA hai- udakampi AluLIyati, ma. ni. aTTha. (mU0pa.) 1(2).158. AluLeti / ALuLeti A + LuLa kA prera, varta., pra. pu0, e. va., ka. vikSobhita kara detA hai, matha detA hai, gholamela kara detA hai to varta. kR., pu0, pra. vi., e. va. - mahAmeruM matthaM katvA cakkavALamahAsamudaM AluLento, jA. a. 1.34; - nte dvi. vi., ba. va. - mahAcaGkame sammaTThAnaM ALulente divA, dI. ni. aTTha. 2.200; - ntAnaM pu0, Sa0 vi., ba.va. yAguM vA sUpaM vA ..... AlulentAnaM, pAci. aTTha. 100; AlulentAnanti AlolentAnaM, ayameva vA pATho, sArattha. TI. 3.64; kha. avyavasthita kara detA hai, saMbhramagrasta banA detA hai, vikSubdha kara detA hai, vyagra yA vicalita kara detA nto varta. kR. pu0, pra. vi., e. va. sAriputtaM AluLento paJhaM pucchissAmi, jA. aTTha. 2.8; sati bhavi., pra. pu. e. va. - mAtugAmo nAma kasmA tumhAdisAnaM cittaM nAluLessati, jA0 aTTha. 2.26; - ssanti ba. va. - anuruddhA tumhe kiM na ALulessanti, ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3.152; - tvA pU0 kA. kR. vAlika AluLetvA, sa. ni. aTTa. 3.42. **** hai - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 For Private and Personal Use Only - - Aluvakanda pu0, cukandara, zakarakanda, AvanUsa kA phala - ndaM dvi. vi., e. va. - arahato ahaM pasannamAnaso Aluvakanda pAdAsi Adarena ... attho, apa. aTTa 2.187. AluvadAyaka pu0, eka sthavira kA nAma - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA AluvadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.252. AlUkha napuM0 [Aruka], himAcala meM prApta eka auSadhIya pAdapa, ADU, zaphatAlU, satAlU - khaM pra. vi., e. va. - AlUkhaM vAtapittassakAsasAsArucI raNa, bhesajja. ma. 5.102. Alekha pu0, A + likha se vyu [Alekha] citra lekhana, rekhAGkana, citrAGkana - khaM dvi. vi., e. va. - dibbavimAnaM pesetvA tadAlekhaM dadAtha me, ma. vaM. 27.10.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alepa 210 Alokakara Alepa pa..A+lipa se vya. [Alepa] malahama. ghAvoM yA vraNoM ko bharane vAlA tarala lepa, upacAraka auSadhi ke rUpa meM prayukta malahama, tela yA malahama Adi se mAliza - paM dvi. vi., e. va. - sIsacchaviM sibitvA Alepa adAsi. mahAva. 363; - pena tR. vi., e. va. - jIvako ... bhagandalAbAdhaM ekeneva Alepena apakaDi, mahAva. 361; sa. u. pa. ke rUpa meM agadA., gandhA., vaNA. ke anta. Alepana napuM., A + lipa se vyu., kri. nA. [Alepana]. vraNa athavA ghAva para malahama lagAnA, lepa karanA, abhyaMjana, tela yA malahama Adi kA lepa athavA mAliza, sa. pU. pa. ke rUpa meM - ruhana na, auSadhi yA malahama kA lepa lagAne se ghAva yA vraNa kA bhara jAnA - ne sapta. vi., e. va. - vaNNassa AlepanarUhane yathA, visuddhi. 1.42; AlepanarUhane yathAti bhesajjalepanena vaNassa rUhane viya, visuddhi. mahATI. 1.69; sa. u. pa. ke rUpa meM mukhA., vaNA., sIsA. ke anta. draSTa.. Alepita tri., A + vlipa kA bhU. ka. kR. [AdIpita], jalAyA gayA, dagdha kiyA huA, Aga pakar3AyA huA - to pu., pra. vi., e. va. - kumbhakArapAko Alepito paThamadhUmeti saMdhUmeti sampadhUmeti, a. ni. 2(2).238. Aloka 1. pu.. [Aloka], zA. a., prakAza, dekhanA, dina kA ujAlA, sUrya kA prakAza, camakadamaka - athobhAso pakAso cAlokojjotAtapA samA, abhi. pa. 37; Alokayati etenAti Aloko, abhi. pa. 37 para sUcI; diTThobhAsAsesu Aloko, abhi. pa. 1043; dassane obhAse cAti dvisu atthesu, abhi. pa. 1043 para sUcI; Alokoti razmi, Alokenti etena bhuso passanti, janA, cakkhuviANaM vAti Aloko, sadda. 2.520; - ko pra. vi., e. va. - andhakAro guhAya antaradhAyi, Aloko udapAdi, dI. ni. 2.198; Aloko udapAdIti yo pakatiyA guhAya andhakAro, so antarahito, dI. ni. aTTa, 2.267; - kaM dvi. vi., e. va. - ... sakkA sadevake loke andhakAraM vidhamitvA AlokaM dassetu nti, mi. pa. 286; te taM divasaM AlokaM olokatvA .... sa. ni. aTTha. 1.125; - kehi tR. vi., ba. va. - nekadIpasahassAnaM Alokehi, cU, vaM. 74.219; - ke sapta. vi., e. va. - udapatto accho vippasanno anAvilo Aloke nikkhitto, a. ni. 2(1).217; lA. a. 1 buddhoM, arhatoM tathA devoM ke zarIra se bAhara nikalane vAlI laukika AbhA yA teja-puMja, AbhA maNDala, alaukika prabhA, ina mahAsattvoM ke janma evaM nirvANa ke samaya prakaTa hone vAlA prakAza athavA inake prAdurbhAva evaM antardhAna ke pUrvanimitta ke rUpa meM utpanna prakAza - ko pra. vi., e. va. - yathA nimittA dissanti Aloko saJjAyati ... brahmA pAtabhavissati, brahmano hetaM pubbanimittaM pAtubhAvAya, yadidaM Aloko saJjAyati, dI. ni. 1.201; - kaM dvi. vi., e. va. - brahmA nAma mahAnubhAvo ekaGkuliyA ekasmiM cakkavALasahasse AlokaM pharati, sa. ni. aTTha. 1.179; taM AlokaM disvA "yena sUriyo atthaJceva gamito... esa so puriso idAni Aloka katvA Thito, aho acchariyapurisoti ..., a. ni. aTTa. 2.204; - kena tR. vi., e. va. - ye... bhikkhU vikAle Agacchanti tesampi tejodhAtuM samApajjitvA teneva Alokena senAsanaM paJapeti ...., aGguliyA jalamAnAya purato purato gacchati, tepi teneva Alokena ... piDito gacchanti, cULava. 178; yato ca ... tathAgato loke uppajjati ... atha mahato Alokassa pAtubhAvo hoti mahato obhAsassa, sa. ni. 3(2).505; lA. a., 2. Antarika jJAna jyoti, prajJA kA prakAza, loka ke prakAzabhUta buddha, samyak dRSTi kA prakAza, satya-viSayaka jJAna kA prakAza, jJAna, prajJA, vidyA - diDobhAsesu Aloko, buddho tu paNDite jine, abhi. pa. 1043; - ko pra. vi., e. va. - pubbe ananussutesu dhammesa cakTuM udapAdi, ANaM..., paJjA ..., vijjA ..., Aloko udapAdi, mahAva. 14; udapAdIti ... obhAsadvena ca Alokoti vRttA udapAdi, dI. ni. aTTha. 2.46; obhAsanatuna Alokoti vuttaM, sa. ni. aTTha. 2.19; AlokanaTena paJaAva Aloko paJAAloko, paTi. ma. aTTha. 1.310; - kaM dvi. vi., e. va. - Aloka dassetAti pAloka dassanasIlo, pAlokassa dassetAti vA attho, paTi. ma. aTTha. 2.14; Aloka vaDDatvA dibbacakkhunA olokento..., ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).350; 2. tri0, prakAza se bharA huA, suspaSTa - kA strI, pra. vi., e. va. - ayaM sA AlokA hoti vivaTA parisuddhA pariyodAtA, vibha. 284. Alokakara tri., [Alokakara, prakAza pradAna karane vAlA, prabhA utpanna karane vAlA, andhakAra-nAzaka - ro pu., pra. vi., e. va. - pabhaGkaroti pabhaGkaro Alokakaro... pajjotakaroti. cULani. 193; Alokakaroti anandhakArakaro, cULani. aTTha. 78; - rA ba. va. - evarUpA ca te, bhikkhave, bhikkhU ... AlokakarAtipi vaccanti.... itivu. 76-77; saparasantAnesu For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlokakaraNa 211 Alokanavilokana paAAlokapaAobhAsapaApajjotAnaM karaNena nibbattanena AlokAdikarAtipi, itivu aTTa, 290; tayo hi AlokakarA, loke lokatamonudA, apa. 1.276. AlokakaraNa' tri., tatpu. sa. [AlokakaraNa], prakAza dene vAlA, AbhA athavA dIpti se paripUrNa, prakAza kA puJja -- No pu.. pra. vi., e. va. - maNi nibbattate mavha, AlokakaraNo mama, apa. 2.47; - NA ba. va. - AlokakaraNA dhIrA, .... itivu. 77; - NaM napuM., pra. vi., e. va. - tAvatA buddhacetiyaM, ... AlokakaraNaM tadA, apa. 1.68. AlokakaraNa napuM.. [AlokakaraNa], prakAza kA udaya, AbhA kI utpatti, prakAza ko utpanna karanA - Nena tR. vi., e. va. - AlokakaraNena "pabhaGkaroti laddhanAmo sUriyo ..... udeti, udA. aTTha. 292. AlokakasiNa napuM, karma sa./tatpu. sa. [AlokakR tsna], zA. a., sampUrNatA athavA samagratA ke sAtha Aloka athavA prakAza, lA. a., dhyAna-prakriyA ke krama meM citta ke Alambana ke rUpa meM ullikhita cAlIsa kammaTThAnoM kI sUcI meM prathama dasa kammaTThAna parigaNita haiM, inheM dasa kasiNa kahA gayA, AlokakasiNa inhIM meM eka ke rUpa meM nirdiSTa hai, candra, sUrya Adi kA vaha ananta evaM samagra Aloka jo dhyAnakrama meM citta kI ekAgratA kA Alambana banAyA jAtA hai - NaM' pra. vi., e. va. - tattha pathavIkasiNaM, ApokasiNaM, tejokasiNaM, vAyokasiNaM, nIlakasiNaM, pItakasiNaM, lohitakasiNaM, odAtakasiNaM, AlokakasiNaM paricchinnAkAsakasiNanti, ime dasa kasiNA, visuddhi. 1.108; abhi. dha. sa. 62; ... candAdiAloko AlokakasiNanti daTThabbaM, abhi. dha. vi. 225; - Ne sapta. vi., e. va. - Alokassapi AlokakasiNe parikamma katvA uppannajjhAnassApIti sahArammaNassa jhAnassa etaM / nAma, sa. ni. aTTha. 2.118. AlokakasiNacatuttha napuM, karma. saM., Alambana yA kammaTThAna ke rUpa meM gRhIta AlokakasiNa se yukta caturtha dhyAna, sa. u. pa. ke rUpa meM - AkAsakasiNaAlokakasiNacatatthAni pana vipassanAyapi abhijJAnampi vaTTassApi pAdakAni honti. dha. sa. aTTha. 431. Alokakicca napuM., tatpu. sa. [AlokakRtya], prakAza kie jAne kA kAma, ujAlA karane kI AvazyakatA - ccaM pra. vi., e. va. - Alokar3hAne AlokakiccaM natthi. sa. ni. aTTha. 1.195. AlokajAta tri., prakAzamaya, Alokamaya, jagamagAhaTa se bharapUra - tA strI, pra. vi., e. va. - AlokajAtA viya me, Ananda, esA disA, udA. 963; AlokajAtA viyAti sajAtAlokA viya, udA. aTTha. 149; - taM napuM., pra. vi., e. va. - idaM andhakArahAnaM AlokajAtaM hotUti vA... AvajjitvA, visuddhi. 2.18; AlokajAtanti AlokabhUtaM, jAtAlokaM vA, visuddhi. mahATI. 2.23. AlokaTThAna napuM., tatpu. sa. [AlokasthAna], prakAza se bharA huA sthAna, jagamagAhaTa se bharA huA kSetra - ne sapta. vi., e. va. - nIlakasiNaM tAva samApajjitvA sabbattha AlokaTThAne andhakAraM phari sa. ni. aTTha. 1.195; AlokaTThAne AlokakiccaM natthi, sa. ni. aTTha. 1.195. Alokada tri., [Alokada], prakAza dene vAlA, jJAna kI AMkha dene vAlA - dA pu.. pra. vi., ba. va. - ... tathAgatAnaM... AlokadA cakkhudadA bhavanti, theragA. 3; yato desanAvilAsena sattAnaM ANamayaM AlokaM dentIti AlokadA, theragA. aTTha. 1.35. . Alokadassana napuM.. tatpu. sa. [Alokadarzana], prakAza kA darzana, jJAna ke Aloka kA darzana - yathAvAlokadassano, theragA. 422; ... sassatucchedaggAhAnaM vidhamanena yAthAvato Alokadassano takkarassa lokuttaraJANAlokassa dassano, theragA. aTTa. 2.91. AlokadhAtu strI., dhAtu ke rUpa meM Aloka yA prabhA, mUlatatva ke rUpa meM Aloka - tu pra. vi., e. va. - AbhAdhAtUti AlokadhAtu, sa. ni. aTTha. 2.118. Alokana napuM.. A + Vluka se vyu., kri. nA. [Alokana]. kisI para dRSTipAta karanA, Age kI ora yA sAmane kI ora dekhanA, Antarika avalokana - naM pra. vi., e. va. -- Alokananti purato pekkhanaM, sadda. 2.520; AlokanaM ca nijjhAnaM ikkhanaM dassanaM pyatha, abhi. pa. 775; paTikkame pavattarUpaM AlokanaM, visuddhi. 2.255; AmukhaM lokanaM Alokana, visuddhi. mahATI. 2.383. Alokanavilokana napuM, dva. sa. [Alokanavilokana], zA. a., sAmane kI ora dekhanA tathA cAroM ora yA idhara udhara dekhanA, lA. a., AdhyAtmika sarvekSaNa, apane andara gaharAI taka jAkara anveSaNa, gambhIra soca vicAra - naM pra. vi., e. va. - paJcanna khandhAnaM samavAye AlokanavilokanaM paJaAyati, dI. ni. aTTha. 1.159; For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlokanA 212 AlokasaJjAnana kasiNAdikammaTThAnikehi vA pana kammaTThAnasIseneva AlokanavilokanaM kAtabba, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).272; sa. pa. ke rUpa meM, - rUpe abhikkamapaTikkamaAlokanavilokanasamijanapasAraNavasena, visuddhi. 2.255. AlokanA strI., sUkSma parIkSaNa, gambhIra anveSaNa - nA pra. vi., e. va. - imesaM tiNNaM nayAnaM aTThArasannaM mUlapadAnaM AlokanA, peTako. 334. Alokanimitta napuM., tatpu. sa. [Alokanimitta], Aloka kA mAnasika prativimba, prakAza kA mAnasika citra - tte sapta. vi., e. va. - AlokasaJjanti Alokanimitte uppannasaJja. a. ni. aTTha. 3.105; AlokasAti .... Alokanimitte saJjA, paTi. ma. aTTha. 1.89. Alokanissaya pu., tatpu. sa. [AlokaniHzraya], Aloka para Azrita rahanA, prakAza-nirbharatA - yena tR. vi., e. va. - asambhoMdena cakkhussa, rUpApAthagamena ca, AlokanissayenApi, samanakkArahetanA, ... jAyate cakkhuviANaM, abhi. ava. (pR.) 69. Alokapajjotakara tri., dina ke prakAza ko lAne vAlA (sUrya) - ro pu., pra. vi., e. va. - Alokapajjotakaro pabhaGkaro, ... bhANumA, jA. aTTha. 1.183. AlokapuJja pu., tatpu. sa. [AlokapuJja], bahuta sArA prakAza, prakAza kI rAzi yA Dhera, sa. pa. ke anta. - paTibhAganimittaM ghanavippasannaAlokapuJjasadisaM visuddhi. 1.167. AlokapharaNa pu., tatpu. sa. [AlokaspharaNa], zA. a., prakAza kA prasAra, Aloka kA vistAra athavA vyApaka phailAva, lA. a., prajJA kA prasAra yA phailAva - No pra. vi., e. va. - yo ca AlokapharaNo yaJca paccavekSaNAnimittaM netti. 74; - Nena tR. vi., e. va. - dibbacakkhu nAma AlokapharaNena uppannaM ANaM, sa. ni. aTTha. 3.2; - Ne sapta. vi., e. va. - AlokapharaNe uppajjatIti dibbacakkhupajA AlokapharaNatA nAma, dI. ni. aTTa. 3.224; - samattha tri., tatpu. sa. [AlokaspharaNasamartha]. Aloka athavA prabhA ke phailAva meM sakSama -ttho pu.. pra. vi., e. va. - tIsu dIpesu ekasmiM khaNe AlokapharaNasamattho Adicco, udA. aTTha. 78. AlokapharaNatA strI., AlokapharaNa kA bhAva. [AlokaspharaNatva, napuM.], prakAza athavA prajJA kI dIpti kA vyApaka prasAra honA, divya-cakSu, prajJA, sammAsamAdhi ke pAMca aGgoM meM se prathama ke rUpa meM nirdiSTa - tA pra. vi., e. va. - paJcaGgiko sammAsamAdhi... AlokapharaNatA .... dI. ni. 3.223; AlokapharaNe uppajjatIti dibbacakkhupA AlokapharaNatA nAma, dI. ni. aTTha. 3.224. AlokapharaNabrahma pu., Aloka kA vyApaka vistAra karane vAlA brahmA - hA pra. vi., e. va. - lokadhAtusatasahassamhi AlokapharaNabrahmA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.107. Alokabahula tri., ba. sa. [Alokabahula], prajJA ke prakAza kI bahutAyata vAlA, atyadhika mAtrA meM prajJA ke Aloka se yukta, mahantatta evaM vepulatta kI prApti ke lie AdhArabhUta cha guNoM se yukta, jJAna ke prakAza se pradIpta - lo pu., pra. vi., e. va. -bhikkhu Alokabahulo ca hoti.... a. ni. 2(2). 133; Alokabahuloti jANAlokabahulo a. ni. aTTha. 3.141. AlokabhUta tri., [AlokabhUta]. tejasvI, ojasvI, jyoti se pradIpta - to pu., pra. vi., e. va. - ... jotinA yuttato joti, AlokIbhUtoti vuttaM hoti, sa. ni. aTTha. 1.143; - taM' dvi. vi., e. va. - passa ... AlokabhUtaM tidvantaM, umaGga sAdhu mApitAnti, jA. aTTha. 6.289; - taM na., pra. vi., e. va. - AlokajAtanti AlokabhUtaM. jAtAlokaM vA, visuddhi. mahATI. 2.23. Alokalena napuM.. vya. saM., zrIlaGkA meM Adhunika nagara kaiNDI ke lagabhaga pandraha mIla-uttara kI ora avasthita mAtale ke nikaTa meM vidyamAna Adhunika ALuvihAra, jahAM vaTTagAmaNi abhaya ke zAsanakAla (89-77 I. pa.) meM pAli tipiTaka evaM aTThakathAoM ko pahalI bAra lipibaddha kiyA gayA, uttarakAlIna siMhalI pAli-racanAoM meM hI ullikhita ma. vaM. evaM dI. vaM. meM isakA koI bhI ullekha aprApta - ne sapta. vi., e. va. - Alokalene nisinnA janapadAdhipatinA katArakkhA potthakesu likhApayu, jinA. 61; sa. pa. ke antaH, - rAjA mAtularaTThasmi AlokalenaAdis, tesa tesu ca rahesu girilene tahiM tahiM cU.vaM. 98 AlokaviddhaMsanasadisatA strI., bhAva., prakAza ke vikharAva kI samAnatA, ujAlA ke phaila jAne jaisA - tA pra. vi., e. va. - jANAlokaparivahanatAya maggabhAvanAya AlokaviddhaMsanasadisatA, visuddhi, mahATI. 2.474; pAThA. AlokavidaMsanasadisatA. AlokasaJjAnana napuM, tatpu. sa., Aloka ko samyakarUpa se jAnanA, sa. pa. ke anta. - vibhUtaM katvA For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlokasaJattha 213 AlokasaJjAmanasikAra manasikaraNenaupadvitaAlokasajAnanena, visuddhi. mahATI. AlokasAdhiTTAnaM thinamiddhena sujhaM paTi. ma. 358; 1.72-73; - samattha tri., tatpu. sa., Aloka kA pUrNa jJAna rocitAniyeva pavisitvA tiTThanato adhiTThAnanti, paTi. ma. prApta karane meM sakSama - tthAya strI., tR. vi., e. va. - aTTha. 2.226. rattimpi divAdiTThAlokasaJjAnanasamatthAya ... saJaAya AlokasAdhipatatta napuM., bhAva., Aloka saMjJA para pUrNa rUpa samannAgato, dI. ni. aThTha. 1.172. se Adhipatya - ttA pa. vi., e. va. - AlokasAdhi - AlokasaJattha pu., tatpu. sa., AlokasaMjJA kA mahattva yA patattA paJaA thinamiddhato saAya vivaTTatIti, paTi. ma. 99. prayojana, Alokayukta parizuddha cetanA kI mahattA - tthaM AlokasaJjAdhimutta tri., AlokamayI saMjJA athavA jAgarUka dvi. vi., e. va. - thinamiddhaM pajahanto AlokasaJatthaM cetanA kI prApti hetu svayaM ko pUrI taraha se lagAyA huA sandasseti, paTi. ma. 96. - tto pu., pra. vi., e. va. - 'ayaM puggalo AlokasaJA strI., tatpu. sa. [AlokasaMjJA], zA. a., AlokasAgaruko AlokasaJaAsayo thIna (styAna, citta kI zithilatA) evaM middha (mRddha, cetasikoM AlokasaJaAdhimutto ti..... paTi. ma. 113. kI zithilatA) ke pratipakSabhUta Aloka yA prakAza ko AlokasApaTi lAbha pu., tatpu. sa. nimitta banAkara utpanna saMjJA (cetanA), lA. a. dvitIya [AlokasaMjJApratilAbha], AlokamayI saMjJA kI prApti, samAdhibhAvanA jo ANadassanapaTilAbha kI sthiti ko prApta jAgarUka cetanA kI prApti - bho pra. vi., e. va. - karA detI hai, pra.vi., e. va. - AlokasAti thinamiddhassa AlokasaJaApaTilAbho thinamiddhena suo, paTi. ma. 357; paTipakkhe Alokanimitte saJjA, paTi. ma. aTTha. 1.89; pariggahitAni pattivasena paTilabhantIti paTilAbhoti, paTi. AlokasA ariyAnaM niyyAnaM, paTi. ma. 157; thinamiddhaM ma. aTTha. 2.226. asallekho, AlokasaJaA sallekho, paTi. ma. 95; - naM AlokasApaTivedha pu., tatpu. sa., AlokasaMjJA kA dvi. vi., e. va. - bhikkhu AlokasaJjamanasi karoti, dI. prativedha-jJAna, Aloka saMjJA ke kAraNa prApta gambhIra prativedha ni. 3.178; AlokasaJjamanasikarotIti divA vA rattiM vA jJAna - dho pra. vi., e. va. - AlokasaJaAppaTivedho sUriyacandapajjotamaNiAdInaM Aloka Alokoti thinamiddhena suo, paTi. ma. 357; paTiladdhAni ANavasena manasikaroti, dI. ni. aTTha. 3.172; AlokasaJjanti paTivijjhIyantIti paTivedhoti ca vuttAni, paTi. ma. aTTha. Alokanimitte uppannasaGkha a. ni. aTTha. 3.105; - Aya 2.226; draSTa, paTivedha ke anta... Sa. vi., e. va. - idaM ubhayaM AlokasaAya upakArattA AlokasaJaApariggaha pu., tatpu. sa., AlokamayI saMjJA vuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).117; - jAya tR. vi., kA pUrNarUpa se grahaNa athavA prApti - ho pra. vi., e. va. e. va. - AlokasaJaAya thInamiddhassa... bhAvetaba bhAvento - AlokasApariggaho, thinamiddhena sao, paTi. ma. sikkhati, paTi. ma. 41. 357; pubbabhAge esitAni aparabhAge pariggaramhantIti pariggahoti, AlokasaJjAkhanti strI., pra. vi., e. va., AlokasaMjJA kii| paTi. ma. aTTha. 2.226. pravRtti, AlokasaMjJA kI pravaNatA - AlokasaJaAkhanti AlokasaJaApariyo gAhana napu., tatpu. sa. thinamiddhena suA paTi. ma. 358; .... khamanato ruccanato [AlokasaJjaparyavagAhana], AlokasaMjJA kA pUrNarUpa se khantIti, paTi. ma. aTTha. 2.226. avagAhana, Aloka saMjJA meM praveza kara yathAruci sevana - AlokasaJjAgaruka tri., jAgarUka saMjJA athavA cetanA kI naM pra. vi., e. va. - AlokasaJaApariyogAhaNaM thinamiddhena gurutA se yukta, thIna evaM middha se mukta - ko pu., pra. vi., sujhaM, paTi. ma. 358; pavisitvA ThitAnaM yathArucimeva e. va. - 'ayaM puggalo AlokasaJaAgaruko sevanato pariyogAhananti ca vRttAni, paTi. ma. aTTha. AlokasaJaAsayo AlokasAdhimatto ti, AlokasaJja 2.226. sevanta va jAnAti, paTi. ma. 113. AlokasaJaAmanasikAra pu., tatpu. sa., AlokasaMjJA ko AlokasAdhidvAna napuM.. tatpU. sa., AlokasaMjJA ke mana meM kara lenA athavA mana dvArA AlokasaMjJA kA grahaNa, viSaya meM dRr3ha nizcaya, jAgarUka saMjJA athavA AlokasaMjJA Aloka saMjJA kI ora mana kA dhyAna --ro pra. vi., e. va. kA AdhAra-stha la -- naM ma. vi., e. va. - - atibhojane nimittaggAho iriyApathasamparivattanatA For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlokasaJaAsaya 214 AlokUpanissaya AlokasaAmanasikAro abbhokAsavAso kalyANamittatA ke bhAga - gA pra. vi., ba. va. - AlokasandhikaNNabhAgA sappAyakathAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).294. pamajjitabbA, mahAva. 53; AlokasandhikaNNabhAgAti AlokasajJAsaya tri., ba. sa., Aloka saMjJA ke prati Aloka sandhiAbhAgA ca kaNNabhAgA ca mAnasika abhiruci athavA mana ke rujhAna se yukta - yo antarabAhiravAtapAnakavATakAni ca gabhassa ca cattAro koNA pu., pra. vi., e. va. - ayaM puggalo AlokasAgaruko pamajjitabbAti attho, mahAva. aTTha. 249; - karaNamatta AlokasaJaAsayo AlokasaJaAdhimatto ti, paTi. ma. 113. napuM., kevala khir3akI banAnA - ttena tR. vi., e. va. - AlokasaJI tri., [AlokasaMjJina], 1. rAta meM bhI dina meM AlokasandhikaraNamattenapi navakamma denti, cULava. 303; - dekhe gae sUrya ke Aloka ko parNarUpa se jAnane meM samartha, parikamma napaM.. tatpU. sa. [Alokasandhiparikarma]. khiDakI nIvaraNoM se rahita vizuddha saMjJA (cetanA) se, yukta 2. kI marammata, khir3akI kI ragAMI, putAI athavA sAjaAvaraNarahita, parizuddha tathA AlokamayI saMjJA se yukta - sajAvaTa - mmAya ca. vi., e. va. - mahallakaM ... jI pu.. pra. vi., e. va. - ... vigatathinamiddho viharati AlokasandhiparikammAya dvatticchadanassa pariyAya appaharite AlokasaJjI, dI. ni. 1.63; AlokasaJjIti rattimpi Thitena adhiTThAtabba, pAci. 69; AlokasandhiparikammAyAti divAdidvAlokasaJjAnanasamatthAya vigatanIvaraNAya, parisaddhAya ettha AlokasandhIti vAtapAnakavATakA vuccanti ... tasmA saAya samannAgato, dI. ni. aTTha 1.172; vibha. aTTha sabbadissAsu kavATavitthArappamANo okAso Alokasandhi 348; ayaM sa AlokA hoti vivaTA parisaddhA pariyodAtA, parikammatthAyalimpitabbo vA lepApetabbo vAti ayamettha tena vuccati 'AlokasaJjI ti, vibha. 284; vibha. aTTha. adhippAyo, pAci. aTTha. 44. 348. Alokita napuM., A + Vluka kA bhU. ka. kR. [Alokita], AlokasaJakatta napuM, bhAva., tatpu. sa. [AlokasaMjJaikatva], apane sAmane dekhanA, apane Age kI ora dekhanA - taM' (thIna-middha ke nAnAtva ke viparIta) AlokamayI saMjJA pra. vi., e. va. - AlokitaM nAma purato pekkhana, ma. ni. athavA Aloka-viSayiNI saMjJA kA ekatva (eka hone kI aTTha. (mU.pa.) 1(1).271; prAyaH vilokita (cAroM ora tAkanA) avasthA) - taM pra. vi., e. va. - Alokasa kattaM ke sAtha prayukta, - AlokitaM vilokitaM samijitaM ..., cetayato thinamiddhato cittaM vivaTTatIti, paTi. ma. 100; a. ni. 1(2).120; - ta? vi. vi., e. va. - AlokasaokattaM cetayato thinamiddhena sujhaM paTi. ma. AlokitavilokitaM... mayha ruccati, sa. ni. aTTha. 1.1063; 357. - tena tR. vi., e. va. - pAsAdikena ... Alokitena AlokasajesanA strI., tatpu. sa., pra. vi., e. va. vilokitena ..., mahAva. 45; - te sapta. vi., e. va. - [AlokasaMjJaiSaNA], AlokamayI athavA Aloka-viSayiNI Alokite vilokite sampajAnakArI hoti, dI. ni. 1.62. saMjJA kI talAza --- AlokasajesanA thinamiddhena sA. Alo kitavilokita napu, samA. dva. sa. paTi. ma. 357. [Alokitavilokita], Age kI ora dekhanA tathA cAro Alokasandhi pu., tatpu. sa. [Alokasandhi]khir3akI, ora athavA idhara udhara dekhanA - taM pra. vi., e. va. - jharokhA, gavAkSa, prakAza evaM dhUpa Adi kA khulA pravezasthAna, AlokitavilokitaM na pAsAdikaM hoti, sA. saM. 24(siMhalI); khir3akI kI kivAr3I - vAtapAnaM gavakkho ca jAlaM ca sa.pa. ke anta., - AlokitavilokitasIhapaJjaraM Alokasandhi, abhi. pa. 216; AlokAnaM AtapAnaM kathitahasitagamanavAnAdIhi viseso hotiyeva, a. ni. aTTha. pavisanaTThAnaM sandhi chiddanti Aloka sandhi, abhi. pa. 216 3.165. para sUcI; aJjataro bhikkhu ... saGghassa AlokasandhiM, pArA. AlokUpanissaya pu., tatpu. sa., Aloka, prajJA yA jJAna ke 78; AlokasandhIti vAtapAnakavATakA vuccanti, pAci. aTTha.. prakAza kA Azraya athavA sahArA - yaM dvi. vi., e. va. - 44; -ndhiM dvi. vi., e. va. - AlokasandhiM divasaM karotu, cakkhAyatanaM nissAya idvasammata rupAyata AlambitvA jA. aTTha. 4.276; AlokasandhiM divasanti ekadivaseneva AlokUpanissayaM labhitvA manodhAtAvajjanAnantaraM eva vAtapAnaM karotu, jA. aTTa. 4.277; - kaNNabhAga pu., dva. uppajjati kusalavipAkaM upekkhAsahagataM cakSavijJaANaM, sa., khir3akiyoM ke kivAr3oM ke bhAga evaM prakoSTha ke konoM rUpA. vi. 153(ro.). For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aloketi 215 AlopapiNDadAtu Aloketi A + Vluka kA varta, pra. pu., e. va., prAyaH vadha-bandhana-viparAmesa-sahasAkArA paTikrito" meM prayukta - 'viloketi' ke sAtha prayukta [Aloketi], zA. a.. po pra. vi., e. va. - chedanavadhabandhanaviparAmosa sAmane kI ora athavA apane Age kI ora dekhatA hai, lA. AlopasahasAkArA paTivirato, dI. ni. 1.5; Alopo vuccati a., mAna baiThatA hai, samajha letA hai - bhikkhu ..., Aloketi gAmanigamAdInaM vilopakaraNaM, dI. ni. aTTha. 1.74; ma. ni. na passati, sa. ni. 1(1).230; tava puthujjnikiddhiyaa| aTTa (mU.pa.) 1(2).112; AlopasahasAkArA, nikatI jalantaM aGguTTakaM Aloketi, sa. ni. aTTha. 1.255; - vaJcanAni ca, jA. aTTha. 4.11; - pA ba. va. - tattha ntassa varta. kR., pu.. Sa. vi., e. va. - Alokentarasa vA vadho ca bandho ca nikatI vaJcanAni ca, AlopA sahasAkArA, ... kAyassa thambhanA, dha. sa. 720; - keyya vidhi., pra. pu., tAni so tattha sikkhati, jA. aTTha. 4.394; 2. bhojana kA e. va. - sato Alokeyya, sato vilokeyya cULani. 35; grAsa yA kaura, nivAlA, bahuta thor3A bhojana - po pra. vi., - kesi adya., pra. pu., e. va. - rAhulo ... tathAgataM e. va. - Alopo kabaLo bhave, abhi. pa. 466; parimaNDalo Alokesi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.95; - kessAmi bhavi., Alopo kAtabbo, cULava. 357; - paM dvi. vi., e. va. - u. pu., e. va. - "AlokessAmI ti citte uppanne ma. ni. dIghaM AlopaM karontassa dukkaTa pari. 49; - yadantaraM aTTha. (mU.pa.) 1(1).272; - tvAna pU. kA. kR. - eka AlopaM savAditvA ajjhoharAmi, a. ni. 2(2).24; so AloketvAna jAnAti "ayaM dhammo ... ti sammA yojanA, me pakkena hatthena, AlopaM upanAmayi, theragA. 1058; -- peTako. 334; - ketabbA saM. kR., strI., pra. vi., e. va. - ssa Sa. vi., e. va. - Alopassa Alopassa anurUpa puratthimA disA AloketabbA hoti..... pacchimA disA, ..... yAvacarimAlopappahonakaM macchamaMsAdibyaJjanaM pakkhipitabba AloketabbA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).272; - pArA. aTTha. 2.256; - pe' sapta. vi., e. va. - dibbaM oja tabbaM napuM.. pra. vi., e. va. - evaM te AlokitabbaM, evaM te gahetvA ... uddhaTuddhaTe Alope Akiranti, mi. pa. 217; - vilokitabba, ma. ni. 2.132; - to bhU. ka. kR., pu.. pra. pe dvi. vi., ba. va. - cattAro paJca Alope saGghAditvA vi., e. va. - Alokite ca vIrena pakkAmi, pAcinAmukho, ajjhoharAmi, a. ni. 2(2).23; - pehi tR/pa. vi., ba. va. apa. 1.129; - kApetuM prera., nimi. kR. - rUpakAyaM.... - phAsuvihAro nAma catUhi paJcahi Alopehi UnUdaratA, AlokApetuM vilokApetu, dha. sa. aTTha. 127. dha. sa. aTTha. 424; - pAnaM Sa. vi., ba. va. - catunnaM paJcanna Aloketu pu., A + Vloka se vyu., ka. nA. [AlokayitR] AlopAnaM okAse sati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) Alokana kI kriyA ko karane vAlA, Age kI ora dekhane 1(1).292. vAlA, sAmane kI ora tAkane vAlA - tA pra. vi., e. va. AlopaTThitikA strI., 'nimantana' para bhikSuoM ko eka eka - AloketA vA viloketA vA natthi, dI. ni. aTTha. 1.158. grAsa bhojana dene kI prathA, pra. vi., e. va. - AlopaTThitikA AloGaharaJsU pu., vya. saM., myA-mAM ke eka prAcIna zAsaka nAma natthi, sArattha. TI. 3.368. kA nAma, kyA-sisthA kA pautra - kaliyuge hi Alopati A + Vlupa kA muda ke mi. sA. ke AdhAra para aTThAsItAdhike sattavassasate narapatirao dhItAya saddhiM vartaH, pra. pu., e. va. [Alopati], lUTa letA hai, chIna letA AloGahacaJsU-ro putto Anandasuriyo nAma santhavaM katvA hai, DakaitI karake le letA hai - Alopati sAhasA yo paresaM eka samiddhika nAma puttaM vijAyi, sA. vaM. 86. theragA. 743; jinApeti paraM hantvA, vadhitvA atha socayitvA, Alocana napuM., A + Vloca se vyu., kri. nA. [Alocana]. Alopati sahasA yo paresa, theragA. aTTha. 2.237. dekhanA, sarvekSaNa karanA, jAMca par3atAla karanA - naM pra. vi., AlopadAna napuM., tatpu. sa., eka grAsa bhojana kA dAna, e. va. - AlocanaM pekkhanaM sadda. 2.558; sa. u. pa. ke svalpa mAtrA meM bhojana dAna - naM dvi. vi., e. va. - tela rUpa meM, disA., dizAoM kI ora dekhanA - naM dvi. vi., e. ..... mAlopadAnaM ca adApayiM, ma. vaM. TI. 549. va. - disAlocanamAhaMsu, catuttho nayalaJjako, peTako AlopapiNDadAtu tri., bahuta kama mAtrA meM bhojana kA dAna 167. karane vAlA, kevala eka grAsa-mAtra bhojana kA dAna karane Alopa pu., A + Vlupa se vyu. [Alopa], 1. lUTapATa, vAlA - tAro pu., pra. vi., ba. va. - AlopapiNDadAtAro, jhInA-jhapaTI, chIna lenA, DakaitI, lUTa lenA, prAyaH "chedana- paTiggahe paribhAsimhase, pe. va. 397: AlopapiNDadAtAroti For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AlopabhattahitikA 216 ALaka Alopamattassapi bhojanapiNDassa dAyakA, pe. va. aTTha. detA hai, khaula baula kara detA hai, matha detA hai, ghAlamela kara 152. detA hai, hilA DulA detA hai - nti ba. va. - soNDAya AlopabhattadvitikA strI., vinaya kI vaha vyavasthA jisake udakaM AloLenti, a. ni. 3(1).240; - Lento/lulayanto anusAra 'nimantana' ke avasara para bhikSuoM ko eka bAra meM __ varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - udakaM AluLento, jA. bhojana kA eka hI nivAlA dene kI anumati hai - ya tR. aTTha. 1.410; - layamAno uparivat, Atmane. - sithilaM vi., e. va. - ... gahetvA AlopabhattaTThitikAya bhAjetaba, sammajjaniM gahetvA samparivattakaM AloLayamAno, visuddhi. cULava. aTTha. 96; - kato pa. vi., e. va. - 1.103; AloLayamAno vAlikAkacavarAni Akulayanto, Alopabhattadvitikato paTThAya AlopasaGghapena bhAjetabba, tade.; visuddhi. mahATI. 1.118; - tvA pU. kA. kR. - salAkAya draSTa., ThitikA, AlopaTThitikA tathA uddesabhatta ke anta., vA.... heTnuparivaseneva AloLetvA, cULava. aTTha. 97; uNhodakena (Age). phANitaM AloletvA, sa. ni. 1(1).204; 2. saMbhrama meM DAla AlopasaGkepa pu., tatpu. sa., 'nimantana' ke avasara para eka detA hai, vyAmizrita karA detA hai, Apasa meM gaDDa vaDDa karA bAra meM eka grAsa yA nivAle ke rUpa meM parose jA rahe detA hai, avyavasthita banA detA hai - nti varta., pra. pu.. bhojana kA vibhAjana (uddesabhatta ke avasara para isa prakAra e. va. - abhidhammikA pana dhammantaraM na AloLenti, dha, sa. kA vibhAjana vinaya-sammata nahIM mAnA gayA hai)- pena tR. aTTha. 31; - Lesi adya., pra. pu., e. va. - vi., e. va. - AlopasaGkepena bhAjetabba, cULava. aTTha. 96. abhisambujjhanakasattaM ayaM kileso AloLesi, jA. aTTha. 2. Alopika tri., Alopa se vyu., nivAle bhara bhojana para 227; visuddhasattepesa AlolesiyevAti, jA. aTTa, 4.296; -- jIvita rahane vAlA, sa. u. pa. ke rUpa meM, sattA.- sAta Lessati bhavi., pra. pu., e. va. --- tAdisaM ki nivAloM vAle bhojana para jIvita rahane vAlA -- ko pu., pra. nAlolerasatI ti, jA. aTTha. 2.227; 3. (grantha kA) vi., e. va. - sattAgAriko vA hoti sattAlopiko, ma. ni. manthana karatA hai, khaMgAlatA hai - tvA pU. kA. kR. - imissA gAthAya atthaM piTakattaya AlolecA saMvaNNehI ti, AloLa' pu./napuM.. A + VluLa se vyu. [AloDa], 1. sA. vaM. 28; tIsu vedesu AloLetvA pahaM pucchi, sA. vaM. hilA denA, 2. ghAlamela kara denA, kSobha, 3. vyagratA, saMbhrama, 28. khalabalAhaTa - LaM dvi. vi., e. va. - 'esa ganvA kiJci ALa/aLa napuM.. [ala]. bicchU kA DaMka - LaM pra. vi., e. AloLa kareyyA ti, dha. pa. aTTha. 1.26. va. - ALaM vicchika - nakulaM, abhi. pa. 621 para sUcI. AloLa tri., [Alola], caJcala, vyagra, asthira, hilaDula ALaka' pu./napuM., ka. pazuoM ko banda karake rakhane hetu rahA, sa. u. pa. ke rUpa meM, dolA.- - lA pu., pra. vi., prayukta bAMDA yA vraja, vaha ghirA huA kSetra jisake bhItara ba. va. - doLAlolAva te kaNNA, vevaNNaM samupAgatA, apa. pazuoM ko khUToM athavA pagahoM meM bAMdha kara rakhA jAtA hai, 2245. pazuzAlA, gozAlA, goDha - kaM dvi. vi., e. va. - usabhova AloLita tri., A + VluLa kA prera., bhU. ka. kR. [AloDita], ALakaM bhetvA, patto sambodhimuttama, bu. vaM. 26.2; ALakanti vyagra, vikSobhita yA becaina kara diyA gayA, bAdhita, matha diyA goda yathA usabho goTTa bhinditvA .... bu. vaM. aTTha. 303; - gayA, duSprabhAvita kara diyA gayA - taM pa., vi. vi., e. va. ke sapta. vi., e. va. - pakkhipantaM mamALake, cariyA. - mattakuJjarehi... AloLitapadesaM therIgA. aTTha. 277. 2.1.9(pR.385); mamALaketi AlAnatthambhe, cariyA. aTTha. 1093; AloLI strI., A + VluLa se vyu., tarala mizraNa, sa. u... kha. bANa yA tIra ko sIdhA karane hetu prayukta upakaraNa - pa. meM prApta, sItA.- ThaNDA tarala mizraNa - LiM dvi. vi., kaM dvi. vi., e. va. - issAso ALakaM pariharati e. va. - tena kho pana samayena aJjatarassa bhikkhuno vajimhakuTilanArAcarasa ujukaraNAya, mi. pa. 391; yathA gharadinnakAbAdho hoti, bhagavato etamatthaM ArocesaM anujAnAmi nAma usukAro araJato eka vaGkadaNDakaM AharitvA nittacaM bhikkhave, sitAloLi pAyetunti, mahAva. 282. katvA kabjiyatelena makkhetvA aGgArakapalle tApetvA AloLeti/Aloleti/AluLeti A + VluLa kA rukkhAlake uppItvA niva ujaM vAlavijjhanayoggaM karoti, prera., varta, pra. pu., e. va. [AloDayati], 1. Alor3ita kara dha. pa. aTTha. 1.163; ga. eka paudhe yA jhAr3IdAra pAdapa kA 2.5. For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALaka/alaka 217 ALavakasutta nAma, alarka akauA - kA pra. vi., ba. va. - AlakA isimuggA ca kadalimAtuluGgiyo, apa. 1.13; ALakAdayo gacchA, apa. aTTa, 1.219. ALaka/alaka pu., [alaka], ghugharAle bAla, julpheM, mastaka para laTaka rahe cUMghara, sa. pa. ke rUpa meM, - koccha nAma ALakAdisaNThApanatthaM kesAdInaM ullikhanasAdhanaM, vi. va. aTTa. 296. ALakamanda tri., devanagarI alakA ke samAna bhIr3a se bhare hue, eka hI AMgana vAlA tathA manuSyoM kI bhIr3a se bharA huA - ndA pu., pra. vi., ba. va. - tena kho pana samayena vihArA ALakamandA honti, cULava. 278; ALakamandAti ekaGgaNA manussAbhikiNNA, cULava. aTTha. 61; pAThA. aLakamandAti. ALavaka'/Alavaka tri., 1. ALavi nAmaka nagara athavA janapada kA nivAsI, 2. ALava-cetiya se sambaddha (bhikSu), 3. eka prabhAvazAlI yakSa - ko pu., pra. vi., e. va. - atha kho ALavako yakkho yena bhagavA tenupasaGkami, su. ni. 111; aJjataropi ALavako bhikkhu rukkhaM chindati, su. ni. aTTha 1.4; paJcAlacaNDo ALavako pajjunno sumano sumukho, dI. ni. 3.155; - kA ba. ka. - AlavakA bhikkhU evarUpAni navakammAni denti, cULava. 302; tattha ALavakAti ALaviraTe jAtA dArakA ALavakA nAma, te pabbajitakAlepi "ALavakA tveva paJaAyiMsu, pArA. aTTha. 2.134; - ke dvi. vi., ba. va. -bhikkhUsaGgha sannipAtApetvA ALavake bhikkhU paTipucchi , pArA. 225; - ssa Sa. vi., e. va. --- ALavakassatthAya tisaMyojanaM, tathA aGgulimAlassa, dI. ni. aTTha. 1.194. ALavaka:/Alavaka pu., vya. saM., ALavi ke rAjA kA putra hatthaka ALavaka, buddha dvArA apane upAsaka-zrAvakoM ke bIca cAra saMgrahavastuoM se yukta gRhapatiyoM meM agragaNya ke rUpa meM ghoSita eka gRhastha - ko pra. vi., e. va. - ALavako kira rAjA vividhanATakUpabhogaM chaDDatvA ... sattame sattame divase migavaM gacchanto, sa. ni. aTTha. 1.278; ... esA, tulA etaM pamANaM mama sAvakAnaM upAsakAnaM yadidaM citto ca gahapati hatthako ca ALavako ti, a. ni. 1(1).107; upAsakesu citto gahapati hatthako ALavakoti dve aggaupAsakA..., dha. pa. aTTa. 1.193; - kaM dvi. vi., e. va. - sattahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannAgataM hatthaka ALavakaM dhAretha, a. ni. 3(1).53. ALavakagajjita napuM, bauddhadharma kI apara-zailIya nAmaka siMhalI zAkhA ke una tIna granthoM meM se eka jo buddhavacanoM ke rUpa meM theravAdiyoM dvArA svIkata nahIM huA - taM pra. vi., e. va. - guLhavessantaraM ... ALa vakagajjita vedallapiTa kanti abaddhavacana pariyattisaddhammappatirUpakaM nAma, sa. ni. aTTha. 2.177. ALavakacetiya napuM., ALavaka nAmaka eka yakSa kA caitya athavA usakA vAsa sthAna - yaM pra. vi., e. va. - gotamakacetiyaM, ALavakacetiyAnti vRtte tesaM yakkhAnaM nivasanaTThAnaM, apa. aTTha. 2.49. ALavakapucchA strI., tatpu. sa., ALavaka yakSa dvArA pUchA gayA prazna - cchA pra. vi., e. va. - gAthAnaM pucchA addhAnaM gacchati, sAsanaMdhAretuna sakkoti, sabhiyapucchA ALavakapucchA viya ca, dI. ni. aTTha. 3.74. ALavakayakkha pu., karma. sa., su. ni. evaM sa. ni. meM ullikhita eka prabhAvazAlI yakSa jise buddha ne saddharma ke prati zraddhAvAna banAyA, sa. ni. 1(1).247-249; su. ni. ___ 111-113; sa. ni. aTTha. 1.278-294; su. ni. aTTha. 1.186 203; a. ni. aTTha. 1.288; sa. pa. ke anta., - ALavakasUcilomakharalomayakkhasakkadevarAjAdayo, visuddhi. 1.199-200. ALavakayuddha pu., tatpu. sa., ALavaka nAmaka yakSa se (buddha kA) AmanA sAmanA athavA saMgharSa-ddhaM dvi. vi., e. va. - ito paTThAya ALavakayuddhaM vitthAretabbaM a. ni. aTTha. 1.290. ALavakasutta napuM., 1. su. ni. ke uragavagga kA eka sutta jisa meM buddha dvArA ALavaka yakSa ko dharma ke prati zraddhAvAna banAne kA ullekha hai, 2. sa. ni. ke yakkhasaMyutta kA bArahavAM sutta, jisa meM su. ni. ke ALavaka sutta kA saMkSepaNa kara diyA gayA hai, su. ni. 111-113, sa. ni. 1(1).247249; - tte sapta. vi., e. va. - vitthAraM pana ALavakasutte vaNNayissAma, su. ni. aTTha. 1.121; sa. pa. ke anta., - ALavaka-sUciloma-kharalomasuttAdIni, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).19; - vaNNanA strI., 1. su. ni. kI aTTha. ke eka bhAga kA zIrSaka jisa meM ALavaka sutta kI vyAkhyA kI gaI hai, su. ni. aTTha. 1,186-203; 2. sa. ni. aTTha ke eka aMza kA zIrSaka, sa- ni. aTTha. 1.278-294; - nA pra. vi., e. va - vitthAretvA kathetukAmena ALavakasuttavaNNanA oloketabbA, a. ni. aTTa, 1.290; - yaM sapta. vi., e. va. - taM ALavakasuttavaNNanAyaM Agatanayeneva veditabba, udA. aTTa. 52. For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALavanda 218 ALAraka/advAraka ALavanda pu., eka tamila saradAra, jisa kA vadha rAjA vAsAyALavimAgamA, sa. ni. 1(1).249; ALaviM agamAsi, parakkamabAhu mahAna ke senA pramukha laGkApura dvArA vaDali- dha. pa. aTTa.2.152; - viyaM sapta. vi., e. va. - eka samaya nAmaka grAma meM kara diyA gayA thA - ndena tR. vi., e. va. bhagavA ALaviyaM viharati ..., su. ni. 111; cha panALaviyaM - nisinnanena ALavandena yuddha katvAna taM vadhi, cU. vaM. vuttA, vina. vi. 3120; utta. vi. 785; - nagara napuM0, 76.134. ALavinAmaka nagara - raM dvi. vi., e. va. - ALavinagaraM ALavandapperumAla/La pu.. eka tamila rAjakumAra, kulazekhara upanissAya aggALave cetiye, jA. aTTha. 1.163; - to pa. kA zaktizAlI sAmanta, zrIlaGkA ke senApramukha laMkApura vi., e. va. - ALaviyaM jAtA ALavinagaratoyeva ca dvArA yuddhoM meM do bAra parAjita - Lo pra. vi., e. va. - nikkhamma pabbajitA, sa. ni. aTTa, 1.167; - re sapta. vi., ALavandapperumALo... alakhiyarAyaravhayo, cU. vaM. 76.145; e. va. - ALaviraDhe ALavinagare, a. ni. aTTa, 1.289; - ALavandapperumAlo iccete duratikkamA, cU. vaM. 76.223; / rAbhimukha tri., ALavi nagara kI ora (jA rahA) - kho 232; - lavhaya tri., ba. sa., ALavandaperumAla nAma vAlA pu.. pra. vi., e. va. - ALavinagarAbhimukho pAyAsi, a. ni. - vhayena pu., tR. vi, e. va. - ALavandapperumALavhayena aTTa. 1.290; - raTTha napuM.. ALavi nAma vAlA rASTra - Dhe damiLena ca, cU. vaM. 76.128. sapta. vi., e. va. - ALavIraTe cetaM bhavanaM. su. ni. aTTha. ALavika tri., ALavi nagara athavA ALavi janapada kA rahane 1.186; - vAsI tri., Alavi janapada kA nivAsI - vAlA athavA una ke sAtha sambaddha - ko pu0, pra. vi., e. sino pu.. pra. vi., ba. va. - ALavivAsino satthari ALaviM va. - eko ALaviko bhikkhu ..., dha. pa. aTTha. 2.175; - sampatte nimantetvA dAnaM adaMsu, dha. pa. aTTha. 2.97. ALAra/AlAra/aLAra tri., [arAla], vaGkima, vakra, .., therIgA. aTTha. 68; - kA' pu., pra. vi., ba. va. - mor3a- yukta, Ter3hA - aLAra vellita vaGka kuTila jimha ALavakA bhikkhU navakammaM karontA, pAci. 50; aalvikaati| kuJcitaM, abhi. pa. 709; - rAni napuM., pra. vi., ba. va. - ALaviyaM jAtA, sa. ni. aTTha. 1.167; - kA strI., selA ALArAni mahantAni akkhIni maNiguLasadisAni, apa. nAmaka bhikSuNI kA dUsarA adhika pracalita nAma, - kA pra. aTTa. 1.286; -- pamha tri., ba. sa. - mhA strI, pra. vi., vi., e. va. - buddhappAde ALavIraDhe ALavikassa o e. va. - ALArapamhA hasulA, susA tanumajjhimA, apa. dhItA, therIgA. aTTa. 68. 1.19. ALavikAsutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ALAra/AlAra/AlArakAlAma pu., [bau. saM. ArADa], ni. 1(1).151-52. siddhArtha gautama ke prathama AcArya jina se unhoMne ALavigotama pu., vya. saM., ALavi janapada ke eka sthavira AkiJcanyAyatana nAmaka arUpadhyAna kI zikSA grahaNa kI kA nAma - mo pra. vi., e. va. - yathA ahU vakkali thI - ALAroti tassa nAma dIghapiGgalo kireso, tenassa muttasaddho bhadrAvudho ALavigotamo ca, su. ni. 1152; yathA ca ALAroti nAma ahosi, kAlAmoti gottaM, dI. ni. aTTha. soLasannaM eko bhadrAvudho nAma, yathA ca ALavigotamo ca, 2.143; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).74; ALAro kAlAmo cULani aTTha. 80; ... saddhAdhimutto ahosi, saddhAdhurena ca / Acariyo me samAno, ma. ni. 1.224; ALAro kAlAmo arahattaM pApuNi... yathA ca ALavigotamo..., su. ni. aTTha AkiJcAyatanaM pavedesi, ma. ni. 1.223; - raM dvi. vi., 2.298. e. va. - bodhisattopi ... cArika caramAno ALAraJca ALavI strI., [aTavI], eka nagara tathA eka janapada kA kAlAma udakaJca rAmaputtaM upasaGkamitvA ..., jA. aTTha. nAma - vI/vi pra. vi., e. va. - ALavIti taM rakhampi 1.76; - ssa Sa. vi., e. va. - yaMnUnAhaM ALArassa nagarampi, sa. ni. aTTha. 1.278; vArANasI ca sAvatthi kAlAmassa paThamaM dhamma deseyyaM, mahAva. 10... vesAlI mithilALavI, abhi. pa. 199; yena ALavI tena ALAraka/advAraka tri., binA dvAra vAlA, cAro ora se pakkAmi... yena ALavI tadavasari pArA. 224; sAvatthALavi ghirA huA - kaM pra. vi., e. va. -- yathApi assa nagaraM kosambI, sakkabhaggA pakAsitA, vina. vi. 3118; utta. vi. ..... advArakaM AyasaM ..., parikhAupetaM, jA. aTTha. 5.77; 781; - viM dvi. vi., e. va. - atthAya vata me buddho, pAThA, advArakaM. For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALAravedallabhANavAra 219 Ali/ALi ALAravedallabhANavAra pu., mahAparinibbAna sutta ke caturtha uparivat - ccaM dvi. vi., e. va. - katvALAhanakiccaM so bhANavAra kA zIrSaka, jisameM ALArakAlAma kA kathAnaka tassa kamme pasIdiya, cU. vaM. 39.28; - hAna napuM, tatpu. diyA gayA hai, dI. ni. 93-103. sa. [AdAhanasthAna], zmazAna - ne sapta. vi., e. va. - ALArika tri., [ArAlika], rasoiyA, rasoie kA sahAyaka therassa ALAhanahAne ThitabhikkhU, sa. ni. aTTha. 3.25; - yA karmacArI- ko pra. vi., e. va. - bhattakAro sUpakAro dassanasamAgama pu., tatpu. sa., antyeSTi dekhane hetu sUdo ALAriko tathA, abhi. pa. 464; ALAriko tadA homi, upasthita janasamUha, mRta zarIra ko bhasma hote dekhane hetu jA. aTTha. 5.285; ALArikoti bhattakArako, ... AyA huA samUha - me sapta. vi., e. va. - sAketabrAhmaNassa bhattakArakadAso viya, tade. - kA ba. va. -puthusippAyatanAni, ALAhanadassanasamAgame, mi. pa. 318; - paMsuka napuM, seyyathidaM... ALArikA kappakA nhApakA sUdA, dI. ni. tatpu. sa., jalAI jA rahI citAgni kI bhUmi, 1.45; ALArikAti pUvikA, ... sUdAti bhattakArakA, dI. zmazAna bhUmi - kaM pra. vi., e. va. - paMsukanti ni. aTTha. 1.131; - ke' dvi. vi., ba. va. - ALArike ca ALAhanapaMsuka, jA. aTTha. 5.48; - passa pu./napuM, zmazAna sUde ca jA. aTTha. 7.168; ALAriketi pUvapAke, sUdeti / kA samIpavartI bhAga, citAsthala kA bagala vAlA kSetra bhattakArake, tade. -- ke sapta. vi., e. va. - 'ALArike - sse sapta. vi., e. va. - tattha gantvA ALAhanaparase bhate pose, vetanena anatthiketi, jA. aTTha. 5.288; - kamma Thito. jA. aTTha. 3.141; - bhasma napuM.. tatpu. sa., napuM., tatpu. sa. [ArAlikakarma]. rasoie kA kAma, bhojana citA bhasma, zava ko jalAe jAne para nikalI huI rAkha banAne kA kAma - mmaM dvi. vi., e. va. - ALArikakamma - smaM dvi. vi., e. va. - tassa ALAhanabhasma pi katvA katvA vasanabhAvanti, jA. aTTha. 5.295; - tta napuM., bhAva. bhesajjaM, cU. vaM. 46.37; - bhUmi strI., tatpu. sa., mRta zarIra [ArAlikatva], rasoiyApana, rasoiyA honA, bhojana banAne ko jalAe jAne kI bhUmi, zmazAnabhUmi - mi pra. vi., e. vAlA honA - taM dvi. vi., e. va. - ALArikattaJca va. - sApissa ALAhanabhUmi samantato khatA, jA. aTTha. bhattakattaJca, jA. aTTha. 5.288; dhItAnaM ALArikattaM 2.203. karontassAti, jA. aTTha. 5.297.. ALAhanapariveNa napuM. vya. saM., pulatthipura (Adhunika ALAhana/ALAhaNa napuM, A + |dh ke prera. se vyu., polonnarUva) meM zrIlaGkA ke zAsaka mahA parakkamabAhu kri. nA. [AdAhana], zA. a., vaha agni jo jalA de dvArA banavAe gae eka pariveNa kA nAma - NaM dvi. vi., e. athavA bhasma kara de, lA. a., 1. citA kI agni, 2. va. - ALAhaNapariveNaM tahiM kAresi khattiyo, ca. vaM. zmazAna, mRta zarIra ko bhasma kie jAne kI bhUmi-dahassa 78.48. dassa Lo hotanaghaNasu, ALAhanaM, pariLAho, mo. vyA. Ali/ALi strI., [Ali]. 1. nadI yA tAlAba ke 5.127; ALAhaNaM susAnaM cAnitthiyaM, kuNapo chavo, abhi. pa. kinAroM para banAyA gayA bAMdha, taTabandha, UMcA TIlA, setu 405; - naM' pra. vi., e. va. - kassa idaM ALAhanaM, pe. va. - ... AlitthI sakhi setusu, abhi. pa. 1083; Alisaddo 369; 371; ALAhananti susAnaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2. ... setu jalavArako, nadyAdimaggo ca, abhi. pa. 1082 para 245; - naM. dvi. vi., e. va. - so ALAhanaM gantvA kandati, sUcI; - LiM dvi. vi., e. va. - mahato taLAkassa paTikacceva ma. ni. 2.316; 317; - nA/to pa. vi., e. va. - ALi bandheyya, cULava. 420; ALinti ... yathA mahato yAvALAhanA padAni paJjAyanti, dI. ni. 1.49; ALAhanato taLAkassa ALiyA, abaddhAyapi kiJci udakaM tiDeyya, aTThIni AharitvA, jA. aTTha. 3.134; - ssa Sa. vi., e. va. cULava. aTTha. 127; ALi muJceyya, Agaccheyya udaka nti, -- ALAhanassAvidUre nipajjitvA..... dha. pa. aTTha. 1.17; - ma. ni. 3.140; - yA Sa. vi., e. va. - yathA mahato ne sapta. vi., e. va. - imasmi ALAhane davA, pe. va. 3743; taLAkassa AliyA abaddhAyapi kiJci udakaM tiTThayya, - karaNa napuM., zA. a., jalAnA, lA. a., mRta zarIra cULava. aTTha. 127; - ppameda pu., tatpu. sa. [Aliprabheda]." ko zmazAna meM bhasma karanA, antyeSTi saMskAra - NaM pra. taTabandha kA vinAza - do pra. vi., e. va. - tassA ..., vi., e. va. - parinibutarasa paccekabuddhassa ALahanakaraNameva jambAliyA na ALippabhedo pATikato, a. ni. 1(2).192-933; nAnattaM, apa. aTTha. 2.203; - kicca napuM, tatpu. sa., na ALippabhedo pATikar3oti na pALippabhedo pATikavitabbo. For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALigAmakadugga 220 ALhakathAlikA a. ni. aTTha. 2.352; - bandha tri., ba. sa., bAMdhoM se baMdhA mApa kI eka ikAI, solaha pasato ke cAra pattha tathA cAra huA, taTabandhoM se ghirA huA - dhA strI., pra. vi., e. va. patthoM se eka Avhaka kI mApa banatI hai - ALahako -same bhUmibhAge caturassA pokkharaNI assa ALibandhA pUrA caturo patthA doNaM vA caturALahaka, abhi. pa. 482; - ke udakassa ..., ma. ni. 3.140; 2. pu., [Ali], bicchU - pra. vi., e. va. - tena patthena cattAro patthA ALahaka sa. vicchiko tvALi kathito, abhi. pa. 621; ALaM vicchikanaGgulaM ni. aTTha. 1.192; ka. tarala padArthoM ke mApa kI ikAI - taM yogA ALi, abhi. pa. 621 para sUcI; 3. strI., kara dvi. vi., e. va. - so ganvA Amhaka sappiM ... [Ali/ALI], sahelI, sakhI - sakhI tvAli vayassA, AharApetvA, pArA. 73; - kena tR. vi., e. va. - sakkA abhi. pa. 238; Alitthi sakhi setusa, abhi. pa. 1083; - samudde udaka, pametu ALhakena vA, apa. 1.17; sa. u. pa. Li sambo., e. va. - ALi, mA bhAyi, matako ki ke rUpa meM, udakA.- ADhaka kI mApa meM jala- LahakAni karissatI ti, jA. aTTha. 3.470; na kho me ruccati ALi, pra. vi., ba. va. - "atthi pana te koci gaNako vA muddiko pUtimaMsassa pekkhanA, tade; 4. pu., [ADi], machalI kI vA saGghAyako vA yo pahoti mahAsamudde udakaM gaNetuM -- eka vizeSa prajAti kA nAma, sa. pa. ke antaH, - ettakAni udakALhakAni iti vA, ettakAni ALigaggarakAkiNNA, pAThInA kAkamacchakA, jA. aTTa. udakALahasatAni iti vA..., sa. ni. 2(2).346; kha. sUkhI 5.401; 5. strI., [Ali], katAra, paMkti, zRMkhalA, sa. vastuoM (anna Adi) kI mApa kI eka ikAI - Lahakena pa. ke anta., jaladharA. - bAdaloM kI katAra - tR. vi., e. va. - baddhA kulIkA mitamALakena, jA. aTTha. namasi jaladharAlI maddamAno bhigantvA, dAThA. 4.55(ro.); 3.477; mitamALakenAti dhaJjamApakammampi kira tena kataM muttA.- motiyoM kI lar3I - dantA ... mattAlisannibhA, tade; pAThA. ALakena; sa. pa. ke anta., - aDDALhakodana rasa. 2.96; rambhA.- kele ke paudhoM napuM., Adhe ADhaka mApa vAlA cAvala - naM dvi. vi., e. va. kI katAra - maGgaladdhajarambhAlitoraNAdimanoharaM cU, - ukkaTTho nAma patto aDALahakodanaM gaNhAti, pArA. 3653; vaM. 89.15. - kAni pra. vi., ba. va. - cattAri ALhakAni doNaM, sa. ALigAmakadugga pu., tatpu. sa., zrIlaGkA ke ALisAra kSetra ni. aTTha. 1.192. ke ALigAma nAmaka gAMva kA eka durga-mhi sapta. vi., Amhaka' pu., saMbhavataH ALaka kA hI rUpA., pazuoM kA e. va. - ALigAmakaduggamhi gaGgApasse vasI tadA, cU. vaM. bAr3A, hAthI ko bAMdhane hetu prayukta stambha yA khambhA, 70.112. hAthIkhAnA, pIlakhAnA - ko pra. vi., e. va. - ALisAraka pu., vya. saM., zA. a.. taTabandha athavA bAMdha ke AlAnamALahako thambho, abhi. pa. 364; - kaM dvi. vi., e. kAraNa upajAU banA diyA gayA kSetra, prayogagata a., 1. va. - hatthiM tattha rataM JatvA akaMsa tattha ALahaka ma. vaM. zrIlaGkA ke madhyavartI mAtale jile meM sthita Adhunika 19.73. elahAra kA pArzvavartI kSetra - kaM dvi. vi., e. va. - saMghassa ALhakagaNanA strI., tatpu. sa. [ADhakagaNanA], ADhaka ke pAkavaTTatthaM raddhaM datvALisArakaM, cU. vaM. 60.14; - rachaka pu., mApa se gaNanA - ya tR. vi., e. va. - AmhakagaNanAya ALisAraka nAmaka rASTra - ke sapta. vi., e. va. - appameyyo, sa. ni. aTTha. 3.150. gajabAhu narindo pi ALisArakarahake, catasso parisA nAma ALhakathAlikA strI., tatpu. sa. [ADhakasthAlikA], eka pAhini yujhituM puna, cU. vaM. 70.106; parakkamabhujo ADhaka mApa ke cAvala ko ubAlane kI kSamatA vAlI mAyAgehAdhinAyakaM AmantetvA niyojesi yajjhitaM ALisArake, patIlI, pra. vi., e. va. - seyyathApi nAma AmhakathAlikA, cU. vaM. 70.162; 2. siMcAI karane vAlI vaha nahara jisake evamassa sAdUni phalAni ahesu, a. ni. 2(2).81; kAraNa saMbhavataH pUre jile tathA eka gAMva kA nAma ALigAma ALahakathAlikAti taNDulALhakassa bhattapacanathAlikA, a. ho gayA - ALisArodakabhAgavihArassa adApayi, ma. ni. aTTha. 3.123; - kaM dvi. vi., e. va. - ekayeva vaM. 35.84. ALahakathAlika upanisIditvA.... mahAva. 317; bhattathAlika ALhaka pu./napuM.. [ADhaka], anAja kI purAnI mApa, purato katvA sakalajambudIpavAsInaM, bhattaM dentiyA.... dha. pa. cauthAI droNa, tarala evaM zuSka donoM prakAra ke padArthoM kI aTTa.2.213. For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Avajati Avajati A + vaja kA varta., pra. pu. e. va. [Avrajati], jAtA hai, AtA hai, vApasa AtA hai, lauTa AtA hai| tu anu. pra. pu. e. va. - sA pApadhammA punarAvajAtU 'ti, jA. aTTha. 4.44; - ssu anu., ma. pu. e. va., Atmane. saccAnurakkhI punarAvajassUti, jA. aTTha. 5.23; - jeyya vidhi., pra. pu. e. va. - ko sotthimAjAnamidhAvajeyyA 'ti, jA. aTTha. 5.27; jittha adya, ma0 pu0, ba0 va. - mA cassu gantvA punarAvajitthA 'ti, jA. aTTha. 4.96 - jissaM bhavi., u. pu. e. va. - saccAnurakkhI punarAvajissanti, - - - www.kobatirth.org jA. aTTha. 5.22. Avajja pu0, anucintana, vicAra-vimarza, mana kI pravRtti - adhidvAti Abhogo puNNatAvajjesvAlitthI sakhi setusu, abhi. pa. 1083. Avajjati A + vaja kA varta., pra. pu. e. va. [AvRGkte], 1. (kisI ke viSaya meM) soca vicAra karatA hai, anucintana karatA hai, dhyAna detA hai, jAMca par3atAla karatA hai, udher3a buna yA saMkalpa-vikalpaM karatA hai, dhyAna meM nimagna ho jAtA hai| iddhimA parassa cittaM jAnitukAmo Avajjati, visuddhi0 2.60; parassa cittahi AtumAvajjatiddhimA, abhi. ava. 1135; obhAso dhammoti obhAsaM Avajjati, paTi0 ma0 281; tiropabbataM Avajjati, AvajitvA ANena "AkAso hotU"ti, paTi. ma. 378; - jjento varta. kR., pu0, pra. vi., e. va. anucintana kara rahA - sakko Avajjento taM kAraNaM JatvA, jA. aTTha. 5.146; - ntaM dvi. vi., e. va. tameva rUpArammaNaM AvajjantaM, abhi. dha. sa. 25; ntena tR. vi., e. va. - tAva Avajjantena purimabhave cutikkhaNe pavattitanAmarUpaM AvajjitabbaM, visuddhi0 2.40; jjato / jjantassaSa. vi., e. va. - ye Avajjato manasikaroto cittaM vinIvaraNaM hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.187; tassevaM palitapAtubhAvaM Avajjentassa, jA. aTTa. 1.143; - mAnA strI. pra. vi., e. va. - nadI devatA AvajjamAnA taM kAraNaM JatvA, jA0 aTTha. 5.3; - / jAhi anu, ma0 pu0, e. va. - uppajje te sace kodho, Avajja kakacUpamaM, theragA 445; "pubbe tayA paricitakammaTThAnaM puna Avajjehi, dha. pa. aTTha. 2.309; jjeyya vidhi., pra. pu. e. va. - ummIlitvA nimIlitvA, Avajjeyya punappuna, abhi. ava. 859, jjeyyAsi ma pu. e. va. - AvajjeyyAsi manti, jA. aTTha. 5.149; jjiM adya, u0 pu0, e. va. - ahaM tatthaAvajjiM bodhimuttamaM apa. 1.180; - jjissati bhavi., pra. pu0, e. - - 221 For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir va. - taM nimittaM Avajjissati, ma. ni. aTTha (mU0pa0) - jjissami u0 pu0, e. va. 1(1).152; puna imaM dhammaM AvajjissAmi vA samApajjissAmi, ma. ni. aTTha. (mU0pa.) 1 ( 2 ). 76: - jjituM nimi. kR. jhAnaM AvajjituM ... visuddhi. mahATI 1.267; - jjitvA pU. kA. kR. buddha guNe AvajjetvA, dI. ni. aTTha. 2.151. Avajjana napuM,, A + vajja se vyu0 kri0 nA0 [Avarjana, bhinnArthaka ], zA. a., kisI (Alambana) kI ora mur3a jAnA, kisI ke grahaNa meM pravRtta ho jAnA, khiMcAva, AkarSaNa; vizeSa artha 1. jJAna kI prakriyA meM cittasantati athavA bhavaGgasantati ke sAmane abhinava viSaya upasthita hone para pUrvakAla meM gRhIta Alambana se bilaga hokara navIna Alambana kI ora citta kI pravRtti athavA jhukAva, 2. eka bhavaGgacitta naM' pra. vi., e. va. - cittassa AvaTTanAti AdIni sabbAnipi Avajjanasseva vevacanAneva, Avajjanahi bhavaGgacittaM AvaTTetIti cittassa AvaTTanA... AbhujatIti Abhogo, bhavaGgArammaNato aJJa ArammaNaM samannAharatIti samannAhAro - tadevArammaNaM attAnaM anubandhitvA uppajjamAne manasi karotIti manasikAro, vibha. aTTha. 4.472; Avajjananti "kiM nAmeta"nti vadantaM viya AbhogaM kurumAna, abhi. dha. vi0 TI0 132; naM dvi. vi., e. va. cakkhudvArika AvajjanaM bhavaGgaM na AvaTTeti, vibha. aTTha. 384 ; nena tR. vi., e. va. - vinA AvajjanenApi hoti jAyatu mAnasaM abhi. ava. 466; ssaSa. vi., e. va. - adhidvAnassa Avajjanassa ca antare dve bhavaGgacittAni vattanti, paTi0 ma0 aTTha 2.10; yakkhaM paThamAvajjanasseva ApAtha AgataM divA, sa. ni. aTTha. 1.266; ne sapta. vi., e. va. - Avajjane paTicchane, abhi. ava 155; Avajjane niruddhasmiM, abhi, ava 1083; Avajjane samuppanne, abhi. ava. 494; - nAni pra0 vi0, ba0 va. dve AvajjanAni, paTi. ma. aTTha. 1.241 - nAdi tri, Avajjana ityAdi dInaM napuM., Sa, vi0, ba0 va.. - AvajjanAdInaM aJJatarasamaye saMvaro vA asaMvaro vA atthi, dha. sa. aTTha 421; nAdiviJJANa napuM0, Avajjana Adi citta - NAni pra0 vi0, ba0 va. - AvajjanAdiviJJANAni, sa. ni. a. 1.159; sa. pa. ke anta., - jhAnesu AvajjanasamApajjana adhidvAna yuttappayuttA, dha. pa. aTTha. 2.130; - tadArammaNakkhaNa napuM, tatpu0 sa0, Avajjana evaM tadArammaNa nAmaka vIthicittoM kA kSaNa - Ne sapta. vi., e. va. - - Avajjana - - -
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avajjanakicca 222 AvajjanatA AvajjanatadArammaNakkhaNe abyAkatoti veditabbo, pArA. aTTha. 2.98%; sa. u. pa. ke rUpa meM, ana., asubhA., upekkhA ., uppannA., Anantara., ekA., kasiNA., cakkhudvArikA., javanA., jhAnaGgA, samatthatA., nAnA., paJcadvArA., paTisandhi., paThamA., bhavaGgA., manodvArA., manodvArikA., manodhAtA., voTThapanA. ... kicca0, voTThapanA., sahA., sA. ke anta. draSTa... Avajjanakicca napuM, tatpu. sa., Alambana kI ora citta ke mur3a jAne kI kriyA, Alambana para dhyAna dene kI citta kriyA - ccaM dvi. vi., e. va. - kiriyamanodhAtu AvajjanakiccaM sAdhayamAnA uppajjitvA nirujjhati, visuddhi. 1.21; bhavaGga vicchindamAnAviya AvajjanakiccaM sAdhayamAnA, visuddhi. 2.85. AvajjanakiriyAcitta napuM., paJcadvArAvajjana-vIthi evaM manodvArAvajjana-vIthi kI prakriyA meM usa kSaNa kA citta, jaba citta viSaya kI ora mur3ane athavA Avarjita hone kI kriyAmAtra karatA hai, manasikAra mAtra karane vAlA vIthicitta, 2 prakAra ke ahetuka kriyAcitta - taM pra. vi., e. va. - AvajjanakriyAcittaM samanakkAroti saJjitaM abhi. ava. 510.. AvajjanakiriyAbyAkata tri., upekSAsahagata paJcadvArAvajjanacitta tathA manodvArAvajjanacitta, jo 3 prakAra ke ahetuka kriyA ke anta., parigaNita hai, tathA jisakA akuzala athavA kuzala vipAka nahIM hotA hai - dassanatthAya AvajjanakiriyAbyAkatA viANacariyA rUpesu. paTi. ma. 73; AvajjanakiriyAbyAkatAti bhavaGgasantAnato apanetvA rUpArammaNe cittasantAnaM Avajjeti-nAmetIti AvajjanaM vipAkAbhAvato karaNamattanti kiriyA, kusalAkusalavasena na byAkatAti abyAkatA, paTi. ma. aTTha 1.240; AvajjanakiriyAbyAkatAti manodvArAvajjanacittaM, paTi. ma. aTTha. 1.241. AvajjanakkhaNa napuM.. tatpu. sa. [AvarjanakSaNa], viSaya yA Alambana kI ora citta ke pravRtta hone kA kSaNa, Alambana ke manasikAra karane kA kSaNa, citta-vIthi pUrA hone meM lagane vAle 16 citta kSaNoM meM se 1 kSaNa -Ne sapta. vi., e. va. - AvajjanakkhaNe kiriyamanodhAtu, sa. ni. aTTha. 2.239; sa. pa. ke anta., - dvIhi antahi mutto AvajjanatadArammaNakkhaNe avyAkatoti veditabbo, pArA. aTTha. 2.98. Avajjanacitta napuM., paJcadvArAvajjana-vIthi kA vaha citta, jo pUrvakAla kI citta-santati kA viccheda hone ke uparAnta indriyoM ke ApAtha meM Apatita abhinava Alambana kI ora pravRtta hotA hai, manodvArAvajjana-vIthi meM manodhAt viSayoM ke jJAna kI prakriyA kI vIthi kA prathama manda citta, manasikAra, 89 prakAra ke cittoM meM 2 prakAra ke citta - ttaM pra. vi., e. va. - manodvAre "manodhAtU ti AvajjanacittaM gahitaM. sa. ni. aTTha. 3.40; - ssa Sa. vi., e. va. - taM niruddhampi Avajjanacittassa paccayo bhavituM asamatthaM mandathAmagatameva pavattamAnampi paribhinnaM nAma hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).129. Avajjanajavana napuM.. dva. sa., vIthi cittoM meM Avajjanacitta evaM javanacitta, manovijJAna dhAtu, viSayakI ora pravRtta citta evaM viSayoM kA nizcayAtmaka jJAna karane vAlA citta - yena ca cittena Avajjati yena ca jAnAti, tesaM dvinnaM sahaThAnAbhAvato AvajjanajavanAnaJca aniTThaTThAne ... paTikkhitta, visuddhi. 2.60; tula., manovijJaANanti Avajjana vA javanaM vA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).391. AvajjanaTTha pu., tatpu. sa., Avarjana kA artha, citta ke Alambana meM pravRtta hone kA tAtparya - @o pra. vi., e. va. -- ekatte AvajjanaTTho abhijJeyyo, paTi. ma. 16; cittassa ekaggaTTho abhijJeyyo, AvajjanaTTho abhi yyo, paTi. ma. 16; dvinnaM cittAnaM AvajjanaDho, paTi. ma. aTTha. 1.85; - TuM vi. vi., e. va. - Avajjanahu~ bujjhantIti, bojjhaGgA, paTi. ma. 296; - Avajjanaka napuM., Avajjana se vyu., sa. u. pa. meM hI prayukta, sahA.- tri., Avajjanacitta-sahita - kaM napuM., pra. vi., e. va. - sahAvajjanaka javanaM nibbattati, vibha. aTTha. 75; sA.- tri., uparivat - kaM napuM., pra. vi., e. va. - sAvajjanakaM bhavaGgacittaM, sa. ni. aTTha. 1.159. AvajjanaTThAna napuM. tatpu. sa., viSaya kI ora citta ke pravRtta hone kA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - ThatvA AvajjanahAne, tamanAvajjanampi ca, abhi. ava. 1331; taM gotrabhucittaM anAvajjanampi maggassa AvajjanahAne ThatvA, abhi. ava. pu. TI. 113; paJcannaM vicaANAnaM AvajjanahAne ThatvA, vibha. aTTha. 382. AvajjanatA strI., Avajjana kA bhAva., viSaya kI ora citta kA mur3a jAnA athavA usake grahaNa meM pravRtta ho jAnA, sa. u. pa. ke rUpa meM; anA.- niSe., viSaya kI ora citta kA nahIM muDanA, citta kA vimakhIbhAva-ya ta. vi.. e. va. - kasmA ? anAvajjanatAya, sa. ni. aTTha 1.158; For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvajjanapaTivaddha 223 AvajjanavasitA anAvajjanatAya muhuttamatake kAle sati nappahoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.63; nirA.- uparivat - nirAvajjanatAya pamAdena nisinnaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.63. AvajjanapaTivaddha tri, tatpu. sa., mAnasika anucintA para nirbhara, Avajjana para pUrI taraha se Azrita - ddhA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe dhammA buddhassa bhagavato AvajjanapaTibaddhA ...., mahAni. 131, 263; 339; AvajjanappaTibaddhAti manodvArAvajjanAyattA AvajjitAnantarameva jAnAtIti attho, paTi. ma. aTTha. 2.237; - lu' napuM., pra. vi., e. va. - AvajjanapaTibaddha bhagavato sabba tatrANaM, mi. pa. 112; 115; 116; etakamhi therassa dhuvasevanaM AvajjanapaTibaddha, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).152; AvajjanapaTibaddhaM khINAsavAnaM jAnanaM dI. ni. aTTha. 2.170; - ddhaM dvi. vi., e. va. - AvajjanapaTibaddhaM kammaTTAnaM katvA, visuddhi. 1.115; - ddhena tR. vi., e. va. - AvajjanapaTibaddhana sabba taANena niccaM pajjalitaggi, sa. ni. aTTha. 1.208. AvajjanapamANa napuM.. tatpu. sa., cittavIthi meM Avajjanacitta kI vidyamAnatA kI samayAvadhi, viSaya kI ora citta kI pravRtti kI samayasImA, eka cittakSaNamAtra kI samayAvadhi - NaM pra. vi., e. va. - tasmiM vijJaAte vijAtamattanti AvajjanapamANaM. sa. ni. aTTha. 3.29; - Ne sapta. vi., e. va. - yathA AvajjanaM na rajjati, na dussati, na muvhati evaM rajjanAdivasena ca uppajjituM adatvA AvajjanappamANeneva cittaM ThapessAmI ti, udA. aTTha. 72. AvajjanapariyAya pu., Avajjana kA prakAra, viSaya kI ora citta kI pravRtti kI prakRti - yo pra. vi., e. va. - AvajjanapariyAyo nAma la<< vaTTati, dutiyatatiyacittavAre eva jAnissatI ti, dI. ni. aTTha. 2.20. Avajjanamana napuM.7 prakAra ke vIthicittoM meM se viSaya ke grahaNa athavA viSaya ko mana meM le Ane ke kAma meM lagane vAlA Avajjana-citta, jo 3 ahetuka kriyA cittoM meM se 2 ke rUpa meM svIkRta hai- no pra. vi, e. va. - yadA parassa cittavhi AtumAvajjatiddhimA Avajjanamano tassa, abhi. ava. 1135. AvajjanamanasikAra pu., viSaya athavA Alambana kI ora pUrNa rUpa se mur3A huA mana, pUrNa dhyAna, viSaya para mana kA pUrA pUrA dhyAna - ro pra. vi., e. va. - sabbattha manasikAro AvajjanamanasikAro, visuddhi. mahATI. 2.168. nodhAt strI., manodhAta ke rUpa meM Avajjanacitta, dharmoM ke 18 dhAtuoM vAlI vibhAjana-yojanA meM manodhAta nAmaka dhAtu kA eka prabheda, vIthicitta kI yojanA kI dRSTi se manodhAtu kA vaha stara jisameM mana Alambana ke prati saceta hotA hai - paJcannaM pana nesaM AvajjanamanodhAtu anantarasamanantara ... hoti, visuddhi.2.116. AvajjanamanovijJaANadhAtu strI., dharmoM ke 18 dhAtuoM vAle vargIkaraNa meM manovijJAna dhAtu kA vaha prabheda, jisameM Alambana ke prati atyanta prArambhika rUpa meM mAnasika saMcetanA yA manovijJAna utpanna hotA hai - yA Sa. vi., e. va. - manodvAre pana bhavaGgamanoviANadhAtu AvajjanamanovijJANa dhAtuyA, visuddhi. 2.116. Avajjanamanta pu., [Avarjanamantra], eka vizeSa prakAra kA mantra, vazIkaraNa mantra, dUsare ko apanI ora mor3a dene vAlA mantra - nto pra. vi., e. va. - pathavIjayamantoti AvaTTanamanto vuccati, jA. aTTha. 2.204; pAThA. AvaTTanamanto, Avajjanarasa tri., ba. sa., viSaya kI ora unmukha hone athavA viSaya kA mAnasika saMpratyaya karane kA kAma karane vAlA/vAlI, sa. u. pa. meM, boTThabanA.paJcadvArAvajjanavIthi meM vyavasthApana (nizcayAtmaka jJAna) evaM manodvArAvajjana-vIthi meM Avarjana (viSaya kA mAnasika saMpratyaya) kA kAma karane vAlA/vAlI - sA strI., pra. vi., e. va. - kiccavasena paJcadvAramanodvAre su vohabbanAvajjanarasA, visuddhi. 2.84; vohabbanAvajjanarasAti paJcadvAre santIraNena gahitArammaNaM vavatthapentI viya pavattanato vohabbanarasA, manodvAre pana vuttanayena AvajjanarasA, visuddhi. mahATI. 2.121. Avajjanavasa pu., tatpu. sa., viSaya kI ora unmukha hone athavA viSaya kI mAnasika saMcetanA karane kA bala, dhyAna ke aGgoM kI ora citta ke nirantara unmukha bane rahane kA bala, citta ko upayukta Alambana kI ora mor3a dene kA bala - so pra. vi., e. va. - AvajjanAya vaso Avajjanavaso, so assa atthIti AvajjanavasI, paTi. ma. aTTha. 1.258; - sena tR. vi., e. va. - Avajjanavasena cakkhuvijJANassa purecArI hutvA, abhi. ava. 14; sa. u. pa. ke rUpa meM, kasinA.- kRtsnoM (dhyAna ke AlambanoM) kI mAnasika saMcetanA karane kA bala - sena ta. vi., e. va. - kasinAvajjanavasena AvajjanavasitA vuttA hoti, paTi. ma. aTTha. 1.197. AvajjanavasitA strI., 5 prakAra kI kSamatAoM athavA Abhyantarika zaktiyoM meM prathama, dhyAna ke 5 aGgoM meM se citta For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvajjanavasI 224 Avajjita ko lagAtAra unmukha banAe rakhane kI kSamatA, pra. vi., e. va. - paJcasu jhAnaGgesu ekekArammaNe uppannAvajjanAnantaraM catupaJcajavanakatipayabhavaGgato paraM agantvA aparAparaM jhAnagAvajjanasamatthatA AvajjanavasitA nAma, abhi. dha. vi. TI. 229; etena kasinAvajjanavasena AvajjanavasitA vutA hoti, paTi. ma. aTTha. 1.197; - tAya tR. vi., e. va. - paccavekkhaNavasitA pana AvajjanavasitAya eva siddhA, abhi. dha. vi. TI. 229. AvajjanavasI strI., tatpu. sa., citta ko yatheccha evaM upayukta dhyAnAGga athavA Alambana kI ora mor3a dene kA bala, 5 prakAra ke dhyAnopayogI balo meM se prathama bala, pra. vi., e. va. - AvajjanAya vaso Avajjanavaso, so assa atthIti AvajjanavasI, paTi. ma. aTTa. 1.258; vasIti paJca vasiyo, AvajjanavasI, samApajjanavasI, adhidvAnavasI, vuTThAnavasI, paccavekSaNAvasI, paThama jhAnaM yatthicchakaM yadicchakaM yAvaticchakaM Avajjati, AvajjanAya dandhAyitattaM natthIti-AvajjanavasI, paTi. ma. 92; visuddhi. 2.344; paThamajjhAnato buddhAya vitakkaM Avajjayato bhavaGga upacchinditvA pavattAvajjanAnantaraM vitakkArammaNAneva cattAri paJca vA javanAni javanti, tato dve bhavaGgAni, tato puna vicArArammaNaM AvajjanaM vuttanayeneva javanAnIti evaM paJcasu jhAnaGgesu yadA nirantaraM cittaM pesetuM sakkoti atharasa AvajjanavasI siddhAva hoti, paTi. ma. aTTha. 1.258. Avajjanavikalamattaka tri., ba. sa., vaha, jisake andara kevala Avarjana (Alambana kA mAnasika saMpratyaya karane) kI kSamatA na ho, kevala AvarjanamAtra kI vikalatA yA nyUnatA vAlA, manasikAra-rahita - kaM napuM.. pra. vi., e. va. --- tathAgatassa AvajjanavikalamattakaM sabbaJjataJANaM mi. pa. 116; - kena ta. vi., e. va. - Avajjanavikalamattakena na tAvatA buddhA bhagavanto asabbaJjano nAma hontI'ti. mi. pa. 116. AvajjanasamatthatA strI., bhAva., dhyAnAGgoM kI ora mana ko mor3a dene kA sAmarthya, abhIpsita Alambana ke prati mana ko saceta kara dene kI kSamatA, pra. vi., e. va. - AvajjanAvalaJcevAti .... AvajjanasamatthatA, visuddhi. 2.278... Avajjanasamaya pu., viSaya yA abhIpsita Alambana meM mana ko lagA dene kA samaya - ye sapta. vi., e. va. - sace Avajjanasamaye jAnAti... Avajjanasamaye Ate eva sIsa enti, pArA. aTTa, 1.197. AvajjanA/AvaTTanA strI., A + Vvajja se vyu., kri. nA., liGga viparyaya, napuM. ke sthAna para strI. [Avarjana], Alambana ke prati citta kA saceta honA, viSaya kI ora mana ko mor3a denA, Alambana kI ora dhyAna le jAnA, pra. vi., e. va. - cittassa AvaTTanA anAvaTTanA Abhogo, vibha. 435; kusalena cittena... asthi tassa AvaTTanA, kathA. 314; - ya Sa. vi., e. va. - AvajjanAya samudayoti manodvArAvajjanacittassa samudayo, paTi. ma. aTTha. 2.122. AvajjanAnantara tri., Avajjana-citta kI utpatti ke uparAnta udita yA utpanna (cakSuvijJAna), paJcadvArAvajjanacitta kI utpatti ke bAda vAlA - raM napuM.. pra. vi., e. va. - manodvArAvajjanAnantaraM uppajjanakacittaM nAma natthIti dassanatthaM evakAraggahaNaM visuddhi. mahATI. 2.124; - raM? napuM. dvi. vi., e. va. - AvajjanAnantaraM pana cakkhudvAre tAva dassanakiccaM sAdhayamAnaM cakkhupasAdavatthuka cakkhuvijJaANaM, visuddhi. 2.85; AvajjanAnantaranti paJcadvArAvajjanAnantaraM visuddhi. mahATI. 2.124. AvajjanAbala napuM, tatpu. sa., eka Alambana kA aMga ho jAne para dUsare nae Alambana kI ora mur3a jAne kA bala - laM pra. vi., e. va. - AvajjanA balaJceva paTisaGghAvipassanA, paTi. ma. 51; visuddhi. 2.276%; AvajjanAbalaJcevAti rUpassa bhaGga disvA puna bhaGgArammaNassa cittassa bhaGgadassanatthaM anantarameva AvajjanasamatthatA, visuddhi. 2.278. AvajjanupekkhA strI., manodvArAvajjana-citta kI vaha cetanA jo atyanta dRr3ha upekSAbhAva ke sAtha Alambana ke grahaNa meM pravRtta hotI hai, pra. vi., e. va. - upekkhAti vipassanupekkhA ce va AvajjanupekkhA ca, visu ddhi. 2.271; manodvArAvajjanacittasampayuttA cetanA Avajjane ajjhupekkhanavasena pavattiyA AvajjanupekkhA ti vuttA, visuddhi. mahATI. 2.405. Avajjita tri., A + Vvajja kA bhU, ka. kR. [Avarjita], vaha, jisakI ora citta ko mor3a diyA gayA hai, anucintita, vicArita, cintana kA viSaya banA diyA gayA, citta ke samparka meM AyA huA - taM napuM, dvi. vi., e. va. - evamevaM pAdakajjhAnA vuTThAya pubbe AvajjitaM anAvajjitvA paTisandhimeva Avajjanto ..., visuddhi. 2.41; - te napuM.. sapta. vi., e. va. - citte Avajjite pana, abhi. ava. 1130; evamAvajjite tasmi, abhi. ava. 1081; varasasatepi For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avajjeti 225 AvaTa ... kusalaM Avajjeyya, Avajjite, mi. pa. 274; - tAnaM Sa. vi., ba. va. - mahaNNavAnaM sabbesaM saheva khala bhUmiyA, balAdAvajjitAnaM va phalogho Agamissati, saddhammo. 433; - tta napuM., Avajjita kA bhAva., anucintana athavA vicAra kA viSaya honA, cintana kA saMpratyaya ho jAnA - ttA pa. vi., e. va. - AvajjitattA ArammaNUpaTTAnakusalo, paTi. ma. 214; tesaM samApattito uTThAya AvajjitattA etadahosi, sa. ni. aTTha. 1.68; uppAdaM anAvajjitattA anuppAdaM AvajjitattA satisambojjhaGgo tiTThati, sa. ni. aTTha. 3.181; paTi. ma. 302; sa. u. pa. meM, anA.- niSe0, cetanA kA viSayIbhUta na honA manasikAra kI pakar3a se bAhara honA, mana dvArA dhyAna na die jAne kI sthiti meM rahanA - uppAdaM anAvajjitattA, ... animittaM saGghAre anAvajjitattA, sa. ni. aTTha. 3.181; sa. pU. pa. meM, -- hadaya tri., ba. sa. [AvarjitahRdaya], anyatra mur3a cuke hRdaya vAlA, anya dhArmika sampradAya meM dIkSita ho cukA vyakti - yAnaM pu., Sa. vi., ba. va. -- AvajjitahadayAnaM purathimadisaM olokayamAnAnaM tesaM manussAnaM aJjataro, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.159. Avajjeti A + Vvajja kA prera., varta., pra. pu., e. va. [Avarjayati, bhinnArthaka], 1. kisI ke viSaya meM socatA hai, kisI viSaya para anucintana karatA hai, anvIkSaNa karatA hai, citta ko pravRtta karatA hai, citta ko (kisI taka) le jAtA hai yA pahuMcA detA hai -- Avajjeti nAmetIti AvajjanaM, paTi. ma. aTTha 1.240; imaM dhammadesanaM suTTa sutavA punappuna Avajjeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).101; stthaar| Avajjeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).298; - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. -- taM dhamma Avajjento manasikarontoti attho, dha. pa. aTTha. 2.336; sIlaM Avajjento nipajji, cariyA. aTTha. 100; Avajjento disvA, dha. pa. aTTha. 1.157; Avajento sabbaM JatvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).280; puJjasampatiM Avajjento nisIdati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.164; - ntena pu., tR. vi., e. va. - ayaM uttarAraNI ayaM adharAraNIti Avajentena aJavihitakena bhavitabba, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).404; - jjayato/ntassa/ jjantassa pu, Sa. vi., e. va. - manasikarototi Avajjayato samannAharantassa, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).73; tassa hi ArogomhIti Avajjayato tabhayaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).213; kathaM nu kho ti Avajentassa bhagavato ANaM uppajji, udA. aTTha. 143; yadA pana nimIletvA Avajjantassa yogino, abhi. ava. 860; uppAda Avajjantassa uppAdo pAkaTo hoti, ThAnaM Avajjantassa ThAnaM.... bheda Avajjantassa bhedo..., ma. ni. aTTa, (upa.pa.) 3.61; - ntA pu., pra. vi., ba. va. - (bhikkhu) buddhaguNe AvajjentA, mi. pa. 3; - tha anu., ma. pu.. ba. va. - tumhe sIlAni Avajjetha, jA. aTTha. 1.198; sIlameva AvajjethA ti, sa. ni. aTTha. 1.51; - si adya., pra. pu., e. va. - rAjA pallaGkena nisinno attano dAnaM Avajjesi, jA. aTTha. 4.366; divAvihAraM nisinno attano guNe Avajjesi, udA. aTTha. 217; - tvA pU. kA. kR. - sUriyaM olokento buddhaguNe AvajetvA, jA. aTTa. 2.28; pAramiyo AvajjetvA mettAbhAvanaM purecArikaM katvA, jA. aTTha. 1.176; sace pana thero attano sIla AvajetvA, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2). 309; 2. palaTa detA hai, ulaTa detA hai, asta-vyasta kara detA hai, viparyasta kara detA hai, gar3abar3a kara detA hai - si adya., pra. pU., e. va. - "nipajissAmIti kAyaM Avajjesi. pArA. aTTha. 1.10; dI. ni. aTTha. 1.10. AvaTa/Avuta tri., A + Vvu kA bhU. ka. kR. [AvRta], 1. AcchAdita, DhakA huA, cAroM ora se ghirA huA, parde athavA AvaraNa se yukta, sammilita athavA antarbhUta kara liyA gayA, grasta, abhibhUta - to pu., pra. vi., e. va. - kalahAbhirato bhikkhu, mohadhammena Avuto, su. ni. 278; paJcahi nIvaraNehi... opamao subhagavaNiko, Avuto nivuto ophuTo pariyonaddho, ma. ni. 2.426; - To uparivat - etthAyaM jano AvaTo nivuto oto pihito pariyonaddho, mi. pa. 159; - Te napuM., sapta. vi., e. va. - AvaTe citte dhammAbhisamayo na hotI ti, mi. pa. 238; - tA pu., pra. vi., ba. va. - nIvaraNehi AvutA nivutA ovutA pihitA ..., mahAni. 182; - TA uparivata - rAgarattA na dakkhanti, tamo khandhena AvuTAti, dI. ni. 2.28; ma. ni. 1.227; 2. pihita, banda kara diyA gayA, bAdhita, pratyAkhyAta, asvIkR ta, nivArita, haTA diyA gayA - TaM napuM., pra. vi., e. va. - AvaTa dvAraM nigaNThAnaM nigaNThInaM, anAvaTa dvAra bhagavato, ma. ni. 2.49, 51; kenaci AvaTa hoti paTicchannaM, paTi. ma. 378; visuddhi. 2.18; AvaTayeva tena AvaraNena pihitaM, paTi. ma. aTTha. 2.250; -- TA pu.. pra. vi., ba. va. - "AvaTA me, Avuso kAmA ti, pArA. 139; ettha ca AvaTAti AvAritA nivAritA, paTikkhittAti attho, pArA. aTTha. 2.86; - TaM For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvaTTa 226 AvaTTati dvi. vi., e. va. - "apinussa itthIsu AvaTa vA assa padakkhiNato AvaTTA tiNalatA, jA. aTTha. 4.208; anAvaTa vA ti, dI. ni. 1.84; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., tiNagumbalatA dakSiNAvaTTA, dI. ni. aTTha. 1.210; sa. u. niddA., byA., bhavA. ke anta., draSTa; sa. pU. pa. ke rUpa meM, pa. ke rUpa meM, aJatarA., aTThatisaGgulA., ekAbaddhA., kAmA., - tta napuM.. bhAva. [AvRtatva], AcchAdita athavA ghirA huA kilesA., kuNDalA., kesA., gaGgA., cetiyapabbatA., dakkhiNA., honA, banda honA, bAdhita yA rukAvaTa bharA honA, sa. u. pa. dakkhiNA., gati., tA., dvA0, dvAdasA., dvirA0, nandiyA., me, anA.- anAvRta athavA khulA huA honA, DhakA huA nAgA.paJcayojanA., padakkhiNA., bhUtA., maNikuNDalA., athavA AcchAdita honA, khulApana - ttA pa. vi., e. va... vaNNA., yakkhA., yojanasatA., valiyA., vAmA., vAriyA., - tadeva anAvaTattA vivaTa, paTi. ma. aTTha. 2.250. sA. ke anta. draSTa... AvaTTa' tri., A + VvaTTa/vatta kA bhU. ka. kR. [AvRtta], AvaTTa' pu., netti. ke 16 hAroM meM se 7veM hAra (vibhAga, zA. a., cakkara meM DAla diyA gayA, gola gherA yA adhyAya) kA zIrSaka, netti. 35-41; - Zo pra. vi., e. va. paridhi ke rUpa meM parivartita kara diyA gayA, lA. a.. - tattha katama AvaTTo hAro, netti. 35; ayaM vuccate AvaTTo becaina kara diyA gayA, bhrama-grasta banA diyA gayA, bhaucakkA hAro, peTako. 234; katame soLasa hArA... catubyUho AvaTTo kara diyA, bahakA diyA gayA, gumarAha kara diyA gayA-To vibhatti, netti. 2; peTako. 167; ekamhi padavAne pariyesati pu., pra. vi., e. va. - AvaTTosi kho tvaM, gahapati samaNena sesaka padahAnaM AvaTTati paTipakkhe AvaTTo nAma so hAro, gotamena, AvaTTaniyA mAyAyA ti, ma. ni. 2.52; "AvaTTo kho netti. 4; peTako. 233; - ssa Sa. vi., e. va. - AvaTTassa te bhante upAli gahapati samaNena gotamane AvaTTaniyA ___ hArassa ayaM bhUmi sati, peTako. 234. mAyAyA ti, ma. ni. 2.50; veo brAhmaNo mArAvaTTanena AvaTTaka tri., AvaTTa' se vya., cakkara meM DAla diyA gayA, AvaTTo, dha, pa. aTTha. 1.333; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA. bahalA diyA gayA, pathabhraSTa kara diyA gayA, kevala sa. u. ke anta. draSTa.. pa. ke rUpa meM, punarA., kuNDalA., dakkhiNA., vaGkA, gallA. AvaTTa/Avatta pu.. [Avarta]. 1. jalAvarta, bhaMvara - ho pra. ke anta. draSTa... vi., e. va. - AvaTTo salilabbhamo, abhi. pa. 660; - ttena AvaTTakata tri., gola kara diyA gayA, gola chidra jaisA banA tR. vi., e. va. - nAvattena suvAnayoti na kodhAvattena diyA gayA - te napuM.. sapta. vi., e. va. - aGgajAtaM suAnayo, kodhavase vattetuM na sukaromhIti vadati, sa. ni. pavesetvA, tamAvaTTakate mukhe, vina. vi. 28. aTTha. 1.309; -E dvi. vi., e. va. - majjhe gaGgAya AvaTeM AvaTTagaGgA strI., 1. eka nadI kA nAma, pra. vi., e. va. - 1. ni. aTTha. 1(2).164;-TTe sapta. vi., e. va. sA tikkhattuM anotattaM padakkhiNaM katvA gatahAne "AvaDagaGgAti - imaM yamunAya AvaTe khipitaM vaTTati, jA. aTTha. 7.5; vuccati, su. ni. aTTha. 2.146; ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.27; ekasmiM AvaTTe nimujjitvA, jA. aTTha. 1.79; sa. pa. ke 2. eka siMcAI-praNAlI yA nahara kA nAma - vhaM tri., ba. antaH, - gaGgAya AvaTTaUmivegajanitaM halAhalasaI sutvA, sa., dvi. vi., e. va. - tato AvaTTagaGgavhaM niggataM mi. pa. 127; udakaM... pAsANa sakkhara ... AvaTTa gaggalaka dakkhiNAmukhaM cU. vaM. 79.50. .... pariyottharati, mi. pa. 189; 2. gola gherA, paridhi, gherA, AvaTTaggAha pu., zA. a., bhaMvara kI pakar3a, lA. a., pAMca dAyarA - to pa. vi., e. va. - avidUre AvaTTato kAmaguNoM kI dRr3ha pakar3a athavA unameM pragAr3ha liptatA - dvAdasayojano, jA. aTTha. 5.332; AvaTTato chattisayojanAya ho pra. vi., e. va. - sace so bhikkhave dArukkhandho na parisAya parikhato, dha, pa. aTTha. 2.121; -TTe sapta. vi., e. orimaM tIraM upagacchati ... na AvaTTaggAho gahessati, sa. va. - itthInahi... gabhAsayasaJjite tatiye Avatte katipayA ni. 2(2).182; ... oramiM tIra, kiM pArimaM tIraM ... ko lohitapILakA saNThahitvA aggahitapupphA eva bhijjanti, AvaTTaggAho, ... ti, sa. ni. 2(2).182; tavhataM dI. ni. TI. 3.35; tiyojanasatAyAme vitthArato aDateyyasate "AvaDaggAhoti kho, bhikkhave, paJcannetaM kAmaguNAnaM Avahato navayojanasatappamANe majjhimapadesaTTAne uppajjati, adhivacanAnti, sa. ni. aTTha. 3.50. dha. pa. aTTha. 2.143; 3. kisI ora mur3A huA, ghumAvadAra, AvaTTati/Avattati A + VvaTTa/vatta kA varta, pra. pu.. lagAtAra ghUma rahA - hA strI., pra. vi., e. va. - e. va. [Avartate], zA. a., mur3akara yA palaTa kara vApasa For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvaTTana 227 AvaTTabhaya jAtA hai, mur3a kara samIpa jAtA hai, pIche kI ora mur3akara punaH A jAtA hai, idhara udhara cakkara kATatA hai yA bhaTakatA hai, lA. a., citta ko Alambana athavA viSaya kI ora pravRtta karatA hai - gedhaM Apajjati Avattati bAhullAya. ma. ni. 3.158; dvIhi sassatucchedadiTThIhi AvaTTatIti dvirAvaTTA, sa. ni. aTTha. 1.76; vedanAhi phuTTho AvaTTati parivati, udA. 84; ekasmiyeva ThAne anipajjitvA attano sarIraM ito citto AkaDanto AvaTTati, udA. aTTha. 93; - nti ba. va. - chinnapAtaM papatanti, AvaTTanti, vivaTTanti, dI. ni. 2.105; 117; 118; 120; urAni paTipisanti AvaTTanti Sa. vi., e. va. - nanu AvaTTentassa hoti... paNidahantassa hotIti, kathA. 286-287; niSe., anA.- citta ko viSaya kI ora nahIM mor3ane vAlA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - anAvantarasa hoti ... anAbhogassa hoti, kathA. 286%; anAvaTTentarasa aparivaTTentassa, pa. pa. aTTha. 194; - ttantA pu.. pra. vi., ba. va. - chinnapAdA viya patitA AvattantA parivattantA sayanti, jA. aTTha. 7.197; - mAnaM varta. kR., Atmane, pu., dvi. vi, e. va. - ahasA kho bhagavA taM paribbAjakaM... vedanAhi phuTTa AvaTTamAnaM parivaTTamAnaM udA. 84; -TTeyya vidhi., pra. pu., e. va. - mAnusakehi vA kAmehi AvaTTeyyA ti, ma. ni. 2.183; - TTeyyu ba. va. - imAya AvaTTaniyA AvaTTeyyu. ma. ni. 2.52; a. ni. 1(2).223; - de'tvA pU. kA. kR. - tato bhavaGga Avade'tvA uppannassa, visuddhi.2.306. AvaTTana napuM., A + VvaTTa se vya., kri. nA. [Avartana]. zA. a., cakkara kATanA, pherA lagAnA, mor3a, lA. a., 1. kAmabhogoM meM dRr3ha lagAva, kAmabhogoM dvArA abhibhUta honA athavA grasta honA, 2. Avarjana, citta kA viSayoM kI ora mur3a jAnA - to pa. vi., e. va. - itthiyo nAmetA kAmAvaThUna AvaTTanato AvaTTanI, jA. aTTha. 2.274; (AvaTTanA) bhavaGgarasa AvaTTanato AvaTTanA, vibha. aTTha. 382; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., bhavaGgA, mArA., sA. ke apta. draSTa.. AvaTTanamanta/Avajjanamanta pu., [Avarjanamantra], eka vizeSa prakAra kA mantra, dUsare ko apanI ora khIMcakara lAne vAlA sammohana mantra, pRthvIjaya mantra - nto pra. vi., e. va. - pathavIjayamantoti AvaTTanamanto vuccati, jA. aTTha. 2.204. AvaTTanamAnasa tri., ba. sa., mur3e hue mana vAlA, kisI ke prati pravRtta mana vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - vivekenibbAne AvaTTamAnaso hutvA ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2276. AvaTTanA strI., A + VvaTTa se vyu., kri. nA., AvaTTana kA sthAnA. [Avartana], Alambana kI ora citta kI pravRtti yA mur3Ava, viSaya para citta dvArA dhyAna denA, pra. vi., e. va. - AvaTTanA vAtiAdIni cattAripi Avajjanasseva nAmAni, vibha. aTTha. 382; AvaTTanA vA Abhogo vA samannAhAro vA, vibha. 363; AvaTTanA Abhogo samannAhAro manasikAro ..., kathA. 313, 316; 396. AvaTTanI strI.. AvartanI]. sammohaka mantra. dasare ko mohita kara dene vAlA yA bahakA dene vAlA mantra, pralobhana meM phaMsA dene vAlA mantra, pra. vi., e. va. - AvaTTanI mahAmAyA, brahmacariyavikopanA, jA. aTTha. 2.273; 330; jA. aTTha. 4.428; jA. aTTha. 5.449; AvaTTanIti yathA AvaTTanI mahAjanassa hadayaM mohetvA attano vase vatteti, evametApIti attho, jA. aTTha. 5.449; - niM dvi. vi., e. va. - "mAyAvI samaNo gotamo AvaTTaniM mAyaM jAnAti yAya atitthiyAnaM sAvake AvaTTetI ti, a. ni. 1(2).223; "gotamo mAyAvI AvaTTaniM mAyaM jAnAti yAya aJa tithiyAnaM sAvake AvaTetI ti, ma. ni. 2.43; 50; AvaTTanimAyanti AvadRtvA gahaNamAyaM, AvaddetIti Avade'tvA. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.40; - niyA tR. vi., e. va. - "samaNena gotamena AvaTTaniyA mAyAyAti, ma. ni. 2.52; - nimAyA strI., karma. sa., moha jAla meM phaMsA dene vAlI mAyA - yaM dvi. vi., e. va. - AvaTTanimAyanti Avade'tvA gahaNamAyaM ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.40. AvaTTaparivaTTa pu., [Avartaparivarta]. idhara udhara cakkara mAranA, idhara se udhara bhaTakate rahanA - TuM dvi. vi., e. va. - bhavayonigativijJANadviti sattAvAsesuAvaTTaparivarTa karoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).71. AvaTTamaya napuM, tatpu. sa. [Avartabhaya], zA. a., pAnI meM bhaMvara se bhaya, tairane vAlI 4 bhaMvaroM meM se eka, lA. a., sAMsArika kAmasukhoM meM lipta ho jAne kA bhaya - yaM pra. vi., e. va. - cattArimAni, bhayAni .... UmibhayaM, kambhIlabhayaM AvaTTabhayaM susukAbhayaM, ma. ni. 2.132; a. ni. 1(2).141; aparAnipi cattAri bhayAni - ... AvaTTabhayaM ... bhayAni, vibha. 440; udakAvaTTato bhayaM AvaTTabhayaM, mahAni. aTTha. 320. For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvaTTasIsa 228 Avattati AvaTTasIsa tri., ba. sa. [AvartazIrSa], dhuMgharAle kezoM se yukta zira vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - AvaTTasIso vA gunna sarIre AvaTTasadisehi uddhaggehi kesAvaTTehi samannAgato, mahAva. aTTha. 294. AvaTTita tri., A + VvaTTa kA bhU. ka. kR. [Avartita], 1. kisI kI ora unmukha athavA jhukA huA, kisI ke prati khiMcAva yA AkarSaNa rakhane vAlA, abhibhUta, grasta, gumarAha yA pathabhraSTa kara diyA gayA - to pu., pa. vi., e. va. - samaNassa gotamassa AvaTTaniyA mAyAya AvaTTito saraNaM gamissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.293; - tA ba. va. - anvAviThThAti AvaTTitA, ma. ni. aTTha. 1(2).311; anvAviTThA, ma. ni. 1.419; 2. Alambana yA viSaya kI ora pravRtta, viSaya kI ora mur3A huA - te sapta. vi., e. va. - sace pana bhavaGga Avaddeti, kiriyamanodhAtuyA bhavaGge AvaTTite / ..., dhasa. aTTha. 307. AvaTTitatta napuM., AvaTTita kA bhAva. [Avartitatva], abhibhUta athavA grasta hone kI avasthA - ttA pa. vi., e. va. - sakalanagaravAsInaM mArena AvaTTitattA eka bhikkhAmpi alabhitvA, dha. pa. aTTha. 1.114. AvaTTI tri., viSayoM athavA kAmabhogoM kI ora mana ko mor3a dene vAlA - TTino pu., ca. vi., e. va. - AvaTTino sAbhogoyeva hoti. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).374; sa. u. pa. meM, anA.- niSe., viSayoM kI ora mana ko na mor3ane vAlA, pra. vi., e. va. - atha kho so... neva tAva kAmesa anAvaTTI hoti, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).374. Avaddeti A + VvaTTa kA prera., vartaH, pra. pu., e. va., 1. phusalAtA hai, bahakA detA hai, lubhAtA yA lalacAtA hai, vaza meM kara letA hai - atithiyAnaM sAvake AvaTTetIti, ma. ni. 2.43, 50; - tvA pU. kA. kR. - AvaDetIti Avade'tvA parikkhipitvA gaNhAti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.40; 2. Alambana yA viSaya kI ora citta ko mor3a detA hai, viSaya para citta kA dhyAna le jAtA hai - sace pana bhavaGga Avaddeti, dha. sa. aTTha. 307; - yamAnA strI., varta. kR., Atmane., pra. vi., e. va. - bhavaGga AvaTTayamAnA uppajjati, abhi. ava. 14; - de'tvA pU. kA. kR. - bhavaGga Avade'tvA, visuddhi. 2. 306; bhavaGga Avade'tvA uppajanamanasikAro, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).128. Avatta' tri., A + Vvatta kA bhU. ka. kR. [Avarta], zA. a., pIche kI ora palaTA huA, vApasa mur3A huA, patita, bhraSTa, girA huA, lA. a., gRhastha jIvana kI hIna yA tuccha avasthA meM punaH vApasa AyA huA - tto pu., pra. vi., e. va. - bAhulliko padhAnavibbhanto Avatto bAhullAya, ma. ni. 1.231; mahAva. 12; ayaM jinasAsane pabbajitvA tattha patidvaM alabhitvA hInAyAvatto, mi. pa. 232; 233. Avatta pu., [Avarta]. bhaMvara, cakkara, jalAvarta - ttena tR. vi., e. va. - nAvattena suvAnayoti na kodhAvattena suAnayo, sa. ni. aTTha. 1.309; nAvattena suvAnayo, sa. ni. 1(1).276; sa. u. pa. ke rUpa meM, kodhA., cariyA., dakkhiNA., naGgalA., vAriyA.. AvattagaGgA strI., eka prAcIna jalapraNAlI (nahara) kA nAma -gavha tri., AvattagaGgA nAma vAlA/vAlI-vha napuM..pra. vi., e. va. -- tato AvatagaGgavhaM niggataM dakkhiNAmukhaM cU. vaM. 79.50. Avattati A + Vvatta/vaTTa kA varta., pra. pu., e. va., prAyaH AvaTTati ke apa. ke rUpa meM prayukta [Avartate], 1. cAroM tarapha cakkara lagAtA hai, parikramA karatA hai, paridhi yA maNDala ke rUpa meM gherA banA detA hai, cAroM ora se ghera letA hai, ulaTatA pulaTatA hai -(udaravAto) adhivAseta asakkonto Avattati parivattati ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).86; AvattatI ca parivattatI ca, vasulopI sammukhA rao, jA. aTTa. 6.143(ro.); - nti ba. va. - ucchaGge Avattanti vivattanti, jA. aTTha. 7.335; 2. palaTakara vApasa AtA hai, gRhastha jIvana kI hIna avasthA meM punaH vApasa lauTa AtA hai - sikkhaM paJcakkhAya hInAyAvattati, ma. ni. 2.132; a. ni. 1(1).171; - nti ba. va. - sikkhaM paJcakkhAya hInAyAvattanti, ma. ni. 2.207; ime dujjanA tAva tattha sAsane visuddha pabbajitvA paTinivattitvA hInAyAvattanti, mi. pa. 231; jinasAsane pabbajitvA hInAyAvattanti, mi. pa. 235; - mAnA vate. kR., Atmane, pu.. pra. vi., ba. va. -AvattamAnApi te jinasAsanassa seTThabhAvaM yeva paridIpenti, mi. pa. 236; - tteyya vidhi., pra. pu., e. va. -- na sikkhaM paccakkhAya hInAyAvatteyyAti ayaM therassa adhippAyo, sa. ni. aTTha. 2.54; - tissati bhavi0, pra. pu., e. va. - viharanto sikkhaM paccakkhAya hInAyAvattissatIti. sa. ni. 2(2).191; - tissasi ma. pu., e. va. -- sikkhaM paccakkhAya hInAyAvattissasi, udA. 93; - tissAmi u. pu., e. va. - sikkhaM paccakkhAya hInAyAvattissAmI ti, udA. 92; ma. ni. 2.97; - ttitvA pU. kA. kR. - tAta For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avattana 229 Avamati rakhapAla, hInAyAvattitvA bhoge. ma. ni. 2.261; paccayabAhullAya AvattitvA, jA. aTTha. 1.90; yannUnnAhaM hInAyAvattitvA kAme paribhujeyya, su. ni. (pR.) 157; paccayabAhullAya AvattitvA, jA. aTTa, 1.90; 3. (samudra) ghaTatA hai- Abhujati AvattattIti attho, sadda. 2.348; 4. (keza) dhuMgharAlA ho jAtA hai, AkuJcita ho jAtA hai - mAnA varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., ba. va. - kesA dvaGgulamattA hutvA dakkhiNato AvattamAnA sIsaM allIyiMsu, jA. aTTha. 1.74; 5. palaTa detA hai, rUpAntarita kara detA hai - paTipakkhena akasale dhamme pariyesati, tesaM kilesAnaM hArena AvaTTati, peTako. 234. Avattana napuM, A + Vvatta se vyu., kri. nA. [Avartana], vApasI, pratyAvartana, vApasa lauTa AnA, adhaHpatana - nena ta. vi., e. va. - na ca tesaM hInAyAvattanena jinasAsanaM hIlitaM nAma hoti. mi. pa. 235; - ka pu. ulaTa-pulaTa karane vAlA, - ko pu. pra. vi., e. va. - naGgalassa phAlassa Avattanako naGgalaM ito cito ca AvattetvA khette preragA. aTTha. 1.69; - ssa Sa. vi., e. va. - natthi Avattanakassa bhUmi honti, peTako. 290; sa. pa. ke anta., - evaM ariyA catakkamaggaM paJaApenti abudhajanasevitAya bAlakantAya rattavAsiniyA nandiyA bhavataNhAya avaTTanatthaM, netti. 93; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA. devatA., ke anta. draSTa... Avattanadhamma tri., ba. sa. [Avartanadharma], punaH vApasa lauTane kI prakRti se yukta, vApasa lauTakara Ane vAlA, sa. u. pa. ke rUpa meM, anA.- punaH vApasa lauTane kI prakRti se rahita, punaH adhogati kI prApti na karane vAlA - mmo pu., pra. vi., e. va. - anAvattidhammoti tato brahmalokA puna paTisandhivasena anAvattanadhammo, dI. ni. aTTha. 1.252. AvattanI tri., [Avartina], ulaTane-palaTane vAlA, sa. u. pa. meM, naGgalA.- hala ke phAla ko ulaTane palaTane vAlA athavA Upara aura nIce karake khIMcane vAlA - nI pu., pra.. vi., e. va. - yathApi bhaddo Ajao naGgalAvattanI sikhI, theragA. 16; naGgalassa phAlassa Avattanako naGgalaM ito cito ca AvattetvA khete kasanakoti attho, theragA. aTTha. Avatteti/Avattayati A + Vvatta kA prera., varta, pra. pu., e. va. [Avartayati], vApasa lauTAtA hai, gRhastha jIvana kI hIna avasthA kI ora vApasa lauTane ko prerita karAtA hai, nivAraNa karAtA hai, ulaTa-pulaTa karatA hai - yathA kuJjaraM adantaM... balavA Avatteti akAmaM, theragA. 357; Avatteti akAmanti anicchantameva nisedhanato nivatteti, theragA. aTTha. 2.57; - tto bhU. ka. kR., pu., pra. vi., e. va. - bAhullAya Avatto, mahAva. 66; - yissasi bhavi., ma. pu. e. va. - na ma puttakatte jammi, punarAvattayissasi, therIgA. 304; - yissaM u. pu., e. va. - evaM AvattayissaMtaM, theragA. 357; - tvA pU. kA. kR. - naGgalaM ito cito ca AvattetvA, theragA. aTTha. 1.69. Avatthika tri., avasthA se vyu. [Avasthika], jIvana kI avasthA-vizeSa kA sUcaka, kisI vizeSa avasthA ke sAtha sambaddha - kaM napuM. pra. vi., e. va. - AvatthikaM liGgika nemittikaM adhiccasamppannanti ... tattha vaccho dammo balivaghoti evamAdi AvatthikaM visuddhi. 1.201. Avadati A + Vvada kA vartaH, pra. pu., e. va. [Avadati], nindA karatA hai, kalaMka lagAtA hai, sambodhita karatA hai - di adya.. pra. pu., e. va. - taM disvA "kasmA evaM tiyAvadi, cU. vaM. 51.23; -ditabbo saM. kR., pu0. pra. vi., e. va. - jAtyAcArA dIhi nihIno yanti Avaditabbo, abhi. pa. 699 para sUcI. Avantika tri., [Avantika]. avantI (Adhunika ujjaina) kA rahane vAlA, avantI ke sAtha jur3A huA - kA pu., pra. vi.. ba. va. - pAveyyakA saTTi therA asItAvantikA pica mahAkhINAsavA sabbe ahogaGgamhi otalaM, ma. vaM. 4.19. Avapati/Avapeti A + Vvapa kA varta., pra. pu., e. va. [Avapati], jamA kara detA hai, jamAnata athavA giravI ke taura para rakha detA hai, pheMka detA hai - nti pra. pu., ba. va. - Avapanti, pakkhipantIti vRttaM hoti, mahAva. aTTha. 362; - pituM nimi. kR. - labhati pitA puttaM iNaTTho vA AjIvikapakato vA AvapituM vA vikkiNituM vAti, mi. pa. 259. 1.69. Avamati A + Vvama kA varta., pra. pu., e. va. [Avamati], zA. a., vamana kie hue peya kA punaH pAna kara jAtA hai, lA. a., jisa sAMsArika jIvana ko tyAga cukA hai, usI meM punaH vApasa lauTatA hai - mituM nimi. kR. - manApiyA AvattanI strI., [AvartanI], dhAtuoM ko galAne kA pAtra - soNNAdyAvattanI mUsA, abhi. pa. 526. For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvaraNa 230 AvaraNavirahita kAmaguNA ca vantA, vante ahaM AcamituM na ussahe, theragA. 1128; AvamituM na ussaheti evaM te chaDite puna paccAvamita ahaM na sakkomi, theragA. aTTha. 2.400. AvaraNa 1. napuM., A + Vvu se vyu., kri. nA. [AvaraNa, napuM.], zA. a., Dhaka dene vAlA yA AcchAdita kara dene vAlA Dhakkana, AcchAdana, pardA, bAdhA, rukAvaTa, roka, vighna, zaraNa, pAnI ko rokakara rakhane vAlA bAMdha, gherAbandI karane vAlI dIvAra, durga kI bhitti - NaM' pra. vi., e. va. - na tarasAvaraNaM asthi, bu. vaM. 12-28; AvaraNanti paTicchAdanaM tirokaraNaM, bu. vaM. aTTha. 225; - NaM dvi. vi., e. va. - itthisotAni sabbAni, sandanti paJca paJcasu tesamAvaraNaM kAtuM yo sakkoti vIriyavA, theragA. 739; nagarassa samantato katvAnAvaraNaM magge, cU. vaM. 70.152; - Nena tR. vi., e. va. - rohiNiM nAma nadiM ekeneva AvaraNena bandhApetvA sassAni karonti, dha. pa. aTTha. 2.147; -- Ne' sapta. vi., e. va. - palAlatiNamattikAhi AvaraNe kate, a. ni. aTTha. 3.26; - Ne/NAni dvi. vi., ba. va. - chinne AvaraNe cAhArasa ceva mahIpati, cU. vaM. 79.83; bhUmindo kandarAgaGgAnadIsu ca tahiM tahiM subhikkhaM kArayI raTuM bandhetvAvaraNAni, cU, vaM. 60.52; nAsentA sabbathA sabbamAtikAvaraNAni ca, cU, vaM. 61.65; paccatthike vinAsento magge AvaraNe bahU, cU. vaM 70.159; - bandhanakAla pu., tatpu. sa., bAMdha ke bAMdhane kA samaya - lo pra. vi., e. va. - nadiyaM udakappavattanakAlo viya bhavaGgavIthiSpavattanakAlo. ... AvaraNabandhanakAlo viya, dha. sa. aTTha. 307; lA. a., 1.5 prakAra ke nIvaraNa, (kAmacchanda, vyApAda, thIna-middha, uddhacca-kukkucca tathA vicikicchA), jo dhyAna ke krama meM citta ko ekAgra evaM zAnta nahIM rahane dete tathA sAdhaka sabase pUrva inakA prahANa karatA hai, citta ko vikSipta evaM azAnta karane vAlI pAMca akuzala cittavRttiyAM- attho nIharaNe cevAvaraNAdo ca nI siyA, abhi. pa. 1167; - NaM pra. vi., e. va. - upAdAnaM AvaraNaM nIvaraNaM. mahAni. 6,21; kukkucce sati AvaraNaM hoti, mi. pa. 238; evaM nisIdanaM camma natthi AvaraNa nabhe, dI. vaM. 1.60; AkAse AvaraNaM nAma natthi, jA. aTTha. 4.208; avijjandhakAro, sova sabhAvAvagamananivAraNena AvaraNaM etassAti avijjandhakArAvaraNo, paTi. ma. aTTha. 2.14; - Nena tR. vi., e. va. - AvaTayeva tena AvaraNena pihitaM, paTi. ma. aTTha. 2.250; - to pa. vi., e. va. - dve saragamaggAnaM AvaraNato AvaraNAni, paTi. ma. aTTha. 2.10; - NA pra. vi., ba. va. - pazcime nIvaraNA ariyarasa vinaye AvaraNAtipi vuccanti, dI. ni. 1.223; anAvaraNA anIvaraNA cetaso anupakkilesA, sa. ni. 3.114; 116; AvaraNA nIvaraNA cetaso ajjhAruhA, a. ni. 2(1).59; AvaraNavasena AvaraNA, a. ni. aTTha. 3.26; - NAni vi. vi., ba. va. - pahAya paJcAvaraNAni cetaso, upakkilese byapanujja sabbe, su. ni. 66; paJcAvaraNAnIti paJca nIvaraNAni eva, ... tAni pana yasmA abbhAdayo viya candasuriye va ceto Avaranti tasmA "AvaraNAni cetaso, apa. aTTha. 1.197; - NaTTha pu., tatpu. sa., AcchAdita karane kA artha-dvena ta. vi., e. va. - sabbepi akusalA AvaraNadvena nIvaraNAti vuttA, paTi. ma. aTTha. 2.66; lA. a. 2. Vkara ke kri. rU. ke sAtha prayukta, varjita karatA hai, niyantrita karatA hai, roka detA hai - NaM karonti vi. vi., e. va. - sAmaNerAnaM mukhadvArikaM AhAraM AvaraNaM karissanti, mahAva. 107; na bhikkhave mukhadvAriko AhAro AvaraNaM kAtabboti, mahAva. aTTha. 279; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., avijjandhakArA., AdiccaraMsA., kammA., kilesA., tadA0, dantA., dUrA., niyyAnA., nirA., paNDarA., pahInasabbA., mAtikA., mukhA., mokkhamaggA., rakkhA., rakkhAguttiH, vAtA., vipAkA., saggA., mokkhA., samantA. ke anta. draSTa.. AvaraNagAthA strI., su. ni. ke khaggavisANasutta kI eka gAthA kA su. ni. aTTha dvArA diyA gayA zIrSaka, isa gAthA meM citta ke 5 nIvaraNoM ke prahANa kA buddhopadeza vidyamAna hai - pahAya paJcAvaraNAni cetaso, su. ni. 66. AvaraNatA strI., AvaraNa kA bhAva., kevala sa. u. pa. meM hI prApta, AcchAdana honA, bAdhaka honA, rukAvaTa ke rUpa meM vidyamAna rahanA, sa. u. pa. ke rUpa meM, kammA., kilesA., vipAkA. ke anta. draSTa.. AvaraNatAsutta/AvaraNasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2(2).136-137. AvaraNanivaraNa napuM.. rukAvaTa evaM bAdhA, AvaraNa evaM nIvaraNa, sa. pa. ke antaH, - udakaM gaGgAya nadiyA pAsANa sakkhara ... AvaraNanivaraNamUlakasAkhAsu pariyottharati, mi. pa. 189. AvaraNavirahita tri., tatpu. sa. [AvaraNavirahita], nIvaraNoM se mukta, citta ke maloM se mukta - taM napuM.. pra. vi., e. va, kri. vi. - visuddhattA AvaraNavirahitaM hatvA majjhimaM samathanimittaM paTipajjati, visuddhi. 1.143. For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AvaraNasutta AvaraNasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2(1).59-60. AvaraNIya Avu kA saM. kR. [AvaraNIya AvRta athavA AcchAdita kara lene vAlA, Dhaka dene vAlA (pAMca nIvaraNa dharma) yA pu. pra. vi. ba. va.- nIvaraNAni hi cittaM AvaritvA tiTThanti, tasmA AvaraNIyA dhammAti vuccanti, a. ni. aTTha 2.85; yehi pu. tR. vi. ba. ya AvaraNIyehi dhammehIti paJcahi nIvaraNehi dhammehi tade: divasa caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti, sa. ni. 2 ( 2 ) . 111, 180 sa.ni. a. - " - 3.72. Avarati A + kA varta., pra. pu. e. va. [ AvRNoti ], banda kara detA hai, AcchAdita kara detA hai, bAdhita kara detA hai, khulA nahIM rahane detA hai, haTA letA hai rAmi u. pu.. e. va. AvarAmi dvAraM nigaNThAnaM, ma. ni. 2.49; - nti pra. pu. ba. va. kusaladhamme na AvarantIti anAvaraNA. sa. ni. aTTha. 3.187; ye / reyyA vidhi., pra. pu. e. va. gAmakathAya Avaraye sotaM, su. ni. 928; gAmakathAya sotaM Avareyya nivAreyya saMvareyya mahAni. 271 - vara anu ma. pu. e. va. tAvadeva tvaM gatvA tarasa devalokagamanAni maggAni Avara, yathA idha nAgacchati, evaM karohIti attho, jA. aTTha. 5.147 - riMsu adya, pra. pu. ba. va. - AvariMsu tato maccA jalaniggahanALiyo, ma. paM. 36.78 - rituM nimi kR. AvarituM samatyo nAma natthi, sa. ni. aTTha. 1.99; nahi kuTaM vA kavATaM vA gaccho vA latA vA AvarituM sakkoti ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.275; ritvA pU. kA. kR. vIthiM AvaritvA maNDapaM kAretvA, jA. aTTha. 2.356; saggamaggaM AvaritvA ThitA, jA. aTTha. 6.70; mahAsamuhassa uttarituM adatvA udakaM AvaritvA jA. aDDa - - -- www.kobatirth.org " 231 3.456; rita tri., bhU0 ka0 kR0, AcchAdita, bAdhita, abhibhUta grasta, sa. u. pa. meM hI prApta, dosA0, rAgA. ke anta., dRSTa. Avali / AvalI strI. [Avali] rekhA, paMkti, aTUTa silasilA, avicchinna lakIra panti vIdhyAvalisseNI pAli, abhi. pa. 539; kevala sa. u. pa. meM hI prayukta, akkharA. dantA. prabhAkarakarA.. pupphA, bhogibhogA., muttA.. vaTTanA ke anta draSTa.. Avasati / Avaseti A + vasa kA varta. pra. pu. e. va. [ Avasati / Avasate] Akara basa jAtA hai, nivAsa karatA " - Avasati hai, rahatA hai, ThaharatA hai, Akara ruka jAtA hai, DerA DAla detA hai sace agAra Avasati, vijeyya patharvi ima. su. ni. 1008; sesi ma. pu. e. va. puna mAvasesIti punapi yathA imaM nAgabhavanaM ajjhAvasasi, evaM dhammaM cara, jA. aTTha. 7.214; sAmi u. pu. e. va. saJJamA saMvibhAgA ca vimAnaM AvasAmahaM vi. va. 17 - nti ba. va. vasanti pavasanti Avasanti parivasanti mahAni. 73; jagati jagatipAlA Avasanti vasundharanti jA. aDDa 6.201; niddA tandI... Avasanti sarIradvA jA. aDDa. 6.70; - sAtu anu. pra. pu. e. va. vayaM aparasaM gharamAvasAtu sa cAturantaM mahimAvasAtu, jA. aTTha 4.275; - sittha ma0 pu0, ba0 va. sammodamAnA gharamAvasittha, jA. aTTha. 3.378; sissati bhavi., pra. pu. e. va. nAmaMyevAvasissati, akkheyyaM petassa jantuno, su0 ni. 814: aTTha - se / seyya vidhi., pra. pu. e. va. - "niccaM Araddhaviriyehi, paNDitehi sahAvaseti, theragA. 148; bahupphala kAnanabhAvaseyya su. ni. 1140 bahupphala kAnanamAvaseyyAti tasmiJca vanasaNDe vAsaM kappevyAti, cULani, 189 - sema u. pu. ba. va. sammodamAnA gharamAvasemA ti jA. anu. 3378 - saM / nto varta. kR. pu., pra. vi., e. va. yadatthaM bhogaM iccheyya paNDito gharamAvasa, a. ni. 1(2):79: a. ni. 2 ( 1 ) 42. bavhannapAnaM gharamAvasanto sa. ni. 1 ( 1 ) 50; bahannapAnaM gharamAvasantoti iminA yaJJaupakkharo gahito, sa. ni. aTTha. 1.89; sahajAtiM Avasanto sAlahatthero vicintiya, ma. ke. 4.28; ntA pra0 vi0, ba0 va gahaTTA gharamAvasantA, su. ni. mAno varta, kR. Atmane. pra. vi. e. va. agAra vasamAnopi apa. 1.65; sa.vi., e.va. 43; - - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - gharamAvasamAnassa, gahaTThassa sakaM gharaM, jA. aTTha. 7. 180; - suM adya., pra. pu0, ba. va. kusAvattiM rAjagahaM mithilaM cApi AvasuM ma. vaM. 2.6 - siM u. pu. e. va. paThaviM AvasiM ahaM apa. 1.32; paThaviM AvasiM rajjaM kAresinti sambandho, apa. aTTha. 1.275 - sittha ma. pu. ba. va. sammodamAnA gharamAvasittha jA. aTTha. 3.378; sissati bhavi pra. pu. e. va. balAdhipo anusataM vasudhaM Avasissati, apa. 1.50; ito gantvA ayaM poso tusitaM Avasissati tade: santi ba. ye ariyA AvasiMsu vA Avasanti vA Avasissanti yA. a. ni. 3 ( 2 ) 25 - situM nimi. kR. ajJena sattena AvasituM jA. aDa. 1.62 va. - - - --- - na sakkA sitvA pU
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avasatha 232 Avasita kA. kR. - AvasitvA tiracchAnayoniyaM, jA. aTTha, 5.451; AvasathadvAra napuM.. tatpu. sa., nivAsa sthAna kA dvAra - re - sApetvA prera.. pU. kA. kR., basA kara, AbAda karA kara sapta. vi., e. va. - AvasathadvAreti ovarakadvAre, pAci. -- so taM padesaM AvAsApetvA janapadaM saNThapetvA nivatti, aTTha. 15. jA. aTTha. 4.136; dha. pa. aTTha. 1.200. AvasathapiNDa pu., tatpu. sa., jana-sAmAnya ke nimitta Avasatha pu.. [Avasatha], vAsasthAna, ghara, vizrAma ghara, nirmita vizrAmagRhoM meM sabhI ke lie taiyAra kiyA gayA zaraNasthala, ThikAnA, nivAsa, Azrama, Azraya - tho pra. bhojana - NDo pra. vi., e. va. - AvasathapiNDoti Avasathe vi., e. va. - gharaM gahaM cAvasatho saraNaM ca patissayo, abhi. piNDo, pAci. aTTha. 68; - NDaM dvi. vi., e. va. - ... pa. 206; thullanandAya bhikkhuniyA Avasatho Darahati, pAci. AvasathapiNDa bhuJjanti, pAci. 98; taduttari Avasatha-piNDa 415; yena aJataro Avasatho tenupasaGkami, pAci. 99; eko / tu paribhujato, utta. vi. 97; - sikkhApada napuM. pAci. Avasatho piNDo, vina. vi. 1198; - thaM dvi. vi., e. va. ke eka khaNDa kA zIrSaka, jisameM bhikSa dvArA AvasathapiNDa - thullanandA bhikkhunI AvasathaM anissajjitvA ke grahaNa kie jAne se sambaddha vinaya-zikSApada diye gae haiM, cArika pakkamissati, pAci. 416; alabhamAnA AvasathaM pAci. 98-100. agamaMsu, pAci. 98; pavisiMsu AvasathaM pariyesituM, a. AvasathAgAra napuM., tatpu. sa., nivAsa karane hetu ghara, ni. 2(2).107; - thA pa. vi., e. va. - agilAno nAma / vizrAmazAlA, vAsasthAna -raM pra. vi., e. va. - Avasathoti sakkoti tamhA AvasathA pakkamituM pAci. 99; - ssa Sa. vi., AvasathAgAra, a. ni. aTTha. 2.369; pATaligamane e. va. - anissajjitvA parikkhittarasa Avasatharasa parikkhe AvasathAgAranti AgantukAnaM Avasathageha, dI. ni. aTTha. atikkAmentiyA, pAci. 416; - the sapta. vi., e. va. - 2.114; atthi me AvasathAgAraM sa. ni. 2(2).326; assameti Avasathe, sa. ni. aTTha. 1.146; bhikkhuniyo AvasathAgAranti kulagharassa ekasmiM ThAne ekekasseva Avasathe DarahamAne bhaNDakaM na nIharissantIti, pAci. 4163; sukhanivAsatthAya kataM vAsAgAraM sa. ni. aThTha. 3.146; -- ciravAsI nAma kumAro bahi Avasathe paTivasati, sa. ni. 2(2). raM dvi. vi., e. va. - "adhivAseta no bhante bhagavA 312;- thehi ta vi.ba. ka. --- nAnArattehi vatthehi sayanehAvasathehi AvasathAgAra nti, dI. ni. 2.66; - re sapta. vi., e. va. ca, su. ni. 289; sa. u. pa. ke rUpa meM ajjhA0, anto.. - "vaseyyAma ekarataM AvasathAgAre ti, pAci. 29. giJjakA., puLavA., bahi., vALA., seyyA., padIpeyyA. ke anta. AvasathAnisaMsa pu., tatpu. sa., nivAsasthAna kA lAbha, draSTa.. vAsasthAna kA mahattva - saM dvi. vi., e. va. - sekkhasatte, AvasathakathA strI., vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, AvasathAnisaMsaM. ghaTikArasatte. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) vina. vi. 1198-1205(gA.). 1(2).57. AvasathacIvara napuM., zA. a., AvAsa meM dhAraNa kiyA AvasathAnumodanakathA strI., tatpu. sa., nivAsasthAna ke jAne vAlA cIvara, vizeSa artha, RtumatI bhikSuNiyoM prayoga ke anumodana kA kathana - ya tR. vi., e. va. - dvArA AvAsa meM dhAraNa kie jAne hetu anumodita aJaAyapi pALimattAya dhammakathAya ceva AvasathAnamodanakathAya cIvara - raM' pra. vi., e. va. - AvasathacIvaraM lohitena ca, udA. aTTha. 338. makkhiyyati, cULava. 434; - raM2 dvi. vi., e. va. - Avasana napuM., vAsasthAna, AvAsa, ghara - naM pra. vi., e. va. anujAnAmi, bhikkhave, AvasathacIvara nti, cULava. 4343 - AvAso AvasanaM, theragA. aTTha. 2.293. AvasathacIvaraM anissajjitvA..... pAci. 414; AvasathacIvaraM Avasita tri., A + Vvasa kA bhU. ka. kR., AbAda kiyA nAma "utuniyo bhikkhuniyo paribhuJjantUti dinnaM hoti, huA vaha sthAna jisameM loga basa gae haiM- padeza pu., karma. pAci. 415. sa., AbAda kiyA huA pradeza, vaha pradeza jisameM loga Avasathadvaya napuM., do AvAsoM ke kAraNa utpanna Akara basa gae hoM - so pra. vi., e. va. - Agatamanussehi vinaya-sambandhI Apatti (aparAdha)- yaM pra. vi., e. va. Avasitapadeso tAyeva purimasaAya... labhi. ma. ni. aTTha. - paJcAhika saGkamaniM tathA AvasathadvayaM utta. vi. (mU.pa.) 1(1).236; - kucchi pu., karma sa0, vaha kokha 388. jisake andara prANI Akara basa gayA ho, pra. vi., e. va. For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Avaseti - bodhisattena yasitakucchi nAma cetiyagambhasadisA hoti na sakkA ajJena sattena AvasituM vA paribhujjituM vA, jA. aTTha. 1.62. Avaseti Avasati ke anta., draSTa.. Avaha tri. [ Avaha], le Ane vAlA, utpanna karane vAlA, kAraNabhUta, sa. u. pa. ke rUpa meM, aghA., atthA, anatthA, amatA, ariyaphalA, ariyabhAvA upakArA, uparipAsAdA, ekantasukhA, ekantahitasukhA, cittasantisukhA, ANA.. didudhammasukhA dukkhA, nibbAnA, pasAdA, pAsAdAtisayA pItisukhA., petabhavA., bhogA., madA., rUpArUpabhavA., vaDDa., vimhayA, saggA, saccAbhisamayA sabbakusalaguNA.. sabbAnatthA, sukhA, sattasukhA hitasukhA, sabbalokahitA, ke anta draSTa.. - - Avahati A + vaha kA varta. pra. pu. e. va. [Avahati ]. zA. a. 1. le AtA hai, utpanna karatA hai, pradAna karatA hai. niSpAdita karatA hai kiMtu suciNNo sukhamAvahati sa. ni. 1(1).49; Avahati Aneti deti appeti, sa. ni. a. 1.286; 'sattAnaM devUpapatti AvahatIti, pe. va a. 6 sampajjamAnA pana tiracchAnayoniM Avahati ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 (1).326: avyAharati Avahati taM niSphAdeti jA. aDa. 5.76 hAmi u. pu. e. va. yattha jAyAyahaM jAraM AvahAmi vahAmi cAti jA. aDa. 3.79 - nti pra. pu. e. va. yathA khipyaM ariyamaggaM Avahanti, udA. aTTha 196 heyya vidhi. pra. pu. e. va. ayaM gaGgAnadI mahantaM pheNapiNDaM Avaheyya, sa. ni. 2 (1). 126; AvaheyyAti Ahareyya, sa. ni. aDa. 2.282; Avaheyya samAvaheyya Ahareyya, mahAni. 222, aJJampi te sA dukhamAvahecyA ti. jA. aTTha 4.43: sacepi vAto girimAvaheyya, jA. aDa. 5.475 - yuM ba. va. anatyampi Avaheyyanti ma. ni. aTTha (upa. pa.) 3.73 - hi adya. pra. pu. e. va. "issAnaM dukkhAmAvahI ti jA. aDa. 4.188; hiM u. pu., e. va. manasA pasAdamAvahiM, apa. 1.5; hissati bhavi., pra. pu. e. va. sabbApi pathavI tassa na sukhaM AvahissatI ti jA. aDa. 3.145 - vAhettvA prera.. pU. kA. kR. pakar3avA kara, nikalavA kara kuNThaM gaGgAya AvAhetvA, jA. aTTha 2.97, daTThasapyaM AvAhetyA, jA, aTTha 1.297; - hiyyase karma0 vA., ma0 pu0, e. va. esAvahiyyase pabbatena, bahukuTajasallakikena, theragA. aDa. 1.247 bhA. a. 2. apane ghara kI ora athavA apanI ora le jAtA hai, lA. - www.kobatirth.org - 233 AvATa a., vadhU ko vara ke ghara meM rahane hetu le jAtA hai, apane putra kA vivAha karatA hai, vivAha meM apanA putra de detA hai -nti ba. va. kumAriyo pavecchanti vivAhantAvahanti ca jA. aDa. 4.326; attano dhItaro hirajJasuvaNNaM gahetvA paresaM danti te evaM paresa dadamAnA vivAhanti nAma, attano puttAnaM atthAya gaNhamAnA AvAhanti nAma, jA. aTTha. 4.329; draSTa, AvAha, vilo., vivAha. Avahatta napuM0, Avaha kA bhAva., kevala sa. u. pa. meM prayukta, utpAdakatva, niSpAdakatva kAraNabhUta honA, utpanna karane vAlA honA, avippatisArAdiguNA. avipratisAra Adi guNoM ko lAne vAlA honA ttApa. vi. e. va. taJca kalyANaM avippaTisArAdiguNAvahattA, visuddhi. 1.5; ahitA - ahitakAraka honA tA.vi., e.va. kAmA hi ahitAvahattA mettiyA abhAvena amittA, therIgA0 aTTha. 267; idvividhAdiguNA. Rddhi-bala jaise guNoM kA lAne vAlA honA ttA pa. vi. e. va. so ca kalyANo iddhividhAdiguNAvattA, visuddhi. 1.5. Avahana A + vaha se vyu [Avahana, napuM. ], sAmane lAne vAlA, utpanna karane vAlA, niSpAdita karane vAlA - niM strI. dvi. vi. e. va. yadA dukkhassAvahaniM visattika theragA. 519; tattha dukkhassAvahaninti dukkhassa AyatiM pavatti, theragA. aTTha. 2.138; sa. u. pa. meM, pasaMsA0 - tri. prazaMsA ko lAne vAlA athavA yazakAraka naMnapuM. pra. vi., e. va. pAmujjakaraNaM ThAnaM pasaMsAvahanaM sukhaM, su. ni. 259; tAdibhAvA. usa prakAra kI avasthA ko lAne vAlA - --- - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vRttanayena tAdibhAvAvahana bhAvena bhAvitaM, udA. aTTha. 200; sa. pU. pa. ke rUpa meM, ka tri. niSpAdaka, kAraNabhUta. lAne vAlA kaM napuM. pra. vi. e. va. aparimitasukhAvahaM sukhassa Avahanaka, vi. va. a. 91 tA strI. bhAva, lAne vAlA yA utpAdaka honA, niSpAdakatA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, atthA, anatthA ke anta. draSTa.. AvATa pu.. [AvaTa] bhUmi-vivara, chidra, gaDDA, kuAM- thiyaM tu kAsu AvATo, abhi. pa. 650; matAvATe cayekAsu, abhi. pa. 1125: kAsUti rAsipi duccati AvATopi, sa. ni. aDa. 2.98: kusobyAti khuddaka AyaTA, mahAsobbhAti mahAAvaTA, sa. ni. aDDa. 2.48; narakanti AvATa pe. va. aDa. 196 - To pra. vi. e. va. gambhIra AvATo, sa. ni. aTTa 3.287; sarIrambhantaraM... AvATo AsIdisapUro viya, jA. a. 3.73 kappAnaM antare cATippamANo AvATo ahosi, - - - -
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvATaka 234 AvAsa jA. aTTha, 5.12; - TaM dvi. vi., e. va. -- AvATa khaNIti attho, jA. aTTha. 5.42; AvATa otaritvA, jA. aTTa, 5.43; caturassAvATa khaNituM Arabhi, jA. aTTha. 4.41; - ssa Sa. vi., e. va.- AvATassa upari uggantvA ThitA bhaveyyU, sa. ni. aTTha. 3.331; - Te sapta. vi., e. va. - ekasmi AvATe nipajji , jA. aTTha. 3.251; -Te dvi. vi., ba. va. - galappamANe AvATe khaNitvA, jA. aTTa, 1.256; nAbhiSpamANe AvATe khaNApetvA, dha. pa. aTTa, 1.127; anto vApiyaM AvATe pUreyya, sa. ni. aTTha. 2.70; - Tesu sapta. vi., ba. va. - sabbepi AvATesu otAretvA, jA. aTTha. 1.256; AvATesu yeva udakaM saNThaheyya sa. ni. aTTha. 2.70; AvATesu mayaM udakaM pivissAma, jA. aTTha. 1.108; sa. u. pa. ke rUpa meM, udakA.- pu., tatpu. sa., pAnI bharA gaDDhA - Tesu sapta. vi., ba. va. - udaka AvATesu ca paviTThamacche gaNhituM na denti, pArA. aTTha. 1.264; khuddakA.- choTA gaDDhA - To pra. vi., e. va. - kusumbhoti khuddakaAvATo, sadda. 2.407; khuddA., caturassA., dIpikA., narakA. naraka kA gaDDhA --Te sapta. vi., e. va. - "narakAvATe patito bhavissatI ti, jA. aTTha. 4.240; yacA.- yajJa ke lie nirmita gaDDhA - ssa Sa. vi., e. va. - yaJjavATassa khattiyA AnuyantA negamA, dI. ni. 1. 126; soNDi.- pahAr3I yA parvatIya tAlAba - Te dvi. vi., e. va. - pagyaritvA soNDiAvATe pUretvA. sa. ni. aTTha 1.247. AvATaka pu./napuM., AvATa + ka se vyu., uparivat - ke sapta. vi., e. va. - pathaviyaM khaNite AvATake ghaTehi AharitvA, kasA. aTTha. 97; - kAdi tri., gaDDhA ityAdidIsu sapta. vi., ba. va. - gAmadvAre AvATakAdIsu paTivasati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).319; sa. u. pa. ke rUpa meM, akkhi., udakA., khuddakA ke anta. draSTa.. AvATatIra napuM., gaDDhe kA kinArA, gaDDhe kA prAnta bhAga yA eka konA - re sapta. vi., e. va. - AvATatIre Thito, jA. aTTha. 4.240; khaNanokAsaM ganvA AvATatIre ThatvA, jA. aTTa, 6.13; AvATatIre eka gumbaM olokento aTThAsi, dha. pa. aTTha. 2.177. AvATadhAtuka tri., ba. sa., gaDDe jaisA, gaDDhe kI prakRti kA - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - taM ThAnaM AvATadhAtukaM hoti. jA. aTTa. 5.188. AvATapuNNa tri., tatpu. sa., (pAtroM ke) khokhale bhAga ko paripUrNa kara rahA - NNaM napaM., vi. vi., e. va. - luJcitvAvATapuNNaM taM yUsaMpattehi Adiya, ma. vaM. 28.26. AvATamukhavaTTi strI., gaDDe kA vartulAkAra mukha - yaM sapta. vi., e. va. - AvATamukhavaTTiyaM olubha, jA. aTTa, 1.256. AvApa pu., [AvApa]. miTTI ke kacce vartanoM ko pakAne vAlA AvA, kumhAra kA AvA - paM vi. vi., e. va. - "kadA AvApaM AlimpessasI ti pucchitvA, paTi. ma. aTTha. 2.272; - pe sapta. vi., e. va. - AvApe paceyyAsi, dha. pa. aTTha. 1.103; kumbhakAro seTTinA vuttaniyAmeneva mAretvA AvApe khipi, dha, pa. aTTha. 1.103. AvApaka pu., AvApa se vyu. [AvApa, annapAtra], nAI ke sturA ko rakhane vAlA pAtra, kSurabhANDa - kena tR. vi., e. va. - gacchatha... khurabhaNDaM AdAya nALiyAvApakena anugharaka AhiNDatha ... saMharatha, mahAva. 326; nALiyAvApakenAti nALiyA ca AvApakena ca AvApako nAma yattha laddha laddha Avapanti pakkhipantIti vuttaM hoti, mahAva. aTTha. 362. AvAyima/avAyima napuM., jhAlaradAra Asana yA bichAvana -- maM pra. vi., e. va. - nisIdanaM nAma sadasaM vuccati avAyima. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).58. AvAra pu., A + Vvu se vyu. [AvAra], surakSA, rakSaka AcchAdana, kevala sa. u. pa. meM hI prApta, khandhA., sakaTA. ke anta. draSTa; khandhA.- tatpu. sa. [skandhAvAra], senA kI Tukar3I kA surakSA kavaca - raM dvi. vi., e. va. - balakAyo magge khandhAvAra bandhitvA, sa. ni. aTTha. 1.278. AvArayati/AvAreti A + vu kA prera., varta, pra. pu., e. va. banda kara detA hai, rukAvaTa DAla detA hai, bAdhita kara detA hai, - maggaM AvArayissati purA pAripUri gacchati, . .. purA maggamAvArayati, netti. 81; -- tabbaM saM. kR., napuM, dvi. vi., e. va. - sakamahinA vA so gaGgAya sotaM AvAretabba ma yya, sa. ni. 2(2).288. AvAsa pu., A + Vvasa se vyu. [AvAsa]. 1. nivAsa karanA, A kara basa jAnA, A kara AbAda kara denA, rahanA - so pra. vi., e. va. - sucaritakammamhi tadatte AyatiJca sukhAvAsahetutAya "sukhavihArassa AvAsoti vuccati, vi. va. aTTha. 91; puna AvAso AvasanaM idAni maha natthIti attho , theragA. aTTha. 2.293; sa. u. pa. ke rUpa meM, punA. - punarjanma, phira se saMsAra basAnA - so pra. vi., e. va. - natthi dAni punAvAso, devakAyasmi jAlini, theragA. 908; 2. nivAsasthAna, bhavana, ghara, bastI, AbAdI - so pra. vi., e. va. - AvAso bhavanaM vesma, abhi. pa. 206; geho gharaJca AvAso bhavanaJca niketananti, sadda. 1.86; 'gAmo For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvAsa 235 AvAsadAna AvAso anAvAsoti pucchi, jA. aTTha. 2.63; AvAso ca bhikkhU viharanti, mahAva. 145; 148; - sA pra. vi., ba. va. kulaM lAbho, gaNo kammaJca paJcamaM addhAnaM jAti AbAdho, - idha pana bhikkhave, sambahulA AvAsA samAnasImA honti, gantho iddhIti te dasAti, visuddhi. 1.89; abhi. ava. 799; mahAva. 136; cULava. 470; - sesu sapta. vi., ba. va. - -saM' napuM., pra. vi., e. va. - "AvAsaM siviseTThassa pettika yaMnUnAhaM imesu dvIsu AvAsesu vassaM vaseyyaM, mahAva. 202; bhavanaM mamAti, jA. aTTha. 7.270; samiddha devanagaraMva, AvAsa saddhikesu ca AvAsesu, dha. pa. aTTha.1.293; sa. u. pa. ke puJjakammina, bu. vaM. (pR.) 294; AvAsaM puJjakamminanti rUpa meM; anA., antarA., araJA.. ekA., katA., gabbhA., Avasanti ettha puJakammino janAti AvAso, ba. vaM. aTTha. gAmakA., ghanA., gharA., chiddA., jarA., dayA., dasA., durA., 79; - saM? pu., dvi. vi., e. va. - pattattha AvAsamimaM navA., nAgasatA., paJcA., pApakammaratA., punA., uLAraM, jA. aTTha. 4.146; agacchittha devapuraM AvAsa bhinnA., manussA., mahA., rogA., vassA., vivittakA., sagAravA., puJakamminanti, jA. aTTha. 5.182; attano AvAsameva sattA., satthA., samaggA., sukhAhetutA., suddhA., surA ke anta. agamAsi, jA. aTTha. 6.298; AvAsa vA na labhAmi, mahAni. draSTa.. 157; ye na passanti nandanaM AvAsaM naradevAnaM, sa. ni. AvAsakappa pu., [bau. saM. AvAsakalpa], eka hI sImA ke 1(1).7; - sena tR. vi., e. va. - AvAsena suddhIti, ma. antargata bhinna bhinna AvAsoM yA vihAroM meM alaga alaga rUpa ni. 1.116; AvAsena suddhIti bahUsa ThAnesu vasitvA meM uposatha nAmaka saMghakarma kA anuSThAna, vaizAlI ke sujjhantIti vadanti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).363; - se vajjiputrIya bhikSuoM dvArA vyavahAra meM apanAI gaI dasa sapta. vi., e. va. - aJatarasmi AvAse samAgantvA vinaya sambandhI vastuoM (prakriyAoM) meM se eka - ppo pra. aJamaja sammoditvA, pe. va. aTTha. 12; kule gaNe AvAse vi., e. va. - kappati siGgiloNakappo, kappati dvaGgulakappo, lAbhe yase, mahAni.7; - sA pra. vi., ba. va. - viditAni kappati gAmantarakappo, kappati AvAsakappo, kappati te mahArAja, AvAsA pApakamminaM, jA. aTTa. 6.149; anumatikappo, kappati AciNNakappo, kappati amathita kappo, pAThA. AvAsaM; - se dvi. vi., ba. va. - niraye tAva kappati jalogiM pAtuM kappeti adasaka nisIdanaM, kappati passAmi, AvAse pApakamminaM, jA. aTTha. 6.127; - sehi jAtarUparajatanti, cULava. 463; ko so, Avuso, tR. vi., e. va. - na kiratthi rasehi pApiyo AvAsehiva AvAsakappo ti, cULava. 470; 477. santhavehi vA, jA. aTTa, 1.161; 3. bhikSuoM kA nivAsasthAna, AvAsagata tri., nivAsasthAna gayA huA, (kisI kI) vihAra, ArAma, pariveNa- so pra. vi., e. va. - AvAso dhara pakar3a kA viSaya bana cukA - to pu., pra. vi., nAma sakalArAmopi pariveNampi ekovarakopie. va. - AvAsagato mArassa, sa. ni. 2(2).98; AvAsagatoti rattiTThAnadivATTAnAdInipi, dha. sa. aTTha. 398; duTTho, bhante, vasanaTThAnaM gato, sa. ni. aTTha. 3.33. kITAgirismi AvAso, cULava. 23; AvAsoti vihAro AvAsajagganaka tri., AvAsa kI dekharekha karane vAlA - vuccati, pArA. aTTa. 2.180; - saM dvi. vi., e. va. - ko pra. vi., e. va. - AvAsikoti AvAsajagganako, jA. aJjataraM AvAsaM upagacchisa mahAva. 117; dhammehi samannAgato aTTha. 4.277; cariyA. aTTa. 187. AvAsiko bhikkhu AvAsaM sobheti, a. ni. 2(1).243; AvAsatA strI., AvAsa kA bhAva., sa. u. pa. meM hI prayukta, ajjevAhaM karissAmi AvAsaM vasa phAsuka, dI. vaM. 14.67; dIghA.- lambe samaya taka AvAsa (saMsAra) meM bane rahane - sAya ca. vi., e. va. - bhikkhanaM AvAsAya parisakkati, (lipta hone) kI avasthA - ya tR. vi., e. va. - a. ni. 3(1).164; - sA pa. vi., e. va. - pakkamatu bhante / dIghAvAsatAya niccAdisabhAvaM bhavavimokkhaM maJjanti, udA. AyasmA dhammiko imamhA AvAsA, a. ni. 2(2).79; so aTTha. 171. tamhApi AvAsA ajhaM AvAsaM gacchati, mahAva. 429; - AvAsadAna napuM, tatpu. sa. [AvAsadAna], bhikSuoM ke ssa Sa. vi., e. va. - AvAsiko bhikkhu AvAsassa nivAsahetu nivAsasthAna kA dAna - naM pra. vi., e. va. - bahUpakAro hoti, a. ni. 2(1).243; - se sapta. vi., e. va. AvAsadAnaM nAmetaM. mahArAja, mahantaM... AvAso mayA paribhatto, - asukasmiM nAma AvAse saGko viharati, a. ni. 1(2).195; sa. ni. aTTha. 3.91; ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.19; - tena kho pana samayena aJatarasmi AvAse ... sambahulA smiM/ne sapta. vi., e. va. - AvAsadAnasmihi dinne For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvAsadesanA 236 AvAsasaGga sabbadAnaM dinnameva hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.19; 79; - te sapta. vi., e. va. - sikhAyamAne AvAsabhUte, AvAsadAne AnisaMsaM sallakkhetvA isipatane mahAvihAre sadda. 1.249. ..., dha, pa, aTTha. 2.170. AvAsamacchariya napuM., tatpu. sa. [AvAsamAtsarya], AvAsa AvAsadesanA strI., nivAsasthAna ke viSaya meM upadeza, sa. ke viSaya meM mAtsarya, AvAsa se sambandhita tuccha evaM u. pa. ke rUpa meM, sattA.- prANiyoM ke AvAsoM ke viSaya svArthabharI cittavRtti, pAMca prakAra ke mAtsaryoM meM prathama - yaM meM upadeza, pra. vi., e. va. - nava sattAvAsadesanA, udA. pra. vi., e. va. - AvAse macchariyaM AvAsahetukaM vA aTTha. 273. macchariyaM AvAsamacchariyaM, visuddhi. mahATI. 2.466; - AvAsaparamparA strI., tatpu. sa., zA. a., AvAsoM kI yAni ba. va. - paJca macchariyAni - AvAsamacchariyaM, katAra, AvAsoM kI zrRMkhalA, lA. a., pratyeka AvAsa kulamacchariyaM, lAbhamacchariyaM, vaNNamacchariyaM dhammamacchariyaM, (vihAra), eka eka AvAsa meM, sabhI bhikSu-AvAsa-raM dvi. dI. ni. 3.187; mahAni. 26, 93, 165; macchariyAnIti vi., e. va. - AvAsaparamparaJca, bhikkhave, saMsatha, cULava. AvAsamacchariyaM kulamacchariya, lAbhamacchariyaM 46; ... AvAsaparamparaJca bhikkhave saMsathAti sabbAvAsesu dhammamacchariyaM vaNNamacchariyanti imAsu AvAsAdIsu Arocetha, cULava, aTTha. 5. ajesaM sAdhAraNabhAvaM asahanAkArena pavattAni paJca AvAsapaligedhI tri., AvAsa ke viSaya meM atyadhika lAlacI macchariyAni, visuddhi. 2.321; - yena tR. vi., e. va. - yA lobhI -dhI pu., pra. vi., e. va. - paJcahi dhammehi AvAsamacchariyena panettha yakkho vA peto vA hatvA, dI. ni. samannAgato AvAsiko ... na AvAsamaccharI hoti na aTTha. 2.279; apica AvAsamacchariyena lohagehe paccati, AvAsapaligedhI, a. ni. 2(1).245; sattame dI. ni. aTTha. 2.279; - ssa Sa, vi., e. va. - AvAsapaligedhIti AvAsaM balavagiddhivasena gilitvA viya AvAsamacchariyassa pahAnAya samacchedAya brahmacariyaM vassati, Thito, a. ni. aTTha. 3.85. a. ni. 2(1).254. AvAsapalibodha pu., tatpu. sa., bAdhA ke rUpa meM AvAsa, AvAsamaccharI tri., AvAsa ke viSaya meM kRpaNavRtti athavA kaThinacIvara ke sandarbha meM AvAsa se sambandhita bAdhA, mAtsarya-bharI manovRtti rakhane vAlA, AvAsa ke prati lAlacI solaha prakAra ke paLibodhoM meM se eka, AvAsa-viSayiNI athavA "AvAsa meM kevala maiM rahUM, dUsare na raheM', isa prakAra bAdhA -dho pra. vi., e. va. - AvAsoyeva AvAsapalibodho, kI svArtha-bharI pravRtti vAlA - rI pu., pra. vi., e. va. - visRddhi. 1.89; dve kathinassa palibodhA?... AvAsapalibodho na AvAsamaccharI hoti, na kulamaccharI hoti, a. ni. ca cIvarapalibodho ca, mahAva. 352; pari. 239; cIvarapalibodho 2(1).238; - rinI strI., pra. vi., e. va. - na paThamaM chijjati, tassa saha vahisImagamanA, AvAsapalibodho AvAsamaccharinI hoti, a. ni. 2(1).130; paJcame chijjati, pari. 334; paThamaM cIvarapalibodho chijjati, pacchA AvAsamaccharinIti AvAsaM macchArAyati, tattha asaM vAsaM AvAsapalibodho, mahAva. aTTha. 370; sa. u. pa. ke rUpa meM, na sahati, a. ni. aTTha. 3.46. gharA. - pu., ghara meM basane kI bAdhA, gRhastha jIvana kI AvAsalobha pu., tatpu. sa. [AvAsalobha], nivAsasthAna ke bAdhA yA rukAvaTa - dhaM dvi. vi., e. va. - sabbaM prati lobha - bhena tR. vi., e. va. - mayA sIlavanto gharAvAsapalibodhaM chinditvA ... pabbajAsaGghAtena ekaccariyaM kalyANadhammA bhikkhU AvAsalobhena paribhinnA, pe. va. aTTha, daLhaM kareyya?, mahAni. 114. 12. AvAsapALi strI., tatpu. sa. [AvAsapAli], AvAsoM kI AvAsavatta napuM., vihAra (AvAsa) meM niyamita nivAsa karane paMkti, nivAsasthAnoM kI katAra, bahuta sAre bhikSuAvAsa yA vAle bhikSuoM dvArA pAlanIya niyama - ttaM dvi. vi., e. va. vihAra, pra. vi., e. va. - AvAsapAli byAdhAnaM tadA Asi - AvAsavattamAvAsI, akarontova dosavA, utta. vi. 555. nivesitA, ma. vaM. 10.95. AvAsasaGga pu., tatpu. sa., AvAsaviSayaka Asakti, sthAyI AvAsabhUta tri., AvAsa athavA nivAsasthAna bana cukA, basA AvAsa ke sAtha mana kA lagAva - nena tR. vi., e. va. - diyA gayA, AbAda kara diyA gayA - taM napuM.. pra. vi., e. nibaddhavAso ca AvAsasaGgena hoti, so ca dukkho, su. ni. va. - tesaM puJjakamminaM AvAsabhUtanti attho, bu. vaM. aTTha. aTTha. 1.28. For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvAsasappAya 237 AvAha AvAsasappAya pu.. [bau. saM. AvAsa-sAmpreya], hitakara athavA upayukta AvAsa, vinaya-niyamoM ke anurUpa AvAsa, sa. pa. ke anta., - AvAsasappAya utusappAya / bhojanasappAya ... AdIni Asevanto antarantarA samApattiM samApajjitvA, dha. pa. aTTha. 1.180; - tA strI., bhAva., AvAsa kI hitakaratA, AvAsa kI upayuktatA - ya tR. vi., e. va. - AvAsasappAyatAya hi tambapaNNidIpamhi cULanAgaleNe... paJcasatA bhikkhU arahattaM pApuNisa, visuddhi. 1.124. AvAsasAmika pu., tatpu. sa., AvAsa kA svAmI, nivAsasthAna kA mAlika - kA pra. vi., ba. va. - sace AvAsasAmikA natthi ..... sa. ni. aTTha. 3.144. AvAsAnisaMsakathA strI., tatpu. sa., AvAsa ke (dAna se prApta) puNya athavA lAbha kA kathana - thaM dvi. vi., e. va. - AvAse AnisaMso, ayampi AnisaMsoti bahadevarattiM atirekataraM diyaDDayAmaM AvAsAnisaMsakathaM kathesi, ma, ni. aTTha. (ma.pa.) 2.19-20; sa. ni. aTTha. 3.92. AvAsApeti A + Vvasa kA prera., vartaH, pra. pu., e. va., vasA detA hai, Avasati ke anta., draSTa.. AvAsika tri., AvAsa se vyu. [AvAsika], zA. a., Akara basa jAne vAlA, apane nirdhArita AvAsa (vihAra) meM rahane vAlA, lA. a., apane vihAra meM niyamita rUpa se nivAsa kara rahA bhikSu, vihAra kA niyamita nivAsI bhikSuko pu..pra. vi., e. va. - AyasmA sudhammo macchikAsaNDe cittassa gahapatino AvAsiko hoti, cULava. 35; AvAsiko hotu mahAvihAre, jA. aTTha. 4.276; AvAsikoti bhArahAro nave AvAse samuTThApati, purANe paTijaggati, a. ni. aTTha. 2.212; no AvAsiko, atthApatti AvAsiko Apajjati, pari. 250; "paJcahupAli, aGgehi samannAgato AvAsiko bhikkhu, pari. 376; - ssa ca. vi., e. va. - "asAdiyantA AvAsikassa dethAti, sa. ni. aTTha. 1.191; - kA pu.. pra. vi., ba. va. - AvAsikA hontIti ettha AvAso etesaM atthIti AvAsikA, pArA. aTTha. 2.180; "kathahi nAma AvAsikA bhikkhU uposathAgAraM na sammajissantI ti, mahAva. 147; gAmakAvAse AvAsikA bhikkhU upaDutA honti, cULava. 299; assajipunabbasukA nAma bhikkhU kITAgirismiM AvAsikA honti, ma. ni. 2.148; dve janA kITAgirismi AvAsikA honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.133; - ke dvi. vi., ba. va. -- buDatarepi AvAsike bhikkhU na abhivAdenti, cULava. 349; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - AvAsikAnaM bhikkhUnaM cAtuddaso hoti, mahAva. 172; AvAsikAnaM bhikkhUna vattaM paJapessAmi, cULava. 352; - nimitta napuM.. vihAravAsI bhikSu hone kA cihna - taM dvi. vi., e. va. - AgantukA bhikkhU passanti AvAsikAnaM bhikkhUnaM AvAsikAkAraM, AvAsikaliGga AvAsikanimittaM, AvAsikaddesaM... passitvA vematikA honti, mahAva. 173; - kAkAra pu., AvAsika bhikSu hone kA AkAra-prakAra - raM dvi. vi., e. va. - AgantukA bhikkhU passanti AvAsikAnaM bhikkhUna AvAsikAkAra, AvAsikaliGga, AvAsikanimittaM, AvAsikuddesaM... passitvA vematikA honti, mahAva. 173. AvAsikavagga pu., pari. ke eka khaNDa-vizeSa kA zIrSaka, jisameM AvAsika bhikSuoM se sambaddha vinaya ke viSaya saMgRhIta haiM, pari. 376-378; - gge sapta. vi., e. va. - AvAsikavagge - yathAbhataM nikkhittoti yathA AharitvA Thapito, pari. aTTha. 227. AvAsikavatta napuM, AvAsika bhikSuoM dvArA pAlanIya niyama - tte sapta. vi., e. va. - AvAsikavatte AsanaM paJapetabbanti evamAdi sab vuDDatare Agate cIvarakamma vA - navakamma vA ThapetvApi kAtabba, cULava. aTTha. 116. AvAsikavattakathA strI., cULava. ke vattakhandhaka kI dUsarI kathA kA zIrSaka, jisameM vihAra meM sthAyIrUpa se rahane vAle AvAsika bhikSuoM ke kartavyoM kA vivaraNa saMgrahIta hai, cULava. 352-353; cULava. aTTha. 116. AvAsikasaGghatthera pu., vihAra meM niyamita vAsa karane vAle AvAsika bhikSuoM meM sabase variSTha evaM pramukha sthavira - ro pra. vi., e. va. - jiNNamahAvihAre AvAsikasaGghatthero hutvA ..., jA. aTTha. 4.277. AvAsu/ApAsu niyamita AvAsu kA apa0, ApadA kA sapta. vi., ba va. - ApAsu vyasanaM patto, jA. aTTa. 3.9; AvAsu kiccesu ca naM jahanti, jA. aTTha. 5.442; 445; AvAsUti ApadAsu, jA. aTTha. 5.443. AvAha pu./napuM.. [AvAha], vivAha kA vaha svarUpa jisameM vadhU ko vara ke ghara meM le AyA jAtA hai tathA apane putra ko vivAha hetu sauMpa diyA jAtA hai, kanyA-grahaNa-paddhati vAlA vivAha-saMskAra - ho pra. vi., e. va. - AvAhoti kaAgahaNaM vivAhotika AdAnaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.282; AvAhAdIsu AvAhoti dArakassa parakulato dArikAya For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvAhaka 238 Avi AharaNaM pArA. aTTha. 2.126; imassa gahapatissa AvAho vA bhavissati, vivAho vA bhavissati, cULava. 282; AvAho vA hoti, vivAho vA hoti, dI. ni. 1.86; - haM dvi. vi., e. va. - yasopissa mahA ahosi, AvAhamassa kAtuM vaTTatIti, jA. aTTha. 6.192; so catunnaM puttAnaM AvAhaM katvA cattAri satasahassAni adAsi, sa. ni. aTTha. 1.229; dha. pa. aTTha. 2.286; mAtApitaro AvAhaM katvA, dha. pa. aTTha. 2.151; AvAhaM te karissAmA, dha, pa. aTTha. 2.164; sAdhUti sampaTicchite divasaM ThapetvA AvAhaM karisu, dha, pa. aTTha.2.170; - hAni dvi. vi., ba. va. - eteneva upAyena AvAhAnipi kArApeti, vivAhAnipi kArApeti, vAreyyAnipi kArApeti, pArA. 200; draSTa. vilo. vivAha ke anta.. AvAhaka tri., A + Vvaha se vyu. [AvAhaka], zA. a., Avahana karane vAlA, le Ane vAlA, lA. a., kanyA ko putra ke lie grahaNa kara vara ke ghara lAne vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - AvAhavivAhakAnanti AvAhakA nAma ye tassa gharato dArikaM gahetukAmA, dI. ni. aTTha. 3.117. AvAhana napuM, A + Vvaha se vyu., kri. nA., kanyA ko vara ke ghara le AnA, vara ke lie kanyA kA grahaNa evaM vara ke ghara le AnA, vivAha kA hI eka prAcIna svarUpa - naM pra. vi., e. va. -- AvAhanaM vivAhanaM saMvaraNaM vivaraNaM saMkiraNaM, vikiraNaM, dI. ni. 1.10; 61; asukanakkhattena dArikaM AnethAti AvAhakaraNaM, dI. ni. aTTha. 1.85. AvAhamaGgala napuM., tatpu. sa., vivAha kA mAMgalika parva, vivAha kA maGgalamaya utsava - laM' pra. vi., e. va. - AbharaNamaGgalaM abhisekamaGgalaM AvAhamaGgalanti tINi maGgalAni akaMsu, su. ni. aTTha. 1.227; - laM' dvi. vi., e. va. - migAraseDipi puttassa AvAhamaGgalaM karonto....dha. pa. aTTha. 1.223; - le sapta. vi., e. va. - AvAhamaGgale tattha sattAha ussavo mahA, ma. vaM. 7.34. AvAhayutta tri., vivAha ke lie upayukta, vivAha karane yogya - ttaM pu., dvi. vi., e. va. - anAvarahanti na AvAhayuttaM, dI. ni. aTTha. 3.136. AvAhavivAha pu./napuM., dva. sa. [AvAhavivAha], 1. vivAha ke prAcIna kAla ke donoM svarUpa, ka. vaha vivAha jisameM vadhU ko grahaNa kara vara ke ghara lAyA jAtA thA, kha. vaha vivAha jisameM vadhU kA kanyAdAna kiyA jAtA thA, 2. vivAhotsava, 3. vara evaM vadhU kA Apasa meM vivAha - AvAhoti kAgahaNaM vivAhoti kaJaAdAnaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.282; - haM dvi. vi., e. va. - tesaM AvAhavivAha karissAmA ti, jA. aTTha. 6.86; tesaM anicchamAnAna va aJamaja AvAhavivAhaM kariMsa, jA. aTTha. 4.21; cariyA. aTTha. 233; tAdise kAle taM AnetvA AvAhavivAhaM akaMsa, vi. va. aTTha. 87; - ka tri., AvAha karane vAlA evaM vivAha ___ karane vAlA, apane putra ko athavA apanI putrI ko vivAha meM dene vAlA-kAnaM pu.. Sa. vi., ba. va. - AvAhavivAhakAnaM apatthito, dI. ni. 3.139; AvAhavivAhakAnanti AvAhakA nAma ye tassa gharato dArika gahetukAmA ..., dI. ni. aTTa. 3.117. AvAhavivAhavinibaddha tri., zA. a., vivAha-sambandha dvArA eka dUsare ke sAtha jur3e hue, lA. a., eka dUsare ke sAtha gaharAI ke sAtha jur3e hue -ddhA pu., pra. vi., ba. va. - ye hi keci... AvAhavivAhavinibaddhA vA..., dI. ni. 1.86. AvAhavivAhasambandha pu., vivAha dvArA Apasa meM sambandha, ghanizTa sambandha, paraspara-sambandha, do vyaktiyoM ke bIca upayukta sambandha - dho pra. vi., e. va. - AvAhavivAhasambandho nAma mahaJca tayA tarahaJca mayA saddhi patirUpo, jA. aTTha. 1.432; kassapakoNDAnaJca aJjamajhaM AvAhavivAhasambandho atthi jA. aTTa. 2.299; - dhaM dvi. vi., e. va. - vivAhanti AvAhavivAhasambandhaM jA. aTTha. 3.413. AvAheti A + Vvaha kA prera., varta.. pra. pu., e. va., le Ane hetu prerita karatA hai, vivAha karAtA hai, Avahati ke anta., draSTa.. Avi/AvI/AviM a., nipA. [AviH], eka dama suspaSTa, pUrI taraha se sApha sutharA, AkhoM ke sAmane, pratyakSa rUpa meM, khule rUpa meM - thA vi pAtu ca, abhi. pa. 1149; sammukhA tvA vi pAtu ca, abhi. pa. 1157; 2 rUpoM meM prayoga meM prApta, 1. vilo. 'raho' (chipe rUpa meM, pIche) ke sAtha, AMkhoM ke sAmane, pIche chipe rUpa meM, prakaTa rUpa meM athavA gupta rUpa meM - AvI rahoti sammukhA ca parammukhA ca, jA. aTTha. 3.231; AvI raho vApi manopadosaM nAhaM sare jAtu malInasatte, jA. aTTha. 5.26; mAkAsi pApakaM kamma, Avi vA yadi vA raho, sa. ni. 1(1).241; Avi vA paresaM pAkaTabhAvavasena appaTicchannaM katvA, udA. aTTha. 240; 2. Vkara evaM bhU ke sAtha sa. pa. ke rUpa meM prayukta, ka. (kara ke sAtha, prakaTa karatA hai, suprakAzita kara detA hai, prayoga Age draSTa; kha. VbhU ke sAtha, prakaTa athavA prakAzita hotA hai, prayoga draSTa, Age. For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avikata 239 Avijjhati Avikata tri., Avi + Vkara kA bhU. ka. kR. [AviSkRta], pUrI taraha suspaSTa kara diyA gayA, suprakAzita, acchI taraha se abhivyakta - taM napuM., pra. vi., e. va. - na ca no kevalaM paripUraM brahmacariyaM AvikataM hoti uttAnIkataM, dI. ni. 3.90; vuttattA tadAkArasannihAnaM evaMsaddena AvikataM, udA. aTTha.8; - tA strI., pra. vi., e. va. - 'AvikatA hissa phAsu hotI ti, mahAva. 131; theragA. aTTha. 2.100; diTThi AvikatA hoti, pari. aTTha. 222. Avikattu pu.. [AviSkartR], suspaSTa karane vAlA, prakAzita karane vAlA, sabhI ke sAmane prakAza meM lAne vAlA udghATita karane vAlA - ttA pra. vi., e. va. - yathAbhUtaM attAnaM AvikattA satthari vA visu vA sabrahmacArIsu, dI. ni. 3.189; yAni kho panassa honti sATheyyAni kUTeyyAni jimheyyAni vaDDeyyAni, tAni yathAbhUtaM sArathissa AvikattA hoti, a. ni. 3(1).32; yathAbhUtaM AbAdhaM nAvikattA hoti, mahAva. 394; a. ni. 2(1).135. Avikamma napuM.. [AviSkaraNa], prakAzana, udghATana, suspaSTIkaraNa- mma pra. vi., e. va. - gurahassa hi gurahameva sAdhu, na hi gurahassa pasatthamAvikamma, jA. aTTha. 6.211; 217; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., diTThA., dubballA . ke anta. draSTa.. AvikaraNa napuM.. [AviSkaraNa], suspaSTa karanA, bhalI bhAMti vyAkhyA karanA, pUrI taraha se khulAsA karanA - NatthaM kri. vi., suspaSTa karane hetu - tassa laddhiyA AvikaraNatthaM eka kAraNaM AharituM idamAraddhaM, dI. ni. aTTha. 1.254. Avikaroti Avi + kara kA varta., pra. pu., e. va. [AviSkaroti], ka. suspaSTa karatA hai, sApha taura para batalAtA hai, udghoSita karatA hai, kahatA hai - mi u. pu., e. va. - te Avikaromi sakkhipuTTo, su. ni. 84; sattamyatthe ca turahaM cassa Avikaromi, ka, vyA. 279; - hi anu., ma... pu., e. va. - tvaM Avikarohi bhUmipAla, jA. aTTha. 6.209%; atha me Avikarohi maggadUsiM. su. ni. 85; - nto varta. kR ., pu.. pra. vi., e. va. - bhagavA puggalAnaM nAgayonIhi uddharaNatthaM nAgayoniyo Avikaronto imaM suttamAha, sa. ni. aTTha. 2.312; - ntI strI., pra. vi., e. va. - evaM therena pucchitA sA devatA attAnaM AvikarontI, vi. va. aTTa, 63; kha. bhAvoM ko abhivyakta karatA hai athavA prakaTa karatA hai| -- ti varta., pra. pu., e. va. - kuddhopi so nAvikaroti kopaM. jA. aTTha. 7.148; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - dhammadesanaM sutvA pasanno pasAdaM Avikaronto, sa. ni. aTTha. 1.120; ga. rahasya ko udghATita karatA hai, aparAdha yA pApa ko svIkAratA hai - rohi anu., ma. pu.. e. va. - vipassinaM jAnamupAgamumhA parisAsu no Avikarohi kappaM. su. ni. 351; su. ni. aTTha. 2.74; nigrodhakappaM Avikarohi pakAsehI ti, theragA. aTTha.2.450; - reyya vidhi0, pra. pu.. e. va. - Avikareyya gurahamatthaM, jA. aTTha. 6.209; yassa siyA Apatti so Avikareyya mahAva. 130; so AvikareyyAti so deseyya, so vivareyya, mahAva. 131; - kAtabbaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. - AvikaraNaM yuttaM AvikAtabba, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.93; - tabbA strI., pra. vi., e. va. - santI Apatti AvikAtabbA, mahAva. 131; - kArApetvA prera0, pU. kA. kR., pApa yA aparAdha kA svIkaraNa karavA kara - atekiccho nAma AvikArApetvA vissajjetabbo ti, cULava. aTTha. 27; gha. 'attAnaM' ke sAtha prayukta rahane para, AtmAnveSaNa karatA hai, svayaM ko khojatA hai -ronto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - therassa attAnaM Avikaronto kAmarAgenAti AdimAha, sa. ni. aTTa, 1.239; - ntaM pu.. dvi. vi., e. va. - evaM attAnamAvikarontaM bhagavantaM disvA, theragA. aTTha. 2.262; Ga. 'diTTi' ke sAtha prayukta hone para, apanI dRSTi ko batalAtA hai yA prakaTa karatA hai - ti varta., pra. pu., e. va. - anApattiyA diddhiM Avi karoti, pari. 347; 348; garukApattiyA dihiM Avikaroti, pari. aTTha. 222. Avijjhati/Avijjati/AvijJati/ AviJjati/AviJchati vya., saMdigdha, saMbhavataH A + vidha evaM A + vica athavA A + viji ke paraspara vyAmizraNa ke phalasvarUpa aneka rUpoM meM upalabdha [Avidhyati, bhinnArthaka], ka. gola cakkara meM ghUmatA hai yA ghumAtA hai, cakkara kATatA hai, cAroM ora cakkara lagAtA hai, cakrAkAra rUpa meM ghUmatA hai, cakrAkAra gati ko prApta karatA hai, cAro ora se ghera letA hai, apane andara samAhita kara letA hai - ati varta., pra. pu., e. va. - ... so nAgo rattiM taM sadhAtukaTThAnaM anupariyAti AviJatIti attho, ma. vaM. TI. 342; - jjhanti ba. va. - Avijjhanti ca celAni sambodhiM parivAritA, dI. vaM. 16.26; atha naM pAde gahetvA AviJchanti, a. ni. aTTha. 2.3; - Ucheyya vidhi., pra. pu., e. va. - gAvi taruNavacchaMvisANato AviJcheyya, ... udaka kalase AsiJcitvA matthena AviJcheyya, ma. ni. 3.181; - For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AviJchati 240 AviJjana mAnA varta. kR., strI., pra. vi., e. va. - ... eka thambha hatthena gahetvA.taM AviJchamAnAva samaNadhammaM karoti, dha. pa. aTTha. 1.398; - ji /Jchi adya., pra. pu., e. va. - .... tikkhantuM dIpaM Avijji, pArA. aTTa. 1.62; AvijjIti samantato vicari sArattha. TI. 1.156; ... ekaM mattikApiNDa cakke ThapetvA cakkaM AviJchi, jA. aTTha. 5.281; - jjitu nimi. kR. - ... AvijjituM na sakkA hoti, pArA. aTTha. 2.141; AvijjituM na sakkA hotIti chinda taTAdisambhavato na sakkA hoti AvijjituM, sArattha. TI. 2.296; - jjhitvA pU. kA. kR. - tatthapi cittassAdaM / alabhamAno antantena AvijjhitvA ArAmapaccante .... pAsANaphalake nisIdi, dI. ni. aTTha. 3.10; "suta tAtAti bodhisatto pokkharaNiM AvijjhitvA padaM paricchindanto otiNNameva passi, jA. aThTha. 1.171-172; so tA AvijjhitvA majjhimasukariyo tA AvijjhitvA potakasUkare te AvijjhitvA jarasUkare .... jA. aTTha. 2.333; "khettaM pana AvijjhitvA paNNasajhaMbandhantUti, jA. aTTha. 1.156; kha. pravRtta karatA hai, samIpa meM jA pahuMcatA hai, Azraya grahaNa kara letA hai, apanI ora khIMca letA hai - jchati varta, pra. pu., e. va. - taM cakkhu AviJchati manApiyesu rUpesu. sa. ni. 2(2). 197; - jcheyya vidhi., pra. pu., e. va. - kukkuro AviJcheyya gAmaM pavekkhAmI ti, sa. ni. 2(2).197; - cheyyu ba. va. - atha kho, te bhikkhave, chappANakA nAnAvisayA nAnAgocarA sakaM sakaM gocaravisayaM AviJcheyyu, sa. ni. 2(2).196-197; - jjhanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - brAhmaNo tassa kAlakiriyato paTThAya susAnaM gantvA chArikapuJja Avijjhanto paridevati, jA. aTTha. 4.54; - jjhitvA pU. kA. kR. - yasmA panetaM nagaraM bahi AvijjhitvA jAtena hatthi assAdInaM ghAsatiNena ceva gehacchAdanatiNena ca sampanna, dI. ni. aTTha. 1.199; ga. niyantrita athavA suvyavasthita kara letA hai, apane vaza meM kara letA hai - jcheyyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - tato tvaM, moggallAna, ubho kaNNasotAni AviccheyyAsi, a. ni. 2(2).225. AviJchati A + vicha se vyu., apanI ora khIMcatA hai yA ghasITatA hai, AkarSita hotA hai, AkarSita karatA hai, varta, pra. pu., e. va. - yassa kassaci bhikkhano kAyagatAsati abhAvitA abahulIkatA, taM cakkhu AviJchati ... mano AviJchati manApiyesu dhammesu, sa. ni. 2(2).197; yasmi yasmiM dvAre ArammaNaM balavaM hoti taM taM AyatanaM tasmiM tasmiM ArammaNe AviJchati, sa. ni. aTTha. 3.108; taM cakkha nAviJchatIti, sa. ni. aTTha. 3.109; - nti ba. va. - AviJchantIti AkaDDanti, sArattha. TI. 1.298; -- cheyya/jcheyyu vidhi., pra. pu., e./ba. va. - te chappANakA nAnAvisayA nAnAgocarA sakaM sakaM gocaravisayaM Avicheyyu - ahi AviJcheyya, vammikaM pavekkhAmI ti sasamAro Avijcheyya udakaM pavekkhAmI ti, sa. ni. 2(2).197; AviJcheyyunti AkaDDeyyu, sa. ni. aTTa, 3.107; gAviM taruNavacchaM visANato AviJcheyya .... ma. ni. 3.181; - jcheyyAsi ma. pu., e. va. - ubho kaNNasotAni AviJcheyyAsi, a. ni. 2(2).225; - viJcheyyAma u. pu., ba. va. - goyugehi AviJcheyyAmAti, dI. ni. 3.15; AviJcheyyAmAti AkaDDeyyAma, dI. ni. aTTha. 3.10; - Jchi adya., pra. pu., e. va. - bhikkhu itthiyA gahitaM rajjaM sAratto AviJchi, pArA. 187; - chitvA pU. kA. kR. - AviJchitvA AviJchitvAti attho, su. ni. aTTha. 2.182. Avijana/AviJchana/AviJchanA napuM./strI., A + vidha se vyu., kri. nA., zA. a., andara taka jAkara bedha denA, apanI ora khIMcanA yA ghasITa kara le AnA, AkarSita karanA, lA. a.. cAroM ora cakra ke AkAra meM ghUmanA, cakkara kATanA, DhilAI ke sAtha laTakanA - nA strI.. pra. vi., e. va. - AkaDDhanA nAma AviJchanA, pArA. 174; - ne sapta. vi., e. va. - rAjA AviJchane bandhaM kuJcikamuddikaM gaNhi, dI. ni. aTTa, 2.184; - chidda napuM.. tatpu. sa., dvAra ke kivAr3oM para banAyA gayA vaha chidra jisameM andara kI ora DorI DAlakara andara kI siTakanI ko kholA athavA banda kiyA jA sake - iM napuM.. pra. vi., e. va. - AviJchanachiddanti yattha aGguliM vA rajjusaGkhalikAdiM vA pavesevA kavATa AkaDDantA dvArabAhaM phasApenti, tassetaM adhivacanaM, vi. vi. TI. 2.224; AviJchanachiddanti yattha aGguliM pevesetvA dvAraM AkaDDanatA dvAravAhaM phusApenti, tassetaM adhivacanaM, sArattha. TI. 3.357; - rajju strI., tatpu. sa., khIMcane vAlI rassI, dvAra ko kholane evaM banda karane hetu prayukta dvAra ke bAhara laTaka rahI DorI - jju dvi. vi., e. va. -- "anujAnAmi, bhikkhave, kavATa... Avichanarajjunti, cULava. 239; ... AviJchanarajjunti ettha rajju nAma sacepi dIpinaGgaTana katA hoti, cULava. aTTha. 59; AviJchanarajjunti kavATeyeva chidda katvA tattha pavesetvA yena rajjukena kaDDantA dvAraM phusApenti, taM AviJchanarajjuka For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AviTTha 241 AvibhAva sArattha. TI. 3.357; - yaM sapta. vi., e. va. - ... AviddhapakkhapAsakanti kaNikamaNDalassa samantA AviJchanarajjuyaM kuJcikamuddikaM bandhitvA, dI. ni. aTTha. ThapitapakkhapAsaka, vi. vi. TI. 2.220; draSTa. 2.183; - rajjuTThAna napuM., khIMcane vAlI rassI kA sthAna pakkhapAsaka(Age). - ne sapta. vi., e. va. - AviJchanarajjaDAne ArakkhaM Avibhavati Avi + VbhU kA varta, pra. pu., e. va. [Avirbhavati], gahetvA aTTAsi, dha. pa. aTTha. 1.328; - rasa tri., khIMcane AMkhoM ke sAmane A jAtA hai, suspaSTa ho jAtA hai, prakaTa athavA ghasITa kara le jAne kA kAma karane vAlA - saM ho jAtA hai - avipariNAmadhammassa pana nirodhassa dassanenassa napuM.. pra. vi., e. va. - tattha... cakkhu rUpesu AviJchanarasaM vipariNAmaTTo AvibhavatIti vattabbamevettha natthi, visuddhi. ... sotaM saddesu AviJchanarasaM... ghAnaM gandhesu AviJchanarasaM 2.331; dukkhadassanena nidAnaTTho Avibhavati, tade.; ---nti ..., jivhA, rasesu AviJchanarasA .... visuddhi. 2.71; - so ba. va. - saccantaradassanavasena ca Avibhavanti, visuddhi. pu., pra. vi., e. va. - kAyo phoTebbesu AviJchanaraso, tade.; mahATI. 2.475; lakkhaNAdIsu Atesu dhammA Avibhavanti rUpesu puggalassa, viANassa vA AviJchanarasaM visuddhi. hi, abhi. ava. 632; - vissati bhavi0, pra. pu., e. va. - mahATI. 2.85; - ka napuM., devarAja zakra kI vaha sadA ghUmate mutte pana thullaccayampi pArAjikampi hoti, taM parato rahane vAlI rassI jisake dvArA ve lokoM kI dhurI tathA cakra Avibhavissati, pArA. aTTha. 1.265; sattesu mahAkaruNAya kA saMdhAraNa karate haiM - ke sapta. vi., e. va. - sakko samokkamanAkAro, so parato Avibhavissati, udA. aTTha. devarAjA AviJchanake ArakkhaM vissajjesi, dha. pa. aTTha. 106; tassa uppatti parato Avibhavissati, theragA. aTTha. 1.329; sakko devarAjA AviJchanake ArakkhaM gaNhi, dha. pa. 1.863; paThamaM jhAnanti idaM parato Avibhavissati, visuddhi. aTTha. 1.329. 1.140; - vissanti ba. va. - atilInoti AdIni parato AviTTha tri., A + visa kA bhU. ka. kR. [AviSTa], zA. Avibhavissanti, sa. ni. aTTha. 3.284. a., praviSTa, vaha, jisake bhItara koI pUrNa rUpa se samA Avibhavana napUM, Avi + bhU se vyu., kri. nA., suspaSTa gayA hai, lA. a., pUrNarUpa se grasta athavA abhibhUta, bhUta- athavA suprakAzita ho jAnA, AvirbhAva, AMkhoM ke sAmane A pretAdi se grasta athavA vazIkRta -TThA strI., pra. vi., e. jAnA - naM pra. vi., e. va. - AvibhAvo ti, AvibhavanaM va. - vAruNIvAti yakkhAviTThA ikkhaNikA viya .... jA. AvibhAvo, sadda. 1.71; Avibhavananti paccakkhabhAvo, sadda. aTTha. 7.371. 1.86. Aviddha tri., A + vidha kA bhU. ka. kR. [Aviddha], zA. AvibhAva pu., Avi + bhU se vyu. [AvirbhAva], 1. a., andara taka bidhA huA yA chedA huA, mur3A huA, Ter3hA, atyadhika suspaSTa honA, atyadhika suspaSTa banAyA jAnA, lA. a., 1. cakrAkAra gati ko prApta karAyA gayA, ghumAyA khulAsA karanA, vyAkhyAna, prakAzabhAva - vo pra. vi., e. jA rahA, cakkara kaTavAyA jA rahA, gola cakkara meM ghUma va.- taM divasaM katakiriyAya AvibhAvo viya pabbenivAsAya rahA, cakkara kATa rahA-ddhaM napuM, pra. vi., e.va. - cakkaM ...... dI. ni. aTTha. 1.181; - to pa. vi., e. va. - te sirasi mAviddhana taM jIvaM pamokkhasI ti, jA. aTTha. AvibhAvatoti pakAsabhAvato, visuddhi, mahATI. 2.475; 4.6; sirasimAviddhanti yaM pana te idaM cakkaM sirasmi aJasaccadassanavasena AvibhAvato, visuddhi. 2.330; - AviddhaM kumbhakAracakkamiva bhamati, tade. sakiM Aviddhameva vatthaM kri. vi., suspaSTa karane ke lie - "tassAyeva yAva majjhanhikAtikkamA bhamiyeva, jA. aTTha. 5.281; lA. paTipadAya AvibhAvatthaM dhamma desemI ti, dI. ni. aTTha. a., 2. abhibhUta, pIr3ita - ddho pu., pra. vi., e. va. - 1.258; tassa (pharusA vAcA) AvibhAvatthamidaM vatthu, ma. ni. vyasanopadavAviddho, viSphandati vidhAtavA, nA. rU. pa. 1352; aTTha. 1(1),208; sa. ni. aThTha. 2.130; tesaM AvibhAvatthaM, ma. lA. a. 3. pheMkA gayA, prakSipta, hilA diyA gayA, ni. aTTha. (upa.pa.) 3.77; imassa panatthassa AvibhAvatthaM prakampita - nuNNo nuttAttakhittA ceritAviddhA, abhi. pa. imasmiM ThAne sumedhakathA kathetabbA, jA. aTTa. 1.3-4; tassa 744; - pakkhapAsaka tri., ba. sa., vaha, jisake cAroM ora AvibhAvatthamidaM vatthu, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1)208; - pakkhapAsaka vinyasta kara die gae hoM-nillekhajantAgharaM vAnurUpaM kri. vi., jisa rUpa meM suspaSTa athavA acchI nAma AviddhapakkhapAsakaM vuccati, cULava. aTTha. 52; taraha jJAta huA hai usI kI anurUpatA meM - AvibhAvAnurUpa For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvibhAvatta 242 Avila satthu guNe anussaritvA, udA. aTTa. 217; - kathA strI., tatpu. sa., bhalI-bhAMti prakAzita karane vAlA kathana, pra. vi., e. va. - pubbayogato paTThAya AvibhAvakathA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).263; 2. eka prakAra kA Rddhi-bala jisameM sAdhaka svayaM ko akasmAt prakaTa kara detA hai, adhiTThAnaiddhi kA eka prabheda, Rddhi bala dvArA svayaM ko kisI bhI padArtha dvArA anAcchAdita evaM sarvathA suspaSTa banA denA, andhakAra meM Aloka kara denA, Dhake hue kI pUrI taraha khulA huA banA denA - vaM dvi. vi., e. va. -- bahudhApi hutvA eko hoti; AvibhAvaM, tirobhAvaM tirokuTuM tiropAkAraM tiropabbataM asajjamAno gacchati, dI. ni. 1.69; 1963; dI. ni. 3.83; 230; AvibhAvanti kenaci anAvaTa hoti appaTicchannaM vivaTaM pAkaTaM, paTi. ma. 378; AvibhAvanti pAkaTabhAvaM karotIti attho..., AvibhAvaM paccanubhoti ..., tatrAyaM iddhimA AvibhAvaM kattukAmo andhakAraM vA Aloka karoti, paTi. ma. aTTha. 1.279. AvibhAvatta napuM., AvibhAva kA bhAva., suspaSTatA, bhalIbhAMti prakAzita honA - ttA pa. vi., e. va. - tassa pana AvibhAvattA puggalassa AvibhUtAva honti, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.184. AvibhAvana napuM, Avi + VbhU ke prera. kA kri. nA., AvirbhUta karanA, samyaka rUpa se suprakAzita karanA - natthaM dvi. vi., kri. vi., suprakAzita karane ke lie, suspaSTa vyAkhyA yA uttara dene hetu - tassAvibhAvanatthaM idaM catukkaM veditabba dI. ni. aTTha.1.152; tasseva paJhassa AvibhAvatthaM attano ca paNDitabhAvassa ApanatthaM, jA. aTTha. 6.173; pAThA. AvibhAvatthaM AvibhAvetukAma tri., suspaSTa karane kI kAmanA karane vAlA - mena pu., tR. vi., e. va. - attano pubbacaritaM AvibhAvetukAmena satthunA, ma. vaM. TI. 561(ro.). AvibhUta tri., Avi + vbhU kA bhU. ka. kR. [AvirbhUta], bhalIbhAMti prakAzita, suspaSTa kara diyA gayA- taM pu., dvi. vi., e. va. - satthA tamatthaM AvibhUtaM katvA bhikkhusaGghassa kathento Aha, jA. aTTha. 6.117; - tesu sapta. vi., ba. va. - mahAthero anekAkAravokAraM... AvibhUtesu attamano pamudito ... nisIdi, udA. aTTha. 217-218; - kAla pu.. tatpu. sa., suspaSTa hone kA samaya, bhalIbhAMti prakAzita kie jAne kA kAla - lo pra. vi., e. va. - cAtumahAbhUtikakAyassa AvibhUtakAlo..., tatridaM sutaM Avutanti suttarasa AvibhUtakAlo viya, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.184. Avila tri., [Avila], zA. a., malina jala, maTamailA, gaMdalA, apavitra yA dUSita (jala). mathA huA yA paGkila (jala); lA. a., malina yA klezayukta citta - anaccho kalu sAvilA, abhi. pa. 669; - lo pu., pra. vi., e. va. ---- Aviloti appasanno, sa. ni. aTTha. 3.209; udakarahado Avilo luLito kalalIbhUto, a. ni. 1(1).12; udapatto Avilo luLito kalalIbhUto andhakAre nikkhitto, a. ni. 2(1).215; Aviloti appasanno, a. ni. aTTha. 3.69; - lena napuM., tR. vi., e. va. - bhikkhu anAvilena cittena attatthaM vA assati paratthaM vA assati, a. ni. 1(1).12; AvilenAti paJcahi nIvaraNehi pariyonaddhena, a. ni. aTTha. 1.45; - lAni napuM., vi. vi., ba. va. - AvilAni ca pAnIyAni pivati, mahAva. 474; AvilAni ca pAnIyAni pivAmi, dha. pa. aTTha. 1.36; mahAva. 474; AvilAnIti tehi paThamataraM otaritvA pivantehi AlulitAni kaddamodakAni pivati, mahAva. aTTha. 409; - laM napuM, pra. vi., e. va. - Avilanti AlulaM, udA. aTTha. 326; taM cakkacchinnaM udaka parittaM luLitaM AvilaM sandati, dI. ni. 2.98; pattIhi ca khubhitaM bhaveyya AvilaM luLitaM kalalIbhUtaM, mi. pa. 32; - le/mhi napuM., sapta. vi., e. va. - yathodake Avile appasanne, na passati sippikasambukaJca ... evaM Avilamhi citte na so passati attadatthaM paratthaM jA. aTTha. 2.83; tattha Avileti kaddamAluLite... evaM AvilamhIti evameva rAgAdIhi Avile citte, tade; tAta, Avile cittamhi pagaNApi mantA na paTibhanti, jA. aTTha. 2.83; sa. pa. meM, anA.- tri., nirmala, svaccha, pavitra -laM pra. vi., e. va. - anAvilanti kilesAvilattavirahitaM. su. ni. aTTha. 2.172; candaMva vimalaM suddha, vippasannamanAvilaM, dha. pa. aTTa. 2.393; sa. u. pa. ke rUpa meM anA., cittA ke anta., draSTa.; sa. pU. pa. meM, - lakkha tri., ba. sa., malina dRSTi vAlA, rAga se rakta dRSTi vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - yaM ve pivitvA ukkaTTho Avilakkho, jA. aTTha. 5.16; Avilakkhoti rattakkho , jA. aTTha. 5.18; - citta tri., ba. sa., malina athavA rAga Adi se dUSita citta vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - Avilacitto anAvilaM, sarajo vItarajaM anaGgaNaM, therIgA. 371; - ttA ba. va. - tasmA yadi asurA kupitAvilacittA devapuraM upayanti yuddhesU ..., sa. ni. aTTa. For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvilatA 243 AvuNAti 1.296; - bhAva pu., malinatA, apavitratA, rAga Adi dvArA cakkhUni datvA, jA. aTTha. 4.368; - sitvA pU. kA. dUSita honA -vaM dvi. vi., e. va. - cittassa AvilabhAvaM kR. - yathA nAma keLisIlA rakkhasA bhisakkarahite ummatte jAneyya AjAneyya ..., mahAni. 369. AvisitvA te anayabyasanaM ApAdentA tehi kILanti .... AvilatA strI., Avila kA bhAva., anupiTaka pAli-sAhitya theragA. aTTha. 2.299. meM hI prayukta [Avilatva], azucibhAva, azuddhi, malinatA, AvuTa/Avuta/AvaTa tri., A + Vvu kA bhU. ka. kR. gaMdalApana - taM dvi. vi., e. va. - sAsanaM ca mahesino [AvRta], pUrI taraha se DhakA huA, cAroM ora se AcchAdita, ... ciraM AvilataM gataM. cU. vaM. 73.4; - ya tR. vi., e. va. rukAvaTa-yukta, vAdhAyukta, grasta, pIr3ita - to pu., pra. vi., - AvilatAya Avippasanne, jA. aTTha. 2.83; sa. u. pa. meM, e. va. - Avutoti Avarito, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.314; kaddamA.- kIcar3a ke kAraNa gaMdalApana - udakahi sabhAvato paTicchannoti AvaTo, mahAni. aTTha. 74; - TA ba. va. - setavaNNaM, bhUmivasena kaddamAvilatAya ca aJaAdisaM hoti, tamokhandhena AvuTA ti, mahAva. 5; dI. ni. 2.29; udA. aTTha. 326. tamokhandhena AvaTAti avijjArAsinA ajjhotthaTA, sa. ni. Avilatta napuM.. Avila kA bhAva. [Avilatva], uparivat - aTTha. 1.174; saMsaranti ahorattaM, yathA mohena AvutA, iti. taM pra. vi., e. va. - yadAvilattaM manaso vijaA, kaNhassa 8; puthu paJcahi nIvaraNehi AvatA nivutA ovutA pihitA pakkhoti vinodayeyya, su. ni. 973; yadAvilattaM manaso paTicchannA paTikujjitAti puthujjanA, mahAni. 107; AvuTA vijAti, cittassa AvilabhAvaM jAneyya AjAneyya nivaTA onaddhA pariyonaddhA, dI. ni. 1.223; - taM napuM, pra. vijjAneyya paTivijAneyya paTivijjheyyAti yadAvilattaM manaso vi., e. va. - veThitaM tu valayitaM tuM ruddha saMvutaM sAvutaM, vijA , mahAni. 369; - ttA pa. vi., e. va. - AvilattA, abhi. pa. 745; tato taM pi puraM tuGgapAkAraparikhAvutaM, cU. vaM. bhikkhave udakassa. a. ni. 1(1).12. 88.77; ambodhigambhIraparikhAvutaM, cU. vaM. 88.116; sa. u. pa. Avilati Avila kA nA. dhA., varta., pra. pu., e. va., gaMdalA meM, anA.- tri., [anAvRta], nahIM DhakA huA, khulA huA, athavA maTamailA jaisA ho jAtA hai - calati khumati unmukta-tA pu.. pra. vi., ba. va. - visthiNNo jambadIpoyaM laLati Avilati UmijAtaM hoti, mi. pa. 242; 243. maggAneka anAvutA, saddhammo. 391. Avisati A + visa kA varta, pra. pu., e. va. [Avizati], AvaNAti'/AvaNoti A + kA varta., pra. pU., e. va. zA. a., bhItara taka praveza karatA hai, pUrI taraha se praveza [AvRNoti/AvRNAti/AvRNute/ AvRNIte], 1. Dhaka kara jAtA hai, lA. a., 1. pUrI taraha se adhigRhIta kara detA hai, chipA detA hai, gupta rakhatA hai, 2. bhara jAtA hai, letA hai, (lakSya, deva, dAnava Adi) abhibhUta kara letA hai, vyApta ho jAtA hai, 3. varaNa karatA hai, icchA karatA hai, 4. 2. manobhAvoM, klezoM, vipatti Adi ko apane vaza meM kara nivedana yA prArthanA karatA hai. 5. ghera letA hai, nAkebandI letA hai - ayaM yakkho gaNhAti, ayaM yakkho Avisati, karatA hai, pAli sAhitya meM ina arthoM meM kevala ayaM yakkho heTheti ... ti, dI. ni. 3.155; arati meM AvuTa/AvuNita ko chor3a anya prayoga aprApta, kevala somadatta Avisati, jA. aTTha. 5.177; bhiyyo AvisatI ___vyAkaraNa granthoM meM ullikhita - AvuNoti, AvuNAti, soko, domanassaJcanappaka, jA. aTTha. 5.322; -- nti ba. pApuNoti, pApuNAti, ka, vyA. 450; AvuNoti, AvuNAti, va. -- pisAcehi ubbALahA honti, Avisantipi, hanantipi, sakkunoti, sakkunAti, sadda. 3.825. mahAva. 195; te kilesA pavaDDantA, Avisanti bahu janaM. Avu NAti/Avu nAti A + Vvu se vyu. theragA. 931; janaM... abhibhavitvA avasaM karontA Avisanti [Avayati/Avayate], zA. a., Apasa meM gUMtha detA hai, santAnaM anupavisanti, theragA. aTTha. 2.299; - seyya natthI kara detA hai, vedha detA hai, sila detA hai, cheda detA hai, vidhiH, pra. pu., e. va. - yathA vA pana, kaJcideva purisaM bhUto piro detA hai, lA. a., zUlI para car3hA detA hai - nti Aviseyya, mi. pa. 165; bhayaM pILanaM ghaTTanaM upaddavo upasaggo varta, pra. pu., ba. va. - appenti nimbasUlasminti imasmi AvisIti disvA maM bhayamAvisi, mahAni. 303; - si kAle rAjAno coraM nimbasUle AvuNanti, jA. aTTha. 3.30; adya., pra. pu., e. va. - aJjamajehi byAruddhe, disvA maM tattha hi tiriyaM palighaM ThapetvA rukkhasUcisaGghAtaM ANi bhayamAvisi, su. ni. 942; bhiyyo maM AvisIti brAhmaNassa palighasIse AvuNanti, theragA. aTTha. 2.57; - natha ma. pu.. For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avuta 244 Avudha ba. va. - uppethAti Aunatha, jA. aTTha. 6.20; - neyya dha. pa. aTTha. 2.128; - muttA strI., karma. sa., piroI huI vidhi.. pra. pa.. e. va. - majjhimakesa salesa Avaneyya, ye motI - ttA dvi. vi., ba. va. - athassa lomakapesa mahAsamudde sukhumakA pANA te sukhumakesu sUlesu Avuneyya, AvutamuttA viya himabindUni tiTThanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) sa. ni. 3.504; - Nanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - 1(1).360; 3. bedhA gayA, zUlI para car3hAyA gayA - to pu., kumAro medhAvI paJavA sutaM sutaM mutaM AvuNanto viy| pra. vi., e. va. - paJcamAya sattiyA daNDake madhukapuppha viya gaNhAti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.55-56; - Ni adya, pra. Avuto paridevamAno nipajji, jA. aTTha. 1.413; catutthe pu., e. va. - bhikkhusaGgho suttaM vaTTesi, satthA suucipaaske| laGghayitvAna, paJcamAyasi Avuto ti, tade; sa. u. pa. meM, AvuNi, dha, pa. aTTha. 1.345; - NiM u. pu., e. va. - talA.- tri., chede gae karatala vAlA - tA pu., pra. vi., bIjamijaM gahetvAna latAya AvuNiM ahaM, apa. 2.24; - ba. va. - talAvutAti hatthatalesu AvutA. jA. aTTha. Nissanti bhavi., pra. pu., ba. va. - sace hi imaM sUle 5.490. AvuNissanti, jA. aTTha. 3.30; - nituM nimi. kR. - AvRtti strI., saMskRta kAvya zAstra ke pAribhASika zabda mahAsamudde sukhumakA pANA, ye na sukarA sUlesu AvunituM. AvRtti kA anukaraNa [AvRtti]. vaha kAvyAlaGkAra jisameM sa. ni. 3.504; - NitvA/nitvA pU. kA. kR. - padoM evaM arthoM ko punaH doharAyA jAe, pra. vi., e. va. - imasseva naM nimbassa sUle vA AvRNitvA sAkhAya vA, jA. punappunaccAraNaM yaM attharasa ca padassa ca ubhayesaJca vijeyA aTTha. 3.30; satta rohitamacche uddharitvA valliyA AvuNitvA. sAyaM AvRtti nAmato, subodhA. 224; tula. daNDI kA kAvyAdarza, cariyA. aTTha. 100; aDamAsakaM vijjhitvA suttena 2.116. AvunitvA tassa gIvAyaM piLandhi, jA. aTTha. 6.175; Avuttha tri., A+ Vvasa kA bhU. ka. kR., AbAda kiyA huA, - NApessAmi prera., bhavi., u. pu., e. va. - mAretvA vasA huA - tthaM napuM.. pra. vi., e. va. - AvutthaM khaNDAkhaNDaM chinditvA sUleyeva AvaNApessAmI ti, jA. dhammarAjena, pItisaJjananaM mama, sa. ni. 1(1).38; ma. ni. aTTha. 3.191. 3.314; - tthA strI., pra. vi., e. va. - sAha bhusAlayAvutthA, Avuta tri., A + Vvu (bunanA) kA bhU. ka. kR. [ota], 1. varavArivahoghasA, jA. aTTha. 5.5. bunA huA, Apasa meM gUMthA huA, sa. u. pa. meM, navA.- nayA Avudha napuM., [Ayudha], zastra, hathiyAra - vo yassa, AvudhaM, nayA bunA huA - to pu0, pra. vi., e. va. - "AmAyya, AyudhaM vA, sadda. 3.623; ka. sAmAnya rUpa meM koI bhI astra navAvuto kambalo ti, pArA. 193; - taM pu., dvi. vi., e. va. athavA hathiyAra -dhaM pra. vi., e. va. - AyudhaM menubhAvena - tena kho pana samayena aJatarA itthI navAvutaM kambalaM tesaM kAye patissati, ma. vaM. 7.36; - dhaM dvi. vi., e. pArutA hoti, pArA. 193; tantA.- tAMta se bunA huA - va. - pasannacitto AvudhaM nikkhipitvA upasaGkamitvA, theragA. tAnaM napuM., Sa. vi., ba. va. - yAni kAnici tantAvutAnaM aTTha. 1.101; pamuJcitvAna AyudhaM, dI. vaM. 2.23; nikkhipitvAna vatthAnaM, kesakambalo tesaM paTikiTTho akkhAyati, a. ni. AvudhaM, dI. vaM. 12.49; AvudhaM sarIre ThapetvA "idaM nAma me 1(1).322; tantAvutAnanti tante AvutAnaM, sa. ni. aTTha. dehI ti sAhasAkArA ca, jA. aTTha. 4.12; - dhAni' pra. 3.170; 2. dhAge se eka sire se dUsare sire taka silA huA, vi., ba. va. - tasmiM khaNe dvAdasayojanike vArANasinagare (motI Adi ke chidra ke andara) piroyA huA - taM napuM.. sabbAvudhAni pajjaliMsu, jA. aTTha. 5.124; sakalanagarepi pra. vi., e. va. - tatrAssa suttaM AvutaM nIlaM vA pItaM vA AvudhAni pajjalitAnI, ti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.235; lohitaM vA odAtaM vA paNDusuttaM vA, dI. ni. 2.10; dI. ni. -dhAni dvi. vi., ba. va. - AvudhAni chaDDetvA, bhagavantaM 1.67; tAdisahi AvutaM pAkaTa hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) vanditvA, nisIdiMsa sa. ni. aTTha. 1.63; sakalagAmavAsino 2.183; sa. pU. pa. meM, - sutta napuM.. karma. sa., piroyA huA AvudhAni gahetvA so ..., jA. aTTha. 2.90; kha. 5 prakAra ke dhAgA - ttaM pra. vi., e. va. -- AvutasuttaM viya vipassanAJaANaM Ayudha yA zastra, lA. a., mettA, karuNA, kAya, citta evaM ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.184; - paNDusutta napuM.. piroyA upadhi viveka nAmaka 5 AdhyAtmika Ayudha-ghaM' pra. vi., huA pANDuvarNa kA dhAgA - ttaM pra. vi., e. va. - vippasanne e. va. - Avudhanti paJcAvudhaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.238; maNiratane AvRtapaNDusuttaM viya parasati, jA. aTTha. 1.62; paJcavidhaM AvudhaM, yathA hi rathe Thito paJcahi Avudhehi sapatte For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avudha 245 Avuso vijjhati - mettAya ..., karuNAya, ... kAya vivekena .... cittavivekena..... sa. ni. aTTha. 3.158; -dhaM dvi. vi., e. va. - icceva coro asimAvudhaJca, theragA. aTTha. 2.279; Avudhanti sesAvudhaM, tade.; ga. kavaca yA DhAla se viparIta athavA bhinna astra - dhaM dvi. vi., e. va. - phalakaJca AvudhaJca dApesi. dha. pa. aTTha. 1.251; valakkArena / Avudhaphalaka gAhApetvA, sa. ni. aTTha. 1.125; sa. u. pa. meM, phalakA.- DhAla evaM anya Ayudha - dhAni' dvi. vi., ba. va. - phalakAvudhAni gAhApetvA, jA. aTTha. 3.208; - dhAni' pra. vi., ba. va. - hatthino ca assA ca phalakAvudhAni ca, sa. ni. aTTa, 1.62; nikkhittakavacA. - tri., ba. sa., kavaca evaM astroM ko tyAga cukA - vudhA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe. devA attamanA nikkhittakavacAvudhA, apa. 1.149; sa. pU. pa. meM, - phalaka napuM.. dva. sa, Ayudha evaM DhAla - kaM dvi. vi., e. va. - balakkArena AvudhaphalakaM gAhApetvA, sa. ni. aTTa, 1.125; gha. koI eka vizeSa prakAra kA astra, hathiyAroM kA koI eka viziSTa prabheda - dhaM' pra. vi., e. va. - ro paccantime nagare bahaM AvudhaM sannicitaM hoti salAkaJceva jevanikaJca, a. ni. 2(2).244; AvudhaM nAma cApo kodaNDo, pAci. 273; ... Avudhanti asi vA usu vA satti vAti evamAdi, pArA. aTTha. 2.42; - dhaM dvi. vi., e. va. - icceva coro asimAvudhaJca, theragA. 869; - dhAni dvi. vi., ba. va. - nirayapAlA jalitAni asisattitomara bhindivAlamuggarAdIni AvudhAni gahetvA ..., jA. aTTha. 6.127; asisattidhanuAdIni AvudhAni uggiritvA, jA. aTTha. 1.154; corA... nikkhippasatthAni ca AvudhAni ca theragA. 724; asiAdisatthAni ceva dhanukalApAdi AvudhAni ca, theragA. aTTha. 2.230; - jAta napuM, vizeSa prakAra kA Ayudha, koI eka khAsa hathiyAra - taM pra. vi., e. va. -- matajaM nAma AvudhajAtaM ubhatodhAraM pItanisitaM, ma. ni. 1.353; - jIvika tri., ba. sa., hathiyAroM se apanI jIvikA calAne vAlA - kaM napuM, pra. vi., e. va. - issatthanti AvudhajIvika, usuJca satiJcAti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.169; - pANi tri., ba. sa. [AyudhapANi], apane hAthoM meM zastra dhAraNa karane vAlA -ssa pu., Sa. vi., e. va. - na AvudhapANissa agilAnarasa dhamma desessAmi pAci. 273; - bala tri., ba. sa. 1. vaha, jisakA bala usake zastra yA hathiyAra haiM - lA pu., pra. vi., ba. va. - ruNNabalA dArakA... AvudhabalA corA... aTTa balAni, a. ni. 3(1).58; 2. napuM., AyudhoM kA bala, hathiyAra kI tAkata -lena tR. vi., e. va. - AvudhabalavantAnanti Avudhabalena yuttAnaM samannAgatAnaM, jA. aTTha. 6.279; - balavantu tri0, AyudhoM ke kAraNa balavAn, astra-zastroM se pUrNa rUpa se susajjita - ntAnaM pu., Sa. vi., ba. ka. - AvudhabalavantAnaM. guNikAyaradhArinaM etAdisAnaM yodhAnaM jA. aTTha. 6.278; - bhaNDa napuM, AyudhoM kA bhaNDAraNa yA saMgraha, samasta AyudhaNDaM dvi. vi., e. va. - satthavaNijjAti AvRdhabhaNDaM kAretvA tassa vikkayo, a. ni. aTTha. 3.63; - NDAni dvi. vi., ba. va. - AvudhabhaNDAni pajjaliMsu, mi. pa. 8; - lakkhaNa napuM.. tatpu. sa. [AyudhalakSaNa], AyudhoM ke lakSaNa - NaM pra. vi., e. va. - usulakkhaNaM, ... AvudhalakkhaNaM... iti vA iti, dI. ni. 1.8; mahAni. 281; -- vassA strI., tatpu. sa. [AyudhavarSA], astroM kI varSA, atyadhika astroM kA prayoga - ssaM dvi. vi., e. va. - nAnappakAraM AvudhavassaM vassi, jA. aTTha. 5.129; - vijjA strI., tatpu. sa. [AyudhavidyA], astravidyA - ya ta. vi., e. va. - issattheti AvudhavijjAya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.46; - hattha tri., ba. sa. [Ayudhahasta], apane hAthoM meM astra dhAraNa karane vAlA - tthaM strI., dvi. vi., e. va. - rakkhaNatthAya parivAretvA ThitaM AvudhahatthaM parisaM te na passAmi, jA. aTTha 5.369; dhanukalApaphalakAvudhahatthehi jA. aTTha. 1.108; sa. u. pa. ke rUpa meM, indA., uyyatA., uyyutA., gadA., citradaNDayutA., ANA., dAThA0, dussA., devaThThAnA., naGgulA., naccagItabhANitamihitA., naddhapaJcA., nayanA., paJcA., pA., pavivekA., bhadrA., maGgalA., vajirA., vatthA0, vipassanA., vAcA., sajjA., sannaddhapaJcA., sahA., sutA. ke anta. draSTa.. AvuyhamAnA tri., A + Vvaha kA karma. vA., varta. kR., (saMbhavataH AdhUyamAna ke sthAna para), aba le jAyA jA rahA - nA napuM., pra. vi., ba. va. - vAtena mandaM AvuyhamAnA hemamayapupphAti attho, vi. va. aTTha. 199. Avuso pu., sambo., e. va./ba. va. [saMbhavataH vaidikaAyuSmasa/AyuSvas se vyu.], sambodhita karane kA ziSTa evaM sabhya prakAra, zrIman, he satyapuruSa, ai mitra/mitroM, aneka prakAra se prayukta, 1. sAmAnya janoM dvArA prayukta sambodhana-vacana, sAmAnya janoM ko sambodhita karane hetu prayukta vacana, bauddha bhikSu-saMgha se itara vyaktiyoM dvArA prayukta sambodhana, bauddhetara dharmAcAryoM evaM unake pravrajita For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvusovAda 246 AveTheti anuyAyiyoM ke lie bhI prayukta sambodhana - pubbe tvaM kho mamaccayena evaM samudAcaritabba, theratarena, Ananda, bhikkhanA po, amhAkaM purato keLi akAsi, jA. aTTha. 2.371; na navakataro bhikkhu nAmena vA gottena vA AvusovAdena vA kho ahaM, Avuso, addasanti? dI. ni. 2.99; kasi tvaM, samudAcaritabbo, dI. ni. 2.115. Avuso uddissa pabbajito, mahAva. 11; dha, pa. aTTha. 2.322; Avega pu., saMskRta se gRhIta [Avega], 33 vyabhicArIbhAvoM meM te nigaNThe etadavocaM - Avuso, nigaNThA ubhaTTakA se eka vyabhicArIbhAva, mana kI becainI, vyAkulAhaTa - AsanapaTikkhittA, ma. ni. 1.130; ALAraM kAlAma etadavocaM nidAvegA sabIDabharaNaM sacapalA vyAdhitetissamete, subodhA. - icchAmahaM, Avuso kAlAma, ma. ni. 1.222; udakaM 346(gA.). rAmaputtaM etadavoca, icchAmahaM, Avuso, imasmiM dhammavinaye AveThana napuM.. A + VveTTha se vyu, kri. nA. [AveSTana], zA. brahmacariyaM caritunti, ma. ni. 1.224; "kosi tvaM Avuso ti, a., lapeTa lenA, apanI pakar3a meM le lenA, ghere meM le lenA sa. ni. 1(1).176; 2. bauddha bhikSuoM evaM bauddha bhikSuNiyoM dvArA yA ghera lenA, cAroM ora se ghere meM le lenA, lA. a., vAdabauddhadharma ke prati zraddhAvAn gRhasthajanoM (upAsakoM) ke lie vivAda athavA saMlApa kI prakriyA meM 3 yugmoM meM nirdiSTa 6 prayukta sambodhanapada - chabbaggiyehi, Avuso, bhikkhUhi prakAra ke upakaraNoM yA aMgoM meM prathama, prAcIna vAda-paddhati AvaraNaM katAnti, mahAva. 107; vesAlike upAsake etadavoca kA eka aGga - naM pra. vi., e. va. - paNDitAnaM kho, - "mAvuso, adattha saGghassa kahApaNampi aDDampi pAdampi sallApe AveThanampi kayirati, nibbeThanampi kayirati, mAsakarUpampi, cULava. 463; paJca kho ime, Avaso visAkha, niggahopi kayirati, paTikammampi kayirati, vissAsopi upAdAnakkhandhA sakkAyo vutto bhagavatA, ma. ni. 1.380; 3. kapirati, paTivissAsopi kayirati, na ca tena paNDitA bauddha-bhikSusaMgha ke sadasya bhikSuoM dvArA Apasa meM eka dUsare kuppanti, mi. pa. 25; sa. pa. meM, - yaM pana tathAgato ke lie prayukta, atyadhika pracalita sambodhana, [Ti., svayaM kasibhAradvAjassa brAhmaNassa bhojana pajahi, ta buddha bhikSuoM ke lie 'bhikkhave' sambodhana kA prayoga karate AveThanaviniveThana kavananiggahappaTikammena nibbati, tasmA the tathA bauddha-gRhasthajana ina bhikSuoM ko sambodhita karane tathAgato taM piNDapAtaM paTikkhipina upajIvI ti, mi. pa. hetu 'bhante' pada kA prayoga karate hue batalAe gae haiM] - 217. Avuso .... Avusoti hi avatvA, bhikkhaveti vacanaM buddhAlApo AveThikA/AveThiyA strI., uparivat - ThiyaM dvi. vi., nAma hoti, ayaM panAyasmA "dasabalena samAnaM AlapanaM na e. va. - pubbeva sallApA kathaMkathI vinighAtI hoti, 'jayo karissAmI ti satthu gAravavasena sAvakAlApaM karonto Avaso nu kho me bhavissati, parAjayo nu kho me bhavissati, kathaM bhikkhaveti Aha, a. ni. aTTha. 2.32-33; Avaso bhikkhavoti / niggahaM karissAmi ... kathaM AveThiyaM karissAmi, kathaM ettha buddhA bhagavanto sAvake AlapantA "bhikkhavo ti Alapanti, nibbeThiyaM karissAmi, mahAni. 120; AveThiyaM karissAmIti sAvakA pana buddhehi sadisA mA homA ti Avuso ti paThamaM pariveThanaM karissAmi, mahAni. aTTha. 226; - yA pra. vi., e. vatvA pacchA "bhikkhavo ti vadanti, buddhehi ca Alapite va. - niggaho te akato, paTikammaM te dukkaTa, viveso te bhikkhu saGgho"bhadante ti paTivacanaM deti, sAvakehi akato, paTiviseso te dukkaTo, AveThiyA te akatA, Alapite Avuso ti, paTi. ma. aTTha. 2.172. nibbeThiyA te dukkaTA, mahAni. 121; - ya tR. vi., e. va. AvusovAda pu., 'Avuso' kahakara sambodhita karanA - do pra. - AveThiyAya AveThiyanti AveThetvA nivattanena nivattanaM vi., e. va. - AvasovAdoyeva hi aJamaJja bhikkhunaM nibbeThiyAya nibbedviyanti dosato mocanena mocanaM, mahAni. bhagavato dharamAnakAle AciNNo, udA. aTTha. 254;-dena aTTha. 229. tR. vi., e. va. - tathAgataM nAmena ca AvasovAdena ca AveTheti A + veTTa kA varta, pra. pu., e. va. [AveSTayati], samudAcaratha, jA. aTTha. 1.90; nAmena ca AvusovAdena ca 1. lapeTa letA hai, ghera letA hai, prayogoM ke lie AveTThita samudAcarantIti gotamAti, Avusoti ca vadanti, Avuso ke anta. draSTa.; 2. aiMTha detA hai, maror3a detA hai, mor3a detA gotama, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).93; AvusovAdena hai - dvitaM/llitaM bhU. ka. kR., pra. vi., e. va. - samudAcaritabbaM amaJittha, ma. ni. 3.296; yathA kho panAnanda, AvellitaM piDito uttamaGga, ... Avellitanti parivattitaM etarahi bhikkhU aJamacaM AvusovAdena samudAcaranti, na jA. aTTa. 4.345; pAThA. AveLitaM. For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AveNika 247 AveLa AveNika/AveNiya/Avenika/Aveni tri., vya.. saMdigdha, [bau. saM., AveNika/AveNIya], 1. pRthak bhAgoM yA khaNDa khaNDa meM vibhAjita, alaga alaga bhAgoM yA hissoM meM vibhakta, ekadama pRthak rUpa meM prApta - kA strI., pra. vi., e. va. - dhAtu AveNikA natthi, sarIraM ekapiNDitaM. apa. 1.68; dhAtu AveNikA natthIti devamanussehi visuM visaM cetiyaM kAtuM AveNikA visuMdhAtu natthi, apa. aTTha. 2.291; 2. tri., asAmAnya rUpa meM athavA viziSTa rUpa meM prazasta, asAmAnya dharmoM yA lakSaNoM ke rUpa meM kathita, asAdhAraNa, dUsaroM meM aprApta, vizeSa prakAra kA, kevala kisI eka meM hI vidyamAna - kaM' napuM., pra. vi., e. va. - idaM loke uttariyanti idaM pana imasmiM loke asadisaM mayha eva AveNika, cariyA. aTTa, 180; AvenikamabhAriyaM amatosaSTa miccanta majarAmarasAdhanaM, nA. rU. pa. 979; sayaMkatAni puJAni, taM me AveNikaM dhanaM, jA. aTTha. 6.153; - kaM? napuM, dvi. vi., e. va. - AveNikaM kamma vA uddesa vA karonti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.77; ekasImAyaM AveNika saGghakamma akAsi, jA. aThTha. 1.468; bhikkhusaGgha visu katvA maM anukttantehi bhikkhUhi saddhi AveNika uposathaM saGghakammAni, ..., udA. aTTha. 258; - kAni napuM., pra. vi., ba. va. - paJcimAni mAtugAmassa AveNikAni dukkhAni yAni mAtugAmo paccanubhoti, aJjatreva purisehi, sa. ni. 2(2).234; tatiye AveNikAnIti paTipaggalikAni parisehi asAdhAraNAni. sa. ni. aTTha. 3.123; - kA strI, pra. vi., e. va. - ... AdinA okArantassa ithiliGgassa gosaddassa AveNikA nAmikapadamAlA vuttA, sadda. 1.220; AveNikA vitikA kAtabbA, cULava. aTTha. 94; - ko pu., pra. vi., e. va. - asecanako ca sukho ca vihAroti ettha pana nAssa secananti ... pATekko AveNiko, pArA. aTTha. 2.9; sa. ni. aTTha. 3.300; - kena napuM., tR. vi., e. va. - tasmA AveNikena lakkhaNena appatto, mahAva. aTTha. 403; - ke sapta. vi., e. va. - AveNike asIti anuvyaJjanAni, sadda, 1.254; - gharAvAsa pu., vizeSa prakAra ke ghara meM nivAsa - saM dvi. vi., kri. vi. - AveNikagharAvAsaM vasanakAlato, a. ni. aTTha. 1.307; - tta napuM., bhAva., viziSTatA, apane Apa meM khAsa taraha kA honA - ariyAnaM pana tassa tasseva AveNikattA attasadisattA, udA. aTTha. 154; - Nikabuddhadhamma pu., buddha ke viziSTa lakSaNa, sa. pa. ke antaH, - cha asAdhAraNa ANa aTThArasAveNika buddhadhammapabhuti aparimANaguNasamannAgatAya, vi. va. aTTha. 180; - NikabhUta tri.. viziSTa athavA asAmAnya prakRti se yukta - tena napuM., tR. vi., e. va. -- pabbAjanIyakammassa AveNikabhUtena kuladUsaka ... bhAvalakkhaNena, sArattha. TI. 3.314. Avedha pu., A + vidha se vyu. [Avedha], vraNa, phor3A, jakhma, viddha-sthAna, bedhA gayA sthAna -dhaM dvi. vi., e. va. - AvedhaJca na passAmi, yato ruhiramassave, jA. aTTha. 2.230; AvedhaJca na passAmIti viddhavAne vaNaJca na parasAmi, tade; - to pa. vi., e. va. - Avedhato lohitaM pagghareyya, jA. aTTha. 2.230. Aveni tri., AveNika kA hI samAnArthaka, asAmAnya, viziSTa, apanI hI taraha kA, khAsa - ni napuM.. dvi. vi., e. va. - AveniM uposathaM... AveniM saGghakammaM karonti, cULava. 345; pari. 370; Aveni kammAkammAni karonti, pari. 371; sa. pU. pa. ke rUpa meM, - kamma/saGghakamma napuM.. bhikSusaGgha se sarvathA svatantra hokara apane vyaktigata stara para kie gae uposatha Adi saMghakarma - mmAni dvi. vi.. ba. va. - AvenikammAni karonti, na AvenipAtimokkhaM uddisanti, a. ni. 3(2).61, 63; AvenikammAni karontIti visu saGghakammAni karonti, a. ni. aTTha. 3.308; devadatto ekasImAyaM AveNika saGghakammaM akAsi, jA. aTTha. 1.468%B - nibhAva/nikabhAva pu., viziSTa bhAva, viziSTa svarUpa kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. - antosImAya AvenibhAvaM karitvA gaNaM bandhitvA Aveni uposathaM karonti, pari. 371; AvenibhAvaM karitvAti visaM vavatthAnaM karitvA, pari. aTTha. 226. Aveyya/Adeyya pu., vya. saM., 59 kalpoM ke pUrvakAla meM vidyamAna eka cakravartI rAjA kA nAma - veyyo pra. vi., e. va. - Adeyyo nAma nAmena cakkavattI mahabbalo, apa. 1.189; pAThA. Aveyyo. AveLa'/Avela pu./strI., [AveSTha?], karNAbhUSaNa, avataMsaka, kAnoM meM dhAraNa kiyA jAne vAlA AbhUSaNa, hAra, mAlA, kanabAlI - LA strI., pra. vi., e. va. - uttaMso sekharAveLA, abhi. pa. 308; AveLAti kaNikA, pArA. aTTha. 2.183; - LaM dvi. vi., e. va. - AveLa karonti, cULava. 22; AvelaM paggahetvAna, ... buddhassa abhiropathi, apa. 1.227; candasUrasahassAni, AveLamiva dhArayi, apa. 2.205; - ttha pu., karNAbhUSaNa ke nimitta - tthaM dvi. vi., e. va., kri. vi. - paJca uppallahatthAni, AveLatthaM ahaMsu meM, apa. For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AveLa 1.96 saGghAtatri, avataMsaka (kanabAlI) kahA jAne vAlA (gahanA) tehi pu. tR. vi. ba. va. AveLineti AveLasAtehi kaNNAlaGkArehi yute jA. anu. 5.405. AveLa' / Avela pu. vya. saM. revata buddha ke eka prAsAda kA nAma - Lo pra. vi., e. va. sudassano ratanagdhi, AveLo ca vibhUsito, bu. vaM. 319. AveLavatI strI AveLa + vantu se vyu karNAbhUSaNa se yukta, sa. u. pa. meM, ratanamayapupphA - ratnoM ke puSpoM se nirmita karNAbhUSaNa vAlI, pra. vi. e. va. AveLinIti ratanamayapupphAveLavatI, vi. va. a. 103. AveLAveLa tri., aneka hAroM athavA mAlAoM jaisA, aneka hAroM athavA mAlAoM se paripUrNa - LA strI. vi. vi., ba. AveLAveLA yamakayamakA chabbaNNaghanabuddharasmiyo va. - www.kobatirth.org - vissajjento... jA. aTTha 1.478; AveLAveLAbhUtA yamakayamakabhUtA ghanabuddhararigayo vissajjentaM... jA. aDa 1.425. AveLI tri. hArayukta, karNAbhUSaNa yukta hAroM athavA karNAbhUSaNoM ko dhAraNa karane vAlA - ne pu0, pra. vi., ba. va. AveLineti AveLasaGghAtihi kaNNAlaGkArehi yutto, jA. aTTha. 5.405; AveLine saddagame asaGgite, jA. aTTha. 5. 404; liniyo strI0 pra0 vi0, ba0 va. AveLiniyo padumuppalacchadA, alaGkRtA candanasAravAsitA, vi. va. 1029. AvellitasiGgika kri ba. sa. [Avellita zRGgaka]. kucha kucha vakra yA Ter3he tirache sIMgoM vAlA- ko pu0, pra. vi. e. va. - Avellitasihiko hi meNDo, jA. aTTha. 6. - 248 182. Avesana napuM. A + viza ke prera. se vyu [ Avezana ]. zilpazAlA, kArakhAnA - naM. pra. vi. e. va. - AvesanaM siyAvese sippasAlAghare va abhi. pa. 906; AvesanaM sippasAlA, abhi. pa. 212; ghaTikArassa kumbhakArassa AvesanaM sabbaM temAsaM AkAsacchadanaM aTThAsi, mi. pa. 210; naM di. vi. e. va. - gacchatha kumbhakArassa AvesanaM uttirNa karoyAti ma. ni. 2.254 - ne sapta vi. e. va. natitha.. kumbhakArarasa nivesane tiNaM, atthi ca khvAssa Avesane tiNacchadananti .... ma. ni. 2.253-254; vilo. nivesana. Avesanavitthaka napuM., silane ke upakaraNoM ko rakhane hetu prayukta laghu pAtra, suI dhAgA Adi ko rakhane ke lie choTI - AsaMsati DibiyA kaM dvi. vi. e. va. - sUciyopi satthakApi paTiggahApi nassanti anujAnAmi Avesanavitthaka nti, cULava. 235; AvesanavitthakaM nAma yaM kiJci pATicaGkoTakAdi, cULava. aTTha. 51. Avesika pu. [Avezika] atithi abhyAgata, ghara meM acAnaka A pahuMcA mehamAna, pAhuna pume atithi Agantu pAhunA vesikApyatha, abhi. pa. 424. Asa' pu. asu ( pheMkanA) se vyu. (Asa), prakSepaNa, pheMkanA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, issA.. (vANa kA prakSepaNa) ke anta., draSTa. Age. Asa' sa. u. pa. meM AsA kA viparivartita svarUpa nirA ( AzArahita), vigatA., ( AzA yA kAmanA se mukta) ke anta., draSTa. (Age). Asa' asa kA parokSa bhUta. pra. pu. e. va. [Asa ] huA thA, kevala itihA. (iti + hi + Asa, aisA ghaTita huA thA) ke u. pa. ke rUpa meM prayukta, itihA ke anta dRSTa. (Age). Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - Asa' pu.. asa (bhojana karanA) se vyu [Aza], bhojana, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, pAtarA. [ prAtaHkAla kA bhojana, nAztA ], sAyamA [ sAyaMkAlIna bhojana] Adi ke anta draSTa. (Age). AsaMsa A + saMsa se vyu. kisI (vastu) kI kAmanA karane vAlA, icchuka, AzA rakhane vAlA - so pu0, pra. vi., e. va. sohi arahattaM AsaMsati patthetIti AsaMso, pa. pa. aDa. 57; nirAso AsaMso vigatAso a. ni. 1 (1) 131 pa. pa. 109; AsaMsoti AsaMsamAno patthayamAno, 31. f. 31. 2.78. AsaMsati / AsiMsati / AsIsati A + saMsa kA varta pra. pu. e. va. [AzaMsate] kAmanA karatA hai. AzA karatA hai- Asisi icchAyaM Apubbo sisi icchAyaM vattati, AsiMsati AsiMsata eva puriso sada. 2448; so hi arahataM AsaMsati patthetIti AsaMso, pa. pa. aTTha. 57; neva imaM lokaM AsIsati na paraloka peTako. 304 yAvatAsIsatI poso tAvadeva pavINati, jA. aTTha. 3.342; tattha AsIsatevAti AsIsatiyeva patthetiyeva, jA. aTTha 3.220; "nAsIsate lokamimaM paraM lokaJcAti, peTako. 304; paraM lokaM nAsIsati pararUpavedanAsaJJAsaGghAraviJJaNaM, imaM lokaM nAsIsati cha ajjhattikAni AyatanAni, mahAni0 43; - nti ba. va. AsIsanti thomayanti abhijappanti juhanti, su. ni. 1052;
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsaMsA 249 AsaGkA - sare Atmane., varta., pra. pu., ba. va. - parato AsIsare bAlA, sa. ni. 1(1).39; - sIsa/sAhi anu. ma. pu., e. va. - AsIseva tuvaM rAja, AsA phalavatI sukhA, jA. aTTha. 3.219; AsIsevAti AsIsAhiyeva patthehiyeva, ..., jA. aTTha. 3.220; - setha vidhi., Atmane., pra. pu., e. va. - AsIsetheva puriso, jA. aTTha. 1.258; jA. aTTha. 4.240; - santo varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - ArogabhAvaM AsIsanto Aha, udA. aTTha. 100; - sato napuM., Sa. vi., e. va. - na bhAvitamAsIsato samanuo hoti, dI. ni. 3.35; - siMsatA tR. vi., e. va. - janahitaM AsiMsatA pUjiya, ma. vaM. 30.100; - santA pu.. pra. vi., ba. va. - jIvitaM AsIsantA, vi. va. aThTha. 286; - mAno varta. kR., Atmane, pu.. pra. vi., e. va. - AsaMsoti AsaMsamAno patthayamAno, a. ni. aTTha. 2.78; - saM varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - AsIsanti thomayanti, su. ni. 1052; sa. pa. meM varta. kR.; AsIsamAnarUpova, pari. 276; - nIya/sitabba tri., saM. kR., kAmanA karane yogya, icchA karane yogya - yaM napuM., pra. vi., e. va. - AsiMsanIyaM niccasukhappadaM, bhesajja. 14. AsaMsA strI., [azaMsA], icchA, kAmanA, AzA- yaM sapta. vi., e. va. - AsaMsAyahi anAgatepi vattamAnavacanaM icchanti saddakovidA, su. ni. aTTha 2.50; AsaMsAyaM bhUtavacanaM, paTi. ma. aTTha. 2.131. AsaMsuka tri., [AzaMsu]. AzAoM se paripUrNa, icchA karane vAlA - kA pu0, pra. vi., ba. ka. - akammakAmA alasA, paradattUpajIvino, AsaMsukA sAdukAmA, therIgA. 273; AsaMsakAti tato eva ghAsacchAdanAdInaM AsIsanakA, therIgA. aTTha.242. Asaka tri., sa. u. pa. meM hI prayukta, khAne vAlA, sa. u. pa. meM anA., anAtta. ke anta. draSTa.. AsaGkati A + VsaGka kA varta., pra. pu.. e. va. [AzaGkate], AzaMkA karatA hai, DaratA hai - mittassa bhedameva AsaGkati, jA. aThTha. 3.166; tumhesu kaJci AsaGkati, jA. aTTha. 4.278; - kAmi u. pu., e. va. - attano jIvitavinAsaM AsaGkAmi, jA. aTTha. 3.221; - nti pra. pu., ba. va. - tameva bhikkhu AsaGkanti, pAci. aTTha. 140; - tha ma. pu.. ba. va. --- 'kattha pana tumhe AsaGkathA ti, udA. 118; -- nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - puttaM Asanto nIhari jA. aTTha. 2.171; attano yUthapariharaNaM AsaGkanto, jA. aTTa. 3.106; - mAno uparivata, Atmane. - ro pajjotassa AsaGkamAno, ma. ni. 3.56; - mAnA pra. vi., ba. va. - attano rajjavipattiM AsaGkamAnA, jA. aTTha. 1.327; pubbe rAjAno putte AsaGkamAnA, jA. 3.104; - ki adya., ma. pu.. e. va. - mA tvaM puttassa kiJci pApakaM AsaGki, jA. aTTha. 1.165; na kho moggallAnaM tva va AsaGkitabbayuttakaM Asaddhi jA. aTTha. 3.29; sIlabhede AsaGkaM kariMsa, dha. pa. aTTha. 2.333; - viMsu pra. pu., ba. va. - porANakapaNDitApi AsaGkisUti, jA. aTTha. 3.29; - kittha Atmane., ma. pu.. ba. va. - mA aJja kiJci AsaGkittha, jA. aTTa, 1.1553; - tibba saM. kR. - bbo pu., pra. vi., e. va. - "bhikkhave kileso nAma AsaGkitabbova, jA. aTTha. 3.181; - bbaM napuM.. pra. vi., e. va. - "porANakapaNDitApi AsaGkitabbaM AsakiMsuyevAti vatvA atItaM Ahari tade.; - yuttaka tri., AzaMkA karane yogya - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - "AsaGkitabbayuttakaM nAma AsaGkituM vaTTatI ti palAsadevatAya saddhi mantento ..., jA. aTTha. 3.181; "bhikkhave, AsaGkitabbayuttakaM nAma AsaGkituM vaTTati ..., jA. aTTha. 3.351; - kituM nimi. kR. - "AsaGkituM vaTTatI ti, jA. aTTha. 3.181. AsaGkanIya tri., A + saGka kA saM. kR. [AzaGkanIya], AzaMkA yA sandeha karane yogya, bhaya karane yogya, anizcita, saMdigdha - yo pu., pra. vi., e. va. - ... "tavAcariyena katanti vutte tuNhIbhUto adhivAseti, AsaGkanIyo hoti, dI. ni. aTTha. 1.50; sa. u. pa. meM, anA. - tA strI., bhAva., AzaMkA se rahita sthiti, bhayarahita athavA surakSita sthiti - ya tR. vi., e. va. - ... anAsaGkanIyatAya pabbajjAliGgasamAdAnAdIni anutidvanto dhammena vANijja karoti nAma, udA. aTTa, 272; - padesa pu., anizcita prakRti kA kSetra athavA viSaya - se sapta. vi., e. va. - AsaGkanIyapadese ThatvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).2693; AsaGkanIyapadese ThatvA cIvaraM pArupitvA ..., dI. ni. aTTha. 1.155. AsaGkA' strI., [AzaGkA], bhaya, anizcitatA, sandeha bharI mAnasika sthiti, pra. vi., e. va. - bhayaM vA AsaGkA vA natthi ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).319-320; - iMdvi . vi., e. va. - AsaGkaM karissantIti, pAci. aTTha. 186%3; bodhisatto... AsaGkakatvA ... kumArikAya AsaGkAti nAmaM akAsi, jA. aTTha. 3.218; sa. u. pa. ke rUpa meM, ajjiNA., For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AsaGkA anA, nirA, stuppalaggasadisA, sampayogA, sA. ke anta draSTa.. AsaGkA' strI. vya. saM. eka tapasvI kI dattaka putrI kA nAma. pra. vi. e. va. AsaSTrA kumArikA ta divasa phalikavAtapAnaM, jA. aDa. 3.219. Asahidaya tri0, ba0 sa0, AzaMkA se grasta hRdaya vAlA, zaGkAlu hRdaya vAlA niyataM AsahidayA bhusaM, cU. vaM. 65. 14 sa. u. pa. ke rUpa meM, gamanA, bhayA, bhedA, ke anta draSTa.. " AsaGkita tri, A + saMka se vyu0 [AzaGkita ], saMdigdha, AzaMkA kA viSaya sandeha kA pAtratA strI. pra. vi., e. va. "aticArinI "ti AsaGkitA, vi. va. aTTha. 88; - parisaGkita tri., AzaMkA athavA bhaya evaM sandeha se paripUrNa topu. pra. vi., e.va. AsaGkitaparisaGgitova homi, dha. pa. a. 1. 127; vAyaso Asahitaparisahito yatappayatto yoginA yogAvacarena AsaGgitaparisaGkitena yattapayattena upaTTitAya. mi. pa. 339; samAcAra tri0, ba0 sa0, saMdigdha AcaraNa vAlA, dUsaro para sandeha karane vAlA, zaGkAlu prakRti vAlA ro pu. pra. vi. e. va. - saGkarasarAcAroti AsaGkitasamAcAro, sa. ni. aDa. 1.113. AsaGga pu.. [AsaGga], Asakti athavA lagAva karaNa kri lagAva athavA Asakti ko utpanna karane vAlA, Asaktijanaka No pu. pra. vi. e. va. AsaGgIti AsaGgakaraNo, jA0 aTTha. 4.11; sa. u. pa. ke rUpa meM, anaGgA, uttarA ke anta. draSTa.. AsaGgI tri.. AsaGga se vyu. [AsaGgin ] lagAva paidA karane vAlA, Asakti - janaka DI pra. vi. e. va. - AsaGgIti AsaGgakaraNo jA. aTTha. 4.11. - www.kobatirth.org - - Asaccheda pu. tatpu, sa. [AzAcheda ]. AzA kA vinAza, AzA kA uccheda- daMdvi. vi. e. va. mA Asaccheda karohIti, jA. aDa. 3.220 - nakamma napuM. AzA ko naSTa kara dene vAlA kAma, nirAzAjanaka karma - mmaM dvi. vi., e. va. tesampi AsacchedanakammaM tvameva karosIti aTTha 250 vadati, jA0 aTTha0 5.397. Asajja A + sada kA saM. kR. [ AsAdya]. ka. prApta karake, samIpa jA kara pahuMca kara Amane sAmane ho kara, kha. AkramaNa kara, apamAnita kara uttejita kara udavigna banA kara, asabhya rUpa se AcaraNa kara, prahAra kara taM bhagavantaM gotamaM evaM Asajja Asajja avacAsi dI. ni. Asatta 1.93; yAvaJcidaM bhoto gotamassa evaM Asajja Asajja vuccamAnassa ma. ni. 1.318; Asajja AsajjAti ghaTTetvA ghaTTetvA dI. ni. aTTha 1.223; Asajja upanIya vAcA bhAsitA, a. ni. 1 ( 1 ).200; ma. ni. 3. 191; na tveva bhavantaM gotamaM Asajja siyA purisassa sotthibhAvo ma.ni. 1.301; so Asajja Dahe bAla, sa. ni. 1 (1).85; AsajjAti patyA sa. ni. a. 1.118 kAkova selamAsajja sa.ni. 1 ( 1 ) 145; anariyaM guNamAsajja a. ni. 1 ( 1 ) . 228: taM khuracakka Asajja pApuNitvA jA. aDa. 1.347; pANamAsajja pANibhi, jA. aTTa. 5.363. AsaJjana napuM. Aja se vyu kri. nA. [AsaJjana]. Akara saTa jAnA, kisI ke prati lAga-lagAva yA kisI ke sAtha dRDhabhAva se cipakAva - naTTha pu0, lagAva yA cipakAva kA artha dvena tR. vi. e. va. rUpAdIsu AsaJjanadvena Asattiyo, sArattha. TI. 3.361. - " Asati Asa kA varta. pra. pu. e. va. [Aste]. baiThatA hai, ThaharatA hai, rukatA hai, raha jAtA hai seti ceva Asati ca etthAti senAsanaM, dI. ni. aDa. 1.170; a. ni. aTTha 2.379; sIyate karma vA varta. pra. pu. e. va. - AsIyate Asitabba AsanIyaM ka. vyA. 542 - setha vidhi, pra. pu. ba. va Atmane. sukha manussA Asedha, jA. aDa. 5.209 seyyuM uparivat parasmai. AsedhAti AsepyuM nisIdevyuM, jA. aDDa. 5.215 - sittha adya, pra. pu. ba. va.. Atmane. tumhI mAsittha ubhayo, na saJcalesumAsanA jA. aDa. 5.334 - situM nimi. kR. tumhI mAsituM patirUpanti dI. ni. a. 2.198 sitabbaM / sanIyaM saM0 kR0, napuM. pra. vi., e. va. Asitabba, AsanIyaM, ka. vyA. 542. Asatta tri. A + sajja se vyu.. bhU. ka. kR. [Asakta ]. 1. lagAvayukta, viSaya-bhogoM ke prati prabala tRSNA rakhane vAlA, 2. kisI sthAna ke sAtha barAbara jur3A rahane vAlA ( sthAyI rUpa se vahAM rahane vAlA) Asatto tu ca tapparo, abhi. pa. 726 sattAyaM ca jane satto Asate so tiliGgiko, abhi. pa. 816 - to pu0, pra. vi., pu. pra. vi. e. va. satto guhAyanti guhAyaM satto visatto Asato laggo laggito palibuddho mahAni. 17:bodhiyaM satto Asattotipi bodhisatto, sa. ni. a. 2.19; ttA ba.va. sattAti AsattA visattA laggA laggitA... jA. aTTha. 3.213; tA strI0, bhAva0, Asakti yA lagAva kI avasthA, AsaktibhAva yatR. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - - -
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asatti 251 Asana vi., e. va. - esA ... visaphalatAya visaparibhogatAya rUpAdIsa visattatAya AsattatAya ca visattikAti saGkagatA .... theragA. aTTha. 2.83; - visatta tri., Asakti se yukta evaM pUrNa rUpa se jur3A huA - tto pu.. pra. vi., e. va. - jaTAya jaTito Asattavisatto tattha vilaggo, apa. aTTha. 1.167; - ttA strI., dvi. vi., ba. va. - ArammaNesa AsattavisattA Asattiyo chinditvA, a. ni. aTTha 2.117; -- visattatAdi tri., Asakta evaM visakta ityAdi - dIhi napuM., tR. vi., ba. va. - ArammaNesu AsattavisattatAdIhi kAraNehi visattikA vaccati, sa. ni. aTTha. 1.19; sa. u. pa. ke rUpa meM anA. evaM anvA. ke anta., draSTa... Asatti strI., A + Vsajja se vyu. [Asakti], lagAva, tRSNA, sAMsArika jIvana ke prati mana kA lagAva, icchA, viSaya bhogoM ko bhogane kI prabala kAmanA -tti pra. vi., e. va. - yadi Asatti uppajjati, netti. 105; - yo dvi. vi., ba. va. - sabbA Asattiyo chetvA, cULava. 284; rUpAdIsu AsaJjanadvena Asattiyo, taNhAyo, sArattha. TI. 3.361; - ttiM dvi. vi., e. va. - uddhaM saraM Asattiyeva abhivadanti, ma. ni. 3.20; bhavesu AsattimakubbamAno, su. ni. 783; tassa Asatti uppAdetukAmA, therIgA. aThTha. 251; - yA tR. vi., e. va. - bhavAsavo AsattiyA pahAtabbo, peTako. 234%; bahula tri0, ba. sa., atyadhika lagAva rakhane vAlA, prabala Asakti se grasta - ssa pu., Sa. vi., e. va. - tohA Asattibahulassa, netti. 13; sa. u. pa. ke rUpa meM nirA. ke anta. draSTa.. Asada' 1. pu., [bau. saM. AsAdanA, strI.], AkramaNa, A dhamakanA, hiMsaka manovRtti ke sAtha kisI ke pAsa A dhamakanA, tirazkAra - do pra. vi., e. va. - mA kuJjara nAgamAsado dukkhahi kuJjara nAgamAsado, cULava. 334; ... nAgamAsado ti... AsAdanaM badhakacittena upagamanaM nAma dukkhaM, cULava. aTTha. 109; 2. A + (sada kA adya., ma. pu., e. va., dUra bhagAo, AkramaNa karo - metamAsado, ma. ni. 1.410. Asada pu.. A + (sada se vyu., vRkSa meM Upara lage hue phaloM ko tor3ane hetu laggI ke agrabhAga meM lagA huA dhAtu kA aMkuza yA huka - AsadaJca masaM jaTa, jA. aTTha. 7.292; AsadaJca masaM jaTanti AkaDDitvA phalAnaM gahaNatthaM aMkasaM jA. aTTha.7.292. Asana napuM., vAsa se vyu., kri. nA. [Asana], 1. vaha, jisa para baiThA jAe, pITha, pIr3hA, maJca, siMhAsana, baiThane ke lie koI bhI upakaraNa, 2. baiThanA - AsanaM khandhadesamhi, abhi. pa. 363; 765; - naM' pra. vi., e. va. - AsanaM paJapetabbaM mahAva. 56; uposathAgAre AsanaM apaJjattaM hoti, mahAva. 147; - naM dvi. vi., e. va. - AsanaM tassa majjhamhi kArApetvA mahAraha, cU. vaM. 82.10; idaM AsanaM nisIdAhIti, sa. ni. 1(2).187; pasanno AsanaM dajjA, vi. va. (pR.) 5; - nena tR. vi., e. va. - ... vA Asanena vA nimanteyyAma, ma. ni. 2.285; theraM Asanena nimantento, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.162; na meM koci Asanenapi nimantesi, dI. ni. 1.79; - nA/mhA pa. vi., e. va. - imamhA AsanA anandho buTThaheyya, ma. ni. 2.189; vatvA AsanA vudvahi, dha. pa. aTTha. 2.302; athAsanamhA oruyha, jA. aTTha. 7.132; - ssa Sa. vi., e. va. - so nAtidUre nAccAsanne Asanassa parivattati, ma. ni. 2.346; - smiM/ne sapta. vi., e. va. - Asanasmi kAyaM pakkhipati, ma. ni. 2.346; Asane upaviTTho saGgho, ka. vyA. 280; Asane virajaM vItamalaM dhammacakkhaM udapAdi, dI. ni. 2.32; - nAni' pra. vi., ba. va. - saMvijjanti AsanAni, ma. ni. 2.24; AsanAnIti pallaGkapIThapalAlapIThakAdIni, ma. ni. aTTha. (ma.pa.).2.28; - nAni dvi. vi., ba. va. - AsanAni paJattAni, sa. ni. 2(2).184; AsanAni dhovApesi, theragA. aTTa, 1.129; dve AsanAni ThapetvA, cULava. aTTha. 118; - nesu sapta. vi., ba. va. - tena kho pana samayena sambahulA sakyA ... Asanesu nisinnA honti, dI. ni. 1.79; sa. u. pa. meM, aggA., anA., anuciNNA., uccA., uttamA., upaddhAH, UrubaddhA., ekA., ekAdAyikA., ekAbhojanA., kamalA., kusumA., jayA., ThAnA., therA., dakkhinA., daNDA., dIghA., devA., dhammA0, dhurA., nirA., nisinnA., nisIdanA., nIcA., pacurA., pacchA., pacchimA0, paJattA., paTicchannA., paTirUpA., paNDukambalasilA., pattA., pAsAdabhadrA., puSphA., buddhA., bhujagA., majjhimA., maNimayA., manosilA., mahA., ratanA., rAjA., rittA., vajirA., vAlikA., vivittA., visamA., sakA., saGghattherA, saparivArA., samA0, sarA., sayanA0, sIhA., supaJattA0, subhA0, senA., soNNA., hutA., hemA. ke anta. draSTa., sa. u. pa. ke prayogoM meM asana (bhojana) tathA Asana ke madhya saMbhramajanita sthiti ke aneka sthala draSTa.. For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asanaka 252 AsanapUjA Asanaka napuM.. Asana + ka ke yoga se vyu., choTA sA Asana, sundara Asana - kaM dvi. vi., e. va. - abhAgatAnAsanakaM adAsiM. vi. va. 1.5; appakattA anuLArattA ca "AsanakAnti, vi. va. aTTha. 18. Asanakakusala tri., tatpu. sa. [Asanakuzala], AsanoM ke prayoga meM kuzala, vinaya-zikSApadoM ke anurUpa AsanoM kA prayoga karane vAlA, jyeSTha evaM kaniSTha bhikSuoM ke lie nirdhArita AsanoM ko grahaNa na karane vAlA - lena tR. vi., e. va. - Asanakusalena bhavitabbaM, pari. 311; saGke viharantena Asanakusalena bhavitabbaM, ma. ni. 2.143; - tA strI., bhAva., vinaya zikSApadoM ke anurUpa AsanoM ke prayoga meM dakSatA yA kuzalatA - ya tR. vi., e. va. - AsanakusalatAya ekamantaM nisIdanti, pArA. aTTa, 1.94; sa. ni. aTTha. 1.16. Asanaghara pu., aisA bhavana jisameM pASANanirmita Asana yA vedikAeM hoM tathA jisameM buddha ke zarIradhAtu ke pavitra avazeSa rakhe gae hoM - raM dvi. vi., e. va. - bodhigharaM AsanagharaM samuJjaniaTTo, cULava. aTTha. 70; 71; - re sapta. vi., e. va. - Asanagharepi eseva nayo yasmiM pana Asanaghare dhAtu nihitA hoti ..., sArattha. dI. 3.235. AsanaTThAna/AnisadaTThAna napu, tatpu. sa. [AniSIdanasthAna], baiThane kA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - AnisadaTThAne laggAnaM paMsurajavAlikAnaM phoTanatthaM, sa. ni. aTTha. 3.138. AsanathAlI strI., dva. sa. [AsanasthAlI], Asana evaM thAlI, pra. vi., e. va. - kArake kattukammavhe kriyAsannissaye yathA dhArentI AsanathAlI 'kriyAdhAro ti kappitA, sadda, 1.9. AsanadAna napuM.. tatpu. sa. [AsanadAna], AsanoM kA dAna - nena tR. vi., e. va. - iminAsanadAnena ... vinipAtaM na gacchasi, apa. 2.5. AsanadhovanaparibhaNDakaraNAdi tri., AsanoM ko dhonA aura pochanA Adi - dIni napuM., vi. vi., ba. va. - AsanadhovanaparibhaNDakaraNAdIni .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).2. AsanantarikA strI.. 1. kalaha ke upazamana ke uparAnta eka Asana kA vyavadhAna rakha kara bhikSuoM ke eka-eka kara eka sAtha baiThane kI prakriyA, 2. kalaharata bhikSuoM ko eka Asana kA antara dekara eka sAtha baiThAne kI paddhati - ya tR. vi., e. va. - AsanantarikAya nisIditabbaM mahAva. 462; AsanantarikAya ... ekeka AsanaM antaraM katvA, mahAva. aTTa. 407. Asanapatti strI., tatpu. sa. [AsanaprajJapti]. AsanoM kA nirdhAraNa, AsanoM ke viSaya meM prajJapana athavA jAnakArItiM dvi. vi., e. va. - disvA AsanapattiM nemittA, ma. vaM. 14.53. AsanapaJApaka pu., tatpu. sa. [AsanaprajJApaka], bhikSuoM ke lie AsanoM kA nirdhAraNa karane vAlA, Asana taiyAra karane vAlA athavA batalAne vAlA, Asana-vyavasthApaka, Asanaprabandhaka - kaM dvi. vi., e. va. - sato... ajitaM sammannati - therAnaM bhikkhUnaM AsanapaApakaM cULava. 475. AsanapaTikkhitta tri., ba. sa., kabhI bhI na baiThane vAlA, Asana ko kabhI bhI svIkAra na karane vAlA, sadA tana kara khar3A rahane vAlA- nto pu., pra. vi., e. va. - ubhaTThakopi hoti AsanapaTikkhitto, dI. ni. 1.150; pu. pa. 166; - ttA ba. va. - nigaNThA ubmaTThakA AsanapaTikkhittA, ma. ni. 1.130. Asanapariyanta pu., karma. sa., 1. sabase anta vAlA Asana, 2. Asana kA chora athavA kinArA, 3. eka dama nayA Asana nto pra. vi., e. va., - yo hoti saGghassa Asanapariyanto ... so tassa padAtabbo, cULava. 78; Asanapariyantoti bhattaggAdIsu saGghanavakAsanaM vuccati svAssa dAtabbo, cULava. aTTha.9; - nte sapta. vi., e. va. - parivasanto bhattagge Asanapariyante nisIdi, pAci. 47; Asanapariyante nisinnA ucchiTThapAyasaM paribhuJji, dha. pa. aTTha. 1.297. Asanapariyantika tri., bhojana karane hetu kevala eka hI bAra Asana para baiThane vAlA tathA Asana se uThane ke uparAnta punaH bhojana grahaNa na karane vAlA, jaba taka Asana se nahIM uTha jAtA taba taka bhojana karate rahane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - Asanapariyantiko vA yAva na vuDhAti tAva bhuJjanato, visuddhi. 1.67. AsanapUjA strI., tatpu. sa. [AsanapUjA], Asana kI (puSpArpaNa Adi dvArA) pUjA, prastara-vedikA kI pUjA-jaM dvi. vi., e. va. - AsanapUja kAretvA, dI. ni. aTTha. 3.137; sAmaNerehi nAnApupphAni AharApetvA ... talasantharaNapUja AsanapUjaJca kAretvA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.89%; cittalapabbate pattaGgapuphphehi kataM AsanapUja passato ..., visuddhi. 1.166; -- ya sapta. vi., e. va. -- itthannAma For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsanappamAna 253 Asandi tumhaM mAlAgandhAdIsu patti AsanapUjAya patti piNDapAte patti .... dI. ni. aTTha. 3.137. AsanappamAna tri., ba. sa. eka Asana athavA vedikA ke AkAra vAlA, eka vedikA ke barAbara lambA-caur3A - naM napuM.. pra. vi., e. va. - AsanappamAnaM nimittaM udapAdi, visuddhi. 1.166. Asanasanthavika pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA Asanasanthaviko thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.275. AsanasAlA strI., tatpu. sa. [AsanazAlA], baiThane athavA vizrAma karane ke lie nirmita bhavana, sabhA bhavana - laM dvi. vi., e. va. - bhikkhunupassayaM antarArAmaM AsanasAlaM titthipaseyyaJca, kayA. aTTha. 204; AsanasAlaM sammajjantena vattaM jAnitabbaM, pAci. aTTha. 34; piNDAya caritvA vihAraM vA AsanasAlaM vA gantvA , pAci. aTTha. 100; - to pa. vi., e. va. - AsanasAlato pattaM AharitcA, mahAva, aTTha. 400; - yaM sapta. vi., e. va. - tesuM tesuMgAmesu AsanasAlAyaM vA na taM Asanamatthi, dI. ni. aTTha. 1.154; AsAnasAlAyaM vA gehe vA nisIdApetvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).266; - ya Sa. vi., e. va. - AsanasAlAya sammajjana upalepanAdIni karontA, a. ni. aTTha. 2.135; sa. u. pa. ke rUpa meM, ambalakoTThakA., jiNNA., mahejA. ke anta. draSTa... AsanAmihAra pu., tatpu. sa., Asana para baiThane hetu nivedana -raM dvi. vi., e. va. - AsanAbhihAraM sAdiyati, cULava. 50; AsanAbhihAraM arahati, jA. aTTha. 1.90. AsanAraha tri., tatpu. sa. [AsanAha], ka. Asana pradAna / karane yogya (sammAnanIya vyakti) - ho pu., pra. vi., e. va. - asthi puggalo AsanAraho, pari. 250; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - AsanArahassa na AsanaM deti, ma. ni. 3.253; kha. baiThane ke lie upayukta (Asana)- haM napuM., dvi. vi., e. va. - AsanArahaM dhammAsanaM pApetvA, pArA. aTTha. 1.9; AsanArahanti nisIdanAraha, sArattha. TI. 1.52. Asanika tri., kevala sa. u. pa. meM AsanAsanika rUpa meM prayukta, Asana para AsIna, Asana ko grahaNa kiyA huA, aggAsanA., asamAnAsanA0, ekAsanA., samAnAsanA. ke anta. draSTa.. Asaniya tri., theroM ke nAmoM ke upanAma ke rUpa meM u. pa. meM prayukta, Asana vAlA, ekA., kusumA., puSphA. jaise theranAmoM ke anta. draSTa.. AsanIya tri., VAsa kA saM. kR., baiThane yA baiThAne yogya - yaM napuM, pra. vi., e. va. - bhAvakammesu tabbAnIyA ..., AsanIyaM, ka. vyA. 542. AsanupaTThAhaka pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma, - ro pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA AsanupaTThAhako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.145. AsanUdaka napuM., dva. sa. [Asanodaka], (Ae hue atithi ko sammAna ke rUpa meM diyA jAne vAlA) Asana evaM jala - kaM dvi. vi., e. va. - na tAdisI arahati AsanUdaka, jA. aTTha. 5.395; - dAyI tri., Asana evaM jala pradAna karane vAlA - naM pu, rA. vi., ba. ka. - AsanUdakadAyInanti abhAgatAnaM AsanaJca udakaJca dAnasIlAnaM jA. aThTha. 4.394. AsanUpagata tri., tatpu. sa. [Asanopagata], Asana para baiThA huA, AsIna - to pu., pra. vi., e. va. - upadvito rukkhamUlasmiM AsanUpagato muni, su. ni. 713. Asanodaka napuM., dva. sa. [Asanodaka], Asana evaM jala - kena tR. vi., e. va. - abbhAgate ca Asanodakena paTipUjessAmA ti, a. ni. 2(1).33; - dAnAdi tri., Asana evaM jala kA pradAna Adi, napuM, pra. vi., e. va. - AsanodakadAnAdi veyyAvaccanti saJjitaM, saddhammo. 222. Asandi/AsandI strI., A + /sada se vyu. [AsandI, Asadyate, asyAm iti], 1. takiyedAra ArAmakursI, ArAma ke sAtha baiThane hetu prayoga meM lAyA jAne vAlA cAra pAyoM vAlA bar3A Asana athavA cAra konoM vAlA vizAla pITha, 2. vinaya ke sandarbha meM vizeSa artha, bhikSu ke lie buddha dvArA varjita UMce AsanoM kI sUcI meM eka, ATha sugata aGkuloM kI mApa se adhika UMcAI vAlA Asana yA palaMga, pra. vi., e. va. - dutiye AsandI nAma atikkantappamANA vuccati, kasA aTTha. 318; AsandIAdIsu AsandIti pamANAtikkantAsana, mahAva. aTTha. 347; - ndiM dvi. vi., e. va. - AsandiM sakataM katvA, apa. 1.415: Asandi kuTikaM katvA, ogayaha aJjanaM vanaM. theragA. 55: AsandInAma dIghapAdakaM caturassapIThaM, AyataM caturassampi atthiyeva, yattha nisIditumeva sakkA, na nippajjitaM taM Asandi kuTika katvA ..., theragA. aTTha. 1.136; - yA Sa. vi., e. va. - AsandiyA pAde chinditvA ... paribhuJjantiyA, ... anApatti, kaGkhA. aTTha. 318; "anujAnAmi, bhikkhave, AsandiyA pAde chinditvA paribhuJjituM.... cULava. 299; pAde AsandiyA chetvA, vina. vi. 2285; 3. arthI - paJcama tri., ba. sa., For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asandika 254 Asannacutika pAMcaveM ke rUpa meM, arthI para leTe hue zava ko milAkara adhika pAsa vAlA, apekSAkRta adhika nikaTavartI - raM' (kula cAra loga)- mA pu., pra. vi., ba. va. - AsandipaJcamA napuM. pra. vi., e. va. - yaM AsannataraM aGga tassa orimantena purisA mataM AdAya gacchanti, dI. ni. 1.49; - pIThakAraka paricchinditvA, kaGkhA. aTTha. 212; - 2 napuM. dvi. vi., e. tri., UMce AsanoM evaM pIThoM ko banAne vAlA - ko pU., va. - anantarapaccayameva AsannataraM katvA pucchati, pari. pra. vi., e. va. - caNDAlo AsahaM tattha AsandipIThakArako, aTTha. 215; - tta napuM., Asanna kA bhAva. [Asannatva], apa. 1.415. nikaTatA, samIpatA - ttA pa. vi., e. va. - Asandika pu., [AsandikA, strI.], cAra koNoM vAlA pITha somanassindriyassa AsannattA appannApattAya sa. ni. aThTha. yA baiThane kA Asana, ATha aMguloM se adhika UMcAI vAlA 3.271; jeTTattA seTTattA AsannattA sabbakAlaM sannihitattA, caukora Asana - ko pra. vi., e. va. - Asandikoti udA. aTTha. 351; appanAya AsannattA samIpacArattA, visuddhi. caturassapIThaM vuccati uccakampi Asandikanti vacanato 1.134; AsannattA bhavaGgassa, abhi. ava. 903; sa. u. pa. ke ekatobhAgena dIghapIThameva hi aGgulapAdakaM vaTTati, caturassa rUpa meM; accA., anAvarA., chAyA., dUrA., dvArA., nagarA., Asandiko pana pamANAtikkantopi vaTTatIti veditabbo, cULava. maraNA., lenA. ke anta. draSTa.. aTTha. 59; saGghassa Asandiko uppanno hoti, cULava. 275; Asannakata tri, tatpu. sa., sadyaH kiyA gayA, turanta kiyA Asandiko atikkantapamANopi ca vati, vina. vi. 2827; gayA, kucha samaya pUrva meM kiyA gayA - te napuM., sapta. vi., - saNThAna tri., ba. sa., AsandI athavA catuSkoNIya pITha e. va. - AsannakAle kate vattabbameva natthi visuddhi. ke AkAra vAlA -- nA pu., pra. vi., ba. va. - ... aTThadantA mahATI. 2.353; pAThA. AsannakAle kate; - tAni napuM, catukoTikA catumUlikA AsandikasaNThAnA, khu. pA. aThTha. 33. pra. vi., ba. va. - 'pubbe suciNNAnIti "datvA katvAti hi Asanna tri., A + vsada kA bhU. ka. kR. [Asanna], ka. AsannakatAni vuttAni, visuddhi. mahATI. 2.259. kAla, sthAna evaM saMkhyA kI dRSTi se samIpa meM sthita, AsannakAraNa napuM., karma. sa. [bau. saM., AsannakAraNa], nikaTastha, nikaTavartI - samIpaMnikaTAsannopakaTThAbhyAsa naz2adIkI kAraNa, sabase samIpavartI athavA sAkSAt kAraNa, santikaM avidUraM ca sAmantaM sannikaTThamupantikaM, abhi. pa. pradhAna kAraNa - NaM pra. vi., e. va. -hirottappaJca panassa 705; samIpe Asannanti, sadda. 3.880; - nnaM pu., dvi. vi. vihi padadvAnanti vaNitaM AsannakAraNanti attho, visuddhi. e. va. - AsannaM attano sarIrasamphassaM Agatanti, jA. 1.9; hirottappehItiAdi tassa AsannakAraNabhAvasAdhanaM, aTTha. 7.263; - nnA' pra. vi., ba. . - bhikkhU... AsannA visuddhi. mahATI. 1.27; AsannakAraNaM yaM tu, taM hutvA, udA. aTTha. 327; - nnA strI., pra. vi., e. va. - padaTThAnasaJjitaM, abhi. ava. 634; sa. u. pa. ke rUpa meM kodhasAmantAti kodhassa AsannA, dha. sa. aTTha. 417; - nnaM samathA. ke anta. draSTa; - tta napuM., bhAva., pradhAna kAraNa napuM.. pra. vi., e. va. - tIsu kasiNesa aJjataraM AsannaM / honA - ttA pa. vi., e. va. - sammAsambuddhA sammAsambodhiM kAtabbaM visuddhi. 2.55; kha. napuM., par3osa, sAmIpya - nne adhigacchantIti AsannakAraNattA, udA. aTTa. 247. sapta. vi., e. va. - Asanneva no bhagavA viharati, ito chasu AsannakAla pu., karma. sa., mRtyu kA samaya, jIvana kI yojanesu, mahAva. 330; nagaradvArassa Asanne manussAnaM antima ghar3I - le sapta. vi., e. va. - kAlaM katvA bhaNDakaM otAretvA, sa. ni. aTTha. 1.259; sAmantA Asanne AsannakAle gahitasIlaM nissAya tAvatisabhavane nibbattiMsa. avidUre mahAni. 116; ga. napuM., mRtyu ke kSaNa ke turanta pUrva sa. ni. aTTha. 1.51. kiyA gayA karma, karma kA eka vizeSa prabheda, Asannakarma- AsannagabmA strI., ba. sa. [AsannagarbhA], zIghra prasava karane nnaM pra. vi., e. va. - garukaM Asanna AciNNaM vAlI nArI, ati zIghra zizu ko janma dene vAlI, pra. vi., kaTattAkammaJceti pAkadAnapariyAyena, abhi. dha. sa. 36; e. va. - AsannagabbhA me mAtA, apa. 2.123; pAThA. Asannanti maraNakAle anussaritaM, tadA kataJca, abhi. dha. AsannasattA; mAtA garugabbhA gaminI pasutAsannagabbhAti vi. TI. 154; garuke asati Asanna, abhi . dha. vi. TI. attho, apa. aTTha. 2.229. 155; AsannaJca kaTattA ca, kammanti samudIritaM, abhi. Asannacutika tri., ba. sa., maraNAsanna, bahuta zIghra mRtyu ko ava. 1244; - tara tri., tulanAtmaka vize. [Asannatara], prApta hone vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ye pana For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsannaTThAna 255 AsannavitakkavicArapaccatthika AsannacutikA idAni cavissanti te cavamAnA ..., pArA. aTTha. 1.123. AsannaTThAna napuM., karma. sa. [AsannasthAna), sImAvartI sthAna - ne sapta. vi., e. va. - tassa vijite AsannahAne ekasmiM saratIre vissajjApesidha. pa. aTTha. 1.112; purimapasse vijjhitukAmo viya AsannaTThAneyeva ThitakaNTako, sa. ni. aTTha. 3.94. AsannatakkacArAri tri., nikaTa meM sthita vitarka evaM vicAra nAmaka dhyAnAGgoM se mukta - ri strI., pra. vi., e. va. - AsannatakkacArAri samApatti ayaM iti, abhi. ava. 947. AsannadUra tri., nikaTavartI evaM dUra meM sthita - vasena ta vi., kri. vi., samIpatA evaM dUrI ke kAraNa se - AsannadUravasena dve dve paccatthikA, visuddhi. 1.309. AsannanIvaraNapaccatthika tri., ba. sa., samIpastha nIvaraNoM kA pratipakSIbhUta - kA strI., pra. vi., e. va.- ayaM samApati AsannanIvaraNapaccatthikA, visaddhi. 1.149. Asannapaccakkha tri., dva. sa., nikaTa meM evaM AMkhoM ke sAmane sthita - vacana napuM., samIpatA evaM pratyakSatA ke arthoM ko kahane vAlA saGketaka sarvanAma - naM pra. vi., e. va. - AsannapaccakkhavacanaM, udA. aTTha. 170. Asannapaccatthika tri., ba. sa. [Asannapratyarthika], nikaTastha zatru jaisA, pAsa meM maujUda ahitakArI virodhI jaisA - ko pu., pra. vi., e. va. - ... guNadassanasabhAgatAya rAgo Asannapaccatthiko, visuddhi. 1.309; tasmA mittamukhasapatto viya tulyAkArena dUsanato rAgo mettAya Asannapaccatthiko, visuddhi. mahATI. 1.359; - kena pu., tR. vi., e. va. - Asannapaccatthikena rAgena anAkaDaniyaM, theragA. aTTha. 2.204; - kA strI., pra. vi., e. va. - upekkhAbrahmavihArassa... aAnapekkhA... AsannapaccatthikA, visuddhi. 1.310. AsannapaThamArUpacittapaccatthika tri., nikaTastha zatru ke rUpa meM prathama ArUpyacitta se yukta - tthikaM napuM.. pra. vi., e. va. - AsannapaThamAruppa cittapaccatthikanti ca, abhi. ava. 1008. Asannapadesa pu., karma. sa. [Asannapradeza], samIpavartI pradeza, nikaTa meM sthita kSetra - so pra. vi., e. va. - yathAgAmAdInaM Asannapadeso gAmUpacAro nagarUpacAroti vuccati, visuddhi. 1.134; - se sapta. vi., e. va. - Asannapadese anugatavedhaM, sa. ni. aTTha. 3.114; mAtApitUna Asannapadese nisinna, cariyA. aTTha. 194. AsannapItipaccatthika tri., samIpavartI zatru ke rUpa meM prIti ko rakhane vAlA, vaha, jisameM prIti hI nikaTastha zatru ke rUpa meM rahe - kA strI, pra. vi., e. va. - "ayaM samApatti AsannapItipaccatthikA, visuddhi. 1.158. AsannabhavaGgatta napuM., bhAva., bhavaGgoM kI nikaTatA athavA sAmIpya - ttA pa. vi., e. va. - na tato paraM AsannabhavaGgattAti paTikkhittaM, visuddhi. 2.313. AsannabhUta tri. [AsannabhUta], samIpavartI bana cukA, nikaTastha ho cukA - tta napuM., bhAva., nikaTatA, samIpavartitA - ttA pa. vi., e. va. - AsannabhUtattA samaM paTipajjati, paTi. ma. aTTha. 1.201. AsannamaraNa tri., ba. sa. [AsannamaraNa], maraNAsanna lagabhaga marane vAlA, zIghra prANa tyAgane vAlA - No pu., pra. vi., e. va. - puttasokena vippalapantoyeva AsannamaraNo hutvA, dha. pa. aTTa, 2.137; yahi AsannamaraNo anussarituM sakkoti, visuddhi. 2.235; - NaM dvi. vi., e. va. - sA gantvAsannamaraNaM ma. vaM. 22.35; - Nena tR. vi., e. va. - kataM cintitamAsanna - mAsannamaraNena tu, nA. rU. pa. 351; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - atItasmiM bhave tassa AsannamaraNassa hi, abhi. ava. 592; - Ne sapta. vi., e. va. - yaMpana kusalAkusalesa AsannamaraNe anussarituM sakkoti, taM yadAsannaM nAma, a. ni. aTTha. 2.108; - NA pu., pra. vi., ba. va. - ekantamaraNadhammatAya AturA AsannamaraNA paNDitamanussA, jA. aTTa. 3.174; - Nesu pu., sapta. vi., ba. va. - visavegena AsannamaraNesu. jA. aTTha. 3.174. AsannarUpAvacarajjhAnapaccatthika tri., ba. sa., nikaTastha zatru ke rUpa meM rUpAvacara-dhyAna se yukta, vaha, jisameM rUpAvacara dhyAna samIpavartI pratyarthI ke rUpa meM prApta ho - kA strI., pra. vi., e. va. - AsannarUpAvacarajjhAnapaccatthikA ayaM samApatti, visuddhi. 1.321; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - AsannarUpAvacarajjhAnapaccatthikanti ca, abhi. ava. 998. AsannavitakkavicArapaccatthika tri., ba. sa., vaha, jisameM vitarka evaM vicAra nikaTastha pratyarthI yA zatru ke rUpa meM vidyamAna hoM, samIpastha zatru jaise vitarka evaM vicAra se yukta - tthikA strI., pra. vi., e. va. - "ayaM samApatti AsannavitakkavicArapaccatthikA, visuddhi. 1.152. For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Asannasannivesavavatthita Asannasannivesavavatthita tri. karma. sa. suvyavasthita pArasparika krama vinyAsa meM vinyasta, eka dUsare ke sAtha atyanta nikaTa hokara katAroM meM sthita tAnaM pu, Sa. vi., ba. va. - tattha AsannasannivesavavatthitAnaM rukkhAnaM samUho vanaM, khu. pA. aTTha. 152. Asannasomanassa tri0, ba0 sa0, atyanta samIpavartI saumanasya se yukta saM napuM. pra. vi., e. va. - karoti panidaM citaM, rUpAmArammaNaM yato Asannasomanarasajya thUlasantavimokkhato abhi. a. 986 - paccatthika tri. samIpastha saumanasya kA pratyarthI athavA virodhI kaM napuM. pra. vi., e. va. AsannasomanassaJcAti yato tatiyajjhAnassa AsannatAya AsannasomanassapaccatthikaJca, abhi. ava. (abhi.TI.) 2.191; tasmiM jhAne "imaM mayA nibbiNNaM rUpaM ArammaNaM karotIti ca, Asannasomanassapaccatthikanti, visuddhi0 1.317. AsannAkusalArika tri. ba. sa. vaha jisameM akuzala ke pratipakSabhUta kuzala dharma samIpa meM hI vidyamAna hoM, samIpa meM vidyamAna kula dharmoM vAlA rikA strI. pra. vi. e. va. yasmA ayaM samApatti AsannAkusalArikA, abhi. ava. 1 - - www.kobatirth.org 256 933. AsannAnantara tri, ekadama nikaTavartI, atyadhika samIpa meM sthita, binA kisI vyavadhAna ke jur3A huA raMnapuM. pra. vi., e. va. - dve anantarAni AsannAnantaraJca dUrAnantaraJca, sa.ni. a. 2.244. - AsappanA strI. A + sappa se vyu prAyaH parisappanA ke sAtha prayukta [AsarpaNa]. zA. a. reMga kara pAsa pahuMcanA, phisalate hue calanA, phisalana, lA. a., avizvAsa, zaGkA, sandeha, anizcaya, vicikitsA, "yaha ThIka hai athavA ThIka nahIM hai isa prakAra kI anizcayaparaka manovRtti, pra. vi., e.va. AsappanA parisappanA, sadda. 2.330; yA kaGkSA kaGkSAyanA saMsayo anekaMsaggAho AsappanA parisappanA apariyogAhaNA chambhitattaM cittassa manovilekho .... ayaM duccati "vidhikicchA, vibha. 286: yasmA pana buddhAnaM ekaDa mmepi AsappanA parisappanA natthi, dI. ni. aTTha. 1.65; yA evarUpA kaGkSA... dvedhApatho saMsayo anekaMsaggAho AsappanA parisappanA idaM kathaM kathAsallaM, mahAni. 307 ; nicchetuM asakkontI ArammaNato osakkatIti AsappanA, mahAni, aTTha. 349; parisappanA strI0, dva0 sa0 [ AsarpaNa parisarpaNa] sandeha evaM avizvAsa naM dvi. vi. e. va. -- evaM vicikicchApi buddho nu kho, na -- Asabhasadisatta buddhoti AdinA nayena punappunaM AsappanaparisappanaM apariyogAhanaM .... dI. ni. aTTha 1.174; arajJa paviTThassa Adimhi eva sappanaM AsappanaM pari parito, uparupari vA sappanaM parisappanaM, dI. ni. TI. (lIna.) 1.230. Asama' tri, prAyaH 'vAcA' (vANI) evaM 'ThAna (sthAna) ke vize. ke rUpa meM prayukta [ ArSabha], RSi se sambaddha, Aryapudgala se sambaddha, arhat se sambaddha bhI strI. pra. ki.. e. va. atha kiM carahi te ayaM sAriputta, uLArA AsabhI vAcA bhAsitA, dI. ni. 3.74; AsabhIti usabhassa vAcAsadisI acalA asamyavedhI dI. ni. aDDa. 3.56 - miM strI. dvi. ki.. e. va. Asabhi vAcaM nicchAresi, pArA. aDa. 1.96 AsabhiJca vAcaM bhAsati ma. ni. 3.165; Asabhi vAcaM nicchArento, jA. aDa. 1.64; AsabhacammaM sahasatena suvihataM vigatavalika ma. ni. 3.148 maM napuM. pra. vi., e. va. yathApi Asabha cammaM pathavyA vitanIyati, jA. aTTa 6.283 - maM dvi. vi., e. va. yehi balehi samannAgato tathAgato AsabhaM ThAnaM paTijAnAti, a0 ni0 2 (2).120; bhagavA pana appaTisamadvena AsabhaM ThAnaM paTijAnAti, sa. ni. aha 1.72; AsabhaM ThAnanti sedvadvAnaM uttamadvAn sa. ni. aTTha. 2.41; - bho pu0, pra. vi., e.va. AsabhasadisattA Asabho narAne Asabho narAsabho, apa. aDa. 1.246 - bhA ba. va. AsabhA vA pubbabuddhA, tesaM ThAnanti attho, ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1(1).339 sa. u. pa. ke rUpa meM, narA, purisA ke anta draSTa - dvAnadvAyI tri. uttama sthAna ko grahaNa karane vAlA, pramukhatA kI sthiti ko prApta yino pu0, pra. vi. ba. va. AsabhaTTAnadvAyino sIhanAdanAdino, ma0 ni0 aTTha. ( mU0pa.) 1(1).10; dvAnaniccala tri, uttama sthAna para aDiga rUpa se sthita bhaM pra0 lo pu0, pra. vi., e. va. AnubhAvavasippatto, AsabhaNDAnaniccalo. nA. rU. pa. 1108 pAThA. dvAna: bhUta tri. uttama sthiti ko prApta ta pu sambo.. e. va. narAsabha narAne AsabhabhUta, apa, aDa. 2.82. Asabha' napuM,, usabha kA bhAva, uttamatA, uccatA vi., e. va. usabhassa bhAvo Asabha, ka. vyA. 404; usabhassa idaM ThAnanti Asabha, sara. 3.807. Asamasadisatta napuM, bhAva, arhat Adi Arya athavA niSpApa janoM ke samAna honA, uttama vyaktiyoM se samAnatA- ttA pa.vi., e. va. AsabhasadisattA Asabho, apa. aTTha 1.246. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - -
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AsamivAcAmAsana AsabhivAcAbhAsana napuM0 tatpu0 sa0, sAMr3ha kI sthira dhvani jaisI acala vANI ko bolanA naM. pra. vi. e. va. - AsabhivAcAbhAsanaM appaTivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimitta dI. ni. aDDa. 1.58. Asaya pu0 / napuM., [Azaya / Azraya ] 1. zA. a., nivAsasthAna, sthAyI rUpa se basane kA sthAna, vizrAmasthala, zaraNagRha, AvAsa, ghara, utpatti sthala, udgama sthala, lA. a., AdhAra, sahArA dene vAlA, grahaNa karane vAlA bhAjana athavA pAtra, Azraya chaTTabalanidese Asayanti yattha sattA Asayanti nivasanti, taM tesaM nivAsadvAnaM diTTigataM vA yathAbhUtaM ANaM vA vibha aTTha. 432; Asayoti nissayo paccayoti attho visuddhi. mahATI 1.288; Asayanti vasanakasusiraM visuddhi. mahATI 1.165: yo pra. vi., e. va.- sArambha nAma kipillikAnaM vA Asayo hoti, pArA. 231; Asayoti nibaddhavasanadvAnaM, pArA. aTTha. 2.141; kiMsu gAthAnamAsayoti sa. ni. 1 (1).44; vinayo Asayo mahaM apa. 1.45; Asayatoti AsIvisAnahi vammiko Asayo, tattheva te vasanti sa. ni. aDa. 3.58:- yA pa. vi. e. va. sIho... sAyanhasamayaM AsayA nikkhamati a. ni. 2 (1) 113: AsayA nikkhamitvA dha. pa. a. 2.348; tatrAsayAti parissayA, mahAni. 266; sa. u. pa. ke rUpa meM, AmA, pakkhA, AlambanavanA, udakA., kAmA., kulA., koTThA., gabhA., guhA, jalA0, dakA., nekkhammA0, pakkA., paliveThanA, bilA0, rukkhA, vanA, vAriMgehA0, vyagghA, sakA. saggA ke anta draSTa ; 2. mAnasika abhiprAya, icchA, prayojana, mana kI pravRtti athavA rujhAna, svabhAva, Adata, mAnasika saMracanA, cittavRtti, mana, irAdA, bhAvayo pra. vi., e. va. Asayova ajjhAsayo, so ca ... anekavidho, udA. aDDa. 9. - yaM dvi. vi. e. 4. - brAhmaNassa AsayaM JatvA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.7; tassa AsayaM na jAnAti jA. aDa. 1.220 tiracchAnAnampi nAma AsayaM jAnissatI 'ti jA. aDa. 2.82 - yA pra. vi. ba. va. uppannA paJca AsayA, dI. vaM. 3.53; sa. u. pa. ke rUpa meM aggabodhigatA, ajjhA, adhikA, avijjA asuddhA, karuNA, karuNAnugatA, karuNAbhAvitA, ghaTTitA, takkA., thirA, dunnItinivahA, buddhapemagatA, mahAbodhigatA, muditA., vimhitA. visamA, visuddhA tA. sattAvidu sabbasattahitA. ke anta draSTa 3. zarIra ke andara vidyamAna pitta, kapha, pI evaM rakta nAmaka 4 pravahanazIla tarala tattva, tarala www 257 Asayavipatti mala, zarIra ke andara se bAhara kI ora risane vAle pitta Adi jugupsita tarala- yo pra. vi., e. va. catUsu ajJataro Asayo hotiyeva, visuddhi. 1.335:- yA ba. ka. mandapuJJAnaM pana cattAro AsayA honti, tade0; sa. u. pa. ke rUpa meM pittA, pittasemhapubbalohitA, pubbA, lohitA., semhA. ke anta draSTa.. Asayagata tri. tatpu sa. [Azayagata], svabhAva meM vidyamAna, prakRti meM maujUda tAni napuM. pra. vi. ba. va. dubbalAni kilesAni yassAsayagatAni me apa For Private and Personal Use Only - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 2.155. AsayajjhAsaya pu0, dva0 sa0 [AzayAdhyAzaya ] Azaya evaM adhyAzaya, mAnasika abhiprAya evaM mAnasika rujhAna ssa Sa. vi., e. va. AkArato ca vokArato ca AsayajjhAsayassa adhimuttisamannAgatAnaM, peTako. 190. Asayati A + si kA varta., pra. pu. e. va. [ Azrayate ], zA. a., Akara so jAtA hai, lA. a., nivAsa karatA hai, sahArA letA hai, zaraNa letA hai nti ba. va. catubbidho peso Asayanti sattA ettha nivasanti, cittaM vA Agamma seti etthAti Asayo migAsayo viya, dI. ni. abhi. TI. 1.88; Asayanti yattha sattA Asayanti nivasanti, vibha. aDa. 432. Asayadosamocana napuM0, icchA athavA mAnasika Asakti ke doSa se mukti - nena tR. vi., e. va. - Asayadosamocanena agga mahAni, aha. 152. Asayaposana napuM, tatpu0 sa0, akuzala cittavRttiyoM ke vizodhana dvArA nirvANa viSayaka mAnasika Azaya (rujhAna ) kA poSaNa naM. pra. vi., e. va. dutiyena AsayaposanaM vibhAvitaM hotIti, pArA. aTTha. 1.105; Asayaposananti Asayassa visodhanaM vaDDhanaJca, vi. vi. TI. 1.63; taNhAsa kile sasodhanena vivaddUpanissayasaMvaddhanena ca ajjhAsayavisodhanaM AsayaposanaM, visuddhi. mahATI 1.154. AsayappAna napuM tatpu. sa. [AzayaprahANa] icchAoM kA nAza, AzayoM kA uccheda nAyaca. vi., e. va. tassa Asaya pahAnAya neva imaM lokaM AsIsati na paraloka, peTako. 304; pAThA. AsayappahAnAya. Asayavipatti strI. dUSita Azaya, akuzala icchA, mAnasika Azaya kI avizuddhi, abhiprAya kI hInatA idAni ye te paThamagAthAya Asayavipattivasena kodhanAdayo paJca, pApamakkhiM vA dvidhA katvA cha... su. ni. aDa. 1.147. - - -
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asayasaddita 258 Asava Asayasaddita tri., 'Azaya' zabda dvArA kathita - taM napuM., pra. vi., e. va. - yathAbhUtaJca yaM jANaM, etaM Asayasahita nti, visuddhi. mahATI. 1.225. Asayasampatti strI., Azaya kI zreSThatA, uttama Azaya, kuzala mAnasika abhiprAya - yaM sapta. vi., e. va. - ... sumanA bhavantUti iminA vacanena AsayasampattiyaM niyojento ....., khu. pA. aTTha. 133. AsayasAmanta strI., nivAsasthAna ke samIpa - ntA pa. vi., e. va. - mama AsayasAmantA, tiraso lokagganAyako, apa. 2.7. Asayasuddhi strI., [Azayazuddhi]. mAnasika abhiprAya athavA mAnasika pravRtti kI zuddhi, zuddha manobhAva, vizuddha abhiprAya, pra. vi., e. va. - icassa pacchimacakkadvaya siddhiyA Asayasuddhi siddhA hoti, sa. ni. aTTha. 1.8; - ddhiM dvi. vi., e. va. - .... dIpeti ... tathA Asayasuddhi payogasuddhiJca, khu. pA. aTTha. 84; - yA tR. vi., e. va. - ... sattAnaM abhayadAne AsayasuddhiyA AmisadAne ubhayasuddhiyA ..., cariyA. aTTha. 274; - vacana napuM.. tatpu. sa., abhiprAya kI zuddhi kA vacana - to pa. vi., e. va. - ... kilesAparAdhappahAnena Asayasuddhivacanato .... cariyA. aTTha. 254, AsayAnusaya pu., dva. sa. [bau. saM. AzayAnuzaya], Azaya evaM anuzaya, mAnasika abhiprAya evaM avacetana mana meM so rahIM klezAtmaka manovRttiyAM - yaM dvi. vi., e. va. - bhagavatA, tesaM tesaM sattAnaM AsayAnusayaM jAnatA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.9; AsayAnusayaM atvA, indriyAnaM balAbalaM, apa. 1.26; ettha Asayoti ajjhAsayo cariyA, anusayoti thAmagatakileso, ... "ayaM mohacarito ti AdinA AsayaJca anusayaM kilesapavattiJca jAnitvAti attho, apa. aTTha. 1.241; - ye sapta. vi., e. va. - sattAnaM AsayAnusaye ANaM, paTi. ma. 121. AsayAnusayacaritAdhimutti strI., Azaya (mAnasika saMracanA) anusaya (klezAtmaka pravRttiyAM), caryA (vyavahAra) evaM adhimukti (dRr3ha vizvAsa)- ttiM dvi. vi., e. va. - tesaM tesaJca sattAnaM AsayAnusayacaritAdhimutti, sammadeva oloketvA ..., udA. aTTha. 120; sa. pa. ke anta.; AsayAnusayacaritAdhimutti AdivibhAgAvabodhena, apa. aTTha. 2.260. AsayAnusayANa napuM. tatpu. sa. [bau. saM. AzayAnuzayajJAna], AzayoM (mana kI saMracanA) evaM anazayoM kA jJAna, citta kI rAgAtmikA athavA dveSAtmikA pravRtti Adi kA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - tesu buddhacakkhu nAma AsayAnusayajANaJceva indriyaparopariyataJANaJca, sa. ni. aTTha. 3.1%; AsayAnusayatrANahi buddhAnaMyeva hoti, na asaM, jA. aTTha. 1.182; AsayAnusayaJANaM nAmetaM pAramiyo pUretvA dasa sahassilokadhAtuM unnAdetvA ... ti vatvA, dha. pa. aTTha. 2.244; - niddesa pu., 1. tatpu. sa., AzrayoM evaM anuzayoM ke jJAna kA nirvacana - se sapta. vi., e. va. - AsayAnusayaJANaniddese idha tathAgatoti Adi paJcadhA Thapito niddeso, paTi. ma. aTTha. 2.4; 2. paTi. ma. ke eka khaNDa kA zIrSaka, jisameM AsayoM evaM anuzayoM kA vivecana kiyA gayA, paTi. ma. 112: - niddesavaNNanA strI., paTi. ma. aTTha. ke eka vyAkhyAna kA zIrSaka, jisameM AzayoM evaM anuzayoM ke jJAna kA vivecana kiyA gayA hai, paTi. ma. aTTha. 2.4. AsayAnusayasaGgahita tri., AzayoM evaM anuzayoM ke hI antargat saMgraha kiyA huA - tA strI., pra. vi., e. va. - yasmA caritAdhimuttiyo AsayAnusayasaGgahitA, tasmA uddese caritAdhimuttIsu ANAni AsayAnusayajANeneva saGgahetvA AsayAnusaye ANaM, paTi. ma. aTTha. 1.49. Asarati A + vsara kA varta., pra. pu., e. va. [Asarati], (kI ora) tejI ke sAtha jA pahuMcatA hai, daur3akara jAtA hai, teja calatA hai, calanA jArI rakhatA hai, calatA rahatA hai - katvA pApaM puna paTicchAdanato ati assarati etAya sattoti accasarA, mahAni. aTTha. 332; pAThA. assarati; - nti ba. va. - katvA pApaM puna paTicchAdanato aticca Asaranti etAya sattAti accAsarA, vibha. aTTha. 465. Asava' pu.. [Asava], phUloM, phaloM, madhu evaM gur3a se taiyAra kiyA gayA mAdaka arka, madyaniSkarSa, kAr3hA, madirA, tAr3I jaise mAdaka peya - vo pra. vi., e. va. - Asavo tu merayaM, abhi. pa. 533; Asavo tAta lokasmiM surA nAma pavuccati, jA. aTTha. 4.199; pupphAdIhi kato Asavo merayaM, kalA. aTTha. 227; - vA ba. va. -- cirapArivAsiyaDhena madirAdayo AsavA, AsavA viyAtipi AsavA lokasmihi cirapArivAsikA madirAdayo AsavAti vuccanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).66; sa. u. pa. ke rUpa meM, pupphA. (phUloM se taiyAra kiyA huA mAdaka arka). phalA. (phaloM se taiyAra mAdaka arka) tathA madhvA. (madhu se taiyAra mAdaka kAr3hA)- vo pra. vi., e. va. - merayo nAma For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asava 259 Asavakkhaya bhikkhuno ye apara AsavoM ke saMvarena yahI pupphAsavo phalAsavo madhvAsavo guLAsavo sambhArasaMyutto, pAci. 149. Asava'/assava pu., [Asrava, pIr3A, kaSTa, duHkha, bahAva, bau. saM. Azrava/Asrava], ka. ghAva se bAhara nikala rahA srAva athavA tarala bahAva, pIba, mavAda kA bahAva yA srAva - vo pra. vi., e. va. - surAyopaddave kAmAsavAdimhi ca Asavo, abhi. pa. 968; - vaM dvi. vi., e. va. - duvAruko / kaDhena vA ... bhiyyosomattAya AsavaM deti, a. ni. 1(1).147; AsavaM detIti aparAparaM savati, purANavaNo hi attano dhammatAyeva pubbaM lohitaM yUsanti imAni tINi savati ...., a. ni. aTTha. 2.93; sa. u. pa. ke rUpa meM, visandamAnA. ke anta. draSTa; kha. citta-vizuddhi kI prakriyA meM bAdhaka citta kI dhArA meM vidyamAna mAdaka akuzala cittavRttiyAM, sudIrgha kAla taka cittasantati meM vidyamAna hone ke kAraNa phaloM Adi se taiyAra Asava (mAdaka arka) ke samAna citta ko matavAlA banA dene vAle akuzala caitasika - vo pra.. vi., e. va. - surAyopaddave kAmAsavAdimhi ca Asavo, abhi. pa. 968; puggalavAcino Asavassa sassa dvittaM Asavo assavo, sadda. 3.636; -- vA pra. vi., e. va. - dhammato yAva gotrabhu okAsato yAva bhavaggaM savantIti vA AsavA ... cirapArivAsiyaTena madirAdayo AsavA, AsavA viyAtipi AsavA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).66; tayome Avuso AsavA, kAmAsavo bhavAsavo, avijjAsavo, ma. ni. 1.70; - vAnaM Sa. vi., ba. va. - vivaTa disvAna pahAnamAsavAnaM, su. ni. 376; AsavAnaM khayasaGghAtaM pana arahattaM, a. ni. aTTha. 2.360; - ve dvi. vi., ba. va. - khepetvA Asave sabbe, therIgA. 76; - vehi pa. vi., ba. va. - pAparibhAvitaM cittaM sammadeva Asavehi vimuccati, dI. ni. 2.66; - vesu sapta. vi., ba. va. - bhikkhu cittaM rakkhati Asavesu ca sAsavesu ca dhammesu, sa. ni. 3.306; Asava isa loka evaM paraloka, donoM lokoM se sambaddha haiM - vAnaM Sa. vi., ba. va. - diTTadhammikAnaM AsavAnaM saMvarAya samparAyikAnaM AsavAnaM paTighAtAya, pArA. 22; AsavoM ke prabheda, 1. 3 prakAra ke Asava, kAmAsava, bhavAsava evaM avidyAsava - vo pra. vi., e. va. - tayo AsavA - kAmAsavo, bhavAsavo, avijjAsavo, dI. ni. 3.173; ma. ni. 1.70; uppajjeyyu kAmAsavo bhavAsavo avijjAsavoti tayo AsavA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).93; 2. AsavoM ke 4 prabheda (kAmA., bhavA., avijjA. evaM diTTi.)- aosu ca suttantesu abhidhamme ca teyeva diTThAsavena saha catudhA AgatA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).67; 3. 5 prakAra ke vipAkoM ko utpanna karane ke AdhAra para AsavoM ke 5 prabheda - atthi, bhikkhave, AsavA nirayagamanIyA, asthi AsavA tiracchAnayonigamanIyA, atthi AsavA pettivisayagamanIyA, atthi AsavA manussalokagamanIyA, atthi AsavA devalokagamanIyA ayaM vuccati, bhikkhave, AsavAnaM vemattatA, a. ni. 2(2).117; kAmAsavo ca bhavAsavo ca appaNihitena vimokkhamukhena pahAnaM gacchanti, diTThAsavo sujhatAya, avijjAsavo animittena, netti. 97; 4. AsavoM se vimukti ke 6 prakAra ke upAyoM ke AdhAra para AsavoM ke 6 prabheda - idha, bhikkhave, bhikkhuno ye AsavA saMvarA pahAtabbA te saMvarena pahInA honti, ye AsavA paTisevanA pahAtabbA te paTisevanAya pahInA honti, ye AsavA adhivAsanA pahAtabbA te adhivAsanAya pahInA honti, ye AsavA parivajjanA pahAtabbA te parivajjanAya pahInA honti, ye AsavA vinodanA pahAtabbA vinodanAya pahInA honti, ye AsavA bhAvanA pahAtabbA te bhAvanAya pahInA honti, a. ni. 2(2).96; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., avijjA ., kAmarAgabhavarAgamicchAdiTThA., kAmA., khINA., caturA., khINA., diTThA, nirA., pubbA., bhavA., sA. ke anta. draSTa... Asava' pu., vya. saM., devatAoM kA eka varga - vA pra. vi., e. va. - lambItakA lAmaseTThA, jotinAmA ca AsavA, dI. ni. 2.192; AsA ca devA AgatAti attho... AsA devatA chandavasena AsavAti vuttA, dI. ni. aTTha. 2.254. AsavakathA strI., kathA. ke eka khaNDa kA zIrSaka, jisameM AsavoM kI carcA kI gaI hai, kathA. 415-416. Asavakkhaya pu., AsavoM kA kSaya, arhatva kI avasthA, nirvANa kI avasthA - yo pra. vi., e. va. - maggo Asavakkhayoti, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).69; "patto me Asavakkhayoti, theragA. 116; patto me Asavakkhayoti kAmAsavAdayo AsavA ettha khIyanti, tesaM vA khayena pattabboti Asavakkhayo, nibbAnaM arahattaJca, theragA. aTTha. 1.252; Asavakkhayo odhiso sekkhAnaM anodhiso arahantAnaM, peTako. 191; - yaM dvi. vi., e. va. - "madisA ve jinA honti, ye pattA AsavakkhayaM, mahAva. 12; Asavakkhayanti arahattaM, a. ni. aTTha. 3.28; nacirasseva AsavakkhayaM pattoti, sa. ni. aTTha. 1.213; - yA pa. vi., e. va. - AsavA tassa vaDanti, ArA so AsavakkhayA ti, sa. ni. aTTha. 2.47; --- sutta For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsavakkhayajAnana 260 Asavanuda napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, - sa. ni. 3. AsavaDhAnIya tri., AsravoM ko utpanna karane vAle kleza 310. dharma, AsravoM ke udaya meM kAraNabhUta, IrSyA, dveSa Adi ko AsavakkhayajAnana napuM. tatpU. sa., AsavoM ke kSaya ke utpanna karane meM sahAyaka - yA pu.. pra. vi., ba. va. - viSaya meM jJAna - naM pra. vi., e. va. - AsavakkhayajAnanaM idhekacce AsavahAnIyA dhammA saGke pAtubhavanti, pArA. 10; ekanti , sa. ni. aTTha. 2.40. sAsane ekacce AsavaDhAnIyA dhammA na uppajjanti, pArA. AsavakkhayatrANa napuM., tatpu. sa. [bau. saM., AsravakSayajJAna], aTTha. 1.148; ... yasmA senAsanAni pahonti, tasmA AsravoM ke kSaya ko prApta karAne vAlA jJAna athavA prajJA, AvAsamacchariyAdihetukA sAsane ekacce AsavahAnIyA AsravoM ke kSaya ke viSaya meM jJAna, arhatva-phala kI avasthA dhammA na uppajjanti, sArattha. TI. 1.394; - yehi tR. vi., - NaM pra. vi., e. va. - AsavakkhayaJANapadaTThAnamhi ... ba. va. - sabbaso AsavaThThAniyehi dhammehi ..., a. ni. 3(1). AsavakkhayaJANaM 'mahAbodhI ti vuccati, cariyA. aTTha. 17; 59; paTi. ma. 348; AsabaTThAniyehIti sampayogavasena AsavAnaM - Nena tR. vi., e. va. - catusaccapaTicchAdakaM tamaM kAraNabhUtehi ... attho, a. ni. aTTha. 3.222-23. vinodetvA AsavakkhayANena tatiyaM jAyati, ma. ni. aTTha. AsavatA strI., bhAva., Asravatva, Asrava kI sthiti meM honA, (ma.pa.) 2.24; - niddesa pu., tatpu. sa., AsravoM ke kSaya se malinatA, kliSTatA, kAluSya - ya tR. vi., e. va. - yathA sambandhita jJAna athavA prajJA kA vivecana yA vyAkhyAna karane cattAro AsavA sabhAvaAsavatAya AsavA... cittasAsavatAya vAle, paTi. ma. ke eka khaNDa kA zIrSaka, paTi. ma. 106- ..... sabhAvatAya AsavA, pakkhe AsavatAya AsavA, peTako. 108; - niddesavaNNanA strI., paTi. ma. aTTha, ke eka 271. vyAkhyAkhaNDa kA zIrSaka, paTi. ma. aTTha. 1.307-309. Asavati A + vsu kA varta0, pra. pu., e. va. [Asravati], Asavakkhayapatta tri., AsravoM ke kSaya ko prApta kara cukA, risatA hai, bhItara meM se bahatA hai, prakaTa hotA hai, vidyamAna AsravoM se mukta - tto pu., pra. vi., e. va. - yathAnisinnova rahatA hai --- nti pra. pu., ba. va. - tattha AsavantIti Asavakkhayappatto, udA. aTTha. 295. AsavA, ... antokaraNattho hi ayaM AkAro, ma. ni. aTTha. AsavakkhayapariyosAna tri., ba. sa., AsravoM ke kSaya meM (mU.pa.) 1(1).66; AsavantIti AsavA... manatopi sandanti anta hone vAlA - naM pu., dvi. vi., e. va. - pavattantIti vuttaM hoti, a. ni. aTTha 2.83; savanti Asavanti AsavakkhayapariyosAnaM AnisaMsaM satvA, a. ni. aTTha. sandanti pavattantIti, sa. ni. aTTha. 2.57; tassa ganthitA 3.318. kilesA Asavanti, peTako. 325; netti.95. AsavakkhayalAbha pu., tatpu. sa., AsravoM ke kSaya kA lAbha Asavaniddesa pu., AsravoM kA vivecana, AsravoM kA nirvacana - bhena tR. vi., e. va. - AsavakkhayalAbhena hoti - se sapta. vi., e. va. - Asavaniddese paJcakAmaguNiko sAsanasampadA, sadda. 1.1. rAgo kAmAsavo nAma, dha. sa. aTTha. 395. AsavakhINa tri., ba. sa. [kSINAsrava, AsravoM ko kSINa kara Asavanirodha pu., tatpu. sa. [Asravanirodha], AsravoM kI cukA (arhat) - No pu., pra. vi., e. va. - AsavakhINo rukAvaTa, AsravoM kI samApti yA nAza -dho pra. vi., e. pahInamAno, su. ni. 372; ekAdasamagAthAya AsavakhINoti va. - ayaM Asavanirodhoti yathAbhUtaM pajAnAti, dI. ni. khINacaturAsavo, su. ni. aTTha. 2.88. 1.74; - gAmI tri., AsravoM ke nirodha kI ora le jAne Asavagocchaka napuM.. tatpu. sa. [Asravagucchaka], 1. AmravoM vAlA/vAlI - minI strI0, pra. vi., e. va. - ayaM kA gucchA, AsravoM kA samuccaya yA jhuNDa - ke sapta. vi., AsavanirodhagAminI paTipadAti yathAbhUtaM pajAnAti, dI. ni. e. va. - Asavagocchake AsavantIti AsavA, dha. sa. 1.74. aTTha. 95; 2. dha. sa. ke eka khaNDa kA zIrSaka, dha. sa. Asavanuda tri., AsravoM ko miTAne vAlA-daM pu., vi. vi., e. va. - dhamma sadAsavanudaM carathappamattA, tela. 27; - AsavacAra pu., AsravoM kI prakRti, AsravoM kA svabhAva-ro dekahita tri., AsravoM kA vinAzaka evaM kevala hita hI pra. vi., e. va. - AsavacAro nAma ekantaoLAriko, vibha. karane vAlA - taM pu., dvi. vi., e. va. - JatvAna aTTha. 13. AsavanudekahitaJca dhamma, tela. 98. 6-7. For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsavapadaTThAna 261 Asavuppatti AsavapadadvAna tri0, ba. sa., AsravoM para AdhArita, AsravoM se vi., e. va. -- "kammapuggalAnamAsavo ti vacanato puApuJja udita - nA strI., pra. vi., e. va. - seyyathidaM - sambhave AsavasamAti tato avisiTTho Asavo, visuddhi. aANalakkhaNA avijjA, sammohanarasA, chAdanapaccupaTTAnA, mahATI. 2.338. AsavapadaTThAnA, visuddhi. 2.157; - tA strI., bhAva., AmravoM AsavasaMvarapariyAya pu., tatpu. sa., AsravoM ke saMyamana para nirbharatA, Asava-sApekSatA - ya tR. vi., e. va. - athavA niyantraNa kA tarIkA, AmravoM ke saMvaraNa/niyantraNa AsavapadaTThAnatAya sAsavato, visuddhi. 2.247. ko samajhAne kI eka paddhati - yo pra. vi., e. va. - AsavapariyAdAna napuM., tatpu. sa. [bau. saM. AsravaparyAdAna]. saGkepena cettha ANaM AsavasaMvarapariyAyoti dassitaM hoti, zA. a., AsravoM ko pUrNarUpa se le lenA, lA. a., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).69. AmravoM kA anta kara denA - naM pra. vi., e. va. - Asavasamuccheda pu., tatpu. sa. [Asravasamuccheda], AsravoM AsavapariyAdAnaJca hoti jIvitapariyAdAnaJca, a. ni. kA pUrNa vinAza- de sapta. vi., e. va. - Asavasamucchede 2(2).166. pA AnantarikasamAdhimhi ANaM paTi. ma. 2. AsavapidhAna napuM., AsravoM kA AcchAdana, AsravoM para Asavasamudaya pu., tatpu. sa. [Asravasamudaya], AsravoM kI niyantraNa, AsravoM kA anta kara denA-nehi ta. vi., ba. utpatti, AsravoM kI utpatti kA kAraNa - yo pra. vi., e. va. - sabbAsavasaMvarasaMvutoti sabbehi AsavapidhAnehi pihito. va. - "ayaM Asavasamudayo ti yathAbhUtaM pajAnAti, a. ni. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).93. 1(2).240; AsavA eva avijjAdInaM kAraNattA Asavasamudayo, AsavappahAna napuM., tatpu. sa. [AsravaprahANa], AsravoM kA visuddhi. mahATI. 1.207; - yA pa. vi., e. va. - parityAga, AsravoM kA vinAza - ne sapta. vi., e. va. - AsavasamudayA avijjAsamudayo, ma. ni. 1.69; AsavappahAne cassa AnisaMsaM dassento.... ma. ni. aTTa, AsavasamRdayAti ettha pana kAmAsavabhavAsavA sahajAtAdivasena (mU.pa.) 1(1).93. avijjAya paccayA honti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).233; AsavavinAsana napuM.. tatpu. sa., AsravoM ko vinaSTa kara - maya tri., AsravoM kI utpatti vAlA- yena pu., tR. vi., denA, AsravoM kA vinAza - to pa. vi., e. va. - e. va. - Asavasamudayamayena akkhena vijjhitvAti, visuddhi. arahattamaggo hi AsavavinAsanato, pArA. aTTha. 1.126; mahATI. 1.207. AsavavinAsanato AsavAnaM khayoti, a. ni. aTTha. 2.144. Asavasampayutta tri., tatpu. sa., AsravoM ke sAtha jur3A huA, Asavavippayutta tri., tatpu. sa. [Asravaviprayukta], AsravoM Asravayukta, 12 prakAra ke akuzala citta jo sadA AsravoM se mukta, AsravoM ke sAtha nahIM jur3A huA, Asrava-rahita - ke kAraNa aparizuddha rahate haiM - ttA pu., pra. vi., e. va. - ttA pu., pra. vi., ba. va. - AsavavippayattA anAsavAti, AsavasampayuttA sAsavA, visuddhi. 2.65; ye dhammA sampayuttA visuddhi. 2.65; dhammA viSpayuttA, vedanAkhandho ... viANakhandho ___... vedanAkkhandho ... viANakhandho ime dhammA AsavasampayuttA, ... ime dhammA AsavavippayuttA, dha. sa. 246; - anAsava dha. sa. 246; tattha dvAdasa akusalacituppAdA AsavasampayutA tri., dva. sa., AsravoM se mukta evaM AsravoM se rahita - vA nAma, moha. vi. 100. pu., pra. vi., ba. va. - tINindriyA Asavavippayutta anAsavA, AsavArigaNakkhaya pu., tatpu. sa., AsravarUpI zatrugaNa kA vibha. 145; - sAsava tri., dva. sa. [AsravaviprayuktasAsrava], vinAza yA anta - kkhayA pa. vi., e. va. - AsravoM se mukta evaM AsravoM se kaluSita - vA pu., pra. vi., dantabhUmimanuppattAnaM AsavArigaNakkhayA, apa. 2.356. ba. va. - AsavavippayuttasAsavA, vibha. 145. Asavuppatti strI., [Asravotpatti], AsravoM kI utpatti, Asavavepulla napuM., bhAva. [Asravavaipulya], AsravoM kI pracuratA, tti-pra. vi., e. va. - Asavuppatti panettha evaM veditabbA, a. AsravoM kI adhikatA athavA tIbratA -llA pa. vi., e. va. ni. aTTha. 3.131; -- tiM dvi. vi., e. va. - Arabma - cattAro AsavA vepullaM gatA oghA bhavanti, iti AsavuppattiM vArento Asavesu ca sAsavesu ca dhammesu cittaM AsavavepullA oghavepullaM, netti. 95. rakkhati nAma, sa. ni. aTTha. 3.277; - yaM sapta. vi., e. AsavasamaJA strI., [AsravasaMjJA], Asrava kI avadhAraNA va. - AsavappattiyaM panettha imesaM uparimaggattayasampayattAnaM. athavA mAnasika saMpratyaya, AsravanAma, Asrava saMjJA, pra. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).93. For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsasAna 262 AsA AsasAna/AsisAna tri., A + VsaMsa/ sasa kA varta. kR., Atmane, AzA kara rahA, kAmanA kara rahA, icchA kara rahA - no pu., pra. vi., e. va. -- nirAsaso so uda AsasAno, su. ni. 1096; "nirAsaso so uda AsasAnoti puna pucchati, su. ni. aTTha. 2.288; puccheyya poso sukhamAsisAno, jA. aTTha. 4.17; iccappamAdaM hitamAsasAno, cU. vaM. 55.34; - nA ba. va. - anUpakhette phalamAsamAnA, jA. aTTha. 4.342; 'ye kecime suggatimAsamAnA, jA. aTTha. 5.387; pAThA. AsasAnA. AsA' strI., [AzA]. icchA, kAmanA, AvazyakatA, AzA, tRSNA - chando jaTA nikannyAsA sibbinI bhavanetti ca, abhi. pa. 162; AsA vuccati taNhA, udA. aTTha. 295; AsA nAma vuccati yA bhavissassa atthassa AsIsanA avassaM AgamissatIti AsAssa uppajjati, netti. 44; gAthA senA lekhApekkhA AsA pUjA esA, sadda. 1.198; siddhA sijjhantu kalyANA, evaM AsApi pANinanti, cULava. aTTha. 136; - saM dvi. vi., e. va. - mAra... AsaM mAkAsi bhikkhusu, ma. ni. 1.423; AsaJca anAsaJcepi karitvA ayoniso brahmacariyaM caranti, ma. ni. 3.178; AsaM anissAya, su. ni. 4783; AsaM nirAsaM katvAna, jA. aTTha. 3.86; - ya tR. vi., e. va. - AsAya na labhati, mahAva. 343; AsAya kasate khettaM, bIjaM AsAya vappati, AsAya vANijA yanti, theragA. 5303; AsAya kasate khettanti kassako kasanto khettaM phalAsAya kasati, theragA. aTTha. 2.145; Asisanavasena AsAti / AsAya atthaM gahetvA rUpe AsA, dha. sa. aTTha. 391; - sA pra. vi., ba. va. - dvemA ... AsA duppajahA - lAbhAsA ca jIvitAsA ca, a. ni. 1(1).105; AsA yassa na vijjanti, su. ni. 639; - sAmibhUta tri., tatpu. sa. [AzAbhibhUta]. tRSNA se grasta, AzA rakhane vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - 'ito kiJci labhAmA ti AsAbhibhUtA, pe. va. aTTha. 25; - sAvacchedika tri., zA. a., AzA ke uccheda athavA AzA ke TUTa jAne para AdhArita, vizeSa artha, kaThina-cIvara ke lAbha ko samApta karane vAle 8 AdhAroM (mAtikAoM) meM se eka - dikA strI., pra. vi., e. va. - advimA, bhikkhave mAtikA kathinassa ... savanantikA, AsAvacchedikA ... ti, mahAva. 332; pArA. aTTha. 2.199; AsAya chinnamattAya, AsAvacchedikA matA, vina. vi. 2717; -diko pu.. pra. vi., e. va. - tassa bhikkhano AsAvacchediko kathinuddhAro, mahAva. 342; -- dike sapta. vi., e. va. - AsAvacchedike AvAsapalibodho paThamaM chijjati, mahAva. aTTha. 371; nAsanaM savanaJceva AsAvacchedikApi ca. vina. vi. 2722; [Ti. kaThinacIvara ke lAbha ko prApta kiyA huA koI bhikSu adhika cIvara ko pAne kI pratyAzA ke sAtha apanI vihAra sImA ke bAhara dUsarI sImA meM calA jAtA hai| atirikta cIvara prApta karane kI usakI AzA kA kisI kAraNavaza pUrA na ho pAnA hI kaThina-cIvara-lAbha kA AsAvacchedikA nAmaka AdhAra kahalAtA hai.];- sacchinna tri., ba. sa., chinna ho cukI AzA vAlA, nirAza - nnA pu., pra. vi., ba. va. - kiM sukaM phullitaM disvA AsacchinnA migAdhamA, jA. aTTha. 6.282; - dAsavyataMgata tri., [AzAdAsavyagata], AzAoM kI dAsatA ko prApta, AzAoM ke vazIbhUta ho cukA - te pu., sapta. vi., e. va. - patikArapare loke AsAdAsabyataMgate upakArasamattharasa sato ko na kareyya ki saddhammo. 498; - dukkha napuM., tatpu. sa., 1. AzA ke TUTa jAne ke kAraNa utpanna dukha, nirAzA se utpanna dukha, 2. AzA rUpI dukha - kkhaM pra. vi., e. va. -- AsAyevadukkhaM AsAdukkhaM AsAvighAtaM dukkhaM vA, visuddhi. mahATI. 2.171; - dukkhajanana napuM.. nirAzA ke kAraNa dukha ko utpanna karanA - to pa. vi., e. va. - puthujjanAnaM vA saJjA AsAdukkhajananato rittamuTTi viya, visuddhi. 2.117; duppajahavagga pR., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 1(1).105; - phala napuM.. tatpu. sa., 1. AzA kI pUrNatA, phala pAne kI AzA kA pUrA honA, 2. vaha phala, jisako prApta karane kI AzA kI gaI hai, abhIpsitaphala - laM' pra. vi., e. va. - phalAsAva samijjhatIti yathApatthike phale AsA tassa phalassa nipphattiyA samijjhatiyeva, atha vA phalAsAti AsAphalaM, yathApatthitaM phalaM samijjhatiyevAti attho, jA. aTTha. 1.141; - laM' dvi. vi., e. va. - bakopi tAva attano AsAphalaM labhi, jA. aTTha. 3.220; - phalaniSphAdana napuM., tatpu. sa. [AzAphalaniSpAdana], jisa phala ko pAne kI AzA kI gaI hai, usakI prApti, cAhe gae phala kI prApti - dena tR. vi., e. va. - tassa AsAphalaniSphAdanena AsaM desi, jA. aTTha. 5.396; - bhaGga pu., tatpu. sa. [AzAbhaGga], AzA kA TUTa jAnA, nirAzA - GgaM dvi. vi., e. va. - dalidiyaJca dInattaM AsAbhaGgaJca dAruNaM, saddhammo. 78; - vatI strI., eka hajAra varSoM kI avadhi meM kevala eka bAra phalane vAlI devaloka kI eka latA, pra. vi., e. va. - tAvatiMsadevaloke For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsA 263 AsAdeti cittalatAvane AsAvatI nAma latA asthi jA. aTTha. 3.219; tattha AsAvatIti evaMnAmikA, sA hi yasmA tassA phale AsA uppajjati, tasmA etaM nAma labhati, jA. aTTha. 3.219; AsAvatI nAma latA jAtA, sadda. 3.700; - vighAtadukkha napuM., tatpu. sa. [AzAvighAtaduHkha]. AzA ke TUTa jAne yA pUrA na hone ke kAraNa utpanna dukha, nirAzA-janita dukha - AsAyeva dukkhaM AsAdukkhaM, AsAvighAtaM dukkhaM vA, visuddhi. mahATI. 2.171; - saJja tri., ba. sa. [AzAsaMjJaka], AzA nAma se jJAta, 'AzA' saMjJA se yukta, icchA nAma se jAnA gayA - jena pu., tR. vi., e. va. - maJanto mArapAsena AsAsa na bajjhati, saddhammo. 609; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., AhArA., issariyA., kAmA., vajjitA., gandhA., cIvarA., chinnA., jIvitA., dhanA., nirA., paccayA., puttA., phalA0, phoTabbA., bahirA, rasA., rittA., rUpA., lAbhA., vantA., vigatA., saggA., saddA., sukhA., suddhA. ke anta. draSTa. AsA' strI., vya. saM. [AzA, manas kI putrI tathA vasu kI patnI]. zakra (indra) kI 4 putriyoM meM se eka, pra. vi., e. va. - tadA sakkassa AsA saddhA sirI hirIti catasso dhItaro honti, jA. aTTha. 5.388; - se sambo ., e. va... - Aseti taM Alapati, jA. aTTha. 5.397. AsA strI., uttarakAlIna pAli-sAhitya meM hI prayukta [AzA], dizA, kSetra - ya sapta. vi., e. va. - anurAdhanagarassa puruttarAya AsAya ..., dAThA. 5.13 (ro.); sa. u. pa. meM, AsaMsA., pacchimA. ke anta. draSTa.. AsATikA strI., [bau. saM., AzATikA], makkhI kA aNDA, anya choTe kIr3oM kA aNDA, gAyoM ke ghAvoM para nIlI makkhiyoM dvArA rakhA gayA aNDA, pra. vi., e. va. -- AsATikA makkhikANDa, abhi. pa. 645; gunna khANukaNTakAdIhi pahaTavAnesu vaNo hoti tatthanIlamakkhikA / aNDakAni pAtenti, tesaM AsATikAti nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).157; saTati rujati etAyAti sATikA, saMvaddhA sATikAti AsATikA, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).181; - kaM dvi. vi., e. va. - na AsATika hAretA hoti, ma. ni. 1.284; akusalavitakkaM AsATikaM aharetvA, a. ni. aTTha. 3.352; nIlamakkhikA AsATikaM pAtesi, jA. aTTha, 3.151; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - AsATanapati AsATikAnaM. netti. 50. AsAdana/AsAdanA napuM./strI., A + Vsada ke prera. se vyu., kri. nA. [bau. saM., AsAdanA], variSTha bhikSuoM athavA sthaviroM ke prati apamAnajanaka vyavahAra, tiraSkAra, avahelanA, AkramaNa, saMgharSa, mukAbalA - ne napuM., sapta. vi., e. va. - sAtaM tattha na vindAmIti tasmi AsAdane sAtaM na vindAmi, AsAdananimittaM madhuraM sukhaM na labhAmIti attho, apa. aTTha. 1.298; - nA strI, pra. vi., e. va. - ke ca chave pAthikaputte, kA ca tathAgatAnaM arahantAnaM sammAsambuddhAnaM AsAdanAti, dI. ni. 3.18; AsAdanAti ahaM buddhana saddhi pATihAriyaM karissAmIti ghaTTanA, dI. ni. aTTha. 3.12; - nApekkha tri., [bau. saM., AsAdanApekSina], tiraSkAra karane athavA samuttejita karane kI icchA rakhane vAlA, lajjita kara dene kI apekSA karane vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - kupito anattamano AsAdanApekkho , mahAva. 299%; "bhikkhu, khAda vA bhuJja vAti, jAnaM AsAdanApekkho, pAci. 115; AsAdanApekkhoti AsAdanaM codanaM maDakaraNa bhAvaM apekkhamAno, pAci. aTTha. 87. AsAdita tri., A + /sada ke prera. kA bhU. ka. kR., apamAnita, tiraSkRta - to pu., pra. vi., e. va. - AsAdito mayA buddho, apa. 1.43; AsAdito mayA buddhoti so paccekabuddho mayA AsAdito ..., apa. aTTha. 1.299; - tta napuM, bhAva., lajjita kara diyA jAnA, tiraSkRta kara diyA jAnA - ttA pa. vi., e. va. - tapassInaM AsAditattA aTThasu mahAnirayesu mahAdukkhassa anubhavitabbattA, jA. aTTha. 5.265. AsAdeti A + (sada ke prera. kA varta., pra. pu., e. va., zA. a., pAsa jA pahuMcatA hai, prApta karatA hai, sparza karatA hai, hAtha meM le letA hai, lA. a., 1. muThabher3a, AkramaNa yA prahAra karatA hai, 2. tiraSkAra karatA hai, apamAnita karatA hai, kaniSTha bhikSu variSTha sthavira ke prati avamAnanApUrNa vyavahAra karatA hai, avahelanA karatA hai - pakatattaM bhikkhu AsAdeti anto vA bahi vA, cULava. 51; taM miLhena AsAdeti, jA. aTTha. 2.177; yampi so tathAgataM vA tathAgatasAvakaM vA akappiyena AsAdeti, ma. ni. 2.38; akappiyena AsAdetIti acchamaMsaM sUkaramaMsanti, dIpimaMsaM vA migamaMsanti khAdApetvA "tvaM kiM samaNo nAma, akappiyamaMsaM te khAdita nti ghaTTeti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.37; - si adya0, pra. pu., e. va. - mAsAdesi tathAgate, theragA. 280: mAsAdesi tathAgateti... tathAgate ariyasAvake pakatisatte For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsAra 264 AsALha viya avaAya kilesavasena ca upasaGkamAnA mAsAdesi, theragA. aTTha. 2.11; so tassa agganamuTThameva AsAdesi, jA. aTTha. 1.459; - desi ma. pu., e. va. - tattha mA AsAdesIti mA ghaTesi, mA pahAraM dehIti vuttaM hoti, udA. aTTha. 1993; pubbepi AsAdesi, jA. aTTha. 2.177; khuracakkaM assAdesi, jA. aTTha. 3.179; - yiM/desiM u. pu., e. va. - ahaM vane mUlaphalesanaM caraM AsAdayiM acchaM sughorarUpaM, jA. aTTha. 5.188; buddhaM AsAdayiM tadA, apa. 1.42; piNDAya vicarantaM taM AsAdesiM gajenahaM, apa. 1.330; - diyimha/dimhase u. pu., ba. va. - sAdhurUpaM vata bho arahantaM samaNaM AsAdimhase, dI. ni. 3.7; AsAdimhaseti AsAdiyimha ghaTTayimha, dI. ni. aTTha. 3.7; - du/dituM nimi. kR. - vibhemi cetaM AsAdu jA. aTTha. 5.148; AsAdunti AsAdituM tade.; - diya/detvA pU. kA. kR. - AsajjApIti AsAdetvApi, jA. aTTha. 2.41; AsAdiyAti AsAdetvA, jA. aTTha. 5.148; AsAdayitvA ghaTTetvA anAdaraM katvA, apa. aTTha. 1.299; buddha anAsAdanIyamAsAdayitvA, mi. pa. 196%3; - detabbo saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - na pakatatto bhikkhu AsAdetabbo anto vA bahi vA, cULava. 49; - tabba dvi. vi., e. va. - gotamaM vAdena vAdaM AsAdetabbaM amaJimha ma. ni. 1.301; bhagavantaM AsAdetabbaM amaJimhA, sa. ni. 1(1).28. AsAra' pu.. [AsAra], bhArI varSA, mUsalAdhAra varSA - AsAro dhArA sampAto, abhi. pa. 50. AsAra' pu., [AsAra], zaraNa, Azraya, sa. u. pa. ke rUpa meM, suddhA ke anta. draSTa.. AsALha 1. pu., [ASAr3ha], ASAr3ha kA mahInA - Lho pra. vi., e. va. - citto vesAkha jeTTho cAsALaho, abhi. pa. 75; - he sapta. vi., e. va. - candimasuriyA - AsALha mAse sinerusamIpena vicaranti, dI. ni. aTTha. 3.46; 2. - LhA strI., [ASADhA], pUrvASAr3ha evaM uttarASAr3ha nAmaka 2 nakSatra, 27 nakSatroM ke bIca 20vAM evaM 21vAM nakSatra - jeTThAmUlAsALahA duve tathA, abhi. pa. 59; 3. -LahI strI., [ASAr3hI], ASAr3hamAsa kI pUrNamAsI kI tithi, bhagavAn buddha ke dhammacakkappavattana kI tithi - hiyA Sa. vi., e. va. - AsAvhiyA puNNamAse upakaDe ca varasake, dI. vaM. 14.50; dvemA ... vassUpanAyikA purimikA, pacchimikA, aparajjugatAya AsALihayA parimikA upagantabbA, mahAva. 181; -vhiyaM sapta. vi., e. va. - AsAvhiyaM pabhAtAya rattiyA kAlasseva patacIvaramAdAya, bu. vaM. aTTha. 21; - juNhapakkha pu.. tatpu. sa. [ASAr3hajyotsnApakSa], ASAr3ha mAsa kA zuklapakSa - kkhe sapta. vi., e. va. - udvito AsALhajuNhapakkhe sakalaM aDamAsaM vassanakamegho, sa. ni. aTTha. 3.301; - hichaNaussava pu., tatpu. sa., ASAr3hI pUrNimA ke dina varSA-Rtu ke Arambha kI prasannatA ko vyakta karane hetu manAyA jAne vAlA utsava-vaM dvi. vi., e. va. - anuvaccharaM pavattentaM AsALihachaNaussavaM, cU. vaM. 99.53; - nakkhatta napuM., ASAr3hA nakSatra, ASAr3ha pUrNamAsI kA ASAr3hA nakSatra vAlA vaha dina jisa meM varSA ke Agamana ke upalakSya meM utsava Ayojita hotA thA - ttaM pra. vi., e. va. - tattha AsALhInakkhattanti vassUpagamanapUjAdivasa sandhAya vRttaM, sArattha. TI. 2.335; - ttena ta. vi., e. va. - pAcInadisAya AsALahanakkhattena yutto puNNacando uggacchati, sa. ni. aTTha. 3.326; - pavAraNanakkhatta napuM.. dva. sa., ASAr3hI pUrNimA ke avasara para tathA pavAraNA kI tithi para Ayojita utsava - ttAdIsu napuM., sapta. vi., ba. va. - ussavesUti AsALhIpavAraNanakkhattAdIsu mahussave su. pArA. aTTha. 2.194; AsALhIpavAraNanakkhattAdIsUti ettha nakkhattasaddo pacceka yojetabbo, sArattha. TI. 2.335; - puNNamA strI., [ASADhIpUrNimA], ASAr3ha mAsa kI pUrNimA kI tithi, siddhArtha ke mahAmAyAdevI ke garbha meM praveza kI tithi, buddha ke prathama dharmopadeza tathA uposatha Adi saGghakarmoM ke anuSThAna Adi kI dRSTi se theravAdI bauddhaparamparA meM samAdRta, pra. vi., e. va. - "sve AsALihapuNNamA bhavissatI ti, sa. ni. aTTha. 2.255; - yaM sapta. vi., e. va. - te AsaLhIpuNNamAyaM uposathaM katvA ..., dI. ni. aTTa, 1.9; te kira AsaLihapuNNamAyaM katikavattaM akaMsu. dI. ni. aTTha. 1.155%; AsaLihapuNNamAyaM vArANasiM gantvA ..., apa. aTTha. 1.94; AsALihapuNNamAyaM isipatanaM gantvA ..., apa. aTTha. 1.307; - puNNamadivasa pu., tatpu. sa. [ASADhIpUrNimAdivasa], ASAr3hI pUrNimA kA dina - saM dvi. vi., e. va. - ... AsALhIpuNNamadivasaMyeva niyAmento Aha .... su. ni. aTTha. 1.173; - se sapta. vi., e. va. - AsAmhipuNNamadivase isipattane migadAye dha. pa. aTTa, 1.51; AsAvhipuNNamadivase vArANasiyaM isipattanaM pavisitvA..., sa. ni. aTTha 2.103; - puNNamAsI strI.. [ASAr3hapUrNamAsI], ASAr3ha mAsa kI pUrNamAsI kI tithi - siyaM sapta. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Asi - AsAhipuNNamAsiyaM vArANasiM gamissAmI ti jA. aDa. 1.90; kAle sampatte AsALhipuNNamAsiyaM pAtova kattabbakiccaM nidvApetvA apa aDa. 1.125; puNNamI strI.. [ASAr3ha pUrNimA]. uparivat mito pa. vi. e. va. - AsALahI puNNamito vA aparAya puNNamAya anantare... mahAva. aDa. 330 - miyA sapta vi. e. va. assAti AsALhI puNNamiyA, sArattha. TI. 3.255; deviyA kucchirimaM AsAhipuSNAmiyA paTisandhiM gahetvA bu. vaM. aDDa, 92 - maGgala napuM0, ASAr3ha mAsa kI pUrNimA ke dina manAyA jAne vAlA utsava - laM dvi. vi., e. va. - AsaLhimaGgalaM cApi pavattetuM niyojayi, cU. vaM. 85.89; - mAsa pu., [ASADhamAsa], ASAr3ha kA mahInA - so pra. vi., e. va. - vassUpanAyikAya purimabhAge AsAhamAso su. ni. aTTa. 2.98 ssa pa vi., e. va. AsALahImAsassa juNhapakkhaterasiyA nikkhanto gAmantapabbhAraM gatvA ... dI. ni. aTTha. 2.287; - se sapta. vi. e. va. te hi AsALhamAse sinerusamIpena vicaranti, dI. ni. aDa. 3.46 gimhAnaM pacchime mAseti AsALhamAse, sa. ni. aTTha. 3.172; puNNAya puNNamAsiyA AsahamAse uposathe, dI. vaM. 14.78; sukka pakkha pu.. [ASAr3ha zuklapakSa ] ASAr3ha mAsa kA zuklapakSa ssa gha vi., e. va. AsALhasukkapakkhassa terase divase pana ma. vaM. 16.2 AsAhasukkapakkhassa paNNarasa uposathe, ma. vaM. 31.109; mhi sapta vi. e. va. AsALaha sukkapakkhamhi sukkapakkhadvitatthi kA. ma. vaM. 3.14. Asi asa kA adya., pra. pu. e. va. [AsIt ], thA ekamAsi rudammukhI, sa0 ni0 1 (1).153; tato me paNidhI Asi, cetaso abhipatthito, theragA. 514; AsIti ahosi theragA. aDa. 2.135 siMu. pu. e. va. uddhato capalo - cAsi, kAmarAgena aTTito, theragA. 157; yaM sIlavatI AsiM vi. va. aTTha. 142; Asinti ahosi, theragA. aTTha. 1.301; suMpra.pu., .. saraNesu ca sIlesu ThitA AsuM asahiyA. ma. vaM. 1.32 - suMra u. pu. va. va. ubho mAtA ca dhItA ca mayaM AsuM sapattiyo, therIgA. 224. AsiMsaka / AsIsaka tri. A + saMsa se vyu [AzaMsaka]. pratyAzI icchuka, AzA rakhane vAlA, gaveSaka kA pu.. pra. vi. ba. va AsIsakA uttamattha, apa. 1.24 mi. pa. 310; uttamatthaM nibbAnaM AsIsakA gavesakA, apa. aTTa, va. - 1.239. AsiMsati draSTa, AsaMsati ke anta (Upara). www.kobatirth.org - 265 AsiMsA AsiMsana napuM, A + saMsa se vyu, kri. nA. [AzaMsana]. icchA karanA, pAne kI AzA rakhanA, pratyAzA karanA cAhI gaI vastu ko pAne kI kAmanA karanA - naM. pra. vi., e. va. - Asisane AsihaM icchitabbarasa atthajAtassa patthanA, sadda0 3.814; AsiMsanaM AsihaM, sadda 3.877. AsiMsanaka / AsIsanaka tri. icchuka A rakhane vAlA, kA pu0, pra0 vi0, ba0 va. AsaMsukAti tato evaM ghAsacchAdanAdInaM AsIsanakA, therIgA. aTTa, - 242. AsiMsanA / AsiMsana / AsIsanA strI. / napuM, A + saMsa se vyu, kri. nA. [AzaMsana], apanI priya vastu yA vyakti ko pAne kI icchA, AzA nA pra. vi. e. va. AsiMsanA ijhiyathA hi mayhe tumhapi sA sAmi samijjhatUti, ji . ca. 217; Asisanavasena AsisanA dha. sa. aTTha. 391; AsA AsiMsanA AsisitataM dha. sa. 252; assAsakAti AsIsanA, patthanAti attho, mahAva. aTTha. 244; AsA AsIsanA AsIsitataM, mahAni, 6 yA bhavissassa atthassa AsIsanA avassaM AgamissatIti AsArasa uppajjati netti 44. AsiMsanIya / AsIsanIya tri. A + saMsa kA saM. kR. [AzaMsanIya] icchA karane yogya kAmanA karane yogya. sa. pa. ke anta0, AsIsanIya bahuratanaparipUritaM. mi. pa. " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only 2. AsiMsavagga pu. jA. aTTa ke eka khaNDa kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.254-273; pAThA. AsIsavagga. AsiMsavacana napuM [AzIrvacana] AzIrvAda, zubha-kAmanA kA vacana, zubhecchA naM dvi. vi. e. va. jayatu bhavanti AsisavacanaM vadisu sada. 2.344. AsiMsavAcA / AsIsavAcA strI0 [AzIrvAk ]. uparivat caMdvi. vi. e. va. - tadAhaM AsIsavAcaM avocaM anukampikA apa. 2204. AsiMsA / AsIsA strI. [ AziSa, napuM. ], zubhecchA AzIrvAda, maGgalakAmanA Asisatye ca Ayasmato dIghAyu hotu, sadda 3.697 AsiMsAyaM jayantu santoti sada. 3813: sotthi suvatitha iccete AsiMsatthe, sada. 3.900: sA pra. vi., e. va. AsIsAyanti avassaMbhAvI atthasiddhiyaM sA hi idha AsIsAti adhippetA, na patthanA, Idise anAgatatthe atItavacanaM saddavidU icchanti vi. vi. TI. 2.241. -
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsiMsApeti 266 Asita AsiMsApeti/AsIsApeti A + saMsa ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., zubhecchA karAtA hai, maGgalakAmanA karAtA hai, AzIrvAda dilAtA hai - na bhAvitamAsIsApeti. dI. ni. 3.35. AsiMsitatta napuM., bhAva. [AzaMsitatva], abhIpsita athavA icchita honA - ttaM pra. vi., e. va. - Asisitassa bhAvo AsisitattaM, dha. sa. aTTha. 391; pAThA. AsiMsitatta. Asika tri., asa se vyu., kevala sa. u. pa. meM prApta, khAne vAlA, ukkhittA., khelA., vantA ke anta., draSTa.. AsiJcati A + sica, varta., pra. pu., e. va. [AsiJcati], 1. sakarmaka kri. ke rUpa meM, sIMcatA hai, TapakAtA hai, choTI choTI bUMdoM ke rUpa meM andara DAla detA hai yA girA detA hai, bUMda bUMda karake TapakAtA hai, ur3ela detA hai, chir3akatA hai - khIraM dArakAnaM mukhe AsiJcati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).333; - nti pra. vi., ba. va. - natthu visamaM AsiJcanti, mahAva. 279; - Jca anu., ma. pu., e. va. - saNika AsiJcAti, sa. ni. aTTha. 3.338; - tha ba. va. - "nipajjitvA AsiJcathAti, dha. pa. aTTha. 1.7; tena hissa pAdadhovanaudakaM AdAya sIse AsiJcathAti, dha. pa. aTTa 2.382; - Jceyya vidhi., pra. pu., e. va. - puriso kAlena kAlaM telaM AsiJceyya varTi upasaMhareyya, sa. ni. 1(2).77; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - thero nAsAya telaM AsiJcanto, dha. pa. aTTha. 1.6; - ntaM dvi. vi., e. va. -- taM sAkavatthusmiM udakaM AsiJcantaM disvA, cariyA. aTTha. 174; - ntiyA varta. kR., strI., tR. vi., e. va. - mayA ... sappiM AsiJcantiyA, dha. pa. aTTa. 2.181; - mAnA varta. kR., Atmane., strI., pra. vi., e. va. - vUpasamayamAnA / sItudakaghaTasahassaM matthake AsiJcamAnA viya uppajjati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.94; -Jci adya., pra. pu., e. va. - bhagavA udakaM AsiJci mahAva. 393; tattatelakaTAhaM sIse AsiJci, visuddhi. 2.9; -JcissAma bhavi., u. pu., ba. ka. - "mukhe te pAnIyaM AsiJcissAmAti, sa. ni. aTTha. 2.258; - JcituM nimi. kR. - pakkuthitaM sappiM AsiJcituM, dha. pa. aTTha. 2.181; - JcitvA pU. kA. kR. - AsiJcitvA aGguliyA vA, pAci. aTTha. 94; nisinnakova AsiJcitvA, dha. pa. aTTha. 1.6; -JcitabbaM saM. kR., napuM.. pra. vi., e. va. - AcamanakumbhiyA udakaM AsiJcitabba mahAva. 54; ekena hatthena udakaM AsiJcitabbaM cULava. 350; 2. akarmaka kri. ke rUpa meM, TapakAva se yukta hotA hai, pighala jAtA hai athavA pighalAva ke rUpa meM ho jAtA hai, taralatA se ota-prota ho jAtA hai - JcantaM varta. kR., napuM., dvi. vi., e. va. - yadA dukkhaM upajjati sakalasarIraM ... vilInatambalohena AsiJcantaM ... uppajjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).287; - nte sapta. vi., e. va. - uNhe sappimhi tattha AsiJcante paTapaTAti saddo uTThahati, sa. ni. aTTha. 2.97; - mAnaM varta. kR., Atmane, napuM.. pra. vi., e. va. - ghaTehi AsiJcamAnaM vilInasavaNNaM viya, dha. pa. aTTha. 2.123. AsiJcana napuM., A + sica se vyu., kri. nA., sIMcanA, chir3akanA, bUMda bUMda kara ke TapakAnA, ur3elanA - naM pra. vi., e. va. -- piSTviyaM AsiJcanaM pidvisaMdhovikA nAma, a. ni. aTTha. 3.330; - visa tri., ba. sa., bUMda bUMda karake bAhara nikala rahe viSa se yukta - sA pu., pra. vi., ba. va. - parassa ca attano sarIre ca AsiJcanavisAti attho, sa. ni. aTTha. 3.54; sa. u. pa. ke rUpa meM takkA . ke anta. draSTa.. AsiJcApeti A + sica ke prera. kA vartaH, pra. pu., e. va. [AsiJcayati], siMcavAtA hai, bUMda bUMda kara bAhara TapakAne hetu prerita karatA hai, chir3akavAtA hai - si adya., pra. pu., e. va. - soLasannaM brAhmaNasahassAnaM makhesa AsiJcApesi, jA. aTTa. 4.348. AsiJcita/Asitta tri., A + sica kA bhU. ka. kR. [Asikta], sIMcA huA, bhigoyA huA, tara kiyA huA, chir3akA huA, ur3elA huA - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - tAya tassA matthake AsittaM pakkRthitasappi sItudakaM viya ahosi, dha. pa. aTTha. 2.181. AsiTTha tri., A + siMsa kA bhU. ka. kR. [AziSTa], icchita, vAJchita, vaha, jisa ko pAne kI icchA kI jA rahI ho-Te sapta. vi., e. va. - saAyamabhidheyyAyaM AsiDhe gamyamAne dhAtUhi tippaccayo hoti, ka. vyA. 554;-dvattha pu., icchita hone kA artha - tthe sapta. vi., e. va. - AsiThThatthe ca anuttakAle paJcamI vibhatti hoti, ka. vyA. 417. Asita'/mAsita/asita tri., vyu.. saMdigdha aTTha. ke vyAkhyAna aspaSTa, saMbhavataH |as (bhojana karanA) kA prera. athavA misa (sparza karanA) se vya. mAsita kA parivartita rUpa, adhikatara sthaloM meM, 'mAsita' rUpa meM hI prApta, 1. tRpta karA diyA gayA, bhojana karA diyA gayA, 2. sparza For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asita 267 kiyA gayA, prabhAvita kiyA huA - to pu.. pra. vi., e. va. - yathAhamajja suhito, ... dumapakkAni mAsitoti, jA. aTTha. 2.370; .... mAsitoti udumbarAdIni rukkhaphalAni khAditvA asito dhAto suhito, jA. aTTha. 2.370; tattha hessAmi Asito, jA. aTTha. 5.64; asito dhAto suhito, jA. aTTha. 5.69; visamAsito, mi. pa. 278. Asita/asita tri., A + vsi kA bhU. ka. kR. [Azrita], kisI ke sAtha jur3A huA, kisI kA Azraya liyA huA, kisI kI zaraNa meM gayA huA - to pu., pra. vi., e. va. - santiM nirisato asito allIno upagato, mahAni. 53; .... so mayA bhagavA Asito upAsito payirUpAsito..... cULani. 189; Asitoti upasaGkamito, cULani. aTTha. 77; assitoti Asito visesena nissito, mahAni. aTTha. 159. Asitta tri., A + sica kA bhU, ka. kR. [Asikta], sIMcA huA, bhigoyA huA, lipA huA, tarala kiyA huA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - asucinA Asittassa pariLAho vUpasammati, mahAva. aTTha. 282; - ttehi napuM., tR. vi., e. va. - kahApaNehi kaNDaM taM Asittehuparupari ma. vaM. 25.100; - ttA strI., pra. vi., e. va. - jaladhArAhi ... AsittA sabbA laGkAmahI ahu, ma. vaM. 17.45; - ttaM napuM, pra. vi., e. va. - seyyathApi kumbho nikkujjo tatra udakaM AsittaM vivaTTati, a. ni. 1(1).153; telaM vA vAlukAya AsittaM osIdatimeva saMsIdatimeva, a. ni. 1(1).313; "nAsAya vo telaM AsittAnti, dha. pa. aTTha. 1.6; abhisekaudaka AsittaM sUkarimevassa aggamahesiMkariMsu, jA. aTTha. 4.311; - tena napuM., tR. vi., e. va. - pattaM ... Asittena ... sappinAvijjotamAnaM ... hatthe ThapetvA, sa. ni. aTTha. 2.164; -- te napuM., sapta. vi., e. va. - yathA ghate Asitte aggimhi aggisikhA atIva jalati, apa. aTTha. 2.117; - ttAni napuM. pra. vi., ba. va. - sappimadhusakkharAhi AsittAni / yojitAneva madhurAni ojavantAni honti, sa. ni. aTTha. 1.277; - udaka na., karma. sa. [Asiktodaka], chir3akA huA jala - kaM dvi. vi., e. va. - caGkavAre Asittaudaka viya parihAyateva, a. ni. aTTha. 3.150-151; parissAvane AsittaudakaM viya parihAyateva, jA. aTTha. 4.96; - kAla pu., tatpu. sa., sIMce jAne kA samaya, snigdha athavA tarala kie jAne kA kAla - lo pra. vi., e. va. - udakassa Asittagandhatela AsittakAlo viya desanAya, a. ni. aTTha. 2.99; sa. u. pa. ke rUpa meM, toyalavA. ke anta. draSTa... Asittaka tri., Asitta se vyu. [Asiktaka], pUrI taraha se siJcita, bhalI bhAMti bhigo diyA gayA athavA tara kara diyA gayA - sadisa tri., bhigoyA huA jaisA - sA pu.. pra. vi., ba. va. - takkaM sIse AsittakasadisAva honti, mahAva. aTTha. 269; takkaM sIse AsittakasadisAva hontIti yathA adAse karontA takkena sIsaM dhovitvA adAsaM karonti, evaM ArAmikavacanena dinnattA adAsAva teti adhippAyo, sArattha. TI. 3.219; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., amatA ke anta. draSTa.. AsittakapUrva pu., karma. sa. [AsiktakapUpa], eka prakAra kA puA, jisake andara meM piTThA rakhakara dhIre dhIre bar3A AkAra dekara use banda kara dete haiM, saMbhavataH Adhunika magadha kA Dhakana-puA - vaM dvi. vi., e. va. - tattha kapallakapUvanti AsittakapUrva, taM pacantA kapAle paThamaM kiJci piTTha ThapetvA anukkamena vaDDatvA, antantena paricchindanti pUrva samantato paricchinnaM katvA Thapenti, dI. ni. TI. (lIna.) 2.139. AsittakAdhAra pu., cAvala kI garma khIra Adi se bharA huA dhAtupAtra, jisameM bhojana garma banA rahatA thA, tathA jo eka thAlI se DhakA rahatA thA - ro pra. vi., e. va. - teneva pALiyaM AsittakUpadhAnanti vRttaM, tassa ca pAyAsAdIhi AsittakAdhAroti attho, vi. vi. TI. 2.220. AsittakUpadhAna napuM, uparivat - ne sapta. vi., e. va. - chabbaggiyA bhikkhu AsittakUpadhAne bhuJjanti, cULava. 243; - naM pra. vi., e. va. - AsittakUpadhAnaM nAma tambalohena vA rajatena vA katAya peLAya etaM adhivacanaM, cULava. aTTha. 52; peLAyAti aDhasasoLasaMsAdiAkArena katAya bhAjanAkArAya peLAya, yattha uNhapAyAsAdiM pakkhipitvA upari bhojanapAtiM Thapenti, bhattassa uNhabhAvAvigamanatthaM tAdisassa bhAjanAkArassa AdhArassetaM adhivacanaM, teneva pALiyaM "AsittakUpadhAna nti vuttaM, vi. vi. TI. 2.220; idaJca AsittakUpadhAnaM paccantesu na jAnanti kAtu, majjhimadeseyeva karonti, vi. vi. TI. 2.220. Asittagandhatela tri., ba. sa., sugandhita teloM se abhyaJjita, sugandhita teloM ko lagAyA huA vyakti - lAya strI., tR. vi., e. va. - AsitagandhatelAya lahaM sovaNNadoNiyA, ma. vaM. 20.35. For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsittapaNDaka 268 AsIdati ke ana AsittapaNDaka pu., pAMca prakAra ke napuMsakoM meM prathama ke rUpa meM ullikhita, samalaiMgika kriyA karAne vAlA vyakti - ko pra. vi., e. va. - paNDako paJcavidho hoti AsittapaNDako, usUyapaNDako, opakkamikapaNDako, napuMsakapaNDako, pakkhapaNDakoti, kasA. TI. 159; tattha yassa paresaM aGgajAtaM mukhena gahetvA asucinA Asittassa pariLAho vUpasammati, ayaM AsittapaNDako, tade. - ssa ca./Sa. vi., e. va. - tesu AsittapaNDakassa ca usUyapaNDakassa ca pabbajjA na vAritA, mahAva. aTTha. 282; - kaM dvi. vi., e. va. - AsittapaNDakaJca usUyapaNDakaJca ThapetvA ... kasA aTTha. 109. Asitabba tri., VAsa se vyu., saM. kR., baiThe jAne yogya - bbaM napuM., pra. vi., e. va. - "bhAvakammesu tabbAnIyA" ... AsIyate, Asitabba, AsanIyaM, ka. vyA. 542. Asittamatta tri., jala kA siJcana karane ke sAtha sAtha, AsiJcana athavA chir3akAva karate hI - tte napuM., sapta. vi., e. va. - evaM tAya saccakiriyaM katvA udake Asittamatteyeva sotthisenassa kuTuM ambilena dhotaM viya tambamalaM tAvadeva apagacchi , jA. aTTha. 5.90. Asittavisa' tri., ba. sa. [AsiktaviSa], viSa ko mukha se bAhara TapakAte rahane vAlA viSadhara sarpa, z2aharIlA nAga - so pu., pra. vi., e. va. - Asittavisotipi AsIviso, sakalakAye AsiJcitvA viya Thapitaviso parassa ca sarIre AsiJcanavisoti attho asitavisotipi AsIviso, sArattha. TI. 2.19; -- sA ba. va. - AsittavisAtipi AsIvisA, asitavisAtipi AsIvisA, sa. ni. aTTha. 3.54. Asittavisa napuM., karma. sa. [AsiktaviSa], TapakatA huA viSa, dhIre dhIre risa kara bAhara A rahA viSa - sena tR. vi., e. va. - Asittasattoti Asittavisena satto. jA. aTTha. 5.82. Asittasatta tri., tatpu. sa. [Asiktazapta], tIbra viSa vAle (nAgarAja) dvArA abhizapta yA zApita - tto pu., pra. vi., e. va. - Asittasatto nihato pathabyA, jA. aTTha. 5.823; Asittasattoti Asittavisena satto, tade... Asittodaka tri., [Asiktodaka], jala dvArA siJcita, siJcita - kA strI, pra. vi., e. va. - mahApathavI .. AsittodakA cikkhallajAtA, mi. pa. 265; - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - AsittodakAni vaTumAni, dI. ni. 2.254. Asilina tri., A + silisa se vyu., bhU. ka. kR. [AzliSTa], dRr3hatA ke sAtha jur3A huA athavA cipaTA huA, pUrI taraha se samarpita - @o pu., pra. vi., e. va. - AsiliTTho gurumbhavaM AsiliTTho gurubhotA, mo. vyA. 5.58. AsI' tri., asa (pheMkanA) se vyu., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM issA . ke anta. draSTa.. AsI' tri.. asa (khAnA) se vyu., kevala sa. u. pa. meM hI prayukta, khAne vAlA, appA., ekA., tiNA.. palAsA., sudhA. ke anta. draSTa.. AsI' strI., [AzI], sAMpa kI viSailI dAr3ha yA dAMta - AsIti vA dAThA vuccati, tattha sannihitavisoti AsIviso, sArattha. TI. 2.20; AsItthI sappadADhA tha, abhi. pa. 655%; sappadAThAyamAsitthI, abhi. pa. 872. AsI'/Asi strI., [AziSa], 1. zubhecchA, maGgala kI kAmanA, AzIrvAda, 2. alaGkAroM kA eka prabheda - AsI nAma siyatthassa iTThassAsisanaM yathA, subodhA. 336(gA.); svAtanI Asi bhavissantI cAti, sadda. 1.56%; sappadAThAyamAsitthI, iTThassAsiMsanAya pi, abhi. pa. 872; - savAcA strI., [AzIrvacana], maGgalakAmanA athavA AzIrvAda kA vacana - caM dvi. vi., e. va. - tadAhaM AsIsavAcaM avocaM anukampikA, therIgA. aTTha. 165; - sivAda pu., [AzIrvAda], zubhakAmanA kA kathana - daM dvi. vi., e. va. - sukhinI hohi, arogA hohIti AdinA AsivAdaM atthato vadApesi nAma, vi. va. aTTha. 18; - vAdana napuM., uparivat -vasena ta. vi., e. va., kri. vi., AzIrvAda ke dvArA - "kAlena kAlaM AsIvAdanavasena suTTa payuttanandighoso ti ca vadanti, vi. va. aTTha. 232. AsItima tri., assIvAM - me sapta. vi., e. va. - AsItime vasse sukheneva pabbajja upagato, a. ni. aTTha. 1.234. AsIdati A + Vsada kA varta., pra. pu., e. va. [AsIdati], 1. jA pahuMcatA hai, samIpa pahuMcatA hai, pA letA hai, sparza karatA hai, pakar3a letA hai, 2. AkramaNa yA prahAra karatA hai, muThabher3a karatA hai, 3. tiraSkRta yA apamAnita karatA hai, haTA detA hai - de vidhi., pra. pu., e. va. - AsIvisampi AsIde yena daTTho na jIvati, a. ni. 2(1).63; AsIdeti ghaTTeyya, a. ni. aTTa. 3.28; nAsIde, yasmiM natthi kataJjatA, jA. aTTha. 4.51; AsIde, saJatAnaM tapassinaM, jA. aTTha. 5.259; - sadA adya, pra. pu., e. va. - nAsadA vAkara migo, ma. ni. 2.262; - sado ma. pu., e. va. - metamAsado, eso hi, ma. ni. 1.410; atricchaM cakkamAsado, jA. aTTha. For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsIna 269 AsIvisUpama 1.396; - ditvA pU. kA. kR. - brAhmaNA AsIditvA saMsIdanti, dI. ni. 1.224. AsIna tri.. Asa kA bhU. ka. kR. [AsIna], baiThA huA, Asana para baiThA huA - no pu., pra. vi., e. va. - anutthunanto AsIno, bhattu yAcittha jIvitaM, jA. aTTha. 5.341; - naM pu., vi. vi., e. va. -- nagarasa passe AsInaM muniM dukkhassa pAraguM, sa. ni. 1(1).225; na heva ThitaM nAsIna, jA. aTTha. 3.81; - ne' sapta. vi., e. va. - ekasmi tuhimAsIne, sabbe tuNhI bhavanti te, dI. ni. 2.156; -- ne pu., dvi. vi., ba. va. - so... ajjhabhAsatha pavaGghakAye AsIne dijasaGghagaNAdhipe, jA. aTTha. 5.334; - nAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - coLaJca nesaM piNDaJca AsInAnaM padApaye, jA. aTTha. 7.192; - nesu pu., sapta. vi., ba. va. - gehasAmikesu tuhImAsinesu ANAkaraNaM na yuttaM, sa. ni. aTTha. 3.224; sa. u. pa. ke rUpa meM, aggimA., pAsANamA. ke anta. draSTa.. AsInasayana tri., baiThA huA athavA leTA huA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - carato tito vApi, AsInasayanassa vA, theragA. 452; AsInasayanassa vAti AsInassa sayanassa vA, nisinnarasa nipajjantassa vAti attho, theragA. aTTha. 2.102. AsIyati A + si kA varta, pra. pu., e. va. [Azrayate], Azraya letA hai, vidyamAna hotA hai - kaddame jAyati udake AsIyatI ti, mi. pa. 81-82. AsIyate |aas ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va., baitthaa| jAtA hai, draSTa. Asati ke anta.. AsIvacana napuM., zubhakAmanA ke vacana, AsI ke anta. draSTa.. AsIvisa/Asivisa pu., [AzIviSa], atyanta tejI ke sAtha zarIra meM phailane vAle viSa vAlA sarpa, tIbra viSa vAlA sarpa - so pra. vi., e. va. - Asu sIghaM etassa visaM AgacchatIti AsIviso, pArA. aTTa, 1.170; AsIviso bhujaGgohi..., abhi. pa. 653; Asittavisotipi AsIviso, sArattha. TI. 2.19; nAgarAjA iddhimA Asiviso ghoraviso, mahAva. 29; seyyathApi sunakkhatta, AsIviso ghoraviso, ma. ni. 3.45; kAye AsIviso patito hoti, sa. ni. 2(2).43;-saM dvi. vi., e. va. - AsIvisamivoragaM aggiM viya, pArA. aTTha. 1.316; AsIvisaM ghoravisaM ma. ni. 1.301; - sena tR. vi., e. va. - AsIvisena vittoti, jA. aTTha. 7.25; AsIvisena daTTho bhaveyya, mi. pa. 150; - sA pa. vi., e. va. - "ArA amittA vyavajanti tehi AsIvisA vA riva sattusaGghAti, jA. aTTha. 5.77; - ssa Sa. vi., e. va. - nAgarAjassa iddhimato Asivisassa ghoravisassa tejasA ..., mahAva. 29; Asivisassa ghoravisassa mukhe aGgajAtaM pakkhittaM, pArA. 21; AsIvisassAnantaraM kaNhasappo vutto, sArattha. TI. 2.20; - se sapta. vi., e. va. - maNDUkapotikAnaM AsIvise kaNhasappe gilanakAlo viya bhavissati, jA. aTTha. 1.327; yatto cAsIvise careti. jA. aTTha. 4.198; - sA pra. vi., ba. va. - cattAro AsIvisA uggatejA ghoravisA, sa. ni. 2(2).176; AsIvisA durupaTTAnA, sa. ni. aTTha. 3.59; - sehi tR. vi., ba. va. - paThama AsIvisehi anubaddho, sa. ni. aTTha. 3.56; - sAnaM Sa. vi., ba. va. - imesaM catunna AsIvisAnaM, sa. ni. 2(2).176; AsIvisAnaJca rukkhasusiratiNapaNNagahana sakArakhAnAnipi Asayo, sa. ni. aTTa. 3.58; sa. u. pa. ke rUpa meM, ghaTTitA., pahatA. ke anta0, draSTa.. AsIvisadaTTha 1. tri., tatpu. sa., jaharIle sarpa dvArA DasA gayA, viSaile sAMpa dvArA kATA gayA, 2. napuM, sAMpa kA kATanA, sa. pa. ke anta., - dUpamA strI., sAMpa dvArA Dase jAne kI upamA - ya tR. vi., e. va. - ayaM panattho AsIvisadabupamAya dIpetabbo eko kira puriso AsIvisena daTTho, sa. ni. aTTha. 2.88. AsIvisapotaka pu., zizu sarpa, sAMpa kA baccA - kA pra. vi., ba. ka. -dve AsIvisapotakA kILanti, sa. ni. aTTha 3.14. AsIvisabhArita tri., tatpu. sa., jaharIle sarpo se bharapUra - tA pu., pra. vi., ba. va. - apesalAnIti evarUpA puggalA AsIvisabharitA viya vammikA appiyasIlA honti, jA. aTTha. 4.343. AsIvisavagga pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).176-200; sa. ni. aTTha. 3.52-111. AsIvisAlaya pu., tatpu. sa., sarpa kI bAmI, sarpa ke rahane kA bila - sama tri., sAMpa kI bAmI ke samAna, sAMpa ke bila jaisA - me pu., sapta. vi., e. va. - AsIvisAlayasame rogAvAse kaLevare, apa. 2.203; -- nibha tri., uparivat - bho pu., pra. vi., e. va. - AsIvisAlayanibho sabhayo AsIvisUpama tri., sarpa jaisA, sAMpa ke samAna - mA pu., pra. vi., ba. va. - cattAro AsIvisUpamA puggalA, a. ni. For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AsIvisopamasutta 270 Asevati 1(2).127; kAmA kaTukA AsIvisUpamA, yesu mucchitA bAlA, bhUmi cuNNetvA tesaM aTThIni mANavo, ma. vaM. 23.80%; therIgA. 453; - me sapta. vi., e. va. - -mbhissanti bhavi0, pra. pu., ba. va. - kathamhi nAma paJcupAdAnakkhandhA AsIvisUpame.... visuddhi. 2.107; vibha. gUthakaTAhaM matthake Asumbhissanti!, pAci. 361; - aTTha. 30; - maM pu., vi. vi., e. va. - tesaM dhamma adesesi mbhitvA/tvAna pU. kA. kR. - chaThe AsumbhitvAti thero AsIvisopama, ma. vaM. 12.26; nisajja nandanavane pAtetvA, sArattha. TI. 3.112; AsumbhitvAna pAdape, vi. va. desiyAsivisUpama, ma. vaM. 15.178; kathesi tattha suttantaM aTTha. 177. AsivisUpamaM subhaM dI. vaM. 14.18. Aseti A + VsI ke varta., pra. pu., e. va., 'Asayati' ke AsIvisopamasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka sthAna para katipaya saMskaraNoM meM prayukta, apa., sotA hai, - ttaM pra. vi., e. va. - seyyathidaM... AsIvisopamasuttaM draSTa. Asayati ke anta.. sa. ni. aTTha. 2.3; - ttaM dvi. vi., e. va. - thero tesaM Asevati A + vseva kA varta.. pra. pu., e. va., Adi se anta AsIvisopamasuttaM kathesi, pArA. aTTha. 1.47. taka sevana karatA hai, nirantara abhyAsa karatA hai, bAra bAra AsIvisopamasuttanta pu., uparivat - ntaM dvi. vi., e. va. AvRtti karatA hai, vyavahAra meM anusaraNa karatA hai, vikasita - kallamahAvihAre AsIvisopamasuttantaM sutvA ....dha. pa. karatA hai - bhikkhu mettAcittaM Asevati, a. ni. 1(1).13; aTTha. 2.308. so taM maggaM Asevati bhAveti bahalIkaroti, a. ni. AsuM' asa kA adya., u. pu., ba. va. [Asma]. hama the, asthi 1(2).181; nimittaM na Asevati na bhAveti, a. ni. ke anta. draSTa.. 3(1).226; pubbaNhasamayaM Asevati. paTi. ma. 27: imaM vIriyaM AsuM/Asu a., nipA., kri. vi. [Azu], tejI se, Arabhati samArabhati Asevati bhAveti bahulIkaroti, vibha. zIghratA ke sAtha, turanta - kiriyAya AsaM pariniTThApanaM. 235; - nti ba. va. - sabbesattA ... paribhuJjanti ... sadda. 3.719; araM lahu Asu. sadda. 3.902; Asu tuNNamaraM Asevanti bhAventi bahulIkarontIti, kathA. 136; - cAvilambitaM tuvaTapi ca, abhi. pa. 40; iddhiyA cAsu viyate/vIyati karma. vA., varta, pra. pu.. e. va. - nihAsi asokArAmasahayo, ma. vaM. 5.174. bhAvIyate AsevIyate bahulIkArIyate, sadda. 1.6; imAni AsugAmI tri., [AzugAmina], tejI ke sAtha calane vAlA, paJcindriyAni mettAya cetovimattiyA AsevanA honti ... zIghratA ke sAtha sakriya hone vAlA - niyA strI., tR. vi., AsevIyati, paTi. ma. 306; - veyyaM vidhi., u. pu., e. va. e. va. - ... ti AdikaM kathaM sabhAviniyA pAya - nekkhamme AnisaMsaM adhigamma tamAseveyyaM, a. ni. 3(1). anukkamamAnA .... su. ni. aTTha. 2.37; pAThA. AsugAminiyA. 244; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - imaM kho ahaM AsuNAti A + su kA varta, pra. pu., e. va. [AzRNoti], diddhiM Asevanto, ma. ni. 1.406; - to ca. vi., e. va. - sunatA hai, AjJA kA pAlana karatA hai - Nanti ba. va. - taM maggaM Asevato bhAvayato bahalIkaroto saMyojanAni pahIyanti, AsuNanti buddhassa bhikkhU, ka. vyA. 279; - mAno varta. a. ni. 1(2).182; a. ni. 2(1).69; - ssa Sa. vi., e. va. kR., Atmane, pu.. pra. vi., e. va. - assavoti AsuNamAno - sabbasaGkArAnaM ... bhaGgAnupassanaM Asevantarasa, visuddhi. ... vacanaM suNAti, sa. ni. aTTha. 1.32. 2.280; saGghArUpekkhAjANaM taM, Asevantassa yogino, abhi. Asuta tri., vyu., saMdigdha, acchI taraha susajjita - tA ava. 1307; - mAno varta. kR., Atmane, pu.. pra. vi., e. strI., pra. vi., e. va. - AsutAti sajjitA "asuttA ti va. --- mettaM upekkhaM karuNaM vimutti, AsevamAno muditaJca ... anAvilA apakkA taruNA, vajira. TI. 493; AsutAti kAle, apa. 1.11; tattha AsevamAnoti... catutthajjhAnavasena sabbasambhArasajjitA, sArattha. TI. 3.410. bhAvayamAno, apa. aTTha. 1.204; - vi adya., u. pu., e. ka. Asumbhati A + sumbha kA varta., pra. pu., e. va., TapakAtA - avitakke AnisaMsaM adhigamma tamAseviM. a. ni. hai, pheMkatA hai, girAtA hai - mbhi adya., pra. pu.. e. va. - 3(1).245; - vituM nimi. kR. - vuccati, AsevituM vA so bhikkhu ... tAni eLakalomAni Thitakova Asumbhi, pArA. phAsukakAle, apa. aTTha. 1.205; - vitvA pU. kA. kR. - 351; iTThakaM matthake Asumbhi, jA. aTTha. 3.385; Thitakova kAleti mettaM AsevitvA tato vaTThAya karuNaM, apa. aTTha. AsumbhIti... pAtesIti attho, pArA. aTTha. 2.242; Asumbhi 1.205; so taM nimittaM AsevitvA, vibha. 218. , jAma For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asevanapaccaya 271 Asevita Asevanapaccaya pu., 24 prakAra ke pratyayoM (kAraNabhUta dharmoM) meM se eka, punaH punaH kiyA jA rahA vyAvahArika AcaraNa apane bAda meM utpanna hone vAle dharmoM ke guNoM ke balavAna banAne meM unakA upakAraka hotA hai, ataH yaha Asevanapaccaya kahalAtA hai, kisI eka dharma ke udaya meM kisI dUsare dharma ke satata abhyAsa kA kAraNabhUta honA - yo pra. vi., e. va. - Asevanapaccayo, visuddhi. 2.161; saGghArArammaNaJca kusalaM nibbAnArammaNassa Asevanapaccayo hotiyeva, visuddhi. mahATI. 2.263; Asevanatuna anantarAnaM paguNabalavabhAvAya upakArako dhammo Asevanapaccayo, pa. pa. aTTha. 348; Asevanapaccayo ganthAdIsa parimaparimAbhiyogo viya, visuddhi. 2.166; Asevanapaccayoti ThapetvA AvajjanadvayaM, abhi. ava. 175; - yena tR. vi., e. va. - "... dhammAnaM Asevanapaccayena paccayoti, visuddhi. 1.134; - yA pa. vi., e. va. - uppajjati ... AsevanapaccayA, paTThA. 2.123; -- tA strI., bhAva., Asevana-pratyaya honA, satata abhyAsa kA anya dharma ke udaya meM kAraNabhUta honA, pra. vi., e. va. - tena hi atthi kAci AsevanapaccayatAti, kathA. 500; - bhAva pu., uparivat - vena ta. vi., e. va. - AsevanapaccayabhAvena sasampayattAni, sadda. 1.86. AsevanapaccayakathA strI., kathA. ke eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 498. AsevanabalavatA strI., dharmoM ke Asevana athavA satata abhyAsa kI zakti-ya ta. vi., e. va. - AsevanabalavatAya vicittavRttitAya ca, dI. ni. TI. 1.124. AsevanamandatA strI., tatpu. sa., vyAvahArika AcaraNa meM zithilatA, yadA kadA hI anupAlana athavA vyAvahArika AcaraNa karanA - ya tR. vi., e. va. - AsevanamandatAya appasAvajjo, dI. ni. aTTha. 1.70. AsevanamahantatA strI., tatpu. sa., vyAvahArika AcaraNa athavA abhyAsa kI bArambAratA, anupAlana athavA vyAvahArika AcaraNa kI paunaHpunyatA, punaH punaH vyAvahArika abhyAsa - ya tR. vi., e. va. - AsevanamahantatAya mahAsAvajjo , dI. ni. aTTa, 1.70. AsevanA strI./napuM.. [Asevana, napuM, bau. saM., AsevanA, strI.], nirantara abhyAsa, punaH punaH AvRtti, nirantara sAtha saMga, bhAvanA, pra. vi., e. va. - AsevanAti Adito sevanA, paTi. ma. aTTha. 2.155; dhammAnaM AsevanA bhAvanA bahalIkamma, ma. ni. 1.382; sA hi bhusaM sevIyatIti AsevanAti vRttA, paTi. ma. aTTha. 1.112; - naM dvi. vi., e. va. - cittaM AsevanaM labhati, visuddhi. 1.230; AsevanaM labhatIti bhAvanAsevanaM labhati, visuddhi. mahATI. 1.279-280; - ya' tR. vi., e. va. - kathaJca attAnaM rakkhanto paraM rakkhati? AsevanAya, bhAvanAya, bahulIkammena, sa. ni. 3.244; - ya? ca. vi., e. va. - ... sIlAni cittassa ... AsevanAya saMvattanti, visuddhi. 1.47; tasmA samAdhissa AsevanAya paguNabalavabhAvAya saMvattantIti attho, visuddhi. mahATI. 1.75; - naM napuM., pra. vi., e. va. - na hotAsevanaM pana, abhi. ava. 974; ekassAsevanaM natthi, tasmA dve anulomakA tehi AsevanaM laddhA, tatiyaM hoti gotrabhu, abhi. ava. 1341; sa. u. pa. ke rUpa meM, diTThA.. pubbA ke anta. draSTa.. AsevanAbhAvanA strI., dharmoM kA punaH punaH abhyAsa, vyAvahArika AcaraNa meM punaH punaH abhyAsa, 4 prakAra kI bhAvanAoM meM eka, pra. vi., e. va. - cattasso bhAvanA ... AsevanAbhAvanA, paTi. ma. 25; paTilAbhe vasippattassa yathAruci paribhogakAle bhAvanA, sA hi bhusaM seviyatIti AsevanAti vuttA, keci pana AsevanAbhAvanA vasIkamma, ekarasAbhAvanA sabbatthikA ti, vaNNayanti, paTi. ma. aTTha. 1.112. AsevayitvA A + vseva ke prera. kA pU. kA. kR., vikasita karake, bhAvita karake, bar3hA karake, vyAvahArika rUpa meM abhyAsa karake - suJappaNidhiJca tathAnimittaM, AsevayitvA jinasAsanamhi, apa. 1.11. Asevita tri., A + /seva kA bhU. ka. kR. [Asevita], bhalI bhAMti sevana kiyA gayA, AcaraNa meM utArA gayA, pAlana kiyA gayA, bhAvita, bar3hAyA gayA, vikasita kiyA gayA, bAra bAra abhyAsa kiyA gayA -- to pu., pra. vi., e. va. - pANAtipAto Asevito bhAvito, a. ni. 3(1).78; - taM pu., dvi. vi., e. va. - dhamma te desayissAmi, sataM AsevitaM ahaM, jA. aTTha. 5.209; - te pu., sapta. vi., e. va. -- "Asevite tipi pATho, tassa AsevitAyAti attho, bu. vaM. aTTha. 221; - tA strI, pra. vi., e. va. - "kAyagatAsati AsevitA ti, a. ni. 1(1).61; vAcA AsevitA bhAvitA bahulIkatA, a. ni. 3(1).79; - ya tR. vi., e. va. - mettAya cetovimuttiyA AsevitAya bhAvitAya bahulIkatAya ...., pari. 270; a. ni. 3(2).308; - taM napuM., pra. vi., e. va. - "amataM tesaM AsevitaM yesaM kAyagatAsati AsevitA ti, a. ni. 1(1).61; - tAni/tA napuM., pra. vi., ba.va. - AsevitAni bhAvitAni bahalIkatAni For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asevitabba 272 Ahacca ussadagatAni, vibha. 390; pApA AsevitA yehi te apAyesu jAyare, saddhammo. 93; - kammaTThAna tri., ba. sa., dhyAna ke karmasthAnoM kA bAra bAra abhyAsa kara cukA (sAdhaka), vaha, jisa ne karmasthAnoM kI dhyAna-bhAvanA kA nirantara abhyAsa kiyA hai - no pu., pra. vi., e. va. - AsevitakammaTThAnoti asubhakammaTThAne kataparicayo, visuddhi. mahATI. 1.194; AsevitakammaTThAno parihatadhutaGgo visuddhi. 1.177;- nisevita tri., AcaraNa meM bhalI bhAMti utArA huA, paripUrita, vaha, jisakA bAra bAra abhyAsa kara use pUrNatayA vikasita kara liyA gayA hai - taM strI., vi. vi., e. va. - porANakabodhisattehi AsevitanisevitaM paThamaM dAnapAramiM disvA ..., jA. aTTha. 1.26. Asevitabba tri., A + vseva kA saM. kR. [Asevitavya]. sevana kie jAne yogya, AcaraNa meM utArane yogya, bAra bAra abhyAsa kie jAne yogya - bbaM pu., dvi. vi., e. va. -- AsevitabbaJca vo, bhikkhave, dhamma desessAmi, na AsevitabbaJca, a. ni. 3(2).213; - bbA pu., pra. vi., ba.. va. - dhammA ... AsevitabbA bhAvetabbA bahulIkAtabbA, dI... ni. 2.92; - bbo pu., pra. vi., e. va. - abyApAdo evaM Asevitabbo... - anusAsanIpATihAriyaM, paTi. ma. 396; - bbA strI., pra. vi., e. va. - sA kho pana AlokasA evaM AsevitabbA, paTi, ma. 396; - baM napuM., pra. vi., e. va. - AsevitabbaM bhAvetabbaM ma. ni. 2.126. Aha VbrU kA parokSabhUta kA pra. pu., e. va., vAstavika prayogoM meM kisI kAlavizeSa kA sUcaka pratIta nahIM hotA [Aha], 1. bolatA hai, bolA, kahatA hai, kahA; sambodhita karatA hai, sambodhita kiyA - supine kilamAha, sadda. 3.8163; Aha AhU, sadda. 3.827; vartaH, pra. pu., e. va. - brAhmaNo evamAha, - ... "gotamaM dassanAya upasaGkamissatI ti, dI. ni. 1.98; so evamAha "-"ti, ma. ni. 1.130; suddhimAha, su. ni. 796; yo vApikatvA na karomi cAha, dha. pa. 306; naM satthA... "-"ti Aha, dha. pa. aTTha. 1.5; upasamitvA Aha -*- jA. aTTha. 2.22; tenApi "kimatthaM ThitosI ti vutto tathevAha, jA. aTTha. 3.46; "bhadde, tvaM imaM ... sukhena jIvAhI Aha, jA. aTTa. 4.21; ma. pu., e. va. - "atha kasmA, tvaM mahArAja, evamAha cittena sarati, no satiyA ti, mi. pa. 85; - haMsu/hu pra. pu., ba. va. - tamena bhikkhU evamAhaMsu, sa. ni. 1(2).244; "kAmA aniccA iti cApi Ahu", theragA. 188; 2. AjJA detA hai, AjJA dI, Adeza detA hai, Adeza diyA, pra. pu., e. va. - tassapi no bhagavA pahAnamAha, ma. ni. 2.121; "uyyAnaM mApehI ti Aha, jA. aTTha. 2.157; 'ehi bhikkhU ti maM Aha, theragA. 625; punarAha mahIpati tassa yodhasatassApi tatheva pariyosituM, ma. vaM. 23.98; 3. kisI ke viSaya meM kahatA hai, kisI ko lekara kucha kahA - haMsu/hu pra. pu., ba. va. - tamena evamAhaMsu -ti, sa. ni. 2(2).323; ... ti Ahu bhikkhU, a. ni. 1(2).18; saccaM kirevamAhaMsu, vastaM bAloti paNDitA, jA. aTTha. 3.244. Ahacca 1. A + Vhana kA pU. kA. kR., a., vyu. saMdigdha [Ahatya], zA. a., (prahAra karane hetu) samIpa meM A kara, samIpa meM pahuMca kara, saTa kara, saTA kara, lA. a., sparza kara, prahAra kara, tor3a-phor3a kara, coTa pahuMcA kara, Dhakela kara, dhakkA dekara, pITa kara, dabA kara - mutanti mutvA munitvA ca gahitaM, Ahacca upagantvAti attho, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).41; AhaccAti visayaM anvAya, patvAti attho, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1.77; sappo sIsena karaNDapaTa Ahacca okAsaM katvA palAyati, pArA. aTTha 1.291; AhaccAti paharitvA, sArattha. TI. 2.137; pANinA talamAhacca, saraM katvAna bheravaM, dI. ni. 2.193; pANinAtalamAhaccAti hatthena pathavItalaM paharitvA, dI. ni. aTTha. 2.257; cakkhunA cakkhaM Ahacca daTTab hoti, pArA. aTTha. 1.94; jivhAya tAlu Ahacca, ma. ni. 1.171; yathApi selA vipulA nabhaM Ahacca pabbatA, sa. ni. 1(1).121; nabhaM AhaccAti vipulattA eva AkAsaM abhivihacca sabbadisAsa pharitvA, visuddhi. mahATI. 1.274; aDhimija Ahacca tiTThati, mahAva. 105; udA. aTTha. 583; pathaviyaM pana sacepi kacchiyA kacchi Ahacca ThitA honti, pAci. aTTha. 99; tassa kira lohite chinne maMse milAte akkhiAvATakA matthaluGga Ahacca aTThasu, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).362; amatadvAraM Ahacca tikRti, sa. ni. 1(2).39; nabhaM Ahacca ThitA, a. ni. 2(1).221; 2. saMbhavataH A + Vhara kA saM. kR., pU. kA. kR. [AhRtya], zA. a., AharaNa karane yogya, le Ae jAne yogya, lA. a.,1. Azraya yA avalambana grahaNa karane yogya, apekSA kie jAne yogya, lA. a., 2. kahIM anyatra se lekara uddhRta kie jAne yogya, uddharaNIya - imaM me kammaTThAnaM anulomaM vA gottabhuM vA Ahacca Thitanti na jAnAti, sa. ni. aTTha. 3.232; AhaccupanijjhAyantA, nA. rU. pa. 153; 8543; 896; iccAhacca pavattAnaM lakkhaNAnaM sabhAvato, nA. rU. pa. For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahaccaniyama 273 AhaccabhAsita 1606; tesu dvAvIsati tikA sataM dukAti ayaM AhaccabhAsitA ... mAtikA nAma, dha. sa. aTTa. 10; - ccAkArabheda pu... kaNTha Adi uccAraNa sthAnoM ke sAtha vAyu kI TakarAhaTa ke AdhAra para AkAra ke bhedoM jaisA bheda - dena tR. vi., e. va. - AhaccAkArabhedena tividhA hi vipassanA, nA. rU. pa. 1616; sa. u. pa. ke rUpa meM anA. ke anta., draSTa... Ahaccaniyama pu., viziSTa svarUpa kA athavA sunizcita prakRti vAlA niyama - ettha tasmAnapekkhitvA Ahaccaniyama budho, tabbhAvabhAvimattena, paccayatthaM vibhAvaye, nA. rU. pa. 730. Ahaccapaccaya pu., paTThA. meM nirdiSTa viziSTa prakAra ke pratyaya, buddha ke sarvajJatA ke jJAna ke prabhAvavaza viziSTarUpa meM upadiSTa paTThAna-naya ke 24 pratyaya - TTha pu., viziSTa prakAra ke pratyaya (kAraNa) hone kA tAtparya yA Azaya - dvena tR. vi., e. va. - AhaccapaccayaTena catuvIsatidhA ThitA, nA. rU. pa. 798; - dviti strI., paTThAna meM nirdiSTa pratyayoM kI viziSTatA athavA viziSTa svarUpa meM rahane kI sthiti - ti pra. vi., e. va. - paTicca phalaM eti etasmAti paccayo, tihati phalaM ettha tadAyattavRttitAyAti Thiti, Ahacca visesetvA pavattA paccayasavAtA Thiti Ahaccapaccayadviti, abhi. dha. vi. TI. 206; keci pana "Ahacca kaNThatAluAdIsu paharitvA vuttA viti AhaccapaccayaTTitI ti, tade.; - tiM dvi. vi., e. va. - paTTAnanayo pana AhaccapaccayadvitimArabbha pavaccati, abhi. dha. sa. 55; AhaccapaccayaTThitimArabbha pavaccatIti, abhi. dha. vi. TI. 206. Ahaccapada napuM., svayaM buddha dvArA nizcita rUpa se bhAsita, 1. vacana, prAmANika vacana, uddharaNIya buddhavacana, 2. kaNTha Adi uccAraNa-sthAnoM se le Akara apanI vANI dvArA bhAsita vacana - daM pra. vi., e. va. - Ahaccapadanti suttaM adhippetaM, pArA. aTTha. 1.179; Ahaccapadanti bhagavato sabba taANena visesetvA uttavacanaM, mi. pa. TI. 28(ro.); kaNThAdivaNNappavattiTTAnaM Ahacca visesetvA bhAsitaM padaM Ahacca pada, sArattha. TI. 2.40; kaNThAdivaNNuppattiTTAnakaraNAdIhi AharitvA attano vacIvittiyAva bhAsitavacanaM AhaccapadaM, vi. vi. TI. 1. 104; - dena tR. vi., e. va. - Ahaccapadena rasena AcariyavaMsena adhippAyA kAraNattariyatAya, mi. pa. 148. AhaccapATha pu., tripiTaka kA pATha, tripiTaka meM upalabdha buddhavacana kI paMkti - Tho pra. vi., e. va. - AhaccapATho nidassanaM, sadda. 1.147; atrAyaM AhaccapATho, sadda. 3.829. AhaccapAda pu., alaga kie jAne yogya pAyoM vAlA maMca yA palaMga - do pra. vi., e. va. - kuLIrapAdo AhaccapAdo ceva masArako, cattAro bundikAbaddho time maJcantarA siyu, abhi. pa. 310; yassa aTanichidde pAdo pavisitvA tiTThati, so AhaccapAdo, abhi. pa. TI. 310 (barmI). AhaccapAdaka tri., aisA palaMga jisake pAyoM ko alaga kara punaH jor3A jA sake, 4 prakAra ke pIThoM meM se anyatama pITha, tor3ane evaM jor3ane yogya pairoM vAlA (maJca)- ko pra. vi., e. va. - sosAniko AhaccapAdako maJco uppanno hoti, cULava. 275; kuLIrapAdako AhaccapAdakoti, cULava. aTTha. 76; AhaccapAdako nAma aTaniyo vijjhitvA aTanichidde pAdasIse sikhaM katvA taM pavesevA aTaniyA, vina. vi. TI. 1.314; - kaM' napuM., pra. vi., e. va. - cattAri pIThAni - masArakaM bundikAbaddha, kuLIrapAdaka, AhaccapAdaka, pAci. 60; - kaMdvi. vi., e. va. - AhaccapAdakanti aGge vijjhitvA pavesitapAdaka, kavA. aTTha. 198; " ... uparivehAsakuTiyA AhaccapAdaka maJca sahasA abhinisIdissatI ti, pAci0 67; AhaccapAdaka maJcaM vehAsakuTiyUpari pIThaM vAbhinisIdanto, Apajjati na bhUmito, utta. vi. 448; - ke sapta. vi., e. va. - AhaccapAdake maJce vA pIThe vA Thito upari nAgadantakAdIsu, pAci. aTTha. 43; AhaccapAdake maJce, vina. vi. 1100; Ahacca pAdake sIda, utta. vi. 85. AhaccapALi strI., svayaM buddha dvArA upadiSTa tripiTaka kI paMkti - yA tR. vi., e. va. - ekantapumavAcakattaJcassa AhaccapALiyA Ayati, sadda. 1.209. AhaccamAsita tri., nizcita rUpa se (tripiTaka meM saMgRhIta) svayaM buddha dvArA kahA gayA (vacana), buddha kA AtmapratyakSavacana - tA strI., pra. vi., e. va. - ayaM .... AhaccabhAsitA jinavacanabhUtA ... mAtikA, dha. sa. aTTha. 10; AhaccabhAsitA sAvakabhAsitAti duvidhA... mAtikA, mo. vi. TI. 5; -- taM napuM.. pra. vi., e. va. - attapaccakkhavacanaM na hotIti Ahacca bhAsitaM na hotIti adhippAyo, vajira. TI. 19;ssa Sa. vi., e. va. - AhaccabhAsitassa ca dassanato For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahaccavacana 274 Ahata brahmahi .... sadda. 1.157; rasenAti tassa AhaccabhAsitassa rasena, tato uddhaTena vinicchayenAti attho, vinayA. TI. 2.132; - te sapta. vi., e. va. - tathA dhajaggasuttante muninAhaccabhAsite, sadda. 1.8; - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - sammAsambuddhena sAmaM AhaccabhAsitAni, udA. aTTha. 3-4; - tA pu..pra. vi., ba. va. - AhaccabhAsitA payogA, sadda. 1.256. Ahaccavacana napuM., [Ahatyavacana], samagravacana, viziSTa vacana, prAmANika buddha-vacana, mUla buddhavacana - naM pra. vi.. e. va. - tatridaM paThamattharasa sAdhakaM AhaccavacanaM, sadda. 1.33; Ahaccavacanti bhagavato ThAnakaraNAni Ahacca abhihantvA pavattavacanaM, netti. aTTha. 208; kiM idaM suttaM Ahacca vacanaM. netti. 20; - nena tR. vi., e. va. - ayaM suttanto Ahaccavacanena, jinabhAsito nAma jAto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).264. AhaccAkArabheda pu., samasta svarUpoM kA vibhAjana, AkAra ke samagra prabheda, kaNTha Adi uccAraNasthAnoM ke sAtha vAyu ke samparka (sparza) ke AdhAra para AkAra ke prabhedoM jaisA prabheda - dena tR. vi., e. va. - AhaccAkArabhedena tividhA hi vipassanA, nA. rU. pa. 1616. Ahajati A + Vhana ke karma. vA. kA varta, pra. pu., e. va. [Ahanyate], prahAra kiyA jAtA hai, pITA jAtA hai, pIr3ita yA vyathita kiyA jAtA hai, pITa kara bajAyA jAtA hai (saGgIta-vAdya)-- hajatIti vihaati vighAtaM Apajjati, a. ni. aTTha. 3.34; - ntu anu0, pra. pu.. ba. va. - Ahaantu bherimudiGgasaGgha, jA. aTTha. 4.354; Ahaantu sabbavINA, jA. aTTha. 6.295; AhaantUti vAdiyantu, jA. aTTha. 6.296; - mAnaM varta. kR., Atmane, pu., dvi. vi., e. va. - na passatha ... maccumAhaJamAnamakhilaMsatataM tilokaM. tela. 27. AhaTa tri., A + Vhara se vyu., bhU. ka. kR. [AhRta], zA. a., le AyA gayA, liyA huA, gRhIta, pradatta, lA. a., uddhRta, ullikhita, uddharaNarUpa meM gRhIta - To pu., pra. vi., e. va. - AhaTo AbhatAnItA, abhi. pa. 749; - chandArahAnaM chando AhaTo hoti, mahAva. 415; -TaM napuM.. pra. vi., e. va. - "mukhadvAraM AhaTa idaM kavA. aTTha. 221; na amhahi kiJci AhaTana upAhaTa, pArA. aTTha. 2.127; iE | AhaTanti vihArato bahi AgatavAne AnItaM, vi. vi. TI. 2.166; maraNadukkhaM haritvA jIvitasakhaM AhaTa tena meM nApi bandho tapati, jA. aTTha. 3.331; AhaTa sAmaNerehi himavantA sugandhakaM ma. vaM. 29.9; - TA strI, pra. vi., e. va. - AhaTA hoti parisuddhi, mahAva. 151; - velAtikkamanahetu AhaTA uru uruvelAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).76; ayaM upamA bhagavatA attano atthAya AhaTA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).185; - Te napuM.. sapta. vi., e. va. - tAya bhatte AhaTe tayopi ekato bhujituM nisIdisu.dha. pa. aTTha. 1.109; - TAni/TA napuM.. pra. vi., e. va. - "AsanAni AharathA... AhaTAni honti, pArA. aTTha. 2.136; sambuddhapattaM pUretvA sumanenAhaTA idha, ma. vaM. 20.10; - Tesu sapta. vi., ba. va. - pUvesu AhaTesu.dha. pa. aTTha. 2.354; - tta napuM., bhAva. [AhRtatva], le AyA huA honA - ttA pa. vi., e. va. - varAharoti varassa maggassa AhaTattA varAharotivuccati, __su. ni. aTTha. 1.252; - TAhaTa tri., [AhRtAhRta], punaH punaH lAyA gayA -- TaM dvi. vi., e. va. - AhaTAhaTa therAsane vA dadeyyu, mahAva. aTTha. 380; - upamA strI., karma. sa. [AhRtopamA], gRhIta upamA, kahIM anyatra se lI gaI upamA - maM dvi. vi., e. va. - evameva attano byattatAya bhagavatA AhaTaupamayeva, sa. ni. aTTha. 2.2653; - kAla pu., karma. sa., lAe jAne kA kAla - le sapta. vi., e. va. - ruJo asInaM AhaTakAle asiM upasicitvA, jA. aTTha. 1.435; - kAraNa napuM, karma. sa., prApta kAraNa, sAmane upasthita kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - nigaNTho attano vAdabhedanatthaM AhaTakAraNameva attano mAraNatthAya AvudhaM tikhiNaM karonto. ... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2),1743; -dhana napuM0, karma. sa., lAyA huA dhana - naM dvi. vi., e. va. - AbhatadhanaJca, jA. aTTha. 6.195; pAThA. Abhata.; - sappi napuM., karma sa.. lAyA huA ghI- ppiM dvi. vi., e. va. - idaM kira sA AhaTasappiM datvA, pAci. aTTha. 180%; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA., dhajA., dhammA., nAgA., vANijA., vAtA., sukA. ke anta. draSTa.. Ahata tri., A + Vhana kA bhU. ka. kR. [Ahata], pITA gayA, dAgA gayA, mArA gayA, kATA gayA, pIr3ita, vyathita - taM napuM., pra. vi., e. va. - nalATe vA UruAdIsu vA tattena lohena lakkhaNaM AhataM hoti, mahAva. aTTha. 266; - to pu0, pra. vi., e. va. -- Ahatopi na kuppeyya, jA. aTTha. 7.193; sattiyA dIhi cAhato, saddhammo., 187; bherisaddo samAhato, dI. vaM. 15.21; - tA ba. va. - sattA viruddhA paTiviruddhA AhatA paccAhatA AghAtitA paccAghAtitA, mahAni. 302: For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahataka 275 Aharaka te pu., sapta. vi., e. va. - Ahate amatabherimhi vassante dhammavuTThiyA, bu. vaM. aTTha. 221; - taM pu., dvi. vi., e. va. - nAgalokaM va garuLAhataM, cU, vaM. 75.38; sa. u. pa. ke rUpa meM, akkhA., icchA., kasA., takkA., tilakA., dabbA., lakkhaNA., vATA., vitakkA., sattisatA. ke anta. draSTa; -- samabmAhata tri., punaH punaH athavA atyadhika prahAra kiyA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - pAsANAdIsu AhatasamabhAhato bhijjitvA, sa. ni. aTTha. 3.83; - tAhatavAna napuM., karma. sa. [AhatAhatasthAna], bAra bAra coTa puhaMcAyA gayA sthAna, punaH punaH prahAra kiyA gayA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - khIrarukkhassa kuThAriyA AhatAhatavAne khIraM na nikkhamissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.178. Ahataka tri., A + Vhara se vyu., ka. nA. [AhRtaka], zA. a. kahIM se pakar3akara lAyA huA, lA. a., eka prakAra kA bhRtya, karmacArI, sevaka - ko pu., pra. vi., e. va. - kammakAro nAma bhaTako Ahatako, pAci. 301; Ahatakoti AnIto, niyatakoti adhippAyo, vajira. TI. 325. Ahatacitta tri., ba. sa. [Ahatacitta], vyathita athavA pIr3ita citta vAlA, vipattigrasta, vipanna - tto pu., pra. vi., e. va. - kupito anattamano anabhiraddho Ahatacitto khilajAto, pArA. 255; paTighena AhataM cittamassasAti Ahatacitto, pArA. aTTha. 2.154; - ttA ba. va. - duTThamanA AhatacittA, mahAni. 44; pAThA. AhatamanA; - tte pu., dvi. vi., ba. va.. - jarAdIhi byAruddha Ahatacitte satte disvA. sa. ni. aTTa. 2.258; - tA strI., bhAva., citta kA pIr3ita honA athavA rAga Adi se grasta rahanA, pra. vi., e. va. -- taM hetu tappaccayA taM nidAnaM munino AhatacittatA khilajAtatApi natthi, mahAni. 45; - taM dvi. vi., e. va. - sabrahmacArIsu AhatacittataM khilajAtataM pabhindeyya, mahAni. 381; sa. u. pa. ke rUpa meM anA ke anta. draSTa... Ahattu tri., A + Vhara se vyu., ka. nA. [AhartR], AhartA, lAne vAlA - ttA pu., pra. vi., e. va. - ahaM nesaM jIvikAya dAtA, yasassa AhattA, ma. ni. 2.333. Ahanati/Ahanti A + Vhana kA varta., pra. pu., e. va. [Ahanti], 1. pITatA hai, prahAra karatA hai, tor3atA-phor3atA hai, hatyA karatA hai, prANa letA hai, 2. TapakAtA hai, girAtA hai - bhittiM Ahanati, pAci. aTTha. 43; tattha Ahanati cittanti "AghAtA, dI. ni. aTTha. 1.49; - neyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - yathA sace khIrarukkhe kuThAriyA AhaneyyU. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.178; - nantaM varta. kR., pu., dvi. vi., e. va. - AhanantaM dhammabheri, apa. 2.43; -ni adya.. pra. pu., e. va. - amatabherimAhani, apa. 1.46; vArimAdAya vAripidviyamAhani, ma. vaM. 30.12; - niM u. pu., e. va. - visiTThamadhunAdena amatabherimAhani, apa. 1.6; - JcaM/chaM bhavi., u. pu., e. va. - ahamhi arahA loke ... AhaJcha amatadundubhi, mahAva. 11; ma. ni. 1.230; AhaJcha amatadundubhinti dhammacakkapaTilAbhAya amatabheri paharissAmIti gacchAmi, mahAva. aTTha. 236; vajira. TI. 366; AhaJchanti AhanissAmi, sArattha. TI. 3.149; - nitvA/tvAna pU. kA. kR. - dhammabheriM AhanitvA dhammanagaraM mApetvA, bu. vaM. aTTha. 178; vAsiya AhinitvAna, ma. vaM. 28.33. Ahanana napuM, kri. nA., A + rahana se vyu. [Ahanana]. prahAra karanA, pITanA, hatyA kara denA - naM pra. vi., e. va. - Adito abhimukhaM vA hananaM AhananaM, sArattha. TI. 1.314; visuddhi. mahATI. 1.156; - nena tR. vi., e. va. -- tena Ahananena bhitti kampati, pAci. aTTha. 43; kasA. aTTha. 199; - pariyAhananarasa tri., ba. sa., ghAta-pratighAta ko apane sAra-tattva ke rUpa meM rakhane vAlA, ghAta-pratighAta kA kAma karane vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - svAyaM ArammaNe cittassa abhiniropanalakkhaNo, AhananapariyAhananaraso, pArA. aTTha. 1.106; AhananapariyAhananaraso, abhi. ava. 20; svAyaM AhananapariyAhananaraso, dha. sa. aTTha. 160; - sena ta. vi., e. va. - abhiniropana lakkhaNena pana AhananapariyAhananarasena vitakkena AkoTentena viya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2). 257; - sIla tri., ba. sa., AghAta karane ke svabhAva se yu kta - lo pu., pra. vi., e. va. - AhananasIlo AghAtuko, karaNasIlo kAruko, ka. vyA. 538. Ahara tri., A + hara se vyu., kevala sa. u. pa. meM hI prApta [Ahara], vApasa lAne vAlA, chIna kara le jAne vAlA, abhatItA., dhanA., dhAtukA., varA., sabbakAmarasA. ke anta. draSTa.. Aharaka tri., A + Vhara se vyu.. [Aharaka], lAne vAlA, pAsa meM le Ane vAlA, chIna kara le Ane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - aladdhassa vA rajjassa Aharako, jA. aTTha. 5.113; - kA ba. ka. - sabbesaM kAmarasAnaM AharakA, jA. aTTha 5.449; sa. u. pa. ke rUpa meM, bhaNDA. ke anta. draSTa.. For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AharaNa 276 Aharati AharaNa napuM., A + hara se vyu., kri. nA. [AharaNa], le AnA, prApta karanA, upalabdha karanA - NaM pra. vi., e. va. -- AvAhoti dArakassa parakulato dArikAya AharaNaM, pArA. aTTha. 2.126; AharaNaM AhAro, sArattha. TI. 2.289; - Nena tR. vi., e. va. - paTisandhiviANassa AharaNena manosaJcetanA AhAroti vuttA, a. ni. TI. 3.301; sa. u. pa. ke rUpa meM udakA, upamA., dhanA., dhAtA., satthA0, suttA. ke anta. draSTa.. AharaNaka' tri., AharaNa se vyU., lAne vAlA, udhara se idhara pahuMcA dene vAlA, sandezavAhaka, halakArA - ko pu., pra. vi., e. va. - sAsanapaTisAsanampi no AharaNako na bhavissati, dI. ni. aTTha. 2.240; Ahariyoti AharaNako, jA. aTTha. 3.288; - kA ba. va. - sabbesaM kAmarasAnaM AharakA, jA. aTTha. 5.449; - vAnara pu., Dhokara lAne vAlA bandara - rA pra. vi., ba. va. - madhurAni phalAphalAni mAtayA pesenti, AharaNakavAnarA tassA na denti, jA. aTTha. 2.168; sa. pa. ke anta.; bhattA. pattA. - napuM., bhAta ko lAne vAlA pAtra, bhojanapAtra - ttaM dvi. vi., e. va. - "bhattAharaNakapattaM dethA ti, cULava. aTTha. 95. AharaNaka' tri., AharaNa se vyU., AhartA athavA le Ane vAle vyakti dvArA lAyA gayA, AhRta, lAyA gayA - kaM pu.. dvi. vi., e. va. - "me bhariyA mamatthAya AharaNakaM AhAraM therassa patte patiThThapeyyA ti, a. ni. aTTa, 1.329. AharaNamaGgala napuM.. vadhU ko vara ke ghara para le Ane ke upalakSya meM kiyA jAne vAlA mAMgalika anuSThAna, vivAha kA mAMgalika parva - laM pra. vi., e. va. - AharaNamaGgalaM AvAhanamaGgalaM, ma. vaM. TI. 260(ro.). AharaNUpAya pu., tatpu. sa. [AharaNopAya]. punaH prApta karane athavA punaH vApasa le Ane kA upAya - yo pra. vi., e. va. - tatrAyaM AharaNUpAyo, pArA. aTTa. 2.26; "mahArAja mahAjanaM akilametvAva AharaNapAyo atthIti, jA. aTTha. 1.366. Aharati A + Vhara (le AnA) kA varta., pra. pu., e. va. [Aharati], zA. a., le AtA hai, (anyatra se) le AtA hai, lA. a.. 1. prApta karatA hai, upalabdha karatA hai, lA kara (bhItara meM) rakha detA hai, jA pahuMcAtA hai (bhojana) grahaNa karatA hai, praveza karAtA he - manusso bhojanIyaM vA khAdanIyaM vA Aharati, pAci. 241; - rAmi u. pu., e. va. - "kuto panAhaM, bhoti, telaM AharAmiH udA. 83; AharAmi tato disvA, theragA. 430; - nti pra. pu., ba. va. - Aharanti madhu duve, ma. vaM. 5.49; - reyya vidhi. pra. pu., e. va. - "yo pana bhikkhu adinnaM mukhadvAraM AhAraM Ahareyya ... pAcittiyAnti, pAci. 124; AhareyyAti mukhadvAraM paveseyya, sArattha. TI. 3.63; - reyyAsi ma. pu., e. va. - tvaM mama tiNaM AhareyyAsi, jA. aTTha. 6.179; - reyyaM u. pu., e. va. - yannUnAhaM sAliM AhareyyaM sakiMdeva..., dI. ni. 3.66; - ra anu., ma. pu., e. va. - piNDAya ce caraM sappiM labhase tvaM tamAhara, ma. vaM. 5.217; hatthikkhandhe ThapetvA tA dhAtuyo idha Ahara ma. vaM. 20.11; - ntu pra. pu.. ba. ka. - sahassaM Aharantu me, jA. aTTha. 7.118; - tha ma. pu., ba. va. - suvaNNabhikAraM Ahastha, pe. va. aTTha. 64; "sIghaM dAruAdIni AharathA"ti, dha. pa. aTTha. 1.106; - rIyatu karma. vA. meM anu., pra. pu., e. va. - "kiM te, ayye, aphAsu, kiM AharIyatU ti, pAci. 336; - rissAmi bhavi.. u. pu., e. va. - ... "araJato AharissAmI ti, pArA. aTTha. 2.2753; AharissAmIti AnayissAmi, bu. vaM. aTTha. 188; bhattamassa AharissAmI ti, dha. pa. aTTha. 1.296; - rissanti pra. pu.. ba. va. - "ettheva te AharissantIti, ma. ni. 2.50; bhikkhaM te nAharissanti, jA. aTTha. 3.288; - ssAma u. pu., ba. va. - khAdanIyaM bhojanIyaM AharissAmAti paTisaMviditaM. pAci. aTTha. 147; - ri adya0, pra. pu., e. va. - udaka Ahari, pArA. aTTa, 1.31; dhAraNIyaM Ahari dI. ni. 2.101; - riMsu ba. va. - tayo maNI AhariMsu, dI. vaM. 11.20; chaddantadahato yeva AhariMsu dine dine, ma. vaM. 5.29; - rimha u. pu., ba. va. -- Aharimha samAgama, apa. 2.264; - ranto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - kimevAhaM vihaAmi sAliM Aharanto, dI. ni. 3.66; - ritvA pU. kA. kR. - piNDapAtaM AharitvA anotattadahe paribhujitvA .... mahAva. 33; sIghaM sIghaM mattikaM AharitvA, pArA. aTTha. 1.62; taM kAjena AharitvA, bhAjanaM karitvA, ma. ni. 2.252; - ritabbaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. - vattasIsena Aharitabba, pArA. aTTha. 2.60; - rituM nimi. kR. - idAnimhi satthaM AharituM abhabbo jAto, dha. pa. aTTha. 1.388; - rApetuM prera, nimi. kR., lAne hetu prerita karane ke nimitta - dinnagAmato AyaM AharApetuM purise pesetvA ..., jA. aTTha. 6.293; lA. a., 2.ka. pAlana-poSaNa karatA hai, puSTi detA hai, 2.kha. utpanna karatA hai, udbhava karatA hai, apane sAtha lAtA hai - AharatIti AhAro, visaddhi. 1.332; For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aharati 277 AharApita AharatIti AhAroti ayaM panattho nibbattitaojAvasena veditabbo, visuddhi. mahATI. 1.391; so (paccayo) ca yaM yaM phalaM janeti taM taM Aharati nAma, tasmA AhAroti vuccati, a. ni. aTTha. 3.300; - rIyati karma. vA., varta, pra. pu., e. va. - AharIyatIti AhAro .... dha. sa. aTTha. 361; lA. a., 3. (svayaM kA hanana karane hetu zastra ko) letA hai, grahaNa karatA hai (arthAt Atmahanana karatA hai)resi adya., pra. pu., e. va. - mA AyasmA channo satthaM Aharesi, sa. ni. 2(2).63; satthaM AharesIti jIvitahArakasatthaM Ahari, AharitvA kaNThanALaM chindi, sa. ni. aTTha. 3.19; - rissAmi bhavi., u. pu., e. va. - "satthaM, Avaso sAriputta, AharissAmi, nAvakaGkhAmi jIvitAnti, ma. ni. 3.317; - ritaM bhU. kA. kR., napuM., pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena Ayasmato godhikena satthaM AharitaM hoti, sa. ni. 1(1).142; satthaM AharitaM hotIti thero kira "kiM maha iminA jIvitenAti ? uttAno nippajjitvA satthena gaLanALi chindi, sa. ni. aTTha. 1.162; - reyyaM vidhi., u. pu., e. va. - yaMnUnAhaM satthaM Ahareyyanti, sa. ni. 1(1).142; - tukAmo pu0, pra. vi., e. va., zastra grahaNa karane kI icchA kara rahA - tasmA satthaM AharitukAmo ahosi, sa. ni. aTTha. 1.161; lA. a., 4. bhItara se nikAlatA yA bAhara le AtA hai, bAhara nikAlatA hai, khIMca kara bAhara le AtA hai, vApasa le AtA hai, dUra le AtA hai, haTA detA hai, vApasa kara detA hai, surakSita kara letA hai - ra anu., ma. pu., e. va. - tamenaM rAjA evaM vadeyya, dadhissa me rasaM Ahara.... mi. pa. 66; "Ahara meM, bhante, bhaNDika nAhaM akallako ti, pArA. 73; - rituM nimi., kR. - tesaM rasAnaM... vini jitvA rasaM AharituM ..., mi. pa. 66; - rissAmi bhavi., u. pu., e. va. - tava jIvitaM AharissAmi, jA. aTTha. 3.158; lA. a., 5. kahIM anyatra se le AtA hai, udadhRta karatA hai, paramparA athavA buddhavacana ko udadhRta karatA hai, kahatA hai, pATha karatA hai - rAmi vartaH, u. pu., e. va. - bho gotama, mavha ekA upamA upaTThAti, AharAmi taM upamanti vadati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).173; - ra/rAhi anu., ma. pu., e. va. - "so suttaM AharAti vattabbo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.10; "suttaM AharAhI ti, a. ni. aTTha, 3.346; - tha ma. pu., ba. va. - te panevaM tu vattabbA "suttaM AharathA ti hi, abhi. ava. 659; - rissati bhavi0, pra. pu., e. va. - idameva Aharissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.10; - rissaM/rissAmi u. pu., e. va. - attharasa sAdhakaM ettha pAlippadesantu AharissaM sadda. 1.33; AharissAmi sattaM, sadda. 1.114; -ri adya., pra. pu., e. va. - atItaM Ahari, jA. aTTha. 1.404; so hi bhagavA ... pubbakehi sammAsambuddhehi anuyAtaM purANamaggavaramAhari khu. pA. aTTha. 153; upamaM Ahari, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).173; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - kulavaMsaM Aharanto, dI. ni. aTTha. 1.208; - riyamAna tri., karma. vA. kA varta. kR., Atmane. - nAsu strI., sapta. vi., ba. va. - imasmi pana ThAne AhariyamAnAsu ... sabbaM pAkaTa hoti, visuddhi. 2.300; - ritvA/ritvAna pU. kA. kR. - imassa atItakAraNaM AharitvA sokaM khUpasametvA ..., pe. va. aTTha. 33; thero ... dasabalassa apacitidassanatthaM "seyyathApi Avaso puriso sAratthiko sAragavesI ti sAropamaM AharitvA ..., dha. sa. aTTha. 6; - rituM nimi. kR. - ... imA ca upamA bhayatupaTThAnato pabhuti yattha katthaci ANe ThatvA AharituM vaTTeyyu, visuddhi. 2.300. Aharahattha tri., ba. sa., dUsare ko sahArA dene hetu athavA apanI ora lAne hetu hAtha ko phailAne vAlA - ttho pu., pra. vi., e. va. - svAyaM Aharahattho kakudho, mahAva. 34; bhante, AharahatthAnti evaM vadanto viya oNatoti Aharahattho, mahAva. aTTha. 242. Aharahatthaka tri., dUsare ko Upara uThAne ke lie "merA hAtha le lo" kahane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - Aharahatthako nAma vahuM bhujitvA attano dhammatAya uTThAtuM asakkonto AharahatthAnti vadati, mahAni. aTTha. 276; sa. pa. ke anta., - AharahatthakatatravaTTaka alaMsATakakAkamAsakabhuttavamitakabhojanaM bhujitvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).294; mahagghaso cAti mahAbhojano Aharahatthaka ... aJjataro viya, dha. pa. aTTha. 2.290. AharApana napuM, A + Vhara ke prera. se vyu., kri. nA., le Ane ke lie prerita karanA, vApasa bulavAnA, upalabdha yA prApta karAnA - naM pra. vi., e. va. - aparAdhAnurUpa udakadAruvAlikAdInaM AharApanampi kAtabbanti vuttaM, mahAva. aTTha. 279. AharApita tri., A + Vhara ke prera. kA bhU. ka. kR., vApasa bulavAyA gayA yA prApta karAyA gayA - taM pu., dvi. vi., e. va. - AharApitaJca goNaM rakkhitvA, pArA. aTTha. 2.136. For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AharApeti 278 Ahariyyati AharApeti A + Vhara kA prera., varta, pra. pu., e. va. [AhArayati], AharaNa karAtA hai, le Ane, prApta karane yA upalabdha karane ko prerita karatA hai, chinavAtA hai, AjJA athavA Adeza karAtA hai, vApasa bulavAtA hai - daNDaM AharApeti, mU. pa. aTTha. (mU.pa.) 1(1).386; rAjA tassa dhanaM AharApeti, mahAni. 297; - nti ba. va. - jIvaggAhaM gahetvA AharApenti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).370; -- pehi anu., ma. pu., e. va., use vApasa bulavAo - taM AharApehi, pAci. aTTha. 171; -- petha ba. va. - "avahaTabhaNDaJca AharApethA ti, pAci. aTTha. 171; "udakaM AhArApethA ti Aha, dha. pa. aTTha. 2.360; "tena hi AhArApethA ti Aha, bu. vaM. aTTha. 320; - yyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - "yaM iccheyyAsi taM AharApeyyAsIti, pAci. 338; - yyAtha ma. pu., ba. va. - dve kambalAni AharApeyyAthA ti, dha. pa. aTTha. 2.2; - piyatu karma. vA., anu., pra. pu., e. va., (grahaNa karAyA jAe)-- AharApiyatu gaNhiyatu, dI. ni. aTTha. 2.235; - pento varta. kR., pu., pra.. vi., e. va. - saGgho AharApento ... saJaApetabbo, pArA. aTTha. 1.312; attano jIvitaM AharApento.... jA. aTTha. 7.206; - ntassa Sa. vi., e. va. - cattAro paccaye AharApentassa, pArA. aTTha. 2.60; - pesi/payi adya., pra. pu., e. va. - tiNaM AharApesi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.203; lasuNaM AharApesi, jA. aTTha. 1.453; rAjA tAnAharApayi, ma. vaM. 22.64; sabbANi AharApayi, ma. vaM. 28.43; - ssati bhavi., pra. pu., e. va. - mUlaM AharApessati, dha, pa. aTTha. 2.398; - ssAmi/ssaM u. pu., e. va. - nAmaM AharApessAmi, jA. aTTha. 1.384; iTThakA aharApessa-ma. vaM. 30.15; - ssanti pra. pu., ba. va. - "kiM nu AharApessantIti, pArA. aTTha. 2.137; - ssAma u. pu., ba. va. - "bahadhanaM AharApessAmA ti, sa. ni. aTTha. 3.57; - petu nimi. kR. - AharApetuM na vaTTati, pArA. aTTha. 2.136; kiM pesetvA AharApetuM, jA. aTTha. 2.17; - petvA pU. kA. kR. - AharApetvA agghApesi, pArA. 80; - petabbaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. - araJato bhesajja aharApentena jAtisAmaNerehi vA AharApetabba, pArA. aTTha. 2.60. Aharita tri., A + Vhara kA bhU. ka. kR. [AhRta], le AyA gayA, prApta kara liyA gayA, upalabdha kara liyA gayA, AtmahatyA kI gaI (satthaM ke sAtha prayukta hone para)- taM napaM., pra. vi., e. va. - channena bhikkhanA satthaM AharitAnti, sa. ni. 2(2).66; tasmiM khaNe therena satthaM AharitaM hoti, dha. pa. aTTha. 1.243; sukhamAharitaM tesaM yesaM rajjamakArayiM, jA. aTTha. 3.330. Aharitabba tri., A + Vhara kA saM. kR. [Ahartavya], le Ae jAne yogya, kahIM dUsarI jagaha se lAkara rakhane yogya, le AyA jAnA cAhie, lAkara rakha diyA jAnA cAhie - bbo pu., pra. vi., e. va. - pAThaseso Aharitabbo, su. ni. aTTha. 2.97; - bbA strI., pra. vi., e. va. - tasmA idheva AharitabbAti vuttA, visuddhi. 2.300; -bbaM napuM., pra. vi., e. va. - "nanu loNameva Aharitabbanti , mi. pa. 67. Aharima tri., A + Vhara se vyu., AkarSaka, hRdayAvarjaka, manorama - maM pu., dvi. vi., e. va. - AharimaM sobhAvisesa daraseti, vi. va. aTTha. 12; - mena tR. vi., e. va. - Aharimena rUpena, na maMtvaM bAdhayissasi, therIgA. 300; -- mehi ba. va. - pallaGko nAma Aharimehi vALehi kato hoti, pAci. 409; - jaTAdhara tri., manorama jaTAoM ko dhAraNa karane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - jaTiloti AharimajaTAdharo tApaso, sArattha. TI. 3.297; sa. u. pa. ke rUpa meM, anA ke anta. draSTa.. Ahariya tri., [AhArika], lAne vAlA, Dhone vAlA - yo pu., pra. vi., e. va. - "bhikkhaJca te Ahariyo naro idha sudullabho hehiti bhakkhite mayI,ti jA. aTTha. 3.288. Ahariyyati/AharIyati A + Vhara ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va. [Ahiyate], 1. lAyA jAtA hai, prApta kiyA jAtA hai, upalabdha karAyA jAtA hai - parivAro Ahariyyati, pAci. 241; yojanatopi aDDhayojanatopi AharIyati, pArA. aTTha. 1.313; 2. khAyA jAtA hai, (ke andara) lAkara rakha diyA jAtA hai, svIkAra kiyA jAtA hai, grahaNa kiyA jAtA hai - riyatu anu0, pra. pu., e. va. - "ko bhante gilAno, kassa kiM AhariyatUti, mahAva. 293; "iminA kiM AhariyyatUti, pArA. 357; "pAnIyaM bhante AhariyatU ti, mahAva. aTTha. 249; - taM - anu0, pra. pu., e. va. bhoto yAvatakena attho tAvatakaM AharIyatanti, dI. ni. 2.179; tAvatakaM AharIyatanti tAvatakaM AharApiyatu gaNhiyatu, dI. ni. aTTha. 2.235; - mAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. va., ka. khA rahA - oLArikaM AhAraM AhariyamAno kiM sakkhissati, jA. aTTha. 1.77; - naM dvi. vi., e. va. - vigatamadaM AhAraM AharayamAnaM iminApaGgena samannAgataM, dI. ni. 2.164; kha. karma. vA. meM, svIkAra kiyA jA rahA - For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahareti 279 AhAra no pu.. pra. vi., e. va. - diTTho me bhagavA ... tumhAkaM sakkAro AhariyamAno, a. ni. aTTa, 1.189; - naM napuM.. pra. vi., e. va. - 'idaM udakaM ubhayato AhariyamAna sa. ni. aTTa, 1.62; so pana taM AhariyamAnaM disvA mukhaM pidheti, jA. aTTha. 5.266; - yittha adya., pra. pu., e. va. - "Ahariyittha bhikkhu ti? "Ahariyittha bhagavA ti, mahAva. 294; te bhattaM Ahariyittha, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.4; - yissati bhavi., pra. pu., e. va. - "suTTha, ayya AhariyissatI ti. mahAva. 293; bhattAbhihAro AharIyissati, sa. ni. 1(2).218. Ahareti/AhAreti A + hara kA prera., artha meM prera. kA abhAva [AhArayati, bhinnArthaka]. 1. grahaNa karatA hai, bhojana grahaNa karatA hai, khAtA hai, varta, pra. pu., e. va. - AhAraM AhAreti, jA. aTTha. 1.112; - rema u. pu., ba. va. ---- mayaM anAsakA na kiJci AhAremAti jA. aTTha, 5.232-233; 2. AtmahatyA karatA hai, (satthaM ke sAtha prayukta hone para) - rissati bhavi., pra. pu., e. va. - satthaM AharissatI ti. sa. ni. 2(2).64; - si, adya0, pra. pu., e. va. - satthaM Aharesi, sa. ni. 2(2).65; satthaM AharesIti... kaNThanAlaM chindi, sa. ni. aTTha. 3.19. Ahava pu.. [Ahava], yuddha, raNa, saMgrAma - vo pra. vi., e. va. - AjitthI Ahavo yuddhamAyodhanaM ca saMyugaM, abhi. pa. 399; - vaM dvi. vi., e. va. - karonto tena AhavaM ... kassapena... hato mari.... cU. vaM. 44.152-153;-ve sapta. vi., e. va. - nirussAhaM palApesi senagama sesamAhave, cU, vaM. 72.13; "haveti Ahave yuddhati atthaM vadanti, udA. aTTha. 36; sa. u. pa. ke rUpa meM, punA., mahA. ke anta. draSTa.. Ahavana napuM., A + vhu se vyu., kri. nA. [Ahavana], Ahuti denA, havana karanA dAna, sammAna - naM' dvi. vi., e. va. - sakkAdInampi vA AhavanaM arahatIti, AhavanIyo, sArattha. TI. 2.69; visuddhi. 1.211; - naM pra. vi., e. va. - Ahavananti sakkAdIhipi diyyamAnaM dAnaM, visuddhi. mahATI. 1.264. AhavanIya tri., A + vhu kA saM. kR. [AhavanIya]. AhutiyAM DAlane yogya (pavitra agni) - yo pR., pra. vi., e. va. - gAhapaccAvahaNIyo dakkhiNagi tayoggayo, abhi. pa. 419; pAThA. AhavaNa; brAhmaNAnaM AhavanIyo nAma aggi, itivu. aTTha. 252. AhavanIyaggi pu., karma sa. [AhavanIyagni], havana karane yogya athavA Ahuti dene yogya pavitra agni - mhi sapta. vi., e. va. - AhavanIyaggimhi hutaM dadhiAdi, visuddhi. mahATI. 1.264. AhAra pu., eka sthala para napuM, A + Vhara se vyu. [AhAra]. zA. a., bhojana, lA. a.,1. zarIra ko poSita karane vAlA tattva, jIvana kA AdhAra, prANiyoM kI sthiti kA AzrayabhUta tattva, kAraNa, IMdhana, 2. sparza, saMcetanA Adi mAnasika kriyAeM, sUkSma mAnasika AhAra - ro pra. vi., e. va. - athAsanaM AhAro bhojanaM ghAso, abhi. pa. 465; AhAro kavaliGkArAhArAdisu ca kAraNe, abhi. pa. 856; AhAranti yakiJci yAvakAlikaM vA yAmakAlikaM vA sattAhakAlika vA yAvajIvikaM vA, sabbataM ajjhoharaNIyattA AhAroti vuccati, kasA. aTTha. 220; sabbasattAnampi Thitihetu AhAro nAma eko dhammo, a. ni. aTTha. 3.300; tattha AharatIti AhAro, visuddhi. 1.332; - raM napuM.. pra. vi., e. va. - yogAvacarassa... dullabhaM udaraparipUraM AhAra mi. pa. 378; AhAranti paccayaM, paccayo hi Aharati attano phalaM tasmA "AhAroti vuccati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).215; ---raM dvi. vi., e. va. - oLArika AhAraM AhAresiM. ma. ni. 1.315; ayaM kAyo AhArahitiko, AhAraM paTicca tiTThati, sa. ni. 3(1).82; asitapItakhAyitasAyitavasena catubidha mpi AhAraM dasseti, pe. va. aTTha. 21; - rena tR. vi., e. va. - AhArena sambhUto AhAraM nissAya vaDhito, a. ni. aTTha. 2.338; - to pa. vi., e. va. - "AhArato ca ututo ... satta vitthArena vipassatI ti, visuddhi. 2.252; - re sapta. vi., e. va. - AhAre udare yato, sa. ni. 1(1).202; AhAre paTikUlasajhaM upaTTapetcA, dI. ni. aTTha. 1.156; - rA pra. vi., ba. va. - upAdinnakApi anupAdinnakApi AhArA missetvA kathitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1),222; AhArA cassa parijaM gacchanti, netti. 28; katame tasmi samaye tayo AhArA honti?- phassAhAro, manosaJcetanAhAro, viANAhAro, dha. sa. 32; cattAro AhArA taNhAnidAnA, tahAsamudayA, taNhA jAtikA taNhApabhavA, ma. ni. 1.331; kiM paJca AhArA atthIti ? paJca, na paJcAti idaM na vattabba, nanu "paccayo AhAroti vRttametaM, a. ni. aTTha. 3.301; dasannaM dhammAnaM iTTAnaM kantAnaM manApAnaM dullabhAnaM lokasmi dasa dhammA AhArA, a. ni. 3(2).113; ojadamakarUpAdayo AharantIti AhArA, abhi. dha. vi. TI., For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AhArakAla 280 AhAratthika 198; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - AhArAnaM nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo, su. ni. 752; sa. u. pa. ke rUpa meM, aDDakosakA., addhaveluvA., anA., appA., utu., utucittA., upAdinnakA., evamA., kavaliGkArA., kosakA., tadA., nippariyAyA., nirA., paccayA., parittA., pariyAyA., phassA., beluvA., maggA., manosaJcetanA., mitA., missakA., yadA., lakkhA., vanamUlaphalA., viANA., visA., samannA., sAlA., sA., sukhA., saGghA. ke anta. draSTa... AhArakAla pu., tatpu. sa. [AhArakAla], bhojana lene kA samaya - laM dvi. vi., e. va. - khiDDAvasena AhArakAlaM ativattetvA kAlaM karonti, sArattha. TI. 3.191; dI. ni. aTTha. 3.160. AhArakicca napuM., tatpu. sa. [AhArakRtya], bhojana grahaNa karane kA kAma, bhojana-kriyA, udarapUrti kA kAma - ccaM' pra. vi., e. va. - na AhArakiccaM ahosi, jA. aTTha. 1.89; cca dvi. vi., e. va. upatthambhanAdivasena AhArakiccaM sAdha yimAnesu panetesu cattAri bhayAni daTThabAni, sa. ni. aTTha. 2.24; kabaLIkArAhAraM... AhArakiccaM sAdheti, a. ni. aTTha. 3.301. AhAragiddha tri., tatpu. sa., AhAra athavA bhojana ke prati lobha-lAlaca rakhane vAlA, sAMsArika lAbha ke prati lobha karane vAlA -ddho pu0, pra. vi., e. va. - AhAragiddho lAbhasakkArappasuto vicarati, theragA. aTTha. 1.266. AhAragedha pu., AhAra-viSayaka lobha, bhojana ke lie dRr3ha icchA -dhena tR. vi., e. va. - ayaM brAhmaNo AhAragedhena maMdAne nIyojesI ti maJati, theragA. aTTha. 1.266. AhAragedhI tri., AhAra ke prati lAlaca karane vAlA, sAMsArika sukha ke prati Asakta - dhino pu., pra. vi., ba. va. - gacchAma chAtA AhAragedhino, pe. va. 788. AhAracintA tri., tatpu. sa. [AhAracintA], bhojana ke viSaya meM cintA - ya Sa. vi., e. va. - appacintAyAti "ajja kahaM AhAraM labhissAmi, sve kaha"nti evaM AhAracintAya abhAvena, jA. aTTha. 3.275; - rahita kri, bhojana kI cintA se mukta, - tAnaM pu., Sa. vi., ba. va., appacintasukhassAti AhAracintArahitAnaM appacintAnamariyAnaM sukhaM assatthIti appacintasukho, tassa tAdisena sukhena samannAgatassa, jA. aTTha. 3.275. AhAraja tri., AhAra se utpanna - jaM napuM., pra. vi., e. va. - AhArato jAtaM AhAraja, visuddhi. 2.78; suddhaTTaka, AkAso, lahutAdittayaJca AhArajaM nAma, mo. vi. TI. 69; kAlenAhArajaM hoti, sacca. 59; - ssa napuM., Sa. vi., e. ka. - kabaLIkAro AhAro AhArajassa janako, mohavi. 76; jesu sapta. vi., ba. va. - AhArajesupi AhAro, visuddhi. 2.250. AhAraTThiti strI., tatpu. sa. [AhArasthiti], bhojana para pUrI taraha se nirbhara jIvana-sthiti, AhAra para nirbharatA, pra. vi., e. va. - sA ca Thiti dvidhA ArammaNadviti ca AhAraviti ca, peTako. 306; yA AhArahiti yA punabhavAbhinibbattikA Thiti, peTako. 307. AhAraTThitika tri., [AhArasthitika], kAraNabhUta athavA pratyayabhUta AhAra para Azrita, poSaka bhojana para nirbhara - ko pu., pra. vi., e. va. - AhArahitiko samussayo, theragA. 123; "AhAradvitiko samussayo, iti disvAna carAmi esana, theragA. aTTha. 1.267; ayaM kAyo AhAradvitiko AhAraM paTicca tiTThati, sa. ni. 3.82; - kA strI., pra. vi., e. va. - AhArahitikAti paccayaTThitikA, dI. ni. aThTha. .3.221; sArattha. TI. 1.212; visuddhi. mahATI. 1.224; vajira. TI. 36; - tA strI., bhAva., AhAra para nirbharatA, bhojana para pUrI taraha Azrita hone kI sthiti, pra. vi., e. va. - sA panAyaM AhArahitikatA nippariyAyato, visuddhi. mahATI. 1.224. AhAratA strI., AhAra kA bhAva., 1. vaha jo sthUla AhAra ho athavA jise kavaloM athavA grAsoM ke rUpa meM kaNTha ke nIce le jAyA gayA ho, 2. AhAra-viSayaka mAnasika cetanA, cAra prakAra kA sUkSma AhAra - AhAratAti kabaLIkAro AhAro, abhi. ava. (pR.) 87; saJaA cAhAratA iti, abhi. ava. 814; "gAthAbandhavasena ga-kArassa lopaM katvA AhAragatA sA AhAratA sA ti vRttA, AhAroyeva vA AhAratA, taggatA ca sa upacArato "AhAratA ti vuttA, AhAre paTikkUlasAti attho, abhi. ava. abhi. TI. 2.165. AhArattaya napuM, 3 prakAra ke AhAroM kA samuccaya athavA samUha - yaM pra. vi., e. va. - cittuppAdesu sabbattha AhArattayamIritaM, nA. rU. pa. 180. AhAratthika tri., [AhArArthika], bhojana athavA AhAra pAne kI icchA karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - ghAsatthikoti AhAratthiko, jA. aTTha. 3.259; sace AhAratthiko, cariyA. aTTha. 156. For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AhAranirodha 281 AhAralolatA AhAranirodha pu., tatpu. sa. [AhAranirodha], AhAra kA anta yA uccheda, AhAra kI samApti -dho pra. vi., e. va. - taNhAnirodhA AhAranirodho, ma. ni. 1.60; katamo AhAranirodho, katamA AhAranirodhagAminI paTipadA, ma. ni. 1.60; - dhA pa. vi., e. va. - tadAhAranirodhA yaM bhUtaM taM nirodhadhammanti, sa. ni. 1(2),43: AhAranirodhA rUpanirodho, sa. ni. 2(1).54; AhAranirodhAti pavattipaccayassa kabaLIkArAhArassa abhAve, visuddhi. mahATI. 2.3953; AhAranirodhA kAyassa atthaGgamo, sa. ni. 3.259. AhAranettippabhava tri., ba. sa., cAra prakAra ke AhAroM evaM tRSNA-nAmaka netrI se utpanna hone vAlA - vaM napuM., pra. vi., e. va. - AhAranettippabhavaM nAlaM tadabhinandituM, itivu. 28; catubidho AhAro ca taNhAsaDhAtA netti ca pabhavo samuTThAnaM etassAti AhAranettippabhavaM, itivu. aTTha. 143. AhArapaccaya' pu., 24 prakAra ke pratyayoM meM se anyatama pratyaya, zarIra ke saMdhAraNa meM pratyayabhUta bhojana hI AhArapratyaya kahalAtA hai - yo pra. vi., e. va. - AhArapaccayo, visuddhi. 2.161; rUpArUpAnaM upatthambhakaTTena upakArakA cattAro AhArA AhArapaccayo, visuddhi. 2.167; - yena tR. vi., e. va. - "kabaLIkAro AhAro imassa kAyassa AhArapaccayena paccayo ti, visuddhi.2.250; kiJci AhArapaccayenAti evaM athApi paccayo hoti, vibha. aTTha. 165; - yA pa. vi., e. va. - yaM kiJci dukkhaM sambhoti sab AhArapaccayAti, su. ni. 194; pAThA. ArambhapaccayA. AhArapaccaya tri., AhAra ko pratyaya banA kara utpanna yA udita - yaM napuM., pra. vi., e. va. - AhArajesupi AhAro AhArasamuTThAnaM AhArapaccayaM ... (rUpa), visuddhi. 2.250. AhArapaTikkUlasA strI., AhAra-viSayaka pratikUla mAnasika anucintana, AhAra kA pratikUlabhAva se pratyavekSaNa - niddesa pu., visuddhi ke samAdhiniddesa nAmaka gyArahaveM adhyAya meM AhAra ke viSaya meM pratikUla bhAvanA kA anuzIlana - to pa. vi., e. va. - vitthArakathA panettha visuddhimagge AhArapaTikUlasaAniddesato gahetabbA, vibha. aTTa, 342. AhArapariggaha pu., tatpu. sa. [AhAraparigraha], AhAra ke viSaya meM saMyama athavA niyantraNa - ho pra. vi., e. va. - AhArapariggaho, mi. pa. 230; sa. pa. ke anta; AtApo paritApo ThAnacaGkamanisajjAsayanAhArapariggaho, mi. pa. 287. AhAraparibhoga pu., tatpu. sa. [AhAraparibhoga]. AhAra kA upabhoga, bhojana ko grahaNa karanA- AhAraparibhoge, dha. sa. aTTha. 421; sa. pa. ke anta.; ... maGgala AhAraparibhogamaGgalepi... paJcannaM bhikkhusattAnaM appodakamA pAyasameva adaMsu, dha, pa. aTTha. 1.298. AhArapariyeTThi strI., tatpu. sa., bhojana kI talAza - hiM dvi. vi., e. va. - AhArapariyeTiM akatvA..., cariyA. aTTha. 23; - yA tR. vi., e. va. - AhArapariyeTThiyA, cariyA. aTTha. 27; - mUlaka tri., bhojana kI talAza meM jar3a jamAyA huA, bhojana kI tRSNA se janita - paccupanne AhArapariyeTimUlakaM dukkhanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).308. AhArapariyesana napuM., tatpu. sa., uparivat - naM dvi. vi., e. va. - AhArapariyesanaM carati, sa. ni. aTTha. 1.182; - dukkha napuM., AhAra kI khoja meM prApta dukha - kkhaM pra. vi., e. va. - AhArapariye sanadukkha ..., AhArapariyesanamUlassa, bu. vaM. aTTha.90. AhAraparissaya pu., tatpu. sa., AhAra kI kamI, AhAra kI alpatA- yo pra. vi., e. va. - AhAraparissayo, a. ni. aTTha. 2.107. AhAramandatA strI., tatpu. sa., AhAraviSayiNI daridratA, bhUkhoM marane kI sthiti-ya tR. vi., e. va. - AhAramandatAya, sa. ni. aTTha. 2.97. AhAramaya tri., AhAra se nirmita, nAnA prakAra ke AhAroM se paripUrNa - yaM napuM., pra. vi., e. va. - AhAramayaM rUpaM chAtasuhitavasena pAkaTa hoti, visuddhi. 2.257; - yena tR. vi., e. va. -- AhAramayenAti nAnappakArena AhAreneva, jA. aTTha. 3.461; - to pa. vi., e. va. - AhAramayato, visuddhi. 2.252. AhArarasa pu., tatpu. sa., AhAra kA sAratattva, bhojana kA rasa - so pra. vi., e. va. - AhAraraso saMsaritvA AhArasamuTThAnarUpaM samuTThApeti, sa. ni. aTTha. 1.265; - se sapta. vi., e. va. - rasaggahaNamUlakattA ajjhoharaNassa jIvitahetumhi AhArarase, visuddhi. mahATI. 2.160. AhArarUpa napuM., rUpadharma ke rUpa meM AhAra, sthUla AhAra, grAsa lekara khAyA jAne vAlA bhautika AhAra - paM pra. vi., e. va. - vatthurUpaM ca hadayaM yaM dhAtudvayanissayaM kabaLIkAramAhArarUpamiccAha paNDitA, nA. rU. pa. 490. AhAralolatA strI., tatpu. sa., AhAra ke prati lAlaca, bhojana-lipsA - ya tR. vi., e. va. - paJcahi lolatAhi lolo hoti, - AhAralolatAya, alaGkAralolatAya, For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AhAraloluppa 282 AhArUpaccheda parapurisalolatAya, dhanalolatAya pAdalolatAya, su. ni. utpanna --- vaM dvi. vi., e. va. - etaM khandhapaJcakaM AhAra aTTha. 1.30. paTicca ThitaM, tasmA taM AhArasambhavaM nAma katvA. sa. ni. AhAraloluppa napuM., uparivat, sa. u. pa. meM hI prApta, aTTha. 2.54; tadAhArasambhavanti taM panetaM khandhapaJcaka pahInA. ke anta. draSTa.. AhArasambhavaM paccayasambhavaM, sati paccaye uppajjati evaM AhAravagga pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. passathAti pucchati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).203; - ssa 1(2).12-24. Sa. vi., e. va. - AhArasambhavassa nibidAya virAgAya AhAravidhAna napuM.. bhojana taiyAra karane evaM parosane kA nirodhAya paTipanno hoti, sa. ni. 1(2).43; attano phalaM tarIkA - naM pra. vi., e. va. - tassa evarUpaM AhAravidhAnaM AharatIti AhAro paccayo, sambhavati etasmAti sambhavo, ahosi, a. ni. aTTha. 1.181. AhAro sambhavo etassAti AhArasambhavaM, ma. ni. TI. (mU.pa.) AhAravelA strI., tatpu. sa., bhojana karane kA samaya, AhAra 2.210; sa. u. pa. ke rUpa meM tadA. ke anta. draSTa... lene kI velA - lA pra. vi, e. va. - ko pana tesaM AhArasambhUta tri., tatpu. sa., AhAra ke kAraNa astitva meM AhAro, kA AhAravelAti?, sArattha. TI. 3.191; - laM AyA huA, bhojana ke dvArA taiyAra kiyA gayA- to pu. pra. dvi. vi., e. va. - eka AhAravelaM atikkamitvA, sArattha. vi., e. va. - AhArasambhUto ayaM ... kAyo ... taNhA ... TI. 3.191. methunasambhUto ayaM bhagini kAyo, a. ni. 1(2).167; - taM. AhArasaGghaya pu., AhAra kA pUrNa kSaya, AhAra athavA IMdhana kI napuM., pra. vi., e. va. - AhArasambhUtanti vavattheti, paTi. ma. samApti - yA pa. vi., e. va. - idheva parinibissaM. 69. aggIvAhArasaGghayAti ... aggi viya indhanakkhayena yathA AhArahetuka tri., ba. sa., AhAra para Azrita, bhojana para aggi nirupAdAno nibbAyati, bu. vaM. aTTha. 339. avalambita - kA pu., pra. vi., ba. va. - sabbalokamhi ye AhArasamuTThAna tri., AhAra ke kAraNa se utpanna, AhAra se sattA jIvantAhArahetukA manuja bhojanaM sabbaM labhantu mama udita athavA uThakara sAmane Ane vAlA - nAnaM napuM.. Sa. cetasA, apa. 1.5. vi., ba. va. - (AhAro) kammajAnaM anupAlako hutvA AhArApeti A + Vhara ke prera. kA varta, pra. pu.. e. va., paccayo hoti, AhArasamahAnAnaM janako hatvA, ma. ni. aTTha le Ane hetu prerita karatA hai, draSTa, AharApeti ke anta.. (mU.pa.) 1(1).218; - ssa Sa. vi., e. va. - dvinnaM AhArAsA strI., tatpu. sa. [AhArAzA], bhUkha, kSudhA, bhojana rUpasantatInaM paccayo hoti - AhArasamuTThAnassa ca milane kI AzA, pra. vi., e. va. - "AhArAsA viyA ti upAdiNNakassa ca, sa. ni. aTTha. 2.24; - nAni napuM., pra. avatvA cetanAggahaNaM kataM, visuddhi. mahATI. 2.262; - vi., ba. ka. - AhArasamuTThAnAni aTTha ... AhArasamuhAnAdIni cetanA strI., tatpu. sa., AhAra ke viSaya meM citta kA tINi, dha. sa. aTTha. 349. caitanya honA, bhojana-viSayaka mAnasika anucintana, pra. AhArasamuTThApika tri., AhAra kA samutthAna karAne vi., e. va. - gijjhapotakasarIrAnaM AhArAsAcetanA viya, vAlA/vAlI, AhAra kI pUrNa utpatti karAne vAlA/vAlI visuddhi. 2.166; gijjhapotakasarIrAnaM AhArAsAcetanA viyA, - pikA strI.. pra. vi., e. va. - AhArasamuTThApikA visuddhi. mahATI. 2.262. purimataNhA samudayasaccaM, a. ni. aTTha. 3.301. AhArika tri., [AhArika], AhAra lene vAlA, kevala sa. AhArasamudaya pu., tatpu. sa., AhAra kA udaya, AhAra kI u. pa. meM prayukta hatthA. ke anta., draSTa.. utpatti - yA pa. vi., e. va. - AhArasamudayA rUpasamudayo, AhArUpaccheda pu., tatpu. sa., AhAra grahaNa na karanA, sa. ni. 2(1).54; AhArasamudayA kAyarasa samudayo, sa. ni. upavAsa, vrata, AhAra lene se virati - do pra. vi., e. va. 259; - yena tR. vi., e. va. - AhArasamudayA kAyarasa - AhArUpacchedo kAtabboti, sArattha. TI. 2.242; - daM samudayoti AhArasamudayena kAyasamudayo, sa. ni. aTTha. dvi. vi., e. va. - sabbasopi AhArUpacchedaM akAsi jA. 3.257. aTTa, 1.76; AhArUpacchedaM katvA, pArA. aTTha. 2.55; dha. pa. AhArasambhava pu.. ba. sa., AhAra se udita yA utpanna, vaha aTTha. 1.88; - dena tR. vi., e. va. - AhArUpacchedenapi jisakI utpatti bhojana ke kAraNa huI hai, hetu - pratyayoM se na mAretabbo, pArA, aTTha. 2.57; AhArUpacchedena ca sabbathA, For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AhArUpajIvI 283 AhiNDati cariyA. aTTha 227; - ssa Sa. vi., e. va. -- AhArUpacchedassa anusAtattA, vi. vi. TI. 1.203; - dAya ca. vi., e. va. - sabbaso AhArUpacchedAya paTipajji, ma. ni. 1.313. AhArUpajIvI tri., [AhAropajIvina], AhAra para jIne vAlA, bhojana ke sahAre jIvita rahane vAlA - vino pu0, ca. vi., e. va. - "AhArUpajIvino sattalokassa mahAupakAro sampAdito mayA ti, cariyA. aTTa, 215; - vino pu., pra. vi., ba. va. - ye sattA AhArUpajIvino, vibha. aTTha. 167; visuddhi. 2.196. AhArUpanibaddha tri.. tatpu. sa., AhAra ke sAtha baMdhA huA -ddhaM pra. vi., e.va.- sattAnaM jIvitaM... AhArUpanibaddhaJca, visuddhi. 1.227. AhArUparodha pu., tatpu. sa., AhAra para roka, bhUkhA rahanA, upavAsa - dhena tR. vi., e. va. - tassa AhArUparodhena cittadubbalyaM uppajji, mi. pa. 230; - ssa Sa. vi., e. va. - AhArUparodhasseveso doso sadApaTiyattA, mi. pa. 230; 231. AhArUpasevI tri., AhAra kA sevana karane vAlA, bhojana kA prayoga karane vAlA - vInaM pu., Sa. vi., ba. va. - so yasmA AhArUpasevIna va ajjhohaTAhArautujAhArUpatthaddho eva ca kammajAdiAhAro imassa kAyassa ThitiyA pavattati, mohavi. 344. AhArUpahAra pu.. le AnA evaM pradAna karanA, lena-dena, AdAna-pradAna - ro pra. vi., e. va. - natthamhAkaM tayA saddhi AhArUpahAro, pArA. 201; AhArUpahAroti AhAro ca upahAro ca gahaNaJca dAnaJca, pArA. aTTha. 2.126. AhArUpAsIsaka tri., bhojana pAne kI AzA kara rahA, AhAra pAne ke prati AzAvAn - ko pu., pra. vi., e. va. - AhArUpAsIsako yeva carati, mi. pa. 363. AhAreti/AhArayati A + Vhara ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., AhAra kA nA. dhA. [AhArayati], zA. a.. lAne hetu prerita karatA hai, prAyogika a., bhojana karatA hai, khAtA hai - ekAhikampi AhAraM AhAreti, dvIhikampi AhAraM AhAreti, sattAhikampi AhAra AhAreti, dI. ni. 1.150; ariyasAvako paTisanA yoniso AhAraM AhAreti, ma. ni. 2.19; AhAretIti paribhaJjati ajjhoharati, dha. sa. aTTha. 421; - mi u. pu., e. va. - ekAhikampi AhAra AhAremi. dvIhikampi AhAraM AhAremi... sattAhikampi AhAraM AhAremi. ma. ni. 1.111; - ma ba. va. - "mayaM anAsakA na kiJci AhAremAti, jA. aTTha. 5.233; - nti pra. pu., ba. va. - ekAhikampi AhAraM AhArenti, dvIhikampi AhAraM AhArenti ... sattAhikampi AhAraM AhArenti, ma. ni. 1.304; dhammikaM samaNA sakyapattiyA AhAraM AhArenti, sa. ni. 2(1).237; - si adya., pra. pu., e. va. - AhAraM na AhAresi, sa. ni. aTTha. 2.93; - siM adya., u. pu., e. va. - thokaM thokaM AhAraM AhAresiM. ma. ni. 1.314; oLArika AhAraM AhAresiM. ma. ni. 1.315; - reyyaM vidhi., u. pu., e. va. - oLArika AhAraM AhAreyyaM, ma. ni. 1.315; yaMnUnAhaM thokaM thokaM AhAraM AhareyyaM, 1.314; - rento varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - anupAyena hi AhArento davatthAya madatthAya ... vA AhAreti, dha. sa. aTTha. 421; - yato varta. kR., pu., ca. vi., e. va. - ekayeva kolaM AhAraM AhArayato. ma. ni. 1.114; - yataM varta. kR., pu., ca. vi., ba. va. - tesaM taM oLArikaM AhAraM AhArayataM, visuddhi. 2.46; - tvA ___ pU. kA. kR. - oLArikaM AhAraM AhAretvA, ma. ni. 1.316. AhAva pu., A + Vve se vyu. [AhAva], pazuoM ko pAnI pilAne ke lie kueM ke pAsa banA jala bharA kuNDa, pa pupau zAlA - vo pra. vi., e. va. - AhAvo tu nipAnaM cA, abhi. pa. 680. Ahi/ahi asa (honA) kA anu0/varta kA ma. pu., e. va., tuma ho - tvaM Ahi, sadda. 3.832; Ahi, sadda. 3.834. AhiNDati A + hiNDa kA varta., pra. pu., e. va. [bau. saM. AhiNDate], idhara se udhara calatA rahatA hai, idhara udhara bhaTakatA hai, idhara udhara ghUmatA hai - anuddissa maraNaM saMvaNNento AhiNDati, pArA. aTTha. 2.47; AhiNDatI goriva bhakkhasAdI, jA. aTTha. 5.15; - si ma. pu.. e. va. - "ki bhante sumana, AhiNDasI ti Aha, pArA. aTTha. 1.59; "kasmA samaNo hutvA AhiNDasI ti, sa. ni. aTTha. 1.201; - NDAmi u. pu., e. va. - "gotamassavAdaM AropessAmI ti AhiNDAmi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).168; arule irINe vane, andhAhiNDAmahaM tadA, apa. 1.274; - nti pra. pu., ba. va. - chabbaggiyA bhikkhU chattappaggahitA AhiNDanti, cULava. 250; "celappaTika mahantA AhiNDantIti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.229; - tha ma. pu.. ba. va. - "dukkhameva jirApentA AhiNDathA ti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).169; "mahAjanaM vaJcetvA AhiNDathA ti, sa. ni. aTTha. 1.117; - NDAma u. pu., ba. va. - "mayaM sapajApatikA AhiNDAma, pAci. 88; - NDAhi anu., ma. pu., e. va. - gaccha tAta khettaM For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahi 284 Ahutaggi ahamAno etthAti attA, visuddhi. mahATI. 2.430; - taM napuM., pra. vi., e. va. - cittampi me sammA AhitaM. pArA. aTTha1.103-104; samAhita cittaM ekaggaM, pArA. 4; yaM... kilesehi AhitaM sAmatthiyamattaM, udA. aTTha. 156; sa. u. pa. ke rUpa meM, aggA, agyA. ke anta. draSTa... AhitagabmA strI., ba. sa. [AhitagarbhA], garbhavatI nArI, pra. vi., e. va. - meghagajjitena AhitagamA pariyesati leNanti, theragA. aTTha. 2.27. Ahitaggi tri., ba. sa. [AhitAgni, vaha, jisane yajJa kI agni ko prajvalita kara diyA hai, pu., pra. vi., e. va. - IdisasmiM hi ThAne AhitaggI ti vA aggAhito ti vA ..., sadda. 2.414. Ahitacitta tri., ba. sa. [Ahitacitta], sthira evaM ekAgra citta vAlA, zAnta citta vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - samAhitacitto ca... sammA Ahitacittoti evamettha attho AhiNDAhI ti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).211; imassa vAdassa mokkhAya cara AhiNDAhi, sa. ni. aTTha. 2.230; - NDeyyuM vidhi., pra. pu., ba. va. - nagare ghosantA AhiNDeyyu, mahAva. aTTha. 357; - NDissanti bhavi., pra. pu., ba. va. - "kathaJhi nAma bhadantA chattappaggahitA AhiNDissantIti, cULava. 250; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - senAsana cArikaM AhiNDanto, mahAva. 254; bhagavA sakala jambUdIpaM AhiNDanto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).312; - ntA dvi. vi., ba. va. - senAsana cArikaM AhiNDantA bhikkhU passitvA, dha. pa. aTTha. 2.41; - ntiyA strI., tR. vi., e. va. - pAnIyatthAya AhiNDantiyA me pAnIyaM dehi, pe. va. aTTha. 125; - mAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. va. - AhiNDamAno puna satthu santikaM AgantvA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.153; AhiNDamAno mahiyA aTTassaraM karoti, mi. pa. 322; - NDi adya., pra. pu., e. va. - dviyojanaM addhAnaM AhiNDi, sa. ni. aTTa. 2.278; - NDiMsu ba. va.. - (makkhikA) khAdanatthaM godhA AhiNDisa, jA. aTTha. 1.459; - NDittha ma. pu., ba. ka. - viravanto AhiNDittha, dI. ni. aTTa. 2.131; sa. ni. aThTha. 3.283; - NDissAmi bhavi., u. pu., e. va. - gAmanigamarAjadhAnIsu AhiNDissAmi hananto ghAtento chindanto, pArA. 109; - NDituM nimi. kR. - na sakkoti vinA daNDena AhiNDituM, cULava. 251; - NDitvA pU. kA. kR. - gaccha sAvatthiM AhiNDitvA, sa. ni. aTTha. 1.168; samasamA AhiNDitvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).166; pariveNaM AhiNDitvA, jA. aTTha. 1.478. AhiNDana napuM, A + hiNDa se vyu., kri. nA., idhara udhara bhaTakAva - kAla pu., tatpu. sa., idhara se udhara ghUmane kA samaya - le sapta. vi., e. va. - putto padasA AhiNDanakAle kAlamakAsi, sa. ni. aTTha. 1.168. AhiNDApesi A + hiNDa ke prera. kA adya., pra. pu., e. va., idhara udhara ghumAyA, bhaTakAyA, cakkara kaTavAyA - sabbadvArAni AhiNDApesi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.52. Ahita tri., A + vdhA kA bhU. ka. kR. [Ahita], sthApita, pratiSThApita, jamA kiyA gayA, surakSita rUpa meM rakhA gayA, lA kara rakhA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - channA kuTi Ahito gini, su. ni. 18; Ahitoti Abhato, jAlito vA, su. ni. aTTha. 1.24; ArammaNe Ahito niccalabhAvakaraNena patiTThApitoti adhippAyo, paTi. ma. aTTha. 1.201; Ahito Ahitabala tri., ba. sa., balavAn, balasampanna, tAkatavara - laM napuM, pra. vi., e. va. - AhitabalaM paThamaM vipaccati, visuddhi. mahATI. 2.353. AhitvA A + hA kA pU. kA. kR. [AhAya], chor3a kara, tyAga kara - himavantaM gamitvAna, AhitvA pupphasaJcayaM, apa. 2.111; saGkArakUTA AhitvA susAnA rathiyApi ca, apa. 2.236.. Ahu/ahu hu (honA) kA parokSabhUta kA pra. pu., e. va., sAmAnya ahosi kA chandAnurodhavaza kiyA gayA rUpAntaraNa, huA thA - ahu rAjA videhAnaM, jA. aTTha. 7.102. AhuNeyya tri., draSTa., Ahuneyya ke anta. (Age). Ahuta' tri., A + hu (havana karanA) kA bhU. ka. kR. [Ahuta], vaha, jise AhutiyoM meM DAlA gayA hai, havana kiyA gayA - taM napuM., dvi. vi., e. va. - analo... AhutaM ghataM asnAti, jA. aTTha. 5.58; sa. u. pa. ke rUpa meM, paTiyattA. ke anta. draSTa... Ahuta' tri., A + vhu kA bhU. kA. kR. [AhUta], AyA huA, bulAyA huA - to pu., pra. vi., e. va. - Ahaneyyaggi. ... atohayaM brAhmaNa Ahuto sambhUto, a. ni. 2(2).194; Ahutoti Agato. a. ni. aTTa. 3.168. Ahutaggi tri., ba. sa. [AhutAgni], agni meM AhutiyAM DAlane vAlA athavA agni meM havana karane vAlA, agnihotrI -gi pu., pra. vi., e. va. - Ahutaggi ca brAhmaNo, jA. For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ahuti 285 Ahuneyyaggi aTTha. 7.45; - ggI ba. va. - rAjisI yattha sammanti yajJIya vidhAna kA mAMgalika kArya, pra. vi., e. va. - AhutaggI samAhitA, jA. aTTha. 7.277. AhunapAhunamaGgalakiriyA, dha. sa. aTTha. 408. Ahuti strI., A + Vhu se vyu. [Ahuti], zA. a., kisI AhunapiNDa pu., tatpu. sa., 1. AhutapiNDa, yajJa kI AhutiyoM devatA ko uddiSTa karake agni meM dI gaI havanasAmagrI, ___ meM diyA jAne vAlA piNDa, yajJIya bali, 2. sammAna ke havanakuNDa meM havanasAmagrI DAlanA, lA. a., sammAnanIya sAtha diyA gayA dAna athavA upahAra - NDaM dvi. vi., e. vyakti ko sammAnapUrvaka diyA gayA dAna - ti pra. vi., e. va. - Ahuneyyoti AnapiNDa paTiggahetaM yatto, sa. ni. va. - Ahuti paggahitA... yahi kiJci aggimhi juhitabbaM aTTha. 1.182. taM sabbaM AhutI ti vuccati, su. ni. aTTha. 1.139; Ahutiyoti Ahuneyya tri., A + hu kA saM. kR. [AhavanIya], zA. yaM paheNakasakkArAdibhedaM dinnadAnaM, dI. ni. aTTha. 1.137;- a., yajJIya bali pradAna karane yogya, lA. a., sammAnanIya, tiM dvi. vi., e. va. - AhuneyyassAti AhutiM paTiggahetu pUjya, cIvara Adi 4 pratyayoM kA dAna pAne yogya - yyo yuttarasa. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.70; AhutiM niccaM paggaNhAti, pu.. pra. vi., e. va. - AhuneyyotiAdIsu AnetvA hunitabbanti sa. ni. 1(1).167; - tInaM Sa. vi., ba. va. - AhutInaM AhunaM, dUratopi AgantvA sIlavantesu dAtabbanti attho, paTiggaho, jA. aTTha. 1.20; apa. 1.47; sa. u. pa. ke rUpa catunna paccayAnametaM adhivacanaM, mahapphalabhAvakaraNato taM meM, paramA., lokA., paTiggahA. ke anta. draSTa.. AhunaM paTiggahetuM yuttoti Ahuneyyo... sakkAdInampi AhavanaM Ahutigandha pu., tatpu. sa., agni meM DAlI jA rahI havanasAmagrI arahatIti vA AhavanIyo, itivu. aTTha. 252; sAvaka saGgho, kI gandha-ndhena tR. vi., e. va. - brAhmaNA Ahutigandhena Ahuneyyo pAhuneyyo, dI. ni. 3.4; Ahuneyyo pAhuneyyo dhAvanti, ma. ni. 3.207. dakkhiNeyyo sudullabho, nA. rU. pa. 1148; AnetvA AhutipiNDa pu., tatpu. sa., agni meM DAlI jAne vAlI hunitabbanti AhunaM dUratopi AnetvA dAtabbadAnaM taM paTiggahetU havanasAmagrI ke rUpa meM cAvala kA piNDa (golA) - NDaM yuttoti Ahuneyyo, visuddhi. mahATI. 2.498; - yyaM pu., dvi. dvi. vi., e. va. - AhunaM AhutipiNDaM samuggaNhanti, vi., e. va. - Ahuneyya saGgha, pAhuneyyaM, dakkhiNeyyaM mahAva, aTTha. 411; niccakAle AhutipiNDaM paggaNhAti, sa. aJjalikaraNIyaM, pArA. aTTa, 1.199; Ahuneyyanti AdIsu. ni. aTTa, 1.181. sArattha. TI. 2.69; - ssa Sa. vi., e. va. - Ahuneyyassa Ahuna' napuM.. [Ahavana], zA. a., yajJa meM dI jAne vAlI yakkhassa ... tassa sAvakohamasmIti, ma. ni. 2.55; - Ahuti, havana, lA. a., sammAna, satkAra - naM pra. vi., yyA pu.. pra. vi., ba. va. - 'AhuneyyA, a. ni. 1(1).156%; e. va. - havanaM dAnaM AhunaM, visuddhi. mahATI. 2.308; AhunaM AhuneyyA yajamAnAnaM honti, a. ni. 1(1).79; sa. u. pa. vuccati sakkAro, AhunaM arahantIti, dI. ni. aTTha. 3.160%; ke rUpa meM sAka. ke anta. draSTa; - sutta napuM., a. ni. AhunaM arahatIti, visuddhi. mahATI. 1.264. ke kucha suttoM kA zIrSaka, a. ni. 2(2).1.2: 3(1).117-118; Ahuna napuM., Ahuti-piNDa - naM dvi. vi., e. va. - AhanaM - te sapta. vi., e. va. - chakkanipAte Ahuneyyasutte AhutipiNDaM samuggaNhanti, mahAva. aTTha. 411. "asthi ... dI. ni. aTTha. 3.155. AhunapaTiggAhaka tri., [AhutipratigrAhaka]. 1. yajJa kI Ahuneyyaggi pu., karma. sa., 3 prakAra kI yajJIya agniyoM meM AhutiyoM ko svIkAra karane vAlA, 2. sammAna die jAne se eka, zA. a., AhavanIya agni, vaha agni, jisameM yogya, sammAnanIya - kA pu., pra. vi., ba. va. - mAtApitUnaM AhutiyAM dI jAeM, lA. a., 1. sammAna athavA satkAra .... AhuneyyAti AhunapaTiggAhakA yassa kssciskkaarss| dene yogya mAtA-pitA-rUpI agni, 2. sammAnanIya mAtAanucchavikA, jA. aTTha. 5.326. pitA Adi ke anutApa kA kAraNabhUta putra Adi - aparepi AhunapAhuna napuM., yajJa evaM Ahuti, AhutiyAM denA evaM yajJa- tayo aggI - Ahuneyyaggi, gahapataggi, dakkhiNeyyaggi, vidhAna karanA - vasena tR. vi., e. va., kri. vi., yajJIya dI. ni. 3.174; rAgaggi ... Ahuneyyaggi ... ime kho vidhAna evaM Ahuti ke dvArA - AhunapAhunavasena hutampi bhikkhave, satta aggI ti, a. ni. 2(2).191; yassa te honti suhutaM. vi. va. aTTha. 129; hutanti AhunapAhunavasena dinnaM mAtAti vA pitAti vA ayaM vuccati brAhmaNa Ahuneyyaggi, jA. aTTha. 4.18; cariyA. aTTa. 32; - maGgalakiriyA strI., a. ni. 2(2).194; AhuneyyaggItiAdIsu AhunaM vuccati For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AhuneyyabhAvAdisiddhikathA 286 ikkAsa sakkAro, AhanaM arahantIti AhaneyyA mAtApitaro hi puttAnaM bahUpakAratAya AhunaM arahanti - iti anudahanaDhena AhuneyyaggIti vuccanti, dI. ni. aTTha. 3.160; sa. pa. ke antaH, - AhuneyyaggigahapataggidakkhiNeyyaggIsa, visuddhi. mahATI. 1.264. AhuneyyabhAvAdisiddhikathA strI., visuddhi ke usa sthala kA zIrSaka jisameM lokottara prajJA se hone vAle sAMsArika lAbhoM kA varNana hai, visuddhi. 2.350-352. Ahuneyyavagga pu., a. ni. kA eka vagga, a. ni. 2(2). 1-6. Ahundarika tri., apriya, durgamya, pAra na karane yogya, kaThina, saralatA se dikhalAI na dene yogya, cAroM ora se ghirA, bAdhAoM se bharapUra - kA strI., pra. vi., e. va. --- "AhundarikA samaNAnaM sakyapattiyAnaM disA andhakArA, na imesaM disA pakkhAyantIti, mahAva. 100; dasame - AhundarikAti sambAdhA, pAci. aTTha. 201; "dasame AhundarikA ti paThanti kira, vajira. TI. 348; - kaM napuM., pra. vi., e. va. - yasmA pana purimabhave nAmarUpaM asesaM niruddhaM idha ajhaM uppanna, tasmA taM ThAnaM Ahundarika andhatamamiva hoti sududdasaM duppaona, paTi. ma. aTTha. 1.294; Ahundarikanti samantato, upari ca ghanasaJchannaM sambAdhavAnaM, visuddhi. mahATI. 2.45. AhUya A + Vhu kA pU. kA. kR., AhvAna karake, bulAkara, pukAra kara - AhUya sabbaM pAdAsi rajjaM puttehi attano, cU. vaM. 45.8; iccete paJca AhUya pesale, cU. vaM. 87.17. lopaM katvA .... apa. aTTha. 1.136; - re sapta. vi., e. va. - nipAtabhUtassa pana itisaddassa ikAre naTepi so attho viAyateva ..., sadda. 1.43; - resu ba. va. - ... dvIsu ikAresu parassa ikArassa lopo kAtabbo, sadda. 1.43; - lopa pu., tatpu. sa., kevala vyAkaraNa meM prayukta [ikAralopa], ikAra kA lopa, 'i' varNa kI samApti - po pra. vi., e. va. - suidanti sudaM sandhivasena ikAralopo veditabbo, pArA. aTTha. 1.144; - paM dvi. vi., e. va. - ivAti opammavacanaM, i-kAralopaM katvA va-icceva vuttaM, su. ni. aTTha. 1.12; - rAgama pu., vyAkaraNa meM prayukta, tatpu. sa. [ikArAgama], 'i' svara kA Agama, do dhvaniyoM ke madhya meM ikAra kA atirikta rUpa meM A jAnA - mo pra. vi., e. va. - ikArAgamo asabbadhAtukamhi, ka. vyA. 518; asabbadhAtuke ikArAgamo, sadda. 3.835; yathAgamaM sabbadhAtUhi sabbapaccayesu ikArAgamo hoti, ka. vyA. 607; sa. u. pa. meM sekArA. ke anta. draSTa.; Ti., zabda meM prayukta kisI bhI varNa ke pUrva meM athavA pazcAt kisI anya varNa kA mitra ke samAna Akara baiTha jAnA hI vyAkaraNa-zabdAvalI meM Agama kahalAtA hai - mitravadAgamaH; - rAdesa pu., tatpu. sa. [ikArAdeza], kisI anya varNa ke sthAna para ikAra ko rakha denA, anya dhvani ke sthAnApanna ke rUpa meM ikAra - so pra. vi., e. va. - yaja iccetassa dhAtussa Adissa ikArAdeso hoti yeppaccaye pare, ka. vyA. 505; Ti., kisI zabda meM pahale se vidyamAna kisI eka dhvani yA varNa ko haTA kara usake sthAna para anya varNa ko rakha diyA jAnA hI Adeza kahalAtA hai - zatruvadAdezaH.. ikka/accha/issa/Isa pu.. [RkSa], bhAlU, rIcha --- ccho pra. vi., e. va. - accho ikko ca isso tu, kAlasIho isopyatha, abhi. pa. 612; accho ikke pume vutto, pasannamhi tiliGgiko, abhi. pa. 1025; - kkA/cchA ba. va. - kakkaTA kaTamAyA ca, ikkA goNasirA bahU, jA. aTTha. 7.306; tathA kammArasAlAsu, acchA kUTAni pAtayu, ma. vaM. 5.31. ikkaTa pu.. [ikkaTa], eka prakAra kI mAlA kA gucchA, sa. pa. ke anta., - pItakasiNe mAlAgacchanti ikkaTAdimAlAgaccha visuddhi. mahATI. 1.184. ikkAsa pU./na., artha evaM vyu. saMdigdha [prA. ikkAsa]. 1. sATane yA cipakAne vAlA padArtha, goMda, lasa, rasa, 2. niryAsa, arka, sAra, kAr3hA - saM pu., dvi. vi., e. va. - "anujAnAmi, bhikkhave, ikkAsaM piTThamaddanti, cULava. 2773; Vi gati athavA adhyayana ke arthoM ko prakAzita karane vAlI eka dhAtu [iNa gatau], jAnA, adhyayana karanA - i ajjhane gatikantisu, mo. dhA. pA. 288; i ajjhAne gatimhi ca, dhA. maM. 96; i ajjhayane, sadda. 2.322; kri. rU. ke lie| 'eti' ke anta. draSTa. (Age); sopasarga prayogoM ke lie upeti, anveti, ajjheti Adi ke anta. draSTa.. ikAra pu., [ikAra], pAli-varNamAlA meM prayukta ATha svaroM meM tAlusthAnIya hrasva svara 'i' - ro pra. vi., e. va. - yathAgamamikAro, ka. vyA. 607; sadda. 3.858; - raM dvi. vi., e. va. - ... ikAraJca daMkAraJca dukAraJca khaMkAraJca IsakaM vicchinditvA..., sadda. 1.42-43; - ssa Sa. vi., e. va. - ... niruttinayena i-kArassa attaM putta-sahassa ca For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Vikkha 287 iGgita ikkAsanti rukkhaniyyAsaM vA silesaM vA, cULava. aTTha. 61; anujAnAmi, bhikkhave, ikkAsaM kasAvanti, cULava. 278. Vikkha' dekhane ke artha ko sUcita karane vAlI eka dhAtu - ikkho tu dassanaGkesu, dhA. maM. 4; ikkha dassane, mo. dhA. pA. 13; ikkha dassanaGkasu, sadda. 2.332; kri. rU. ke lie ikkhati, upekkhati, apekkhati ke anta. draSTa.. ikkha tri., [IkSya], dekhane yogya, samajhe jAne yogya - kkhA pu., pra. vi., ba. va. --- asukhaddhammato cikkhA, sacca. ikkhanaM dassanaM pyatha, abhi. pa. 775; - tA strI., bhAva., dekhate rahane kI prakRti -- ya tR. vi., e. va. - bhikkhUti saMsAre bhayaM ikkhaNatAya vA... evaM laddhavohAro saddhApabbajito kulaputto, visuddhi. 1.17; - to pa. vi., e. va. - saMsAre bhayassa ikkhanato bhinnakilesatAya vA bhikkhu, theragA. aTTha. 1.298. ikkhanAkAra pu., tatpu. sa. [IkSaNAkAra]. dekhane kA prakAra, dekhane kA tarIkA - ro pra. vi., e. va. - upekkhanAti upapattito ikkhanAkAro, mahAni. aTTha. 382. Visa / ikhi gati artha meM prayukta dhAtu, varta., pra. pu., e. va. 303. ikkhaka tri., [IkSaka], dekhane vAlA, dhyAna dene vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - upekkhakoti upapattito ikkhako hoti, mahAni. aTTha. 278. ikkhaNasIla tri., [IkSaNazIla], dekhane kI prakRti vAlA- lo pu.. pra. vi., e. va. - "saMsArasabhAvo eso ti saMsAre bhayaM ikkhaNasIlo bhikkhu adhivAsaye, udA. aTTha. 213. ikkhaNikA strI., [IkSaNikA], bhaviSya kA kathana karane vAlI strI, bhaviSyakathikA, daivajJA, bhaviSya ke zubha aura azubha ko dekha sakane vAlI strI, pra. vi., e. va. - vAruNIkkhaNikA tulyA, abhi. pa. 236; atiyakkhAti bhUtavijjA ikkhaNikApi, jA. aTTha 7.259; itthI imasmi yeva rAjagaha ikkhaNikA ahosi, pArA. 143; - kamma napuM., bhaviSya kathana karane vAlI strI kA vyavasAya yA dhandhA, pezA- mmaM dvi. vi., e. va. - sA kira ikkhaNikAkamma yakkhadAsikammaM karontI..., pArA. aTTha. 2.90. ikkhati (ikkha kA varta., pra. pu., e. va. [IkSate], zA. a., dekhatA hai, nirakhatA hai, lA. a., socatA-vicAratA hai, najara DAlatA hai, khojatA hai - saMsAre bhayaM ikkhatIti bhikkhu, visuddhi. 1.4; saMsAre bhayaM (ikkhati) ikkhanasIlo ti (vA) bhikkhu, sadda. 2.584; ettha upapattito ikkhatIti upekkhA , pArA. aTTha. 1.111; - te karma. vA., pra. pu., e. va. - nAnattaM ikkhate loko, abhi. pa. TI. 45. 46(bI); - si ma. pu., e. va. - mameva tuvaM ikkhasi, jA. aTTha. 5.147; pAThA. sikkhasi; - kkhAmi u. pu., e. va. - na taM ikkhAmahaM puno, therIgA. aTTha. 163; apa. 2.202; -nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - bhikkhUti saMsAre bhayaM ikkhanto..., theragA. aTTha. 2.412. ikkhana/ikkhaNa Vikkha se vyu., kri. nA., napuM.. [IkSaNa], dekhanA, gaharAI ke sAtha dekhanA, soca-vicAra karanA - ViGga/igI gamana artha meM prayukta dhAtu - iGga gamanatthe, dhA. pA. 22; agI igI riMgI ligI vatrI gatyatthadhAtavo, ka. vyA. dhA. maM. 6. iGga pu., [iGga], saGketa, izArA, iGgita dvArA manobhAvoM kA saMketa denA - Ggo pra. vi., e. va. - AkAro tviGgitaM iGgo, abhi. pa. 764; tula. AkArastviGga iGgitam, amara. 3.2.15. iGgaNa napuM., ViGga/igI se vyu., kri. nA. [iGgana], calanA, hilanA DulanA, kasanA, saJcaraNa karanA, sa. u. pa. meM hI prApta, vAti.- havA dvArA hilanA DulanA - yojanamattake vAtiGgaNasaAya vAlaM bandhApetvA rattandhakAre meghapaTalehichannAsu disAsu kaNDaM khipi, bu. vaM. aTTha. 321; vAtiGgaNasaAya usabhamattake vAlaM vijjhi, jA. aTTha. 5.126; vAtiGgaNo ca bhaNDAkI, abhi. pa. 588. iGgAlakuyA strI., [aGgArakUpa], aGgArakUpa, aGgAroM kA gaDDhA - yA sapta. vi., e. va. - iGgAlakuyAva ujjhito, therIgA. 388; iGgAlakuyAti aGgArakAsuyA ujjhitoti vAtakkhitto viya yo koci, dahaniyA indhanaM viyAti attho, therIgA. aTTha. 279. iGgita napuM.. [iGgita], saMketa, izArA, saJcalana, hilanA, kSobha - AkAro viGgitaM iGgo, abhi. pa. 764; tula., AkArastviGga iGgitam, amara. 3.2.15; - taM dvi. vi., e. va. - vaDakIsUkaro tesaM iGgitaM disvA, jA. aTTha. 2.3353; pAThA. isitaM; rAjA tesaM iGgitaM disvAva, a. ni. aTTha. 1.190; jAnitvA tassa iGgitaM, ma. vaM. 31.52; - tena tR. vi., e. va. - sA iGgiteneva tassa adhippAyaM aAsi, a. ni. aTTha. 1.276; - saJaA strI., tatpu. sa. [iGgitasaMjJA], manobhAvoM yA vicAroM kA saMketoM ke dvArA prakAzana, izAroM For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iGgudI 288 icchatA dvArA mana kI bAtoM kA khulAsA - naM dvi., e. va. - rAjA parisAya iGgitasajhaM adAsi, jA. aTTha. 2.163; - ya tR. vi., e. va. - bhavitabbamettha kAraNenAti iGgitasaAya dAsiyo paTikkamApetvA ..., jA. aTTha. 6.197; - tAkAra pu., [iGgitAkAra], saMketa, izArA, ceSTA, iGgita, aGgavikSepAdi ke dvArA athavA vibhinna aMgoM kI ceSTA ke dvArA Antarika bhAvoM kA prakaTIkaraNa-raM dvi. vi., e. va. - kokAlikassa iGgitAkAraM dassetvA, pArA. aTTha. 2.173. iGgudI strI., [iGgudI], eka auSadhi kA vRkSa, hiMgupatra, hiMgoTa kA vRkSa, mAlakaMganI, pra. vi., e. va. - iGgudI tApasataru, abhi. pa. 565; tula., iGgudI tApasataru, amara. 2.4.46. iDa a., nipA., saMbhavataH vaidika tada + I + gha kA saMkSiptIkRta rUpa, anurodha, nivedana, preraNA tathA prabodhana ke arthoM meM prayukta; acchA to, kRpA karake - codane igha handAtha, abhi. pa. 1157: ina handa iccete codanatthe, sadda. 3.898; iGgha, bhante, sarApehIti ettha iGghAti codanatthe nipAto, pArA. aTTha. 1.236; ivAti codanatthe nipAto, udA. aTTha. 252; prayoga, vAkya ke prArambha meM hI nimnalikhita rUpoM meM prayukta; 1. prAcInatama prayogoM meM (su. ni. tathA jA. aTTha kI gAthAoM meM) 'ta' ke uparAnta kahane, sunane evaM dekhane artha vAlI dhAtuoM ke anu., ma. pu. e./ba. va. ke kri. rU. ke pUrva meM prayukta - "kiM te naTuM kiM pana patthayAno, idhAgamA brahme tadiGgha brUhI ti, jA. aTTha. 3.303; tadica maha vacanaM suNAtha, jA. aTTa. 4.147; 2. sAmAnya prakRti kI saMracanAoM meM anu0, ma. pu., e./ba. va. tathA saMbo. meM prApta nA. pa. se pUrva meM prayukta - iGgha passa mahArAja, saJja antepuraM tava, jA. aTTha. 6.285; ija passa mahApaJja, moggallAna mahiddhika, dha. pa. aTTha. 2.315; 3. kahIM-kahIM isake turanta bAda meM saMbo. meM anta hone vAle nA. pa. ke prayoga ke uparAnta anu., ma. pu., e./ba. va. kA kri. pa. prApta - iGgha, maddi, nisAmehi cittarUpaMva dissati, jA. aTTha. 7.270; 4. kucha prayogoM meM iGgha + me tvaM + sambo., e. va. meM nA. pa. prayukta - iGgha me tvaM, Ananda, pAnIyaM Ahara, pipAsitosmi, dI. ni. 2.98; 5. kahIM-kahIM iGgha + dvi. Adi vi. meM anta hone vAle nA. pa. ke sAtha prayukta - iGgha maM sAvehIti, mi. pa. 128; 6. kucha prayogoM meM paravartI puSTisUcaka 'tAva ke sAtha prApta - "iGgha tAva kAraNena meM saJaApehI ti, mi. pa. 126; iDa tAva AyasmA kAyika sikkhassUti, cULava. 409; 7. bahuta kama sthaloM meM iGgha + anu., u. pu., ba. va. meM anta hone vAle kri. pa. ke sAtha bhI prApta - iGghassa purimaM sAkhaM mayaM chindAma vANijA, jA. aTTha. 4.313. icca Vi kA pU. kA. kR. [itya], jA kara, pahuMca kara, prApta kara - iccAti gamanussukkavacanameta, pa. pa. aTTha. 393. icceva a., iti + eva ke yoga se vyu. [ityeva], yaha hI, aisA hI, turanta pUrva meM kahA gayA hI - icceva vatvAna yamassa dUtA, vi. va. 864; tattha icceva vatvAnAti iti eva "udvehI ti AdinA vatvA, vacanasamanantaramevAti attho, vi. va. aTTha. 188. iccevaM a., nipA., iti + evaM ke yoga se vyu. [ityevaM], isa prakAra se, jo kucha pUrva meM kahA gayA hai usake Aloka meM, aise - iccevaM sabbathApi dvAdasAkusalacittAni samattAni, abhi. dha. sa. 2; tattha iti-saddo vacanavacanIya samudAyanidassanattho, evaM-saddo vacanavacanIyapaTipATisandassanattho..., iccevaM yathAvattanayena..., abhi. dha. vi. 82. iccha tri., [Ipsu/icchu/iccha], cAhane vAlA, icchA karane vAlA - ccho pu.. pra. vi., e. va. - ayaM vuccati, bhikkhave - 'bhikkhu iccho viharati lAbhAya, a. ni. 3(1).120; ayaM vuccatAvuso, 'bhikkhu iccho viharati lAbhAya, a. ni. 3(1).148... icchaka tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, icchA karane vAlA, sukhi.- sukha kI icchA karane vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - nuyuttA honti sabbepi, buddhikAmA sukhicchakA, apa. 2.105; yadi.- jisa kisI kI bhI icchA karane vAlA - kaM napuM., pra. vi., e. va., kri. vi. - yatthicchakaM yadicchakaM yAvaticchakaM samApajjatipi vaTThAtipi, dI. ni. 2.55; yatthicchakanti okAsaparidIpanaM, yattha yattha okAse icchati, dI. ni. aTTha. 2.93; yadicchakanti samApattidIpanaM, yaM yaM samApatti icchati, tade. yeni.- jahAM cAhe vahAM, apanI icchA ke anusAra - yenicchakaM gacchati gocarAya, su. ni. 39; yenicchakaM gacchati gocarAyati yena yena disAbhAgena gantumicchati, tena tena disAbhAgena gocarAya gacchati, su. ni. aTTha. 1.66; idaM pure cittamacAri cArika, yenicchakaM yatthakAmaM yathAsukhaM theragA. 77. icchatA strI., icchA kA bhAva., icchA kA honA, sa. u. pa. meM hI prApta, mahiccha.- atyadhika icchA kA honA - ya ta. vi., e. va. - ... dupposatAya mahicchatAya asantudvitAya ..... avaNNaM bhAsitvA, mahAva. 51; brAhmaNI pana mahicchatAya For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchati 289 icchAgata puna ekadivasaM suvaNNahaMsarAjassa AgatakAle "ehi tAva, paNidahissAma, a. ni. 1(2).165; - ya tR. vi., e. va. sAmIti ..., jA. aTTha. 1.454. - icchAya bajjhatI loko, sa. ni. 1(1).47; na hi yujjati icchati Viccha kA varta., pra. pu., e. va. [icchati], icchA icchAya ca taNhAya ca atthato aJattaM, netti. 22; - ya? karatA hai, kAmanA karatA hai - icchati sampaTicchati, pa. vi., e. va. - sadA icchAya nicchAto aniccho hoti sampaTicchanaM icchA abhicchA, icchaM icchamAno, sadda. 2.453; nibuto, su. ni. 712; - ya Sa. vi., e. va. - "icchAya yo icchati kAmeti, apa. aTTa, 1.294; - nti ba. va. - vippahAnena, sabbaM chindati bandhana nti, sa. ni. 1(1).47; - 'mAtApitaro puttaM icchanti kule jAyamAna'nti, a. ni. ya' sapta. vi., e. va. - icchAyasantyA na mamattamatthi, su. 2(1).39; - cche/ccheyya vidhi., pra. pu., e. va. - na ni. 878; - naM Sa. vi., ba. va. - pApiccho hoti na puttamicche na dhanaM na rar3ha, dha. pa. 84; na puttamiccheyya kuto pApikAnaM icchAnaM vasaMgato, dI. ni. 3.32; puggalo pApiccho, sahAyaM, su. ni. 35; - cchaM varta. kR., pu., pra. vi., e. va. pApikAnaM icchAnaM vasaM gato, ma. ni. 1.137; - vacara pu., - so plavatI hurA huraM phalamicchaMva vanasmi vAnaro, dha, pa. tatpu. sa. [icchAvacara], icchAoM meM vicaraNa, icchAoM meM 334; -cchi adya., pra. pu., e. va. - so tasso bhariyAya bhaTakAva - rAnaM Sa. vi., ba. va. - akasalAnaM icchAvacarAnaM sinehena na icchi, pe. va. aTTha. 27; - tabbaM saM. kR.. napuM.. adhivacanaM, ma. ni. 1.33; - vatiNNa tri., [icchAvattIrNa], pra. vi., e. va. -- etaM tayaM kesaM icchitabbanti, pe. va. aTTha. icchA se prabhAvita yA AkrAnta - NNAnaM pu., Sa. vi., ba. 83 - cchApeti Viccha ke prera. kA pra. pu., e. va., icchA va. - tesaM icchAvatiNNAnaM, bhiyyo taNhA pavaDatha, su. ni. ke lie prerita karatA hai, icchA karavAtA hai - 'icchatI ti 308; tato tesaM icchAvatiNNAnaM khIrAdipaJcagorasassAdavasena nare itthI, icchApetI ti vA pana, sadda. 2.363; - mi u. rasataNhAya ottiNNacittAnaM .... su. ni. aTTha. 2.51; - pu., e. va. - yadi garahatha, vadatha, icchApemi vo vattunti pakata tri., [-prakRta], icchA se baMdhA huA - to pu., pra. attho, sa. ni. aTTa. 1.243. vi., e. va. - yo bhikkhu pApiccho icchApakato asantaM icchattha tri., ba. sa. [icchArthaka], icchA artha ko sUcita abhUtaM..., mahAva. 123; puggalo pApiccho icchApakato, mi. karane vAlA - tthesu strI., sapta. vi., ba. va. - icchatthesu pa. 322; - vinaya pu., icchA para saMyama yA niyantraNa - tave tuM vA samAnakattukesu, sadda. 3.850. ye pu., sapta. vi., e. va. -- icchAvinaye tibbacchando hoti, icchana napuM.. Viccha se vyu., kri. nA. [Ipsana], icchA karanA, dI. ni. 3.199; sa. u. pa. ke rUpa meM, ati., atri, ani., kAmanA karanA, abhilASA yA tRSNA karanA - naM pra. vi., appi., abhi., niri., pApi., mahi., vigati ke anta. draSTa.. e. va. - yena devaTThAne ca manussaTTAne ca gantuM icchana, jA. icchAkara tri., kisI kI icchA ko pUrNa karane vAlA - ro aTTha.7.133. pu.. pra. vi., e. va. - kAmakaroti icchAkaro, jA. aTTha. icchamAna tri., Viccha kA varta. kR. [icchamAna], icchA kara 4.233. rahA, kAmanA kara rahA - pathaviyaM nipannassa, evaM me Asi icchAkaraNa tri., apanI icchA ke anusAra kAma karane vAlA, cetaso, icchamAno ahaM ajja, kilese jhApaye mama, bu. vaM. manamaujI, svecchAcArI - No pu., pra. vi., e. va. - yathA 2.54; icchamAnoti AkaGghamAno, bu. vaM. aTTha. 104. vA pana... issaro hoti vasavattI sAmiko icchAkaraNo, mi. icchA' strI., [icchA]. icchA, kAmanA, spRhA, AkAMkSA, tRSNA pa. 324, 325. - taNhA ca tasiNA ejA jAlinI ca visattikA ... icchAkAraNa tri., ba. sa., icchA se utpanna hone vAlA, vaha, icchAbhilAso kAmadohaLA, abhi. pa. 162-163; pra. vi., e. jisake udaya kA kAraNa icchA ho - NA pu., pra. vi., ba. va. - icchA vuccati taNhA, mahAni. 21; 202; icchanti va. - icchAnidAnAti ... icchAkAraNA icchApabhavAti - etAya ArammaNAnIti icchA, dha. sa. aTTha. 390; tayo rogA icchAnidAnA, mahAni. 22. pure Asu icchA anasana, jarA, su. ni. 313; iti bAlassa icchAgata napuM/strI., icchA, abhilASA - taM pra. vi., e. saGkappo, icchA mAno ca vaDDati, dha. pa. 74; - cchaM dvi. vi., va. - devadattassa ... evarUpa icchAgataM uppajji, cULava. e. va. - so tassa kAyaduccaritassa paTicchAdanahetu pApikaM 321; tassa maraha, bhante, evarUpa icchAgataM uppajji, sa. ni. icchaM paNidahati, a. ni. 2(2).66; na pApikaM icchaM 1(1).76; - tA strI., pra. vi., e. va. - yA evarUpA icchA For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchAcAra 290 icchApakata icchAgatA atricchatA rAgo sArAgo cittassa sArAgo-ayaM 2(2).56; -- NDe sapta. vi., e. va. - icchAnaGgale viharati uccati "atricchatA, vibha. 402; pAThA. icchAgataM. icchAnaGgalavanasaNDe, su. ni. 174; sa. ni. 3(2).395; icchAcAra pu., [icchAcAra], manamAnIpana, aniyantrita AkAMkSA, - vAsI tri., icchAnaGgala meM rahane vAlA, icchAnaGgala kA uddAma icchA yA kAmanA, mahattvAkAMkSA, uccAkAMkSA - raM nivAsI-sino pu., pra. vi., ba. va. - icchAnaGgalavAsino dvi. vi., e. va. - icchAcAraM vajjetvA, eva vihariMsu, dha. pa. ca sannipatiMsu, mahAsamAgamo ahosi, vi. va. aTTha. 197; - aTTha. 1.333; tassattano nAgamane, icchAcAraM vijAniya, ma. vAsika tri., uparivat - ko pu.. pra. vi., e. va. - vaM. 1.17; - re sapta. vi., e. va. - ayaM mahallako tArukkho icchAnaGgalavAsiko, dI. ni. aTTha. 1.300; - icchAcAre Thito, jA. aTTha. 2.8; evaM icchAcAre ThatvA sutta napuM., sa. ni. ke AnApAnasaMyutta ke eka sutta kA purekkhAraJca bhikkhUsu icchati, dha. pa. aTTha. 1.293. zIrSaka, sa. ni. 3(2).395-96.. icchAdosa tri0, icchAoM ke dvArA pradUSita, icchA ke dvArA icchAnidAna tri., ba. sa., icchAhetuka, icchA ke kAraNa se kalaMkita - sA strI., pra. vi., e. va. - icchAdosA ayaM / utpanna, tRSNA se utpanna - nA pu.. pra. vi., ba. va. - pajA, dha. pa. 359. icchAnidAnA bhavasAtabaddhA, te duppamuJcA na hi aJjamokkhA, icchAdhUmAyita/icchAdhUpAyita tri., icchArUpI dhueM se su. ni. 779; tattha icchAnidAnAti taNhAhetukA, mahAni. Acchanna yA DhaMkA huA, icchArUpI dhueM se bharA huA, aTTha. 81; --- nAni napuM., pra. vi., ba. va. - icchAnidAnAni icchAoM ke kAraNa jala rahA - to pu., pra. vi., e.va. -- pariggahAni, su. ni. 878. maccunAbmahato loko... icchAdhUpAyito sadA, theragA. 448; icchAniddesa pu., [nirdeza], icchA kI vyAkhyA yA vizleSaNa mahAni. 304; icchAdhUpAyitoti icchAya Aditto, sa. ni. - se sapta. vi., e. va. - icchAnidese jAtidhammAnanti aTTha. 1.86; icchAdhUpAyitoti ... icchAya santApito, theragA. jAtisabhAvAnaM jAtipakatikAnaM, vibha. aTTha. 101. aTTha. 2.101. icchAnukUlaka tri., kisI kI icchA ke anukUla rahane icchAnaGkala/icchAnaGgala napuM.. vya. saM., kozala janapada meM vAlA, kisI kI icchA se mela khAne vAlA, kisI kI avasthita brAhmaNoM ke eka gAMva kA nAma - laM' pra. vi., icchA ke sadRza - kaM napuM., kri. vi., pra. vi., e. va. - e. va. - yena icchAnaGgalaM nAma kosalAnaM brAhmaNagAmo eko va rukkho phalati sab icchAnukUlaka, saddhammo. tadavasari dI. ni. 1.76; a. ni. 2(1).25; - laM' vi. vi., 242. e. va. - icchAnaGgalaM anuppatto icchAnaGgale viharati, dI. icchAnurUpa a., kri. vi., kisI kI icchA ke anurUpa - ni. 1.77; -- le sapta. vi., e. va. - gotamo sakyaputtopaM napuM., kri. vi., pra. vi., e. va. - tassa icchAnurUpa ... pabbajito icchAnaGgale viharati icchAnaGgalavanasaNDe, su. payirUpAsiMsu, pe. va, aTTha. 134; attano icchAnurUpaM tesaM ni. 173; dI. ni. 1.76; brAhmaNamahAsAlA icchAnaGgale paTipattiM passituM ..., udA. aTTha. 341. paTivasanti, su. ni. 173; - ka tri., icchAnaGgala nAmaka icchApakata tri., icchA + pakata/icchA + apakata [icchAprakR brAhmaNa grAma meM rahane vAlA yA vahAM para utpanna - ko pu.. ta], atyadhika tRSNA ke kAraNa pIr3ita, svabhAvataH icchA se pra. vi., e. va. - aJataro icchAnaGgalako upAsako prabhAvita, icchA se abhibhUta, tRSNAlu- to pu., pra. vi., e. sAvatthiM anuppatto hoti kenacideva karaNIyena, udA. 82; va. - icchApakatoti icchAya apakato, upaddutoti attho, icchAnaGgalakoti icchAnaGgalanAmako kosalesu eko mahAni. aTTha. 269; icchApakatoti icchAya abhibhUto, a. brAhmaNagAmo, tanivAsitAya tattha vA jAto bhavoti vA ni. aTTha. 3.41; yo bhikkhu pApiccho icchApakato asantaM icchAnaGgalako, udA. aTTha.91; - kA ba. va. - assosu abhUtaM uttarimanussadhamma ullapati, mahAva. 123; - ssa kho icchAnaGgalakA brAhmaNagahapatikA.., a. ni. 2(1).26; pu., Sa. vi., e. va. - lAbhasakkArasilokasannissitassa - vanasaNDa pu., kozala janapada meM avasthita eka jaMgala pApicchassa icchApakatassa Amisacakkhukassa ..., mahAni. kA nAma - NDo pra. vi., e. va. - yena 285; lAbhasakkArasilokasannissitassa pApicchassa icchAnagalavanasaNDo tena pAyAsi, dI. ni. 1.78; yena icchApakatassa yA paresaM AlapanA lapanA .... vibha. icchAnaGgalavanasaNDo tenupasaGkamiMsu. a. ni. 2(1).26%; 404. For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchApaccaya 291 icchAvipariyAya icchApaccaya tri., icchA yA tRSNA se utpanna - yA pu., pra. icchAvacara pu., icchA ke sAtha kie gae sAMsArika kriyA vi., ba. va. - icchAnidAnAti icchAnidAnakA icchAhetukA kalApa, sakAma kArya-kalApa, icchAvazAt pravRtti - rA pra. icchApaccayA icchAkAraNA, icchApabhavAti .... mahAni. 22. vi., ba. va. - yassa karasaci Avuso, bhikkhuno ime pApakA icchApamava tri., icchA se utpanna, tRSNA se udbhUta - vA pu.. akusalA icchAvacarA pahInA dissanti ceva sUyanti ca pra. vi., ba. va. - ... icchAnidAnakA icchAhetukA icchApaccayA ..., ma. ni. 1.38; - rAnaM Sa. vi., ba. ka. - pApakAnaM kho icchAkAraNA icchApabhavAti, mahAni. 22. etaM, akusalAnaM icchAvacarAnaM adhivacanaM, ma. ni. 1.33; icchApariyuTThAna napuM.. icchA ke dvArA abhibhUta hone kI tattha icchAvacarAnanti icchAya avacarAnaM, icchAvasena avasthA, icchA dvArA AviSTa yA grasta ho jAnA-naM pra. otiNNAnaM pavattAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).153. vi., e. va. - icchApariyuTTAnaM kho pana tathAgatappavedite icchAvacarapaTisaMharaNalakkhaNa tri., ba. sa., icchApUrNa dhammavinaye parihAnametaM, a. ni. 3(2).132. vyavahAra ke nirAkaraNa ke lakSaNa yA vaiziSTya se yukta, icchApariyadvita tri., pari + u + VThA kA bhU. ka. kR., vaha, jisakA lakSaNa icchA se bhare hue vyavahAra kA anta hai icchA dvArA abhibhUta, icchAgrasta - tena napuM., tR. vi., e. - No pu., pra. vi., e. va. - icchAvacarapaTisaMharaNalakSaNo va. - pApiccho kho pana ayamAyasmA, icchApariyaTTitena alobho, netti. 25. cetasA bahulaM viharati, a. ni. 3(2).132. icchAvatiNNa tri., tatpu. sa. [icchAvatIrNa], icchAoM se icchAbaddha tri., tatpu. sa. [icchAbaddha]. icchA se baMdhA huA, abhibhUta, icchAoM se pIr3ita - NNAnaM pu., Sa. vi., ba. va. tRSNA evaM lAlasA se baMdhA huA-ddhA pu., pra. vi., ba. ka. - tesaM icchAvatiNNAnaM, bhiyyo taNhA pavaDDatha, su. ni. 308. - icchAbaddhA puthU sattA, pAsena sakuNI yathA ti, sa. ni. icchAvasika tri., icchA ke vaza meM rahane vAlA, icchA kA 1(1).52. dAsa - kaM pu., dvi. vi., e. va. - parikakRtIti icchAvasika icchAmattopasAdhiya tri., [icchAmAtropasAdhya], kevala icchA puggalaM tattha tattha upakaDati, sa. ni. TI. 1.123. ke dvArA prApya yA sAdhya, kevala cAhane bhara se mila jAne icchAvighAta pu., tatpu. sa. [icchAvighAta], icchA kA vighAta, vAlA - yA strI., pra. vi., e. va. - sAdhUna yA gati sA tRSNA kA vinAza, icchA kA bhaMga - taM dvi. vi., e. va. - me icchAmattopasAdhiyA, saddhammo. 320. viharante attano dhItAsu AgantvA icchAvighAtaM patvA gatAsu. icchArahita tri., tatpu. sa. [icchArahita], icchA se mukta, udA. aTTha. 266; - dukkha napuM., karma. sa., icchAoM ke kisI prakAra kI icchA na karane vAlA - to pu., pra. vi., pUrA na hone ke kAraNa utpanna dukha, icchA-bhaMga se utpanna e. va. - appicchoti, aniccho catUsa paccayesa icchArahito, dukha - kkhaM pra. vi., e. va. - manorathavighAtappattAnaM theragA. aTTha. 2.174. icchAvighAtadukkhaM icchitAlAbhoti ..., visuddhi. 2.135. icchArogApadesa pu., tatpu. sa., icchArUpI roga kA vyAja, icchAvighAtanibbattanaka tri., icchA ko pUrNa na hone dene icchArUpI roga kA kAraNa - sena tR. vi., e. va. - etena / vAlA, icchA kI pUrti meM bAdhA khar3I karane vAlA- kA pu., icchArogApadesena sakAraNaM byAdhidukkhaM vuttaM, paTi. ma. aTTha. pra. vi., ba. va. - vighAtapakkhikAti dukkhabhAgiyA, 2.14. icchAvighAtanibbattanakA, itivu. aTTha. 235. icchAloma pu., dva. sa., icchA aura lobha- bho pra. vi., e. icchAvinaya pu., tatpu. sa. [icchAvinaya], icchA kA apanayana, va. - icchA lobho ca kummaggo, ujumaggo ca saMyamo, jA. icchA kA dUrIkaraNa yA niSkAsana, icchA kA nAza, sAta aTTha. 7.142; - maM dvi. vi., e. va. - musAvAdaM purakkhatvA, niddesavatthuoM meM tRtIya - yAya tR. vi., e. va. - icchAya icchAlobhaJca pApaka, jA. aTTha. 5.370. bajjhatI loko, icchAvinayAya muccati, sa. ni. 1(1).47; - icchAlobhasamApanna tri., tatpu. sa., icchA aura lobha se ___ ssa Sa. vi., e. va. - bhikkhu pApiccho hoti, icchAvinayassa grasta - nno pu., pra. vi., e. va. - icchAlobhasamApanno, na vaNNavAdI, a. ni. 3(2).140; - ye sapta. vi., e. va. samaNo ki bhavissati, dha, pa. 264. - icchAvinaye tibbacchando hoti, AyatiJca icchAvinaye icchAlobhasamussaya tri., ba. sa., icchA aura lobha se udita avigatapemo, dI. ni. 3.199; a. ni. 2(2).166. hone vAlA - yA strI., pra. vi., ba. va. -- avijjAmUlikA icchAvipariyAya pu., tatpu. sa. [icchAviparyAya], icchApUrti sabbA icchAlobhasamussayA, itivu. 26, kA vaiparItya, icchA pUrI hone meM utpanna vyatikrama - ye " . For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchAvirahita 292 icchitattha sapta. vi., e. va. - icchAvipariyAye AghAtavatthUsu kodho ca upanAho ca uppajjatIti idampi samatthanaM hoti, netti. aTTha. 214. icchAvirahita tri., tatpu. sa. [icchAvirahita], icchA yA tRSNA se mukta, icchA se rahita - to pu., pra. vi., e. va. - appicchoti icchAvirahito niiccho nittaNho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).43. icchAvisaTagAminI strI., vistRta hokara yA bahuta phailakara calane vAlI icchA, vyApaka prasAra vAlI tRSNA, pra. vi., e. va. - uparivisAlA duppUrA icchA visaTagAminI, jA. aTTha. 3.180; jA. aTTha. 4.4; rUpAdIsu ArammaNesu taM taM ArammaNaM icchamAnAya icchAya patthaTAya visaTagAminI, jA. aTTha. 3.180. icchAvisiTTha tri, tatpu. sa. [icchAviziSTa], icchA kI viziSTatA se yukta - 8o pu., pra. vi., e. va. - "icchanti etaM apekkhati, tadApi alAbhavisiTThA icchA vuttA hoti, yadA, "na labhatI ti etaM apekkhati, tadA icchAvisiTTho alAbho vutto hoti, vibha. mU. TI. 67. icchAsabhAva tri., ba. sa., tRSNAlu, icchAoM se bhare svabhAva vAlA - vA strI, pra. vi., ba. va. - tA pana yasmA taNhAdiDhikappanAparikappitaattasabhasakhasarasatAdipa katiAdidhuvAdijIvAdikAyAdikA viya na icchAsabhAvA, a. ni. TI. 2.132. icchAsahita tri., tatpu. sa., icchA se yukta, icchA se mizrita - to pu., pra. vi., e. va. - icchAvAti ettha icchAsahito alAbhovAti ca vadanti, visuddhi. mahATI. 2.190. icchAsutta napuM., sa. ni. ke devatAsaMyutta ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).47. icchAhata tri., tatpu. sa. [icchAhata], icchA se prabhAvita yA abhibhUta - ssa pu., Sa. vi., e. va. - icchAhatassa posassa, cakkaM bhamati matthake ti, jA. aTTha. 1.3963; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).340. icchAhetuka tri., ba. sa. [icchAhetuka], icchA se utpanna - kA pu., pra. vi., ba. va. - icchAhetukA icchApaccayA icchAkAraNA icchApabhavAti icchAnidAnA, mahAni. 22. icchita/iTTha tri0, Viccha kA bhU. ka. kR. [Ipsita], cAhA huA, abhISTa, abhIpsita, iSTa - taM' napuM., pra. vi., e. va. - yaM vata no ahosi icchitaM, yaM AkasitaM, yaM adhippetaM, yaM abhipatthitaM, dI. ni. 1.105; dI. ni. 2.173; icchitaM patthitaM tuvha, khippameva samijjhatu, dha. pa. aTTha. 1.115; - taM napuM., vi. vi., e. va. - manasA icchitaM labhantIti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.229; etaM mama kAmaM mayA icchitaM mama vacanaM karassu, jA. aTTha. 5.336; - to pu., pra. vi., e. va. - api cettha dvidhA cApi sopA sandhi icchito, sadda. 3.610; amhAkaM pana mate "guNa AmantaNe ti dhAtuvasena nipphannattA gosadassa goNAdeso na icchito, sadda. 3.645; - tA strI., pra. vi., e. va. - evaM Apasahassa ekantena ithiliGgatA bahuvacanatA ca Acariyehi icchitA, sadda. 1.107; sa. u. pa. ke rUpa meM, ani., abhi., mano., yathi ke anta. draSTa; - kamma napuM., karma. sa. [icchitakarma], Ipsita karma, abhISTa karma, cAhA huA karma - mma pra. vi., e. va. - icchitakamma nAma, sadda. 3.692; icchitakamma, nevicchitanAnicchitakamma, sadda. 3.692; vilo., anicchitakammaM nAma, sadda. 3.692; - kArI pu., pra. vi., e. va., abhISTa karma ko karane vAlA - laddhayasadhanabhogo Adeyyavacano balavicchitakArI, mi. pa. 119; - kAla pu.. [-kAla], abhISTa samaya, iSTakAla - le sapta. vi., e. va. - icchitakAle gahissAmI ti, dha. pa. aTTha. 2.42; - chAna napuM., abhISTa sthAna - naM dvi. vi.. e. va. - manussA udakasaddena vaTThAya ... goNepi pAyetvA sotthinA icchitaTTAnaM agamaMsu, sa. ni. aTTha. 1.185; na sakkA taM paTipajjitvA icchitaTTAnaM gantuM, sa. ni. aTTha. 3.103; - paTTana napuM.. vaha pattana yA bandaragAha jahAM pahuMcanA abhipreta ho, abhIpsita bandaragAha - naM dvi. vi., e. va. - taJca nAvaM attano iddhAnubhAvena tehi icchitapaTTanaM taM divasameva upanesi, pe. va. aTTha. 46; - pati pu., [pati], paramapriya pati, priyatama - tiM dvi. vi., e. va. - yo me icchitaM patiM varAkiyA, jA. aTTha. 4.254; vande te ayirabrahme, yo me icchitaM patiM varAkiyA, amatena abhisiJci, jA. aTTha. 4.257; - magga pu.. karma. sa. [icchitamArga], abhISTa patha, cAhA gayA rAstA, manapasanda rAstA - ggaM dvi. vi., e. va. - yadi attanA icchitamaggayeva gantukAmatthAti adhippAyo, udA. aTTha. 344; - tAkAra pu., karma. sa. - [icchitAkAra], manapasanda saMketa yA izArA-raM dvi. vi., e. va. - kokAlikassa icchitAkAraM dassetvA ..., pArA. aTTa 2.173; pAThA. iGgitAkAraM, icchitattha pu., karma. sa. [icchitArtha], abhIpsita tAtparya, cAhA gayA prayojana - tyo pra. vi., e. va. - apadisIyati vA icchitattho anenAti apadeso, dI. ni. abhi. TI. 1.303. For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchitatthakasAvana 293 icchitavihAra icchitatthakasAvana napuM.. tatpu. sa., icchita artha ko sunAyA icchitabbAti, jA. aTTha. 5.278; didvipi icchitabbA, mahAni. jAnA - naM pra. vi., e. va. - apare pana bhaNanti 138; Aturassa sappAyakiriyA icchitabbA hoti. mi. pa. "tiracchAnagataM manassaM vA AvisitvA, icchitatthakasAvanaM 203; - bbaM napuM., pra. vi., e. va. - savanampi icchitabba nAma mahAmantavijjAvasena hoti, ma. ni. TI. (upa.pa.) ...., ANampi icchitabbaM ..., sIlampi icchitabbaM, mahAni. 3.156. 138; - bbe napuM., sapta. vi., e. va. - icchitabbe a. icchitatthanipphatti strI., tatpu. sa. [icchitArthaniSpatti, icchitabbatthe apaccayo hoti, sadda. 3.791; - bbAni napuM0, cAhe gae prayojana yA abhiprAya kI pUrNatA, icchita vastu kI pra. vi., ba. va. - satta sappAyAni icchitabbAni, ma. ni. prApti yA kAryAnvayana, pra. vi., e. va. - anutrAsI yAva aTTha. (upa.pa.) 3.119; AlapanekavacanAni avassa icchitatthanipphatti, cariyA. aTTha. 260; - kAraNatA strI., micchatabbAni, sadda. 1.147; - bAnaM Sa. vi., ba. va. - bhAva., icchita artha ke kAryAnvayana meM kAraNabhUta honA, pra. bavhakkharesu icchitabbAnaM akkharAnaM gahaNaM hoti, sadda. vi., e. va. - o icchitatthaniSphattikAraNatAti evamAdIhi / 3.876; - ttha pu., tatpu. sa. [icchitavyArtha], vAJchanIya dibbasadisehi AnubhAvehi samannAgatattA, dI. ni. TI. (lIna.) hone kA artha-tthe sapta. vi., e. va. - icchitabbatthe 2.176. appaccayo hoti, sadda. 3.791; - ka tri., iSTa, abhISTa, icchitatthanibbattana na, tatpa. sa. [icchitArthanivartana], vAJchanIya - ko pu., pra. vi., e. va. - evaM bhave vijjamAne, icchita vastu yA icchita abhiprAya kI niSpatti athavA vibhavopi icchitabbako, bu. vaM. 2.10; - kaM napuM., pra. vi., kAryAnvayana, sa. pa. ke rUpa meM, - icchitatthanibbattanatthaM e. va. - evaM tividhaggi vijjante, nibbAnaM icchitabbakaM. ba. apadisitabbo, apadisIyati vA icchitattho anenAti apadeso, vaM. 2.11; - ke pu., sapta. vi., e. va. - AgantukAnamussukka dI. ni. abhi. TI. 1.303. akAsi icchitabbake, mahAva. 452; - tara tri., tula. icchitatthavisesa pu., karma. sa., icchita artha kA viziSTa- vize., dUsare kI tulanA meM atyadhika prazaMsanIya, atizaya svarUpa, viziSTa prakAra kA icchita artha - to pa. vi., e. saMstutya - raM napuM.. pra. vi., e. va. - icchitabbataraM yasmA, va. - atthasAmaJjato saMvaNNetvA icchitatthavisesatopi dhammasenApatIritaM, sadda. 1.253. saMvaNNetuM "yaM vA ti AdimAha, dI. ni. abhi. TI. 1.303. icchitabhaNDaggahaNa napuM, tatpu. sa. [icchitabhANDagrahaNa], icchitatthasahita tri., tatpu. sa. [icchitArthasahita], abhIpsita manacAhe mAla-asabAba ko chIna lenA, abhIpsita sAmagrI artha se yukta -- taM napuM., pra. vi., e. va. - nanu sabbesampi ko grahaNa kara lenA - NaM pra. vi., e. va. - gehaM pavisitvA vacanaM attanA icchitatthasahitaMyeva, dI. ni. abhi. TI. manussAnaM ure satthaM ThapetvA icchitabhaNDaggahaNaM, ma. ni. 1.303. aTTha. (mU.pa.) 1(2).112. icchitappadesa pu., karma. sa. [icchitapradeza], manovAJchita icchitalAbha pu., tatpu. sa. [icchitalAbha], manacAhI vastu kSetra, manacAhA pradeza - saM dvi. vi., e. va. - icchitappadesa ko pA lenA, icchita padArtha yA vyakti kI prApti, sa. pa. apApuNanto antarAmaggeyeva sIhabyagghAdIhi anayabyasanaM ke rUpa meM - asantuTThAnaM icchitalAbhAdinA yo vighAto pApuNAti, khu. pA. aTTha. 54. cittassa hoti, so tattha santuTThassa na hotIti, itivu. aTTha. icchitabba tri., Viccha kA saM. kR. [icchitavya], cAhe jAne 284. icchitavatthu napuM.. kama. sa. [icchitavastu]. manacAhI vastu, vi., e. va. -- na tattha ao koci tatiyo icchitabbo, mi. vAJchita vastu - ssa Sa. vi., e. va. - icchitavatthussa pa. 102; tena hi nibbAnassa uppAdAyapi hetu icchitabbo, samIpe kathanaM sAmantajappA, visuddhi. mahATI. 1.51. mi. pa. 250; yadi nibbAnaM asthi, tassa nibbAnassa icchitavihAra pu., karma. sa. [icchitavihAra]. abhIpsita uTThAnokAsopi icchitabbo, mi. pa. 297; tena kAraNena vihAra, mana kI icchita sthiti, abhIpsita mAnasika pitunopi pitA icchitabbo, mi. pa. 250; Acariyassapi sthiti - rena tR. vi., e. va. - paTikUlAdIsu vatthUsu Acariyo icchitabbo, mi. pa. 250-51; - bbA strI., pra. icchitavihArena viharituM samatthatA ariyAnaM eva, sa. ni. vi., e. va. - "amma, o pacchimAsane rakkhA nAma TI. 2(2).152. For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchitAkArakusalatA 294 ijjhati icchitAkArakusalatA strI., bhAva., manacAhe AkAra ko ni. aTTha. 2.158; - ne sapta. vi., e. va. - mAtaGganAgo nirmita kara lene kI kuzalatA - ya tR. vi., e. va. - tato icchiticchitavAne sukhaM carati, dha. pa. aTTha. 2.298; - pana bhagavato gandhakuTiyA kavATa subaddha passitvA dAyaka tri., abhISTa vastu ko dene vAlA - ko pu., pra. icchitAkArakusalatAya iddhiyA gantvA kuTiM pavisitvA vi., e. va. - kAmadadoti icchiticchitadAyako, pe. va. Arocesi, vajira. TI. 434. aTTha. 99; - rUpa napuM., icchita rUpa yA AkAra - paM dvi. icchitArammaNa napuM.. karma. sa. [icchitAlambana], manovAJchita vi., e. va. - mayaM manApakAyikA nAma manasA Alambana - Ne sapta. vi., e. va. - yatthakAmanipAtitoti icchiticchitarUpaM mApemA ti. sa. ni. aTTha. 1.258; - yattha katthaci icchitArammaNe nipAtibhAvato. visaddhi. mahATI. lAbhI tri.. [-lAbhin], abhISTa vastu ko prApta karane 2.172. vAlA-bhI pu., pra. vi., e. va. - na nikAmalAbhItiAdIsa icchitAlAbha pu., tatpu. sa. [icchitAlAbha], jisake pAne na icchiticchitalAbhI, a. ni. aTTha. 3.40. kI icchA kI gaI hai usakI aprApti - bho pra. vi., e. icchiticchitadhammabhAvanA strI., tatpu. sa., punaH punaH icchA va. - icchitAlAbho nAma yassa karasaci attanA icchitassa kie gae dharmoM kI bhAvanA, pra. vi., e. va. - vipassanAkAle vatthuno alAbho, "yampicchaM na labhatI ti hi vuttaM, visuddhiH icchiticchitadhammabhAvanA natthi sArattha. TI. 3.207. mahATI. 2.190; -- bhaM dvi. vi., e. va. - matthakappattaM pana icchiticchitadhArA strI., punaH punaH icchita vastuoM kI icchitAlAbhaM dassetaM pALiyaM, "jAtidhammAnaM sattAnantiAdinA dhArA - ya Sa. vi., e. va. - sinATakaM viya niddiTThanti, visuddhi. mahATI. 2.190. icchiticchitadhArAya patiThThAti, vibha. aTTha. 321. icchitAlAbhadukkha napuM.. tatpu. sa., cAhI gaI vastu athavA icchiticchitappakAra tri., ba. sa., manacAhe prakAra yA vyakti ke na mila pAne ke kAraNa utpanna dukha - kkhaM pra. AkAra vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - adhidvAnacittena vi., e. va. - amohena icchitAlAbhadukkhaM na hoti.dha. sa. saddhi icchiticchitappakArAyeva hontIti, visuddhi. 2.17. aTTha. 172. ijana napuM., kri. nA. Vija se vyu. [ejana, bau. saM. iJjana], icchitAlAbhahet a., kri. vi., manacAhI vastu kA lAbha na prakampana, gati, cAla - ijanaM ejA, sadda. 3.862. hone kA kAraNa -- tasmA kAmayogAdivasena icchitAlAbhaheta ijjati/ijjate |yj kA karma. vA., varta., pra. pu., e. va. sattA vihanti , udA. aTTa. 128. [ijyate], pUjita athavA sammAnita hotA hai, satkRta hotA icchiticchita tri., cAhI gaI koI bhI sthiti yA vastu, _hai - devamanussehi bhagavA yajIyati, ijjati, sadda. 2.348; icchA kA viSayIbhUta koI bhI vyakti, koI bhI icchita ijjate mayA buddho, ka. vyA. 505; tula. yajIyati. athavA vAJchita vyakti, cAhI gaI koI bhI cIz2a, jo cAhe ijjA strI., 1. Vija (gatyarthaka) se vyu. [ejA]. uparivat so vastu yA sthiti - taM' strI., dvi. vi., e. va. - - ijanaM ejA, sadda. 3.862; 2. Vyaja se vyu., [ijyA], ... ahaM icchiticchitaM samApattiM samApajjitaM labhAmI ti, yajJa, upahAra, dAna, yajJakarma, pra. vi., e. va. - ijjA sa. ni. aTTha. 1.106; yathA icchiticchitaM disaM pavattento yajanaM, rU. si. 292(siMhalI).. dhAvati, sa. ni. aTTha. 3.167-168; - taM napuM., dvi. vi., ijjhati |idh kA varta, pra. pu.. e. va. [Rdhyati], saMpanna yA e. va. - na sakkA hoti icchiticchitaM buddhavacanaM vA samRddha hotA hai, phalatA-phUlatA hai, bar3hatA hai, saphala hotA gaNhituM, sa. ni. aTTha. 1.38; ... icchiticchitaM bhuJjati, hai, vikasita hotA hai, santuSTa athavA tRpta kara detA hai - dha. sa. aTTha. 156; - khaNa pu., icchita kSaNa, manacAhA "kathahi yajamAnassa kathaM ijjhati dakkhiNA ti, sa. ni. samaya - Ne sapta. vi., e. va. - icchiticchitakkhaNe 1(1).204; ijjhatIti samijjhati mahapphalo hoti, sa. ni. samApattiM vA samApajjituM ..., sa. ni. aTTa. 1.38; na mayaM, aTTha. 1.228; ijjhatIti iddhi, samijjhati nipphajjatIti rAjaputta, icchiticchitakkhaNe satthAraM dadai labhAmAti, a.. attho, udA. aThTha. 248; -- nti ba. va. - pUjetha annapAnena, ni. aTTha. 1.220; sa. ni. aTTha. 2.80; - dvAna napuM., evaM ijjhanti dakSiNA, su. ni. 489; payojayanti kammAni. [-sthAna], abhISTa yA vAJchita sthAna - naM dvi. vi., e. tAni ijjhanti vA na vA, jA. aTTha. 6.44; ijjhanti vA va. - icchiticchitadvAnaM satthAraM gahetvA gantaM sakkoti. sa. etAya sattA iddhA vuddhA ukkaMsagatA hontIti iddhi. udA. For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ijjhate 295 ijjhanapajjanakiriyAkaraNa aTTha. 248; - tu anu0, pra. pu., e. va. - so te ijjhatu saGkappo, labhassu vipulaM sukhaM apa. 2.47; - ntu ba. va. - te te ijjhantu saGkappA, labha cakkhUni brAhmaNa, jA. aTTha. 4.362; - ssati bhavi0, pra. pu., e. va. - mahantaM kulaputtassa cittaM, ijjhissati nu kho, noti, sa. ni. aTTha. 2.81; - jjhe vidhi, pra. pu., e. va. - addhA hi tassa hutamijjhe, su. ni. 463; -- jjhi adya., pra. pu., e. va. - AsiMsanA ijjhi yathA hi maha, ji. ca. 217; - jjhiMsu ba. va. - te me ijjhiMsu saGkappA, yadattho pAvisiM kuTiM theragA. 60; ... te sabbeva idAni mayha ijjhiMsu samijjhisu niSphannakusalasaGkappo paripuNNamanoratho jAtoti attho, theragA. aTTha. 1.148. ijjhate |idh kA varta0, pra. pu., e. va., Atmane., uparivat - "yattha hutaM ijjhate brUhi me taM. su. ni. 465. ijjhana napuM., kri. nA., Vidha se vyu., phaladAyI honA, vRddhi yA vikAsa karanA, samunnati, samRddhi - naM pra. vi., e. va. - ijjhana samijjhanaM, iddho, sadda. 2.484; - naTTha pu., tatpu. sa., samRddhi athavA pratilAbha kA artha, vikAsa kA artha, saphala sampAdana athavA saphala kAryAnvayana kA Azaya - TTho pra. vi., e. va. - iddhipAdAnaM ijjhanaTTho abhi yyo, paTi. ma. 16; vIriyassa ijjhanaTTho abhi yyo, paTi. ma. 17; ijjhanaTThoti niSphajjanaho patidvAnaTTho vA, paTi. ma. aTTha. 1.85; - 8 dvi. vi., e. va. - vImaMsAya ijjhanaTuM bujjhantIti bojjhaGgA, paTi. ma. 298; - dvena tR. vi., e. va. - ijjhanaDhena iddhipAdA tadA samudAgatA, paTi. ma. 68; ijjhanaTena iddhipAda samodhAneti, paTi. ma. 173; iddhividhe ANanti ijjhanaTena, iddhi, niphphattiatthena paTilAbhadvena cAti vuttaM hoti, paTi. ma. aTTha. 1.43; -Te sapta. vi., e. va. - adhiTTAnavasena ijjhanaTe paJjA iddhividhe jANaM, paTi. ma. 3; - bhAva pu., tatpu. sa., saphala niSpAdana kI avasthA, saphala kAryAnvayana athavA saphala niSpatti kI dazA - vaM dvi. vi., e. va. - tesaM patthanAya samijjhanabhAvaM atvA, dha. pa. aTTha. 2.317; pAThA. samijjhanabhAvaM; - samAva pu., saphala kAryAnvayana kA svabhAva, saphala niSpatti kI prakRti - ve sapta. vi., e. va. - ijjhanaDhe pati ijjhanasabhAve pA , paTi. ma. aTTha. 1.43; - nA strI., Vidha se vyu., kri. nA., samRddhi, saphalatA, pUrNatA, vikAsa, saphala kAryAnvayana, pra. vi., e. va. - ... yA tesaM dhammAnaM iddhi samiddhi ijjhanA samijjhanA lAbho paTilAbho, vibha. 244; - nAkAra pu., tatpu. sa., saphala kAryAnvayana kA hI eka rUpa athavA eka prakAra - ro pra. vi., e. va. - ijjhanAkAro ijjhanA, vibha. aTTha. 288. ijjhanaiddhi strI., karma. sa., saphalatApUrNa Rddhi, saphalatA se paripUrNa Rddhi, pra. vi., e. va. - tattha adhippAyaiddhIti adhippAyaiddhi, yathAdhippAyaM ijjhanaiddhIti attho, pa. pa. aTTha. 275. ijjhanaka tri., samRddhi, paripUrNatA athavA saphalatA ko lAne vAlA, samRddhikArI - ssa Sa. vi., e. va. - sIlanti kAmaJceta saha kammavAcApariyosAnena ijjhanakassa pAtimokkhasseva vevacanaM, sArattha. TI. 3.32. ijjhanakakoTThAsa pu., karma. sa., citta meM vazitA Adi zaktiyAM utpanna karane athavA use samunnata evaM samRddha banAne vAlA khaNDa yA bhAga (RddhipAda) - sA pra. vi., ba. va. - iddhipAdAti ijjhanakakoTThAsA, sa. ni. aTTha. 1.159-160; ijjhanakakoDAsAti cetovasibhAvAdikassa sAdhanakakoTThAsA, sa. ni. TI. 1.187. ijjhanakapayoga pu., tatpu. sa., samRddha evaM samunnata banAne hetu vyAvahArika prayoga - go pra. vi., e. va. - parakAro ca nAma parassa vAhasA ijjhanakapayogo dI. ni. abhi. TI. 2.34. ijjhanakaraNUpAyabhAva pu., samRddha karane kA upAyabhUta honA - to pa. vi., e. va. - sakkA, pAdassa ijjhamAnakoTThAsa ijjhanakaraNUpAyabhAvato, netti. TI. 49; dutiyenatthena itarasamAseneva yojanA yujjati pAdassa ijjhanakaraNUpAyabhAvato, vibha. anuTI. 162. ijjhanakavisesa pu., samRddhi yA samutthAna lAne vAlI vizeSa prakAra kI Rddhi - saGghapena pana paripAkagate puJjasambhAre ijjhanakaviseso pujavato iddhi, paTi. ma. aTTha. 2.276. ijjhanakiriyA strI., tatpu. sa., samRddha yA samunnata banAne kI kriyA - ya tR. vi., e. va. - ijjhanakiriyAya karaNabhUtena atthena sAdhetabbA ca iddhi pajjitabbAti yojanA, vibha. anuTI. 162. ijjhanattha pu., tatpu. sa., samRddhi athavA sampUrNatA kA artha yA abhiprAya - tthaM dvi. vi., e. va., kri. vi. - kAyampi citte samodahatItiAdi iddhikaraNakAle yathAsukhaM cittacArassa ijjhanatthaM yogavidhAnaM dassetuM vRttaM, paTi. ma. aThTha. 1.2773 - ttho pra. vi., e. va. - ijjhanattho pana sabbesa samAnanti, sa. ni. TI. 2(3).212. ijjhanapajjanakiriyAkaraNa napuM.. tatpu. sa., ijjhana (samRddha karanA) evaM 'pajjana' (prApta karanA), ina donoM kriyAoM kA For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ijjhanalakkhaNa karaNa naM Sa0 vi0, ba0 va.. ditraM karaNAnanti ijjAnapajjana kiriyAkaraNAnaM iddhipAdatthAnaM, vibha. anuTI. 162. ijjhanalakkhaNa napuM. samRddhi athavA samunnati kA lakSaNa pra. vi., e. va. idvipAdAnaM ijjhanalakkhaNaM dI. ni. -- www.kobatirth.org - - aTTha. 1.60. kara rahA ijjhanta tri, ijjha kA varta. kR. samRddhi yA vRddhi ko prApta taM dvi. vi. e. va. ijjhantaJca saheva ijjhati ma. ni. TI. ( mu.pa.) 1 ( 1 ).209. ijjhamAna tri. idha kA varta. kR. vRddhi athavA samRddhi ko prApta ho rahA, bar3ha rahA, vikasita ho rahA, phala-phUla rahA " . pu. sapta. vi. e. va. sampayuttadhammesu hi ekasmi ijjhamAne sesApi ijjhantiyeva sa. ni. aTTha. 3.285. ijjhamAnakodvAsa pu. karma. sa. vRddhi ko prApta kara rahA bhAga yA khaNDa, sa. pa. ke anta., pAdassa ijjhamAnakodvAsaijjhanakaraNUpAyabhAvato visuddhi mahATI, 2.17; sakkA pAdassa ijjhamAnako dvAsaijjhanakaraNapAyabhAvato, netti. TI. 49. ijjhamAnavisesa pu. karma. sa. vizeSa prakAra kA samRddhilAbhI, samRddhi prApta karane vAle kA viziSTa svarUpa - imAya iddhiyA ijjhamAnavisesaM dassento santikepIti AdimAha, paTi ma. aDa. 2.251. ijjhitabbabhAvanA strI, karma, sa., saMvardhita karane yogya bhAvanA, sudRr3ha kie jAne yogya bhAvanA ya tR. vi., e. samIpe valliAdIna haraNaM viya kammaTThAne khalanapakkhalanacchedanaM ijjhitabbabhAvanAya vibandhApanayanato, ma. ni. TI. (mU0pa.) 1 (2).249. va. iJja tri, iJja se vyu aniyamita svarUpa kA vize., kampanayukta, skhalanazIla, adhruva, asthira pu., dvi. vi. e. va. na iJja aneJja, anejaM bhavaM abhisArotIti "AneJjAbhisaGghAro, paTi. ma. a. 2.222. iJjati iJja (gati yA kAMpanA, hilanA-DulanA) kA varta., pra. pu. e. va. [vaidika RJjate, bau. saM., iJjate / iJjati], zA. a., hilatA hai, kAMpatA hai, prakampita hotA hai, calatA haiM- vAtena na samIrati na iJjati na calati dha. pa. aDDa. 1.330-31; gacchato kho pana tassa bhoto gotamassa adharakAyova iJjati, na ca kAyabalena gacchati, ma. ni. 2.346; lA. a. (vyakti, zarIra yA mana ) hila-Dula jAtA haiM, udvigna ho jAtA hai, asta-vyasta ho jAtA hai, udvigna yA becaina ho jAtA hai, bAdhita ho jAtA hai- saddhApariggahitaJhi NE 296 - iJjayati cittaM assaddhiyena na iJjati, pArA. aTTha 1.117; anoNataM cittaM kosajje na iJjatIti AneJja, udA. aTTha. 150; so lAbhepi na iJjati, alAbhepi na iJjati... na calati na vedhati nappavepati na samyavedhatIti, mahAni. 260 - nti ba. va.- na iJjantIti esikatthambho viya ThitattA na calanti, sa. ni. aha. 2.302 yasmA imehi kilerohi sattA iJjanti caiva phandanti ca papaJcitA ca honti pamattAkArapattA sa. ni. aTTha 3.111. iJjana napuM, iJja se vyu. kri. nA. [bau. saM., iJjana], gati, cAla, hilanA-DulanA, prakampana, spandana - naM pra. vi., e. va. - iJjitasmiM vadAmIti iJjanaM calanaM phandananti vadAmi ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 2.122 - nAnaM pa. vi. va. va. rAbbesaM iJjanAnaM abhAvato vasIbhAvapyattiyAva ThitaM udA. aTTha. 200; sa. u. pa. ke rUpa meM kilesi, ke anta., draSTa.. iJjanaka tri, spandanazIla, calanazIla, caJcala svabhAva kA kA pu0, pra0 vi0, ba0 va iJjitAti iJjanakA calanakA tathA phanditA sArattha, TI. 2.189; - ssaSa vi., e. va. rUpataNhAsaGghAtassa iJjanakassa kAraNattA vA vibha mU. TI. 94. karanIvaraNa napuM0, karma, sa, spandana evaM vikSobha utpanna karane vAlA nIvaraNa, sa. pa. ke anta - rUpameva saphandanattA "saiJjananti vuttaM iJjanakaranIvaraNAdInaM avikkhambhanato, vibha. mU. TI. 94. " iJjanA strI0, iJja se vyu0 kri0 nA0, liGgavyatyaya [ bau. saM.. iJjanA ], zarIra kI gati yA cAla-DhAla, mana kI caJcalatA, zArIrika ceSTA, pra. vi. e. va. - samiJjeti pasAreti, esA kAyarasa iJjanA su. ni. 196 esA kAyarasa iJjanAti sabbApesA imasseva savijJANakassa kAyassa iJjanA calanA phandanA. su. ni. aDa. 1.207; yA kAyassa AnamanA vinamanA sannamanA paNamanA iJjanA phandanA calanA pakampanA paTi0 ma0 177. **** Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only iJjamAnatri, iJja kA varta. kR., kevala niSedhArthaka rUpa meM hI prApta, aniJja, sthira, nahIM hila-Dula rahA nena tR. vi. e. va. aniJjamAnena Thitena vaggunA, sa. ni. 1(1).210; no pu. pra. vi. e. va. - kAyena abhAsamAno vAcaM. ma. ni. 1.131. iJjayati iJja ke prera. kA varta, pra. pu. e. va. gatizIla karAtA hai, calAtA hai, hilA detA hai - yuM adya., pra0 pu0, aniJjamAno - ww
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iJjita 297 iTTha ba. va. - nesaMlomApi iJjayunti tesaM vItarAgAnaM lomAnipi iJjitatta napuM, iJjita kA bhAva., gatimayatA, asthiratA, na cAlayiMsu, dI. ni. aTTha. 2.257. vyagratA, prakampanatA, baukhalAhaTa, spandanazIlatA - ttaM' pra. iJjita 1. tri., (iJja kA bhU. ka. kR. [bau. saM. iJjita], vi., e. va. - samAdhissa bhAvitattA bahulIkatattA neva kAyassa hila Dula rahA, asthira, kAMpa rahA, spandita, phar3aka rahA - iJjitattaM vA hoti phanditattaM vA, na cittassa iJjitattaM vA to pu., pra. vi., e. va. - iJjitoti kampito, paTi. ma. hoti phanditattaM vA, sa. ni. 3(2).386; - ttaM dvi. vi., e. va. aTTha. 2.68; - tA pu., pra. vi., ba. va. - kAyopi cittampi - parasatha no tumhe... kAyassa iJjitattaM vA phanditattaM vA ti sAraddhA ca honti iJjitA ca phanditA ca, paTi. ma. 160; ? sa. ni. 3(2).386; sattame iJjitattaM vA phanditattaM vAti tato mandatarena iJjitA kampitA, paTi. ma. aTTha. 2.68; 2. ubhayenapi calanameva kathitaM. sa. ni. aTTha. 3.295. ka. napuM., gati, mana kA vikSobha, mana kA spandana, saMvega, ijeti/iJjayati/iJjate |inyj kA prera. prayoga, prAyaH vyAkulatA - taM pra. vi., e. va. - iJjitanti calitaM, a. iJjati ke sAtha vyAmizrita, prAyaH "lomampi" ke sAtha hI ni. aTTha. 2.295; natthi buddhAnamiJjitaM, dha. pa. 255; 2.kha. prayukta [bau. saM. iJjayati], zA. a., kaMpAtA hai, hilAtA rAga, dosa, moha, mAna, diTThi, kilesa evaM duccarita nAmaka hai, gatizIla karatA hai, lA. a., bAla bAMkA karatA hai sAta akuzala cittavRttiyAM, jo mana meM vikSobha athavA kucha kucha prabhAvita kara detA hai - jAmi varta, u. pu., vyAkulatA utpanna karatI haiM - tAni/tA pra. vi., ba. va. e. va. - lomana ijAmina santasAmi, sa. ni. 1(1).156%3; ijitanti rAgijitaM (roeM ko nahIM hilAtA hUM, nahIM DaratA hUM); - je vidhi., dosamohamAnadivikilesaduccaritijitanti imAni satta pra. pu., e. va. - lomaM na ije na sampavedhe, apa. 2.225; ijitAni calitAni phanditAni, a. ni. aTTha. 2.102; 2. (roeM ko bhI khar3A na kareM, prakampita na kareM) - lomaM na ga. kahIM-kahIM citta kI nau prakAra kI vyagratAeM bhI nau ije napi sampavedhe, therIgA. 231; -- jayu adya.. pra. pu., ijjitoM ke nAma se parigaNita - tattha katamAni nava ba. va. - vItarAgehi pakkAmuM, nesaM lomApi iJjayu, dI. iJjitAni ? "asmIti ijitametaM, "ahamasmI ti ni. 2.193; (vItarAga AryajanoM se bahuta dUra ke kSetra se hI ijitametaM, "ayamahamasmI ti iJjitametaM "bhavissanti mAra kI senAeM bhAga gaIM, unake bAla bhI bAMkA na kara ijitametaM, "rUpI bhavissa"nti iJjitametaM, "arUpI sakIM) - nesaM lomApi iJjayunti tesaM vItarAgAnaM lomAnipi bhavissAnti iJjitametaM, "saJjI bhavissanti iJjitametaM, na cAlayiMsu. dI. ni. aTTha. 2.257. "asaJI bhavissanti ijitametaM "nevasaJInAsajI iTTiya/iTThiya/ittiya/iddhiya pu., vya. saM., mahinda ke bhavissa"nti, iJjitameta imAni nava iJjitAni, vibha. sAtha zrIlaGkA-dvIpa jAne vAle aneka bhikSuoM meM se eka, 457-58; 2.gha. kevala kucha hI sthaloM meM taNhA-viSphandita prAyaH uttiya, sambala evaM bhaddasAla ke sAtha ullikhita -- evaM diTThivipphandita kA ullekha do iJjitoM ke rUpa meM- yo pra. vi., e. va. - tato mahindo iTTiyo, uttiyo sambalo iJjitAti taNhAdiDhiviSphanditAni, su. ni. aTTha. 2.278; tathA bhaddanAmo ca paNDito, pari. 3; - yaM dvi. vi., e. va. - smiM sapta. vi., e. va. - idaM kho ahaM, udAyi, - mahAmahindattheraM taM theraM iTThiyamuttiyaM, ma. vaM. 12.7. iJjitasmiM vadAmi ma. ni. 2.126; - tAnaM Sa. vi., ba. iTTiyatthera pu., iTThiya nAmaka sthavira - rena tR. vi., e. va. va. - iJjitAnaM nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo su ni. 755; -- - iTTiyattherena uttiyattherena bhaddasAlattherena sambalattherena ca paccaya tri, gati athavA mana ke vikSobha ke kAraNa utpanna - yA saddhiM tambapaNNidIpaM gantvA ettha sAsanaM patidvApethAti, thU. pa. vi., e. va. - yaM kiJci dukkhaM sambhoti, saba ijitapaccayA, vaM. 192; pArA. aTTha. 1.46. su ni. 755; sa. u. pa. ke rUpa meM kilesi., diTTi, duccariti.. iTTha' tri., Vyaja kA bhU. ka. kR. [iSTa], pUjya, AdaraNIya, dosi., mAni., mohita, rAgi. ke anta., draSTa.. yAjJika anuSThAna dvArA pUjita - TuM napuM., pra. vi., e. va. iJjitakAraNa napuM.. tatpu. sa., caJcalatA kA kAraNa, - yajassa yassa Ti yi honti kAnabandhe tve, iTTha, yiTTha vikSobha kA kAraNa - NAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - cittassa ..., mo. vyA. 5.113. iJjitakAraNAnaM byApAdAdInaM suppahInattA paccayuppanniJjanAya iTTha 1. tri., Viccha kA bhU. ka. kR. [iSTa], kAmanA kiyA ca, theragA. aTTa, 2.76. gayA, jise cAhA gayA, vaha, jisakI icchA kI gaI ho, mana For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir i8 298 iTThakacuNNamakkhitasIsa ke lie anukUla, manovAJchita, priya, anukUla, pyArA, 2. iTThakakaJcuka pu., tatpu. sa., khapar3oM se banAI huI chata, IToM napuM.. anukUla athavA sukhada sthiti, Ananda, harSollAsa - kI doharI cinAI se banI chata - kaM dvi. vi., e. va. - iTuM tu subhagaM hajja, dayitaM vallabhaM piyaM, abhi. pa. 697; galambatitthe thupamhi kAresiDakakaJcakaM ma. vaM. 35.85. tattha dukkhanti na sukhaM, anArAdhitacittatAya na iTThanti iTThakakapAla pu., tatpu. sa., IMToM se nirmita pAtra (kar3AhI), attho, udA. aTTha. 201; - 8o pu., pra. vi., e. va. - IMToM ke Upara rakhA gayA pAtra (kar3AhI), IMToM kA Dhera yA ThAnaJca kho, etaM, bhikkhave, vijjati yaM kAyasucaritassa IMToM kA ThIkarA, sa. pa. ke anta, - iTThakakapAlAdIsupi iTTho kanto manApo vipAko nibbatteyya, a. ni. 1(1).41; eseva nayo, pAci. aTTha. 21. puggalo puggalassa iTTho hoti kanto manApo, a. ni. iTThakakamma napuM., tatpu. sa. [iSTikAkarma], IMTa kA kAma, 1(2).242; ayaM paThamo dhammo iTTho kanto manApo dullabho sa. pa. meM prayukta - acirakAritaM hotIti lokasmiM, a. ni. 1(2).76; - TuM pu., dvi. vi., e. va. - iTThakakammasudhAkammacittakammAdivasena susajjitaM devavimAnaM abhijAnAmi... i8 kantaM manApaM vipAkaM paccanubhUtaM, a. ni. viya adhunA niTThApitaM. sa. ni. aTTa, 3.85... 2(2).227; itivu. 12; - dvA pu., pra. vi., ba. va. - iTThA iTThakakuTTika strI., tatpu. sa. [iSTikAkuDyaka], IMToM kI dhammA aniTThA ca, na pavedhenti tAdino, mahAva. 257; theragA. dIvAra - kaM dvi. vi., e. va. - evaM kataM pana dArukuTTika 644; - Tu' napuM., pra. vi., e. va. - brahmacariyaM i8 kantaM vA iTThakakuTTikaM vA silAkuTTikaM vA ..., pArA. aTTha 2.142; manApaM dullabhaM lokasmi, a. ni. 3(2).112; i8 vatthu - kAya Sa. vi., e. va. - iTThakakuTTikAya iTakAhiyeva duppamuJca, mahAni. 22; i8 kantaM piyaM loke, jalajaM vAtapAne ca dhUmanettAni ca karoti ... pArA. aTTha. 2.143. pupphamuttamaM apa. 1.84; - 8 dvi. vi., e. va. - yadesamAnA iTThakagopAnasicaya pu., IToM kI kar3iyoM yA zahatIroM kA vicaranti loke, ivaJca kantaJca bahUnametaM, jA. aTTha. Dhera, sa. pa. ke rUpa meM -- yathA iTThakagopAnasicayAdIsu na 4.278; i8 vatthu acchedasaGkinopi kodho jAyati, mahAni. ___uparimA iTThakAdayo jAnanti, khu. pA. aTTha. 38. 195; - hAya napuM, ca. vi., e. va. - ... sabbe te dhammA iTThakacaya/iTThakAcaya pu., tatpu. sa. [iSTikAcaya], IMToM ivAya kantAya manApAya hitAya sukhAya saMvattanti, a. ni. kA ThIkarA, IMToM kA Dhera - yaM dvi. vi., e. va. - tayo 1(1).45; - smA napuM., pa. vi., e. va. - iTTaramA vatthusmA caye iTakAcaya, silAcayaM dArucayanti, cULava. 235; - dummocayA, mahAni. 22; - ssa napuM., Sa. vi., e. va. - yena tR. vi., e. va. - ko pana vAdo iTTakacayena sampanne sukhassetaM bhikkhave adhivacanaM iTThassa kantassa piyarasa vedikAparikkhitte, vina. sa. aTTha. 360. manApassa yadidaM puJAni, itivu. 12; - 8 napuM., sapta. iTThakacayanasampanna tri., tatpu. sa. [iSTikApracayasampanna], vi., e. va. - kacci iDhe aniDhe ca, saGkappassa vasIkatA, bahuta sAre IMToM vAlA, IMToM ke Dhera se bharA huA - nne pu.. su. ni. 154; iDhe aniDhe cAti evarUpe ArammaNe, su. ni. sapta. vi., e. va. - ucce caGkame caGkamatIti iTTakacayanasampanne aTTha. 1.174; - TThA napuM.. pra. vi., ba. va. - cakkhuvijJeyyA vedikAparikkhitte ucce caGkame caGkamati, mahAni. aTTha. 269. rUpA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA, iTThakacita napuM, IMToM kI cunAI, nIMva - tAya ca. vi., e. ma. ni. 1.119; - hAni napuM., dvi. vi., ba. va. - ... so va. - iTTakacitAya yAva maGgaliTThakA tAva kuTTA apacinitabbA, yathAvRttapuggalo idhaloke ca paraloke ca iTThAni na passati, pArA. aTTha. 2.143. na vindati, na labhatIti attho, pe. va. aTTha. 102; - Tehi iTThakacuNNa napuM., tatpu. sa. [iSTikAcUrNa], IMToM kA cUrA yA napuM., tR. vi., ba. va. - cakkhuvioyyehi rUpehi iTehi bukanI - NNaM dvi. vi., e. va. - laggetvA sIse iTTakacuNNaM kantehi manApehi piyarUpehi ..., ma. ni. 1.337; - hAnaM okiritvA ..., jA. aTTha. 3.50; - NNena tR. vi., e. va. napuM.. Sa. vi., ba. va. - cakkhuvi yyAnaM rUpAnaM ivAnaM - yathA ca vAsiyA evaM aJjaniyA vA ... iTakacuNNena .. kantAnaM manApAnaM manoramAnaM..., ma. ni. 3.265; sa. u. pa. . aggho bhassati, pArA. aTTha. 1.246; paJca cULA gAhApetvA ke rUpa meM ati., ani. ke anta., draSTa.. iTThakacuNNena okirApetvA ..., jA. aTTha. 6.234. iTuM a., kri. vi. [iSTaM], svecchApUrvaka, apanI marjI ke iTTakacuNNamakkhitasIsa tri., ba. sa. [iSTikAcUrNamRSTazIrSa], anusAra - kAmaM tviTTha nikAmaJca pariyataM yathicchitaM. IMToM kI dhUla se lipe hue zira vAlA - saM pu.. dvi. vi., abhi. pa. 469. e. va. - iTTakacuNNamakkhitasIsaM vajjhapahaTabheridesitamaggaM For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iTThakacchadana/iTThikAchadana 299 iTThakA/iTThikA rathikAya rathika... AghAtanAbhimukhaM neti, pe. va. aTTha. kAma karane vAle kArIgaroM kA gAMva - me sapta. vi., e. va. - iTThakavaDDakIgAme ithilakkhaNakovidA, ma. vaM. 35.109. ihakacchadana/iTThikAchadana 1. tri., ba. sa. [iSTikAchadana], iTTakasAlA strI., tatpu. sa. [iSTikAzAlA], IMToM se banA IMTa dvArA chAyI huI chata vAlA - ne pu., sapta. vi., e. va. huA makAna, IMToM se nirmita sabhAgAra, pra. vi., e. va. - - iDikAchadane tasmiM saGghArAme alaGkate, cU. vaM. 100.87; vaccakuTi iTTakasAlA vaDDakisAlA dvArakoTTako pAnIyamALo pariyasitabbanti tiNacchadane vA iTTakacchadane vA gehe palajjante maggo pokkharaNIti etAni hi asenAsanAni, cULava. aTTha. ..., sa. ni. aTTha. 3.144; 2. napuM., tatpu. sa., IMToM dvArA 70. taiyAra kI gayI chata, pakkI chata, sa. pa. meM; - iTThakA/iTThikA strI., [iSTikA], IMTa, khapar3A, saparA - iTThakacchadanasadisaJca kharasamphassaM camma su. ni. aTTha. giJjakA tu va iTTakA, abhi. pa. 220; pra. vi., e. va. - 2.34. uparimena bhikkhunA duggahitA iTTakA hehimassa bhikkhuno iTThakapaNNAkAra pu., tatpu. sa., IMToM kA upahAra yA dAna, / matthake avatthAsi, pArA. 97; ekA iTThakA sovaNNamayA, IMToM kI bheMTa - raM dvi. vi., e. va. - pAtova AgantvA ekA rUpiyamayA ekA veLuriyamayA, ekA phalikamayA, dI. attanAdiva iTTakapaNNAkAraM ho nivedesi, thU, vaM. 219(ro.). ni. 2.133; thUpakaraNatthaM iTTakA kAtuM ArabhiMsu, thU. vaM. 199; iTThakappamANa napuM., tatpu. sa. [iSTikApramANa], IMToM kA - kaM dvi. vi., e. va. - "imaM iTTakaM ettha ThapethA"ti, a. AkAra, IMToM kI lambAI-caur3AI - NaM dvi. vi., e. va. - ni. aTTa, 1.135; bhikkhuno matthake iTThakaM muJci, pArA. 97; iTThakappamANaM jAnitvA, thU, vaM. 229(ro.). - ya Sa. vi., e. va. - ekena ayyena dinnaM iTThakA amhAka iTThakapAkAra/iTThakApAkAra pu., tatpu. sa. [iSTikAprAkAra], iTThakAya sadisAti kamme upanesinti Aha, thU. vaM. 229; - IMToM se banAyA gayA gherA, IMToM se banA huA parakoTA athavA kA pra. vi., ba. va. - ... bAhirante iTTakA rattasuvaNNamayA gherAbandI karane vAlI dIvAla - ro pra. vi., e. va. - sace ekagghanA satasahassagghanikA honta, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) iTThakapAkAro hoti, pAci. aTTha. 20; - raM dvi. vi., e. va.. 1(2).27; - yo dvi. vi., ba. va. - ... cikkhallaM mahitvA - parikkhitto nAma iDakapAkAraM Adi katvA antamaso iDhakAyo cinitvA kuTTa uTThApesi, cULava. 288; - hi tR. kaNTakasAkhAhipi parikkhitto, pArA. aTTha. 1.2383; vi., ba. va. - pokkharaNiyo catunnaM vaNNAnaM iTThakAhi citA "anujAnAmi, bhikkhave, parikkhipituM tayo pAkAre - ahesu, dI. ni. 2.133; nagaraM reNuvatI nAma, iTTakAhi iTThakApAkAra, silApAkAra, dArupAkAra nti, cULava. 239. sumApitaM, apa. 1.58; bodhirukkhassa iTTakAhi vedika cinitvA iTThakavaDDakI pu., tatpu. sa., IToM kI cinAI karane vAlA sudhAparikamma kAresi, theragA. aTTha. 1.211; - naM Sa. vi., rAjamistrI, IMToM se ghara banAne vAlA mistrI, pra. vi., e. va. ba.va. - pAkArasandhinti dvinnaM iTThakAnaM apagatavAnaM, sa. --- pAkAraM cinAti ... iTThakavaDDakI, sadda. 2.495; atha ao ni. aTTha. 3.241; - katthaM dvi. vi., e. va., IMToM ke lie paNDito iTThakavaDDakI ahaM, thU, vaM. 227; - kiM dvi. vi., e. -- "iTThakatthaM cetiyassa rAjA cintesi gAmaNI, ma. vaM. va. - pokkharaNiM khaNApetvA, iTThakavaDaki pakkosApetvA 28.7; - katthAya ca. vi., e. va. - etenevupAyena sayaM vicAretvA sahassavata satatitthaM pokkharaNiM kAresi, pAsAdadArUnaM atthAya vaDvakInaM santika ihakatthAya jA. aTTha. 6.159; vasabhena bhayAsakI appesiTTakavavaki. ma. iTThakavaDDakInaM chadanatthAya gehacchAdakAnaM cittakammatthAya vaM. 35, 101; - kissa Sa. vi., e. va. - cittakArAnanti yena yena attho hoti, pArA. aTTha. 2.135; tassiTTikAvaDakissa jAtako idha Agato, ma. vaM. 30.30; - kamantara napuM., tatpu. sa., IMToM kA antarAla athavA pAThA. iTThikAvaDDakissa.- kI' pra. vi., ba. va. - apica madhyavartI bhAga - re sapta. vi., e. va. - uttaradvAre pAkAraM iDakavaDDakI viya pavattaM AcinantA gacchantIti iTThakamantare Thapitoti ..., jA. aTTha. 3.394; - karaNa AcayagAmino, dha. sa. aTTha. 91; - kI dvi. vi., ba. va. napuM., tatpu. sa. [iSTikAkaraNa], IMTa pAthanA, IMTa banAnA - sabbe iTThakavaDDakI sannipAtesi, thU. vaM. 75(ro.); - naM --Ne sapta. vi., e. va. - bahU manusse yojetvA iTikAkaraNe Sa. vi., ba. va. - ... iTThakavaDDakInaM chadanatthAya .... pArA. lahu~, ma. vaM. 17.38; - koTi strI., tatpu. sa. aTTha. 2.135; - gAma pu., tatpu. sa., IMToM kI cinAI kA [iSTikAkoTi], eka karor3a kI saMkhyA meM IMTeM - TIhi For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iTThakA/iTThikA 300 iturUpa tR. vi., ba. va. - dasapupphAdhAnAni dasahi iTThakAkoTIhi niTThanaM gamiMsu, thU. vaM. 231; - khaNDa pu.. tatpu. sa. [iSTikAkhaNDa], IMTa kA Tukar3A, ror3A - DaM dvi. vi., e. va. - aJjampi yakiJci dArukhaNDa vA iTThakAkhaNDa vA hatthena vA yantena vA pavijjhituM na vaTTati, pArA. aTTha. 2.58; - guhA strI., tatpu. sa. [iSTikAguhA], IMToM se nirmita guphA, IMTa se banI khoha - haM dvi. vi., e. va. - guhampi iTThakAguhaM vA silAguhaM vA dAruguhaM vA bhUmiguhaM vA mahantampi karontassa anApatti, pArA. aTTha. 2.144; - gopaka pu.. tatpu. sa. [iSTikAgopaka, IMToM kA rakhavAlA - kaM dvi. vi., e. va. - taM yeva iTThakAgopakaM kAresi, thU. vaM. 219; - caya pu., tatpu. sa. [iSTikAcaya], IMToM kA Dhera, IMToM kA puJja -- yaM dvi. vi, e. va. - cinituM tayo caye, iTThakAcayaM, silAcayaM, dArucayanti, cULava. 278; - kAdi tri., IMTa ityAdi - dIni napuM., dvi. vi., ba. va. - iTThakAdIni etAni mahApuo mahIpati, ma. vaM. 28.42; - panti strI., tatpu. sa. [iSTikApaMkti]. IMToM kI paMkti, IMToM kI katAra, pra. vi., e. va. - tasmiJca khaNe ekA iTThakApanti parikkhipitvA AgacchamAnA ghaTaniTThakAya UnA hoti, a. ni. aTTha. 1.135; - maya tri., IMToM se banA huA, IMToM se nirmita - ye pu., sapta. vi., e. va. - giJjakAvasatheti iTThakAmaye Avasathe, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).135; - mUla napuM., tatpu. sa., IMToM vAlI nIMva, IMToM se banAI gaI buniyAda - laM pra. vi., e. va. - asukagehassa iTThakAmUlaM ThitasaNThAneneva ThitaM, sa. ni. aTTha. 3.80; - vatI strI., vya. saM., dIgharAjI ke nAma ke sAtha ullikhita magadha janapada ke eka prAcIna gAMva kA nAma, pra. vi., e. va. - magadharaDe kira iTThakavatI ca dIgharAji cAti dve gAmakA ahesuM, pe. va. aTTha. 57; - nAmaka tri., iTThakavatI nAma vAlA - ke sapta. vi., e. va. - magadharaDe iTThakavatInAmake gAme, pe. va. aTTha. 57; - santhara pu., tatpu. sa. [iSTikAsaMstara], IMToM kA pharza, IMToM kI z2amIna - raM dvi. vi., e. va. - "anujAnAmi, bhikkhave, santharituM tayo santhare ihakAsanthara, silAsanthara, dArusantharanti, cULava. 239; - sAlapariveNa pu., tatpu. sa., IMToM se nirmita bhavana meM sthita pariveNa yA kakSa - Ne sapta. vi., e. va. - thero iTTakAsAlapariveNe vasati, thU. vaM. 78(ro.); - sopAna pu., tatpu. sa. [iSTikAsopAna], IMToM se banI haI sIr3hI - naM dvi. vi., e. va. - "anajAnAmi, bhikkhave, tayo sopAne-iTTakAsopAnaM, silAsopAnaM, dArusopAnanti, cULava. 278; - kolokanattha pu., tatpu. sa. [iSTikAvalokanArtha], IMToM ke avalokana athavA nirIkSaNa kA prayojana -tthAya ca. vi., e. va. - iDikolokanatthAya ahaM gacchAmi, thU. vaM. 219; sa. u. pa. ke rUpa meM amUlaki0, ghaTani., cayani., chadani., tambalohi., thUpi., pamANi., pAkAri., maGgali., rattasuvaNNi., lohi., sadisi., suvaNNi., sovaNNachadani. ke anta., draSTa.. iTThagandha pu., karma. sa. [iSTagandha], sugandha, anukUla gandha, mana ko priya lagane vAlI gandha - ndho pra. vi., e. va. - iTThagandho ca surabhi, sugandho ca sugandhi ca, abhi. pa. 1463; sugandhoti iTThagandho, dha. sa. aTTha. 352. iTThaggAha pu., tatpu. sa. [iSTagrAha]. icchita kA grahaNa, jise grahaNa kie jAne kI icchA hai usakA grahaNa - ho pra. vi., e. va. - bavhakkharesu saJicchAyaM iTThaggAho, sadda. 3.876. idvattha pu., karma. sa. [iSTArtha], abhIpsita prayojana - ihatthe uyyuto cAtha, abhi. pa. 727. iTThadhammasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 3(2).112-113. iTThaphala tri., ba. sa. [iSTaphala]. abhIpsita phala dene vAlA - lA strI, pra. vi., e. va. - kusalA vedanA saphalA savipAkA iTThaphalA kantaphalA manuJjaphalA, kathA. 39; - laM napuM.. pra. vi., e. va. - kusalaM viANaM saphalaM savipAkaM iTThaphalaM kantaphalaM manuJaphalaM asecanakaphalaM. kathA. 40; nanu dAnaM iTThaphalaM kantaphalaM manuJaphalaM. kathA. 179. iTThamaGgalika tri., ba. sa. [iSTamAGgalika], kuzalamaGgala kI icchA karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - gihI, bhikkhave, maGgalikA, jA. aTTha. 2.13; pAThA. iTThamaGgalikA (ro.). iTTharasa tri., ba. sa. [iSTarasa], mana ko acchA lagane vAle rasa se yukta, abhISTa rasa vAlA, susvAdu - so pu., pra. vi., e. va. - sAdUti iTTaraso, asAdUti aniTTharaso, dha. sa. aTTha. 353. idvarUpa napuM., karma. sa. [iSTarUpa], anukUla svarUpa yA AkAra, mana ko acchA lagane vAlA varNa evaM AkAra - paM vi. vi., e. va. - tattha yaM kiJci cakkhunA rUpaM passati aniTTarUpayeva passati, no iharUpaM. sa. ni. 2(2).129-130; aniTTarUpa va passati no iTTarUpaM. sa. ni. 3(2).511. For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iTThavaDDakI 301 iNa iTThavaDDhakI pu., tatpu. sa. [bau. saM. iSTAvardhakina], IMToM se visuddhi. 1.161; - anubhavanalakkhaNa tri., ba. sa. makAna banAne vAlA mistrI yA kArIgara, IMTa banAne vAlA [iSTAniSTAnubhavanalakSaNa], iSTa (priya) evaM aniSTa (apriya) kArIgara, abhIpsita yA icchita kArIgara, pra. vi., e. va. - anubhava ke lakSaNoM se yukta - NA strI., pra. vi., e. va. vasabhena hate tasmiM taM AdAya iTThavaDDakI, dhItuhAne ThapetvAna - iTThAniTThaanubhavanalakkhaNA vedanA, netti. 25. vaDDesi attano ghare, ma. vaM. 35.102 103; tula., iTThakavaDDakI. iTThAbhimata tri., [iSTAbhimata], priya athavA vAJchanIya mAnA iTThavipAka pu., karma. sa. [iSTavipAka], priya athavA mana ke gayA - to pu., pra. vi., e. va. - ekaccassa hi iTThAbhimato lie anukUla lagane vAlA pariNAma, anukUla athavA ekaccassa aniTTho hoti, udA. aTTha. 163. icchAnurUpa vipAka - ke sapta. vi., e. va. - Arogye idvArammaNa napuM, karma. sa. [iSTAlambana], mana dvArA cAhA kusala iTThavipAke kusalo tathA, abhi. pa. 803. gayA Alambana, manonukUla viSaya, vAJchita athavA priya iTThaviyoga pu., tatpu. sa. [iSTaviyoga]. cAhI gaI vastu se Alambana (mana/indriyoM dvArA grAhya bAhya padArtha)-- NaM vichoha, priya se bilagAva yA vichoha, sa. pa. meM- tAdisarasa dvi. vi., e. va. - cakkhudvAre iTThArammaNaM anubhavitukAmena khINAsavamunino abbhantare iTThaviyogAdivatthukA sokA hi cittakArapotthakArarupakArAdayo pakkosApetvA ..., sa. cittasantApA na honti, udA. aTTha. 207. ni. aTTa, 1.39; - Ne sapta. vi., e. va. - cakkhudvAre pana iTThasammata tri., [iSTasammata], cAhane yogya athavA vAJchanIya idvArammaNe ApAthagate bhavaGga Avade'tvA ... kusalameva uppAdeti, ke rUpa meM mAnA gayA - taM napuM, dvi. vi., e. va. - sa. ni. aTTha. 3.94-95; iTThArammaNe arajjantassa ..., dha. pa. iTThasammataM gandhAyatanaM AlambitvA, rUpA. vi. 153 (ro.); - aTTha. 2.330; - NAni pra. vi., ba. va. - catutthe tesu napuM., sapta. vi., ba. va. - iTThasammatesa chasa ArammaNesu. kamanIyAnIti rUpAdIni iTThArammaNAni, sa. ni. aTTha. 1.573 rUpA. vi. 153(ro.). - paTilAbha pu., tatpu. sa. [iSTAlambanapratilAbha], anukUla iTThasutta napuM., vya. saM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a... athavA priya Alambana kA lAbha, manonukUla Alambana ko ni. 2(1).43. pA lenA - bhaM dvi. vi., e. va. - evaJca ihAniTTha tri., dva. sa. [iSTAniSTa, icchita evaM anicchita, paJcadvArikaidvArammaNappaTilAbha kittetvA idAni mana ke lie anukUla evaM pratikUla, vAJchanIya evaM manodvArikaihArammaNappaTilAbhaM dassetuM, udA. aTTha. 164; avAJchanIya - hA strI., pra. vi., ba. va. - nipatanti, - dvArammaNasamAyoga pu., tatpu. sa., anukUla athavA priya mahArAja, imasmiM cAtumahAbhUtike kAye iTThAniTThA AlambanoM kA eka juTa ho jAnA - to pa. vi., e. va. subhAsubhavedanA, mi. pa. 139; - Tu napuM. pra. vi., e. va. - iTThArammaNasamAyogato uppannesu sukhesa. udA. aTTha. - jayaparAjayo hoti... ihAnirlDa hoti, mahAni. 123; - 144. TuM napuM.. dvi. vi., e. va. - iTThAnig nissAya anunayapaTighaM iTThi strI., Vyaja se vyu. [iSTi], yajJa - iTTi, siTTi, bhitti, nissAya, chando pahoti, mahAni. 194; - dve sapta. vi., e. bhatti ..., mo. vyA. 5.49. va. - tAdIti arahA paJcahAkArehi tAdI iTThAniDhe tAdI, iDagalissara pu., vya. saM., dakSiNa bhArata ke eka prAcIna gAMva mahAni. 82; sa. pa. ke anta., - hAdi tri., iSTa evaM kA nAma, prAyaH erukkATa nAmaka eka anya gAMva ke sAtha aniSTa Adi - dIsu sapta. vi., ba. va. - imaM tassa __ prayukta - re sapta. vi., e. va. -- erukkATTavhaye ceva gAme ihAnidvAdIsu tAdibhAvadIpakaM udAnaM udAnesi, udA. aTTa iDagaLissare, cU. vaM. 76.149. 59; - bhAva pu., [iSTAniSTabhAva], vAJchanIyatA evaM iNa/ iNu gatyarthaka dhAtu - iNa-pheNa dvayaM gate, dhA. maM. avAJchanIyatA - vo pra. vi., e. va. - iTThAniTThabhAvo ca 29; iNu gatiyaM, iNoti, iNaM iNAyiko, sadda. 2.507. puggalavasena ca dvAravasena ca gahetabbo, udA. aTTha. 163;- iNa napuM., ViNu se vyu. [RNa]. zA. a., karjA, udhAra, viparItAnubhavanalakkhaNa tri., ba. sa., anukUla evaM lA. a., dAyitva, kartavya - NaM' pra. vi., e. va. - pratikUla, ina donoM se viparIta anubhava ke lakSaNa uddhAro tu iNaM vuttaM, abhi. pa. 471; pettikaM vA iNaM hoti, vAlA/vAlI - NA strI., pra. vi., e. va. - sA yaM vA hoti sayaMkataM, jA. aTTha. 7.38; - NaM' dvi. vi., e. ihAniTThaviparItAnubhavanalakkhaNA, majjhattarasA... veditabbA, va. - bhikkhu yathA iNaM yathA rogaM... ime paJca nIvaraNe For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iNa 302 iNadAna appahIne attani samanupassati, ma. ni. 1.348; tasmA tesaM iNaM dade, jA. aThTha. 4.249; - Nena tR. vi., e. va. - eko pana bahu iNaM khAditvA tena iNena aTTo pILito tamhA gAmA palAyati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.129; - to pa. vi., e. va. - iNato saiNe bhikkhU mocesi sAsanappiyo, ma. vaM. 36. 39; - ssa Sa. vi., e. va. - iNassa vA pamokkhAya, dubhikkhe ApadAsu vA, khu. pA. 9; iNassa akatabhAvena tuTTho, jA. aTTha. 4.248; - Ne sapta. vi., e. va. - vandhanatthappayoge bandhanahetumhi iNe, sadda. 3.707; muhAvaroM ke rUpa meM katipaya prayoga, ka. RNadAtA ke sandarbha meM prayukta hone para, 1. VdA ke kri. rU. ke sAtha, udhAra detA hai - NaM dvi. vi., e. va. - na paNDitA tasmi iNaM dadanti, na hi Agamo hoti tathAvidhamhA, jA. aTTha. 7.135; 2. Vkara ke kri. rU. ke sAtha, RNa svIkRta karatA hai - brAhmaNo .... mayha iNaM karissati, jA. aTTha. 4.247; ... asse ca sthaJca pasAdhanabhaNDaJca tassa iNaM katvA dassento..... jA. aTTha, 6.21; 3. 'payojeti' ke sAtha, byAja kamAne hetu udhAra lagA detA hai - iNaM codAyAti bhikkhAcariyAya dhanaM saMharitvA vaDiyA iNaM payojetvA .... jA. aTTha. 4.165; kha. RNa lene vAle ke sandarbha meM prayukta hone para 'iNaM' kA prayoga prAyaH nimnarUpa meM prApta; 1. niyyAdeti/niyyAteti ke kri. rU. ke sAtha, byAja ke sAtha RNa cukA detA hai - "idaM iNaM nAma palibodhamUlanti cintetvA savaDvika iNaM niyyAtetvA paNNaM phAlApeyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).215; 2. 'AdIyati' athavA 'AdAya' athavA 'gaha ke kri. rU. ke sAtha prayukta rahane para, karja letA hai, RNa letA hai - so tesaM accayena ... nAnAbyasanamukhehi iNaM AdAya taM dAtuM asakkonto..., jA. aTTha4.228; yo have iNamAdAya, cujjamAno palAyati, su. ni. 120; iNamAdAyAti... iNaM gahetvA, su. ni. aTTha. 1.142-43; ... manussAnaM hatthato bahu iNaM gahetvA ..., jA. aTTha. 4.144; 3. vi + VgAha ke kri. rU. ke sAtha prayukta hone para, karja meM DUba jAtA hai- udakamiva iNaM vigAhati, dI. ni. 3.140; 4. 'sodheti' ke sAtha prayukta hone para, karja adA kara detA hai, byAja sahita RNa ko cukA detA hai - "upaLe mayA gahitaM iNaM sodhetvA sukhena jIvatUti maha dhItAya dathAgata Aha, pe. va. aTTha. 241; sa. u. pa. ke rUpa meM aNa./aNi., adhama., uttama., kAmachanda ke anta. draSTa.. iNaggahaNa napuM., tatpu. sa. [RNagrahaNa], karja lenA, RNa ko svIkAra karanA --- NaM dvi. vi., e. va. - iNAdAnasmi vadAmIti iNaggahaNaM vadAmi, a. ni. aTTha. 3.118. iNagAhaka pu., [RNagrAhin], RNa lene vAlA, karjakhora, udhAra lene vAlA - ssa Sa. vi., e. va. - iNaggAhakassa eka aGga gahetabba, mi. pa. 330. iNaghAta tri., [RNaghAtaka], karja mArane vAlA, RNa lekara use nahIM lauTAne vAlA - tA pu.. pra. vi., ba. va. - iNaghAtasUcakAti vasalasutte vRttanayena iNaM gahetvA tassa appadAnena iNaghAtA, su. ni. aTTha 1.265; - sUcaka tri., dva. sa., karz2a mArane vAlA evaM idhara kI bAta udhara karane vAlA athavA cugalI karane vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - ye pApasIlA iNaghAtasUcakA, su. ni. 249; iNaghAtasUcakAti vasalasutte vuttanayena iNaM gahetvA tassa appadAnena iNaghAtA pesuona sUcakA ca, su. ni. aTTha. 1.265. iNaTTa tri., tatpu. sa. [RNArta], RNagrasta, karz2a kA mArA huA, RNa ke kAraNa vipattigrasta - Do pu., pra. vi., e. va. - eko pana bahu iNaM khAditvA tena iNena aTTo pILito tamhA gAmA palAyati ... ayaM iNaTTo nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.129; kadA iNaTTova daliddako nidhi ArAdhayitvA dhanikehi pILito, theragA. 1109; "kiM tvaM iNaTTo vA bhayaTTo vA jIvituM asakkonto pabbajito ti? sa. ni. aTTha. 2.212; - DA ba. va. - ye pana iNaM gahetvA paTidAtuM asakkontA palAyitvA pabbajanti, te iNaTTA nAma, iNapILitAti attho, - iNaTThAtipi pATho, iNe ThitAti attho, sa. ni. aTTha. 2.267; na iNaTTA agArasmA anagAriyaM pabbajitA, ma. ni. 2.136; keci iNaTTA pabbajanti, mi. pa. 28. iNaTTha tri., [RNastha], RNa meM sthita, karja meM DUbA huA - hA pu., pra. vi., ba. va. - iNaTTAtipi pATho, iNe ThitAti attho , sa. ni. aTTha. 2.267. iNaTThAna napuM, tatpu. sa., RNa kA sthAna, karz2a kA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - mayA pana ro santaka nivApapAnabhojanaM bhuttaM taM me iNaTTAne ThitaM. jA. aTTha. 3.239. iNadAna napuM, tatpu. sa. [RNadAna], 1. AjIvikA ke pavitra sAdhana ke rUpa meM karja denA yA udhAra denA, sAhUkArI- naM pra. vi., e. va. - kasivANijjA iNadAnaM. For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org iNadAyaka 303 iNasodhana jA. aTTha. 4.380; yAni tAni kasivANijjAni iNadAnaM iNamutta tri., tatpu. sa. [RNamukta], RNa se mukta - ssa uJchAcariyAti AjIvamukhAni, jA. aTTha. 4.381; kIdisaMpu., Sa. vi., e. va. - iNamuttassa purisassa iNassAmike te iNadAnaM, jA. aTTha.4.249; 2. RNa dekara juTAyA gayA disvA neva bhayaM na chambhitattaM hoti, dI. ni. aTTha. 1.174. dhana, RNa dene meM lagAyA gayA dhana - NaM dvi. vi., e. va. iNamUla napuM., tatpu. sa. [RNamUla]. udhAra ke rUpa meM prApta - nidhiJca iNadAnaJca, na kare parapattiyA, jA. aTTha. pUMjI, RNa ke rUpa meM gRhIta mUladhana, RNa, - laM dvi. 5.111; iNadAnanti iNavasena saMyojitadhanaM, jA. aTTha. vi., e. va. - tAva mAtApitUpaTTAnena porANaM iNamUlaM 7.198. visodhayamAnA, puttadArasaGgahena navaM iNamUlaM payojayamAnA iNadAyaka tri., [RNadAyin], mahAjana, RNa dene vAlA ...khu. pA. aTTha. 125; -- lAni ba. va. - so yAni ca sAhUkAra - ko pu., pra. vi., e. va. - Ati sAlohito porANAni iNamUlAni, tAni ca vyantiM kareyya. .... dI. ni. 1.63. kinnu udAhu iNadAyako, rasa. 1.44(ro.). iNamokkha pu., tatpu. sa. [RNamokSa], RNa se mukti, RNa iNapaNNa napuM., tatpu. sa. [RNaparNa], RNapatra, rukkA, kI adAyagI - kkho pra. vi., e. va. - kIdisaM te vacanapatra, karja ko darja karane vAlA patra - NNaM pra. vi., iNadAnaM, iNamokkho ca kIdiso, jA. aTTha. 4.249; 'evaM me e. va. - idaM tumhAkaM iNapaNNaM, jA. aTTha. 1.225; - iNamokkho bhavissatI ti palAyitvA gaGgAyaM pati, cariyA. NNAni ba. va. - so iNAyike Aha- tumhAkaM iNapaNNAni aTTha. 136. gahetvA Agacchatha, jA. aTTa. 4.228. iNavaDDi strI., tatpu. sa. [RNavRddhi], RNa para deya sUda iNaparibhoga pu., tatpu. sa. [RNaparibhoga], zA. a., RNa athavA byAja, RNa ke mUladhana meM vRddhi - yA sapta. vi., ke rUpa meM prayoga, RNa kA upabhoga, lA. a., cAra prakAra e. va. - vaDDiyAti iNavaDDiyA, therIgA. aTTha. 294. ke paribhogoM meM se eka, pratyavekSaNa athavA dezakAla kA iNavasena tR. vi., e. va., kri. vi., RNa ke kAraNa, RNa vicAra kie binA hI cIvara, piNDapAta, nivAsasthAna evaM ke rUpa meM - dhArayateti iNavasena gaNhAti, sadda. 3.695. auSadhi kA upabhoga-go pra. vi., e. va. - theyyaparibhogo, iNasadisa tri., tatpu. sa. [RNasadRza]. RNa jaisA, RNa iNaparibhogo, dAyajjaparibhogo, sAmiparibhogoti... sIlavato ke samAna - saM napuM., dvi. vi., e. va. - yathA iNantiAdIsu appaccavekkhitaparibhogo "iNaparibhogo nAma, pArA. aTTa. iNasadisaMbandhanasadisaM dhanajAnisadisaM. a. ni. aTTa. 2.247; sIlavato pana apaccavekSaNaparibhogo iNaparibhogo 3.342. nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2244; - ssa Sa. vi., e. va. iNasAdhaka pu., [RNasAdhaka], RNa ko vasUla karane vAlA, - so iNaparibhogassa paccanIkattA ANaNyaparibhogo vA RNa-samAhartA -- ssa Sa. vi., e. va. - iNasAdhakassa hoti, visuddhi. 1.41; - dvAna napuM., tatpu. sa. tINi aGgAni gahetabbAni, mi. pa. 331. [RNaparibhogasthAna], RNa ke samAna parikkhAroM kA upabhoga iNasAmika pu., RNadAtA, mahAjana, uttamarNa - ko pra. karane vAle kI jagaha, RNa-upabhoktA kA sthAna - ne vi., e. va. - iNasAmiko ca taM pariyesanto tattha gacchati, sapta. vi., e. va. - sacassa apaccavekkhatova aruNa mahAva. aTTha. 267; - kA ba. va. - iNasAmikA sutvA uggacchati, iNaparibhogaTThAne tiTThati, visuddhi. 1.40. palAtaTThAnepi no na muccissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) iNapalibodha pu., tatpu. sa., RNagrasta hone ke phalasvarUpa 2.129; - ke dvi. vi., ba. va. - so iNasAmike disvApi utpanna bAdhA, saMkaTa athavA vipatti -dho pra. vi., e. va. sace icchati, AsanA uTThahati, dI. ni. aTTha. 1.174; - - iNapalibodho, mahArAjAti, sa. ni. aTTha. 1.213; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - passantena pana AnetvA iNasAmikAnaM dhena tR. vi., e. va. - 'sahetuko satto iNapalibodhena na dassetabbo, mahAva. aTTha. 267. pabbajatIti, mahAva. aTTha. 267. iNasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. iNapILita tri, tatpu. sa. [RNapIr3ita], RNagrasta hone ke 2(2).65-68. kAraNa pIr3ita athavA kaSTa meM par3A huA - tA pu., pra. vi., iNasodhana napuM, tatpu. sa. [RNazodhana], RNa kA bhugatAna, ba. va. - te iNaTTA nAma, iNapILitAti attho, sa. ni. aTTha. karz2a kI adAyagI, sa. pa. ke anta., - laddhamUlaM maha 2.267. iNasodhanamattameva jAtaM, jA. aThTha 1.308. For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iNAdAna 304 itara iNAdAna napuM., tatpu. sa. [RNAdAna], RNa lenA, RNa kA uttamaNNo ca dhaniko, abhi. pa. 470; - pILA strI., tatpu. grahaNa - naM pra. vi., e. va. - iNAdAnampi dukkhaM lokasmi sa., RNadAtA kI ora se par3ane vAlA dabAva, karja dene kAmabhogino, a. ni. 2(2).66; - smiM sapta. vi., e. va. vAle vyakti dvArA dI jA rahI pIr3A yA vyathA, pra. vi., e. - iNAdAnasmiM vadAmIti iNaggahaNaM vadAmi, a. ni. aTTha. va. - imasmi gaGgAsote patito jIvAmi vA marAmi vA, 3.118. jIvitaM vA me ettha hotu maraNaM vA, ubhayathApi iNAyikapILA iNApagama pu., tatpu. sa. [RNApagama], RNa se chuTakArA, na hotIti adhippAyo, cariyA. aTTha. 136. RNa kA apanayana - mena tR. vi., e. va. - iNoti |innu kA varta., pra. pu., e. va., gatizIla rahatA hai - kAmacchandAdiiNApagamena aNaNA, therIgA. aTTha. 270. iNu gatiya, iNoti, iNaM, iNAyiko, sadda. 2.507. iNAyika tri., iNa + ika ke yoga se vya.. - ita tri., Vi kA bhU. ka. kR. [ita]. jA cukA, bIta cukA - [RNvan /RNin /RNika, 1. RNa lene vAlA, karjadAra, ito udito, sadda. 2.315; ito, ka. vyA. 645; apeta, RNa lene athavA dene kI prakriyA ke sAtha jur3A huA, udita, durita Adi ke rUpa meM sopasarga prayogoM meM hI mukhya adhamarNa - ko pu., pra. vi., e. va. - iNoti, iNaM rUpa se prApta. . iNAyiko, sadda. 2.507; adhamaNNo tu iNAyiko, abhi. pa. itara tri., [itara], anya, dUsarA, bhinna, sAmAnya - itarasaddo 470; ettha iNAyiko nAma yassa pitipitAmahahi vA iNaM vRttapaTiyogivacano aJasaddo adhigatAparavacano, sadda. gahitaM hoti, sayaM vA iNaM gahitaM hoti, yaM vA AthapetvA 1.266; itaro aJatarA eko ao, abhi. pa. 717; 1.ka. mAtApitUhi kiJci gahita hoti, so taM iNaM paresaM dhAretIti e. va. meM prayukta hone para, dUsarA, anya, nirdiSTa do meM se iNAyiko, mahAva. aTTha. 267; yaM pana aoJAtakA AthapetvA bacA huA eka - ro pu., pra. vi., e. va. - ayahi rAjA kiJci gaNhanti, so na iNAyiko, na hi te taM AthapetuM haMsAna, ayaM senApatItaro, jA. aTTha. 5.341; atheso itaro issarA, tasmA taM pabbAjetuM vaTTati itaraM na vaTTati, tade. pakkhI , suvo luddAni, bhAsati, jA. aTTha. 4.393; - raM pu., aJjataro puriso iNAyiko palAyitvA bhikkhUsu pabbajito dvi. vi., e. va. - atheka itaraM ambaM, nIlobhAsaM manoramaM. hoti, mahAva. 95; ayaM so amhAkaM iNAyiko, tade-kA jA. aTTha. 6.74; tena pavisitvA thUlasATake gahite itarassa ba. va. - yathA iNAyikA AnaNyaM patthenti pihayanti, itaraM gaNhato uddhAre pArAjika, pArA. aTTha. 1.283; - rAya mahAni. 117; sattA tassa cataroghatiNNassa pihayanti strI., tR. vi., e. va. - asissa "imAya dhArAya mArehI ti iNAyikA, su. ni. aTTha. 2.229; - kaM pu., dvi. vi., e. va. vutto itarAya vA dhArAya... mAreti visaGketo, pArA. aTTha. - kathanhi nAma... iNAyikaM pabbAjessantIti, mahAva. 95%; 2.43; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - tasmA paNDitajAtiyo 2. karja dene vAlA mahAjana, uttamarNa, RNadAtA - kena suNeyya itarassapi, ubhinnaM vacanaM sutvA yathA dhammo tathA pu., tR. vi., e. va. - iNAyikena "dehi me iNa"nti kare, jA. aTTha. 3.90; - smiM pu., sapta. vi., e. va. - codiyamAno .... su. ni. aTTha. 1.143; - kA pu., pra. vi., corA tato nikkhamitvA itarasmi magge aTThasa.dha. pa. aTTha. ba. va. - iNAyikA detha dethAti codenti, sa. ni. 2.13; - magga pu., karma. sa. [itaramArga]. dUsare prakAra kA 1(1).199; idAni iNAyikA AgantvA gehaM parivAressanti. mArga, bhinna prakRti vAlA mArga - ggaM dvi. vi., e. va. - sa. ni. aTTha. 1.211-212; - ke pu., dvi. vi., ba. va. - athassa purato tiriyaM ThatvA bhussitvA itaramaggameva naM iNAyike Aha, tumhAkaM iNapaNNAni gahetvA Agacchatha, Aropeti, dha. pa. aTTha. 1.100; 1.kha. yadA kadA ba. va. meM cariyA. aTTha. 136; maraNaM me seyyo ti cintetvA iNAyike prayukta hone para, do paraspara-viparIta samUhoM athavA vargoM meM Aha, cariyA. aTTha. 136; - kehi tR. vi., ba. va. - se koI eka - rA/re pu., pra. vi., ba. va. - yAnake iNAyikehi upaddatA sukhaM vasituM asakkontA, jA. aTTha. ThapetvA yAnaka pAjento yAnakassa purato ahosi, itarA 4.144; iNAyikehi codiyamAno cintesi "kiM mayhaM jIvitena pacchato, jA. aTTha. 2.100; nigaNThA celakA ceti itarA ... mataM me seyyo ti, jA. aTTha. 4.228; - kAnaM Sa. vi., paribAjakA, itarA brAhmaNA ti ca aje ca pRthuladdhikA, ba. va. - iNAyikAnaM purisAnaM adhipatanabahule bahUhi dI. vaM. 6.27; ratI hi tesaM dukhino panItare, jA. aTTha. iNAyikehi abhibhavitabbe, therIgA. aTTha. 294; vilo., - 5.261; - resaM Sa. vi., ba. va. - tesaM santikaM gantvA For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 781. itara 305 itarItara ukkhepakAnaM ukkhepane, itaresaJca asaJcicca ApattiyA va. - satthA puna divase itarassa itarassAti paTipATiyA adassane AdInavaM vatvA ..., jA. aTTha. 3.429; 1.ga. ba. va. sabbesaM gharAni agamAsi, dha. pa. aTTha. 2.288; - rena tR. ke adhikatara prayogoM meM, dUsare, anya, zeSa, bace hue - re vi., e. va. - vAsipharasuko jeTThabhAtikassa aggiM karoti, pu., pra. vi., ba. va. - itarepi dve evameva AhaMsu, pArA. aTTha. itarena bheritale pahaTe hatthI palAyanti, jA. aTTha. 2.84; sa. 1.294; itare dve sahAyakattherA janapadacArikaM carantA u. pa. ke rUpa meM itarI., uttarI., uttare., duddase., vAme. ke aJjatarasmiM AvAse samAgantvA .... pe. va. aTTha. 12; itare anta. draSTa.. tayo sakkAyadiTThiyA balavattA attano paTipakkhabhUtaM sattaM itaratra a., sapta. vi., pratirU. prakAra-bodhaka athavA sthAnasUcaka apassantA na bhAyantIti, dha. pa. aTTha. 2.28-29; "sve nipA. [itaratra], anyathA, usase bhinna rUpa meM, anyatra, uposathadivaso ti atvA itare tayo Aha .... jA. aTTa dUsare sthaloM meM - esa nayo itaratrApi, sadda. 3.704; 7563; 3.44; - rA strI., dvi. vi., ba. va. - taM sutvA sakuNo itarA dve gAthA abhAsi, jA. aTTha. 3.23; - resu pu., sapta. itarathatta napuM., itarathA se vyu., bhAva. [itarathAtva], anya vi., ba. va. - itaresu pana tIsa kAyasaJcetanA kAyasaGghAro rIti se athavA dUsarI taraha se hone kI avasthA - ttA pa. ...., visuddhi. 2.160; - resaM napuM.. Sa. vi., ba. va. - vi., e. va. - sabbanAmehi thA-tathA pakAravacane... itarathA pathavIkasiNe pana paThamaM jhAnaM samApajjitvA tattheva itaresampi ubhayathA, tena pakArena tatatthA ... tayugapaccayo pasiddho taM samApajjana aGgasaGkantikaM nAma, visuddhi. 2.3; itaresanti yathA, tathA bhAvo tatthattaM, evaM aJatthattaM ... iccAdi ettha ca, avasiddharUpAvacarajjhAnAnaM, na hi arUpajjhAnesu asaGgasaGkanti sadda. 3.805; thattAppaccayo ca hoti - so viya pakAro atthi, nApi tAni pathavIkasiNe pavattanti, visuddhi, mahATI. tathattA, evaM yathattA, aathattA, itarathattA, sabbathattA, ka. 2.3-4; - rAni napuM, pra. vi., ba. va. - saddhindriyaM balavaM vyA. 400. hoti itarAni mandAni, tato vIriyindrayaM paggahakiccaM .... itarathA a., nipA., itara + thA ke yoga se vya. visuddhi. 1.126; kasiNakammadvAniko kasiNaM katvA yathAsukhaM prakArabodhaka kri. vi. [itarathA], 1. anya rIti se, dUsarI bhAveti, evaM itarAni kammaTThAnAni sulabhAni, visuddhi. taraha se, aura tarIke se - itarathA vastuM na demAti Aha, 1.180-81; 1.gha. yadA kadA e. va. meM prayukta hone para bhI visuddhi. 1.94; "paTipattiyA ca pUjiyamAno pUjito hoti na samAhAra athavA bahutva kA dyotaka - raM napuM.. pra. vi., e. itarathA ti, visuddhi. 1.128; 'ahametaM lAbhaggayasaggappattaM va. - nAjhaM sucaritaM rAja... tAyate maraNakAle evamevitaraM karonto pabbajitvAva kAtuM sakkhissAmi, na itarathA ti, dhanaM, jA. aTTha. 3.185; 2. 'jana' athavA 'pajA' zabdoM ke jA. aTTha. 4.339; kathitA yeva sobhati na itarathA, sadda, sAtha anvita rahane para, sAmAnya, sAdhAraNa, nAsamajha, gaMvAra, 1.144; 2. nahIM to, anyathA, viparIta rUpa meM, dUsarI ora tuccha, nIca - ro pu., pra. vi.. e. va. - tamahaM sArathiM brUmi, - itarathA evaM kAtuM na sakkhissanti, jA. aTTha. 6.257; rasmiggAho itaro jano, dha. pa. 222; - rA strI.. pra. vi., itarathA na pubbena vA paraM, na parena vA pubbaM yujjati, bu. vaM. e. va. - appakA te manussesu, ye janA pAragAmino, athAyaM aTTha. 38; itarathA hi pubbe vuttadosappasaGgo eva siyA, tasmA itarA pajA, tIramevAnudhAvati, dha. pa. 85; "atthAya itarA yathAnusiTThameva gahetabda, khu. pA. aTTha. 10. pajA, puJabhAgAti me mano, saGghAtuM nopi sakkomi, itarItara tri., [itaretara], 1. pArasparika, anyonya, eka musAvAdassa ottapAnti, sa. ni. 1(1).182; attA have jitaM dUsarA, eka eka, pratyeka - ssa pu., Sa. vi., e. va. - seyyo, yA cAyaM itarA pajA, attadantassa posassa. nicca aJamaJassa bhojakA, itarItarassa bhojakA, mo. vyA. saJatacArino, dha. pa. 104; so sace dhamma carati, pageva 1.56; 2. bhinna-bhinna prakRti evaM svarUpa vAlA, choTA se itarA pajA, jA. aTTha. 5,231; 3. agalA, anuvartI, Age choTA, hara prakAra kA - rA strI., pra. vi., e. va. - mahI Ane vAlA, paravartI, dvitIya, dUsarA - raM strI., vi. vi., yathA jagati samAnarattA, vasundharA itarItarApatiThThA, jA. e. va. - atharasa vacanaM sutvA purohito itaraM gAthamAha, jA. aTTha. 5.420; vacchadantamukhA setA, tikkhaggA advivedhino, aTTha. 5.97; sA tassa AgamanUpAyaM AcikkhantI itaraM paNunnA dhanuvegena, sampatantutarItarA, jA. aTTha. 6.2773; gAthamAha, jA. aTTha. 5.191; - rassa/rassA Sa. vi., e. sampatantutarItarAti evarUpA sarA itarItarA sampatantu For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itarItara 306 iti samAgacchantu, jA. aTTa. 6.279; - rena tR. vi., e. va. - yathA kathaM itaritarena cApi, subhAsitaM taJca suNAtha sabbe, vi. va. 1228; itaritarena cApIti itarItaraJcApi, idaM yathApi iminA yojetabba, vi. va. aTTha. 283; itarItarena tusseyya, theragA. 230; "itarItarena tusseyA ti yena kenaci hInena vA paNItena vA yathAladdhena paccayena santosa ApajjeyyAti attho, theragA. aTTha. 1.379; santussamAno itarItarena, su. ni. 42; itarItarenAti uccAvacena paccayena, su. ni. aTTha. 1.69; itarItarena piNDapAtena itarItarapiNDapAtasantuTThiyA ca vaNNavAdI ... itarItarena senAsanena itarItarasenAsanasantatiyA ca vaNNavAdI.... dI. ni. 3.179-180; - ssa Sa. vi., e. va. - asampadAnenitarItarassa, bAlassa mittAni kalIbhavanti, jA. aTTha. 1.446; itarItarassAti yassa kassaci lAmakAlAmakassa, jA. aTTha. 1.447; - cIvarapiNDapAtasenAsanagilAnapaccayabhesajjaparikkhAra pu., tatpu. sa., cIvara, bhikSA se prApta bhojana, nivAsa sthAna evaM auSadhi ke mUlabhUta sAdhAraNa Avazyaka upakaraNa - rena tR. vi., e. va. - itarItaracIvarapiNDapAtasenAsanagilAnappaccayabhesajja parikkhArena pApikaM iccha paNidahati, a. ni. 1(2).165; - paccayasantosa pu., tatpu. sa., mAmUlI se mAmUlI bhogasAdhanoM se prApta santuSTi, sAmAnya upakaraNoM se milane vAlA santoSa kA bhAva - sena tR. vi., e. va. - santuTThoti itarItarapaccayasantosena samannAgato, so panesa santoso dvAdasavidho hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa) 1(2).46; - piNDapAtasantuDhi strI., tatpu. sa., sAdhAraNa prakAra ke bhojana se prApta santoSabhAva - yA Sa. vi., e. va. - bhikkhu santuTTho hoti itarItarena piNDapAtena, itarItarapiNDapAtasantuTThiyA ca vaNNavAdI, dI. ni. 3.179; - yoga pu., vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM prayukta [itaretarayoga], dva. sa. kA eka prabheda, dvandva samAsa kA vaha prabheda jisameM samAsa ke vibhinna ghaTaka eka dUsare ke sAtha jur3e hue hoM athavA jisake pratyeka aMga pRthaka-bhAva ko sUcita kareM - go pra. vi., e. va. - itarItarayogo samAhAro ca samuccayasseva bhedo, so eva hi aJamaJjasApekkhAnaM avayavabhedAnagato itarItarayogo yathA, devadatta yajJadattehi idaM kAriyaM kattabbanti, pada. 259(siMhalI); pAThA. itaretara; - santosa pu., sAdhAraNa se sAdhAraNa sAdhanoM yA sAmagriyoM se santuSTi - sena tR. vi., e. va. - itarItarasantosena santahassa AraddhavIriyasseva samaNasAdhutAti adhippAyo, theragA. aTTha. 1.246; itarItarasantosena santuTTho anavajjAya jIvikAya jIvatiyeva, theragA. aTTha. 2.129; - senAsanasantuTThi strI, sAdhAraNa se sAdhAraNa vAsasthAna se santuSTi - yA Sa. vi., e. va. - bhikkhu santuTTho hoti itarItarena senAsanena itarItarasenAsanasantuTTiyA ca vaNNavAdI, dI. ni. 3.180. iti' a, Vi + ti ke yoga se vyu. [iti], prAyaH kisI ke dvArA kahe gae vacanoM ko vaisA kA vaisA hI rakha dene hetu prayukta avyaya, yaha kathita vacana nimna rUpoM meM ho sakatA hai, 1.ka. zabdasvarUpadyotaka, zabda ke svarUpa ko darzAne hetu prayukta - "sabbo canti' sabbo ti icceso saddo sare pare kvaci cakAraM pappoti, iti+ etaM = iccetaM... itissa muhuttampi, ka. vyA. 19; ati-pata-itInaM ti caM ... kvacI ti kiM ... itissa muhuttampi, sadda. 3.616; itAyaM kodharUpena, maccupAso guhAsayo, a. ni. 2(2).235; itAyanti iti ayaM, a. ni. aTTha. 3.179; 1.kha. prAtipadikArthadyotaka arthAt apane arthoM ko saMketita karane hetu prayukta prAtipadika kA saMketaka - maraNanti yA tesaM tesaM sattAnaM tamhA tamhA sattanikAyA cuti cavanatA bhedo ..., mahAni. 89; 1.ga. vAkyArthadyotaka arthAt samUce vAkya kA saMketaka - nAgAramAvaseti sabbaM gharAvAsapalibodhaM chinditvA ... eko careyya ..., mahAni. 89; 2.ka. pAli aTTha. meM ise mukhyatayA padapUraNArthaka athavA nidarzanArthaka nipA. kahA gayA hai - itIti padasandhi padasaMsaggo padapAripUrI akkharasamavAyo vyaJjanasiliTThatA padAnupubbatApetaM, mahAni. 89; nidassane iti-tthaM ca evaM abhi. pa. 11583; 2.kha. kri. vi. ke rUpa meM atyalpa prayogoM meM, isa prakAra se, isa rUpa meM, aise - itihanti sIlesu akatthamAno, su. ni. 789; yo bhikkhu anabhijAna uttarimanu ssadhamma attu panAyika alamariyANadassanaM samudAcareyya - 'iti jAnAmi iti passAmI ti, pArA. 111; tasmA hi dhammesa kareyya chanda, itimodamAno sugatena tAdinA, theragA. 305; na itivAdappamokkhAnisaMsatthaM, na 'iti ma jano jAnAtUti, a. ni. 1(2).31; jotitAnIti attho, iti imasmi sutte catUsupi ThAnesu khINAsavassa vacIsaccameva kathitanti, a. ni. aTTha. 2.358; 2.ga. iti/ti + kathana, cintana, anubhava karane, sunane evaM jAnane Adi ke arthoM vAlA kri. For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti 307 iticittamana/iticittasaMkappa rU. + uddharaNa ke rUpa meM (atyalpa prayoga), prAyaH uddharaNa- cihna ke sthAna para prayukta athavA yadA kadA, aise, isa prakAra ke arthoM kA sUcaka - iti phandanarukkhopi, tAvade ajjhabhAsatha, ... - jA. aTTha. 4.187-88; iti paTisaJcikkhitabbaM - "-, pArA. aTTha. 2.26; mahArAjA vasse antimake Thito iti cintayi, "- ma. vaM. 8.1; 2. gha. uddharaNa + iti + uktArthaka kri. rU. kA prayoga (adhika sAmAnya)- jAtiyA brAhmaNo hoti, bhAradvAjo iti bhAsati, su.ni. 601; rAjA "netaM tathA, bhante!" iti vatvAna taM vadi, ma. vaM. 32.67; iti rAjA vicintesi cintitaM taM tathA ahu, ma. vaM. 17.26; iti cintayi paJavA, ma. vaM. 5.162; 2.Ga. kri. rU. + uddharaNa + iti ke rUpa meM bhI prApta - rAjArocesi therAnaM "kammaM me nihitaM" iti, ma. vaM. 3.23; apuchi dhammike bhikkhU "kiMvAdI sugato?" iti, ma. vaM. 5.271; Arocesi kumArassa "vaLavetthedisI" iti, ma. vaM. 10.54; 2.ca. uddharaNa + kri. rU. rahita iti - sambuddho paTijAnAsi. (iti selo brAhmaNo) dhammarAjA anuttaro, theragA. 825; "rajjo mukhamhi pAtemi iti kaNDaM ca so khipi, ma. vaM. 25.89; "na yujjhissAma damiLehi iti bhuJathima iti, ma. vaM. 22.82; 2.cha. ekala nAmoM athavA nAmapadoM ke pazcAt uddharaNacihna " " ke sthAna para prayukta - yathA hi aGgasambhArA, hoti saddo ratho iti, sa. ni. 1(1),160; eko yakkho idhAgamma rattakkhI iti vissuto, ma. vaM. 36. 82; kaccAyano mANavakosmi rAja, anUnanAmo iti mahayanti, jA. aTTha. 7.165; 2.ja. samuccaya ke rUpa meM parigaNita dharma + iti + anya nipAta - tattha vRttAbhidhammatthA, catudhA paramatthato, cittaM cetasikaM rUpaM nibbAnamiti sabbathA, abhi. dha. sa. 1; "evaMsIlA te bhagavanto ahesuM itipi evaMdhammA te bhagavanto ahesuM itipi, evaMpaA te bhagavanto ahesuMitipi, evaMvihArI te bhagavanto ahesuM itipi, evaMvimuttA te bhagavanto ahesu itipI ti? dI. ni. 3.73; iti petaM abhUtaM, yaM tumhehi vuttaM, taM iminApi kAraNena abhUtaM..., dI. ni. aTTha. 1.50. iti Vi (jAnA) kA varta, pra. pu., e. va. [eti], jAtA hai - tassa imAni rUpAni bhavanti - iti eti udeti, sadda 2.315; 'iti iti kriyAsaddo suttantesu na dissati, sadda. 2. 316; Agamane ca hotIti dhImA lakkheyya, taM yathA, sadda. 2. 317: iti inti, isi itha, imi ima aparipuNNo vattamAnAnayo, sadda. 2.319. itikattabba napuM.. [itikartavya], isa prakAra se karane yogya, kartavya, AcaraNIya, uttama AcaraNa - bbAni pra. vi., ba. va.-kiMkaraNIyAnIti itikattabbAni, a. ni. aTTha. 3. 39; - bbesu sapta. vi., ba. va. - kiMkaraNIyesUti itikattabbesa. a. ni. aTTha. 3.40; - tA strI., itikattabba kA bhAva., sadAcAra-parAyaNatA, uttama AcaraNa ke pAlana kI sthiti - ya tR. vi., e. va. - "tattha itikattabbatAya tumhAkaM dassanAya AgantuM okAsaMna labhinti Aha, jA. aTTha.2.149; - su sapta. vi., ba. va. - itikattabbatAsu paramena veyyattiyena samannAgato, theragA. aTTha. 1.209; tAsu tAsu itikattabbatAsu vizrutaM vijAnanabhAvaM pattosmi, cariyA. aTTha. 216; sattAnaM itikattabbatAsa dakkho analaso sahAyabhAvaM upagacchati, cariyA. aTTha. 282. itikAtabbakamma napuM., karma. sa., bhinna bhinna prakAra ke karane yogya karma, bhikSuoM dvArA kiye jAne yogya UMce yA choTemoTe karma - mma pra. vi., e. va. - iti kAtabbakammanti taM taM bhikkhUna kAtabbaM uccAvacakammaM cIvaravicAraNAdi, dI. ni. TI. (lIna.) 2.113. itikAra pu., 'iti' zabda - ro pra. vi., e. va. - itikAro kAraNattho, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).60; itikAro nigamanattho, ma. vaM. TI. 593(nA.). itikirA strI., iti + kira se vyu., zA. a., isa prakAra se kahA gayA, isa prakAra se thA, isa rUpa meM prativedita kiyA gayA, lA. a., paramparA, anuzruti, janazruti, kiMvadantI - ya tR. vi., e. va. - mA anurasavena, mA paramparAya, mA itikirAya, mA piTakasampadAnena, a. ni. 1(1).217; mA itikirAyAti evaM kira etanti mA gaNhittha, a. ni. aTTha. 2.176; mA itikirAya, sadda. 3.738; na itihitiha, na itikirAya, na paramparAya, na piTakasampadAya, na takkahetu, na nayahetu, mahAni. 265; na itikirAyAti "evaM kira etAnti na hoti, mahAni. aTTha. 314. iticittamana/iticittasaMkappa tri., ba. sa., zA. a.1. isa prakAra ke mana vAlA, isa prakAra ke citta-saMkalpa vAlA, 2. isa prakAra ke citra-vicitra saMkalpoM vAlA, lA. a., prANivadha yA maraNa hetu preraka manovRtti vAlA - ppo pu., pra. vi., e. va. - cittasaGkappoti imasmi pade aEi kAravasena itisaddo Aharitabbo, idahi iticittasaGkappo ti evaM avuttampi adhikArato vuttameva hotIti veditabba, pArA. aTTha. 2.39; tasmA citto nAnappakArako saGkappo assAti For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itibhavAbhava 308 itivuttaka cittasaGkappoti evamattho dahabbo, tade. -- no pu., pra. vi., itilopa pu., tatpu. sa., vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM hI e. va. - ambho purisa, kiM tumhiminA pApakena prayukta [itilopa], 'iti' zabda kA lopa - pe sapta. vi., dujjIvitena, mataM te jIvitA seyyo ti iticittamano e. va. -- itilope paThamA paThamAya, itisaddassa lopaTThAne cittasaGkappo anekapariyAyena .... pArA, 86; iticittamanoti paThamAvibhattiyantaM padaM paThamAvibhattiyantena samasIyati .... iti citto iti mano ... ettha ca "mano" tiidaM cittassa sadda. 3.758. atthadIpanatthaM vRttaM tenevassa padabhAjane" yaM cittaM taM mano ti, itivattabbatA strI., iti + vattabba (aise kahA jAnA cAhie) kaDA. aTTha. 125; iticittamano cittasaGkappo aneka kA bhAva., ucita rUpa meM kahe jAne kI sthiti - taM dvi. pariyAyena maraNavaNNaM vA saMvaNNeyya, maraNAya vA samAdapeyya vi., e. va. - anatthe nimitaM nAma parivattanti sabbathA, ...., pArA. 86; iticittamanoti yaM cittaM taM mano, yaM mano taM itivattabbaM neva yAtaM laGkAtalaM tadA, cU. vaM. 61.72; "ArammaNaM cittaM, cittasaGkappoti maraNasaJjI maraNacetano maraNAdhippAyo, alabhitvA taNhAya apavattaM patto ti vattabbataM nApajjati. pArA. 87. dha. pa. aTTha. 2.304. itibhavAbhava pu., iti + bhava + abhava athavA iti + bhava+ itivAda pu., iti + vAda ke yoga se vyu., isa yA usa rUpa Abhava ke yoga se vyu., 1. lAbha evaM hAni, 2. vibhinna meM kahA jAnA, vArtAlApa, gapazapa, nirarthaka bAtacIta - prakAra kI yoniyoM meM punarjanma - kathA strI., tatpu. sa., pamokkhAnisaMsa 1. pu., nirarthaka vArtAlApa se mukta ho 1. vRddhi (lAbha) evaM hAni se sambandhita bAtacIta, 2. jAne kA lAbha - nayidaM bhikkhave, brahmacariyaM tussati vividha yoniyoM meM janma grahaNa karane ke viSaya meM bAtacIta, janakuhanatthaM janalapanatthaM na lAbhasakkArasilokAnisaMsatthaM sattAisa prakAra kI tiracchAnakathAoM kI sUcI meM antima na itivAdappamokkhA nisaMsatthaM, a. ni. 1(2).31; na - thaM dvi. vi., e. va. - anekavihitaM tiracchAnakathaM itivAdappamokkhAnisaMsanatthanti na tena tena kAraNena kathentiyA, seyyathidaM- rAjakathaM corakathaM... samaddakkhAyikaM katavAdAnisaMsatthaM na vAdassa pamokkhAnisaMsatthaM, a. ni. itibhavAbhavakathaM iti vA, ma. ni. 2.191; - thA pra. vi., e.. aTTha. 2.267; 2. tri., ba. sa., nirarthaka vArtAlApa se mukti va. - bhavoti vuddhi abhavoti hAni, iti bhavo, iti abhavoti ko apane lie mahAna lAbha-satkAra mAnane vAlA - sA pu., yaMvA taM vA niratthakakAraNaM vatvA pavattitakathA itibhavAbhavakathA, pra. vi., ba. va. - te upArambhAnisaMsA ceva dhamma pariyApuNanti dI. ni. aTTha. 1.81; - hetu a., kri. vi., bhinna-bhinna prakAra itivAdappamokkhAnisaMsA ca yassa catthAya dhamma pariyApuNanti ke janmoM ko pAne ke nimitta, vividha (sukhada) gatiyoM meM taJcassa atyaM nAnubhonti, ma. ni. 1.187; janma pAne ke lie - itibhavAbhavahetu vA samaNo gotamo itivAdappamokkhAnisaMsA cAti evaM vAdappamokkhAnisaMsA, dhamma deseti, ma. ni. 3.25; itibhavAbhavahetUti evaM ima parehi sakavAde dose Aropite taM dosaM evaM mocessAmAti desanAmayaM pujakiriyavatthu nissAya tasmiM tasmiM bhave sukhaM iminAva kAraNena pariyApuNantIti attho, ma. ni. aTTha. vedissAmIti dhamma desetIti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.18; (mU.pa.) 1(2).13. itibhavAbhavahetUti ettha itIti nidassanatthe nipAto, yathA itidutta' napuM.. [itivRtta], ghaTanA, puNyamaya kRtya - khaNDane cIvarAdihetu, evaM bhavAbhavahetUpIti attho, dI. ni. aTTha. tvapadAnaM ca itivutte ca kammani, abhi. pa. 943. 3.186; - tA strI., bhAva., sampatti-vipatti, lAbha-hAni, itivRtta napuM.. khuddakanikAya kA cauthA svatantra saMgraha, zAzvatavAda-ucchedavAda evaM pApa-puNya ke viSaya meM buddhazAsana ke nau aGgoM meM chaThA aMga, sa. pa. ke anta. - duvidhAbharI manodazA - taM dvi. vi., e. va. - yassantarato itivuttodAna - cariyApiTaka thera-therI-vimAnavatthuna santi kopA, iti bhavAbhavataJca vItivatto, cULava. 320; petavatthu-nettiTThakathAyo AcariyadhammapAlatthero akAsi, sA. itibhavAbhavataJca vItivattoti ettha yA esA vaM. 31. sampattivipattivuDihAnisassatucchedapuJapApavasena iti itivuttaka napuM., [bau. saM. itivRttaka]. zA. a., isa prakAra anekappakArA bhavAbhavatA vuccati, catUhipi maggehi yathA se kahA gayA, aise kahA gayA, lA. a., navAMgabuddhazAsana sambhavaM tena tena nayena taM itibhavAbhavataJca vItivattoti kA chaThA aMga, khuddaka-nikAya nAmaka nikAya kA cauthA aisA evamattho dahabbo, cULava. aTTha. 109. saMgraha jo cAra nipAtoM meM vibhakta hai| isake eka sau bAraha For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itisaccaparAmAsa 309 itihAsa suttoM meM pratyeka gadyabaddha sutta kA Arambha 'vuttaM hetaM bhagavatA' itihaparivajjita tri., tatpu. sa., zA. a., itihAsa se (bhagavAna dvArA yaha kahA gayA) zabdoM se hotA hai tathA padyAMza rahita, anaitihAsika, lA. a., pAramparika zikSA meM kA prArambha "tatthetaM iti vaccati' se hotA hai - kaM pra. vi.. aprApta, svayaM vicintita, AtmapratyakSa kA viSaya - taM pra. e. va. - "vutajhetaM bhagavatA ti AdinayappavattA vi., e. va. - anItihanti itihaparivajjitaM. aparapattiyanti dasuttarasatasuttantA itivRttakanti veditabbaM pArA. aTTha. attho , a. ni. aTTha.2.267. 1.22; sa. pa. ke anta. - brahmajAlAdi ... khuddakapATha- itihA strI., itikirA ke anukaraNa para iti + ha kA dhammapada-udAna-itivuttaka -suttanipAta- vimAnavatthu - viparivartita rUpa, paramparA se prApta zikSA yA vidyA, maukhika petavatthu - theragAthA- therIgAthA - jAtaka-niddesa- paramparA, paramparA se calA A rahA upadeza - paTisambhidA - apadAna-buddhavaMsa-cariyApiTakavasena pArampariyametihyamupadeso tathetihA, abhi. pa. 412. pannarasappabhedo khuddakanikAyoti idaM suttantapiTakaM nAma, itihAsa pu., iti + ha + Asa ke yoga se vyu. [itihAsa]. pArA. aTTha. 1.14; - aTThakathA strI., itivu. para AcArya zA. a., aisA nizcita rUpa se ghaTita huA thA, lA. a., dhammapAla dvArA likhI gaI paramatthadIpinI nAmaka aTThakathA itihAsa, paramparA meM cale A rahe aise AkhyAna jinameM athavA vyAkhyA, sa. pa. ke anta. - itivRttodAna cariyApiTaka pUrvakAla meM ghaTita ghaTanAcakroM evaM unase sambaddha vyaktiyoM - thera - therI - vimAnavatthu - petavatthu-nettiTThakathAyo kA kAlakramAnugata varNana ho, kathAnakoM ke rUpa meM pUrvavRtta, AcariyadhammapAlathero akAsi, sA. vaM. 31; - vaNNanA vIragAthA rUpa meM upanibaddha aitihAsika upAkhyAna, paurANika strI., AcArya dhammapAla dvArA racita itivu. kI paramatthadIpanI zailI meM kahe gae prAcIna ghaTanAkrama evaM caritra-se sapta. nAmaka vyAkhyA - ya tR. vi., e. va. - atthayojanA ca vi., e. va. - lakkhaNe itihAse ca, sanighaNDusakeTubhe, itivRttakavaNNanAya amhehi pakAsitAyevAti tattha vuttanayeneva paJcasatAni vAceti, sadhamme pAramiM gato, su. ni. 1026; veditabboti, udA. aTTha. 38; - yaM sapta. vi., e. va. - lakkhaNe itihAse ca, sanighaNTusakeTubhe, apa. 1.14; itiha taM paramatthadIpaniyaM itivRttakavaNNanAyaM vRttanayena veditabba, Asa, itiha AsAti IdisavacanapaTisaMyutte purANasaGkhAte theragA. aTTha. 1.166. ganthavisese, bu. vaM. aTTha. 80; - saM dvi. vi., e. va. - itisaccaparAmAsa pu., "yahI satya hai, dUsarA vicAra asatya iruvedaM yajuvedaM sAmaveda, athabbaNavedaM lakkhaNaM itihAsa hai", isa rUpa meM satya kA mithyA rUpa meM grahaNa -- purANaM nighaNDu keTubhaM akkharappabhedaM padaM veyyAkaraNaM, mi. pa. itisaccaparAmAso didvidvAnA samussayA, a. ni. 1(2).47; 173-174; - kathA strI, tatpu. sa. [itihAsakathA], "itisaccaM itisaccAnti gahaNaparAmAso ca... samussitattA paramparA meM calI A rahI prAcIna ghaTanAoM athavA vyaktiyoM uggantvA ThitattA samussayAti vaccanti, te sabbepi, a. ni. kI paurANika zailI kI kathA - yaM sapta. vi., e. va. - aTTha. 2.292; iti evaM saccanti parAmAso itisaccaparAmAso, itihAsakathAyaM ca devAsuraraNe purA dussantAdimahIpehi kataM idameva saccaM, moghamaJanti diDiyA pavattiAkAraM dasseti, ca caritabhUtaM, cU. vaM. 64.44; - paJcama tri., ba. va. itivu. aTTha. 173. [itihAsapaJcama], pAMcaveM ke rUpa meM itihAsa-sahita (cAro itisadda pu., vyAkaraNoM meM prayukta zabda [itizabda], 'iti' veda) - mAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - tiNNaM vedAnaM pAragU zabda - do pra. vi., e. va. - AkhyAtavasena gamane sanighaNDukeTubhAnaM sAkkharappabhedAnaM itihAsapaJcamAnaM padako itisaddo dissati, sadda. 2.317; imasmiM pade adhikAravasena veyyAkaraNo, dI. ni. 1.76-77; ma. ni. 2.341; AthabbaNaveda itisaddo Aharitabbo, pArA. aTTha. 2.39; itisaddo catUhipi catuttha katvA itiha Asa, itiha AsAti yogehi saddhi yojetabbo, a. ni. aTTha. 2.249; itisaddo idisavacanapaTisaMyutto purANakathAsaGghAto itihAso paJcamo Adiattho pakArattho vA, udA. aTTa. 174; - lopa pu., etesanti itihAsapaJcamA, tesaM itihAsapaJcamAnaM vedAnaM tatpu. sa., vyAkaraNoM meM hI prayukta [itizabdalopa], 'iti' dI. ni. aTTha 1.200; - purANAdinekAgamakathAvidU zabda kA lopa, sa. pa. ke anta. -- itisaddalopayojanAvasena tri., itihAsa evaM purANa Adi aneka AgamoM meM prApta ao sahasanniveso teneva ajao atthapaTivedho ca bhavati, kathAoM kA jJAtA, pra. vi., e. va. - sadda. 1.263. itihAsapurANAdinekAgamakathAvidU, cU. vaM. 66.143. For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itihItiha 310 ito itihItiha napuM, itiha + itiha ke yoga se vyu., janazruti, sunI sunAI bAta, aphavAha, kiMvadantI-haM pra. vi., e. va. - idahi jAtu me dilu, nayida itihItiha, sa. ni. 1(1).181; na yida itihItihanti idaM itiha itihAti na takkahetu vA nayahetu vA piTakasampadAnena vA ahaM vadAmi, sa. ni. aTTha 1.194; na itihitiha, na itikirAya, na paramparAya, mahAni. 265; na itihitihanti "evaM kira Asi, evaM kira AsI ti na hoti. mahAni. aTTha. 314; - hena ta. vi., e. va. - "iti Aha iti AhAti evaM itihItihena gahetabbaM na hoti, jA. aTTha 1.431; - paramparA strI.. paramparA meM pracalita yA paramparA para AdhArita janazruti athavA kiMvadantI, avicchinna rUpa se pUrvakAla se calI A rahI paramparA meM vidyamAna janazruti- ya tR. vi., e. va. - so anussavena itihitihaparamparAya piTakasampadAya dhamma deseti, ma. ni. 2.199; brAhmaNAnaM porANa mantapada itihitihaparamparAya piTakasampadAya, ma. ni. 2.387; itihitiha paramparAyAti evaM kira evaM kirAti paramparabhAvena Agatanti dIpeti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.298. ito a., pa. vi., pratirU. sthAnasaGketaka nipA., 'ima' sarvanAma / se vyu. [itaH], 1. yahAM se, idhara se, isase - sabbaraseva imasahassa ikAro hoti thaM-dAni-ha-to-dha iccetesu, itthaM idAni, iha, ito, idha, ka. vyA. 234; kvaci toppaccayo hoti paJcamyatthe, sabbato, yato, tato, kato, ato, ito, ka. vyA. 250; ka. kisI bhI nAma ke sAtha usake vize ke rUpa meM prayukta, isa ... se - ahaM taM ito araJato nIharitvA bArANasimagge ThapessAmi, jA. aTTha. 4.229; ayaJca taM anumodati, evametissA ito dukkhato mutti bhavissatIti, pe. va. aTTha. 39; kha. pa. vi. meM anta hone vAle kisI bhI nAmapada ke binA svatantra prayoga, isase - svAyaM gahIto na hi mokkhito me, jA. aTTa. 4.435; saMsAravaTTe sati nahi mokkho ito akusalaphalato mama atthi, jA. aTTha. 4.436%; "ito ro suna dassAmI ti theyyacittaM uppAdetvA taM bhaNDaM Amasati, pArA. aTTha. 1.287; ga. 'tara' pratyaya ke yoga se vyu., 'uttaraM' jaise tulanAtmaka vize. ke sAtha anvita, isakI tulanA meM, isakI apekSA, isase (kama yA adhika) - ito bahutarA bhogA... tattha ito bahutarAti imesu catUsu pAsAdesu bhogehi atirekatarA bhavissanti, jA. aTTha. 3.180; ve tayo saGgAme katvA "ito uttari mayaM na sakkomA ti rao paNNaM pesesaM jA. aTTha. 1.419; "atthina kho, tAta, imarimaM brAhmaNakule ito uttarimpi sikkhitabbAni, udAha ettakAnevA"ti, mi. pa.9; gha. 'aJa' (dUsarA, bhinna) ke sAtha anvita, isase bhinna, isase alaga kucha aura - ito ajhaMpana manasikarontassa pAkaTa hoti, pArA. aTTha. 2.26; ..... ito aJaAsu jAtIsu, asu attabhAvesu, theragA. aTTha. 1.190; Ga. 'bahiddhA' (bAhara) ke sAtha anvita, isa buddhazAsana se - Ayassa dhammassa padesavattI, ito bahiddhA samaNopi natthi, dI. ni. 2.114; ito bahiddhAti mama sAsanato bahiddhA, dI. ni. aTTha. 2.162; ito bahiddhA puthuaJavAdinanti Ayasmato nAgitattherassa gAthA, kA uppatti? theragA. aTTha. 1.197; 2. sthAnasUcaka kri. vi. ke rUpa meM prayukta, isa sthAna se, isa loka se, vartamAna bhava yA janma se, yahAM, idhara, 2.ka. yahAM se, isa sthAna se - ito gacchAma sIvakAti vuttAkAradassanaM, sivaka, ito gAmantato araJaTThAnameva ehi gacchAma, theragA. aTTha. 1.62; rAgo ca doso ca itonidAnA, aratI ratI lomahaMso itojA, ito samuTThAya manovitakkA, kumArakA dhaGkamivossajanti, su. ni. 274; ito kira suvaNNabhUmi sattamattAni yojanasatAni hoti, ekena vAtena gacchantI nAvA sattahi ahorattehi gacchati, a. ni. aTTha. 1.364; 2.kha. isa loka se, isa bhava se athavA vartamAna bhava se - ito gato hiMseyya maccurAja, so hiMsito Aneyya puna idhAti, jA. aTTha. 2.203; ito bho sugatiM gaccha, manussAnaM sahabyataM. itivu. 56; 2.ga. yahAM, idhara - itopi te brahma dadantu vittaM ... itopi te bahmati bAhmaNa, ito mama pAdamUlatopi turahaM dhanaM dadantu, jA. aTTha. 3.308; ito sutvA amutra akkhAtA imesaM bhedAya, ma. ni. 1.360; ito hikho ahaM, bho, AgacchAmi samaNassa gotamassa santikA ti, ma. ni. 1.236; 3. kAlasUcaka kri. vi. ke rUpa meM, isa kAla se (lekara), ka. atItakAla ke sandarbha se, aba se ... pUrvakAla meM, Aja se ... dina/varSoM pUrva - ito kho so, vaccha, ekanavuto kappo yamahaM anassarAmi. ma. ni. 2.159; yaM taM saraNamAgamha, ito ahami cakkhuma, su. ni. 575; paThama idaM dassanaM jAnato me, na tAbhijAnAmi ito puratthA, jA. aTTha. 4.88; kha, bhaviSyakAla ke sandarbha se, Aja se ... uparAnta, aba se ... uparAnta, aba se lekara - ito paTThAya na socissAmi, pe. va. aTTha. 35; "ito tiNNaM mAsAnaM accayena tathAgato parinibbAyissatI"ti, sa. ni. 3(2).336; mA nikkhama, ito te sattame divase cakkaratanaM pAtubhavissati, jA. aTTha. 1.73; "mArisA ito For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itotato 311 ittarajIvita "Tha 1.131. vassasatasahassassa accayena kappuTThAnaM bhavissati, jA. aTTha taM mosadhamma nassanadhamma hoti.... su. ni. aTTha. 2.205; 1.58; - ja tri., isameM utpanna, isase udabhUta - jo pu., idha manussaloke sattAnaM jIvitampi ittaraM parittaM appakaM, pe. pra. vi., e. va. - aluttavibhattikena padena saha padAnaM va. aTTha. 51; - raM napuM., dvi. vi., e. va. -- na tamhi sukhaM samAso hoti... manasikAro, kaNThekAlo, kuTojo, tatojo, labmati ittarampi... tattha ittarampIti parittakampi, itojo.... sadda. 3.743; - jA pu., pra. vi., ba. va. - rAgo vidhAvantanti vividhA dhAvantaM, jA. aTTha. 7.137; -raM pu., ca doso ca itonidAnA, aratI ratI lomahaMso itojA, su. dvi. vi., e. va. - te "dIghA" ittaramaddhAnaM nikkhamantA ca ni. 274; itojAti ito attabhAvato jAtA, mahAni. aTTha. pavisantA ca "rassA ti veditabbA, visuddhi. 1.260; - 53; --nidAna tri., ba. sa., isake kAraNa se utpanna, ise rAni napuM., pra. vi., ba. va. - cittAni ... aJjamajhaM na (pUrva meM nirdiSTa ko) hetu evaM pratyaya banA kara utpanna - passantIti, ittarAni tAvakAlikAni honti, dI. ni. nA' pu., pra. vi., ba. va. - rAgo ca doso ca itonidAnA aTTha.1.159; - rA strI., pra. vi., e. va. - yathA ca mAyA ..... su. ni. 274; itonidAnAti ayaM attabhAvo nidAnaM ittarA lahupaccupaTTAnA, evaM viANaM, sa. ni. aTTha.2.284; paccayo etesanti itonidAnA, mahAni. aTTha. 53; - nA? -- re pu., vi. vi., ba. va. - imesaM sattAnaM AyusaGkhAre ittare strI., pra. vi., e. va. - AsA ca niTThA ca itonidAnA, su. dubbale katvA, jA. aTTha. 4.189; - rena tR. vi., e. va. - ni. 871; itonidAnAti chandanidAnA evAti vuttaM hoti, su. taJca kho dIghena addhanA na ittaranti taJca sIla dIghena ni. aTTha. 2.244; - naM pu., dvi. vi., e. va. - vibhavaM kAlena veditabba, na ittarena, dvIhatIhahi saMyatAkAro ca bhavaJcApi yametamatthaM, etaM te pabrUmi itonidAnaM, su. ni. saMvRtindriyAkAro, sa. ni. aTTha. 1.131. 876; "bhavadidvipi phassanidAnA, vibhavadivipi phss| ittarakAla tri., ba. sa., alpakAlIna, alpa kAlAvadhi vAlA, nidAnAti niddese vuttaM itonidAnanti phassanidAnaM su. ni. kSaNika - laM napuM., pra. vi., e. va. - parittaJca na bahukaM aTTha. 2.245; itonidAnaJca kho, moghapurisa, kAyassa bhedA ittarakAlaM, jA. aTTa, 4.101; kiJca bhiyyo nibbAnassa para maraNA apAyaM duggatiM, pArA. 22; - samuTThAna tri., ba. ittarakAlAdippattidosato evamhi sati nibbAnaM ittarakAlaM sa., isa (sadyaHnirdiSTa) meM se utpanna hone vAlA - nA saGghatalakkhaNaM... Apajjati, visuddhi. 2.138; - lobhAsana pu., pra. vi., ba. ka. - itosamuhAnA kusalA saGkappA, tamahaM, napuM, tatpu. sa., atyanta alpa samayAvadhi ke lie prakAzita thapati, veditabbanti vadAmi, ma. ni. 2.227; ito, karanA - nena tR. vi., e. va. - itarakAlobhAsanena sarAgAdicittato samajhAnaM uppatti etesanti itosamavAnA, vijjusadisacitto, a. ni. aTTha. 2.93; - dvitikatta ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.189. napuM., bhAva., bahuta kama samaya hI sthita rahane kI prakRti, itotato a., nipA. [itastataH], idhara-udhara - ito tato kSaNa-bhaGguratA - ttA pa. vi., e. va. - loloti saddhAdInaM bhamantIhaM, addasaM narasArathiM, therIgA. aTTha. 127. ittarakAlaTThitikattA assaddhiyAdIhi lulitabhAvena lolo, itta napuM.. i kA bhAva. [ittva], ikAra varNa athavA 'i' svara pa. pa. aTTha. 93. kI sthiti - ttaM dvi. vi., e. va. - ekavacanasaM-sAsu ittarajacca tri., [itvarajAtya/itarajAtya], atyanta nicalI tAsahassa A ittaM vA yAti, bAlA. 2.1.13(pR.105). jAti meM utpanna, nIca kula meM janma lene vAlA, akulIna, ittara tri., Vi (jAnA) se vyu. [ittvara, (iN + kvarap]. apane se asamAna kula meM utpanna - cco pu., pra. vi., e. zA. a., jA rahA, cala rahA, gatizIla, lA. a.. va. - yatra hi nAmAyaM ghaTikAro kumbhakAro ittarajacco kSaNabhaGgara, caJcala, asthira, anitya, hIna, nikRSTa, tuccha, samAno, ma. ni. 2.249; ittarajaccoti aJajAtiko, nindanIya, atyanta alpa, bahuta kama - nihIna hIna lAmakA mayA saddhi asamAnajAtiko, lAmakajAtikoti attho, ma. patikiTTha nikiTTha ca ittarAvajja kucchitA adhamomakagAravhA, ni. aTTha. (ma.pa.) 2.200. abhi. pa. 699-700; -- ro pu., pra. vi., e. va. - ittaro ca ittarajIvita tri., ba. sa., bahuta kama jIvanAvadhi vAlA, vAso bhavissati, mahAva. 100; - raM'napuM.. pra. vi., e. va. ___alpAyu - te pu., sapta. vi., e. va. - apica tvaM mayA - tahi tassa musA hoti, mosadhammahi ittaraM su. ni. .... ThapetvA evaM ittarajIvite lokasannivAse appamatto hutvA, 762; mosadhammahi ittaraM yasmA yaM ittaraM parittapaccapaTTAnaM, jA. aTTha.4.195; sa. u. pa. meM, ati.- atyanta kama Ayu For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ittaratara 312 ittarasaddha vAlA - tA pu.. pra. vi., ba. va. - yattakaM parittAyukA, atiittarajIvitAti attho, udA. aTTha. 225. ittaratara tri., ittara se vyu., tula. vize. [itvaratara], adhika caJcala, adhika asthira, adhika tuccha yA nikRSTa - raM napuM., pra. vi., e. va. - tamhi tatopi ittarataraJceva lahupacupaTThAnataraJca, sa. ni. aTTha. 2.284. ittaratA strI., ittara kA bhAva. [itvaratva], asthiratA, caJcalatA, avizvasanIyatA, beImAnI - ya tR. vi., e. va. - itthI paAya ittaratAya mantitaM guyha vivarati na dhAreti, mi. pa. 104. ittaradassana napuM., tatpu. sa., sarasarI taura para dekhanA, vihaGgama dRSTi se dekhanA, jaldabAjI meM dekhanA, UparI taura para dekhanA, binA kisI gambhIratA ke dekhanA, halake-phulake taura para dekhanA - nena tR. vi., e. va. - mA brAhmaNa ittaradassanena vissAsamApajji catuppadassa, jA. aTTha. 3.71; na vaNNarUpena naro sujAno, na vissase ittaradassanena, sa. ni. 1(1).96; ittaradassanenAti lahakadassanena, sa. ni. aTTha. 1.132. ittarapaccupaTThAna tri., ba. sa. [ittvarapratyupasthAna], kSaNika prakRti ke svabhAva vAlA, kSaNabhaGgura, kSaNika AvirbhAva vAlA, kSaNika AbhAsa vAlA - naM napuM., pra. vi., e. va. - evaM ittarapaccupaTTAnaM avassaM pahAtabba, jA. aTTha. 5.104; - naTTha pu., kSaNabhaGgura hone kA artha - dvena tR. vi., e. va. - "supinakUpamA kAmA ittarapaccupaTThAnadvenAti, mahAni. 53; ittarapaccupaTThAnadvenAti appatvA, na upagantvA tidvanaDhena, mahAni. aTTha. 25; sa. u. pa. ke rUpa meM, khaNika ... - pu., kSaNabhaGgura evaM asthira prakRti se yukta hone kA tAtparya -Tena tR. vi., e. va. - evameva khaNikaittarapaccupaTTAnaTena ayaM kAyopi marIci dhammoti, dha. pa. aTTha. 1.191. ittarapaJa tri., ba. sa. [ittvaraprajJa], nikRSTa yA adhama prajJA / vAlA, sAdhAraNa prajJA vAlA - jena pu., tR. vi., e. va. - "neso ajena ittarapaona sakkA visajjetuM aJatra tavAdisena buddhimatA ti, mi. pa. 121. ittarapurisa pu., karma. sa., sAmAnya jana, pRthagjana, ajJAnI jana - sena tR. vi., e. va. - addhA idaM mantapadaM aJjana itarapurisena sududdasaM, jA. aTTha. 6.241; pAThA. itara. ittarapema tri., ba. sa., asthira rUpa meM prema karane vAlA, vaha, jisakA prema DAMvADola rahatA hai, asudRr3ha prema vAlA - mo pu.. pra. vi., e. va. - ekacco puggalo ittarasaddho hoti ittarabhattI ittarapemo ittarappasAdo, a. ni. 2(1).155. ittarappasAda tri., ba. sa. [ittvaraprasAda], asthira athavA DAMvADola zraddhAbhAva se yukta - do pu., pra. vi., e. va. - ekacco puggalo ittarasaddho hoti ittarabhattI ittarapemo ittarappasAdo, a. ni. 2(1).155. ittarabhatti tri., ba. sa. [ittvarabhakti], asthira athavA DAMvADola rUpa meM bhakti-bhAva rakhane vAlA - ttI pu., pra. vi., e. va. - ekacco puggalo ittarasaddho hoti ittarabhattI..., a. ni. 2(1).155. ittarabhAva pu., [ittvarabhAva], kSaNabhaGguratA, asthira svabhAva, caJcala prakRti - vaM dvi. vi., e. va. - ittarabhAvaM dassetvA ...., jA. aTTha. 4.189; ye te manussA manussAnaM bhogAnaM jIvitassa ca ittarabhAva yAthAvato jAnanti, pe. va. aTTa. 51. ittaravAsa pu., karma. sa. [ittvaravAsa], alpakAlika nivAsa, kSaNamAtra ke lie sthiti, kucha hI samaya ke lie nivAsa -- so pra. vi., e. va. - ittaravAsoti jAniyAna, udaye mA pa mAda carassu dhamma'nti, jA. aTTa, 4.100; ittaravAsoti yA esA imasmi saMsAre manussabhUtA suggati ca tiracchAnabhUtA duggati ca, etaM ubhayampi "ittaravAso ti ... carassu dhamma, jA. aTTha. 4.101. ittarasaGghAta tri., tatpu. sa., atyanta asthira athavA atyanta saMkSipta kAla ke rUpa meM mAnA gayA, alpAvadhika kAla ke rUpa meM jJAta - te sapta. vi., e. va. - rassaM assAsaM ittarasaGghAte assasati, paTi. ma. 174; "rassaM assAsaM ittarasaGghAte assasatI ti, visuddhi. 1.261. ittarasatta pu., karma, sa. [itarasattva], sAdhAraNa jIva, sAmAnya prANI, adhama athavA nIca prANI - tto pra. vi., e. va. - na kho panesa ittarasatto, buddhakuro esa, jA. aTTha. 4.331; sace ayaM ittarasatto abhavissa, na amhAkaM Acariyo evarUpaM upamaM Ahareyya ..., a. ni. aTTha. 1.121; - ttA ba. va. - pabbajitvA ca pana ittarasattA viya patitasiGgA na honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.200. ittarasaddha tri., ba. sa. [ittvarazraddha], Dagamaga athavA asthira zraddhA vAlA, aparipUrNa zraddhAbhAva se yukta, atyanta durbala zraddhAbhAva vAlA-dho pu., pra. vi., e. va. - ittarasaddhoti parittakasaddho, a. ni. alla, 3.52; ittarasaddhoti parittasaddho, aparipuNNasaddho, pa. pa. aTTha. 93. For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ittarasamApanna 313 itthannAma ittarasamApanna tri., kucha samaya pUrva hI (kisI sthiti vi., e. va. - itthattAyAti itthabhAvAya evaM paripaNNapaJcakhancha vizeSa) prApta kiyA huA, kala yA parasoM hI prApta kiyA bhAvAyAti attho, dI. ni. aTTha. 2.82; nAparaM itthattAyAti huA - nno pu., pra. vi., e. va. - dIgharattaM samApanno idAni puna itthabhAvAya evaM soLasakiccabhAvAya kilesakkhayAya ayamAyaramA imaM kusalaM dhamma, udAhu ittarasamApannoti, ma. vA maggabhAvanAkiccaM me natthIti abbhAsiM, pArA. aTTha. ni. 1,400; ... udAhu ittarasamApanno hiyyo vA pare vA 1.127; itthattAyAti ime pakArA itthaM tabbhAvo itthattaM, parasuve vA divase samApanno ti evaM gavesatuti attho, ma. tadatthAya, vi. vi. TI. 1.75. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).276. itthatta/itthitta napuM., itthI kA bhAva. [strItva], nArItva, ittarasampayutta tri., tatpu. sa., nimna zreNI ke logoM ke sAtha strI kI avasthA meM rahanA, nArIpana, strI kA svabhAva - ttaM' jur3A huA, nimna prakRti ke vyaktiyoM dvArA prayoga meM utArA pra. vi., e. va. - itthiyA bhAvo itthattaM. parisassa bhAvo gayA - ttA pu., pra. vi., ba. ka. - anittarA ittarasampayuttA, purisattaM, tattha ithiliGga nimittakuttAkappahetubhAvalakSaNaM yA ca vedA ca subhoga loke, jA. aTTha. 7.46; tattha ... purisattaM, abhi. dha. vi. TI. 175; itthattaM itthibhAvoti anittarAti subhoga imasmiM loke yA ca vedA ca anittarA ubhayampi ekatthaM, itthisabhAvoti attho, dha. sa. aTTha. 354; na lAmakA mahAnubhAvA, te ittarehi brAhmaNehi sampayuttA .... itthatte bhikkhave, abhiratA sattA parisesa saMyogaM gatA, eva jA. aTTha. 7.47. kho bhikkhave, itthI itthattaM nAtivattati, a. ni. 2(2).203; ittarAnupassanA strI.. tatpu. sa., anityatA athavA kSaNabhaGguratA - taM dvi. vi., e. va. - sA itthittaM virAjetvA purisattaM kI anupazyanA athavA tadviSayaka jJAna-darzana - nA pra. bhAvetvA kAyassa bhedA paraM maraNA sugatiM saggaM lokaM upapannA, vi., ba. va. - aniccAnupassanAya siddhAya ittarAnuparasanA / dI. ni. 2.199; - te sapta. vi., e. va. - itthittaM nAma sukheneva sijjhantIti, theragA. aTTha. 1.240. alaM, na hi itthitte ThatvAcakkavattisiri... dI. ni. aTTha. itthaM/ittha a., prakAravAcaka nipA., 'ima' sarvanAma se vyu. 2.268. [ittham], ka. aise, isa rIti se, isa prakAra se - iti-tthaM itthantara tri., nArI-sArathI se yukta - rena napuM., tR. vi., ca evaM kicche kathaJci ca, abhi. pa. 1158; itthaM, idAni, e. va. - chabbaggiyA bhikkhuniyo yAnena yAyanti - iha, ito, idha, ka. vyA. 234; itthaM sudanti ettha itthanti itthiyuttenapi purisantarena, purisayuttenapi itthantarena, cULava. nidassanatthe nipAto, iminA pakArenAti attho, apa. aTTha. 442; itthiyuttenAti dhenuyuttena purisantarenAti purisasArathinA, 1.245; "evampi te mano, itthampi te mano, itipi te cittAnti, purisayuttenAti goNayuttena, itthantarenAti itthisArathinA, dI. ni. 1.197; kha. kisI anuccheda (pairA) ke prArambha meM __mahAva. aTTha. 347. prayukta hone para pUrva anucchedoM meM kathita viSayoM kA itthannAma tri., ba. sa., amuka nAma vAlA, isa nAma kA, isa saMketaka -itthaM kho me, bhante, saJcayo velaThThapatto sandiSTikaM isa nAma vAlA- mo pu., pra. vi., e. va. - itthaM ca nAma, sAmaJaphalaM puTTho samAno vikkhepaM byAkAsi, dI. ni. 1.52. nAmasadde pare samAse vattamAnassa idasaddassa itthamiccAdeso itthaMgotta tri., ba. sa., isa isa gotra vAlA, amuka gotra kA, hoti, idaM nAma etassA ti itthannAmo evaM nAmo ti attho, amuka kulaparamparA se sambaddha - tte strI., saMbo, e. va. - sadda. 3.686; itthannAmo kira bhikkhu AsavAnaM khayA ... itthiM vA kumAri vA evamAha itthaMnAme itthaMgotte kiM viharati, a. ni. 1(2).168; yanunAhaM kosinArake malle atthi? mahAni. 168. kulaparivattaso ThapetvA bhagavantaM vandApeyyaM - "itthannAmo, itthatta' napuM.. itthaM athavA ittha kA bhAva. [bau. saM... itthatva]. bhante, mallo saputto sabhariyo sapariso sAmacco bhagavato aisA aisA honA, isa prakAra kI avasthA, vidyamAna sthiti, pAde sirasA vandatI ti, dI. ni. 2.112; - mA strI., vartamAna jIvana, sAmane dikhalAI de rahA yaha loka, yaha pra. vi., e. va. - bhikkhunI suNAti, 'itthannAmA bhikkhunI saMsAra - taM' pra. vi., e. va. - vAyaM "itthattaM didvadhammo kAlaGkatA, ma. ni. 2.138; itthannAmA, bhante bhikkhunI idhaloko"ti ca laddhavohAro khandhAdiloko, udA. aTTha. AbAdhikinI dukkhitA bALhagilAnA, a. ni. 1(2).166; 318; - ttaM dvi. vi., e. va. - devA AgantAro itthattaM - me strI., saMbo., e. va. - itthaMnAme itthaMgotte kiM atthi? yadi vA antAgantAro itthattaM. ma. ni. 2.338; - ttAya ca. yAgu asthi, bhattaM asthi, khAdanIyaM atthi, mahAni. 168; -- For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra itthabhAva / itthambhAva ssa pu0, ca. vi., e. va. ityannAmassa dAne dIyamAne sakiM vA dvikkhatuM vA tikkhatuM vA mahApathavI kampitA ti mi. pa. 123 saTho imaM kacinadussaM itthannAmassa bhikkhuno deti kathinaM attharituM mahAva. 331: maM pu. dvi. vi., e. ka. saGgho itthannAmaM upasampAdeti itthannAmena upajjhAyena mahAva. 63; mAya strI, pa, vi., e. va. itthannAmA itthannAmAya ayyAya upasampadApekkhA, cULava. 437, itthabhAva/ itthambhAva pu0, itthaM / ittha (= ettha ) + bhAva ke " yoga se vyu., zA. a., 1. isa isa prakAra kI sthiti athavA avasthA, 2. yahIM kI sthiti yA jIvana, lA. a. isI loka kA jIvana aihalaukika astitva mAnava Adi ke isI rUpa kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. itthatanti itthabhAvaJca patthayamAnA manussAdibhAvaM icchantAti vRttaM hoti. su. ni. a. 2.279; jAnanto evaM ca nesaM itthabhAvaM manussabhAvaM tato ajJathAbhAvaM aJJathAtiracchAnabhAvaJca upapattito puretarameva jAnAmi, theragA. aTTha. 2.294; vAyaca. vi., e.va. nAparaM itthattAyAti idAni puna itthabhAvAya evaM soLasakiccabhAvAya kilesakkhayAya vA maggabhAvanAkacca me natthIti ambhajJAsiM pArA aDa. 1.127; idAni puna itthabhAvAya, sa. ni. aDa. 1.181 - vaJJathAbhAva pu.. isa prakAra kA athavA dUsare prakAra kI avasthA yA astitva, isa svarUpa meM athavA dUsare rUpa meM jIvana vaMdvi. vi. e. va. ityabhAvaJJathAbhAvaM sattAnaM AgatiM gati nti, ma. ni. 1.412 ityaMbhAvajJathAbhAvanti itthaMbhAvoti idaM cakkavAlaM. ma. ni. aDa. (ma.pa.) 1 ( 2 ) 301; itthabhAvajJathAbhAva, jhAne paJcaGgike Thito, theragA. 917; jAtimaraNasaMsAra, ye vajanti punappunaM itthabhAvaJJathAbhAva, avijjAyeva sA gati su. ni. 734. " itthambhUta tri. zA. a. 1. isa prakAra kA isa isa cihna athavA lakSaNoM vAlA, aisI aisI sthiti ko prApta 2. vyAkaraNa meM, upa. anu ke aneka arthoM meM se "viziSTa lakSaNa vAlA artha kA dyotaka lakkhaNavIcchetyambhUtabhAgAdike anu abhi. pa. 1174; lakkhaNitthambhUta vIcchAsvAbhinA, mo. vyA. 2.10; to pu. pra. vi. e. ka. - itthambhUto ti imaM pakAraM bhUto patto, sadda 2.565 tA pu. pra. vi., ba.va. itthambhUtA buddhA, apa. adu. 1.111; takkhAna/ tAkhyAna napuM. vyAkaraNoM kA pAribhASika zabda [ itthaMbhUtAkhyAna] kisI vyakti yA vastu ke viziSTa lakSaNoM se yukta hone kA kathana, viziSTa lakSaNoM kA prakAzana -- - - - www.kobatirth.org -- - 314 itthAgAra - naM. pra. vi., e. va. ettha ca taM kho pana bhavantaM gotamaM evaM kalyANo kittisado abbhugatoti padasamudAyo itthambhUtakhAnaM ka. vyA. 301; ne sapta. vi., e. va. tena yuktattA itthambhUtakkhAne bhavantaM gotamaM ti pade sAmyatthe dutiyA, ka. vyA. 301 - nattha pu. [ itthambhUtAkhyAnArtha], viziSTa lakSaNoM ke kathana kA tAtparya : tthe sapta vi., e. va. taM kho panAti itthambhUtAkhyAnatthe upayogavacanaM tassa kho pana bhoto gotamassAti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 (2). 224 - lakkhaNa napuM. [ itthambhUtalakSaNa]. mAnaka cihna, mAnaka lakSaNa Ne sapta. vi. e. va. itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM theragA. a. 260 itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM daTTabbaM theragA. a. 2.93; pAsAdikena vattenAti vA itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM, theragA. aTTha. 2.95. itthAkappa pu0, tatpu0 sa0 striyoM kA sajanA saMvaranA, nAriyoM kI sAja-sajjA athavA pahananA or3hanA, striyoM kA hAvabhAva yA cAla DhAla ppaM dvi. vi., e. va. itthI, bhikkhaye, ajjhattaM itthindriyaM manasi karoti ityikuttaM ityAkappaM itthissaraM itthAlaGkAra, a. ni. 2 (2).203; itthAkappanti nivAsanapArUpanAdiitthiAkappaM, a. ni. aTTha. 3.169; ppo pra. vi. e. va. yaM itthiyA itthiliGgaM itthinimittaM itthikuttaM itthAkappo itthattaM itthibhAvo - idaM taM rUpaM itthindriyaM dha. sa. 632, 714; Akappoti gamanAdiAkAro itthiyo hi gacchamAnA avisadA gacchanti... dha. sa. aDa. 353; itthakuttaM itthAkappoti imAni liGgAdIni itthindriyassa phalattA vRttAni dha. sa. anu. 403. itthAkara pu0, tatpu0 sa0, strIrUpI ratna kA utpattisthAna pra. vi., e. va. - itthAkaroti itthiratanassa uppattiTThAnaM, sa.ni. TI. 2 (1). 146. itthAgAra napuM. tatpu, sa. [stryAgAra ] nArIsamUha, mAtRgrAma, antaHpura kA strIsamUha, antaHpura, avarodha, janAnakhAnA, ranivAsa itthAgAraM tu orodho suddhantontepuraM pica abhi. pa. 215; itthAgArantu orodho ubbarIti pi dudhyati sadda. 2. 347; - raM' pra. vi., e. va. - rAjA ca me bhAgadho seniyo bimbisAro upadvAtabbo itthAgArajya buddhappamukho va bhikkhusare mahAva. 91: itthAgAraM subhaddAya deviyA paTissutvA sIsAni nhAyitvA pItAni vatthAni pArUpitvA yena subhadA devI tenupasahami dI. ni. 2.141; di. vi. e. va. - viparItaM itthAgAraM disvA vippaTisArI ahosi. mi. e. 264 gharasAmiko viya itthAgArassa ssaSa. / ca. vi., e. va. 122 - - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - -
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthAdhippAya 315 itthikutta majjhe nisinnosi. sa. ni. aTTha. 1.284; tattha itthAgArassa itthikathA strI., tatpu. sa. [strIkathA], nAriyoM ke viSaya meM dAna dIyittha, mama dAnaM paTikkami, sa. ni. 1(1).72; - bAtacIta, striyoM se sambandhita kathA yA kathana - thA pra. rehi tR. vi., ba. va. - yahimanuvicari rAjA, parikiNNo vi., e. va. - itthikathApi vaNNasaNThAnAdIni paTicca itthAgArehi, jA. aTTha. 5.180; anekehi ca itthAgArehi assAdavasena na vaTTati, dI. ni. aTTha. 1.80; - thaM dvi. vi., itthiyo kesamassuM ohAretvA, dI. ni. 2.183; itthAgArehIti e. va. - anekavihitaM tiracchAnakathaM kathentA, seyyathidaMdAsiyo upAdAya itthiyo itthAgArA nAma..., jA. aTTha. rAjakathaM corakathaM, ... nagarakathaM, janapadakathaM, itthikathaM, 5.181; - resu sapta. vi., ba. va. - itthAgAresu sesesu sUrakathaM ..., mahAva. 261. vinA samakulaGganA gamo jAtu mahIpAlaM taM paTicca na itthikA strI., itthI se alpArthaka athavA apakarSArtha 'ka' saMThAhi, cU. vaM. 59.33; - sahassa napuM., hajAroM antaHpura- pratyaya jor3akara vyu. [bau. saM. istrikA/iSTikA], nivAsI nAriyAM - ssAnaM Sa. vi., ba. va. - caturAsItiyA sAdhAraNa strI, sAmAnya zreNI kI nArI, anuttama sthiti itthAgArasahassAnaM amaccapArisajjAdInaJca, cariyA. aTTha. vAlI strI, nimna stara kI strI - kA pra. vi., ba. va. - 43; - jana phu, antaHpura ke loga (nAriyA)- ne dvi. vi., ba. ka. a A itthikA nisinnA vA nipannA vA vijAyanti, dI. ni. - alaGkatapaTiyatte itthAgArajane upagantvA .... apa. aTTha. 219. 2.11; yathA aJA ithikA nava vA dasa vA mAse gabbhaM itthAdhippAya tri., ba. sa., striyoM kI icchA karane vAlA, kRcchinA pariharitvA vijAyanti, tade; - hi ta. vi., ba. nArI ke prati spRhAlu - yo pu.. pra. vi., e. va. - puriso, va. - itthikAhi Atape patthaTAnaM vIhiAdInaM temanabhayena bhikkhave, itthAdhippAyo appaM rattiyA supati, a. ni. antopavesitakAle ..., jA. aTTha. 1.322; - naM Sa. vi., ba. 2(1).147. va. - ithikAnaJca pabbajja, haM taM yAci punappunaM, apa. itthAdhimutta tri., tatpu. sa., striyoM ke prati mAnasika rujhAna 2.202; - kaM dvi. vi., e. va. - akAlavassaM sutvA taM rakhane vAlA - ttA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci vissajjetvA tamitthika, ma. vaM. 21.28; - ya ca. vi., e. itthAdhimuttA, keci purisAdhimuttA ..., netti. 80. va. - mAtu mattika, itthikAya itthidhanaM, paJja pettikaM aja itthAdhivacanakusala tri., vyAkaraNoM meM prayukta, strIliGga ke pitAmaha, pArA. 17; itthikAya nAma itthiparibhogAnaMyeva prayoga meM kuzala - lo pra. vi., e. va. - nhAnacuNNAdInaM atthAya lakheM dhanaM kittakaM bhaveyya, pArA. itthAdhivacanakusalo, netti. 29. aTTha 1.162; sa. u. pa. ke rUpa meM, apatthiti., appi., itthAlaGkAra pu., tatpu. sa., striyoM ke AbhUSaNa yA gahane, bahutthi. ke anta. draSTa... nAriyoM kI alaGkaraNa-sAmagrI yA sajane saMvarane ke upakaraNa itthikAma pu., tatpu. sa., nArI-viSayaka kAmanA, striyoM ke - ro pra. vi., e. va. - itthAlaGkAro nAma sIsUpago sAtha viSaya-bhogoM kA Ananda, strI ke sAtha bhoga-vilAsa - gIvUpago hatthUpago pAdUpago kaTUpago, pAci. 472; - raM dvi. mehi tR. vi., ba. va. - itthikAmehi rAjA maJa paricArento, vi., e. va. - itthAlaGkAraM dhArentiyA pAcittiyaM kattha sa. ni. 2(2).323; itthikAmehIti itthIhi saddhi kAmA paJattanti, pari. 134; itthAlaGkAraM dhArentI dve Apattiyo itthikAmA, tehi itthikAmehi, sa. ni. aTTha. 3.146. Apajjati, pari. 153; itthAlaGkAranti itthiyA pasAdhanabhaNDaM itthikAraNa napuM, strI ke kAraNa, kAraNa ke rUpa meM strIa. ni. aTTha, 3.169. NA pa. vi., e. va., kri. vi., striyoM ke kAraNa se - "na itthi draSTa, itthI ke anta.. itthikAraNA rAja, puttaM ghAtetumarahasI ti, jA. aTTha 4.171; itthiaGga pu., tatpu. sa., strIbhAva, nArItva, strI-zarIra, strIliGga na itthikAraNAti pApaM lAmakaM mAtagAmaM nissAya..., tade.. -ne sapta. vi., e. va. - sAkiyamhi kule jAtA, itthiaGge itthikicca napuM., tatpu. sa. [strIkRtya], strI ke lie kAma, patihitA, apa. 2.254. strI-sevA, nArI kA kAmakAja - cvaM dvi. vi., e. va. - itthiubhatovyaJjanaka pu., ubhayaliGgI nArI, puruSa tathA karissaM itthikiccaM ca kiccaM cArja yathicchitaM, ma. vaM. nArI donoM ke laiMgika lakSaNoM se yukta (nArI) - ko pra. 7.22. vi., e. va. - tasmA itthiubhatobyaJjanako sayampi gabbhaM itthikutta napuM., tatpu. sa., strI kA nAz2a-nakharA bharA gaNhAti, parampi gaNhApeti, dha. sa. aTTha. 355. vyavahAra, nArI kI mohaka adA, mana ko khIMca lene vAle 22. For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org itthikumArikA 316 itthicitta strI ke anokhe hAvabhAva, nArI kA chalabala athavA dAMvapeMca paTivirato hoti. ma. ni. 1.241; ettha itthIti purisantaragatA, - ttaM dvi. vi., e. va. - itthI, bhikkhave, ajjhataM itarA kumArikA nAma, tAsa paTiggahaNampi Amasanampi isthindriyaM manasi karoti itthikuttaM, a. ni. 2(2).203; akappiyameva, dI. ni. aTTha. 1.72. itthikuttanti ithikiriyaM, a. ni. aTTha. 3.169; - ttaM pra. itthikhya tri0, ba. sa., vyAkaraNoM meM prayukta [stryAkhya], vi., e. va. - yathA hi ithiliGga isthinimittaM itthikuttaM strI-liGga kA, strI-liGga vAlA - khyA pu., pra. vi., ba. va: itthAkappo itthattaM itthAkappo ti imAni liGgAdIni -te ivaNNuvaNNA yadA itthikhyA tadA pa-sA honti, ka. ithindriyassa phalattA vuttAni, dha. sa. aTTha. 403; - ttena vyA. 59; "te itthikhyA po iti itthiyamivaNNavaNNAnaM pa tR. vi., e. va. - yakkhiniyo itthikuttena eka... palobhetvA saJaA, bAlA. 96. Til, bAlA 96. attano vase katvA.... jA. aTTha. 2.105; itthikuttena palobhetvA itthigandha pu., tatpu. sa. [strIgandha], strI kI gandha, strI ke jhAnA cAvetvA brahmacariyamassa antaradhApesi. jA. aTTha. zarIra kI sugandha, strI ke zarIra para lagAe gae candanAdi 2.273; - ttAdi tri., nArI ke chala-kapaTa bhare vyavahAra ke lepoM kI sugandha - dho pra. vi., e. va. - itthiganH Adi kI ceSTA - dIni napuM. dvi. vi., ba. va. - go, bhikkhave, parisassa cittaM pariyAdAya tiTThati, a. ekadivasaM divAvihAraTTAnaM gantvA itthikuttAdIni dassetuM ni. 1(1).2; itthiyA sarIre AruLaho Agantuko Arabhi, theragA. aTTha. 1.51; - dIhi tR. vi., ba. va. - anulimpanAdigandho "itthigandhoti veditabbo, theragA. aTTha. itthikuttAdIhi palobhetukAmA ahosi, theragA. aTTha. 1.102; 2.236; - ndhesu sapta. vi., ba. va. - itthigandhesu sAratto 'itthikuttAdIhi naM palobhetvA uppabbAjessAmI ti, theragA. vividhaM vindate dukhaM, theragA. 738; itthigandhesUti aTTha. 2.22; - dassana napuM., tatpu. sa., strI ke sammohaka itthiyA catusamuThThAnikagandhAyatanesu. theragA. aTTha. 2.236 vyavahAra ko dikhalAnA, nArI kI mohaka cAlaDhAla kA itthigabma pu., tatpu. sa. [strIgarbha], garbha meM AyA huA nArI prayoga - nena tR. vi., e. va. - AraJakaM kuJjaraM zizu, mAM kI kokha meM AyA huA nArI bhrUNa - bmo pra. vi., itthikuttadassanena palobhetvA bandhitvA Anayanti, sa. ni. e. va. - kucchimhi gabbho patihito, so ca kho purisagabho, aTTha. 1.165; - hAvabhAvavilAsa pu., dva. sa., strI kA na itthigabbho, jA. aTTha. 1.61. itthigamba pu., tatpa. sa. striIgalma]. striyoM kA jhaNDa, sehi tR. vi., ba. va. - vANije itthikuttahAvabhAvavilAsehi nAriyoM kA samUha - ssa Sa. vi., e. va. - itthigumbassa palobhatvA ... manussA atthi jA. aTTha.2.105; -- lIlA pavarA, accantaM piyabhANinI, jA. aTTha. 6.304; tadA tassa strI., tatpu. sa., strI ke sammohaka vyavahAra kI lIlA - mahesIha, itthigumbassa uttamA, apa. 2.250. ya tR. vi., e. va. - idAni naM attano itthikuttalIlAya itthighaTA strI., tatpu. sa. [strIghaTA], striyoM kA samUha, olokApessAmI ti, jA. aTTha. 1.415; - vilAsa pu., dva. nArI-varga - ya pa. vi., e. va. - na mayaha itthighaTAya sa., strI kI mohaka adA evaM sAja-zRMgAra - sehi tR. vi... attho, jA. aTTha. 4.282; na sakkA musAvAdaM kAtuM na maha ba. va. - itthikuttavilAsehi ca purise palobhetvA attano. itthighaTAya attho, jA. aTTha. 4.283. ..., jA. aTTha. 2.105; sA tato paTThAya maNDitapasAdhitA itthighAtaka pu., [strIghAtaka], strI kI hatyA karane vAlA, itthikuttavilAsehi taM palobhesi, jA. aTTha. 4.196; - nArIghAtaka - kA pra. vi., ba. va. - thIghAtakAti hAsavilAsa pu., dva. sa., strI kA manamohaka vyavahAra evaM itthighAtakA, jA. aTTha. 5.394; thIghAtakA ye cime pAradArikA, AkarSaka haMsI - se dvi. vi., ba. va. - yathAbalaM jA. aTTha. 5.393. itthikuttahAsavilAse dassetvA .... jA. aTTa, 6.65. ithicitta napuM., tatpu. sa. [strIcitta], strI-viSayaka citta itthikumArikA strI., dva. sa., vivAhita strI evaM kumArI- yA cintana, nArIviSayaka mAnasika abhiruci, strI-viSayaka kapaTiggahaNa napuM, tatpu. sa., vivAhita nArI evaM kumArI abhirati - ttaM dvi. vi., e. va. - ithicittaM virAjetvA ko dAna ke rUpa meM grahaNa karanA athavA unakA sparza karanA brahmalokUpagA ahUti, pe. va. 386; ithicittaM virAjetvAti - NA pa. vi., e. va. - itthikumArikapaTiggahaNA paTivirato itthibhAve cittaM ajjhAsayaM abhiruciM virAjetvA itthibhAve samaNo gotamo, dI. ni. 1.5; itthikumArikapaTiggahaNA virattacittA hutvA, pe. va. aTTha. 146. 71. For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthichanda 317 itthipaNDakA/itthipaNDikA itthichanda pu., tatpu. sa., strI kI mAnasika pravRtti, nArI ke mana kI rujhAna, nArI kA mAnasika abhiprAya - ndaM dvi. vi., e. va. - itthi ajjhattaM itthindriyaM manasi karoti .... itthichanda... itthAlaGkAra.. a. ni. 2(2).203; isthichandanti itthiyA ajjhAsayacchanda, a. ni. aTTha. 3.169. itthijana pu., [strIjana], nArI-samUha - ne sapta. vi., e. va. - alaGkatapaTiyatte itthijane asubhasaJja uppAdetvA, a. ni. aTTa, 1.200. itthitta napuM., itthI kA bhAva. [strItva], nArItva, strI kA hAvabhAva evaM mAnasikatA - ttaM' pra. vi., e. va. - itthikuttaM itthAkappo itthattaM itthibhAvo, vibha. 138; - ttaM dvi. vi., e. va. - sA itthittaM virAjetvA purisattaM bhAvetvA kAyassa ... saggaM lokaM upapannA, dI. ni. 2.199. itthidAna napuM, tatpu. sa. [strIdAna]. nAriyoM kA dAna, dAna ke rUpa meM strI ko de denA - naM pra. vi., e. va. - paJca dAnAni apuJAni puJjasammatAni lokasmi majjadAnaM, samajjadAnaM, itthidAnaM, usabhadAnaM, cittakammadAnaM, pari. 254. itthidhana napuM, tatpu. sa. [strIdhana], strI kI nijI sampatti, patnI kA apanA dhana, yautuka yA daheja ke rUpa meM prApta nArI kA nijI dhana - naM pra. vi., e. va. - mAtu mattika ithikAya itthidhanaM pArA. 17; itthikAya itthidhananti hILento Aha, itthikAya nAma itthiparibhogAnaMyeva nhAnacuNNAdInaM atthAya laddhaM dhanaM kittakaM bhaveyya, pArA. aTTha. 1.162. itthidhutta pu., tatpu. sa., striyoM meM burI taraha Asakta, nArI ke prati dRr3ha mAnasika lagAva rakhane vAlA lampaTa puruSa, striyoM meM dhuta - tto pra. vi., e. va. - itthidhutto surAdhutto, akkhadhutto ca yo naro, su. ni. 106; itthidhuttoti itthIsu sAratto yaM kiJci atthi, taM sabbampi datvA aparAparaM itthiM saGgahAti, su. ni. aTTa, 1.136; pApamittasaMsaggena pana itthidhutto surAdhutto, pe. va. aTTa, 6; - ttA ba. va. - itthidhuttasurAdhuttAdayo vA, dhuttA evaM paccathikA dhuttapaccasthikA, pArA. aTTha. 1.214; yadA evarUpA itthidhuttA "imA amhe na jahissantI ti, jA. aTTha. 4.165. ithinimitta napuM., tatpu. sa. [strInimitta], ka. strI kA viziSTa cihna, strI-indriya, yoni - tte sapta. vi., e. va. - ettha ca itthinimitte cattAri passAni, pArA. aTTha. 1.205; - tena tR. vi., e. va. - ithinimittena ca parisanimittena cAti ubhohi byaJjanehi samannAgatA, pArA. aTTha. 2.122; kha. strI ke laiGgika lakSaNa - taM pra. vi., e. va. - thanamaMsAvisadatA, nimmassudAThitA, kesabandhana, vatthaggahaNaJca "itthIti sajAnanassa paccayabhAvato itthinimittaM, visuddhi. mahATI. 2.89; aparo nayo itthinaM muttakaraNaM ithiliGga, sarAdhippAyA itthinimittaM, visuddhi. mahATI. 2.89; yaM itthiyA ithiliGga isthinimittaM itthikuttaM ... idaM taM rUpaM itthindriyaM, dha. sa. 632(mA.). itthindriya napuM., tatpu. sa. [strIndriya], vyakti ko strI kI pahacAna dilAne vAlI AtmabhAva meM vidyamAna Adhipatya kI zakti, strI-bhAvasUcaka indriya, strItva, strI ko puruSa se vibhAjita karane vAle viziSTa lakSaNoM ko sUcita karane vAlI indriya, bAIsa, pandraha, dasa athavA tIna indriyoM meM se eka - yaM' pra. vi., e. va. - bAvIsatindriyAni ... isthindriyaM, parisindriyaM ..., vibha. 137; itthibhAve inda8 kAretIti itthindriya, vibha. aTTha. 117; itthiyA ithiliGga ithinimittaM itthikuttaM itthAkappo itthattaM itthibhAvo - idaM vuccati "itthindriyaM, vibha. 138; - yaM dvi. vi., e. va. - itthI, ajjhattaM ithindriyaM manasi karoti-ithikuttaM itthAkappaM itthividhaM itthicchandaM itthissaraM itthAlaGkAra a. ni. 2(2).203; ajjhattaM ithindriyanti niyakajjhatte itthibhAvaM, a. ni. aTTha. 3.169; so panattabhAvo yaM dhamma upAdAya itthIti vA purisoti vA saGkhagacchati, ayaM soti nidassanatthaM tato itthindriyaM purisindriyaJca, vibha. aTTha. 118-119; - niddesa pu., strIliGga athavA strIbhAva kI nirdhAraka indriya kA vivecanaparaka vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. - ithindriyaniddese yanti karaNavacanaM, dha. sa. aTTha. 353; - purisindriya napuM0, dva. sa. [strIndriyapuruSendriya], strIindriya evaM puruSendriya, strIttva evaM puruSatva kI nirdhAraka indriyAM, strIbhAva evaM puruSabhAva - yAnaM Sa. vi., ba. va. - itthindriyapurisindrayAnaM itthipurisaliGganimittakuttAkappAkArAnuvidhAnaM visuddhi. 2.120; tula., vibha, aTTha. 119; - yAni dvi. vi., ba. va. - tesa ithindriyaparisindriyAni vajjetvA vIsatindriyAni honti, abhi. ava. 176. itthipaNDakA/itthipaNDikA strI0, karma sa., strIttva ke viziSTa lakSaNoM se rahita strI, hijar3A strI, pra. vi., e. va. - nasi itthipaNDakA, cULava. 435; itthipaNDakAti animittAva vuccati, pArA, aTTha2.122; akkosati nAma animittAsi, nimittamattAsi ... sikharaNIsi, itthipaNDakAsi, pArA. 190. For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthipariggaha 318 itthibhAva itthipariggaha pu., tatpu. sa. [strIparigraha], strI ke rUpa meM nijI sampatti, svAmitva yA adhInatA meM rahane vAlI strI, antaHpura kI nArI - ho pra. vi., e. va. - bahu tattha itthipariggaho, ma. ni. 2.268; thiyoti isthipariggaho vuccati, mahAni. 8; itthIti thiyati etissaMgamoti itthI, pariggahoti sahAyI sassAmikA, mahAni. aTTha. 42. itthipuma dva. sa., strI evaM puruSa ka. napuM., samAhAra dva. sa., striyoM evaM puruSoM kA samUha - maM pra. vi., e. va. - AdiggahaNaM kimatthaM? dAsidAsaM, itthipumaM... dIghamajjhimaM iccevamAdi, ka. vyA. 324; kha. pu., itaretara dva. sa., strI evaM puruSa- mA pra. vi., ba. va. - na itthipumA paJaAyanti, dI. ni. 3.63; itthI pumA kumArA ca, bahU ceva kumArikA, apa. 2.270; - mAnaM Sa. vi., ba. va. - yo sbblokss| nivAtavutti itthIpumAnaM sahadArakAnaM, jA. aTTha. 4.68; - napuMsakasaMkhya tri., dva. sa., strIliGga, pulliGga evaM napuMsakaliGga ko kahane vAlA - khyaM napuM., pra. vi., e. va. - itthipumanapuMsakasaMkhya, ka. vyA. 131. itthipumbhAvalakkhaNa tri., ba. sa., strIttva evaM puruSatva ke lakSaNoM se yukta (strI-indriya evaM puruSendriya)- NaM napuM., pra. vi., e. va. - vase vatteti liGgAna-mitthipumbhAvalakSaNaM itthIti ca purisoti, pakAsanarasaM tathA, nA. ru. pa. 519. itthipurisa pu., dva. sa. [strIpuruSa], strI evaM puruSa - sA pra. vi., ba. va. - itthipurisA dAsidAsA, mi. pa. 148%B itthipurisA avijjamAnA, rUpaM vijjamAnaM, pa. pa. aTTha. 27; --- sAnaM Sa. vi., ba. va. - haJci arahA itthipurisAnaM nAmagottaM na jAneyya, kathA. 154; sa. pa. ke anta., - itthiparisAdiparikappavasena niccAdivasena attattaniyagAhavasena ca abhiratA ..., udA. aTTha. 173; - nimitta napuM., tatpu. sa. [strIpuruSanimitta], strItva evaM puruSatva kA dyotaka viziSTa cihna, strI evaM puruSa ke laiGgika cihna - ttaM dvi. vi., e. va. - itthipurisanimittaM vA subhanimittAdikaM vA ... nimittaM na gaNhAti, visu ddhi. 1.20; - nissita/sarIranissita tri., [strIpuruSaniHzrita]. strI tathA puruSa ke zarIra ke sAtha jur3A huA, strI evaM puruSa ke zarIra para Azrita - taM na, dvi. vi., e. va. - khadAparetA bhujjAmi, itthipurisanissitaM, pe. va. 131; isthipurisasarIranissitaM yathAvuttaM aJjaJca cammamaMsanhArupubbAdikaM paribhujAmIti, pe. va. aTTha, 68; - bhAva pu., [strIpuruSabhAva], strIbhAva evaM puruSabhAva - vaM dvi. vi., e. va. - na kevalaM itthipurisabhAvameva ... yathAvRttaM etaM itthibhAvaM purisabhAvaM, pe. va. aTTha. 144; - sannipAta pu., tatpu. sa. [strIpuruSasannipAta], striyoM evaM puruSoM kA jamaghaTa yA samUha - tena tR. vi., e. va. - suo itthipurisasannipAtena asthi cevidaM... paTicca ekattaM, ma. ni. 3.148; - sAnupassI tri., striyoM evaM puruSoM kI anupazyanA karane vAlA, sa. u. pa. ke rUpa meM - nApi kesalomAdivinimuttaitthipurisAnupassI, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).252. itthiphohabba pu./napuM, tatpu. sa., strI ke sparza kI (sukhada) anubhUti, strI kA sparza - bbo pu. pra. vi., e. va. - parisassa cittaM pariyAdAya tiTTati yathayidaM, bhikkhave, itthiphoDabbo, a. ni. 1(1).2; itthiyA kAyasamphasso, itthisarIrAruLahAnaM vatthAlaGkAramAlAdInampi phasso itthiphohabbotveva veditabbo, a. ni. aTTha. 1.21; --bbaM pra. vi., e. va. - nAhaM bhikkhave. ... ekaphohabbampi samanapassAmi evaM rajanIyaM evaM kamanIyaM... yathayidaM, bhikkhave, itthiphohaba, a. ni. 2(1).63; - bbe sapta. vi., e. va. - itthiphoDabbe, bhikkhave, sattA rattA giddhA gathitA macchitA ajjhopannA, te dIgharattaM socanti itthiphohabbavasAnagA, a. ni. 2(1).63. itthibala napuM.. tatpu. sa. [strIbala], strI kI zakti, nArI kI zakti - laM pra. vi., e. va. - sabbabalehi itthibalameva mahantanti attho, jA. aTTha. 3.456. itthibhaNDa pu., tatpu. sa. [strIbhANDa], strI kA apanA sAmAna, strI ke apane svAmitva meM rahane vAle gahane Adi - NDena ta. vi., e. va. - itthibhaNDe na gRhAma tumhatthAya mahAmune, apa. 2.263. itthibhAva pu., tatpu. sa. [strIbhAva], ka. strItva, nArI-bhAva, strIvarga, nArI-samUha, strI-indriya ke nirvacanakrama meM prayukta, - vo pra. vi., e. va. - itthibhAvo pumbhAvo isthindriyanti ca vuccati, sadda. 1.67; yaM itthiyA ithiliGga itthinimittaM itthikuttaM itthAkappo itthattaM itthibhAvo - idaM taM rUpaM itthindriyaM dha. sa. 632(mA.); isthindriyantiAdIsu itthibhAve inda8 karotIti itthindriya, sa. ni. aTTha. 3.265; -- vaM dvi. vi., e. va. - "ahaM taM AnessAmi, passa tAva mama itthibhAvanti vatvA, theragA. aTTha. 2.106; kha. pApakarmoM ke vipAka ke rUpa meM prApta strI ke rUpa meM punarjanma yA punarbhava, strI ke rUpa meM hIna punarbhava - vo pra. vi., e. va. - dukkho itthibhAvo, akkhAto parisadammasArathinA, therIgA. 2163; For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthibhUta 319 itthirUpa itthibhAvo ki kayirA, cittamhi susamAhite. sa. ni. yAyanti itthiyuttenapi purisantarena, purisayuttenapi itthantarena. 1(1).152; - vaM dvi. vi., e. va. - dve gAthA aJjatarAya mahAva. 264; itthiyuttenAti dhenuyuttena, mahAva, aTTha. 347; yakkhiniyA itthibhAvaM garahantiyA bhAsitA, therIgA. aTTha. itthiyuttenAti itthIhi gAvIAdIhi dhurahAne yuttena, vajira. 200; likkhApayantA piTakassamakkharaM na pApuNanteva ca TI. 490; - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - "itthiyuttaM nu kho, itthibhAvaM saddhamma. 46; purisA hi parassa dAresu aticaritvA purisayuttaM nu kho"ti ? ... "anujAnAmi, bhikkhave, .... niraye paccitvA manussajAtiM AgacchantA attabhAvasate itthiyuttaM purisayuttaM hatthavaTTaka nti, cULava. 442. itthibhAvaM Apajjanti, dha. pa. aTTha. 1.186; - ve sapta. vi., itthiratana napuM.. [strIratna], ka. bhA. a. nArIratna, strIratna, e. va. - ithicittaM virAjetvAti itthibhAve cittaM ajjhAsayaM cakravartI ke sAta ratnoM meM se pAMcavAM ratna - naM pra. vi., abhiruciM virAjetvA itthibhAve viratacittA hatvA, pe. va. e. va. - cakkaratanaM, hatthiratanaM assaratanaM, maNiratanaM. aTTha. 146; - paTilAbha pu., tatpu. sa. [strIbhAvapratilAbha], itthiratanaM, gahapatiratanaM, pariNAyakaratanaM. ... rAjA strI ke rUpa meM punarjanma kI prApti - ssa Sa. vi., e. va.. mahAsuddassano imehi sattahi ratanehi samannAgato ahosi. - itthibhAvappaTilAbhassa vA napuMsakabhAvappaTilAbhassa ... vA dI. ni. 2.129-132; itthiratanaM pAturahosi ... pAsAdikA abhabbatA .... khu. pA. aTTha. 24; - lakkhaNa tri., ba. sa. paramAya, dI. ni. 2.131; chabbidhadosavivajjitaM manApacAri [strIbhAvalakSaNa], strItva yA nArItva ke lakSaNoM se yukta - itthiratanaM, dI. ni. aTTha. 2.31; - ssa Sa. vi., e. va. - NaM napuM., pra. vi., e. va. - itthibhAvalakkhaNaM itthindriyaM, "itthiratanassa pAtubhAvo dullabho lokasmi... imesaM paJcannaM visuddhi. 2.74. ratanAnaM pAtubhAvo dullabho lokasmi, a. ni. 2(1).158; kha itthibhUta tri., [strIbhUta], strI-bhAva ko prApta, strIrUpa meM lA. a., sarvazreSTha ratna jaisI uttama nArI, sarvottama strI punarjanma le cukA - tAya strI., ca. vi., e. va. - 'Atume - naM' pra. vi., e. va. - "sAmi, amhahi tumhAkaM eka itthibhUtAya, dIgharattAya mArisa yassA me itthibhUtAya, saMsAre itthiratanaM AnIta nti, dha. pa. aTTha. 1.185; - naM dvi. vi., bahubhAsasI ti, pe, va. 378; itthibhUtAyAti itthibhAvaM upagatAya, e. va. - ... pabbatapAde acchariyaM itthiratanaM disvA pe. va. aTTha. 144. AgatomhI ti sabbaM pavattiM kathesi. a. ni. aTTa, 1.260; sa. itthimati strI., tatpu. sa. [strImati], strI kI mati, strI u. pa. ke rUpa meM, dibbi.- napuM., karma. sa. [divyastrIratna], kI icchA, strI kA mAnasika abhiprAya, strI kA irAdA - atyanta bhavya zreSTa nArI-- naM dvi. vi., e. va. - etAdisaM tiM dvi. vi., e. va. - itthiyA vA purisamatiM purisassa vA ce ratananti dibitthiratanaM sandhAya bhaNati, nArinti itthimati, pArA. 204; purisassa vA itthimatinti itthiyA attano dhItaraM sandhAya, su. ni. aTTha. 2.236; sa. pU. pa. ke matiM purisassa Aroceti, pArA. 205. rUpa meM - bhAva pu., zreSTha strItva, nArIttva kI uttamatA - itthimAyA strI., tatpu. sa. [strImAyA], strI kI dhUrtatA yA vena tR. vi., e. va. - nigamavAsijano itthiratanabhAvena cAlAkI, strI kA chala-kapaTa yA chalabala - ya tR. vi., anagghampi samAnaM ... maM Thapesi, therIgA. aTTha. 34-35%; e. va. -- thInaM bhAvo durAjAnoti itthInaM bhAvo nAma itthimAyAya itthiratanabhAvena sabbehi... sabbaGgasobhanA, cariyA. aTTha. 84. paTicchannattA durAjAno, jA. aTTha. 1.288; - hi tR. vi., itthirasa pu., tatpu. sa. [strIrasa], strI se prApta Ananda, ba. va. - anantAhi itthimAyAhi samannAgatattA mahAmAyA strI kA rasIlApana - so pra. vi., e. va. - itthiraso nAma, jA. aTTa. 2.274; - su sapta. vi., ba. va. - sopi ___ purisassa cittaM pariyAdAya tiTThati, a. ni. 1(1).2; suvapotako itthimAyAsu kusalo, tena taM vImaMsanto puna itthirasoti itthiyA catusamaTThAnika rasAyatanaM, a. ni. gAthamAha jA. aTTha. 6.250; - kusalatA strI., chala-kapaTa aTTha. 1.21. karane kI nArI kI kuzalatA - ya tR. vi., e. va. - sA itthirUpa napuM, tatpu. sa. [strIrUpa]. 1. nArI kA svarUpa, itthimAyAkusalatAya tApasaM anupasaGkamitvA AgatamaggAbhimukhI nArI kA saundarya, nArI kI kAyA - paM pra. vi., e. va. - pAyAsi, jA. aTTa. 5.152. itthirUpaM bhikkhave, parisassa cittaM pariyAdAya tiTThati, a. itthiyutta tri., tatpu. sa., gAyoM se jutA huA, dhenuyukta - ni. 1(1).1; antarAyakaraM anuttarassa yogakkhemassa tena pu., tR. vi., e. va. - chabbaggiyA bhikkhU yAnena adhigamAya yathayidaM, bhikkhave, itthirUpa, a. ni. 2(1).63; For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthirUpaka 320 ithiliGga - pe/smiM sapta. vi., e. va. - itthirUpe, bhikkhave, sattA ithiliGga napuM.. [strIliGga], 1. strI kI viziSTa pahacAna rattA giddhA gathitA mucchitA ajjhopannA, a. ni. 2(1).63; karAne vAlA liGga yA ciha, strI ke zarIra ke stana, keza itthirUpe itthisare, phoDabbepi ca itthiyA, itthigandhesu sAratto, evaM guptendriya Adi aise cihna, jo strItva ke nirdhAraka haiM vividhaM vindate dukhaM, theragA. 738; paJca kAmaguNA ete. -GgaM pra. vi., e. va. - itthiyA cAti yA pubbe manussakAle itthirUpasmiM dissare, rUpA saddA rasA gandhA, phoDabbA ca itthI, tassa ithiliGga pAtubhavati, pubbe purisassa purisaliGga manoramA, a. ni. 2(1).64; - pena tR. vi., e. va. - dI. ni. aTTha. 3.47; aJatarassa bhikkhano ithiliGga pAtabhUtaM pakkamissaJca nALAto, kodha nALAya vacchati bandhantI hoti, pArA. 40; ithiliGga pAtubhUtanti rattibhAge nirde itthirUpena, samaNe dhammajIvino, therIgA. 295; 2. strI kA okkantassa purisasaNThAnaM massudAThikAdi sabbaM antarahitaM bhitticitra, strI kI pratimA - paM dvi. vi., e. va. - itthisaNThAnaM uppanna, pArA. aTTha. 1.219; - Gge sapta. vi., seyyathApi, bhikkhave, rajako vA, cittakArako vA sati rajanAya e. va. - taramA ithiliGge Thitassa manussajAtikassApi va lAkhAya vA halihiyA vA nIliyA vA majiTThAya vA patthanA na samijjhati, bu. vaM. aTTha. 105; 2. vyAkaraNa ke suparimaTe vA phalake bhittiyA vA dussapaTTe vA itthirUpaM vA sandarbha meM, nAmapada kA strIliGga - paM pra. vi., e. va. - purisarUpaM vA abhinimmineyya, sa. ni. 1(2).90; suvaNNakAre pumasseti kimatthaM ? ithiliGga napuMsakaliGga ka. vyA. 222; .... ativiya pAsAdikaM ghanakoTTima itthirUpaM kArevA, dha, pa. takkAriyAti ithiliGga nAma, jA. aTTa.4.222; - dassana aTTha. 2.164; rattajambunadamayaM itthirUpaM kAretvA, jA. aTTha. napuM., zabda meM strIliGga kA dekhA jAnA - to pa. vi., e. 4.94; 3. strI kA mAyAnirmita chAyArUpa, alaukika zakti va. - advivAcakattA napuMsakaniddesoti advivAcakattepi dvArA nirmita nArI kA avAstavika rUpa- paM dvi. vi., e. dhAtuyoti ithiliGgadassanato..., sadda. 1.2; - niddesa pu., va. - satthA... iddhiyA ekaM itthirUpaM nimminitvA tAlavaNTaM tatpu. sa. [strIliGganirdeza], strI-liGga kA nirdeza, strIgahetvA bIjamAnaM viya akAsi, a. ni. aTTha. 1.271; satthA liGga kA saMketa - so pra. vi., e. va. - ithiliGganiddeso paThamayobbane ThitaM ramaNIyaM itthirUpaM abhinimminitvA, apa. parimattabhAvasiddha itthibhAvaM, theragA. aTTha. 2.146; - GgAnukUla aTTha. 2.282; tampissa itthirUpa pidvipasse ThitaM rAjA tri., strI-liGga ke anukUla - lo pu., pra. vi., e. va. - addasa, dha. pa. aTTha.2.32. ithiliGgAnukUlo dissati, sadda. 1.97. itthirUpaka napuM., tatpu. sa., strI kA tailacitra athavA ithiliGga tri., ba. sa. [strIliGgaka], 1. strItva yA nArItva bhitticitra, strI kI dhAtu-nirmita pratimA-kaM dvi. vi., e. ke sUcaka cihnoM se yukta - GgaM napuM.. dvi. vi., e. va. - va. - chabbaggiyA bhikkhU vihAre paTibhAnacittaM kArApenti ithiliGga vA parisaliGgaM vAti avavatthapetvA .... visaddhi. itthirUpakaM purisarUpakaM, cULava. 278; suvaNNaM datvA "eka 1.176; 2. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, strIliGga vAlA itthirUpakaM karohI ti uyyojetvA, jA. aTTha. 5.274; nAma - lo pu., pra. vi., e. va. - ANAdivAcako suvaNNakArehi itthirUpakaM kAretvA, apa. aTTa, 1.268. ithiliGgoyeva siyA sadA, sadda. 1.253; syAdivAcako pulliGgo itthilakkhaNa napuM.. tatpu. sa., strI ke zubha athavA azubha ceva itthiliGgo ca vibhattissa, sadda. 1.253: - vasena, kri. lakSaNa, strI se sambaddha acche yA bure lakSaNa - NaM pra. vi., vi. strIliGga ke hone se - liGgavipallAsaM katvA e. va. - samaNabrAhmaNA saddhAdeyyAni bhojanAni bhujitvA ithiliGgavasena bArANasIti uccati, apa. aTTha. 2.239; te evarUpAya tiracchAnavijjAya micchAjIvena jIvitaM kappenti, sa. u. pa. ke rUpa meM, AkArAnti., IkArAnti.. UkArAnti, seyyathidaM maNilakkhaNaM... itthilakkhaNaM..., dI. ni. 1.8; okArAnti ke anta. draSTa; sadda. 1.200-225; - hAna - NAdIni pra. vi., ba. va. - ithilakkhaNAdInipi yahi napuM, vyAkaraNoM meM prayukta, strIliGga-vivecaka vyAkaraNakule te itthipurisAdayo vasanti, tassa vuvihAnivaseneva sthala - ne sapta. vi., e. va. - gavenAti AdIni veditabbAni, dI. ni. aTTha. 1.83; - kovida tri., tatpu. ithiliGgaTAne na vuttAni, sadda. 1.212; - tA strI., bhAva., sa. [strIlakSaNakovida], strI ke zubha athavA azubha lakSaNoM strIliGga se sambaddhatA, pra. vi., e. va. - nanu ca bho kI pahacAna meM kuzala - dA pu., pra. vi., ba. va. - sammohavinodani ... ithiliGgatA pAkaTA, sadda. 1.95; - iTThakavaDDakIgAme itthilakSaNakovidA, ma. vaM. 35.109. bhAvavigama pu., tatpu. sa., strIliGga se asambaddhatA, strIliGga For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ithiliGgaka 321 itthisaJI meM antarbhUta na honA - mo pra. vi., e. va. - iminA pana ithindriyaM manasi karoti ... itthividha, a. ni. 2(2).203; Apasaddassa ithiliGgabhAvavigamo siddho ithiliGge, sadda. 1. ithividhanti itthiyA mAnavidha, a. ni. aTTha. 3.169. 114; - vohAra pu., strIliGga meM vyavahAra - vasena tR. vi., ithivimAna napuM., vi. va. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vi. va. e. va., kri. vi. strI liGga, meM vyavahAra hone se-pilotika 1-15; - vaNNanA strI., vi. va. aTTha, ke eka bhAga kA paribAjakanti... ithiliGgavohAravasena laddhanAma paribbAjakaM zIrSaka, vi. va. aTTha.5-182. ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).97. itthivilAsa pu., tatpu. sa. [strIvilAsa], nArI kI manohara ithiliGgaka tri., ba. sa. [strIliGgaka], strIliGga vAlA, ceSTA, strI kA hAsa-vilAsa, strI ke manohArI hAvabhAva, zabda (nAmapada)- ko pu., pra. vi., e. va. - bodhisaddo nArIsaundarya - saM dvi. vi., e. va. - evaM itthivilAsa ... bodhipAdapavacano pumithiliGgako bhave, sadda, 1.253. kurumAnA sobhati, jA. aTTha. 3.139; evaM pavellamAnA ithiliGgata napuM.. bhAva. [strIliGgattva]. strI-liGga kA honA ithivilAsaM dassayamAnA kumArikA palobhayantIva naresu - ttaM pra./dvi. vi., e. va. - sadaM apekkhitvA gacchati, jA. aTTha. 3.349; itthivilAsaM dassentI tassa orodhasaddassa ithiliGgattamicchatha, sadda, 1.96; evaM santapi purato aTThAsi, jA. aTTha. 5.149; - sena tR. vi., e. va. etassa ithiliGgattameva tu, sadda. 1.253. - paramena itthivilAsena caGkamantiyA tava pAdA mama cittaM ithiliGgattana napuM., strIliGgatva -ne sapta. vi., e. va. - harantiyeva, jA. aTTha. 5.151. dhAtusaddo jinamate ithiliGgattane mato, sadda. 1.2. itthivyaJjana napuM., [strIvyaJjana], strItva ko sUcita karane itthilIlA strI., tatpu. sa. [strIlIlA], nArI kA hAvabhAva- vAlA cihna, strI kI yoni athavA guptAGga - naM pra. vi., e. bharA vyavahAra, nArI kI garimA, nArI-saundarya, strI kA hAsa- va. - itthibyaJjanaM purisabyaJjananti, sadda. 1.254; vilAsa - laM dvi. vi., e. va. - evaM AgataM itthikuttaM itthibyaJjanaM paTicchannaM guLhaM hoti, dha. sa. aTTha. 355. ithilIla dassetvA tassa purato ThitA, dha. pa. aTTha. 2.397; itthisaMsagga pu., tatpu. sa. [strIsaMsarga], striyoM ke sAtha ithilIla dassentI pahaTThAkArena aggadante vivaritvA hasitaM samparka, nAriyoM ke sAtha saMgati- ggo pra. vi., e. va. - akAsi, jA. aTTha. 1.415. ananuyuttametaM samaNassa yadidaM adinnaparibhogo itthisaMsaggo, itthiluddha tri., tatpu. sa. [strIlubdha], striyoM kA lAlacI, sa. ni. aTTha. 1.284. striyoM ke prati lobhavRtti rakhane vAlA - ddhA pu., pra. vi., itthisaJA strI., tatpu. sa. [strIsaMjJA], kisI vyakti ko ba. va. - ime kho brAhmaNA nAma itthiluddhA, dI. ni. 2.180. strI mAnanA, strIrUpa meM saMdhAraNA, kisI ke viSaya meM strI itthilola tri., tatpu. sa., uparivat - lo pu., pra. vi., e. kI saMjJA - aM dvi. vi., e. va. - itthIsu itthisaJja va. - itthilolo brAhmaNo kiJcikAraNaM ajAnanto..., jA. akatvA , jA. aTTha. 5.440; - ya' sapta. vi., e. va. - aTTha. 1.281. itthiyA itthisaAya sati itthiM Amasantassa saGghAdiseso, itthivagga pu., jA. aTTha ke eka bhAgavizeSa kA zIrSaka, jA. pArA. aTTha. 2.114; - yaH Sa. vi., e. va. - tasmA ettha aTTa, 1.275-302. itthisaAya abhAvato saGghAdiseso na dissati, pArA. aTTha. itthivaNNa tri., ba. sa. [strIvarNa], nArI jaise svarUpa vAlA, 2.113. strI jaisA dikha rahA, sa. pa. ke rUpa meM - itthisaJikA strI., ba. sa., strI kI saMjJA vAlI, strI kahI majjhimitthivaNNasataM abhinimmineyyAmAti, sa. ni. 1(1).147. jAne vAlI, pra. vi., e. va. - itthisaJikA thiyo, su. ni. itthiviggaha pu., tatpu. sa. [strIvigraha], nArI kA zarIra - aTTha. 2.208. haM dvi. vi., e. va. - ... eka itthiviggahaM mApethAti, ma. itthisaJI tri., [strIsaMjJin], strI kI saMjJA karane vAlA, ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).193; - hA ba. va. - anekA strI mAna lene vAlA, strI ke viSaya meM socate rahane vAlA, ithiviggahA purisaviggahA ... ca pAyanti, jA. aTTha. koI strI strI hai, isa rUpa meM socane vAlA - jI pu., 7.166. pra. vi, e. va. - itthI ca hoti itthisaJI sAratto ca itthividhA strI., tatpu. sa., strI ke darpa athavA abhimAna kA bhikkhu ca, pArA. 175; so sAratto ca itthisaJI ca bhikkhu eka rUpa yA prakAra -dhaM dvi. vi., e. va. - itthI, ajjhattaM attano kAyena, pArA. aTTha. 2.110; - JitA strI., bhAva., For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itthisaNThAna 322 itthI strI ko strI ke rUpa meM mana meM lAne kI manaHsthiti, pra. itthisahassAnanti vacanamadvatAya vRttaM soLasannaM itthisahassAnaM vi., e. va. - itthisaJitA, kasA aTTha. 132. aggaDAne ThapetUti attho, jA. aTTha. 4.277. itthisaNThAna napuM.. tatpu. sa. [strIsaMsthAna], nArI kA itthisoNDa pu., tatpu. sa., striyoM ke prati gahare lobha, AkAra-prakAra, strI kI AkRti, nArI kI sUrata-zakla - lAlaca se bharA huA, nArI-lampaTa, striyoM meM dhutta, strI ke nena ta. vi., e. va. - itthisaNThAnena kataM kaTTarUpampi sAtha sambhoga karane ke lie sadA becaina rahane vAlA - NDA dantarUpampi ..., pArA. aTTha. 2.117. pra. vi., ba. va. -- soNDAti ithisoNDA bhattasoNDA pUvasoNDA itthisadda 1. pu., tatpu. sa. [strIzabda], strI kI AvAz2a, mUlakasoNDA, dI. ni. aTTha. 3.117; itthisoNDAti itthIsa nArI dvArA uccArita dhvani yA zabda, nArI kA svara - ddo soNDA, ithisambhoganimittaM AtappanakA, lInattha. (dI. ni. pra. vi., e. va. - ajhaM ekasaddampi samanupassAmi yaM evaM TI.) 3.120; sa. pa. ke rUpa meM, - ... dadamAno parisassa cittaM pariyAdAya tidvati yathayidaM bhikkhave itthisaho, itthisoNDasarAsoNDamaMsasoNDAdibhAvaM ApajjitvA, jA. aTTa, a. ni. 1(1).1-2; tesu itthisaddoti itthiyA cittsmutttthaano| kathitagItavAditasaddo... vINAsaGghapaNavAdisaddopi ithisahotveva itthisota napuM., tatpu. sa., striyoM se nikalane vAlA veditabbo, a. ni. aTTha 1.18; sa. pa. ke antaH, - purisAnaM (rUpasaundarya kA) jharanA, strI-viSayiNI tRSNA ke srota ke itthisaddamadhuragandhabbasaddAdayo cittassAdakarA manApasaddA, pArA. rUpa meM nArI kI sundaratA - tAni pra. vi., ba. va. - aTTha. 2.53; - ssavana napuM., tatpu. sa. [strIzabdazravaNa], itthisotAni sabbAni, sandanti paJca paJcasu, theragA. 739; strI ke zabda ko sunanA - nena tR. vi., e. va. - saha ithisotAni sabbAnIti itthiyA rUpAdiArammaNAni, sabbAni itthisahassavanena gahaNaM sithilamakAsi, a. ni. aTTha. anavasesAni paJcataNhAsotAni sandanti, theragA. aTTha. 1.19; 2. tri., ba. sa., nArI ke samAna svara vAlA, strI ke 2236. samAna bolane vAlA - do pu., pra. vi., e. va. - itthisaddo itthI strI., thI ke rUpa meM bhI prApta, gAthAoM meM atyalpa rUpa chaLAbhio, rAjaputto tu bhAsitA, nA. rU. pa. 867. meM prayukta striI]. 1. strIttva ke viziSTa lakSaNoM se yukta itthisabbaGgasampanna tri., nArI kI sabhI vizeSatAoM athavA mAnava jAti kA prANI, nArI, mahilA, patnI, 2. kisI bhI uttama lakSaNoM se yukta - nnA strI., pra. vi., e. va. - jAnavara kI mAdA, pra. vi., e. va. -itthI, sImantinI nArI itthisabbaGgasampannA, abhijAtA jutindharA, apa. 2.272. thI vadhU vanitAGganA, pamadA sundarI kantA ramaNI dayitAbalA, itthisara/itthissara pu., tatpu. sa. [strIsvara], strI kA mAtugAmo ca mahilA, abhi. pa. 230-31; itthI thI... ramaNI svara, nArI kI AvAja, strI kI vANI-raM dvi. vi., e. pamadA dayitA lalanA mahilAGganA, sadda. 2.363; seyyathApi va. - itthissaranti itthisadaM, a. ni. aTTha. 3.169; - re nAma itthI vA puriso vA daharo yuvA maNDanakajAtiko sapta. vi., e. va. - itthirUpe itthisare, phoDabbepi ca sIsaMnhAto ahikuNapena, pArA. 81; AkArehi itthI purisaM itthiyA ... sAratto, theragA. 738; itthisareti itthiyA bandhati, a. ni. 3(1).38; - tthiM dvi. vi., e. va. - ayaM gItalapitahasitaruditasadde, theragA. aTTha. 2.236. pariso itthiM vA purisaM vA jIvitA voropesi, a. ni. itthisarIra napuM.. tatpu. sa. [strIzarIra], nArI kA zarIra, 2(1).194; - tthiyA Sa. vi., e. va. - yo ca bhattA itthiyA strI kI kAyA - raM' pra. vi., e. va. - purisassa hi hito katagaNaM jAnAti, ubhopete sudullabhA, jA. aTTha. 5.92; itthisarIraM ... visabhAga, visuddhi. 1.173; purisassa pana rAjA ratussa pANaM, bhattA pANamitthiyA, jA. aTTha. itthisarIraM itthiyA vA purisasarIraM na vaTTati, visuddhi. 7.265; - tthiyo pra. vi., ba. va. - dasa ithiyo - 1.177; - raM dvi. vi., e. va. - ahaM pana ajja paTThAya mAturakkhitA, piturakkhitA, mAtApiturakkhitA, bhAturakkhitA itthisarIraM phusituM AhAre ca lolabhAvaM kAtuM anaraho, bhaginirakkhitA, AtirakkhitA, gottarakkhitA dhammarakkhitA therIgA. aTTha. 16; sa. pa. ke rUpa meM, itthisarIrArukahAnaM sArakkhA saparidaNDA, pArA. 205; iminA kAraNena ithiyo vatthAlaGkAramAlAdInaM phasso, theragA. aTTha. 2.236. nAma asAtA lAmikA pacchimikA ti jAneyyAsI ti, jA. itthisahassa napuM., eka hajAra striyoM kA eka samUha, eka aTTha. 1.277; - naM Sa. vi., ba. va. - tava mAtA 'asAtamantaM hajAra ke jhuNDa meM striyAM - ssAnaM Sa. vi., ba. va. - uggaNhA ti mama santikaM pesayamAnA itthInaM dosaM jAnanatthaM For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddha itvA/itvAna 323 pesesi, jA. aTTha. 1.277; tathA itthInampi sA paTiccasamuppAdo cAti, mahAva. aTTha. 233; idappaccayatA rUpasaddagandharasaphoDabbAni paJcAyudhAni, jA. aTTha. 5.4283; paTiccasamppannesa dhammesuajANaM, dha. sa. 1063(mA.). - su sapta. vi., ba. va. - vajjhitthiyo natthi itthIsu saccaM idamatthI tri., kevala isI viziSTa (dharma) ko prayojana banAne .... itthIsu saccanti etAsu sabhAvo nAmeko natthi, jA. aTTha. vAlA athavA use pAne kI icchA karane vAlA - tthitA 2.99; 2. draSTa. itthiyuttena; 3. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha strI., idamatthI kA bhAva, kevala isI (vizeSa dharma) ko pAne meM, strIliGga - yaM sapta. vi., e. va. - tassA itthiyaM kI icchA - taM dvi. vi., e. va. - nissAya idamasthitaova vattamAnAya AkArassa ikAro hoti vA saMsAsu ekavacanesa nissAya AraJjiko hoti, pari. 256; taM idamatthitaMyeva vibhattAdesesa, ka. vyA. 64; itthiyamato Appaccayo-itthiyaM nissAya na ajhaM kiJci lokAmisanti attho, pari. aTTha. vattamAnAya akArantato Appaccayo hoti, ka. vyA. 237; sa. 177; - tA pra. vi., e. va. - idamatthitAti ime u. pa. ke rUpa meM, adhi., anAcAri0, ani., amanussi., dhutaGgacetanAya parivArakA paJca dhammA, visuddhi. 1.80. alaGkati., Arakkhi., ucchiTTi, uttami., upaTThAki., kapaNi., idAni a0, samayasUcaka nipA., kri. vi. ke rUpa meM vAkyoM kAmi., kALi., kuli., caturi., caturi-vimAna. janapadi0, meM prayukta [idAnIm], isa samaya meM, aba, Ajakala, abhI taruNi., tiracchAnagati., dahari., duggatiH, duTTi., nacci... kucha hI samaya pUrva meM - kadA kudA sadAdhunedAni, mo. vyA. nAgaraki0, nATaki0, nAni., paNDaki., para-pariggahiti., 4.106; nAhaM idAniyeva UruvelakassapaM damemi, jA. aTTha. pApi., pumi0, bhujissi., majjhimi., mati., manussi., 1.92; imaM idAni iha ito idha, sadda. 3.676; ka. varta. ke mahallaki., mahi., rAji., vaJjhi, vari., vallabhi., sabi., kri. pa. ke sAtha prayukta, abhI hI, turanta hI- idAneva kho sabhattu., sa-sAmiki., sassAmiki0, sutti ke anta. draSTa.. mayaM Ayasmato sAriputtassa bhAsitaM evaM AjAnAma, ma. ni. itvA/itvAna Vi (jAnA) kA pU. kA. kR. [itvA], jAkara 1.375; idAnipi Agantuko niddAyati, dha, pa. aTTha. 1.280; - paTimukhaM itvA, itvAna ... upetUna aAnipi kha. bhavi. ke kri. pa. ke sAtha prayukta, aba isake Age, aba buddhavacanAnurUpato, sadda. 2.315. se - idAni pana mayaM yaM icchissAma, taM karissAma, dI. itveva/icceva a., iti + eva ke yoga se vyu. [ityeva], ni. 2.122; sace idAni eka ajikaM pAde gahessAmi, jA. aisA hI, isa taraha se hI, yahI - itveva coro aTTha. 1.235; ga. bhU. ka. kR., pU. kA. kR. athavA adya. ke asimAvudhaJca, ma. ni. 2.310; itvevAti evaM vatvAyeva, ma. kri. pa. ke sAtha prayukta, vartamAna samaya meM, abhI abhI, kucha ni. aTTha. (ma.pa.) 2.238; icceva coro asimAvRdhaJca, sobbhe hI samaya pUrva - idAneva kho, Ananda, ajja cApAle papAte narake anvakAsi, theragA. 869; tattha iccevAti iti cetiye mAro pApimA yenAhaM tenupasaGkami, dI. ni. 2.88; "na, eva evaM vatvA anantarameva, theragA. aTTha. 2.279. bhikkhave, idAneva, pubbepesa ambagopako hutvA ..., jA. aTTha. ida 1. nipA. idha kA (dhakAra ke sthAna para dakArAdeza kara 3.117; te idAni atisAyanho, megho ca udvito, dha. pa. dene se nirmita) viparivartita rUpa [idha], yahAM, 2. ima, sarva aTTha. 1.12; sattesu mettAbhAvanaM dassetvA idAni kA napuM., pra. vi., e. va. 'idaM' kA viparivartita rUpa, yaha ahitadukkhAnAgamapatthanAvasenApi taM dassento, khu. pA. - ekamidAhaM, samayaM yena pUraNo kassapo tenupasaGkami, dI. aTTha. 200. ni. 1.46; ekamidAhaM, samayaM rAjagahe viharAmi giribbaje, iddha tri., Vidha kA bhU. ka. kR., prAyaH phIta ke sAtha prayukta ma. ni. 1.39; ekamidAhanti ettha idanti nipAtamattaM eka [Rddha], samRddha, sampanna, dhanI, bhautika sampadAoM se paripUrNa, ahanti attho, dI. ni. aTTha. 1.207; ekamidAhanti ettha sakala vaibhavoM se sampanna, saubhAgyazAlI, khuzahAla -ddhA idAti nipAtamattaM, ekasmiM samaye ahanti vuttaM hoti, ma. pu., pra. vi., ba. va. - ijjhanti vA sattA etAya iddhA vuddhA ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).160; - ppaccaya tri., kAraNasApekSa, ukkasagatA hontIti iddhi, sadda. 2.484; ka. nagaroM, janapadoM, isakI kAraNatA vAlA - yA pa. vi., e. va. - imesaM dezoM Adi ke vize. ke rUpa meM prayukta, dhana-dhAnya Adi se paccayA idappaccayA, sadda. 1.277; sacepi cavati idappaccayA paripUrNa - ddho pu., pra. vi., e. va. - ayaM jambudIpo iddho me cavati, paTi. ma. 302: - paccayatA strI., bhAva., ceva bhavissati phIto ca, dI. ni. 3.55; sa. pa. ke rUpa kAraNasApekSatA - tA pra. vi., e. va. - idappaccayatA ca meM, iddho phIto mahAjanapado sajano samucchinno, mi. pa. For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddha 324 iddhAbhisaGkAra 133; - ddhA ba. va. - ... evaM janapadA iddhA honti, sa. va. - siddha middhaguNaM sAdhu namassitvA tathAgataM. mo. vyA. ni. aTTha. 1.227; -ddhaM napuM., pra. vi., e. va. - tatiyassa 1(pra.). paThame iddhanti telamadhuphANitAdIhi samiddha, sa. ni. aTTha. 3. iddhAnubhAva pu., tatpu. sa. [bau. saM. RddhyanubhAva], RddhiyoM 316; iddhaM phItaJcidaM raTTha, iddho janapado mahA, jA. aTTha. (alaukika mAnasika baloM) kA prabhAva yA zakti, RddhiyoM 7.276; iddhaM phItaM suvitthAraM..., dI. vaM. 9.37; kha. kuloM ke kI mahattA yA prabhAvamayatA -- vo pra. vi., e. va. -- vize. ke rUpa meM, samRddha kula - ddhe napuM, sapta. vi., e. nissaMsayaM kho mahAsamaNassa iddhAnubhAvo, mahAva. 36; ko nu va. - kosambiyaM sevikule, iddhe phIte mahaddhane, jA. aThTha. kho ayaM satto yassAyaM evarUpo iddhAnubhAvo, udA. 101; - 7.124; iddhe senApatIkule, jA. aTTha. 7.111; - ddhAni pra. vaM dvi. vi., e. va. - "passanti no bhonto devA tAvatisA vi., ba. va. - iddhAni phItAni kulAni assu anekasAhassaTa mamapimaM evarUpa iddhAnubhAva"nti, dI. ni. 2.157; atha thero nAni loke, jA. aTTha. 5.16; - ddhes sapta. vi., ba. va. bhagavatA etadagge ThapitabhAvAnurUpaM attano iddhAnubhAvaM pakAsento - hatthi gavArasA maNikuNDalA ca, thiyo ca iddhesu kulesu "ekAhaM, bhante ti AdimAha, pArA. aTTha 1.139; brahmano jAtA sabbAva tA upabhogA bhavanti, jA. aTTa. 6.189; ga. ovAde ThitAnaM iddhAnubhAvaM dasseti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) manuSyoM ke vize. ke rUpa meM, samRddha manuSya -ddho pu., pra. 1(2).299; - vA pa. vi., e. va. - samaNabrAhmaNA na vi., e. va. - iddho ca phIto ca savaDhito ca amacco c| parimuccisu mArassa iddhAnubhAvA seyyathApi te, bhikkhave, te aJjataro janinda, jA. aTTa, 5.202; - ssa Sa. vi., e. paThamA migajAtA tathUpame ahaM ime paThame samaNabrAhmaNe va. - sabbAva tA upabhogA bhavanti, iddhassa posassa . vadAmi, ma. ni. 1.213; - ve dvi. vi., ba. va. - a saJca aniddhimanto, jA. aTTha. 6.189; gha. AhAra, peya Adi ke devAnaM yathAsakaM iddhAnubhAve "deviddhi" veditabbA, pArA. aTTha. vize ke rUpa meM, pauSTika AhAra - "kacci, sAriputta, bhattaM 2.38; - vena tR. vi., e. va. - bhikkhU iddhAnubhAvena samaM iddha ahosI ti? iddhaM kho, bhante, bhattaM ahosi, apica meM katvA mahItalaM, dI. vaM. 7.2; taJca nAvaM attano iddhAnubhAvena bhikkhU ekaka ohAya pakkantA ti ? cULava. 355; iddhaM tehi icchitapaTTanaM taM divasameva upanesi, pe. va. aTTha, 46; ahosIti sampanna ahosi, cULava. aTTha. 117; Ga. brahmacarya - tta napuM., iddhAnubhAva kA bhAva. [RddhayanubhAvatva], Rddhi athavA bhikSujIvana ke vize ke rUpa meM - paripUrNa (brahmacarya) kI prabhAvamayatA, RddhiyoM kA sAmarthya yA prabhaviSNatA - - ddhaM napuM., pra. vi., e. va. - iddhanti samiddha ttA pa. vi., e. va. - satthu vattaM dassetvA sAsanassa, jhAnassAdavasena, dI. ni. aTTa. 2.130; iddhanti samiddha niyyAnika-bhAva-dassanatthaM maha iddhAnubhAvattA AkAse jhAnuppAdavasena, udA. aTTha. 267; ca. buddhasAsana ke vize. nisIditvA ..., udA. aTTha. 431.11(ro.); - ke rUpa meM, puSpita evaM pallavita ho rahA (baddhazAsana)- mahantatApakAsanApadesa pu., tatpu. sa., Rddhi ke prabhAva ddhaM napuM.. pra. vi., e. va. - vitthArikaM bAhajanaM, iddhaM phItaM athavA sAmarthya kI mahAnatA ko prakAzita karane kA bahAnA ahu tadA, dIpaGkarassa bhagavato, sAsanaM suvisodhita, jA. - sena tR. vi., e. va. - AdinA aTTha. 1.39; cha. buddha kI avavAda-dezanA ke vize. ke rUpa iddhAnubhAvamahantatApakAsanApadesena attano..., udA. aTTha meM, artha-bharA, gambhIra -ddho pu., pra. vi., e. va. - "kacci, 200; - sirI strI., tatpu. sa., Rddhi ke prabhAva kI bhavyatA bhikkhuniyo, ovAdo iddho ahosI ti? kuto bhante, athavA AbhA - riyA tR. vi., e. va. - evaM iddhAnubhAvasiriyA ovAdo iddho bhavissati, pAci. 73; iddhoti samiddho devamanussAnaM pItiM janayanto, pArA. aTTha. 1.60. sahitattho gambhIro bahuraso lakkhaNapaTivedhasaMyutto, pAci. iddhAbhisaGkhAra pu., tatpu. sa. [bau. saM. RddhayabhisaMskAra, aTTha. 47; "kacci ovAdo iddho ahosI ti? ... kutto RddhiyoM kA vyavahAra meM prayoga, Rddhi-siddhiyoM kA pradarzana ovAdo iddho bhavissatI"ti? pAci. 427; ja. icchA Adi - raM dvi. vi., e. va. - atha kho bhagavA tathArUpaM manobhAvoM ke vize. ke rUpa meM, saphala, pUrNa-ddho pu., pra. iddhAbhisavAraM abhisaGghAsi, dI. ni. 1.92; tathArUpaM iddhAbhisaGghAraM vi., e. va. - "kaccinnu cittassapi evamevaM, iddho mano abhisaGghareyyaM mahAva. 20; AyasmA mahAmoggallAno tathArUpa tassa yathApi maha nti, jA. aTTha. 4.353; - guNa tri., ba. iddhAbhisaGghAraM abhisaGghAsi, ma. ni. 1.322; iddhAbhisaGghAraM sa., atyanta uttama guNoM se yukta - NaM pu., dvi. vi., e. abhisaddhAsIti iddhimakAsi. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).199. For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhi 325 iddhika iddhi strI., [Rddhi]. zA. a., samRddhi, prabhAvamayatA, mahimA, phalaM AharitvA ..., bu. vaM. aTTha. 258; gha. buddha, arhatoM, ucca sthiti, UMcI saphalatA, vizeSa artha, camatkArapUrNa zaikSya bhikSuoM evaM bhikSuNiyoM ko prApta divya zaktiyAM -ddhi divya zaktiyAM, alaukika zaktiyAM, ka. paramparAgata viziSTa pra. vi., e. va. - iddhIpi me sacchikatA, patto me Asavakkhayo, artha - buddhoM kI upAyasampatti ke rUpa meM prayukta divya therIgA. 71; -- ddhiM dvi. vi., e. va. - "kathaM tvaM, Avuso, zaktiyAM, prANiyoM kA utthAna karAne vAlI divya zaktiyAM iddhiM vaLajesI ti puTTho tamatthaM Acikkhanto.... theragA. - ddhi pra. vi., e. va. - ijjhanaTena iddhi, paTi. ma. 376%; aTTha. 1.228; -- yA' Sa. vi., e. va. - ahaM vikubbanAsu ijjhanadvena iddhi niSphattiatthena paTilAbhadvena cAti... aparo / kusalo, vasIbhUtomhi iddhiyA, theragA. 1192; - yA sapta. nayo ijjhanaTena iddhi upAyasampadAyetamadhivacanaM... aparo vi., e. va. -yAdiso mahAmoggalAnatthero iddhiyA, ahampi nayo, etAya sattA ijjhantIti iddhi, ijjhantIti iddhA buddhA tAdiso homi, a. ni. aTTha. 2.59; -ddhIsu sapta. vi., ba. ukkaMsagatA hontIti vuttaM hoti, visuddhi. 2.6-7; iddhIti, va. - iddhIsu ca vasI homi, dibbAya sotadhAtuyA, apa. yA tesaM dhammAnaM iddhi samiddhi ijjhanA samijjhanA lAbho 2.228; - naM Sa. vi., ba. va. - iddhilAbhAyAti attano paTilAbho patti sampatti phusanA sacchikiriyA upasampadA, santAne pAtubhAvavasena iddhInaM lAbhAya, paTi. ma. aTTa, vibha. 244; kha. rAjA Adi uccapadastha manuSyoM kI viziSTa 2.245; Ga. pAMca athavA cha prakAra ke abhijJA-baloM meM prathama, zaktiyAM, prabhAva yA sAmarthya, ucca sthiti yA daivI saMpadA, tIna prakAra ke RddhiprAtihAryoM meM prathama, AkAza meM ur3ane, ---ddhI pra. vi., ba. va. - tvaM nosissariyaM dAtA, manussesu jala para calane, sthala para DUbane utarAne jaisI ATha mahantataM, tayAmA labhitA iddhI ettha me natthi saMsayo, divyazaktiyAM athavA iddhividhAeM, dasa RddhiyoM kI jA. aTTha. 4.37; - yA tR. vi., e. va. - "tAyiddhiyA uttarakAlIna sUcI meM prathama prabheda ke upabhedoM ke rUpa meM dakkhasi maM punApI ti ... tAya iddhiyA meM punapi tvaM / antarbhUta, cAra iddhibhUmiyoM (caraNoM), ATha iddhipadoM evaM passissasIti, jA. aTTha.6.202-203; -ddhi dvi. vi., e. solaha iddhimUloM ke vivaraNoM ke sAtha bhI nirdiSTa, pra. vi., va. - taM tAdisaM paccanubhossatiddhi, pe. va. 459; iddhinti / e. va. - adhiTThAnA iddhi, vikubbanA iddhi, manomayA iddhi, deviddhiM, dibbasampattinti vuttaM hoti, pe. va. aTTha. 172; - ANavipphArA iddhi, samAdhivipphArA iddhi, ariyA iddhi, ddhIhi tR. vi., ba. va. - rAjA, Ananda, mahAsudassano kammavipAkajA iddhi, puJjavato iddhi, vijjAmayA iddhi tattha catuhi iddhIhi samannAgato ahosi, dI. ni. 2.132; catahi tattha sammA payogapaccayA ijjhanaTena iddhi, paTi. ma. 376; rAjiddhIhi samannAgato ahosi, uparicaro AkAsagAmI, sa. u. pa. ke rUpa meM, atireki0, adhiTThAni., abhiJApAdaki., cattAro naM devaputtA catUsu disAsu khaggahatthA rakkhanti, ariyi., Amisi., uppattiH, kammavipAkaji., cetopariyAyi., kAyato candanagandho vAyati, mukhato uppalagandho, jA. aTTha. dibbi., devi., dhammi., nAgi., pAdaki., puJamayi., puJi0, 3.401; - ddhiyo pra. vi., ba. va. - abhisekAnubhAvena cassa bhAvanAmayi., manomayi., yakkhi., rAji., vikubbani., vipAki., imA rAjiddhiyo AgatA, pArA. aTTa, 1.31; ga. nAgoM, yakSoM samAdhi., supaNNi ke anta. draSTa... evaM devoM jaise daivI prANiyoM kI divya zaktiyAM, devoM Adi iddhiAdesanAnusAsanI strI., dva. sa., zrotAoM kI manodazA kI divya vibhUti-ddhI pra. vi.. ba. va. - iddhI hi tyAyaM ko jAnakara tadanurUpa unheM upadeza dene kI buddhoM kI vipulA, sakkasseva jutImato ti, jA. aTTha. 7.16; asassataM divya zakti, buddha ke tIna prAtihAryoM meM se eka - nI pra. sassataM nu tavayidaM, iddhI jutI balavIriyUpapatti, jA. aTTha. vi., e. va. - iddhiAdesAnusAsanIsamudAye bhavaM ekeka 7.213; - ddhiM dvi. vi., e. va. - iddhi passa yasaJca me, pATihAriyanti vuccati, udA. aTTha. 9; - hi ta. vi., ba. vi. va. 859; iddhinti samiddhi, dibbavibhUtinti attho, vi. va. - ... iddhiAdesanAnusAsanIhi haritA apanItA honti, va. aTTha. 185; - yA tR. vi., e. va. - iddhiyA yasasA udA. aTTha. 9; - niyo pra. vi., ba. va. - jala, sa. ni. 1(1),142; dibbasaMpattisamiddhiyA ca iddhiAdesanAnusAsaniyo vigatUpakkilesena katakiccena parivArasavAtena yasasA ca a. ni. aTTha. 2.254; hNsaadiccpthe| sattahitatthaM puna pavattetabbA ... bhavanti, udA. aTTha. 9. yanti, AkAse yanti iddhiyA, dha, pa. 175; yAya jambuyA ayaM iddhika tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, RddhiyoM jambudIpo paJaAyati, iddhiyA taM jambu upasaGkamitvA tato athavA divya zaktiyoM se yukta ani., teji., mahi. ke For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhikathA 326 iddhipatta anta. draSTa; -- tA strI., bhAva., Rddhi-sampannatA - acchariyaM vata, bho, abbhutaM vata, bho, samaNassa mahiddhikatA mahAnubhAvatA, dI. ni. 1.196; - bhAva pu., uparivat - vaM dvi. vi., e. va. - so vi taM patto mahAmoggallAnattherassa mahiddhikabhAvaM sutvA, theragA. aTTha. 1.228. iddhikathA strI., tatpu. sa. [RddhikathA], ka. paTi. ma. evaM kathA. ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, paTi. ma. 376-383; kathA. 488-489; kha. visuddhi ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, iddhividhaniddesa ke sthAna para prayukta vaikalpika zIrSaka, visuddhi. 2.1-34; - ya tR. vi., e. va. - vatthu visuddhimagge iddhikathAya vitthAritaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).316; - vaNNanA strI., paTi. ma. aTTha tathA kathA. ke eka vyAkhyAna-khaNDa kA zIrSaka jisameM RddhiyoM kA vivecana hai, paTi. ma. aTTha. 2.244-276; pa. pa. aThTha (kathA.) 275. iddhikaraNa napuM.. [RddhikaraNa], RddhiyoM kA prayoga, divya zaktiyoM kA pradarzana - NaM pra. vi., e. va. -- 'mA amhAkaM iddhikaraNaM bhAroti cintayittha jA. aTTha. 4.235; - to pa. vi., e. va. - iddhikaraNato pubbe pakatiyA ekopi, visuddhi. 2.12; - kAla pu., tatpu. sa. [RddhikaraNakAla], RddhiyoM ke prayoga athavA pradarzana kA kAla - le sapta. vi., e. va. - iddhikaraNakAle yathAsukhaM cittacArassa ijjhanatthaM yogavidhAnaM dassetuM vuttaM, paTi. ma. aTTha. 1.277. iddhikAraNa napuM., tatpu. sa. [RddhikAraNa], samRddhi kA kAraNa, saphalatA kA kAraNa - NaM pra. vi., e. va. - maGgalanti iddhikAraNaM vRddhikAraNaM sabbasampattikAraNaM, kha. pA. aTTha.98. iddhikoTThAsa pu., tatpu. sa. [RddhikoSThAMza], Rddhi ke ghaTaka tattva, Rddhi ke aGga, Rddhi meM antarnihita pramukha ghaTaka - so pra. vi., e. va. - iddhi eva vidhaM iddhividhaM, iddhikoTThAso, iddhivikappoti attho, paTi. ma. aTTha. 1.43; iddhi eva pAdo iddhipAdo iddhikoTTAsoti attho, udA. aTTha. 248; - saM dvi. vi., e. va. - iddhividhanti iddhikoTThAsaM. sa. ni. aTTha. 2.110. iddhikovida tri, tatpu. sa. [Rddhikovida], RddhiyoM ke prayoga yA pradarzana meM dakSa - dA pu., pra. vi., ba. va. - khINAsavA vasippattA tevijjA iddhikovidA, pArA. aTTha. 1.71. iddhiguNa pu., tatpu. sa. [RddhiguNa], Rddhi kA guNa, divyazakti kI sampadA - Nena tR. vi., e.va. - paJcavidhena iddhiguNena samannAgatA, jA. aTTha. 5.132; - Ne sapta. vi., e. va. - vasI iddhiguNe cutUpapAte, theragA. 909; evaM iddhiguNe iddhisampadAya cutUpapAte ca vasIbhAvappatto..., theragA. aTTha. 2.293. iddhiguNUpapanna tri., tatpu. sa. [RddhiguNopapanna], Rddhi (lokottara mAnasika zakti) ke guNoM se yukta, RddhimAn - nnA pu., pra. vi., ba. va. - iddhiguNUpapannAti paJcavidhena iddhiguNena samannAgatA, jA. aTTha. 5.132. iddhicitta napuM., tatpu. sa. [Rddhicitta], Rddhi-viSayaka cetanA, RddhiyoM se sambaddha citta, RddhibaloM se paripUrNa citta - ttena tR. vi., e. va. - ... pAdakajjhAnArammaNena iddhicittena sahajAtaM sukhasaJaJca ..., visuddhi. 2.32; - taM pra. vi., e. va. - iddhicittameva parassa cittaM jAnAti, na itarAni, visuddhi. 2.60; - to pa. vi., e. va. - iddhicittato vuDhahitvA bhavaGgacittena parinibbAyi, udA. aTTha. 350. iddhija tri., [Rddhija], RddhiyoM kI divya zakti se utpanna, Rddhibala se utpanna - jaM napuM, pra. vi., e. va. - iddhijaM devadinnaJca, tassa tassAnulomika khu. si. 6; iddhija ehibhikkhUnaM pujiddhiyA nibbattacIvaraM taM khomAdInaM ... ___ anuloma, sArattha. TI. 2.340-341. iddhidhamma pu., tatpu. sa. [Rddhidharma], Rddhi, alaukika divya zakti - mmesu sapta. vi., ba. va. - asamo iddhidhammasu. alabhiM IdisaM sukhaM, bu. vaM. 2.80; paJcasu iddhidhammesUti attho, bu. vaM. aTTha. 114. iddhinimmita tri., tatpu. sa. [Rddhinirmita], RddhiyoM dvArA nirmita, alaukika divya zaktiyoM dvArA banAyA gayA-taM napuM., dvi. vi., e. va. - sabbaratanamayaMpIThaM nimminitvAna tAvade piyadassissa munino, adAsiM iddhinimmitaM apa. 1.387. iddhipaTilAbha pu., tatpu. sa. [RddhipratilAbha], RddhiyoM ke bala kI punaH prApti, alaukika divya zaktiyoM ko phira se pA lenA - bhAya ca. vi., e. va. - maggo yA paTipadA iddhilAbhAya iddhipaTilAbhAya saMvattati, sa. ni. 3(2).348; iddhiyA imA catasso bhUmiyo iddhilAbhAya iddhipaTilAbhAya iddhivikubbanatAya ... saMvattantIti, paTi. ma. 376; iddhipaTilAbhAyAti parihInAnaM vA iddhInaM vIriyArambhavasena puna lAbhAya, paTi. ma. aTTha. 2.245. iddhipatta tri., ba. sa. [RddhiprApta], Rddhibala ko prApta, Rddhividha jJAna ko prApta - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhipadesa 327 iddhipAda tevijjA iddhipattA ca, cetopariyAyakovidA, sa. ni. 1(1).173; iddhipattAti iddhividhaJANaM pattA, sa. ni. aThTha. 1.188. iddhipadesa pu., tatpu. sa. [Rddhipradeza], Rddhi kA eka bhAga yA eka kSetra, srotApattimArga, sakRdAgAmI-mArga, anAgAmImArga ina tIna mArgoM tathA srotApatti-phala, sakRdAgAmIphala tathA anAgAmI-phala, ina tInoM phaloM vAlA Rddhi kA eka pradeza - saM dvi. vi., e. va.- ... iddhipadesaM abhinipphAdesuM sa. ni. 3(2).330; paJcame iddhipadesanti tayo ca magge tINi ca phalAni, sa. ni. aTTha. 3.280; iddhipadesanti iddhiyA ekadesaM, ko pana soti Aha - "tayo ca magge tINi ca phalAnI ti, lIna. (sa.ni.TI.) 2(2).205. iddhipalibodha pu., tatpu. sa., vipassanA ke dasa prakAra ke antarAyoM meM se eka, Rddhi kI prApti ke rUpa meM AdhyAtmika sAdhanA kI eka bAdhA - dho pra. vi., e. va. -- tasmA vipassanasthikena iddhipalibodho upacchinditabbo ..... visuddhi. 1.95; sa. pa. ke anta., - paThamaM tAvassa AvAsakulalAbhagaNakammaddhAnaJAti gantharogaiddhipalibodhena, khu. pA. aTTha. 29. iddhipahutA strI., tatpu. sa. [RddhiprabhutA], RddhiyoM para prabhutva, RddhiyoM kA prabhutva, RddhiyoM kI pracuratA - ya ca. vi., e. va. - bhagavatA jAnatA ... iddhipAdA paJattA iddhipahatAya iddhivisavitAya, dI. ni. 2.157; iddhipahatAyAti iddhipahonakatAya, dI. ni. aTTha. 2.210. iddhipATihAriya napuM., tatpu. sa. [bau. saM., Rddhi-prAtihArya], dharmadezanA ke krama meM buddha dvArA pradarzita tIna prakAra ke camatkAroM meM prathama, RddhiyoM kA camatkAra, divya alaukika zaktiyoM kA camatkAramaya pradarzana - yaM pra. vi., e. va. - katamAni tINi ? iddhipATihAriyaM, AdesanApATihAriyaM, anusAsanIpATihAriyaM, dI. ni. 1.196; - yena tR. vi., e. va. - tattha iddhipATihAriyena anusAsanIpATihAriyaM ..... AdesanApATihAriyena ... dhammasenApatissa, dI. ni. aTTha. 1.292; iddhipATihAriyena anusAsanIpATihAriyena ca sattAnaM anuggahaM karonto viharati, theragA. aTTha. 1.228; - ye sapta. vi., e. va. - imaM kho ahaM, kevaTTa, iddhipATihAriye AdInavaM ... jigucchAmi, dI. ni. 1.197; - karaNa napuM.. tatpu. sa. [bau. saM., RddhiprAtihAryakaraNa], RddhicamatkAroM kA pradarzana, alaukika divya zaktiyoM kA pradarzana - NaM dvi. vi., e. va. - satthA bhikkhUnaM iddhipATihAriyakaraNaM paTikkhipi, jA, aTTha. 4.235%3; nanu bhagavatA iddhipATihAriyakaraNaM paTikkhittanti, udA. aTTha. 350; -- yAnusAsanI strI., RddhicamatkAra-viSayiNI zikSA yA upadeza - niyA tR. vi., e. va. - AyasmA mahamoggallAno iddhipATihAriyAnusAsaniyA ... anusAsi, cULava. 340. iddhipATihIra napuM, karma. sa. [bau. saM., RddhiprAtihArya], Rddhibala kA Azcaryajanaka pradarzana, adbhuta RddhicamatkAra - rena tR. vi., e. va. - iddhipATihIrena aGguliyo adIpetvA yaM sabbesaM dhammAnaM..., peTako. 223. iddhipAda pu./napuM.. [bau. saM., RddhipAda], 1. Rddhi athavA alaukika divya zakti ke cAra ghaTaka, Rddhi ke cAra AdhArabhUta tattva, chanda, citta, viriya evaM vImaMsa nAmaka Rddhi ke cAra AdhAra yA ghaTaka, 2. Rddhi nAma se lokavyavahAra meM prasiddha abhijJA cittoM ke sAtha jur3e hue chandasamAdhi evaM samyaka pradhAna ke AdhArabhUta zeSa citta evaM caitasika, Rddhi ke lAbha athavA pratilAbha ke lie AdhArabhUta mArga - do pra. vi., e. va. - iddhiyA pAdo iddhipAdo chandAdInametaM adhivacanaM, visuddhi. 2.13; katamo cAnanda, iddhipAdo ? yo Ananda, maggo yA paTipadA iddhilAbhAya iddhipaTilAbhAya saMvattati ayaM vuccatAnanda iddhipAdo, sa. ni. 3(2).356; pubbe vuttena ijjhanaTena iddhi tarasA sampayuttAya pubbaGgamadvena phalabhUtAya pubbabhAgakAraNadvena ca iddhiyA pAdoti iddhipAdo, visuddhi. 2.317; - daM' napuM.. pra. vi., e. va. - iddhipAdanti nipphattipariyAyena ijjhanadvena vA, ijjhanti etAya sattA ... iminA vA pariyAyena iddhIti saGghayaM gatAnaM abhiAcittasampayuttAnaM chandasamAdhipadhAnasaGkhArAnaM adhiTThAnadvena pAdabhUto sesacittacetasikarAsI ti attho, dI. ni. aTTha. 2.210; visuddhi. 2.13; iddhiyA pAdaM, iddhibhUtaM vA pAdanti iddhipAda, a. ni. aTTha. 1.374; - dA pra. vi., ba. va. - "cattAro iddhipAdA chandiddhipAdo cittiddhipAdo viriyiddhipAdo vImaMsiddhipAdoti, visaddhi. 2.317; iddhipAdAti ettha ijjhanaTena iddhi, patidvAnaTena pAdAti veditabbA, dI. ni. aTTha. 2.210; cattAro satipaTThAnA cattArosammappadhAnA cattAro iddhipAdA paJcindriyAni paJca balAni satta bojjhaGgA ariyo aTuGgiko maggo, dI. ni. 2.92; -daM dvi. vi., e. va. - bhikkhu chandasamAdhi ... saGghArasamannAgataM iddhipAdaM bhAveti, sa. ni. 3(2).355; - desu sapta. vi., ba. va. - iddhipAdesu chandaM nissAya pavatto samAdhi chandasamAdhi, a. ni. aTTha. 1.374; - dAnaM Sa. vi., ba. va. - so imesaM For Private and Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhipAda 328 iddhibala catannaM iddhipAdAnaM bhAvitattA bahalIkatattA AkaDamAno kappaM de se ssAmi iddhipAdaJca iddhipAdabhAvanaJca vA tiDeyya kappAvasesaM vA, dI. ni. 3.57; dhAtUna sujhatAlakSaNaM iddhipAdabhAvanAgAminiJca paTipadaM, sa. ni. 3(2).347; - ... iddhipAdAnaM ijjhanalakkhaNaM, a. ni. aTTha. 1.88; - ya Sa. vi., e. va - "ko nu kho hetu, ko paccayo dAni napuM. dvi. vi., ba. va. - bhAveyya ca bojjhaGge, iddhipAdabhAvanAyA ti, sa. ni. 3(2).337; - vagga pu., a. iddhipAdAni indriyAni balAni, theragA. 595; sa. u. pa. ke ni. kA RddhipAdoM kA anuzIlana karane vAlA eka rUpa meM citi., chandi., viriyi., vImaMsi., padhAnasaGghAri., khaNDavizeSa, a. ni. 3(1).269-270; - vaNNanA strI., samAdhi ke anta. draSTa; - kathA strI., dasa kathAvatthuoM tatpu. sa., RddhipAdoM kA varNana, sa. ni. aTTha. 3.280meM eka - thaM dvi. vi., e. va. - ... iddhipAdakathaM 291; -- vatthuka tri., ba. sa., RddhipAdoM para pratiSThita yA indriyakathaM... nibbAnakathaM katheti, mahAni. 356; - kusala AdhArita -- kA pu., pra. vi., ba. va. - ime paJca dhammA tri., tatpu. sa. [bau. saM., RddhipAdakuzala], RddhiyoM ke paJca atthA chandavatthukA iddhipAdavatthukA iddhipAdArammaNA AdhAroM yA adhiSThAnoM ke viSaya meM kuzala - lA pu., pra. iddhipAdagocarA ..., paTi. ma. 339; - vibhaGga pu., vibhaGga kA vi., ba. va. - khandhakusalA dhAtukusalA AyatanakusalA iddhipAda-viSayaka eka bhAga, vibha. 243-255; vibha. aTTha. paTiccasamuppAdakusalA satipaTTAnakusalA smmppdhaankuslaa| 287-292; -- saMyutta napuM., sa. ni. kA iddhipAda-vivecaka iddhipAdakusalA indriyakusalA balakusalA bojjhaGgakusalA eka sthala-vizeSa, sa. ni. 3.328-364; - sutta napuM0. sa. maggakusalA phalakusalA nibbAnakusalA, te kusalA evamAhaMsu ni. ke do suttoM evaM a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. mahAni. 49; - gocara tri., ba. sa., Rddhi ke AdhAroM ko ni. 2(2).335; 2(2).339; a. ni. 2(1).76; - dArammaNa apanA kAryakSetra banAne vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. -- tri., ba. sa., Rddhi ke AdhAroM ko apanA Alambana banAne ime paJca dhammA paJca atthA chandavatthukA iddhipAdavatthukA vAlA - NA pu., pra. vi., ba. va. - ime paJca dhammA paJca iddhipAdarammaNA iddhipAdagocarA, paTi. ma. 339; - tA atthA chandavatthukA iddhipAdavatthukA iddhipAdArammaNA strI., bhAva. [RddhipAdatva, napuM.], RddhiyoM kI AdhArabhUtatA iddhipAdagocarA ..., paTi. ma. 339; - dAbhisamaya pu., yA adhiSThAnabhAva - tA pra. vi., e. va. - apica tesaM tesaM tatpu. sa., RddhipAdoM kA jJAna - yo pra. vi., e. va. - dhammAnaM pubbabhAgavasenApi etesaM iddhipAdatA veditabbA, sa. ijjhanaDena iddhipAdAbhisamayo, paTi. ma. 386. ni. aTTha. 3.285; etesaM iddhipAdatA veditabbA, sa. ni. aTTha. iddhippatta tri., tatpu. sa. [RddhiprApta]. 1. Rddhi ke bala ko 3.285; - dhIra tri., tatpu. sa., Rddhi ke AdhAroM yA prApta kiyA huA vyakti - tto pa.. pra. vi., e. va. - ghaTakoM ke viSaya meM buddhimAn - rA pu.. pra. vi., ba. va. - tevijjo iddhipattomhi cetopariyAyakovido, sa. ni. api ca khandhadhIrA dhAtudhIrA... iddhipAdadhIrA indriyadhIrA 1(1).227; - ttA pra. vi., ba. va. - iddhipattAti ..., te dhIrA evamAhaMsu, mahAni. 32; - pAdukA strI., iddhividhaJANaM pattA, sa. ni. aTTha. 1.188; 2. dhanasampadA, ko [RddhipAdukA], zA. a., Rddhi kI khar3AUM, lA. a., prApta, UMce pada ko prApta - ttAya strI., Sa, vi., e. va. AkAza meM ur3ane kI divya zakti - kA dvi. vi., ba. ka. - honti hete. mahArAja, iddhippattAya nAriyA, jA. aTTha. 3.19. - iddhipAdapAdukA Aruyaha nibbAnanagaraM pavisitvA dhammapAsAdaM iddhibala napuM., tatpu. sa. [Rddhibala], Rddhi kA bala yA Aruyaha ..., sa. ni. aTTha. 2.73; - kaM dvi. vi., e. va. -- sAmarthya - laM pra. vi., e. va. - iddhibalaM pAbalaJca pAduke sugate datvA, saGke gaNavaruttame, iddhipAdukamAruyha, kIdisaM. buddhabalaM lokahitassa kIdisaMbu. vaM. 1.3; iddhibalaM viharAmi yadicchaka apa. 1.343; - pucchA strI., tatpu. sa. paJjAvalaJca edisaM, buddhabalaM lokahitassa edisaM, bu. vaM. [RddhipAdapRcchA], RddhipAdoM ke viSaya meM pUchatAcha yA 1.4; - lena tR. vi., e. va. - iddhibalenupatthaddho saMvejesi prazna - cchA pra. vi., e. va. - aparApi tisso pucchA ca devatA, ma. ni. 1.422; saddhi iddhibalena jetavane ... satipaTTAnapucchA sammappadhAnapucchA, iddhipAdapucchA, mahAni. pAturahosi, jA. aTTha. 4.281; -- kathA strI., tatpu. sa., 251; - bhAvanA strI., tatpu. sa. [RddhipAdabhAvanA]. kathA. ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, kathA. 368; pa. pa. Rddhi ke AdhAroM yA adhiSThAnoM kA vikAsa, vRddhi yA aTTha. 223; - ppatta tri., Rddhibala ko pAyA huA-ttehi sudRr3hIkaraNa - naM dvi. vi., e. va. - iddhi vo, bhikkhave, pu., tR. vi., ba. va. - balappattehIti iddhibalappattehi, bu. vaM. For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhimada 329 iddhiya/iTTiya aTTha. 231; - lAbhAva pu., tatpu. sa. [RddhibalAbhAva], Rddhibala kA abhAva - vA pa. vi., e. va. - khINAsavApi samAnA iddhibalAbhAvA parakulAni piNDAya upasamissanti. pArA. aTTha 1.139. iddhimada pu., tatpu. sa. [Rddhimada], RddhiyoM se yukta hone kA darpa, RddhimAna hone kA ahaMbhAva - do pra. vi., e. va. - iddhimado yasamado sIlamado .... vibha. 395; taM taM ijjhatIti vA majjanavasena uppanno mAno iddhimado, nAma. vibha. aTTa, 442. iddhimantu tri., iddhi + mantu pratyaya ke yoga se niSpanna [Rddhimat], RddhiyoM kA svAmI, alaukika divya zaktiyoM se sampanna, adbhuta zakti evaM aizvarya se yukta, iddhividhanAmaka jJAna se yukta - mA/manto pu., pra. vi., e. va. - caNDettha nAgarAjA iddhimA Asiviso ghoraviso, mahAva. 29; nAgohamasmi iddhimA tejassI duratikkamo, jA. aTTha. 7.14; iddhimAti adhiTThAniddhivikabbaniddhiAdIhi iddhIhi iddhimA, iddhividhaJANalAbhIti attho, theragA. aTTha. 2.73; iddhimA cetovasippattoti iddhisampanno cittarasa vasibhAvapatto khINAsavo, a. ni. aTTha. 2.362; iddhimanto mahApao kAladevalatApaso, jina. 119; - ntaM pu., dvi. vi., e. va. - bhikkhU tAdisaM iddhimantaM sabrahmacAriM kuto labhissanti? pArA. aTTha. 1.139; - mato/ntassa/massa pu., Sa. vi., e. va. - iddhimato pana ThitA anekavaNNA acciyo honti, mahAva. 30; 'anApatti, bhikkhave, iddhimassa iddhivisayeti, pArA. 80; - nto/ntA pu., pra. vi., ba. va. - yakkhA . .. iddhimanto jutimanto vaNNavanto yasassino, dI. ni. 2.187; yesu buddhA khINAsavA ca paccekabuddhA ca iddhimantA ca isayo nhAyanti, a. ni. aTTha. 3.218; iddhimantoti dibbaiddhiyuttA, dI. ni. aTTha. 2.249; -- nte pu., dvi. vi., ba. va. - aje bhikkhU iddhimante disvA ..., theragA. aTTha. 1.380; - ntehi pu., tR. vi., ba. va. - bhagavA kathAhaM iddhimantehi gantabbaTTAnaM gamissAmIti, a. ni. aTTha. 1.239; - mataM/mantAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - yo nAmiddhimataM seTTho, dutiyo aggasAvako, visuddhi. 1.225%; "etadagga, bhikkhave, ... iddhimantAnaM yadidaM mahAmoggallAno, a. ni. 1(1).31; - matI/mantinI strI, pra. vi., e. va., RddhiyoM se sampanna nArI - satimatI cakkhumatI, iddhimatI pattimatI ti ca, sadda. 1.180; -- ntiniyo ba. va. - devatApi kho santi iddhimantiniyo dibbacakkhukA paracittaviduniyo, a. ni. 1(1).173; - matInaM/mantAnaM strI., Sa. vi., ba. va. - aggA iddhimatInanti, therIgA. aTTha. 218; "etadaggaM, bhikkhave, ... iddhimantInaM yadidaM uppalavaNNA a. ni. 1(1).35; sa. u. pa. ke rUpa meM ani. ke anta. draSTa.; - ntatA strI., iddhimantu kA bhAva. [Rddhimattva, napuM.], RddhiyoM se samanvita honA - ya tR. vi., e. va. - "etadaggaM, bhikkhave, mama sAvakAnaM ... yadida mahAmoggallAnoti iddhimantatAya etadagge Thapesi, theragA. aTTha. 2.406-7. iddhimaya tri., tatpu. sa. [Rddhisampanna], 1. Rddhibala se paripUrNa, alaukika zaktiyoM se sampanna, RddhiyoM se yukta, 2. teIsa prakAra ke paMsukUlacIvaroM meM bAIsaveM ke rUpa meM ullikhita cIvara, 'ehi bhikkhu (A jAo bhikSu) kahate hI adabhuta rUpa se prApta zreSTha cIvara - yo pu., pra. vi., e. va. - kammavipAkajAya iddhiyA payojanaM iddhimayo payogo, pArA. aTTa. 2.37; - yaM napuM., pra. vi., e. va., (cIvara)iddhimayanti ehibhikkhucIvara visuddhi. 1.61; - pattacIvara napuM.. karma. sa., camatkAramaya rUpa se prApta pAtra evaM cIvara - raM pra. vi., e. va. - dvinna aggasAvakAnampi iddhimayapattacIvaraM AgataM, a. ni. aTTa, 1.128; tenassa iddhimayapattacIvaraM na uppajissati, udA. aTTha. 75; - pattacIvaradhara tri., "ehi bhikkhu" kahane se prApta pAtra evaM cIvara ko dhAraNa karane vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe antarahitake samassU iddhimayapattacIvaradhArA vassasaTikattherasadisA ahesuM, a. ni. aThTha. 1.158.. iddhimayika tri., iddhimaya + ika ke yoga se vyu., RddhiyoM se nirmita, RddhiyoM se paripUrNa, alaukika divya zaktiyoM se yukta - ko pu.. pra. vi., e. va. - iddhimayiko so AyUtiAdimAha, pa. pa. aTTha. 224; - kA strI., pra. vi., e. va. - ... iddhimayikA sA gati, iddhimayiko so attabhAvappaTilAbho, kathA. 368; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. -- dhammasaGgAhakattherehi tesaM anulomAni dukUlaM... iddhimayika ...... anujJAtAni, mahAva. aTTha. 363. iddhimahatta napuM, tatpu. sa. [Rddhimahatva]. RddhiyoM kI mahattA athavA zreSThatA - to pa. vi., e. va. - iddhimahattato anussaritabba, visuddhi. 1.225; ... yasamahattato puJjamahattato ... iddhimahattato ... sammAsambuddhatoti, visuddhi. 1.223. iddhiya/iTTiya pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma - yo pra. vi., e. va. - iTTiyo uttiyo thero, bhaddasAlo ca sambalo, For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhiyAna 330 iddhivisavitA pArA. aTTa, 1.50; tato mahindo iTTiyo uttiyo sambalo vividhatA - dhaM' na., pra. vi., e. va. - iddhi yeva vidha tathA, dha. sa. aTTha, 33. iddhividha, iddhikoTThAso iddhivikappoti attho, paTi. ma. iddhiyAna napuM.. tatpu. sa. [RddhiyAna], RddhiyoM vAlA aTTha. 1.43; iddhIti iddhividhaM iddhipATihAriyaM nAma, bu. vaM. vAhana, RddhirUpI vAhana yA savArI, RddhiyoM kI savArI - aTTha. 44; - dhaM dvi. vi., e. va. - so anekavihitaM naM dvi. vi., e. va. - "teneva kammAbhisandena iddhiyAnaM iddhividhaM paccanubhoti, ekopi hutvA bahudhA hoti, dI. ni. abhiruyaha patthitaM nibbAnanagaraM pApuNeyyA ti, mi. pa. 257. 1.69; - ya tR. vi., e. va. - iddhividhAyAti iddhikoDAsAya iddhilAma pu., tatpu. sa. [RddhilAbha], RddhiyoM kI prApti - iddhivikappAya vA, visuddhi. 2.12; - dhassa napuM., Sa. vi., bhAya ca. vi., e. va. - ... maggo yA paTipadA iddhilAbhAya e. va. - iddhividhassa ... lAbhImhI ti vadatopi pArAjika iddhipaTilAbhAya saMvattati-ayaM vaccati bhikkhave iddhipAdo, natthI ti, pArA. aTTha. 2.78; -dhe napuM., sapta. vi., e. va. sa. ni. 3(2).348; iddhiyA ime cattAro pAdA iddhilAbhAya - ijjhanaTe pA iddhividhe ANaM paTi. ma. 3; sa. pa. ke iddhipaTilAbhAya ... iddhivesArajjAya saMvattantIti, paTi. ma. rUpa meM, - catutthajjhAnasamAdhismi ... iddhividhAdidhammA 376; iddhilAbhAyAti attano santAne pAtubhAvavasena iddhInaM ijjhanti, a. ni. aTTha. 3.115; - JANa napuM, karma. sa., lAbhAya, paTi. ma. aTTha. 2.245. Rddhi ke vividha prabhedoM kA jJAna, bhinna bhinna RddhiyoM kA iddhivaDDananAmadheyya tri., ba. sa., Rddhivardhana nAma vAlA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - suparikammakatamattikAdayo (eka rAjaprAsAda), sa. pa. ke anta., - vuddhippatto viya iddhividhaJANaM daTThabba, dI. ni. aTTa, 1.180; - NAya sirivaDDanasomavaDvanaiddhivaDvananAmadheyyesu tIsu pAsAdesu ..., ca. vi., e. va. - so tathAbhAvitena cittena ... bu. vaM. aTTha. 175. iddhividhaJANAya cittaM abhinIharati, paTi. ma. 102; iddhivasIbhAva pu., tatpu. sa., RddhiyoM ko apane vaza meM kara iddhividhaJANAyAti iddhikoTThAse, iddhivikappe vA ANatthAya, lenA, RddhiyoM para Adhipatya yA prabhutva - vAya ca. vi., paTi. ma. aTTa, 1.278; - niddesa pu., visuddhi ke bArahaveM e. va. - iddhivasIbhAvAyAti iddhiyA issarabhAvAya, paTi. ma. adhyAya kA zIrSaka, jisameM buddhaghoSAcArya ne RddhiyoM kA aTTha.2.245. vivecana kiyA hai, visuddhi. 2.1-56. iddhivikubbana napuM., [bau. saM. RddhivikurvaNa], Rddhi kA iddhivilAsa pu., tatpu. sa., RddhiyoM kA lalita athavA vividha rUpa se pradarzana - naM pra. vi., e. va. - kimetaM manohara rUpa meM pradarzana, Rddhi kA zAnadAra yA bhavya acchariyaM loke, yaM me iddhivikubbana, bu. vaM. (pR.) 292; - pradarzana - sena tR. vi., e. va. - iddhivilAsena vilAsento, naM dvi. vi., e. va. - ... AkAsaM uppatitvA iddhivikubbanaM bu. vaM. aTTha. 58. dassetvA ..., a. ni. aTTa, 1.228; - ne sapta. vi., e. va. iddhivisaya pu., tatpu. sa. [Rddhi-viSaya], Rddhi kA kSetra - - arahattaphalena saddhiyeva ca iddhivikubbane ciNNavasI ye sapta. vi., e. va. - "anApatti bhikkhave iddhimassa ahosi, a. ni. aTTha. 1.265; - tA strI., bhAva., iddhivisayeti, pArA. 80; iddhivisayeti IdisAya RddhiyoM ke pradarzana kI avasthA yA zakti, RddhiyoM kA adhivAniddhiyA anApatti, pArA. aTTha. 1.315; - yo pra. vividha rUpa se pradarzana karanA - ya tR. vi., e. va. - vi., e. va. - iddhimato iddhivisayo nAma acinteyyo, ma. iddhivikubbanatAyAti iddhiyA vividhakaraNabhAvAya, paTi. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.61; - yA ba. va. - na pana sakkate aTTha. 2.245. maraNassa ... iddhimantAnaM iddhivisayA, netti. 21. iddhividhaJANa napuM, tatpu. sa., Rddhi-viSayaka jJAna, Rddhi iddhivisavitA strI., [RddhiviSayitA], 1. RddhiyoM para ke rUpa meM athavA Rddhi-zIrSaka meM prApta jJAna - NAya ca. svAmitva athavA prabhutva, RddhiyoM ko apane viSayakSetra meM le vi., e. va. - iddhividhaJANAya cittaM abhinIharati AnA, 2. RddhiyoM kI vividha rUpa meM pravRtti - ya tR. vi., abhininnAmeti, paTi. ma. 102; iddhividhaJANAyAti iddhikoDAse, e. va. - cattAro iddhipAdA paJjattA iddhipahutAya iddhivikappe vA ANatthAya, paTi. ma. aTTa, 1.278. iddhivisavitAya iddhivikubbanatAya, dI. ni. 2.157; iddhividhA strI./na, [RddhividhA], RddhiyoM ke bheda, iddhivisavitAyAti iddhivipajjanabhAvAya panappanaM Asevanavasena RddhiyoM ke prakAra, RddhiyoM ke khaNDa yA bhAga, Rddhi kI ciNNavasitAyAti, dI. ni. aTTha. 2210; iddhivisavitAyAti For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iddhivesArajja 331 vividhaM visesaM savati janeti pavattetIti visavI, ... tassa bhAvo visavitA, paTi. ma. aTTha. 2.245. iddhivesArajja napuM., tatpu. sa. [RddhivaizAradya], Rddhi ke viSaya meM nipuNatA yA vaizAradya - jjAya ca. vi., e. va. - iddhiyA ime cattAro pAdA iddhilAbhAya ... iddhivesArajjAya saMvattantIti, paTi. ma. 376. idha' nipA., [iha], yahAM, idhara, idhara-udhara, yahAM pRthvI para, isa loka yA saMsAra meM, isa buddhadharma meM - (desApadeso nipAto), idha, tathAgato loke uppajjati, dI. ni. 1.55; dI. ni. aTTha. 1.142; idheva tiTThamAnassa, devabhUtassa me sato, dI. ni. 2.211; idha hissAmi jIvitaM, jA. aTTa. 4.372; - paJA strI., isa buddhadharmadesanA ke viSaya meM antardRSTi - imasmi sAsane pA idhapA nAma, sAsanacaritAya ariyapAya Thitassa ariyasAvakassAti attho, a. ni. aTTha. 3.339; - sadda pu., idha zabda -- ho pra. vi., e. va. - ayavhettha idhasaddo..., pArA. aTTa. 2.10. idha' pu., IMdhana, samidhA - dho pra. vi., e. va. - samidhA idhumaM cedho, abhi. pa. 36; edhayatIti idho, abhi. pa. TI. 36. idhaTTa tri., isa loka meM sthita - ssa pu., Sa. vi., e. va. --- idhahassAti imasmiM loke Thitassa, paTi. ma. aTTha. 1.248; - ka tri., isI loka meM athavA isI kAmabhava meM sthita - ko pu., pra. vi., e. va. - idha kAmabhave Thito idhaTThako, netti. TI. 139. idhattha' tri., ba. sa., isI loka ke kAmasukhoM ko apanA prAptavya mAnane vAlA (vyakti) - tthaM pu., dvi. vi., e. va. -- tidvantamenaM jAnAtIti bhagavA idhattha va jAnAti, cULani. idhalokabhAvI tri., isI loka meM ghaTita hone vAlA, sAmane svayaM dekhA jA sakane vAlA - vinI strI., pra. vi., e. va. - sandiTTikAti sAmaM passitabbA, idhalokabhAvinI, dI. ni. aTTha. 3.116. idhalokavijaya pu., isa loka para vijaya - yAya ca. vi., e. va. - navame idhalokavijayAyAti idhalokavijinanatthAya abhibhavatthAya, a. ni. TI. 3.223. idhalokikasutta napuM., vya. saM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 3(1).98-102. idhuma napuM., [iMdhana], agnikASTha, indhana, yajJa meM kAma Ane vAlI samidhA, jalAU lakar3I - maM pra. vi., e. va. -- samidhA idhumaM cedho upAdAnaM tathendhanaM, abhi. pa. 36%3; edhayatIti idhumaM, abhi. pa. TI. 36. inandapada pu., vya. saM., dakSiNa bhArata ke uccakuTTa nAmaka eka kSetra ke tamilapradhAna kA nAma -inandapadanAmaM ca toNDamAnaM athAparaM cU. vaM. 77.74. inappaccaya pu., vyAkaraNa meM hI prayukta, ina pratyaya (jina tathA supina zabdoM meM dRSTigata)- yo pra. vi., e. va. - ji iccetAya dhAtuyA inappaccayo hoti sabbakAle kattari, ka. vyA. 560; supa iccetAya dhAtuyA inappaccayo hoti kattari bhAve ca, ka. vyA. 561. inda pu... [indra], 1. zA. a., devoM ke rAjA kA nAma, tAvatiMsa svarga kA zAsaka, brahmA ko chor3akara devoM ke bIca sarvAdhika prasiddha deva, dUsarA prasiddha nAma zakra, aTThAraha anya nAma bhI ullikhita - sakko purindado devarAjA vajirapANi ca, sujampati sahassakkho mahindo vajirAvudho vAsavo ca dasasatanayano tidivAdhibhU suranAtho ca vajirahattho ca bhUtapatyapi maghavA kesiyo indo vatrabhU pAkasAsano viDojA, abhi. pa. 18-20; - do pra. vi., e. va. - indoti sakko devarAjA, theragA. aTTha. 2.193; api ca indoti sakko , sadda. 2.378; sace ca meM rakkhati devarAjA, devAnamindo maghavA sujampati, jA. aTTha. 3.126; 2. lA. a., apane samUha meM prathama athavA zreSTha, adhipati, rAjA, parama-aizvarya-sampanna vyakti - indodhipatisakkesu, abhi. pa. 1132; ettha indoti adhipatibhUto yo koci so hi indati paresu issariyaM pApuNAtIti indo ti vuccati api ca indo ti sakko, sadda. 2.377-78; apica indo bhagavA dhammissaro paramena cittissariyena samannAgato, iti. aTTha. 183; sahassanetto tidasAnamindo, jA. aTTha. 5.404; sakkohamasmI 153. idhattha' pu., karma. sa., isI dikhalAI de rahe loka kA prayojana, isI loka kA hita - ttho pra. vi., e. va. - idhatthoti diTThadhammahitaM, lIna. (dI. ni. TI.) 1.165. idhalokattha pu., tatpu. sa., isI loka kA nirmANa karane vAlA paJca-skandha-nAmaka artha yA sAratattva, pAMca skandhoM ke rUpa meM yaha loka - tthaM dvi. vi., e. va. - idhalokatthanti idhalokabhUtaM khandhapaJcakasaGghAtamatthaM, lIna. (dI. ni. TI.) 263. idhalokanissita tri., tatpu. sa., isI loka para AdhArita - taM napuM., pra. vi., e. va. - na ca me idhalokanissitaM viANaM bhavissati, ma. ni. 3.313. For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indaka 332 indakhIlaka tidasAnamindoti, jA. aTTha. 3.266; sa. u. pa. ke rUpa meM, amari0, asuri. uragi., kavi., kuji., gaji., jina., tidasi., diji., dipadi0, dumi., devi., nAgi0, pannagi., bhujagi., bhUmi, bhogi., manuji., manussi., mahi., migi., muni., ravi., laGki, vAnari., samaNi., sIhali., sugati... surAsuri., suri., seni. ke anta. draSTa., 3. vya. saM., ka. cAra lokapAloM meM se pratyeka ke ikyAnave putroM kA nAmanAmA tri., ba. sa., pu., pra. vi., ba. va., indra nAma vAle - "puttApi tassa bahavo indanAmA mahabbalA, dI. ni. 2.188%; ... indanAmA mahabbalAti... sakkassa devaruo nAmadhArakA, dI. ni. aTTha. 2.250; indanAmAti indoti evaMnAmA dI. ni. aTTha. 3.132; 3.kha. pUrvakalpa ke tIna cakravartiyoM kA nAma - mA pu., ba. sa., pra. vi., ba. va. - "tesattatimhito kappe, indanAmA tayo janA, apa. 1.52; indanAmA tayo janAti indanAmakA tayo cakkavattirAjAno ekasmiM kappe tIsu jAtIsu indo nAma cakkavattI rAjA ahosinti attho, apa. aTTha.2.3. indaka' tri., inda se vyu., sa. u. pa. meM hI prApta - sa. .... kA pu.. pra. vi., ba. va., indrasahita - bhikkhuM saindakAdevA ... namassanti, sa. ni. 2(1).84 - sahi.-kA pu.. pra. vi., ba. va. - tAvatiMsA sahindakA, dI. ni. 2.163; - ke dvi. vi., ba. va. - sabbepi saindake sabrahmake ca deve dassento, jA. aTTha. 5.270. indaka' pu., vya. saM., ka. eka yakSa kA nAma, indrakUTanivAsI eka yakSa - ssa Sa. vi., e. va. - indakassa yakkhassa bhavane, sa. ni. 1(1).238; indakassAti indakuTanivAsino yakkhassa, sa. ni. aTTha. 1.263; kha. trAyastriMsa (svarga) meM dubArA utpanna eka mANava kA nAma - ko pra. vi., e. va. - indako atirocati, pe. va. 315; ayaM so indako yakkho, dha. pa. aTTha. 2.126. indakasutta napuM, sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).238. indakUTa pu.. vya. saM. [indrakUTa], rAjagRha ke samIpa meM sthita eka parvata kA nAma-Te sapta. vi., e. va. - bhagavA rAjagahe viharati indakUTe pabbate, sa. ni. 1(1).238; - nivAsI pu.. [indrakUTanivAsI], indrakUTa parvata para nivAsa karane vAlA - no Sa. vi., e. va. - indakassAti indakUTanivAsino yakkhassa, sa. ni. aTTha. 1.263. indaketu pu., [indraketu]. zA. a., indra kA dhvaja, indra kI patAkA, lA. a., indradhanuSa - tu pra. vi., e. va. - uccattanena so buddho, asItihatthamaggato, obhAseti disA sabbA, indaketuva uggato, bu. vaM. 7.24. indakhilupama tri., ba. sa., zA. a., pravezadvAra yA dehalI para gAr3e gae khUTe yA stambha ke samAna (aDiga, avicala), lA. a., kisI bhI prakAra kI pratikriyA se rahita, samabhAva meM sthita -- mo pu., pra. vi., e. va. - indakhilupamo tAdi subbato, dha. pa. 95; ... atha kho pathavisamo ca indakhilupamo eva ca hoti,dha. pa. aTTha. 1.349; pAThA. indakhIlupama(barmI.). indakhIla pu., [bau. saM., indrakIla], zA. a., nagaradvAra para gAr3A gayA indra kA khUTA athavA prastara-khaNDa, lA. a. 1. nagaradvAra kI surakSA ke lie dehalI ke madhya meM pRthvI ke nIce ATha yA dasa hAtha khodakara gAr3A huA lakar3I yA lohe kA akampya stambha yA khUTA - lo pra. vi., e. va. - esikA indakhIlo ca, abhi. pa. 204; indakhIloti nagaradvAravinivAraNatthaM ummAramantare aTTa vA dasa vA hatthe pathaviM khaNitvA AkoTitassa sAradArumaya thambhassetaM adhivacanaM, khu. pA. aTTha. 147; indakhIlo vA ayokhIlo ... asampavedhI, dI. ni. 3.99; - laM dvi. vi., e. va. - yathA nAma nagaradvAre nikhAtaM indakhIlaMdArakAdayo omuttentipi Uhadantipi, dha. pa. aTTha. 1.349; - le sapta. vi., e. va. - indakhIle ThitassAti yassa gAmassa ... indakhIlA... tassa ... indakhIle Thitassa, pArA. aTTha. 1.239; - lA pa. vi., ba. va. - nikkhamitvA bahi indakhIlA sabbametaM arazaM paTi. ma. 168; - ssa Sa. vi., e. va. - indakhIlassa dve aGgAni gahetabbAni, mi. pa. 330; lA. a. 2. dehalI, praveza-dvAra - le sapta. vi., e. va. - gAmUpacAro nAma parikkhittassa gAmarasa indakhIle Thitassa majjhimassa purisassa leDDupAto, pArA. 52; indakhIle ThitassAti yassa gAmassa anurAdhapurasseva dve indakhIlA, tassa abbhantarime indakhIle Thitassa, pArA. aTTa, 1.239; - lA' pra. vi., ba. va. - indakhIlAti ummArA, visuddhi. mahATI. 1.91; - lA pa. vi., e. va. - "araJAnti nikkhamitvA bahi indakhIlA sabbametaM araja vibha. 281. indakhIlaka pu.. nagara yA grAma kA pravezadvAra - to pa. vi., e. va. - indakhIlakato anto, gacchato hoti dukkaTa, vina. vi. 1884; indakhIlakato antoti gAmadvArindakhIlato anto, ghareti vuttaM hoti, vina. vi. TI. 2.10. For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indakhIlasutta 333 indajAla indakhIlasutta napuM.. vya. saM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 3(2).505. indagajjita napuM.. [indragarjita], indra kA garjana, indra kI dahAr3a - taM dvi. vi., e. va. - gajjanto indagajjitaM, mi. pa. 18. indagu/hindagU/indagU pu., [indragU?], sattva, nara, manuSya, indriya evaM karma ke dvArA gamana karane vAlA - gu pra. vi., e. va. - maccoti satto naro mAnavo poso puggalo jIvo jAgu, jantu indagu, manujo, mahAni. 3; indriyena gacchatIti indagu, mahAni. aTTa. 21; indriyena gacchatIti indagU atha vA indabhUtena kammunA gacchatIti indagU indagU ti pi pALI, tattha hindanti maraNaM, taM maraNaM gacchatIti hindaga, sadda. 2.466. indagutta pu., vya. saM., 1. azoka-kAlIna eka sthavira (thera) kA nAma - ssa Sa. vi., e. va. --- therassa indaguttassa kammAdhiTThAyakassa tu. ma. vaM. 5.174; 2. duTThagAmani ke samaya ke rAjagRha kA eka sthavira - tto pra. vi., e. va. - rAjagahassa sAmantA indagutto mahAgaNI, ma. vaM. 29.30; 3. duTThagAmani ke hI samaya kA eka siMhalI bhikSu - indagutto mahAthero chaLabhio mahAmati, ma. vaM. 30.98; - thera pu., karma. sa., sthavira indagutta - ro pra. vi., e. va. -- so indaguttathero tu mArassa paTibAhanaM, ma. vaM. 31.85; - raM dvi. vi., e. va. - indaguttattheraM nAma mahiddhikaM mahAnubhAvaM ..... adAsi, pArA. aTTa. 1.35. indagopaka pu.. [indragopaka], 1. eka prakAra kA barasAtI kIr3A jo lAla raMga kA hotA hai, lAla makhamala ke samAna raMga-rUpa vAlA barasAtI kIr3A, giMjAI, gvAlina, bIra-bahUTI yA indravadhU-nAmaka eka barasAtI kIr3A - ko pra. vi., e. va. - kuTikA abhirUpA ... seyyathApi indagopako, pArA. 48; - kA pra. vi., ba. va. - navavuvAya bhUmiyA bahU indagopakA uDahiMsu.dha. pa. aTTha. 1.12; - piTThisadisavaNNa tri., ba. sa., indragopa kI pITha ke samAna lAla varNa vaalaa| - paNe hi napu., tR. vi., ba. va. - indagopakapiDisadisavaNNehi nIcatiNNehi samannAgatA, jA. aTTha. 5.162; - vaNNa 1. pu., tatpu. sa., bIrabahUTI kA raMga yA varNa - NNo pra. vi., e. va. - lohitako ca vaNNoti indagopakavaNNo, mahAni. aTTha. 305; 2. tri.. ba. sa., bIrabadhUTI ke varNa ke samAna lAla raMga vAlA - NNaM napuM, dvi. vi., e. va. - indagopakavaNNaM paTaM pArupitvA, jA. aTTa. 4.167; - vaNNAbha tri., ba. sa., indragopaka ke varNa kI AbhA vAlA - bho pu., pra. vi., e. va. - indagopakavaNNAbho, yassa lohitako siro, jA. aTTha.7.28%; - bhA pra. vi., ba. va. - indagopakavaNNAbhA tAva dissanti tisati, jA. aTTha. 7.172; - saJchanna tri0, tatpu. sa., varSAkAla meM utpanna mUMgA ke raMga ke samAna raktavarNakITa indragopakoM se DhakA huA yA AvRtta, lAla raMga kI ghAsa dvArA DhakA huA - nnA pu., pra. vi., ba. va. - indagopakasaJchannA, te selA ramayanti manti, theragA. 13; indagopakasaJchannAti... indagopakanAmakehi pavALavaNNehi rattakimIhi saJchAditA ..., theragA. aTTha. 1.61; tattha indagopaka saJchannAti indagopakavaNNAya rattAya sakhasamphassAya tiNajAtiyA saJchannA, jA. aTTha. 4.230; - naM napuM., pra. vi., e. va. - indagopakasaJchannaM na rajjassa sarissasi, jA. aTTa. 7.249; - sama/samAna tri., indragopaka nAma vAle raktima kITa ke samAna (lAla)nAni napuM., pra. vi., ba. va. - akkhikUTAni bhagavato lohitakAni honti sulohitakAni pAsAdikAni dassaneyyAni indagopakasamAnAni, mahAni. 261; 2. lAlaraMga kI ghAsa athavA kaNDIra vRkSa - keci pana "indagopakanAmAni rattatiNAnIti vadanti, apare "kaNikArarukkhA ti, theragA. aTTha. 1.61;. indaggi pu., [indrAgni], zA. a., indra kI agni, lA. a., AkAzIya vidyut, bijalI, vajrapAta - ggi pra. vi., e. va. - saGkAraggi indaggi aggisantApo sariyasantApo, vibha. 93; indaggIti asaniaggi, vibha. aTTha. 65; - no Sa. vi., ba. va. - gacchantassa indaggino gatamaggo viya hoti, a. ni. aTTha. 2.73; - nA tR. vi... e. va. - jhApitAti indagginA viya rukkhagacchAdayo ariyamaggajANagginA samUlaM daDDA, theragA. aTTha. 1.162. indacApa pu., tatpu. sa., indra-dhanuSa - pehi ta. vi., ba. va. - indacApehi vijjulatAhi ca parikkhittaM, sArattha. TI. 1.112; - kalApa pu., indradhanuSoM kA samuccaya, aneka indradhanuSa - pena tR. vi., e. va. - indacApakalApena sobhento gaganaGgaNaM, cU, vaM. 74.228. indajAla pu., [indrajAla], jAdU-TonA, mAyA, sammohanavimohana, chala-vaJcanA - lena tR. vi., e. va. - ekacce pana indajAlena aSTidhovanaM dI. ni. aTTha. 1.77; indajAlenAti For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indajAlika 334 indanAma mahAni. 52; indattAya vAti sakkabhAvAya, mahAni. aTTha. 159. advidhovanamantaM parijappitvA ... passanti, dI. ni. TI. 1. 113. indajAlika pu., [indrajAlika], jAdUgara, bAjIgara, aindrajAlika, mAyAkArI, indrajAlI, chalI, dhokhebAja - ko pra. vi., e. va. - mAyAkAro tu indrajAliko, abhi. pa. 512; - kA pra. vi., ba. va. - naccakA laGghakA indajAlikA vetAlikA mallA, mi. pa. 301. indajaTa tri., kevala 'indriya' zabda ke nirvacanakrama meM hI prayukta [indrajuSTa], adhipati, bhAvanA ke dvArA bhAvita yA sevita - vo pu.. pra. vi., e. va. - indajuTTho indriyaTTho, visuddhi. 2.118; vibha. aTTha. 118; - dvena tR. vi., e. va. -- ... kAnici bhAvanAsevanAya sevitAnIti indajaTvenApi indriyAni, visuddhi. 2.119; vibha. aTTha. 118. indajeTThaka tri., ba. sa. [indrajyeSThaka], indra kI pradhAnatA meM rahane vAlA, indra kI adhInatA meM rahane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - indajeTTakA tAvatiMsApi devA te dAnaM anumodantIti, jA. aTTha. 7.345. indaTTha pu., tatpu. sa., 'indriya' zabda ke nirvacana-krama meM prayukta [indrArtha]. Adhipatya kA artha, Adhipatya kA prayoga, adhipati ke rUpa meM kArya - 8 dvi. vi., e. va. - cakkhudvAre inda8 kAretIti cakkhundriyaM..., itthibhAve inda8 kAretIti itthindriyaM vibha. aTTha. 117; inda8 karotIti, sa. ni. aTTha. 3.265. indaTThakaraNa napuM.. tatpu. sa. [indrArthakaraNa], Adhipatya sthApita karanA - Nena tR. vi., e. va. - samAdhi pana jhAnakkhaNe sampayuttadhammAnaM avikkhepalakkhaNe indaTThakaraNena sAtisayaM paccayo hoti. sArattha. TI. 1.320; visuddhi. TI. 1.170. indati |ind kA varta., pra. pu., e. va. [Vinda, indati, idi paramaizvarya], adhipati ke rUpa meM zAsana karatA hai, dUsaroM para paramaizvarya prApta karatA hai, parama aizvarya se yukta hai - indati paresu issariyaM pApuNAtIti indoti vuccati, sadda. 2.377-78; indatIti indo, dha. sa. anu. TI. 31; indati paramissariyaM karotIti indo, abhi. pa. sUcI 47(ro.); - nti pra. pu., ba. va. - imasmiM ca atthe indanti parimissariyaM karonticceva indriyAni, visuddhi. mahATI. 2.174. indatta napuM., inda kA bhAva. [indratva], indra kA bhAva, AdhipatyabhAva, mahAdhipatitva -- ttAya ca. vi., e. va. - mahArAjattAya vA indattAya vA brahmattAya vA devattAya vA, indattana napuM., uparivat - naM pra. vi., e. va. - valaM rajja indattanaM bhogo buddharUpAdikA pi ca, saddhammo. 234. indadiTTha tri., tatpu. sa. [indradRSTa], indra ke dvArA dekhA gayA, adhipati dvArA dekhA gayA, buddha dvArA sAkSAtkRta - TTha pu., indra yA adhipati dvArA dekhe jAne kA artha - ho pu., pra. vi., e. va. - indadihro indriyaTTho, visuddhi. 2. 118; - dvena tR. vi., e. va. - abhisambuddhAni cAti indadesitaDhena indadiThThadvena ca indriyAni, vibha. aTTha. 118; sabbAneva panetAni bhagavatA yathAbhUtato pakAsitAni abhisambuddhAni cAti indadesitaDhena indadiThThadvena ca indriyAni, visuddhi. 2.119. indadesita tri., tatpu. sa., indra arthAt buddha ke dvArA upadiSTa, adhipati (buddha) ke dvArA vyAkRta yA pratipAdita - taTTho pu., pra. vi., e. va. - indadesita_o indriyaTTho, visuddhi. 2.118; vibha. aTTha. 118. indadvAra napuM., zrIlaMkA ke pulatthipura (vartamAna polannaruva) ke eka dvAra kA nAma - raM pra. vi., e. va. - hatthidvAraM visAlaM ca indadvAraM punAparaM cU. vaM. 73.160. indadhaja pu., tatpu. sa. [indradhvaja], indradhvaja, indra kI dhvajA yA patAkA - jo pra. vi., e. va. - indadhajo samassayaTena dassanIyadvena ca tavaM dhajo viyAti dhajoti, bu. vaM. aTTha. 49. indadhanu napuM., [indradhanuSa], indradhanuSa - nu pra. vi., e. va. - indAvudhaM indadhanu, abhi. pa. 49; sa. pa. ke anta., - indadhanuparivutamiva divasakara munidivasakara, bu. vaM. aTTha. 291; candobhAsasUriyobhAsasaJjhArAgaindadhanutArakarUpAna pabhAsavaNNA, sa. ni. aTTha. 1.113. indana napuM., Vinda se vyu., kri. nA., adhipati ke rUpa meM kArya karanA - Vidi paramissariye, indati, indanaM indo, sadda. 2.377. indanagarItulya tri., [indranagarItulya], indra kI nagarI jaisA, indrapurI ke samAna - yaM strI., dvi. vi., e. va. - campApuri kArApesi tathA taM indanagarItulyaM, cU. vaM. 88. 121. indanAma tri., ba. sa. [indranAma], indra ke nAma vAlA - mA pu., pra. vi., ba. va. - indanAmA mahabbalAti ... te sabbe sakkassa devaro nAmadhArakA, dI. ni. aTTha. 2.250. For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indanIla 335 indapatta/indapattha indanIla pu./napuM.. [indranIla], indranIlamaNi, bahumUlya maNi, udAna uTThakathA meM varNita caubIsa bahumUlya maNiyoM meM se eka - lo pu., pra. vi., e. va. - vajiro, mahAnIlo, indanIlo, marakato, udA. aTTha. 81; bahuvidhA maNayo honti seyyathIda, indanIlo mahAnIlo jotiraso veLuriyo ummApuppho, mi. pa. 124; - laM dvi. vi., e. va. - indanIla mahAnIla, atho jotirasaM maNiM ekato sannipAtetvA buddhathUpaM achAdayu apa. 1.68; - laddi-kUTa napuM., tatpu. sa. [adrikUTa], indranIla-nAmaka parvata kA zikhara, indranIla parvata kI coTI - TaM dvi. vi., e. va. - rAjAyatanapAdapaM indanIladdikUTa va gahetvA gahetvA daTThamAnaso, dA. vaM. 2.13(ro.); - iTThakA strI., [indranIleSTikA], indranIla maNi kI IMTa yA khapar3A - hi tR. vi., ba. va. - indanIlaiTThakAhi chadana, dI. ni. aTTha. 2.216; - thUpa pu., [indranIlastUpa], indranIla maNi se nirmita stUpa -- pena tR. vi., e. va. - so indanIlathUpena pidahesi namassi ca, ma. vaM. 1.36; - maya tri., indranIlamaNi se nirmita yA banAyA huA - yA' strI., pra. vi., e. va. - sA indanIlamayA hoti, dI. ni. aTTha. 2.187; - yA pu., pra. vi., ba. va. - tassA indanIlamayA tayo kUpakA, jA. aTTha. 4.19. indanIlamaNi pu., [indranIlamaNi], nIlama, nIlamaNi, indranIlamaNi - Ni pra. vi., e. va. - kAkagIvA viya indanIlamaNi... samannAgatattA, dI. ni. aTTa. 2.194; - Nayo ba. ka. - tato adhikavaNNatA mahAmaNi indanIlamaNayo .... jotirasamaNijAtiraGgamaNayo, apa. aTTha. 2.291; - tala napuM., nIlamaNi ke dvArA vinirmita yA banAyA huA tala yA gaca, indranIlamaNi se banA kuTTima yA pharza - le sapta. vi., e. va. - cakkavattiparisA nAma ... gacchamAnA indanIlamaNitale ... hoti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.161; - ppabhA strI., [indranIlamaNiprabhA], nIlama yA nIlamaNi kI kAnti yA dIpti, dedIpyamAna nIlavarNa - jAlaM tri., vi. vi., e. va., nIlamaNi kI kAnti jaisI prabhA se dedIpyamAna - so nAgarAjA rAjahaMso viya indanIlamaNippabhAjAlaM nIlagaganatalaM abhilaGghati, dI. ni. aTTha. 2.194; - bhUmi strI., [bhUmi], nIlama se banAyA huA pharza yA gaca - yaM sapta. vi., e. va. - so indanIlamaNibhUmiyaM patihito, thU. vaM. 232(ro.); - vaNNa tri., ba. sa. [indranIlamaNivarNa], nIlama ke raMga vAlA, nIlamaNi ke raMga vAlA - NNo pu0, pra. vi., e. va. - evaMrUpotiAdIsu kALopi samAno indanIlamaNivaNNo ahosinti ... ahosiM. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.177; - NNaM napuM., pra. vi., e. va. - indanIlamaNivaNNaM selamayaM pattaM itthadvayamajjhaM Agacchati, su. ni. aTTha. 1.110; - saGkAsa tri., ba. sa. [indranIlamaNisaGkAza], nIlama ke samAna, nIlamaNi ke sadRza - se sapta. vi., e. va. - indanIlamaNisaGkAse AkAse nAnappakArA, thU. vaM. 150(ro.); - sadisa tri., [indranIlamaNisadaka], indranIlamaNi ke samAna yA sadRza - saM pu., dvi. vi., e. va. - indanIlamaNisadisaM AkAse nAnappakArA, bu. vaM. aTTa. 100. indapaTimA strI., tatpu. sa. [indrapratimA]. indra kI pratimA yA mUrti - mA/yo dvi. vi., ba. va. - parivAretvA ThitA indapaTimA dassesi, jA. aTTha. 6.151; devanagaradvAresu vajirahatthA indapaTimA Thapesi, dha. pa. aTTha. 1.1583; indapaTimAyo disvA nivattitvA asurapurameva gacchanti, a. ni. aTTha. 3.279; - naM Sa. vi., ba. va. - tAsaJca pana indapaTimAnaM ArakkhaNatthAya ThapitabhAvo, jA. aTTa, 6.151. indapatta/indapattha napuM.. vya. saM. [indraprastha], ka. indraprastha nAma kA nagara, prAcIna bhArata kA eka nagara, kururASTra kA eka suprasiddha nagara, kuruvaMzI rAjA dhanaMjaya kI rAjadhAnI - taM/tthaM pra. vi., e. va. - sAketa, indapattaM, cokkaTThA pATaliputtaka, abhi. pa. 201; so AggamA nagaramindapatthaM .... kurUnaM, jA. aTTha. 7.164; - te sapta. vi., e. va. - uttarapaJcAle indapatte, jA. aTTha. 2.179; - nagara napuM., indraprastha nAma kA nagara - re sapta. vi., e. va. - kururaDe indapatthanagare dhanaJcayakorabyo nAma rAjA rajjaM kAresi, jA. aTTa. 7.146; kururaDhe indapatthanagare yuddhihilagotto korabyo nAma rAjA rajjaM kAresi, jA. aTTha. 4.323; sattayojanike indapatthanagare rajjaM dAtuM pahomi, jA. aTTha. 5.479; -- nagaravAsI pu., [indraprasthanagaravAsin], indraprasthanAmaka nagara meM vAsa karane vAlA yA vasane vAlA - hi tR. vi., ba. va. - mahAsattopi nagaraM patvA indapatthanagaravAsIhi devanagaraM viya, jA. aTTha. 5.502; - naM Sa. vi., ba. va. - indapatthanagaravAsInaM assumukhAni hAsento, jA. aThTha. 7.209; kha. mahAsammata-vaMsa ke satraha kSatriya rAjAoM kI rAjadhAnI - mhi sapta. vi., e. va. - nagare indapattamhi rajja kAresuM te tadA, dI. vaM. 3. 23; - pura pu., indraprastha nAmaka vaha sthAna, jahA para buddha kA usturA eva suI kA For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indapura 336 indavatika DibbA rakhA gayA thA - re sapta. vi., e. va. -- vAsi saMketita karane kA artha - @o pra. vi., e. va. - liGgeti sUcigharaJcApi, indapatthapare tadA ba. vaM. 29.16. gameti ApetIti liGga... indassa liGga indaliGga, indaliGgassa indapura napuM.. vya. saM. [indrapura], indrapura, indra kA nagara - attho taM sabhAvo indaliGgaTTo, indaliGgameva vA indriyasaddassa raM pra. vi., e. va. - vINAmurajasammatALaghuTu iddhaM indapuraM atthoti indaliGgaDo, visuddhi. mahATI. 2.174; indaliGgaTTho yathA taveda, vi. va. 648; indapuraM yathAti sudassananagara indriyaTTho, visuddhi. 2.118; - tuna tR. vi., e. va. - viya vi. va. aTTha. 133. sabbAnipetAni yathAyoga indaliGgadvena ... ca indriyAni, indapurohita tri., ba. sa. [indrapurohita], indra kI pramukhatA paTi. ma. aThTha. 1.76. vAlA, indrapurassRta, indra ke prAdhAnya vAlA, vaha, jisakA indavaMsA strI., [indravaMzA], eka vizeSa prakAra ke chanda kA nAma, pradhAna indra hai - tA pu., pra. vi., ba. va. - yattha devA isa chanda meM cAra caraNa hote haiM aura pratyeka caraNa meM do tagaNa, tAvatisA, sabbe indaM purohitA, jA. aTTha. 6.152; eka jagaNa tathA eka ragaNa hotA hai- sA pra. vi., e. va. - indapurohitAti indaM purohitaM purecArikaM katvA parivAretvA sA indavaMsA khalu yattha tA jarA, ku ...., jA. aTTha. 6.152. indavajira napuM.. [indravaja], zA. a.. indra kA vaja, indra indaphalI pu.. [indraphalin], eka prakAra kA matsya, eka kA astra, eka vizeSa prakAra kA zastra, jisakA prayoga indra prakAra kI machalI - lI pra. vi., e. va. - amarA khaliso ke dvArA kiyA jAtA hai - rena tR. vi., e. va. - iminA candakulo kandaphalI, indaphalI indavalo kuliso vAmI indavajirena te sIsaM chinditvA, jA. aTTha. 1.338; - raM dvi. kutalo, kaNTiko sakulo maGgharo siGgI satavako rohito, vi., e. va. - so AvajjamAno ... indavajiraM AdAya ... pAThIno kANo savako pAso, sadda. 2.500. aTThAsi, jA. aTTha. 3.125; lA. a., indravaja ke samAna indabhavana napuM., [indrabhavana], indra kA prAsAda, indra kA tIkSNa, tIvra, druta evaM saTIka (indravajra ke sAtha vividha dharmoM bhavana, indra kA rAjabhavana - ne sapta. vi., e. va. - kI upamAoM vAle sthaloM meM)-raM dvi. vi., e. va. - taMyeva nAgabhavane ca ... mahArAjabhavane ca ... indabhavane ... tato ca jANaM indavajiraM viya ... anAvaraNaJANaM, paTi. ma. aTTha. bhiyyoti, mahAni. 337; - naM dvi. vi., e. va. - rAjabhavanaJca 2.32; sA hissa taM taM ThAnaM Avajjantassa indabhavanaM viya alaGkariMsu, jA. aTTha. 1.448. vissahaindavajiramiva ... tikhiNA hutvA vahati, visuddhi. indayava pu.. [indrayava], indrayava, gehUM ke samAna eka vizeSa 2.271; - rUpama tri., ba. sa. [indravajopama], indra ke vaja anna, kuTaja nAmaka vRkSa kA bIja - vo pra. vi., e. va. - ke samAna, vajra ke sadRza, vajopama - maM strI., dvi. vi., indayavo thale tassA, abhi. pa. 574. e. va. -- so taM pAsaGghAtaM indavajirUpamaM vImasaM. ma. ni. indalaTThi strI., tatpu. sa. [bau. saM. indrayaSTi], zA. a., aTTha. (mU.pa.) 1(1).335. indra kI lAThI, lA. a., indradhanuSa, AkAzIya vidyut kI indavajirA strI., [indravajA]. eka chanda-vizeSa kA nAma, lakIra - TThi pra. vi., e. va. - AkAse indalaThThIva jisake pratyeka caraNa meM gyAraha varNa (do tagaNa, eka jagaNa indadhanu iva ca catuddisA catUsu disAsu obhAsati .... apa. tathA do guru varNa) hote haiM - indAdikA tA vajirA jagA aTTha. 1.274; indalaThThIva AkAse, obhAseti catuddisA, apa. go, vutto. 62(pR.166). 1.31; tatthApi bhavanaM mayha, indalaTThIva uggataM, apa. 1.32; indavaNNa napuM.. [indravarNa], indra kI AkRti yA AkAra... mayha bhavanaM mama pAsAdaM indalaThThIva uggataM AkAse prakAra, indra kA rUpa-raMga - NNaM dvi. vi., e. va. - ThitavijjotamAnA vijjallatA iva uggataM ..., apa. aTTa. indavaNNaM vA dasseti, paTi. ma. 380; indavaNNanti 1.275. sakkasaNThAnaM, paTi. ma. aTTha. 2.255. indaliGga napaM. indraliGga], zA. a., indra kA cihna, lA. indavata napaM.. tatpa. sa. [indravrata], indra kA vrata, eka a., Adhipatya kA cihna yA saMketa - GgaM pra. vi., e. va. viziSTa tApasI caryA kA upAdhinAma - taM pra. vi., e. va. - indassa liGga indaliGga indaliGgassa attho taMsabhAvo - candavataM vA sUriyavataM vA indavataM vA brahmavataM vA, indaliGgaTTho, visuddhi, mahATI. 2.174. mahAni. 228. indaliTTha pu., tatpu. sa. [indraliGgArtha], Adhipatya athavA ___indavatika tri., indravrata-nAmaka tApasI caryA kA prabhutva ke saMsUcana kA artha, kuzala evaM akuzala karmoM ko anupAlana karane vAlA - kA pu., pra. vi. ba. va. - For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inda indavala 337 indasAlarukkha indavatikA vA honti, brahmavatikA vA honti, mahAni. pu., dvi. vi., e. va. - kosiyagottatAya, indasagotta, 64. indasamAnagottaM, theragA. aTTha. 2.88; cirAnuvutthopi karoti indavala pu., eka prakAra kA matsya yA mIna, eka prakAra kI pApaM, gajo yathA indasamAnagotaM, jA. aTTa. 2.34; so gajo machalI - lo pra. vi., e. va. - amarA khaliso candakulo indasamAnagottaM mArento pApaM akAsIti attho, tade.; - ... indavalo kuliso vAmI, sadda. 2.500. to pu., pra. vi., e. va. - tApasesu indasamAna gotto indavAruNi strI., mAdakatattva yukta eka prakAra kA kaddU yA nAmeko tApaso anovAdako, jA. aTTha. 2.33; - ssa Sa. kakar3I, gorakSa kakar3I-Ni pra. vi., e. va. - indavAruNi vi., e. va. - indasamAnagottassa sarIrakiccaM kAretvA, jA. visAlA, abhi. pa. 597. aTTha. 2.33. indavAruNikarukkha/indavAruNIrukkha pu., eka vRkSa indasamAnagottajAtaka napuM., vya. saM., jA. saM. 161 kA kA nAma-kkhaM dvi. vi., e. va. - eka indavAruNIrukkhaM zIrSaka, jA. aTTha.2.33-34. gocaragAmaM... vihAsi, jA. aTTha. 4.8. indasamAnabhoga tri., ba. sa. [indrasamAnabhoga], indra ke indavissaTTha tri., tatpu. sa. [indravisRSTa], indra dvArA chor3A / samAna bhoga-sAdhanoM se sampanna, indra jaisI pracura dhana-sampadA gayA, indra dvArA prayukta - TuM pu., dvi. vi., e. va. - kA svAmI - gA pu., pra. vi., ba. va. - "kiJcApi te indavisarlDa vajiraM viya avirajjhanako, mahAni. aTTha. 368. indasamAnabhogA, te ve parAdhInasukhA varAkAti, jA. aTTha. indasagotta tri., ba. sa. [indrasagotra], zA. a., indra ke 6.120. gotra kA, indra ke gotra vAlA, lA. a., kauzikanAmadhArI indasahabyatA strI., indra kI saMgati, indra kI sahacAritA, indra ke hI gotravAlA (kauzika nAma vAlA), ka. kosiya indra kA sAhacarya, indra se bhAIcArA - taM dvi. vi., e. va. nAmaka tApasa tathA thera kAtiyAna ke sandarbha meM prayukta, kha. - ajjeva tvaM indasahavyataM vajA ti, jA. aTTha. 5.407; hAsya ke sandarbha meM ullU ke lie bhI prayukta - tta sambo.. sabbeva te indasahabyataM gatA ti, tade.; sabbepi taM dAnaM e. va. - indo ca taM indasagotta kaGghati, ajjeva tvaM anumoditvA cittaM pasAdetvA indasahavyataM gatAti, tade... indasahavyataM bajAti, jA. aTTha. 5.407; - kosiyagottatAya, indasAra pu., vya. saM., eka zrAmaNera kA nAma - rena tR. vi., indasagotta indasamAnagotaM, theragA. aTTha. 2.88; - ssa Sa. e. va. - bhikkhunA indasArena nAma sAmaNerena... amarapura vi., e. va. -- yAssu indasagottassa ulUkassa pavassato nAma nagaraM sampatto, sA. vaM. 135. ...., jA. aTTha. 7.253. indasAlaguhA strI., [bau. saM., indrazailaguhA], uttara bhArata indasadisa tri., [indrasadRka], indra ke samAna, indra jaisA kI eka guphA kA nAma, rAjagRha ke pAsa ambasaNDA - sehi pu.. tR. vi., e. va. - AkiNNaM indasadisehi (vartamAna apasar3a) ke uttara meM vediyaka parvata (vartamAna byaggheheva surakkhitaM, jA. aTTha. 6.151; yathA nAma byagghehi pArvatI pahAr3I) meM indasAlaguhA hai, bharahuta abhilekha meM ... mahAvanaM evaM indasadiseheva surakkhitaM, jA. aTTha. 6.151. pAli ke anusAra indasAlaguhA nAma prayukta - hA pra. vi., indasadda pu., karma, sa. [indrazabda]. 'indra' zabda - do pra. e. va. - indasAlarukkho cassA dvAre tasmA 'indasAlaguhAti, vi., e. va. - yena liGgena pavattinimittena dI. ni. aTTha. 2.260; - yaM sapta. vi., e. va. - tAvatiMsAdhipatimhi indasaddo pavatto, theragA. aTTha. 1.232. rAjagahassa ambasaNDA nAma brAhmaNagAmo, tassattarato vediyake indasabha napuM., indra kI sabhA - bhaM pra. vi., e. va. - pabbate indasAlaguhAyaM.... dI. ni. 2.194; puna indasAlaguhAyaM kvacekattaJca chaviyA ... devasabhaM, indasoM, yakkhasabhaM, mo. asIti devatAkoTiyo, mi. pa. 317. vyA. 3.22. indasAlarukkha pu., tatpu. sa. [indrasAlavRkSa], indrasAladruma, indasama tri., [indrasama], indra ke samAna, indra jaisA - mo eka vRkSa kA nAma, sallakI yA kuTaja jaise aneka vRkSoM ke pu.. pra. vi., e. va. - assa indasamo rAja, accantaM lie prayukta - khehi tR. vi., ba. va. - kuTajehi ajarAmaro, jA. aTTha. 3.454; rAjA indasamo ahu apa. 1.186. indasAlarukkhehi sallakIhi indasAlarukkhehi samannAgatena indasamAnagotta tri., ba. sa. [indrasamAnagotra]. indra ke ..., theragA. aTTha. 1.247; - kkhA pra. vi., ba. va. - samAna (kauzika) gotra vAlA, indra kA samagotrIya - ttaM indasAlarukkhA ca kuTajarukkhA ca. jA. aTTha. 4.82; pi For Private and Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indasiTTha 338 indriya athApi indrasAlA ca sallakI khArakA siyA, abhi. pa. 568. indasiTTha tri., "indriya" zabda ke nirvacanakrama meM hI prayukta [indrasRSTa], zA. a., indra ke dvArA sarjita, zakra ke dvArA utpAdita, lA. a., parama aizvarya yA Adhipatya ke dvArA sarjita -TuM napuM.. pra. vi., e. va. - sajjitaM uppAditanti siTTha, indena siTu indasirlDa, visuddhi. mahATI. 2.174. indasiTThaTTha pu., tatpu. sa. [indrasRSTArtha], Adhipatya ke dvArA sarjita kie jAne kA artha yA Azaya - 8o pra. vi., e. va. - indasiho indriyaTTho, vibha. aTTha. 118; visuddhi. 2.118; - Tena tR. vi., e. va. - tena ca sidvAnIti indaliGgadvena indasiTTadvena ca indriyAni, vibha. aTTha. 118. indaheti pu., indra kA vajra - ratane vajiro nitthI maNivedhindahatisaabhi. pa. 866. indA pu.. ba. va. meM hI prApta, devoM ke eka varga kA nAma - ndA pra. vi., ba. va. - indA pucchanti, mahAni. 250; - naM Sa. vi., ba. va. - aggippamukhA devAti indAnaM devAnaM... aggiJca, therIgA. aTTha, 98; suciNNassa phalaM passa, saindA devA sabrahmakA, jA. aTTha. 5.269. indAvarI strI., vya. saM., nArada buddha kI do agrazrAvikAoM meM se eka -rI pra. vi., e. va. - indAvarI ca vaNDI ca, ahesu aggupaTTikA, bu. vaM. 11.25.. indAvudha/indAyudha napuM.. [indrAyudha], indra kA zastra, indra kA Ayudha, indradhanu, indracApa - indAvudhaM indadhanu, abhi. pa. 49. indAsani strI., tatpu. sa. [indrAzani, strI./pu.], indra kA vaja, bijalI kI camaka, bhUmi para girane vAlI bijalI/Aga - ni pra. vi., e. va. - athassa Araddhamatte kammaTThAnamanasikAre indAsani viya pabbate kilesapabbate cuNNayamAnaMyeva ANaM pavattati, mahAva. aTTa, 239. indikhaggadhara tri., camakate hue yA dedIpyamAna khaDga (talavAra) ko dhAraNa karane vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - tamanuyAyiMsu bahavo, indikhaggadharA balI, jA. aTTha. 7.105. indIvara napuM.. [indIvara], 1. nIla kamala, nIlI kamalinI, 2. lasor3e kA puSpa - raM pra. vi., e. va. - indIvaraM mataM nIluppale uddAla pAdape, abhi. pa. 1003; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - indIvarAnaM hatthakanti uddAlakapupphahatthaM vAtaghAtakapupphakalApaM. vi. va. aTTha. 165; -- rehi tR. vi., ba. va. - indIvarehi saJchannaM, vanaM taM upasobhati, jA. aTTa. 7.303; - kalApa pu., [kalApa], indIvara-nAmaka phUloM kA gucchA, nIle kamaloM kA gucchA - paM dvi. vi., e. va. - tAsu ekA aJjataraM... indIvarakalApaM adAsi, vi. va. aTTha. 163; - dalappama tri., ba. sa. [indIvaradalaprabha], nIlI kamalinI ke pattoM ke samAna prabhA vAlA-bhaM napuM., pra. vi., e. va. - upatitthaM samApannaM indivaradalappabhaM, apa. 2.14; - puSpha napuM.. indIvara kA phUla, indIvarapuSpa, nIlotpala kA phUla, nIlakamala kA kusuma - ppha pra. vi., e. va. - jalitaM jalamAnaM indIvarapuSpha iva, apa. aTTha. 1.230; - pphAdInaM Sa. vi., ba. va. - gandho tesanti tesaM indIvarapupphAdInaM gandho aDDamAsaM na chijjati, jA. aTTha. 7.304; - puSphasAma tri., indIvara ke puSpoM ke samAna zyAma athavA gahare nIle raMga vAlA- me strI., sambo., e. va. - Amantaya vammadharAni cete. prattAni indIvaraphupphasAmeti, jA. aTTha. 7.184; indIvarapupphasAmeti taM Alapati, jA. tade... indIvarI strI., indIvara se vyu., nIle raMga kI kumudinI (yA usakA puSpa)- sAma tri., ba. sa., nIle kamalinI ke puSpa ke samAna (gahare nIle raMga kA), indIvara ke sadRza - maM strI., vi. vi., e. va. - vande indIvarIsAmaM, rattiM nakkhattamAlini, jA. aTTha. 5.87; indIvarIsAmanti indIvarIpuppha samAnavaNNaM, jA. aTTha. 5.88; indIvarIpupphasamAnavaNNanti indiyA indassa bhariyAya varItabbatAya patthitabbatAya indIvarItiladdhanAmassa nIluppalassa pupphena samAnavaNNaM, jA. TI. (pAli barmI zabdakoza 4.1.582). indu pu., [indu], candra, candramA - ndu pra. vi., e. va. - indu cando ca nakkhattarAjA somo nisAkaro, abhi. pa. 51; cando nakkhattarAjA ca indu somo nisAkaro, sadda. 2.380. indUpama tri., ba. sa. [indUpama], candramA ke samAna, candramA jaisA - mo pu., pra. vi., e. va. - indUpamo devapure ramAmahaM, vi. va. 1045. indobhAsa pu., vya. saM., eka sthavira (thera) kA nAma, sa. pa. ke anta. -- tassa sisso bodhodadhigAmavAsino indobhAsa kalyANacakka vimalAcAratherA sahassorodhagAmavAsino ..., sA. vaM. 148(nA.). indriya napuM.. [indriya], zA. a., indra se sambaddha bala, zakti yA sAmarthya, pUrNa Adhipatya rakhane kI zakti yA For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriya 339 indriya kSamatA, niyantraka dharma, lA. a. ka. jJAna kI prakriyA meM mana ko Alambana taka pahuMcane vAle cakSu, srota, ghrANa, jihvA, kAya evaM mana nAmaka cha Antarika dvAra yA jJAnendriyAM - yAni' pra. vi., ba. va. - paJcimAni, Avuso, indriyAni nAnAvisayAni nAnAgocarAni, na aJamaJjassa gocaravisayaM paccanubhonti, seyyathidaM, cakkhundriyaM sotindriyaM, ghAnindriyaM, jivhindriyaM, kAyindriyaM, ma. ni. 1.374-375; api ca AdhipaccasaGghAtena issariyaDhenApi etAni indriyAni, visuddhi. 2.119; tena ca sivAnIti indraliGgaTena indasiTThadvena ca indriyAni, tade; pAkaTavasena cettha paJcindriyAni vuttAni, lakkhaNato pana chaTTampi vRttayeva hotIti veditabba, su. ni. aTTha. 2.69; bAvIsatindriyANi - cakkhundriyaM sotindriya ghAnindriyaM jivhindriyaM kAyindriyaM ithindriyaM purisindriya jIvitindriyaM manindriyaM sukhindriyaM dukkhindriya somanassindriyaM domanassindriyaM upekkhindriyaM saddhindriyaM vIriyindriya satindriyaM samAdhindriyaM paJjindriyaM anajAtaassAmItindriyaM ajhindriyaM ajJAtAvindriyaM, abhi. dha. sa. 51; vibha. 137; 141; - yAni dvi. vi., ba. va. - indriyAni pariAya, dukkhassantaM karissatIti, visuddhi. 2.120; lA. a. kha. rUpadharmoM meM strItva aura puruSatva kI viziSTa avasthA ko nirdhArita karAne vAle strItva tathA puruSatva nAma ke do prakAra ke bhAvarUpa tathA sabhI rUpadharmoM kI eka prakAra kI prANAdhAyaka zakti / jIvitendriya - yaM pra. vi., e. va. - yaM itthiyA ithiliGga itthinimittaM itthikuttaM itthAkappo itthattaM itthibhAvo-idaM vuccati "ithindriyaM, vibha. 138; tattha katamaM purisindriyaM? yaM purisarasa purisaliGgaM purisanimittaM purisakuttaM purisAkappo purisattaM purisabhAvo- idaM vuccati purisindriyaM tade; tattha katama jIvitindriyaM ? jIvitindriyaM duvidhena-asthi rUpajIvitindriyaM, atthi arUpajIvitindriyaM tade; lA. a. ga. vedanAoM ke duHkha, sukha, domanassa, somanassa evaM upekSA nAmaka pAMca prabheda ke rUpa meM pAMca vedanA indriyAM - tattha katamaM sukhindriyaM? yaM kAyikaM sAtaM kAyikaM sukhaM kAyasamphassa sAtaM sukhaM vedayitaM kAyasampharasajA sAtA sukhA vedanA-idaM vuccati "sukhindriyaM, vibha. 139; tattha katama somanassindriyaM ? yaM cetasikaM sAtaM cetasika sukhaM cetosamphassa sAtaM sukhaM vedayitaM cetosamphassajA sAtA sukhA vedanA- idaM vuccati "somanassindriyaM vibha. 139; tattha katamaM domanassindriyaM? yaM cetasika asAtaM cetasika dukkhaM cetosamphassajaM asAtaM dukkhaM vedayitaM cetosamphassajA asAtA dukkhA vedanA - idaM vaccati "domanassindriyaM, vibha. 139; tattha katama upekkhindriyaM? yaM cetasikaM neva sAtaM nAsAtaM cetosamphassa adukkhamasukhaM vedayitaM cetosamphassajA adukkhamasukhA vedanA-idaM vuccati "upekkhindriyaM, vibha. 139; lA. a. gha. AdhyAtmika abhyutthAna ke mArga meM citta kI vizuddhi meM sahAyaka, zraddhA, smRti, vIrya, samAdhi evaM prajJA nAmaka pAMca prakAra ke naitika bala - yAni pra. vi., ba. va. - paJcindriyAni - saddhindriyaM vIriyindriyaM satindriyaM samAdhindriyaM pacindriyaM, abhi. dha. sa. 52; - yaM, pra. vi., e. va. tattha katamaM saddhindriyaM? yA saddhA saddahanA okappanA abhippasAdo saddhA saddhindriyaM saddhAbalaM - idaM vaccati "saddhindriyaM vibha. 139; tattha katamaM vIriyindriyaM ? yo cetasiko vIriyArambho nikkamo parakkamo uyyAmo vAyAmo ussAho ussoLahI thAmo Thiti asithilaparakkamatA... vIriyindriyaM vIriyabalaM - idaM vuccati "vIriyindriyaM vibha. 139; tattha katama satindriyaM? yA sati anussati paTissati sati saraNatA dhAraNatA apilApanatA asammassanatA sati satindriyaM satibalaM sammAsati - idaM vuccati "satindriyaM, vibha. 140; tattha katamaM samAdhindriyaM? yA cittassa Thiti saNThiti avaddhiti avisAhAro avikkhepo... samatho samAdhindriyaM samAdhibalaM sammAsamAdhi-idaM vuccati "samAdhindriyaM tade.; lA. a. Ga, Antarika dharmoM ke yathArtharUpa kA jJAna karAne meM Adhipatya se yukta AjJA, AjJAtAvI evaM anAjJAtaM AjJAsyAmi nAmaka tIna jJAnaphala - tattha katama anajAtajassAmItindriyaM? yA tesaM dhammAnaM anAtAnaM adivAnaM appattAnaM aviditAnaM asacchikatAnaM sacchikiriyAya pA pajAnanA ... amoho dhammavicayo sammAdiSTi dhammavicayasambojjhaGgo maggaGgaM maggapariyApannaM - idaM vuccati "anajAtaJjassAmItindriyaM, vibha. 140; tattha katama aJjindriyaM ? yA tesaM dhammAnaM jAtAnaM dihAnaM pattAnaM viditAnaM... paJaA pajAnanA ... amoho dhammavicayo sammAdiddhi dhammavicayasambojjhaGgo maggaGga maggapariyApannaM-idaM vuccati "ajhindriyaM tade; tattha katamaM ajJAtAvindriyaM? yA tesaM dhammAnaM aJaAtAvInaM diTThAnaM pattAnaM viditAnaM ... paJjA pajAnanA ... amoho dhammavicayo sammAdiDhi maggoM maggapariyApannaM idaM vuccati "ajJAtAvindriyaM tade. - naM Sa. vi., ba. va. - kiccAti kiM indriyAnaM kiccanti, For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriya asaMvara 340 indriyaTTha visaddhi. 2.120; indriyAnaJca samataM paTivijjhA, vi. va. indriyakiccaM sAdhenti, vibha. mU.TI. 80; visuddhi. mahATI. 3.269(barmI); a. 3.331(barmI); taM saddhAdInaM indriyAnaM samataM 2.175. samabhAvaM, vi. va. aTTa. 3.369(barmI); - su sapta. vi., ba. indriyakusala tri., tatpu. sa., indriyoM ke viSaya meM pravINa, va. - indriyesu guttadvAroti, dI. ni. aThTha. 1.149; a. ni. pAMca indriyoM ke viSaya meM dakSa yA kuzala - lA pu., pra. aTTha. 2.85; indriyesu asaMvataM.dha. pa. 7; sa. u. pa. ke vi., ba. va. - iddhipAdakusalA indriyakusalA, balakusalA rUpa meM, ajJAtAvi., ajJi., anajAtaJassAmiti., ani., __... nibbAnakusalA, mahAni. 49. anuddhati0, aparipakki., arUpajIviti., avikali., indriyakkhandha pu., dva. sa., indriya aura skandha - ndhA pra. asaMyati., asaMvuti., ahIni., AhAri., itthi., upahati., vi., ba. va. - yo ca paTiccuppAdo indriyakhandhA ca dhAtu upekkhi., eki., ekaki., kiriyi., kilanti., kupiti., AyatanA..., netti. 5; tattha indriyakkhandhAti indriyAni ca gutti., gopiti., ghATTiti., dariya., jiti., jivhi., jIviti., khandhA cAti indriyakkhandhA, netti. TI. 179. jIvi., ANi., tikkhi., tuTTi, dukkhi., duTTi., domanassi., indriyagutta tri., [indriyagupta]. indriyoM ke viSaya meM satarka, dvAri0, davi., dvi., niri0, paJci0, paJji., pamuditi., indriyoM kI rakSA karane vAlA, indriyoM kA niyantraNa karane paripakki., paripAki., gati., paripuNNi., parimAriti., pAkati., __ vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - indriyagutto nipako pihiti., pINiti., pIni., puthunAni., purisi., phIti., bhAviti., satImA, sa. ni. 1(1).181. majjhi., mani0, madi0, yati, rakkhiti., rUpa-jIviti., indriyagutti strI., tatpu. sa. [indriyagupti], indriyoM ke rUpi., lokiyi., lokuttari0, vatti, vikali., vijiti., Upara caukasI, indriyoM para satarkatA, indriyoM kI surakSA yA viditi., passani., vipAki., vippasannamukhi., viriyi., vivaTi., niyantraNa - tti pra. vi., e. va. - indriyagutti santuSTi, vasaTTi, vasuddhi, vyathiti., saMtuti., sati., saddhi., pAtimokkhe ca saMvaro, dha. pa. 375; indriyaguttIti indriyasaMvaro, santasabhAvi., santi., bhUti., samaddhi, samAhiti., sukhi., dha. pa. aTTha. 2.346; - yaM sapta. vi., e. va. - ekacce susamAhiti., soti.. somanassi., hadayi. ke anta. draSTa.. pabAjetvA sIlasaMvare indriyaguttiyaM... ca yathAraha patidvApesi indriya-asaMvara pu., tatpu. sa., indriyoM kI asurakSA, indriyoM cariyA. aTTha. 211. para niyantraNa kA abhAva - ro pra. vi., e. va. - indriyagocarasutta napuM., vya. saM., dha. sa. aTTha. meM ullikhita indriyaasaMvaro paripUro tINi duccaritAni, paripUreti, a. eka sutta - te sapta. vi., e. va. - yaM pana indriyagocarasutte ni. 3(2).94. ... vuttaM dha. sa. aTTha. 342. indriyakathA' strI., [indriyakathA], dasa prakAra ke upadezoM indriyaggayha tri., tatpu. sa. [indriyagrAhya], cakSu Adi meM se eka, indriyoM se sambaddha upadeza - thaM dvi. vi., e. indriyoM ke dvArA grAhya yA grahaNa karane yogya, pratyakSa pramANa va. - dasa kathAvatthUni katheti, seyyathidaM appicchakathaM __ dvArA jJeya - yaha napuM., pra. vi., e. va. - paccakkhaM santuTThikathaM ... indriyakathaM ... katheti, mahAni. 356; - indriyaggaraha appaccakkhaM manindriya, abhi. pa. 716. jIvindrayakathA strI., kathA. kI eka kathA kA zIrSaka, indriyacariyA strI., tatpu. sa. [indriyacaryA], indriyoM kI kathA. 323-326. sakriyatA yA kAryaparAyaNatA - ya tR. vi., e.va. - indriyakathA' strI., vya. saM. [indriyakathA], 1. paTi. ma. ke sahajavanAya indriyacariyAya paTipannassa, paTi. ma. aTTha. eka sthala kA zIrSaka, paTi. ma. 191-220; - vaNNanA 2.128. strI., paTi. ma. kI aTTha. ke eka vyAkhyA-sthala kA zIrSaka, indriyajAtaka napuM.. vya. saM., jA. aTTha. ke eka kathAnaka paTi. ma. aTTha. 113-135; 2. kathA. ke eka sthala kA kA zIrSaka, jA. aTTha. 3.407. zIrSaka, kathA. 475-476; - vaNNanA strI., [varNanA], indriyaTTha pu., [indriyArtha], indriya kA artha yA abhiprAya, kathA. aTTha. kI vyAkhyA kA zIrSaka - indriyakathAvaNNanA, Adhipatya kA artha, apane kSetra meM pUrNa aizvaryayukta hone kA pa. pa. aTTha. 269. tAtparya - @o pra. vi., e. va. - indaliGgaDo indriyaTTho, indriyakicca napuM.. tatpu. sa. [indriyakRtya], indriyoM indadesitaTTho indriyaTTho, indadiThThaTTo, indriyaTTho, visuddhi. kA kArya - cvaM dvi. vi., e. va. - attano attano 2.118; - to pa. vi., e. va. - indriyahato balassa - zAli For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriyaTThaka 341 indriyapaJcakavasena visidvattA idha indriyato balaM paThama vRttanti veditabbaM paTi. vipassanAniyamena indriyaniyamena ca vRttA tayo puggalA, ma. aTTha. 2.197. paTi. ma. aTTha. 2.149. indriyaTThaka napuM., [indriyASTaka], ATha indriyAM, indriyASTaka, indriyantara napu.[indriyAntara], indriyoM kA viziSTa Antarika ATha ke samuccaya meM antarbhUta indriyAM - ke sapta. vi., e. dharma, indriyoM kI viziSTatA - raM pra. vi., e. va. - va. - indriyaTThake upekkhindriyaM hotIti, dha. sa. aTTha. 201. dhAtvantaraM indriyantaraM balabojjhaGgakammavipAkantaraM... uppajjati, indriyattA/indriyatta strI./napuM.. indriya kA bhAva., dha. sa. aTTha. 13... Adhipatya, aizvaryatva, indriya hone kI sthiti -- ttA strI., indriyapakati strI., tatpu. sa. [indriyaprakRti, indriyoM kI pra. vi., e. va. - idha rUpajIvitindriyattA, yo tesaM svAbhAvika avasthA, indriyoM kI prakRti - ti pra. vi., e. rUpInaM dhammAnanti ayameva viseso, dha. sa. aTTha. 355. va. - indriyapakati hesA yadidaM iTThAniTThavisayasamAyogo, indriyadama pu., tatpu. sa. [indriyadama], indriyoM kA damana, cariyA. aTTha. 271. indriyoM ko vaza meM rakhanA, indriyasaMyama, indriya-niyantraNa indriyapaccaya pu., [indriyaprayatyaya], caubIsa prakAra ke - mena tR. vi., e. va. - damasaccenAti indriyadamena ceva pratyayoM meM se solahavAM pratyaya, indriyapratyaya, strI-indriya paramatthasaccapakkhikena vacIsaccena ca apeto, theragA. aTTha. evaM puruSendriya ko chor3akara cakSu-vijJAna Adi kI utpatti 2.311; indriyadamena uposathakammena vA, dI. ni. aTTha. meM adhipati yA upakAraka anya bIsa indriyAM, adhipati1.133; indriyadamena ceva vacIsaccena ca apeto anupagato. sahita cakSu Adi pAMca indriyAM, jIvitindriya tathA rUparahita jA. aTTha. 5.44. indriyAM - yo pra. vi., e. va. - adhipatiyaTena upakArakA indriyadamana napuM.. [indriyadamana], uparivata - naM pra. vi., ithindriyapurisindriyavajjA vIsati indriyA indriyapaccayo, e. va. - damoti indriyadamanaM, jA. aTTha.2.45; - nA pa. mo. vi. TI. 345; adhipatiyaTena upakArakA vi., e. va. - atha vA saMyamAti indriyadamanA, jA. aTTha. itthindriyapurisindriyavajjA vIsati indriyA indriyapaccayo, 6.140. pa. pa. aTTha. 349; sahajAtAnamicceva-missaraTena paccayA indriyadesanA strI., tatpu. sa., indriyoM ke viSaya meM upadeza indriyappaccayoteva, tividhA samudAhaTo, nA. rU. pa. 842; - nA pra. vi., e. va. - khandhAyatanadesanA sajhepadesanA, tesu tesu kicce su paccayuppannadhammehi attAna indriyadesanA vitthAradesanA, visuddhi. mahATI. 2.167. anuvattApanasaGkhAtAdhipatiyaDhena paccayo indriyapaccayo, abhi. indriyadhamma pu., karma. sa., [indriyadharma], eka dharma ke rUpa dha. vi. TI. 213; paJca pasAdA paJcannaM viANAnaM, meM indriya, indriyoM kA dharma - mA pra. vi., ba. va. - te rUpajIvitindriya upAdinnarUpAnaM, arUpino indriyA sahajAtAnaM eva aTTha indriyadhammA, paTi. ma. aTTha. 1.308; nAmarUpAnanti ca tividho hoti indriyapaccayo, abhi. dha. sa. soLasindriyadhammA ca, abhi. dha. sa. 52. 59; -- yena tR. vi., e. va. - arUpino indriyA sampayuttakAnaM indriyadhIra tri., [indriyadhIra]. pAMca indriyoM ke viSaya meM dhammAnaM taMsamuTThAnAnaJca rUpAnaM indriyapaccayena paccayo ti evaM nipuNa yA kuzala - rA pu., pra. vi., ba. va. - indriyadhIrA niddiDo mo. vi. TI. 345; - ye sapta. vi., e. va. - ... ayaM baladhIrA... nibbAnadhIrA, mahAni. 32. indriyapaccaye nayo, mo. vi. TI. 345; - bhAva pu., indriyaindriyanAnatta/ indriyanAnattatA napu0/ strI., pratyaya nAmaka pratyaya hone kI sthiti, cakSu-vijJAna Adi kA [indriyanAnAtva], indriyoM kI bhinnatA (vividha vyaktiyoM meM), indriya pratyaya honA- vena ta, vi., e. ka. - indriyapaccayabhAvena indriyoM kI vividhatA - taM strI., dvi. vi., e. va. - sAdhetabbaM attano tikkhamandAdibhAvena ..., vibha. aTTha. 111. indriyavemattataM vadAmIti indriyanAnattataM vadAmi. ma. ni. indriyapaccayAlAbha pu., tatpu. sa., indriyapratyaya kA lAbha na / aTTha. (ma.pa.) 2.106; - tA strI., pra. vi., e. va. - ettha honA - bho pra. vi., e. va. - indriyapaccayAlAbho hi indriyanAnattatA kAraNaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) jIvitindriyaM sandhAya vutto, pa. pa. mU. TI. 224. 2.106. indriyapaJcakavasena tR. vi., e. va., kri. vi., pAMca indriyoM indriyaniyama pu., tatpu. sa. [indriyaniyama], indriya kA ke samuccaya ke mAdhyama se - indriyasaGgahitattA niyama, Adhipatya kA niyama - mena tR. vi., e. va. - indriyapaJcakavasena, paTi. ma. aTTha. 2.72. For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriyapatti 342 indriyapATava indriyapatti strI., tatpu. sa. [indriyaprajJapti], indriyoM kA bAhyarUpa meM yA vacanoM dvArA prakAzana, indriyoM kI saMkalpanA yA prajJapti, pu. pa. meM parigaNita cha prakAra kI prajJaptiyoM meM se eka - tti pra. vi, e. va. - cha pattiyo-khandhapatti, Ayatanapatti, dhAtupaJatti, saccapaJatti indriyapatti, puggalapaJattIti, pu. pa. 103; kathA. 265; kittAvatA indriyAnaM indriyapatti? yAvatA bAvIsatindriyAni.... ettAvatA indriyAnaM indriyapatti, pu. pa. 104. indriyaparipAka pu., [indriyaparipAka], zA. a.. indriyoM kI paripakvatA, lA. a. 1. indriyoM kI pUrNatA, indriyoM kI tIkSNatA, lA. a. 2. jarA avasthA ke kAraNa indriyoM kA apakSaya yA indriyoM kA viSayoM ke grahaNa meM zithila ho jAnA - ko pra. vi., e. va. - Ayuno saMhAni indriyAnaM paripAkoti imehi pana padehi kAlAtikkameyeva abhibyattatAya AyukkhayacakkhAdiindriyaparipAkasaJjitAya pakatiyA dIpitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).224; ... indriyAnaM paripAkoti imehi pana padehi ... AyukkhayacakkhAdiindriyaparipAkasaJjitAya pakatiyA dIpitA, dha. sa. aTTha. 360; - kaM dvi. vi., e. va. - bhagavA panassa indriyaparipAka AgamayamAno na byAkAsi, su. ni. aTTha. 2.294; indriyaparipAkaJca jatvA ... AsayAnusayacaritAni olokenti, paTi. ma. aTTha. 1.48. indriyaparopariya napuM., [indriyaparovarya], indriyoM kI ucca tathA nimna avasthA - ANa napuM., tatpu. sa. [indriyaparovaryajJAna], (dUsaroM kI) indriyoM ke tIkSNa yA mRdu hone kA jJAna, cakSu Adi indriyoM kI viSayoM ko grahaNa karane vAlI kSamatA kI tIkSNatA evaM mandatA kA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - purisapuggalaparopariyANaM vuccati purisapuggalAnaM tikkhamuduvasena indriyaparopariyANaM, a. ni. aTTha. 3.116. indriyaparopariyatta napuM.. indriyaparopariya kA bhAva., tatpu. sa. [indriyaparovaryatva]. indriyoM kI ucca yA nimna avasthA, indriyoM kI tIkSNatA athavA mRdutA, dUsare prANiyoM ke AzayoM, anuzayoM, adhimuktiyoM kI prakRti tathA indriyoM kI tIkSNatA evaM mRdutA - ttaM dvi. vi., e. va. - tathAgato parasattAnaM parapuggalAnaM indriyaparopariyattaM yathAbhUtaM pajAnAti, ma. ni. 1.102; paTi. ma. 350; indriyaparopariyattaM yathAbhUtaM ANaM tathAgatabalaM sAvakasAdhAraNanti?, kathA. 193; tattha katamaM tathAgatassa parasattAnaM parapuggalAnaM indriyaparopariyattaM yathAbhUtaM jANaM? vibha. 389; - te sapta. vi., e. va. - indriyaparopariyatte ANaM, paTi. ma. 4; - prANa napuM.. [jJAna], indriyoM ke tIkSNa hone evaM mRdu hone kA jJAna, indriyoM kI tIkSNatA yA mRdutA kA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - indriyaparopariyattassa ANaM indriyaparoparittatrANaM, indriyAnaM uttamAnuttamabhAvaJaANanti attho, .... varAni ca avariyAni ca varovariyAni, varovariyAnaM bhAvo varovariyattanti yojetabbaM, avariyAnIti ca na uttamAnIti attho..., paTi. ma. aTTha. 1.48; cULani. aTTha. 46; - ssa Sa. vi., e. va. - "ahaM eso viya asAdhAraNassa indriyaparopariyattatrANassa paTivedhAya upanissayabhUtA dasa pAramiyo na pUresiM, jA. aTTha. 1.87; - JANaniddesa pu., tatpu. sa., indriyoM kI tIkSNatA evaM mandatA ke jJAna kA vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. - indriyaparopariyattatrANaniddese tathAgatassAti vacane .... paTi. ma. aTTa, 2.1; - jANaniddesavaNNanA strI., paTi. ma. aTTha. ke eka khaNDa kA zIrSaka, paTi. ma. aTTha. 2.1-4; -- vemattatAjANa napuM., indriyoM kI tIkSNatA evaM mandatA kI vividhatA kA jJAna, tathAgata kA eka bala - NaM pra. vi., e. va. - idaM vuccati parasattAnaM parapuggalAnaM indriyaparopariyattavemattatAJANaM sattamaM tathAgatabalaM, netti. 82; indriyaparopariyattavemattatAJaANanti parabhAvo ca aparabhAvo ca paropariyattaM... tassa vemattatA paropariyattavemattatA, saddhAdInaM indriyAnaM paropariyavemattatAyajANaM indriyaparopariyattavemattatAJaANanti padavibhAgo veditabbo, netti. aTTha. 292. indriyaparopariyattasutta napuM, sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 3(1).376. indriyaparopariyatti strI., tatpu. sa., indriyoM kI (viSayagrahaNa meM) tIkSNatA athavA mandatA, indriyoM kI vividha prakAra kI kSamatAeM - tti pra. vi., e. va. - atthi sAvakassa phalaparopariyatti indriyaparopariyatti puggalaparopariyattIti, kathA. 264; - JANa napuM., zA. a., indriyoM kI tIkSNatA evaM mandatA kA jJAna, lA. a.. buddha-cakSu, buddha kA vizeSa jJAna, jisase ve prANiyoM kI indriyoM kI tIkSNatA Adi ko jAna lete haiM - NaM pra. vi., e. va. - buddhacakkhu nAma AsayAnusayANaJceva indriyaparopariyattaJANaJca, bu. vaM. aTTha. 42. indriyapATava napuM.. tatpu. sa., indriyoM kI paTutA yA sAmarthya - vena tR. vi., e. va. - tikkhapaJassa For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251. indriyapucchA 343 indriyabheda indriyapATavena saMkhittarucibhAvato, visuddhi. mahATI. para -- tattha samAdhi eko indriyabalabojjhaGgamaggaGgavasena 1.405. catudhA Thito, paTi. ma. aTTa. 2.208. indriyapucchA strI., [indriyapRcchA], indriyoM ke bAre meM prazna indriyabalavemattatrANa napuM.. tatpu. sa., (bhinna-bhinna vyaktiyoM yA pUchatAcha - cchA pra. vi., e. va. - tisso meM) indriyoM evaM baloM kI mAtrA kI vividhatA kA jJAna -- pucchA-indriyapucchA, balapucchA, bojjhaGgapucchA, mahAni. NaM pra. vi., e. va. - tassa Ayasmato natthi indriyabalavemattaJANaM peTako. 223. indriyappatta tri., tatpu. sa. [indriyaprApta], indriyoM dvArA indriyabhAvanA strI., cakSu Adi tathA zraddhA Adi indriyoM kA prApta, indriyoM kI pakar3a meM Ane vAlA - ttAni na., pra. arjana evaM vikAsa, Adhipatya athavA aizvarya kA saMvardhana, vi., ba. va. - samAdhivIriyAni pana indriyappattAni na indriyatva kA vikAsa - nA pra. vi., e. va. - ariyassa honti, pa. pa. aTTha. 337. vinaye anuttarA indriyabhAvanA hotI ti, ma. ni. 3.361; ayaM indriyabaddha tri., [indriyabaddha], zA. a., indriyoM se baMdhA / uccatAnanda, ariyassa vinaye anuttarA indriyabhAvanA huA, indriyoM ke sAtha jur3A huA, lA. a., anubhavagamya, cakkhuvijeyyesu rUpesu, ma. ni. 3.362; sA me bhavissati indriya-grAhya, saMvedanazIla, sajIva - ddhaM napuM.. pra. vi., indriyabhAvanA balabhAvanA bojjhaGgabhAvanA, mahAva. 385; - naM e. va. - ... indriyabaddha va dukkhanti, kathA. 441-442; dvi. vi., e. va. -- so pana atthaGgamo indriyabhAvanaM ananuyuttarasa tattha aviANakaM suvaNNarajatAdi, saviANakaM indriyabaddhaM, appaTiladdhA paTilAbhathaGgamo, paTi. ma. aTTa. 2.123; "evaM ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.207; yaM vA panaJjampi evarUpaM kho, bho gotama, deseti pArAsiviyo brAhmaNo sAvakAnaM indriyabaddhaM, khu. pA. aTTha. 141; - ddhA pu., pra. vi., ba. va... indriyabhAvanAnti, ma. ni. 3.361; - kathA strI., indriyoM - tato bahibhUtA indriyabaddhA vA anindriyabaddhA vA kI bhAvanA athavA vikAsa ke viSaya meM kathana - thaM dvi. rUpArUpapattiyo bahiddhA nAma, mo. vi. TI. 93; - kathA vi., e. va. - handAhaM imissaM parisati bhikkhasaGghassa strI., dukha "indriyoM ke anubhavoM kA viSaya hai, sabhI saMskAra indriyabhAvanAkathaM kAremI ti, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) nahIM isa prakAra kA kathana, pra. vi., e. va. - indriyabaddhameva 3.264; - nAnuyutta tri., indriyoM kI bhAvanA yA saMvardhana dukkhaM na sabbe saGghArAti pavattA indriyabaddhakathA, mo. vi... meM lagA huA, indriyoM kA arjana evaM pariSkaraNa kara cukA TI. 291; - dhamma pu., indriyagrAhya dharma, saMvedanazIla dharma, (sAdhaka)- ssa pu., ca. vi., e. va. - ayahi vimokkhakathA sajIva dharma - mmA pra. vi., ba. va. - taM attAnaM adhikicca indriyabhAvanAnuyuttassa vimokkhasambhAvato indriyakathAnantaraM uddissa pavattA ajjhattA, indriyabaddhadhammA, visuddhi. mahATI. kathitA, paTi. ma. aTTha. 2.136. 2.99-100; - rUpa napuM., indriyoM ke sAtha jur3A huA rUpa, indriyabhAvanAsutta napuM., vya. saM., ma. ni. ke eka sutta kA saMvedanazIla yA sajIva rUpa - paM pra. vi., e. va. - tattha zIrSaka, ma. ni. 3.361-365. sabbAni cittacetasikAni indriyabaddharUpaM tidhA honti, mo. indriyabhUmi strI., [indriyabhUmi), vimukti ke paripAcana meM vi. TI. 93; - ssa Sa. vi., e. va. - indriyabaddharUpassa sahAyaka zraddhAdi indriyoM ke saGgamasthAnabhUta zamatha, vipazyanA, hi matarUpato kammajassa, tadanubandhabhUtassa ca tIna kuzalamUla tathA cAra smRti prasthAna nAmaka nau dharma - utusamaTThAnAdito jIvitindriyakato viseso, visuddhi. mahATI. mi pra. vi., e. va. - indriyabhUmIti saddhAdIna 2.90. vimuttiparipAcanindriyAnaM samosaraNaTThAnattA vuttaM, netti. aThTha. indriyabala pu., dva. sa. [indriyabala]. indriya aura bala - 151; samatho ca vipassanA ca, kusalAni ca yAni tINi vasena tR. vi., e. va., kri. vi., indriyoM aura baloM ke mUlAni, caturo satipaTTAnA indriyabhUmI nava padAni, netti. AdhAra para - eko dvedhAti saddhA indriyabalavasena dvadhA 3; indriyabhUmi navahi padehi niddisitabbA, netti. 164. ThitA, paTi. ma. aTTha. 2.208; vi. vi. vi. ke saMskaraNa meM indriyabheda pu., indriyoM kA prabheda, (bhinna-bhinna vyaktiyoM meM) indriyabalavasena ke rUpa meM apa... AlambanoM ke grahaNa kI kSamatA meM bheda -dena tR. vi., e. indriyabalabojjhaGgamaggaGgavasena kri. vi., tR. vi., e. va., va. - tathA indriyabhedena tikkhindriyA majjhimindriyA indriyoM, baloM, bodhi ke aGgoM aura mArga ke aMgoM ke AdhAra mudindriyA, visuddhi. mahATI. 2.80. For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriyamudutA 344 indriyavekalla indriyamudutA strI0, tatpu. sa., indriyoM kI mandatA yA indriyoM kI uttama yA avara koTiyoM kI avasthA kA jJAna zithilatA - tA pra. vi., e. va. - na ca indriyamadutA - NaM pra. vi., e. va. - indriyavarovariyattatrANantipi pATho, abhabbatAkaro dhammoti, pa. pa. mU. TI. 104. varAni ca avariyAni ca varovariyAni, varovariyAnaM bhAvo indriyamUlaka tri., indriyoM ke dvArA utpAdita, indriyoM para varovariyattanti yojetabba, avariyAnIti ca na uttamAnIti AdhArita - ke sapta. vi., e. va. -- indriyamUlake purejAte attho, paTi. ma. aTTha. 1.48. ekanti ... abyAkataM, pa. pa. aTTha. 455. indriyavavatthAna napuM., tatpu. sa., cha indriyoM kA nirdhAraNa, indriyayamaka napuM., vya. saM., indriyoM kA vivecana karane vAle indriyoM kA vinizcaya, cakSu Adi cha indriyoM kA vyavasthitayama. ke dasaveM khaNDavizeSa kA zIrSaka, yama. 3.102-486; - bhAva yA vinizcaya-bhAva - naM pra. vi., e. va. - kaM pra. vi., e. va. - taM mUlayamakaM ... indriyayamakanti indriyavavatthAnanti cakkhAdInaM channaM indriyAnaM vavatthitabhAvo, dasavidhena vibhattaM dha. sa. aTTa, 9-10. netti. aTTa, 221; - lakkhaNa tri., ba. sa., vaha, jisakA indriyayoga pu., tatpu. sa. [indriyayoga]. (citta ke sAtha) lakSaNa indriyoM ko vyavasthita bhAva meM lAnA ho - NaM na.. indriyoM kA sambandha, indriyoM ke sAtha samparka, indriyoM ke pra. vi., e. va. - indriyavavatthAnalakkhaNaM chaLAyatana, taM sAtha saMyoga - go pra. vi., e. va. - evaM indriyayogopi phassassa padaTThAna, netti. 25. veditabbo vibhAvinA, abhi. ava. 119. indriyavasa pu.. [indriyavaza], indriya kA bala, indriya kA indriyarUpa napuM.. rUpa-nAmaka paramArtha dharma meM antarbhUta pAMca prabhAva, indriya kA adhikAra - saM dvi. vi., e. va. - prakAra ke prasAda rUpa (cakSu, srota, ghrANa, jihvA, kAya), strI- indriyavasaM gato ti JatvA ..., jA. aTTha. 3.409; indriya, puruSa-indriya tathA jIvitindriya nAmaka ATha dharma, kilesakAmavasena channaM indriyAnaM vasaM gacchati, jA. aTTha. 3. rUpa meM antarbhUta ATha indriyAM - paM pra. vi., e. va. - 409. pasAdabhAvajIvitasaGghAtaM aTThavidhampi indriyarUpaM nAma, abhi. indriyavasika tri., indriyoM ke vaza yA prabhAva meM rahane vAlA dha. sa. 43; aTThavidhampi indriyarUpaM paJcaviJANesu liGgAdIsu - ko pu., pra. vi., e. va. - so vayappatto yobbanamanuppatto sahajarUpaparipAlane ca Adhipaccayogato, abhi. dha. sa. 181; indriyavasiko hutvA ..., thera. aTTa, 1.267. cakkhAdayo paJca pasAdA, bhAvadvayaM, jIvitindriyanti indriyavikAra pu.. [indriyavikAra], indriyoM kA parivartana, aTThavidhampi indriyarUpaM nAma, itaraM anindriyaM, mo. vi. TI. 69. indriyoM kA rUpAntaraNa, indriya-vikRti - raM dvi. vi., e. indriyaloka pu., [indriyaloka]. zA. a., indriyoM kA va. - athassa indriyavikAraM disvA sahAyakA bhikkhU ... loka, lA. a., ka. tIna prakAra ke lokoM meM eka, vimukti pucchiMsu, jA. aTTha. 1.290; sA tassa indriyavikAraM disvA, ke paripAka meM sahAyaka zraddhA Adi indriyoM se yukta jA. aTTha. 7.154; kassindriyavikAraM oloketIti, paTi. prANiyoM kA loka, kha. arUpAvacarabhUmi ke prANiyoM kA ma. aTTha 1.284. loka-ko pra. vi., e. va. - loko tividho kilesaloko indriyavippakAra pu., uparivat - raM dvi. vi., e. va. - bhavaloko indriyaloko, netti. 11; tattha ye vimuttiparipAcakehi tassa indriyavippakAraM disvA, jA. aTTha. 1.459. indriyehi samannAgatA sattA, so indriyalokoti veditabba, indriyavibhaGga pu., vya. saM., vibhaGga ke eka khaNDa kA zIrSaka, netti. aTTha. 194; saddhindriyAdidhammaTTho AdhipaccaTThayogavasena vibha. 137-152; - Gge sapta. vi., e. va. - indriyavibhaGge pana indriyabhUto hutvA saddhindriyAdipattanatuna loko cAti indriyAnaM... veditabba, pArA. aTTha. 1.113; visuddhi. 1.159; indriyaloko, nettivi. 246; - kena tR. vi., e. va. - kiM - vaNanA strI., vibha. aTThameM indriyavibhaGga kI vyAkhyA, panettha ariyAnampi indriyalokena saGgaho hotIti Aha vibha. aTTa. 117-121. pariyApannadhammavasenAti Adi, netti. TI. 46. indriyavisaya pu., tatpu. sa., indriyoM kA viSaya - yo pra. indriyavagga pu., vya. saM. [indriyavagga], a. ni. ke eka vi., e. va. - sopi supAkaTabhAvena indriyavisayo viya vagga kA zIrSaka, a. ni. 1(2).163-171. hotIti, ma. ni. TI. (upa.pa.) 3.9. indriyavarovariyattatrANa napaM., (dUsaroM kI) indriyoM kI indriyavekalla napuM, tatpu. sa. [indriyavaikalya], indriyoM tIkSNa aura manda avasthA yA koTiyoM kA jJAna yA bodha, kI apUrNatA, indriyoM kI akSamatA, indriyoM kA adhUrApana, For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indriyavematta 345 indriyasaMvarasIla indriyoM ke bala kA apakSaya - llaM vi. vi., e. va. - indriyasaMvarapariyanto bhojane matta tApariyanto, indriyavekallaM na pApaNAti, cariyA. aTTha. 281; - tA jAgariyAnuyogapariyanto, mahAni. 364; - nte sapta. vi., strI., bhAva., indriyoM kI vikalAGgatA yA akSamatA - taM dvi. e. va. - AdittapariyAyaM paccavekkhamAno anto vi., e. va. - indriyavekallataM balaparikkhayaM indriyasaMvarapariyante carati, mariyAda na bhindati - ayaM valipalitAdibhAvaJca pApuNAti, visuddhi. 1.340-341. indriyasaMvarapariyanto, mahAni. 365; - bheda pu., tatpu. sa., indriyavematta napuM., bhinna-bhinna vyaktiyoM meM indriyoM kI indriyoM ke saMyama kA anta, indriya-saMrakSaNa yA saMyamana kA vividhatA, indriyoM kI vividharUpatA - ttaM pra. vi., e. va. vinAza yA chedana - do pra. vi., e. va. - indriyasaMvarabhedoti - iti indriyavettamettha kAraNanti veditabbaM ma. ni. aTTha. indriyasaMvaravinAso, dI. ni. TI. 3.161; - vipanna tri., (ma.pa.) 2.106; - tA strI., bhAva., pra. vi., e. va., indriyoM indriyasaMvara yA indriyoM ke rakSaNa meM asaphala, indriyoM ke kI vividhatA - indriyaparopariyattaM indriyavemattatA, tenAha saMyamana meM asaphala - ssa Sa. vi., e. va. - indriyasaMvare "indriyanAnattaM vadAmI ti, ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.68; - taM asati indriyasaMvaravipannassa hatUpanisaM hoti sIla, a. ni. dvi. vi., e. va. - indriyavemattataM vadAmIti indriyanAnattataM 2(2).73; - virahita tri., tatpu. sa., indriyoM ke saMyamana vadAmi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.106. se rahita - tehi pu., tR. vi., ba. va. - yasmA tvaM imehi indriyasaMyutta napuM.. vya. saM., saM. ni. ke eka khaNDa kA navehi indriyasaMvaravirahitahi bhojane amattahi saddhi zIrSaka, sa. ni. 3(2),269-317 - vaNanA strI., sa. ni. vicarasi, dI. ni. abhi. TI. 1.54; - saMvutta tri., tatpu. ke indriyasaMyutta kI vyAkhyA, sa. ni. aTTha. 3.260-277. sa., indriyoM ke saMyamana athavA niyantraNa dvArA saMrakSita - indriyasaMvara pu., [indriyasaMvara, indriyoM kA saMyamana, indriyoM ssa pu., Sa. vi., e. va. - idhasaddo sabbAkArato kI rakSA, indriyoM kA damana yA vazIkaraNa, indriyoM ke dvAroM indriya saMvara saMvutassa puggalassa kA saMrakSaNa, tapa, saMyama - ro pra. vi., e. va. - sannissayabhUtasAsanaparidIpano, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1.147; akusaladhamme ceva kAyaJca tapatIti tapo ... idha pana a. ni. TI. 3.117; - samannAgata tri., indriyoM ke saMvara indriyasaMvaro adhippeto sa. ni. aTTha 1.221; sIlaM catubidhaM yA saMyamana se yukta, indriyadvAroM kA rakSaNa karane vAlA - pAtimokkho indriyasaMvaro AjIvapArisuddhI ca sIlaM __ tA strI, pra. vi., e. va. - saMvRttindriyAti indriyesu paccayanissitaM, saddhammo. 342; - raM dvi. vi., e. va. - guttadvArA, indriyasaMvarasamannAgatAti attho, bu. vaM. aTTha.583; sIghaM sIghaM indriyasaMvaraM paripUretIti-sIdhapaA, paTi. ma. - samanuggahita tri., tatpu. sa., indriyoM ke saMyamana dvArA 370; indriyasaMvaranti cakkhAdIna channaM indriyAnaM bhalI-bhAMti upakRta - tA strI., pra. vi., e. va. - rAgapaTighappavesaM akatvA satikavATena vAraNaM, thakanaM. paTi. indriyasaMvarasamanuggahitA saddhA saddhAmUlA ca sIlAdayo ma. aTTha. 2.241; - rena tR. vi., e. va. - so iminA dhammA viruhanti, su. ni. aTTha. 1.115; - sampanna tri., ariyena indriyasaMvarena samannAgato ajjhattaM abyAsekasakhaM indriyoM ke saMvara yA saMyamana se yukta-ssa pu., Sa. vi., paTisaMvedeti, dI. ni. 1.62; -- rA pa. vi., e. va. - e. va. - indriyasaMvare, bhikkhave, sati indriyasaMvarasampannassa nAtra bojjhA tapasA, nAJatrindriyasaMvarA ..., sa. ni. upanisasampannaM hoti sIla, a. ni. 2(2).73. 1(1).65; - rAya ca. vi., e. va. -- bhikkhu indriyasaMvarAya indriyasaMvarasiddhi strI., tatpu. sa., indriyoM ke saMyamana paTipanno hotI'ti, dI. ni. 2.207; dutiyapucchAyaM athavA niyantraNa kA pUrA ho jAnA-ddhi pra. vi., e. va. indriyasaMvarAyAti indriyAnaM pidhAnAya, guttadvAratAya ___ - upasamAdhiTThAnaparipUraNena indriyasaMvarasiddhi, itivu. aTTha. saMvutadvAratAyAti attho, dI. ni. aTTha. 2.294; - kathA 13. indriyasaMvarasIla napaM., karma. sa.. indriyasaMvara-nAmaka zIla 1.150; - pariyanta pu., indriyoM ke saMyamana kI sImA, prabheda, indriyoM ke saMyamana athavA saMrakSaNa ke rUpa meM zIla indriya-dvAroM ke saMrakSaNa kI maryAdA, cAra prakAra ke pariyantoM -laM pra. vi., e. va. - yaM pana "so cakkhanA rUpa disvA (sImAoM) meM se dUsarA - nto pra. vi., e. va. - ... manindriye saMvaraM ApajjatIti vRttaM, idaM indriyasaMvarasIla, sapariyantacArIti cattAro pariyantA sIlasaMvarapariyanto, visuddhi. 1.16. For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra indriyasaMvarasukha 346 - indriyasaMvarasukha napuM tatpu, sa. indriyoM ke niyantraNa se prApta sukha indriyadvAroM ke saMrakSaNa kA sukha khaM pra. vi., e. va. indriyasaMvarasukhaM hi diTThAdIsu diTThamattAdivasena pavattatAya avikiNNaM hoti a. ni. aTTha. 2.378. indriyasaMvarasuta napuM. vya. saM., a. ni. ke chakkanipAta ke dhammikavagga kA indriyoM ke saMyamana para prakAza DAlane vAlA eka sutta, a. ni. 2 (2).73. indriyasaMyuta tri. (indriyasaMvRta] indriyoM ke viSaya meM saMyamita yA niyantrita indriya-dvAroM kI surakSA karane vAlA to pu. pra. vi. e. va. nissaGgo rahapAlo va nando vindriyasaMyuto saddhammo 473. indriyasaccaniddesa pu0, visuddhi kA eka adhyAya, jisameM indriyoM kA vivecana hai, visuddhi0 2.118-145. indriyasannissaya pu. tatpu. sa. [ indriyasannizraya] indriyoM kA Azraya, indriyoM kA sahArA yena tu.vi., e. va. so ca yathAbhUtAvabodho visesato indriyasannissayenAti indriyavibhaGgadesanA, vibha. anuTI. 5. indriyasamatA strI0 tatpu0 sa0, indriyoM kI samAnarUpatA, zraddhA Adi indriyoM kA samabhAva - taM dvi. vi. e. va. indriyaM samAkArena vattento indriyasamataM paTipAdento nAma hoti. a. ni. TI. 3.164 visuddhi mahATI 1.142. indriyasamatta napuM, tatpu0 sa0 [ indriyasamatva ], uparivat te sapta vi. e. va. satipi indriyasamatte vIriyasamatAya ca. samAdhipi na sudu pAkaTo, sArastha. TI. 1.321; visuddhi. mahATI. 1.171- paTipAdana / nA strI0 / napuM0, zraddhA, vIrya, smRti, samAdhi evaM prajJA ina indriyoM meM samatva yA santulana banAnA, zraddhA Adi indriyoM meM samatA ko lAnA nA strI. pra. vi. e. va. indriyasamattapaTipAdanA nAma saddhAdIna indriyAnaM samabhAvakaraNaM vibha. aDa. 262 dI. ni. aTTha. 2.339; ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1 ( 1 ).300; sa. ni. aDa. 3.192 apica satta dhammA dhammavicayasambojjAGgassa uppAdAya saMvattanti paripucchakatA vatthuvisadakiriyA, indriyasamattapaTipAdanA... visuddhi. 1. 128.. indriyasamuTThita tri., [indriyasamutthita], saumanasya daurmanasya evaM upekSA nAmaka indriyoM se utpanna indriyoM se samudrata taM napuM. pra. vi., e. va. idaM rUpaM domanassindriyasamudvita paTi. ma. 103. indriyasamudaya pu. tatpu. sa. indriyoM kA udaya indriyoM kI utpatti suttantaniDese paThamaM indriyasamudayAdInaM " - - www.kobatirth.org -- indriyAdhidvAna bhedagaNanaM pucchittvA puna pabhedagaNanA vissajjitA, paTi. ma. aTTha. 2.122. indriyasampanna tri. [ indriyasampanna ], ka. cakSu Adi indriyoM ke udaya evaM vyaya kI anupazyanA karate hue unake prati nirvedabhAva yA samabhAva se paripUrNa cha AyatanoM kI pravRtti se yukta, kha. cakSu Adi indriyoM se yukta indriyoM kI avikalatA se yukta no pu. pra. vi. e. va. - 'cakkhundriye ce bhikkhu, udayabvayAnupassI viharanto cakkhundriye nibbindati ... ettAvatA kho, bhikkhu, indriyasampanno hotIti sa. ni. 2(2) 143; indriyasampannoti paripuSNindriyo sa. ni. aTTha. 3.47; sa ve indriyasampanno, santo santipade rato. dhAreti antimaM dehaM jetvA mAraM savAhininti itivu. 40; so indriyasampanno phusati, vediyati, taNhIyati, upAdiyati, ghaTiyati, visuddhi. 2173: indriyasampannoti cakkhAdIhi indriyehi samannAgato. visuddhi. mahATI. 2.275. - " indriyasampannasutta napuM. sa. ni. ke saLAyatanavaraMga kA eka sutta, jisameM indriyoM kI anupassanA kA vivecana hai, sa0 ni. 2(2).143: tAdivaNNanA strI. sa. ni. aDDa meM indriyasampannasutta kI vyAkhyA, sa. ni. aTTha. 3.47. indriyasahita tri. tatpu. sa. [ indriyasahita] indriyoM se yukta te napuM. sapta vi. e. va. indriyasahite sarIre uppajjamAnAni dha. sa. mU. TI. 145. ..... indriyasutta napuM vya. saM. a. ni. tathA sa. ni. ke suttoM kA zIrSaka, a0 ni0 1 (2). 163; sa0 ni0 2(2).336. indriyahetuka tri0, ba0 sa0 [ indriyahetuka] indriyoM ko apanA hetu banAne vAlA indriyoM ko hetu banAkara utpanna kAni napuM. pra. vi. ba. va. itthindriyasahite eva santAne sambhAvA itaratya ca abhAvA indriyahetukAni vRttAni dha.sa. anu. TI. 154. indriyAdhikabhAva pu. tatpu. sa. indriyoM kI adhikatA vena tU. vi. e. va. puna indriyAdhikabhAvena bhijjamAnA dvisatuttaraM sahassaM honti, theragA, aDa. 2.459. indriyAdhiTThAna napuM0 [ indriyAdhiSThAna ], indriyoM kA sAkSAtkAra indriyoM kI pravRtti yA sakriyatA naM. pra. vi. e. va. vikkILitaM indriyAdhidvAnaM vikkILita vipariyAsAnadhidvAnaJca netti 102 indriyAdhidvAnanti indriyAnaM pavattanaM bhAvanA sacchikiriyA ca, netti, aTTha 325. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - www -
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 347 ima indriyAnurakkhaNa indriyAnurakkhaNa napuM., tatpu. sa. [indriyAnurakSaNa], indriyoM kA anurakSaNa, indriyoM ko niyantraNa meM rakhanA - NaM pra. vi., e. va. -- pAtimokkhasaMvaro indriyAnurakkhaNaM, saddhammo. 449. indriyAbhisamaya pu., indriyabhUta abhisamaya, indriyoM dvArA artha kA yathArtha bodha - yo pra. vi., e. va. - Adhipateyyadvena indriyAbhisamayo, paTi. ma. 385. indriyArakkhA strI0, indriyoM kI rakSA, indriyoM para niyantraNa - kkhA pra. vi., e. va. - indriyArakkhA attahitapaTipattiyAva mUlanti, theragA. aTTha. 2.234. indriyUpasama pu.. tatpu. sa. [indriyopazama], indriyoM kI zAnti, indriyoM kA upazamana - me sapta. vi., e. va. - dussamAdahaM vApi samAdahanti (kAmadAti bhagavA) indriyUpasame ratA, netti. 125; sa. ni. 1(1).57; ... ye rattindivaM indriyUpasame ratA, sa. ni. aTTa, 1.95. indhana napuM.. [indhana, lakar3I, IMdhana, jalAvana, samidhA -- naM pra. vi., e. va. -- samidhA idhumaM cedho upAdAnaM tathendhanaM, abhi. pa. 36; nippo vA gocaro AhAro indhanaM etassAti dummedhagocaro, cariyA. aTTha. 130; - ssa Sa. vi., e. va. - gatamagge indhanassa bhasmabhAvAvahanato, cariyA. aTTha. 212; - nAnaM Sa. vi., ba. va. - pabbatakUTasadisAnaM indhanAnaM vasena mahatiyo ... mahAsikhI, cariyA. aTTha. 212; - kkhaya pu.. [indhanakSaya], Idhana kI samApti - yA pa. vi., e. va. - nibbanti te jotirivindhanakkhayA, netti. 157; nibbanti te jotirivindhanakkhayAti yathA nAma anupAdAno jAtavedo nibbAyati, evamevaM abhisaGghArassa viANassa anavasesakkhayA nibbAyati, netti. aTTha. 377; - bhAva pu.. [indhanabhAva], Aga ke jalAvana yA Idhana kI avasthA, IMdhana jaisI sthiti - vaM dvi. vi., e. va. - so taGkSaNa va avIcijAlAnaM indhanabhAvaM agamAsi, pArA, aTTha. 1.218; - saGkhya pu., [indhanasaMkSaya], IMdhana kA pUrNa vinAza, IMdhana kI samApti - yA pa. vi., e. va. -- upAdAnasaGghayAti indhanakkhayA, bu. vaM. aTTha. 189; - nupAdAna tri., ba. sa. [indhanopAdAnaka], IMdhana para Azrita, IMdhana para pUrI taraha se TikA huA -- no pu., pra. vi., e. va. - indhanupAdAno aggi viya ... laddhivasena vadati, pa. pa. mU. ibma tri., utpatti sandigdha [ibhya], zA. a., ka. bhRtya varga kA, kha. aneka naukara rakhane vAlA dhanI vyakti, lA. a., ka. brAhmaNa tathA kSatriya-kula se nimnavarNa ke vyakti ke lie upAdhi ke rUpa meM prayukta, gRhastha, vaNika, kRSaka yA khetihara ke lie prayukta, - Damo pu., pra. vi., e. va. - ibbho tvaDDho tathA dhanI, abhi. pa. 725; lA. a., kha. avaidika-paramparA ke zramaNoM athavA brAhmaNoM ke prabhAva meM rahane vAle kRSakoM, vaizyoM, zUdroM Adi ke lie prayukta, - bmA pu., pra. vi., ba. va. - muNDakA samaNakA ibhA kaNhA bandhupAdApaccA, dI. ni. 1.79; ibbhAti gahapatikA, dI. ni. aTTha. 1.205; yathA ibho hatthivAhanabhUto parassa vasena vattati, na attano, evaM etepi brAhmaNAnaM sussusakA suddA parassa vasena vattanti, na attano, tasmA ibhasadisapayogatAya ibhAti, dI. ni. TI. (lInattha.) 1.263; lA. a., ga. dhanalolupa tathA viSayabhogoM meM anurakta vyaktiyoM ke lie prayukta - bamA pra. pu., ba. va. - yathApi ibbhA dhanadhaJahetu, kammAni karonti puthU pathabyA, jA. aTTha. 7.58; - mehi tR. vi., ba. va. - ibbhehi ye te samakA bhavanti, niccussukA kAmaguNesu yuttA, jA. aTTa. 7.59; - kula napuM., [ibhyakula], gRhastha kA parivAra - le sapta. vi., e. va. - magadharaDe ibbhakule nibbatto gosAlo nAma nAmena, theragA. aTTha. 1.82; - vAda pu., [ibhyavAda], nIca yA adhama kaha kara gAlI denA, nIca yA adhama kahanA - daM dvi. vi., e. va. - itiha ambaTTho mANavo idaM paThamaM sakyesu ibbhavAdaM nipAtesi, dI. ni. 1.79; tula. azokaprAkRta ibbha., jaina. mA. ibbha.. ibha pu.. [ibha], hAthI - bho pra. vi., e. va. - kuJjaro vAraNo hatthI mAtaGgo dvirado gajo, nAgo dvipo ibho dantI, abhi. pa. 360; hatthI nAgo gajo dantI kuJjaro vAraNo karI mAtaGgo dvirado saTTihAyano nekapo ibho, sadda. 2.345; sa. pa. ke anta., mattebha tathA setibhinda. ke anta. draSTa.. ibhapipphalI strI., [ibhakaNA, hastikaNA, karipippalI, gajapippalI], piparAmUla yA pahAr3I pIpala - lI pra. vi., e. va. - kolavallIbhapipphalI, abhi. pa. 583. ima' tri., nizcayavAcaka sarvanAma kA prAtipadika, atyanta nikaTatA kA bodhaka, eka sarvanAma kA avibhaktika rUpasadda pu., ima zabda - do pra. vi., e. va. - imasaddo accantasamIpavacano, sadda. 1.267; 'ima' ke vibhakti rUpa TI. 59. For Private and Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir imbara 348 iriyati/iriyyati/irIyati ayaM pu., pra. vi., e. va. - anapuMsakassAyaM simhi, imasaddassa sabasseva anapuMsakassa ayaM-Adeso hoti simhi vibhattimhi, ayaM puriso, ka. vyA. 172; - anena pu., tR. vi., e. va. - animi nAmhi ca, imasaddassa sabasseva ana-imi-AdesA honti nAmhi vibhattimhi, anena dhammadAnena sukhitA hotu sA pajA, iminA buddhapUjena patvAna amataM padaM, ka. vyA. 171; - esa, imesu pu., sapta. vi., ba. va. - "sabbassimasse vA, sabbassa imasahassa ekAro hoti vA su-na-hi iccetesu esu imesu, ka. vyA. 170; imesu ca sattasu aparihAniyesu dhammesu, dI. ni. 2.59; a. ni. 2(2).169; - daM napuM., pra. vi., e. va. - idaM pIThaM... idaM saGghassa katikasaNThAnaM, pArA. 251; idaM dukkhaM, mahAva. 14; - mAni' napuM., pra. vi., ba. va. - imAnIti abhimukhIkaraNaM, itivu. aTTha. 158; - mAni dvi. vi., ba. va. - imAni paJca ThAnAni detIti, a. ni. 2.(1).37; - minA napuM., tR. vi., e. va. - iminA cakkhunA, mahAni. 334; iminA ca kAraNena, kasA. aTTha. 126; - mehi tR. vi., ba. va. - imehi tIhi ThAnehi, a. ni. 1(1).177; - mesu sapta. vi., ba. va. - imesu catUsu ariyasaccesu, mahAva. 15; - ayaM strI, pra. vi., e. va. - ayaM... kathA, dI. ni. 1.3; ayaM tathAgatassa pacchimA vAcA, dI. ni. 2.116; ayamantimA jAti, ma. ni. 1.226; - mA/mAyo strI, pra. vi., ba. va. - imA ca me saJjA nirujjheyyu, dI. ni. 1.164; uddhaM adho dasa disA imAyo, su. ni. 1128; - maM strI., dvi. vi., e. va. - imaM gAthaM abhAsi, sa. ni. 1(1).3; siJca bhikkhu imaM nAvaM, dha, pa. 369; - mAhi strI., tR. vi., ba. va. - imAhi catUhi iddhIhi samannAgato, dI. ni. 2.133; - mAya strI. sapta. vi., e. va. - imAya kho pana velAya, dI. ni. aTTha. 1.123; - missA strI., Sa. vi., e. va. - imissA diTThiyA, imissA khantiyA, imissA ruciyA, paTi. ma. 168; - mAsu strI., sapta. vi., ba. va. -- imAsu vINAsu. vi. va. 1034. imbara pu., ka. eka vRkSa kA nAma - saJita tri., imbara nAma vAlA - te pu., sapta. vi., e. va. - so gancA taGghaNayeva rukkhe imbarasaJite, ma. vaM. 23.52; kha. goThaka nAmaka yoddhA kA dUsarA nAma - ro pra. vi., e. va. - nandhimatto sUranimilo mahAsoNo goThaimbaro, ma. vaM. 23.2. irandhatI strI0, vya. saM., nAgarAja varuNa kI putrI, eka nAgakanyA - tI pra. vi., e. va. - labbhA amha irandhatI, jA. aTTha. 7.158; amha irandhatIti amhAkaM dhItA irandhatI, tade.. iriNa/irINa napuM.. [iriNa/iraNa], marubhUmi, ujAr3a bhUmi, Usara bhUmi, namakIna z2amIna, nihAlI jamIna - NaM pra. vi., e. va. - anissayamahIbhAge tvirINamUsare siyA, abhi. pa. 886; --- Ne sapta. vi., e. va. - ara irINe vivane, jA. aTTha.5.64; iriNeti niroje, jA. aTTha. 7.336; arao irINe vane, apa. 1.274; ara irINe vivane, jA. aTTha. 5.64. iriyati/iriyyati/irIyati Ira kA varta, pra. pu., e. va. [Irayate/Irate, bau. saM., Irayati]. 1. gati karatA hai, calatA hai, idhara udhara ghUmatA hai, cakkara kATatA hai, mar3arAtA rahatA hai - ghAsesanaM iriyati sItibhUto, sa. ni. 1(1).167; - yAmi u. pu., e. va. - ubho pAde ubho pakkhe ca bhUmiyaM AkAse ca gamanasajje karonto pasAremi iriyAmi vAyamAmi, cariyA. aTTha. 212; - mAnaM pu., varta. kR., dvi. vi., e. va. - passAmahaM devamanussaloke, akiJcanaM brAhmaNamiriyamAnaM, su. ni. 1069; - rIyato pu., varta. kR., Sa. vi., e. va. - bhoge saMharamAnassa, bhamarasseva irIyato, dI. ni. 3.143; 2. vihAra karatA hai, brahmacarya jIvana (tapasvI jIvana) meM vAsa karatA hai - tathAyaM puggalo paTipanno tathA ca iriyati taJca maggaM samArULaho ..., ma. ni. 1.107; pAsAdikaM kho ayaM kulaputto iriyati, ma. ni. 3.287; pAsAdikena iriyApathena iriyati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.216; - yyasi varta., ma. pu., e. va. - kacci saddho iriyyasIti... kacci tvaM saddho iriyyasi viharasIti, jA. aTTha. 3.440; - nti varta, pra. pu., ba. va. - yadA ca avijAnantA, iriyantyamarA viya, theragA. 276; - riyAno pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - sammA so loke iriyAno, na pihetIdha kassaci. su. ni. 953; - mAnaM pu., varta. kR ., dvi. vi., e. va. - iriyamAnaM brahmapathe, cittassUpasame rataM, a. ni. 2(2).60; - yetha vidhi., pra. pu., e. va. - sato hutvA bhikkhu paribbaje iriyetha vattethAti, jA. aTTha. 4.316; 3. pU. kA. kri. ke sAtha anvita rahane para, vihAra karatA hai, vidyamAna rahatA hai, sthita hai - jambudIpamabhibhuyya iriyati, dI. ni. 3.116; guNehi lokaM abhibhUyyirIyati, udA. aTTha. 123; bhagavA hi kAme abhibhuyya iriyati, su. ni. 1103; kathaMvidho dukkhamaticca iriyati ... tathAvidho dukkhamaticca iriyati, sa. ni. 1(1).64. For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 349 iriyApatha iriyana/irIyanA/iriyanA iriyana/irIyanA/iriyanA napuM./strI., VIra se vyu., kri. nA., jIvana-sthiti, jIvita-indriya, jIvana kA spandana, Ayu, ceSTA - nA strI., pra. vi., e. va. -- jIvitanti Ayu Thiti yapanA yApanA iriyanA vattanA pAlanA jIvita jIvitindriyaM, mahAni. 30; duhitikoti ettha ihitIti iriyanA... tasmiM iriyanA dukkhA hoti, sa. ni. aTTha. 3.103; - naM napuM.. pra. vi., e. va. - IhA iriyanaM pavattanaM jIvitantiAdIni padAni ekatthAni, pArA. aTTha. 1.132; - to pa. vi., e. va. - ariyAti ArakattA kilesehi, anaye / na iriyanato, aye iriyanato, sa. ni. aTTha. 2.221. iriyA strI., VIra se vyu., kri. nA. [bau. saM. IryA], zA. a., zArIrika ceSTA, zArIrika kriyA, lA. a., zAlIna athavA uttama hAvabhAva, bhikSu athavA tApasa kA ucita evaM dharmAnumodita vyavahAra, UMcI jIvanavRtti, uttama AcaraNa - yaM dvi. vi., e. va. - ye ca saGghAtadhammAse, ye ca sekhA pRthU idha, tesaM me nipako iriyaM, puTTho pabrUhi mArisa, su. ni. 1044; iriyanti vuttiM AcAraM gocaraM vihAraM paTipattiM, sa. ni. aTTa, 2.53; iriyaM puTTho pabrUhIti tesaM me sekhAsekhAnaM nipako paNDito tvaM puTTho paTipattiM brUhIti, su. ni. aTTha. 2.277; - ya tR. vi., e. va. - tAyapi kho ahaM, sAriputta, iriyAya tAya paTipadAya tAya dukkarakArikAya nAjjhagamaM uttari manussadhammA alamariyANadassanavisesa, ma. ni. 1.115; 'imAyAhaM iriyAya na kiJci byAbAdhemi tasaM vaa| thAvaraM vA ti, itivu. 24; santAya iriyAyasmiM pasIdi ca mahIpati, ma. vaM. 5.48; - yA pra. vi., e. va. - IhitaM nAma iriyA dvidhA pavattA- cittairiyA cittaIhA, pArA. aTTha. 1.132; vedo paNDitiyaJceva cikicchAmiriyA pica, sadda. 1.82. iriyApatha pu., tatpu. sa. [bau. saM., IryApatha], zA. a., zArIrika ceSTA, cAla-DhAla, hAva bhAva - tho pra. vi., e. va. - ... iriyApathoti sattete, asappAye vivajjaye, visuddhi. 1.123; evaM tesaM AkappasampannAnaM iriyApatho acchiddo saho / maTTho dassanIyo pAsAdiko ahosi, theragA. aTTha. 2.298; - thaM dvi. vi., e. va. - iriyApathaM pabbajitAnalomika, sevetha naM atthadaso mutImA, su. ni. 387; iriyApathanti gamanAdicatubidhaM, su. ni. aTTa. 2.94; "yaMnUnAhaM samaNaM / gotamaM anubandheyyaM, iriyApathamassa passeyya nti, ma. ni. 2.343; tattha katamo gottamado? gottaM paTicca ... iriyApathaM paTicca... vibha. 400; dassaneyyaM sabbajanaM, vihAraM iriyApathaM bu. vaM. 23.29; - thena tR. vi., e. va. - aJatitthiyAti dassanenapi... AcArenapi vihArenapi iriyApathenapi aje titthiyAti aJatitthiyA, dI. ni. aTTha. 3.16; okkhittacakkhu mitabhANI susaNThitena iriyApathena avikkhittena cittena, mi. pa. 102; vassasaDikatthero viya pAsAdikena iriyApathena rAjagahaM patvA tattha piNDAya caritvA, a. ni. aTTha. 1.1163; - the sapta. vi., e. va. - tattha iriyApathe pasannamanussehi paNNasAlaM katvA upaTTiyamAno vassaM upagantvA, jA. aTTha. 4.119; rAjA isigaNaM disvA iriyApathe pasanno alaGkatamahAtale nisIdApetvA, jA. aTTha. 4.402; - thesa ba. ka. - iriyApathesupi kassaci caGkamo sappAyo hoti, kassaci sayanahAnanisajjAnaM aJjataro, visuddhi. 1.1243; lA. a. 1., calane, khar3e hone, baiThane evaM leTane kI cAra prakAra kI zArIrika kriyAeM, zarIra kI cAra prakAra kI kriyA - tho pra. vi., e. va. - pallaGka AbhujitvA nisIdanaM, evaM nisinnassa hi iriyApatho upasanto hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.276; yathA iriyato iriyApatho pAsAdiko hoti, evaM iriyatIti ayamettha attho, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.216; vatthu kAlo ca okAso, AvudhaM iriyApatho, kiriyAvisesoti ime, cha ANattiniyAmakA, pArA. aTTha. 2.42; - thaM dvi. vi., e. va. - seyyathApi, bhikkhave, puriso sIghaM gaccheyya ... saNika gaccheyya ... tidveyya ... nisIdeyya ... evamhi so bhikkhave, puriso oLArikaM oLArika iriyApathaM abhinivajjetvA sukhumaM sukhumaM iriyApathaM kappeyya, ma. ni. 1.171; "advisaGghAtaghaTito, nhArusuttanibandhano nekesaM saMgatIbhAvA, kappeti iriyApathaM theragA. 570; - thena tR. vi., e. va. - sambhAvanAdhippAyakatena iriyApona vimhApana iriyApathasannissitaM kuhanavatthUti veditabba, visuddhi. 1.25; kAyaM paggahetvAti niccalaM katvA ujakena kAyena samena iriyApathena gantabbaJceva nisIditabbaJca, pAci. aTTha. 152; -ssa Sa. vi., e. va. - yA evarUpA iriyApathassa ThapanA AThapanA saNThapanA bhAkuTikA bhAkuTiyaM kuhanA kuhAyanA kuhitattaM-idaM iriyApathasaGghAtaM kuhanavatthu, mahAni. 164; tattha katamA kuhanA ? ... icchApakatassa paccayappaTisevanasaGghAtena vA sAmantajappitena vA iriyApathassa vA aThapanAti Adi, udA. aTTha. 184; iriyApathassa vAti catuiriyApathassa, visuddhi. 1.26; - the sapta. vi., e. va. - lakkhaNapariyesanatthaM AgataM disvA buddhA uThAyAsanA For Private and Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iriyApathakappana 350 iriyApathaja tidvanti vA caGkama vA adhigRhanti, iti lakSaNa ssanAnurUpe arahattappatti ca iriyApathakopanaJca ekappahAreneva hoti, sa. iriyApathe vattamAnassa addasa, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.261- ni. aTTha. 1.162. 262; - the dvi. vi., ba. va. - seyyathApi, bhikkhave, ye iriyApathakkhama tri., IryApatha meM sakSama, zArIrika ceSTAoM keci pANA cattAro iriyApathe kappenti - kAlena gamanaM yA kriyAoM ko ThIka se karane meM sakSama, sa. u. pa. ke rUpa kAlena ThAnaM, kAlena nisajjaM, kAlena seyyaM sa. ni. meM, - yo pana mahApurisajAtiko sabbautuiriyApathakkhamova 3(1).95; cittarasAdaM paTilabhitvA sukhena cattAro iriyApathe hoti, na taM sandhAyetaM vuttaM, ma. ni. aTTa (mU.pa.) kappesi, jA. aTTha. 5.254; - thehi tR. vi., ba. va. - 1(1).307. "Avuso, imaM temAsaM katihi iriyApathehi vItinAmessathAti iriyApathagamana napuM., zArIrika gamana, kAyA se gamana - naM ? "catuhi, bhante ti... "ahaM tIhi iriyApathehi vItinAmessAmi, pra. vi., e. va. - kAyagamanaM nAma iriyApathagamanaM, sadda. piTiM na pasAressAmi Avuso ti, dha. pa. aTTha. 1.6; 2.315; - nena tR. vi., e. va. - iriyApathagamanena dukkhalakkhaNaM abhiNhasampaTipILanassa amanasikArA gacchatIti pi attho bhavati, sadda. 2.315. iriyApathehi paTicchannattA na upaTThAti, visuddhi. 2.274; - iriyApathagutti strI0, tatpu. sa., IryApatha athavA zarIra kI thAnaM Sa. vi., ba. va. - iriyApathAnaM santattA .... gamanAdi kriyAoM kI saMrakSA - yA tR. vi., e. va. -- bhikkhubhAvAnurUpena santena iriyApathena sampannA, paTi. ma. iriyApathAna santattA iriyApathaguttiyA sampannA aTTha. 2.127: iriyApathacariyAti iriyApathAnaM cariyA pavattananti akampitairiyApathA bhikkhubhAvAnurUpena santena iriyApathena attho , paTi. ma. aTTa, 2.127; - thesu sapta. vi., ba. va. sampannA, paTi. ma. aTTha. 2.127. - catUsu hi iriyApathesu tayo iriyApathA na sobhanti, ma. iriyApathacakka napuM., karma, sa., IryApatha-rUpI cakra, zarIra ni. aTTha. (upa.pa.) 3.216; sItuNhesu ca utUsu ThAnAdIsu kI uttama ceSTAoM ke rUpa meM cakra, gamanAdi zArIrika ca iriyApathesu sappAyautuJca iriyApathaJca sevantassApi kriyAoM kA cakra - kkAnaM Sa. vi., ba. va. - parahitAya passaddhi uppajjati, a. ni. aTTha. 1.387; lA. a. 2. ca iriyApathacakkAnaM vatto etasmiM atthIti cakkavattI, dI. cakra, ratha kA cakkA - the sapta. vi., e. va. - sthaGge ni. aTTha. 1.202; - kke sapta. vi., e. va. - lakkhaNe dhammoracakkasviriyApathe, cakkaM sampattiya "cakkasamAruLahA jAnapadA pariyAyantI"ti ettha cakkaratane maNDale bale, abhi. pa. 781; sampattiyaM lakSaNe iriyApathacakke, a. ni. aTTha. 1.97; - kkena tR. vi., e. ca, rathaGge iriyApathe, dAne ratanadhammUra, cakkAdIsu ca va. - hatthAhArika-aggIva hatthasamparivattato, dissati, paTi. ma. aTTha. 2.215; "catucakkaM navadvAra nti iriyApathacakkena bharaNIyaM sudukkhato, saddhammo. 604. ettha iriyApathe, tade., sa. u. pa. ke rUpa meM, akampiti., iriyApathacariyA strI., tatpu. sa., zarIra kI gamanAdi cAra addhAni., avinIti., eki., kalyANi., caGkamani., catu., kriyAoM se yukta jIvana-vyavahAra, ATha caryAoM meM eka, caturi., chinni., jhAnAnurUpi., ThAnacaGkami., vAnanisajjAdi.. IryApathoM kA abhyAsa, pra. vi., e. va. -- aTThacariyAyo - ThAni., yogAnurUpi., rUpi0, sabbi0, sampanni ke anta. iriyApathacariyA, AyatanacariyA, saticariyA, samAdhicariyA, draSTa.. ANacariyA, maggacariyA, patticariyA, lokatthacariyAti, paTi. iriyApathakappana napuM, tatpu. sa., calane, khar3e hone, baiThane ma. 207; iriyApathacariyAti catUsu iriyApathesu ... evaM leTane kI cAra prakAra kI zArIrika kriyAoM ko prakaTa iriyApathacariyA ca paNidhisampannAnaM, paTi. ma. 207; karanA athavA utpanna karanA - naM pra. vi., e. va. - iriyApathacariyAti iriyApathAnaM cariyA, pavattananti attho, atisukhumo attabhAvo, na tena iriyApathakappana hoti, sa. paTi. ma. aTTha. 2.127; paNidhisampannAna catUsu iriyApathesu ni. aTTha. 1.15; - nena tR. vi., e. va. - jarasiGgAlo iriyApathacariyA, cariyA. aTTha. 16. icchiticchitavAne iriyApathakappanena sItavAtUpavAyanena ca iriyApathaja tri., cAra prakAra ke IryApathoM (gamanAdi zArIrika antarantarA ... dasseti, sa. ni. aTTha. 2.204. kriyAoM) se utpanna - jaM napuM., pra. vi., e. va. - cetosukhaM iriyApathakopana napuM, zarIra kI cAra prakAra kI kriyAoM kAyasukhaM, iriyApathajaM sukhaM, ime guNe paTilabhe, tassa kA parityAga yA parivartana - naM pra. vi., e. va. - athassa nissandato ahaM, apa. 1.341. For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iriyApathatta 351 iriyApathasaNThapanasaGkhAta iriyApathatta napuM., bhAva., gamanAdi cAra zArIrika kriyAoM iriyApathamada pu., tatpu. sa., "merI gamanAdi kriyAeM bhavya yA ke hone kI sthiti - ttA pa. vi., e. va. - prAsAdika haiM, dUsaroM kI nahIM, isa prakAra ke vicAra se catutthajjhAnaseyyA pana tathAgataseyyAti vaccati, tAsa idha utpanna ghamaNDa - do pra. vi., e. va. - iriyApathamado, sIhaseyyA AgatA, ayahi tejassadairiyApathattA uttamaseyyA vibha. 395; 'avasesAnaM iriyApatho apAsAdiko, mayahaM pana nAma, sa. ni. aTTha. 3.71. pAsAdiko ti majjanavasena uppanno mAno iriyApathamado iriyApathadibbabrahmaariyavihAra pa., zarIra kI gamanAdi nAma, vibha. aTTha. 442. kriyAoM kI divya evaM uttama sthiti - resu sapta. vi., ba.. iriyApatharUpa napuM, tatpu. sa., IryApathoM (gamana Adi zArIrika va. - avisesena iriyApathadibbabrahmaariyavihAresa..., paTi. gatividhiyoM) kA svarUpa - pAni vi. vi., ba. va. - ma. aTTha. 2.117; khu. pA. aTTha. 90. appanAjavanaM sabba, mahaggatamanuttaraM iriyApatharUpAni, janetIti iriyApathaniyama pu., tatpu. sa., cAra zArIrika kriyAoM para samIritaM, nA. rU. pa. 321. niyantraNa - maM dvi. vi., e. va. - iriyApathaniyama akatvA iriyApathavAcaka tri., IryApatha kA sUcaka, gamana Adi cAra yathAsukhaM aJjataruJatarairiyApathabAdhanavinodanaM karonto, zArIrika kriyAoM kA artha kahane vAlA - ko pu., pra. vi., khu. pA. aTTha. 202. e. va. - etisaddo yattha ce iriyApathavAcako, tattha AgamanaM iriyApathanissita tri, tatpu. sa., IryApathoM para Azrita, yeva joteti na gamanaM, sadda. 2.319. zarIra kI cAra kriyAoM para AdhArita - taM napuM., pra. vi., iriyApathavikopana napuM.. tatpu. sa., IryApatha kI kriyAzIlatA e. va. - iriyApathiyaM pasAdaniyanti paresaM pasAdAvaha ___ meM avarodha, IryApatha kI sakriyatA kA anta - naM pra. vi., AkappasampattinimittaM iriyApathanissitaM sampajaoNtheragA. e. va. - na me idaM bhUtapubba, iriyApathavikopanaM, apa. 2.9. aTTha. 2.179. iriyApathavihAra pu., [bau. saM., IryApathavihAra], cAra uttara iriyApathapabba napuM, tatpu. sa., IryApathoM vAlA khaNDa, kAyagatA vihAroM (jIvanasthitiyoM) meM se eka, uttama zArIrika ceSTAoM smRti ke karmasthAnoM ke rUpa meM nirdiSTa caudaha parvo meM se yukta jIvanavRtti - ro pra. vi., e. va. - iminA padena dvitIya -- baM pra. vi., e. va. - AnApAnapabbaM iriyApathapabbaM, metaM Asevantassa bhikkhuno iriyApathavihAro kathito, a. catusampajajJapabba, paTikkUlamanasikArapabba, ni. aTTha. 1.55; saddhAya viharatItiAdIsa saddhAdisamanissa dhAtumanasikArapabba, navasivathikapabbAnIti imesaM cuddasannaM iriyApathavihAro daTTabbo, paTi. ma. aTTha. 2.128; - rena tR. pabbAnaM vasena kAyagatAsatikammaTThAnaM niddiSTu, visuddhi. vi., e. va. - dibba brahmaariyaAnejavihArehi 1.231; yasmA iriyApathapabbaM catusampajaapabba samuppAditasukhavisesena iriyApathavihArena sarIradukkhaM dhAtumanasikArapabbanti imAni tINi vipassanAvasena vRttAni, vicchinditvA harAmi attabhAvaM pavattemi, cariyA. aTTha. 20; tade.. iriyApathavihArena itivRttappakArajhAnasamaGgI hutvA attabhAvassa iriyApathaparivattana napuM, tatpu. sa., IryApathoM (gamanAdi ... abhiniphAdeti, visuddhi. 1.140-141; pArA. aTTha.1.1083; kriyAoM) meM parivartana - catuiriyApathaparivattane iriyApathavihArena viharati irIyati vattati, udA. aTTha. sAtthakatAdipaccavekSaNavasena sampajjaaJca sodheti, khu. 182. pA. aTTha. 192. iriyApathasaGghAta tri., IryApatha nAma vAlI, (ThagavidyA), tIna iriyApathabAdhana napuM., tatpu. sa., IryApathoM ke prayoga meM prakAra kI ThagI meM se eka - taM napuM., pra. vi., e. va. -- upasthita bAdhA yA kaSTa - naM dvi. vi., e. va. - eka akuhakoti tINi kuhanavatthUni - "paccayapaTisevanasavAtaM iriyApathabAdhanaM aparena iriyApathena vicchinditvA, khu. pA. kuhanavatthu, iriyApathasaGghAtaM kuhanavatthu sAmantajappanasaGkhAtaM aTTha. 90. kuhanavatthu, mahAni. 163; pApicchasseva pana sato iriyApathabhajanaka tri., IryApathoM kA bhajana karane vAlA, sambhAvanAdhippAyena katena iriyApathena vimhApanaM iriyApathasaGghAtaM IryApathoM ke abhyAsa meM bAdhA khar3I karane vAlA - kena pu., kuhanavatthUti veditabba, mahAni. aTTha. 268.. tR. vi., e. va. - AbAdhikoti iriyApathabhaJjanakena iriyApathasaNThapanasaGkhAta tri., ba. sa., gamana Adi IryApathoM visabhAgAbAdhena AbAdhiko, a. ni. aTTa, 3.59. ke samyaka rUpa se (kalAtmaka rUpa se) prayoga yA pradarzana For Private and Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iriyApathasantatA 352 iriyApathiya nAma se prasiddha - taM napuM.. pra. vi., e. va. - iriyApathasaGghAtanti iriyApathasaNThapanasaGghAtaM visaddhi. mahATI. 1.50. iriyApathasantatA strI., IryApatha (gamana Adi zArIrika kriyAoM) meM vidyamAna zAntibhAva, zAnta zArIrika kriyAkalApa - taM dvi. vi., e. va. - iriyApathasantataM pana disvA anabhAnena vadati, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.278. iriyApathasannissita tri., tatpu. sa., IryApatha (zArIrika kriyAoM) ke pradarzana para AdhArita - taM napuM. pra. vi., e. va. - pApicchasseva pana sato sambhAvanAdhippAyakatena iriyApathena vimhApanaM iriyApathasannissitaM kuhanavatthUti veditabba, visuddhi. 1.25. iriyApathasamaGgitA strI., bhAva., kisI bhI eka IryApatha se yukta hone kI sthiti, sa. u. pa. ke rUpa meM, ThAnasaGkhAta ... khar3A hone ke rUpa meM prasiddha IryApatha se yukta rahanA - ya tR. vi., e. va. - ThAnasaGghAtairiyApathasamaGgitAya, gatinivattiatthatAya ... sesairiyApathasamaGgitAya bodhako, visuddhi. mahATI. 1.401. iriyApathasamasIsI tri., gamana Adi jisa kisI bhI eka IryApatha (zArIrika kriyA) ke sAtha vipazyanA Arambha karatA hai, usI IryApatha meM nirvANa athavA arhatva kA lAbha prApta karane vAlA, eka hI IryApatha meM rahate hue arhat avasthA prApta karane vAlA - sI pu., pra. vi., e. va. - ThAnAdIsu iriyApathesu yeneva iriyApathena samannAgato hutvA vipassanaM Arabhati, teneva iriyApathena arahattaM patvA parinibbAyati, ayaM iriyApathasamasIsI nAma, netti. aTTha. 386; nisinnova vipassanaM paTTapetvA arahattaM patvA nisinnova parinibbAti, nipannova vipassanaM paTThapetvA arahattaM patvA nipannova parinibbAti - ayaM iriyApathasamasIsI nAma, pa. pa. aTTha. 37; arahattappatti ca iriyApathakopanaJca ekappahAreneva hoti, ayaM iriyApathasamasIsI nAma sa. ni. aTTha. 1.162; samasIsI nAma tividho hoti iriyApathasamasIsI, rogasamasIsI, jIvitasamasIsIti, sa. ni. aTTa, 1.162. iriyApathasamAyoga pu., tatpu. sa., kisI bhI eka IryApatha (zArIrika kriyA) ke sAtha sambandha - paridIpana tri0, IryApatha ke sAtha sambandha kA sUcaka, sa. u. pa. ke rUpa meM, - "yathAThitattAva yathApaNihitAnti, Thitanti vA kAyassa ThAnasAtairiyApathasamAyogaparidIpanaM, paNihitanti tadaairiyApathasamAyogaparidIpanaM visuddhi. mahATI. 1.401; idha pana ThAnagamanAsanasayanappabhedesu iriyApathesu aJjatarairiyApathasamAyogaparidIpanaM. paTi. ma. aTTha. 2.117; pArA. aTTha. 1.76; khu. pA. aTTha. 90. iriyApathasampanna tri., tatpu. sa., bhavya athavA uttama zArIrika cAla-DhAla se yukta, udAtta evaM sundara gamana, Adi IryApathoM se paripUrNa - no pu.. pra. vi., e. va. - iriyApatha sampannoti tAya pAsAdikaabhikantAditAya sampannairiyApatho, pArA. aTTha. 2.186; iriyApathasampannoti sampannairiyApatho visuddhi. mahATI. 1.41; - naM pu., vi. vi., e. va. - assajiM rAjagahe piNDAya carantaM pAsAdikena abhikkantena paTikkantena ... okkhittacakkhaM iriyApathasampannaM, mahAva. 45; sa. u. pa. ke rUpa meM - ekacce isayo ThAniriyApathacaGkamaniriyApathasampannA, ekacce isayo nesajjikA nisajjiriyApathasampannA, apa. aTTha 1.229. iriyApathasamparivattanA/iriyApathasamparivattanatA strI. bhAva., kisI eka IryApatha (zArIrika kriyA) kA abhyAsa - tA pra. vi., e. va. - cha dhammA thinamiddhassa pahAnAya saMvattanti, atibhojane nimittaggAho iriyApathasamparivattanatA AlokasaJaAmanasikAro abbhokAsavAso kalyANamittatA sapyAyakathAti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).294; dI. ni. aTTha.2.333. iriyApathasukhasevanatA strI., bhAva., IryApathoM kA sukhapUrvaka sevana karane kI sthiti, sukha ke sAtha IryApathoM kA abhyAsa - tA pra. vi., e. va. - satta dhammA passaddhisambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti paNItabhojanasevanatA utusukhasevanatA iriyApathasukhasevanatA ... tadadhimuttatAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).307; visuddhi. 1.130. iriyApathikacitta napuM., karma sa., IryApathoM kA abhyAsa kara rahe sAdhaka kA citta - taM pra. vi., e. va. - iriyApathikacittahi iriyApathaM sandhAretaM asakkontaM rukkhe vagguli viya, khIle laggitaphANitavArako viya ca, oliyati, dha. sa. aTTa. 402. iriyApathiya tri., IryApatha ke abhyAsa se udita (sampajanya), bhavya zArIrika ceSTAoM se saGgati rakhane vAlA - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - cArittaM atha vAritta, iriyApathiyaM pasAdaniyaM, theragA. 591; iriyApathiyaM pasAdaniyanti paresaM pasAdAvaha AkappasampattinimittaM iriyApathanissitaM sampajaja theragA. aTTha. 2.179. For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir irubbeda/iruveda 353 iva/va iru strI., [Rk], Rgveda, tIna vedoM meM prathama veda -- iru sirIso, illiso, alaso, mahiso, ka. vyA. 675; sirIso, nAri yajussAmamiti vedA tayo siyuM, abhi. pa. 108. iliso, alaso, mahiso, sadda. 3.873. irubbeda/iruveda pu., [Rgveda], prathama veda kA nAma -- daM ilopa pu., tatpu. sa., kevala vyAkaraNa ke sandarbha meM prayukta dvi. vi., e. va. - brAhmaNamANavakAnaM iruvedaM yajuvedaM [ilopa], 'i' svara kA lopa - po pra. vi., e. va. - sAmavedaM athabbaNavedaM lakkhaNaM itihAsaM purANaM ... pUjA saralopAdinA ilopo, bAlAva. 124. karaNIyA, mi. pa. 173-174; - pucchAmi samaNaM pahaM ime illiyA strI., [IlikA/IlI], choTI talavAra, khukharIpaheM viyAkara, iruvedaM yajuvedaM sAmavedaM nighaNTu piTu, vudha napuM., dva. sa., talavAra evaM Ayudha (zastra) - dhaM dvi. itihAsaM paJcamaM vedaM uggahi so visArado, dI. vaM. 5.7; vi.,e. va. - illiyA cApadhAribhIti illiyAvudhaJca ... sa. pa. ke antaH, - tiNNaM vedAnanti iruvedayajuvedasAmavedAnaM dhArentehi, jA. aTTha. 5.251-252; - cApadhArI tri., dI. ni. aTTha. 1.200; so pana irubbeda-yajubbeda- talavAra evaM dhanuSa ko dhAraNa karane vAlA - ribhi pu., tR. sAmavedavasena tividho AthabbanavedaM pana paNItajjhAsayA na vi., ba. va. -- AruLahA gAmaNIyebhi, illiyAcApadhAribhi, sikkhanti, sadda. 2.390. jA. aTTha. 5.249. Vila' kampana artha vAlI eka dhAtu-ila-ala-maha-si-ki illisa pu., vya. saM., rAjagRha ke eka zreSThI (vyApArI) kA iccevamAdIhi dhAtUhi ... isa iccete paccayA honti, ka. nAma - so pra. vi., e. va. - tasmi khaNe sakko "nAhaM, vyA. 675; ila kampane - ilati, ela elA, sadda. 2.438. mahArAja illiso, sakkohamasmI ti..., jA. aTTha. 1.337; Vila' gati artha vAlI eka dhAtu - ila gatiyaM - ilati, nAhaM passAmIti ahaM "imesa ayaM nAma illiso ti na sadda. 2.439. passAmi, tade.; - saM dvi. vi., e. va. - ubhinna piLakA ilatiya pu., eka tamila zAsaka kA nAma - ilatiyarAyaro jAtA, nAhaM passAmi illisanti, jA. aTTha. 1.337; dha. pa. ca tathAJcukoTTarAyaro, cU. vaM. 76.98; - yaM dvi. vi., e. va. aTTha. 1.211; - ssa Sa. vi., e. va. - illisassa mukhaM - tathA ilatiyaM ceva aJcukoTTaM ca rAyaraM cU. vaM. 76.191; puJchitvA udakena siJcisu, jA. aTTha. 1.337; - seTThI pu.. ilakirAyarassAtha datvA nAma abhicchitaM, cU. vaM. 76.192. illisa nAmaka seTha - dviMdvi. vi., e. va. - rAjA taM ilati' Vila kA varta, pra. pu., e. va. [ilati], kAMpatA hai pakkosApetvA "illisaseDiM jAnAsI ti pucchi, jA. aTTha. - ila kampane, ilati, elaM elA, sadda. 2.438. 1.337; - bhAva pu., illisa nAmaka seTha hone kI dazA - ilati |il (gatyarthaka) kA varta., pra. pu., e. va. [ilati]. vaM dvi. vi., e. va. -- ekassApi illisabhAvaM na jAnAmIti jAtA hai, gatizIla hotA hai - ila gatiyaM, ilati, sadda. avoca, jA. aTTha. 1.337; - jAtaka napuM., jAtaka saMkhyA 2.439. 78, jisameM illisa seTTa kA kathAnaka hai - kaM dvi. vi., ilanAga/iLanAga pu., vya. saM., zrIlaGkA ke eka zAsaka kA e. va. - imaM illisajAtaka kathesIti, dha. pa. aTTha. nAma - go pra. vi., e. va. - ilanAgo ti nAmena rajjaM 1.211; - jAtakavaNNanA strI., jA. aTTa ke usa akArayi pure dI. vaM. 21-40, 41; iLanAgo ti nAmena chattaM kathAnaka kA zIrSaka, jisameM rAjagRha ke seTha illisa kI ussApayI pure ma. vaM. 35-15, 45, 46. kahAnI varNita hai, jA. aTTha. 1.330-338. ila-paccaya pu., vyAkaraNa ke sandarbha meM prayukta, rAja Adi illI strI., [IlI], eka tarapha dhAra vAlI choTI talavAra, nAmoM meM lagAyA jAne vAlA taddhita-pratyaya 'ila' - yA pra. guptI, pra. vi., e. va. - kheTakaM phalakaM camma, illI tu vi., ba. . - casaddaggahaNena iya-ilappaccayA honti - karapAlikA, abhi. pa. 392; vaNTAnihArassAkhaggAkati o idaM ThAnaM rAjiyaM, evaM rAjilaM, ka. vyA. 358. hatthakuNDAdi illI, ilIpi, ila gatiyaM, nadAdi, abhi. pa. ilayati/ileti |il (preraNArthaka) kA varta, pra. pu., e. va. TI. 392; tula., syAdIlI karavAlikA, amara. 2 8-91. [ilayati], prerita karatA hai - ila peraNe - ileti iva/va 1. aupamyasUcaka nipA., kinhI do kI samAnatA ilayati, sadda. 2.564. sUcita karane ke lie prayukta [iva], ke samAna, kI taraha, ilisa pu.. [ilISa/illiza/illIsa], eka prakAra kA ke jaisA, jaise ki, mAnoM ki - ivAti opammavacanaM, imatsya machalI kI eka prajAti, hilsA machalI - suriyo, kAra lopaM katvA va-icceva vuttaM, su. ni. aTTha. 1.12; cakkaMva For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ivaNNa 354 isi vahato pada, dha. pa. 1; chAyAva anapAyinI, dha. pa. 2; yo ogahaNe thambhorivAbhijAyati, su. ni. 216; mahodadhiM haMsoriva ajjhapatto, su. ni. 1140; sameti vuTThIva raja samUhataM. itivu. 60; vAri pokkharapatteva, Araggeriva sAsapo, dha. pa. 401; 2. vize. evaM kri. vi. ke uparAnta 'eva' ke hI samAna puSTi-sUcaka nipA., hI, kevala, kucha, thor3A sA, kadAcit - porANametaM atula, netaM ajjatanAmiva, dha. pa. 227; netaM ajjatanAmivAti idaM nindanaM vA pasaMsanaM vA ajjatanaM adhunA uppannaM viya na hoti,dha. pa. aTTha. 2.190; bhante bhagavA, bhAtiriva bhagavato mukhavaNNo viSNasannattA indriyAnaM, dI. ni. 2.151; bhAtirivAti, ativiya bhAti, ativiya virocati, dI. ni. aTTa. 2.207; migIva bhantA saracApadhArinA, virAdhitA mandamiva udikkhasi, jA. aTTha. 5.396; na vA ti kasmA? yathA eva, tathA eva, ka. vyA. 22; bhusAmi veti iva saddo evattho, mo. vyA. 1.32; "yathariva vasudhAtalaJca sabba tathariva guNavA supUjanIyo" na vA ti kasmA -- yathA eva, tathA eva, sadda. 3.618; yathA eva - 'yathariva, evaM 'tathariva, bhusAmiva, sadda. 3.636; tUlamiva eritaM mAlutena, pilavatIva me kAyoti, theragA. 104; akAmaM parikavanti, ulUka va vAyasA, jA. aTTha. 7.265; tatthApi bhavanaM mahaM, indalaThThIva aggataM, apa. 1.32; AkiNNa indasadisehi, vyaggheheva surakkhitaM, jA. aThTha. 6.151; upagacchasi andha rittaka, janamajjhoriva rUpparUpaka therIgA. 396; - sadda pu., iva zabda - to pa. vi., e. va. - ivasaddato pubbassa AkArassa lopo ca na hoti, sadda. 3.614. ivaNNa pu., vyAkaraNoM meM prayukta [ivarNa], 'i' evaM 'I' svara - NNo pra. vi., e. va. - pubbo ivaNNo sare pare yakAraM pappoti na vA, ka. vyA. 21; iI ivaNNo, sadda. 3.606; sadda. 3.617-18; abbhAsantassa ivaNNo hoti vA akAro ca, sadda. 3.826; - NNuvaNNa pu., i, I, evaM u, U svara - NNA pra. vi., ba. va. - ivaNNuvaNNA iccete jhalasA honti yathAsaGghayaM ka. vyA. 58; te ivaNNuvaNNA yadA itthikhyA, tadA pa-sajA honti, ka. vyA. 59; tassa ante vattamAnA ivaNNuvaNNA jhala sajA honti yathAkkama, mo. vyA. 1.9; - NNAgama pu., tatpu. sa. [ivarNAgama], ivarNa (i. I) kA Agama - mo pra. vi., e. va. - sabbehi dhAtUhi yamhi paccaye, pare ivaNNAgamo hoti vA, ka. vyA. 444; tasmi yapaccaye pare sabbehi dhAtahi ivaNNAgamo hoti vA, sadda. 3.824. ivA iva nipA. kA aniyamita pa. vi., e. va., iva nipA. se - ivA pubbAkArassa lopo cisse ca, ivasaddato pubbassa AkArassa lopo ca na hoti, sadda. 3.614. isa/issa pu., [Rzya], artha anizcita, saMbhavata: eka prakAra kA vanya pazu, zveta varNa ke pairoM vAlA kRSNamRga yA bhAlU, aTTha ke vyAkhyAnoM meM tRNabhakSaka, kAlA siMha - isa sisa-icchAyaM sivaM icchatIti isi-tapassI, mo. vu. 7.9; kAlasIho kALagAvisadiso tiNabhakkhoyeva, a. ni. aThTha. 2.283; accho ikko ca isso tu, kALasIho isopyatha, abhi. pa. 612; tattha issoti tvampi eko kALasIho vanAni carasi, jA. aThTha. 4.186. isati |is (gatyarthaka) kA varta, pra. pu., e. va. [iSyati]. jAtA hai, gati ko prApta karatA hai - isi gatiyaM, isati, sadda. 2.453; isa gatiyaM, isati cittaM pavisatIti usabho, abho, issu ca, abhi. pa. TI. 132; asuro ti devo viya na surati na Isati na virocati cA ti asuro, sadda. 2.429; - nti ba. va. - pakatidevA viya na suranti na isanti na virocantIti asurA, udA. aTTha. 243. isaphandana/issaphandana pu., dva. sa., jAtaka saMkhyA 475 (phandana jAtaka) ke nAyaka kRSNamRga tathA phandana nAmaka vRkSa - nA pra. vi., ba. va. - mayUranacca naccanti, yathA te issaphandanA, jA. aTTha. 4.188. isi pu., [RSi], ka. sAmAnya artha, tapasvI, sAdhaka, gAthAoM meM zuddha AcAra vAle vyaktiyoM ke lie prayukta sAmAnya upAdhi, muni, buddha, arhat, gadya-bhAga meM 'tApasa' zabda isakA sthAnApanna - si pra. vi., e. va. -- tApaso tu isIrito, abhi. pa. 433; iseti isi esitaguNo, jA. aTTha. 7.105; esati isi, ettha pana sIlAdayo guNe esantIti isayo buddhAdayo ariyA tApasapabbajjAya ca pabbajitA narA, isi tApaso jaTilo jaTI jaTAdharoti ete tApasapariyAyA, sadda. 2.442; isi gahetvA pupphAni, AgacchantaM mahAyasaM pUjesi janasaMmajjhe, bodhatthAya mahAisi. apa. 2.257; isIti tApaso, theragA. aTTha. 2.304; isIti esati gavesati kusale dhammeti isi, bu. vaM. aTTha. 61; -sino Sa. vi., e. va. - isinoti adhisIlasikkhAdInaM esanadvena isino, adhimuttattherassa, theragA. aTTa, 2.230; - siM dvi. vi., e. va. - kaNhadIpAyanAsajja, isiM andhakaveNDayo, jA. aTTha. 5.259; - si/se sambo., e. va. - tasmA tvaM isi mA rodi, jA. aTTha. 3.187; suNohi vacanaM mayaha isipaNDarasavhaya, For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isi 355 isi theragA. 951; isi-munisaddAnaM panAlapanaTThAne ise mane ti rUpantarampi gahetabba - "putto uppajjataM ise, sadda. 1.184; sadda. 3.652; taM byAkarohi bhagavA, kaLa vinaya no ise, su. ni. 1031; - sIhi tR. vi., ba. va. - tasmA etaM na sevAmi, dhamma isIhi sevitAnti, jA. aTTha. 3.25; sambaro asurindo tehi isIhi sIlavantehi kalyANadhammehi ... ubijjI ti, sa. ni. 1(1).263; "anaNassa hi pabbajjA, etaM isIhi vaNitAnti, jA. aTTha, 6.21; evaM isIhi sapathe kate sakko bhAyitvA ... antaradhApesiM, jA. aTTha. 4.278; - sinaM/sInaM Sa. vi., e. va. - ... AyasmantAnaM isInaM ekarattampi imasmi arao vasitaM suvasitameva, jA. aTTa 4.280; saMkiccAyaM anuppatto, isInaM sAdhusammato, jA. aTTha. 5.255; AcAraM isinaM brUhi, sa. ni. 1(1).273; siddhatthaM isinaM seTTa, apa. 1.136; kha. viziSTa artha, 1. vedoM ke mantradraSTA RSi - si pra. vi., e. va. - ... yena tvaM isi bhaveyyAsi, etaM kAraNaM na vijjati, dI. ni. aTTa, 1.221; - sayo pra. vi., ba. va. - yepi kho te brAhmaNAnaM pubbakA isayo mantAnaM kattAro mantAnaM pavattAro... vAseTTho kassapo bhagu, mahAva. 322; -- sInaM Sa. vi., ba. va. - yathA tesaM pubbakAnaM isInaM tAni mahAyaAni ahesu ..., a. ni. 2(2).2058 2. devoM evaM lokottara prANiyoM ke sAtha jur3e hue prAcIna tApasa yA tapasvI - sayo pra. vi., ba. va. - ye cApi isayo loke, saJjatattA tapassino, jA. aTTha. 5.6%; yesu buddhA khINAsavA ca paccekabuddhA ca iddhimantA ca isayo nhAyanti, a. ni. aTTha. 3.218; - no Sa. vi., e. va. - isino dehanikkhepakataThAnaM hi tassa taM, ma. vaM. 20.47; parakkama taM saphalaM, addasaM isino tadA, apa. 2.257; isinoti tava mahesino santakAni bhisAni, jA. aTTha. 4.279; - sayo/sI pra. vi., ba. va. - sambahulA isayo / sIlavanto kalyANadhammA aruJAyatane paNNakuTIsu sammanti, sa. ni. 1(1).261; isayoti yamaniyamAdIna paTikUlasaAdInaJca esanadvena isayo, pe. va. aTTha. 86; isayo pubbakA AsU. su. ni. 286; tathaiva isayo hiMsa, saJjate brahmacArino, jA. aTTha. 5.232; saMyojanabandhanacchidA, anIghA khINapunabbhavA isI, theragA. 1243; - sImi/hi tR. vi., ba. va. - tehAnuciNNaM isIbhi, maggaM dassanapattiyA, therIgA. 206; 3. pUrvajanmoM meM tApasa ke rUpa meM vidyamAna vibhinna sthavira, pratyekabuddha, pUrvabuddha evaM bodhisattva athavA bodhisattvoM kA zraddhAlu anuyAyI --si pra. vi., e. va. - isIpi accuto tattha, jA. aTTha. 7.297; accutoti evaMnAmako isi tattha vasati, tade.; - sI ba. va. - ime isIti ime paccekabuddhaisI, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.91; tattha bodhisatto sabbaJjataM patto, jeTTantevAsiko sAripattatthero jAto, sesA isayo buddhaparisA jAtAti..., a. ni. aTTha. 1.105; 4. sImita tAtparya meM, ka. gAthAoM meM bauddha bhikSu kA samAnAntaravartI bauddhetara RSi yA tApasa, kha. gadya-khaNDoM meM pratyekabuddha kA pratidvandvI tApasa - sI/sayo pra. vi., ba. va. - isI mUlaphale giddhA, vippamuttA ca bhikkhavo ti, jA. aTTha. 4.336; dvattiMsa mahApurisarasa mahApurisalakkhaNAni bAhirakApi isayo dhArenti, dI. ni. 3.107-108; bAhirakA isayo kAmesu vItarAgA, tesampi asuci na muccati, kathA. 147; 5. vartamAna buddha ke sAtha ghaniSTha rUpa meM jur3e hue tApasa, ka. asita evaM buddha se upasampadA-prApta aneka anya bhikSu - si pra. vi., e. va. - asito isi addasa divAvihAre su. ni. 684; disvA jaTI kaNhasirivhayo isi, su. ni. 694; mogharAjA ca medhAvI, piGgiyo ca mahAisi, su. ni. 1014; kha. buddha ke sakSama ziSya, arhat ziSya - sI/sayo ba. va. - saMyojanabandhanacchidA, anIghA khINapunabbhavA isI, sa. ni. 1(1).222; sa. pa. ke rUpa meM, AkAso isitApasabhUtadijagaNAnusaJcarito, mi. pa. 3563 - sata napuM.. eka sau RSiyoM kA samUha - tAnaM Sa. vi., ba. va. - so paJcannaM isisatAnaM ovAdAcariyo hutvA jhAnakILaM kILanto himavante vasati, jA. aTTha. 1.414; - no Sa. vi., e. va. - AraJjikassa isino, cirarattaM tapassino, jA. aTTha. 4.333; - naM/sInaM Sa. vi., ba. va. - ... parAmasanto, kAsAvamaddakkhi dhajaM isInaM, jA. aTTha. 5.43; '... gandho isInaM asuci devarAjA ti, sa. ni. 1(1).262; "bhAsaye jotaye dhamma, paragaNhe isinaM dhaja subhAsitadhajA isayo, dhammo hi isinaM dhajo ti, sa. ni. 1(2).254; kadA nu paAmayamuggateja, satthaM isIna sahasAdiyitvA, theragA. 1098; ga. dharmadUta evaM AcArya Adi ke rUpa meM khyAti prApta bhikSu - si/sI pra. vi., e. va. - gantvA kasmIragandhAra isi majjhantiko tadA, pArA. aTTha. 1.47; rao sattarase vasse, dvAsattatisamo isi. ma. vaM. 5. 280; mahAraSTuM isI gantavA, so mahAdhammarakkhito, ma. vaM. 12. 37; 6. buddha ke lie prayukta upAdhi - sayo pra. vi., ba. va. - isayoti buddhAdayo ariyA, a. ni. aTTha. 2.298; - sIhi tR. vi., ba. va. - tattha etanti etaM pabbajjAkaraNa For Private and Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isigaNa 356 isidatta buddhAdIhi isIhi vaNitaM pasatthaM thomitaM, jA. aTTha. 6.21; pabbate ciranivAsI ahosi, ma. ni. 3.115; -- pabbata pu.. - siM dvi. vi., e. va. - disvA isiM paviTTha, ahinAgo karma. sa., isigili-nAmaka parvata - ssa pa. vi., e. va. .... pAvakova pajjali, mahAva. 30; ete buddha upAgacchu - tattha nagarasa passeti isigilipabbatassa passe sampannacaraNaM isiM. su. ni. 1132; 7. satpuruSoM yA uttama kALasilAyaM, theragA. aTTha. 2.446; - te sapta. vi., e. va. janoM ke lie sAmAnya rUpa se prayukta, sammAna-sUcaka zabda - ... akAsena AgantvA isigilipabbate otaritvA ..., - sayo pra. vi., ba. va. - ye imasmiM assame vicaraNakA udA. aTTa- 237. isayo, te araja uJchAya gatA, jA. aTTha. 4.393; - naM isigiliparitta napuM., tatpu. sa., isigili-sutta ke mantra Sa. vi., ba. va. - ahaJca isinaM idha, jA. aTTa. 4.393; sa. kI surakSA yA paritrANa, isigiliparvata para nivAsa karane u. pa. ke rUpa meM gandhAri., devi., brAhmaNi., mahA., mahe., vAle pratyekabuddhoM ke nAmoM ke pATha dvArA prApta surakSA, mAtaGga, rAjI., vedehi. ke anta., draSTa.. sa. pa. ke rUpa meM, - ... ATAnATiyaparitaisigiliparittadhaisigaNa pu.. [RSigaNa], RSiyoM kA jhuNDa, RSiyoM kA jaggaparittabojjhaGga parittakhandhaparittamoraparittametta samUha - No pra. vi., e. va. - himavantappadese sabbo parittaratanaparittAnaM..., a. ni. aTTha. 2.203. isigaNo sannipatitvA taM ovAdAcariyaM katvA parivAresi, isigilipassa napuM., tatpu. sa., rAjagRha ke isigili parvata jA. aTTha. 1.414; taM sutvA isigaNo "mArisa, mA evaM kathetha, kA vaha pArzvabhAga yA DhAlU bhAga, jahAM buddha tathA aneka atibhAriyo te sapatho ti kaNNe pidahi, jA. aTTha. 4.274; anya tApasoM kA atyanta priya kAlasilA-vihAra avasthita -- Nena tR. vi., e. va. - mahatA isigaNena parikhato __ thA - sse sapta. vi., e. va. - ... sambhattA bhikkhU arao vasanto buddhappAdaM sutvA ..., theragA. aTTa, 1.320; - isigilipasse tiNakuTiyo karitvA vassaM upagacchisu. pArA. NA pra. vi., ba. va. - anekasahassA isigaNA kisavacchassa 47; isigilipasse kALasilAyaM senAsanaM paJapehi, cULava. tApasarasa candanacitakaM katvA sarIraM jhApesaM. jA. aTTha. 178; .... tattheva rAjagahe viharAmi isigiliparase kALasilAyaM 5.130; - NaM dvi. vi., e. va. - evaM isigaNaM saJaApetvA ..... dI. ni. 2.89; ... sambahalA nigaNThA isigilipasse bodhisatto brahmalokameva gato, a. ni. aTTha. 1.105; atha kALasilAyaM ubhaTThakA honti AsanapaTikkhittA, ma. ni. mahAsatto sakkassa devarao khamitvA sayaM isigaNaM khmaapento| 1.129; - ssaM pra. vi., e. va., - atha kho bhagavA itaraM gAthamAha-suvAsitaM isinaM ekarataM..., jA. aTTha. sambahulehi bhikkhUhi saddhiM yena isigilipassaM kALasilA 4.280; - majjha pu.. [RSigaNamadhya], RSisamUha ke bIca tenupasaGkami, sa. ni. 1(1).143; yena isigilipassaM - jjhe sapta. vi., e. va. - so isigaNamajjhe ThatvA "sace kAlasilA tenupasaGkami, sa. ni. 2(1).112. te mayA bhisAni khAditAni ..., jA. aTTha. 4.274. isigilisutta napuM.. vya. saM., ma. ni. ke eka sutta kA isigili pu., vya. saM., rAjagRha ke pAMca parvatoM meM se eka zIrSaka, ma. ni. 3.113-117. parvata kA nAma, (sambhavataH Adhunika ratnagiri, jisa para isiNDa pu., isiNDi se vyu., dUsaroM ko kaSTa dene vAlI zAntistUpa banA hai); pra. vi., e. va. - gijjhakUTo ca vebhAro eka janajAti- NDo pra. vi., e. va. - isiNDati paresaM vepullosigilI nagA viMjho paNDavavaMkAdi, abhi. pa. 606%3; maddatIti isiNDo, ka. vyA. 663 para ka. vu.; - NDA ba. 'ayaM pabbato ime isI gilatI ti, isigili isigilitveva va. - isiNDA makkalA ceva, Agacchanti mamaM gharaM apa. samA udapAdi, ma. ni. 3.114; sa. pa. ke anta. - 1.394. tamhi paNDavagijjhakUTavebhAraisigili vepullanAmakAnaM paJcannaM isittha saMbhavataH isitta ke sthAna para apa., napuM.. bhAva. girInaM majhe vajo viya ThitaM, su. ni. aTTa, 2.101; tattha [RSitva], RSi-bhAva, RSi-avasthA -- ttAya ca. vi., e. naganteti isigilivepullavebhArapaNDavagijjhakUTasaGghAtAnaM va.- tAvatA tvaM bhavissasi isi vA isitthAya vA paTipannoti paJcannaM pabbatAnaM antare vemajjhe, vi. va. aTTa 65; - liM netaM ThAnaM vijjati, dI. ni. 1.91. dvi. vi., e. va. - passatha no tumhe, bhikkhave, imaM isigiliM isidatta' pu., vya. saM., eka sthavira, jo upasampadA grahaNa pabbata, ma. ni. 3.114; - smiM sapta. vi., e. va. --- karane se pahale avanti-nivAsI kulaputra thA, theragA. kI ariSTo nAma, bhikkhave, paccekasambaddho imasmi isigilismiM gAthAoM kA racayitA tathA cittagahapati ke praznoM kA uttara 4. For Private and Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isidatta 357 isipatana dene vAlA thera - tto pra. vi., e. va. - kimilo isidAsI strI., eka therI kA nAma, therIgA. kI eka kavitA vajjiputto ca, isidatto mahAyasoti, theragA. (pR.) 187; - kI racayitrI therI, therIgA. 402-449; therIgA. aTTha. 283. tthera pu., isidatta nAmaka sthavira - ro pra. vi., e. va. - isidinna pu., vya. saM., 1. theragA. ke eka kavitAsaMgraha kA athekadivasaM isidattatthero tattha gantvA viharanto.... a. ni. racayitA eka kavi-thera, theragA. 186-187; theragA. aTTha. aTTha. 1.287; - ssa pa. vi.. e. va. - paJcakkhandhA pariAtAti 1.340-341; sa. pa. ke anta., iccevaM saccabandha - isidinna Ayasmato isidattattherassa gAthA, theragA. aTTa, 1.258. - mahApuNNAdayo paTicca amhAkaM marammamaNDale sAsanaM isidatta' pu., vya. saM., eka gahapati kA nAma, sadA patihAsi, sA. vaM. 52; 2. eka vyApArI kA nAma, sa. pa. purANa/pUraNa ke nAma ke sAtha hI prayukta - tto pra. vi., ke anta. - vANijagAme ca isidinnaseDiAdInaM pi e. va. - petteyyopi me, bhante, isidatto abrahmacArI ahosi dhammarasaM pAyesi, sA. vaM. 52. sadArasantaTTho, a. ni. 2(2).63; paJaAya isidatto samannAgato isiddhaja pu./napuM., tatpu. sa. [RSidhvaja], RSi kA ahosi tathArUpAya pAya purANo samannAgato abhavissa. (kASAya vastra Adi ke rUpa meM) viziSTa pahacAna-cihna, a. ni. 3(2).119; - ssa Sa. vi., e. va. - pUraNassa RSi kA veza, cIvara - jaM dvi. vi., e. va. - sirasmi sIla isidattassa paAThAne ThitaM. isidattassa paJaA pUraNassa aJjaliM katvA, vanditabbaM isiddhajaM, apa. 1.45; ... sIlahAne ThitAti, a. ni. aTTha. 3.117. vanditabbaM isiddhajaM arahattaddhajaM baddhapaccekabuddhasAvakadIpaka isidatta pu., vya. saM., soreyya kA eka zAsaka, jisane cIvaraM namassitabbaM ... apa. aTTha. 1.303; isiddhajaM ariyAnaM anomadassI buddha kA dharmopadeza sunate hI arhattva prApta kara dhaja parikkhAraM tade.. liyA thA - ssa Sa. vi., e. va. - tattha soreyyanagare isinAma tri., ba. sa., kisI RSi ke nAma vAlA - me napuM., isidattassa rao dhamme desiyamAne .... bu. vaM. aTTha. 199. sapta. vi., e. va. - isinAme migAraje, amatabherimAhani, isidatta' pu., vya. saM., zrIlaGkA ke zAsaka vaTTagAmaNI ke apa. 1.46; theragA. aTTha. 2.214. samaya ke zrIlaGkA ke saMghanAyaka theroM meM eka - tta saMbo., isinAmaka tri., ba. sa. [RSinAmaka], RSi nAma vAlA, e. va. - atha cULasIvatthero isidattattheraM Aha - "Avuso RSi-nAmadhArI - kA pu., pra. vi., ba. va. - isayoti isidatta, anAgate mahAsoNattheraM nissAya sAsanapaveNI isinAmakA ye keci isipabbaje pabbajitA AjIvakA nigaNThA Thassati, vibha, aTTha. 421. jaTilA tApasA, cULani. 43. isidattapurANa pu., dva. sa., vya. saM., kozala ke rAjA isinisabha pu., tatpu. sa. [RSi-nRSabha], sarvazreSTha RSi prasenajita ke isidatta evaM purANa nAmaka do azvapAla, jo (buddha), RSiyoM meM sarvottama RSi, buddha kI eka upAdhi - buddha ke prati atyadhika zraddhAvAna the - NA pra. vi., ba. va. bho pra. vi., e. va. - buddho ca me isinisabho vinAyako, vi. - ime isidattapurANA thapatayo mamabhattA mamayAnA, ma. ni. va. 143; isIsu nisabho, isInaM vA nisabho, isi ca so 2.333; isidattapurANAti isidatto ca purANo ca ma. ni.. nisabho cAti vA isinisabho, vi. va. aTTa, 66; - bhaM dvi. aTTha. (ma.pa.) 2.252; tena kho pana samayena isidattapurANA vi., e. va. - sutvAna ghosaM jinavaracakkavattane, gantvAna thapatayo sAdhuke paTivasanti kenacideva karaNIyena, sa. ni. disvA isinisabhaM pasanno, su. ni. 703; - bhA pra. vi., ba. 3(2).415; ekamantaM nisinnA kho isidattapurANA thapatayo va. - isinisabhAti isIsu nisabha ajAnIyasadisa, vi. va. bhagavantaM etadavocu, netti. 112. aTTha. 220. isidAsa pu., vya. saM., isibhaTa kA bhAI tathA kaThina-cIvara isipatana napuM., tatpu. sa., vya. saM. niyamoM kA dRr3hatApUrvaka pAlana karane vAlA eka sthavira - [RSipatana/RSipattana/RSipaTTana]. zA. a.. RSiyoM so pra. vi., e. va. - AyasmA ca isidAso AyasmA ca (buddhoM, pratyekabuddhoM) ke ekajuTa hone (sannipAta) kA sthAna, isibhaTo, mahAva. 391. vaha sthAna jahAM RSi loga Akara utarate haiM, eka dUsare isidAsikA strI., eka therI kA nAma, dUsarA nAma saMbhavataH se milate haiM tathA punaH utpatita ho jAte haiM -- ne sapta. isidAsI - kA pra. vi., e. va. - paTAcArA dhammadinnA vi., e. va. - paJcame isipataneti buddhapaccekabuddhasaGghAtAnaM sobhitA isidAsikA, dI. vaM. 18.10. isInaM dhammacakkappavattanatthAya ceva uposathakaraNatthAya ca For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra isipatana AgantvA patane, sannipAtadvAneti attho, a. ni. aTTha. 2.8182; naM pra. vi., e. va. iminA isInaM patanuppatanavasena taM isipatananti vuccati, paTi. ma. aDa. 2.198 lA. a. bauddhoM ke cAra parama pAvana sthaloM meM dUsarA sthala, jahAM para sAre buddha dharmacakrapravartana karate haiM, buddhoM dvArA dharmacakrapravartana kie jAne kA sthAna - ne sapta. vi., e. va. dhammacakkappavattanadvAnaM isipatane migadAye avijahitameva hoti, bu. vaM. aTTha 149; cattAri hi acalacetiyaTThAnAni nAma mahAbodhipallaGkaTThAnaM isipatane dhammacakkappavattanadvAnaM... maJcapAdaTThAnanti, ma. ni. a. (ma.pa.) 1 (2) 70, kassapo bhagavA arahaM sammAsambuddho bArANasiyaM viharati isipatane migadAye. ma. ni. 2.250; so sudaM bhagavA vIsati bhikkhusahastrapariSuto tattheva isipatane vasati, su. ni. aDa. 1.260 pariyosAnaM jAnAtIti pucchitvA ime tAta. isayo isipatane viharanti dha. pa. a. 2.254 paccekabuddhe nandamUlakapabbhArato isipatane otaritvA, nagare piNDAya caritvA isipatanameva gantvA, therIgA. aha. 155: tadA bodhisato vArANasiyaM kulaghare nibbatitvA vayappatto isipabbajjaM pabbajitvA isigaNaparivuto isipatane vAsaM kappesi, jA. aTTha. 2.294; naM' pra. vi., e. va. atha kho bhagavA anupubbena cArikaM caramAno yena vArANasI isipatanaM migadAyo, mahAva. 12; yena vArANasI isipatana migadAyo yena paJcavaggiyA bhikkhu tenuparamaM ma. ni. 1.231 - na hi. vi. e. va. tesaM dhammaM desetukAmo bArANasiyaM isipatanaM gatvA dhammacakkaM pavattesIti, sa. ni. aTTha 1.178 vihAra pu. vArANasI ke isipattana meM nirmita eka vihAra ssaSa. vi. e. va. - "... pavattamAnAya ehI "ti vatvA isipatanavihArassa piTThiparasena thokaM gantvA aTTAsi pe va aDa. 47. isipatana' napuM. vArANasI ke isipatana ke hI nAma vAlA zrIlaGkA ke zAsaka parakkamabAhu prathama dvArA pulatthi nagara ke samIpa nirmANa karAyA gayA zrIlaGkA kA eka vihAra, Adhunika polannaruva ke samIpa nirmita eka vihAra - naM dvi. vi., e.va. tathesipatanaM sAkhAnagare yatinandanaM, cU. vaM. 78.79 sa. pa. ke anta. veLuvanesipatanakusinAravhayena ca, cU, vaM. 73-152. isibbajjA / isi pabbajA strI, tatpu0 sa0 [ RSipravrajyA ]. RSiyoM kI pravrajyA, bauddhetara tApasoM yA RSiyoM ke rUpa meM gRhatyAgI jIvana meM praveza, AjIvaka, nirgrantha, jaTila - www.kobatirth.org ... 358 isippavedita Adi zramaNoM ke rUpa meM dIkSA yA pravrajita honA jjaM dvi. vi. e. va. isayoti isinAmakA ye keci itipabbajja pabbajitA AjIvakA nigaNThA jaTilA tApasA, cULa. ni. 43; prAyaH pU0 kA 0 kri0 ke sAtha prayukta isipabajje pabbajitvA tattheva arajJe vasissAmIti Aha jA. anu. 1.286 isipa baje pathyajitvA uJchAcariyAya vanamUlaphalAphalehi yApento vAsa kappesi, jA. aDa 3.343; uggahitasippo isipabvajjaM pabbijitvA jhAnAbhijJA nibbattetvA himavantapadese vAsaM kappesi, jA. aDa. 5.184; sattasatakamahAdAnaM datvA isipavbajjaM pabbajitvA paJca abhiJJA aTTa samApattiyo nibbatteti, a. ni. aTTha. 1.98 pabbatapAdaM pavisitvA isipavajjaM pabbaji dha, pa. aDa. 1.61: pabbatapAde isipabbajjaM pabbajitvA aTTasamApattiyoM paJca ca abhijJAyo nibbattesi, theragA. aTTha. 1.16; yadA kadA bhU0 ka0 kR0 Adi ke sAtha bhI prayukta - atIte paJca jAtisatAni isipabbajjaM pabbajitopi a. ni. aTTha. 1.108; sapta. vi., e. va. tattha yena atItabhavepi sAsane vA isipavvajjAya yA pabbajityA pathavIkasiNe visuddhi. 1.120 buddhAdayo ariyA tApasapabbajjAya ca pabbajitA narA, sadda0 2.442. isiparikkhAra pu0, tatpu0 sa0 [ RSipariSkAra ], RSi kI sAmagrI yA upakaraNa re hi. vi. ba. va. disvA isiparikkhAre paNNasAlavare tahi, jina. 32. isipalobhikA strI0 [ RSipralobhikA ], RSi ko pathabhraSTa karane vAlI nArI, RSi ko mohita kara tapobhraSTa karane vAlI strI 1- kA pra. vi. e. va. 'nisippalobhikA gacche, etaM sakka varaM vareti, jA. aTTha. 5.156 - yaSa. vi., e. puna isipalobhikAya na gaccheyyaM, jA. aTTha. 5.156. isipUga napuM tatpu sa RSi gaNa, RSi samUha samaJjAta tri RSigaNoM dvArA anumodita te sapta vi. e. va. isipUga samAteti isigaNena suddha ajJAte isInaM sammate, jA. aTTha. 5.8. va. " isippayAta strI, tatpu, sa. [ RSiprayAta] RSiyoM dvArA anusRta, RSi dvArA pakar3A huA tamhi pu. sapta. vi., e. ka. isippayAtamhi pathe vajante ovassate te nu kadA bhavissati, theragA. 1105; isippayAtamhi pathe vajantanti buddhAdIhi mahesIhi sammadeva.... theragA. aDa. 2.395. isippavedita tri tatpu sa [ RSipravedita] RSi dvArA upadiSTa, RSi dvArA batalAyA gayA taM pu. dvi. vi. e. 7 - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- - - --
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isibhaTTa 359 isivesa va. - ete tayo kammapathe visodhaye ArAdhaye maggamisippaveditaM dha. pa. 281. isibhaTTa pu., vya. saM., eka sthavira jo isidAsa nAmaka dUsare sthavira kA bhAI thA-TTo pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena dve bhAtikA therA, AyasmA ca isidAso AyasmA ca isibhaTo, mahAva. 391. isibhaNDa napuM., tatpu. sa. [RSibhANDa], RSi kA upakaraNa, RSi kA sAjo-sAmAna, RSi kI khAsa cIjeM - NDaM dvi. vi., e. va. - ... paNNasAlaM pavisitvA isibhaNDaM omaJcitvA paTisAmetvA saGghavaNNasATakaM nivAsetvA ..., jA. aTTha. 7.373. isibhattika tri., ba. sa., kevala sa. u. pa. meM prayukta [RSibhaktika], zA. a., RSiyoM ke prati bhakti rakhane vAlA, lA. a., bhikSuoM kI cikitsA karane vAlA cikitsaka yA bhikSuoM kA paricAraka - sabhAvako, svabhAva se hI RSiyoM kA bhakta pu., pra. vi., e. va. - sabhAvaisibhattiko sutamantapadadharo atakkiko rogappattikusalo.... mi. pa. 233. isibhAva pu.. [RSibhAva], RSi hone kI avasthA, RSitva - vaM dvi. vi., e. va. - tasmA paTinaM agahetvAva taM isibhAvaM paTikkhipi, dI. ni. aTTha. 1.221. isibhAsita tri., tatpu. sa. [RSibhASita], RSiyoM dvArA kahA gayA, RSiyoM dvArA upadiSTa - to pu., pra. vi., e. va. - dhammo nAma buddhabhAsito, sAvakabhAsito, isibhAsito ... dhammUpasamhito, pAci. 263 isibhAsitoti bAhiraparibbAjakehi bhAsito sakalo paribbAjakavaggo, pAci. aTTha. 8. isibhUmaGgana/Na napuM., vya. saM., zrIlaGkA meM anurAdhapura kA / vaha sthAna, jahAM mahendrathera ke zarIrAvazeSoM kA AdhA bhAga rAjA uttiya dvArA rakhA gayA thA - naM pra. vi., e. va. - isino dehanikkhepa... vuccate bahumAnena, isibhUmaGgaNaM iti, ma. vaM. 20.46; tasmA taM tassa isino... isibhUmaGgaNaM iti vuccatI ti, ma. vaM. TI. 380(nA.). isibhUmi strI., uparivat - mi pra. vi., e. va. - kataM sarIranikSepaM mahindassa tadA yahiM isibhUmI ti tassAyaM samA paThama ahU, dI. vaM. 17.113. isimiga/issamiga pu., eka prakAra kA mRga, sapheda pairoM vAlI nIlagAya, gavaya, bar3A hirana jo gAya ke barAbara hotA hai-ssa Sa. vi., e. va. - viparivattAyoti yathA issamigarasa siGga parivattitvA ThitaM. jA. aTTha. 5.428. isimugga 1. pu., [RSimudaga], eka paudhA, jisake phaloM kI dAla banatI hai, mUMga kI dAla kA paudhA - ggA pra. vi., ba. va. - ALakA isimuggA ca kadalimAtuluGgiyo, apa. 1.13; apa. 1.381; 2. napuM.. mUMga ke paudhe kA puSpa - ggAni dvi. vi., ba. va. - isimuggAni pisitvA madhukhudde anILake, apa. 1.199. isimuggadAyaka pu.. vya. saM., eka sthavira - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA isimuggadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.199. isiliGga napuM., tatpu. sa. [RSiliGga], RSi ke vezabhUSA Adi viziSTa pahacAna-cihna, RSi kA cihna yA vezabhUSA - Gga dvi. vi., e. va. - imaM isiliGga, hAretvA rAjavesaM gaNha tAtAti iminA kira naM adhippAyenevamAha, jA. aTTha. 7.373. isivara pu., tatpu. sa. [RSivara], zA. a., RSiyoM meM zreSTha yA uttama, lA. a., nArada kA guNasUcaka vizeSaNa yA upAdhi - ro pra. vi., e. va. - athAgamA isivaro sabbalokagU supuSphitaM dumavarasAkha mAdiya, jA. aTTha. 5.388. isivAtapaTivAta tri., tatpu. sa. [RSivAtaprativAta], viruddha dizA kI ora bhI bahane meM samartha RSiyoM ke guNoM yA uttama AcaraNa kI vAyu se bharA huA - to pu., pra. vi., e. va. - ... jetavanaM Agate sakalavihAro kAsAvapajjoto isivAtappaTivAto hoti, a. ni. aTTha. 1.55; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - gehaM niccakAlaM bhikkhusaGghassa opAnabhUtaM kAsAvapajjotaM isivAtapaTivAtaM, jA. aTTha. 3.121; - tAni pra. vi., ba. va. - yAni vA pana tAni... opAnabhUtAni kAsAvapajjotAni isivAtapaTivAtAni atthakAmAni .... vibha. 277; visuddhi. 1.18; gehaM pavisantAnaM nikkhamantAnaJca bhikkhubhikkhunIsaGghAtAnaM isIna cIvaravAtena ceva samiJjanapasAraNAdijanitasarIravAtena ca paTivAtAni pavAyitAni viniddhatakibbisAni vA, vibha. aTTha. 324; - tA pu., pra. vi., ba. va. - tato pabhuti ca kasmIragandhArA .... isivAtapaTivAtA, pArA, aTTha. 1.47. isivesa pu., tatpu. sa. [RSiveza, RSi kA pahanAvA, RSi kI vezabhUSA - saM dvi. vi., e. va. - kimatthaM dUsayissAmi isivesaM durAsadaM saddhammo. 384; ... jaTAmaNDalaM bandhitvA isivesaM gahetvA kattaradaNDa AdAya .... jA. aTTha. 7.280; cariyA. aTTha. 86; - sena tR. vi., e. va. - kAjakamaNDalu AdAya isivesenAgantvA paNNasAladvAre aggissa kAraNA ..., jA. aTTha.2.225. For Private and Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra isivhaya isivhaya tri0, ba0 sa0 [ RSyAvaya], RSi nAma vAlA ye sapta. vi. e. va. vattessati cakkamisivhaye vane su. ni. 689; isivhayaM gamitvAna, vinetvA paJcavaggiye, apa. 2.153. isisa pu. tatpu. sa. [ RSisaha ] RSimaNDalI, RSisamUha he sapta vi. e. va. - isisa ahaM pubbe, AsiM mAtaGgavAraNI, apa. 1.266; ahaM pubbe bodhisambhArapUraNakAle isisa paccekabuddhaisisamUhe apa. aDa. 2.191; ekatiMsatime vagge paThamApadAne isisa ahaM pubbeti apa. aTTha. 2.191; nisevita tri, tatpu0 sa0 [ RSisaGghanisevita] RSiyoM ke samUha dvArA upayoga kiyA jA rahA, RSi samUha dvArA sevA kiyA jA rahA taM napuM0, pra. vi., e. va. - idahi taM jetavanaM, isisaGghanisevitaM, ma. ni 3.314; to pu0, pra. vi. e. va. tANo paJJAvudho satthA, isisaGghanisevito, theragA. 763; isisaGkhena aggasAvakAdiariyapuggalasamUhena nisevito payirUpAsito isisaGghanisevito, theragA. aTTha. 2.244. - isisattama pu. tatpu sa. [ RSisattama / RSisaptama] 1. RSiyoM meM zreSTha (buddha), 2. RSiyoM ke bIca (buddhoM ke bIca ) sAtavAM (gautama buddha) vipassI, sikhI, vessabhU, kakusandha koNAgamana tathA kassapa ina cha buddhoM sahita sAtaveM ke rUpa meM gautama buddha mo pra. vi. e. va. nAganAmosi bhagavA, isInaM isisattamo. sa. ni. 1 (1).223; isInaM isisattamoti viparisato paTTAya isInaM sattamako isi sa. ni. aTTa 1. 245; isInaM isisattamoti sAvakapaccekabuddhaisInaM uttamo isi. vipassIsammAsambuddhato padvAya isInaM vA sattamako isi theragA. aDa. 2444-445 - ma sambo., e. va. esa sutvA pasIdAmi vaco te isisattama su. ni. 358; tattha paThamagAthAya isisatamAti bhagavA isi ca sattamo pAtubhUtotiSi isisattamo su. ni. aDa. 2.76; - cha isayo attA saha satta karonto pAtubhUtotipi isisattamo, taM Alapanto Aha, su. ni. aDa. 2.76 - maM dvi. vi. e. va. tadAhaM santhaviM vIraM, gAthAhi, isisattamaM, apa. 2.149. isisAmaJJa napuM tatpu sa [ RSizrAmaNya]. RSi kA zramaNabhAva, bhikSu kA zramaNabhAva, sa. pa. ke anta isisAmaJJabhaNDuliGgadhAraNatopi dakkhiNaM visodheti mi. e. - - www.kobatirth.org - 360 240. isisiGga pu. [ RSyazRGga / RzyazRGga, bau. saM., RSizRGga]. eka RSi, mRga ke do zRGgoM jaise mastaka para uThe hue do cUloM (kezoM ke kAraNa isisiGga nAma ko prApta eka RSi, issati bodhisatta tathA eka mRgI ke samparka ke phalasvarUpa utpanna eka Rzi dvi. vi. e. va. - isippalobhane gaccha isisiGga alambuse, jA0 aTTha. 5.147; isisiGganti tassa kira matthake migasiGgAkArena dve cULA udvahiMsu tasmA evaM vucyati jA. aTTha. 5.147; Ggo pra. vi., e. va. mahAsatto taM puttasinehena paTijaggi, isisiGgo tissa nAma akAsi jA. aTTa, 5.146; draSTa, ambusAjAtakavaNNanA jA. aTTa. 5.145-156; tena parasAvasambhavena saMkicco ca kumAro isisiGgo ca tApaso. mi. pa. 129 ssaSa. vi., e. va. kumArassa isisiGgassa ca tApasassa therassa ca mi. pa. 130. isIkA / isikA / isikA strI. [ iSIkA, izIkA ]. narakaTa, narakula, sarakaNDA, sauMka, naDa kA pra. vi., e. va. "seyyathApi, mahArAja, puriso muJjamhA IsikaM pavAheyya muJjamhA tveva isikA pavALhA ti dI. ni. 1.67; ma. ni. 2.219; muJjamhA IsakantiAdi upamAttayampi hi sadisabhAvadassanatthameva vRttaM, anto isikA hoti, dI. ni. aTTha. 1.179 - kaM dvi. vi. e. va. 3 so tato IsikaM luJcitvA parasasi sIvali, ayaM idha puna ghaTetu na sakkA, jA. aTTha. 6.81; dvAyiTThita tri, mUMja ke andara sarakaNDe ke samAna sthita to pu. pra. vi. e. va. - keci pana IsikaTThAyiTThitoti pALiM vatvA muJje IsikA viya Thitoti vadanti dI. ni. aTTha. 1.91; "so evamAha - "sassato attA ca loko ca vaJjho kUTaTTho esikaTThAyiTThito, dI. ni. 1.12. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - isu pu. [ iSu) vANa isu usu sadda 5.1254. isa IrSyA artha vAlI eka dhAtu issa issAyaM. issati, "devA na issanti purisaparakkamassa, issA issAyanA", sadda. 2.441; kudha - duha- issa iccetesaM dhAtUnaM payoge, .... taM kArakaM sampadAnasaJJa hoti, ka. vyA0 279. issa pu0 [ RSya / Rzya ] eka prakAra kA vanya pazu, saMbhavataH bhAlU athavA kRSNamRga ? so pra. vi., e. va. - accho ikko ca isso tu, abhi. pa. 612; "issA" ti vutte 'evanAmikA dhammajAtI 'ti viJJayati, "isso "ti vutte pana 'acchamigo ti viJJayati, sadda0 1.129; - ssaM dvi. vi., e. va... issati upadussati issaM bandhati ma. ni. 3.252. issati' issa (IrSyA karanA) kA varta. pra. pu. e. va. [IrSyati] IrSyA karatA hai, DAha karatA hai issa issAyaM issati, sadda. 2.441; vattamAnavasena tAva issati issanti, " -
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issati 361 issara issasi issathAti sabbaM yojetabba, sadda. 2.320; paralAbhasakkAragarukAramAnanavandanapUjanAsu issati upadussati issaM bandhati, ma. ni. 3.252; a. ni. 1(2).233; evaM makkhI paLAsI tassa lAbhasakkArAdIsu kiM imassa iminAti issati padussati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).114; - nti ba. va. - "devA na issanti purisaparakkamassa, sadda. 3.695; sadda. 2.320. issati' Vi (gatyarthaka) ke bhavi., pra. pu., e. va. [eSyati]. jAegA - issati issanti, issasi ..., sadda. 2.319. issate |is (icchArthaka) ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va. [iSyate], cAhA jAtA hai, icchA kI jAtI hai - issate issante, sadda. 2.319; so icchIyati, esIyati, issate, issati, yakArassa pubbarUpattaM, pa. rU. si. 476. issatta/issattha' pu./napuM.. [iSvaratva], vANazilpa, vANavidyA, zastra-vyavasAya - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - issattanti ususippaM, sa. ni. aTTha. 1.146; issattaM balavIriyaJca, yasmiM vijjetha mANave, sa. ni. 1(1).118; usUna asanakammaM issattaM, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).38; - tthaM dvi. vi., e. va. - yo hi koci manussesa issatthaM upajIvati, su. ni. 622; issatthanti AvudhajIvika, usuJca sattiM cAti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.306; su. ni. aTTha. 2.169; - ttho pu., pra. vi., e. va. - issattho vuccati AvudhaM gahetvA upaTThAnakamma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).369; - tthena tR. vi., e. va. - yadi kasiyA yadi vaNijjAya yadi gorakkhena yadi issatthena yadi rAjaporisena yadi sippaJatarena, ma. ni. 1.120; - tthe sapta. vi., e. va. - issatthe casmi kusalo, daLahadhammoti vissuto, jA. aTTha. 6.91. issattasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).117-118. issaphandanA pu., dva. sa., pra. vi., ba. va., zA. a..1. kRSNamRga evaM phandana vRkSa, 2. IrSyA yA dveSa se spandita yA prakampita honA, lA. a.. sAMpa-nevale ke samAna svAbhAvika zatrutA, pArasparika dveSabhAva, parachidrAnveSaNatA - sammodatha mA vivadatha, mA hotha issaphandanA, jA. aTTha. 4.188; mayUranacca naccanti, yathA te issaphandanA, tade.; yathA te issaphandanA aJamaJassa randhaM pakAsentA naccisu nAma, tade; - sadisa tri., 1. kRSNamRga evaM phanda na vRkSa ke samAna eka dUsare kI kamI nikAlane vAlA, 2. sAMpa-nevale ke samAna svAbhAvika bairI - sA pu., pra. vi., ba. va. - yAvantetthAti yAvanto ettha issaphandanasadisA mA ahuvattha, jA. aTTha. 4.188. issamAna/issAmAna napuM.. IrSyA evaM abhimAna - nena tR. vi., e. va. - na tAvAhaM paNipati, issAmAnena vaJcito, theragA. aTTha. 2.72; theragA. 375; imassa mayi sAvakattaM upagate mama lAbhasakkAro parihAyissati, imassa evaM ... parasampattiasahanalakkhaNAya issAya ceva 'ahaM gaNapAmokkho bahujanasammato ti evaM abhunnatilakkhaNena mAnena ca vaJcito, theragA. aTTha. 2.72. issamiga pu., [RSyamRga], eka vanya pazu, sapheda pairoM vAlA kRSNamRga - gA pra. vi., ba. va. - issamigAti kALasIhA, jA. aTTha. 5.413; - ssa Sa. vi., e. va. - ... viparivattAyoti yathA issamigassa siGga parivattitvA ThitaM. jA. aTTha. 5.428; sa. pa. ke anta., - "evamakkhAyati ... issamigasAkhamigasarabhamigaeNI migavAtamigapasadamigapari sAlukimpurisayakkharakkha sanisevite..., jA. aTTha. 5.411. issayati issA ke nA. dhA. se vyu.. varta., pra. pu., e. va., IrSyA karatA hai, DAha jaisA karatA hai -nti ba. va. - tithiyA issayanti samaNAnaM, sadda. 3.695. issayitattA napuM., bhAva., IrSyAlutA, DAhapana - ttaM pra. vi., e. va. - yaM evarUpaM nivAriyaM nidvAriyakammaM issA issAyanA issiyatattaM usUyA usUyanA usUyitattaM, mahAni. 330. issara pu., [Izvara], ka. svAmI, prabhu, jyeSTha, ucca padAsIna adhikArI, zAsaka, rAjA, samartha, zaktizAlI - ro pra. vi., e. va. - cakkavattI ahaM rAjA, jambumaNDassa issaro, a. ni. 2(2).228; issaro paNaye daNDaM dha. pa. aTTha. 2.103; issaro dhanadhaassa supahUtassa mArisa, pe. va. 510; cAturanto vijitAvI, jambusaNDassa issaro, su. ni. 557; iddhimA yasavA hoti, jambumaNDassa issaro, a. ni. 2(2).228; - rA ba. va. - kate issarA honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.133; taMnibandhA akataM senAsanaM karonti, jiNNaM paTisaGkaronti, kate issarA honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.133; -raM dvi. vi., e. va. - catunnamapi dIpAnaM, issaraM yodha kAraye, vi. va. 194; - ra sambo., e. va. - varaM ce me ado sakka, sabbabhUtAnamissara, jA. aTTha. 7.351; - rAnaM Sa. vi., ba. va. - ayahi amhAka vacanaM akatvA kILAhaMse no katvA issarAnaM dento baha dhanaM labheyya, jA. aTTha. 5.339; kha. mahAbrahmA, sRSTikartA deva brahmA, lokezvara pitha For Private and Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issarakata 362 issaranimmAnavAdI brahmA - ro pra. vi., e. va. - ... mahAbrahmA abhibhU va. - issaro loka pavatteti sajjeti nivatteti saMharatIti anabhibhUto aJadatthudaso vasavattI issaro kattA ..., dI. issarakAraNino vadanti, visuddhi. mahATI. 2.204. ni. 1.16; brahmA mahAbrahmA abhibhU ... issaro ... pitA issarakAla pu., tatpu. sa., dhana-sampatti Adi kI pracuratA bhUtabhabyAnaM, dI. ni. 3.21; - rena tR. vi., e. va. - kA samaya, samRddhi evaM saubhAgya kA kAla - le sapta. vi., nigaNThA pApakena issarena nimmitA yaM etarahi evarUpA e. va. - "tathA gahapatiM paribhindissAmI ti taM vattakAmApi dukkhA tibbA kaTukA vedanA vediyanti, ma. ni. 3.8; ga. issarakAle kiJci vattuM nAsakkhi, dha. pa. aTTha. 2.7; tri., adhikRta, anumodita - rA pu., pra. vi., ba. va. - amhAkaM seTTi attano issarakAle tumhe na kiJci Aha, jA. bhikkhU- gopetuM ime issarA, nayime dAtunti, kukkuccAyantA aTTha. 1.225. na paTiggaNhanti, pArA. 77; - ro pu., pra. vi., e. va. - issarakutta napuM., tatpu. sa. [Izvaraklupta], IzvarakRta racanA, nijjhApetuM mahArAja, rAjApi tattha nissaro, jA. aTTa. Izvara-kartRttva, sRSTikartA Izvara kA sRjana - ttaM dvi. vi., 7.276; gha. tri., sakSama, samartha, sazakta, samRddha, dhanADhya - e. va. - eke samaNabrAhmaNA issarakuttaM brahmakuttaM Acariyaka rAni napuM., pra. vi., ba. va. - evaM mahAkulAni duggatAni aggajhaM paJapenti, dI. ni. 3.20. bhavissanti, lAmakakulAni issarAni, jA. aTTha. 1.323; - issarakuttika tri., saMsAra ko Izvara-kRta yA Izvara dvArA ro pu.. pra. vi., e. va. - avoti issaro, ma. ni. aTTa racita mAnane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - ahetuvAdo (ma.pa.) 2.293; sa. u. pa. ke rUpa meM, aggi., ati.-bhesajja, puriso, yo ca issarakuttiko, jA. aTTha. 5.229, adhiki.-vacana, ani., avani., asuri., garuDi., citti., issarajana pu., karma. sa. [Izvarajana], samartha jana, sakSama tambapaNNikuli., dhataraTThamahi., dhammi., nAri., paThavi., padesi., vyakti, adhikAra evaM dhana se sampanna vyakti, mahAdhanI evaM bojjhaGgaratani., maNDali., mahi., meNDi., yati., laGki, zaktisampanna vyakti - nAnaM Sa. vi., ba. va. - saddeti sabbadesi., sabbaloki., samaNi., sAli. ke anta. tatheva issarajanAnaM gehaM paviTTho tesaM payutte gItavAditasadde draSTa.. sotuM, udA. aTTha. 163; ki uppaTipATiyA issarajanAnaM issarakata tri., tatpu. sa. [IzvarakRta], Izvara dvArA racita, gharAni agamaMsu, jA. aTTha. 1.97; - naM dvi. vi., e. va. - Izvara dvArA nirmita --- taM napuM., pra. vi., e. va. - issarena .... tattha jAtakehi pupphaphalehi nagare issarajanaM saGgaNhitvA kataM issarakataM, ka. vyA. 329; ... vicappasattho, issarakataM. puna kiM karomI ti pucchi, jA. aTTha. 4.120. sayaMkataM ..., pa. rU. si. 351; issarakataM, sallaviddho, issarajAtika tri., [IzvarajAtika]. sakSama evaM samartha, guLena saMsaTTho odano guLodano, sadda. 3.755; - vAda pu.. dhanADhyoM ke varga vAlA, adhikArasampanna evaM dhanI varga kAsaMsAra ko Izvaranirmita pratipAdita karane vAlA siddhAnta - ko pu., pra. vi., e. va. - sace pana koci issarajAtiko .... - vAdI tri., saMsAra ko Izvaranirmita pratipAdita karane dhanaM adatvAva "bhikkhUnaM bhAgaM mA gaNhathA ti vAreti, pArA. vAlA - dI pu.. pra. vi., e. va. - tesu eko ahetukavAdI, aTTha 1.275; - kA ba. va. - tasmiJca padese nadIkILa eko issarakatavAdI..., jA. aTTha. 5.217; - di pu., dvi. kILantA issarajAtikA tikhiNabhesajjaparibhAvitaM khIra vi., e. va. - issarakaraNeneva issarakatavAda bhinditvA pivanti, jA. aTTha. 1.438. pubbekatavAdi..., jA. aTTha. 5.226; mahAsattopi tassa vAdaM issaranimmAna/Na napuM, tatpu. sa. [IzvaranirmANa], sRSTikartA bhinditvA issarakatavAdiM AmantetvA tvaM, jA. aTTha. Izvara dvArA kI gaI sRSTi yA racanA - nAdi tri., Izvara5.226. racita racanA Adi - di dvi. vi., e. va. - keci pana issarakaraNa napuM.. [IzvarakaraNa], Izvara kI kriyA, daivI- issaranimmAnAdi nissAya kena na kho kAraNena ahosinti kriyA - Nena ta. vi., e. va. - ... ambaM pAtento viya hetUto kaGkatIti vadanti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).75. issarakaraNeneva issarakatavAdaM bhinditvA pubbekatavAdi issaranimmAnavAdI tri., "saMsAra Izvara dvArA sRjita hai" AmantetvA tvaM jA. aTTha. 5.226. isa siddhAnta kA pratipAdaka, Izvara kAraNavAdI-dI pu.. issarakAraNI tri., Izvara ko saMsAra kA kAraNa pratipAdita pra. vi., e. va. - amhAka AcariyapAcariyo karane vAlA, IzvarakAraNavAdI - Nino pu., pra. vi., ba. issaranimmAnavAdI, a. ni. aTTha. 2.153. For Private and Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issaranimmAnavihAra 363 issarAdhipacca issaranimmAnavihAra pu., vya. saM., eka vihAra jisakA adhika pracalita nAma issarasamaNavihAra thA - re sapta. vi., e. va. - eka thUpArAme, eka issaranimmAnavihAre, eka paThamacetiyaTThAne, pArA. aTTha. 1.69. issaranimmAnahetu tri., ba. sa., Izvara dvArA utpanna kiyA gayA, Izvara kI racanA se samudbhUta, Izvara ke kAraNa se - tu napuM, dvi. vi., e. va. - sattA issaranimmAnahetu sukhadukkhaM paTisaMvedenti, ma. ni. 3.8; ... tenahAyasmanto pANAtipAtino bhavissanti issaranimmAnahetu, a. ni. 1(1).203; issaranimmAnahetuti dutiyaM mo. vi. 230. issarapurisa pu., karma, sa. [IzvarapuruSa], zaktizAlI athavA sakSama puruSa, dhanADhya vyakti - so pra. vi., e. va. - .... allakoso allavattho issarapariso viya tasmiM.... jA. aTTa, 1.108. issarabhattigaNa pu., tatpu. sa. [IzvarabhaktigaNa], Izvara yA mahezvara kI bhakti karane vAloM (ziva bhaktoM) kA samUha - NAnaM Sa. vi., ba. va. - issarabhattigaNAnaM gAvIsa kataM sUlalakkha NaM, a. ni. TI. 3.340. issarabhAva pu., IzvarabhAva, Izvaratva, adhipatitva, aizvarya, zAnazaukata - vo pra. vi., e. va. - issarabhAvo issariyaM, khu. pA. aTTa, 184; sadda 2.451. issaramerI strI., tatpu. sa. [IzvarabherI], zA. a., dhanADhya athavA mahatvapUrNa vyakti kA Dhola yA nagAr3A, lA. a., rAjA yA adhipati jaise mahatvapUrNa vyakti dvArA jArI karAI jA rahI udghoSaNA - rI pra. vi., e. va. - corA paThama va bherisa satvA "issarabherI bhavissatI ti.... jA. aTTha. 1.273. issaramada/issariyamada pu., tatpu. sa. [aizvaryamada]. aizvarya kA mada, aizvarya kA ahaGkAra - daM dvi. vi., e. va. - pahAya issaramada, bhave saggagato naro, pe. va. 752; - sambhava tri., ba. sa., aizvarya ke ahaGkAra ke kAraNa utpanna - vaM pu., dvi. vi., e. va. - etamAdInavaM JatvA, issaramadasambhavaM pe. va. 752. issaravacana napuM, tatpu. sa., vyAkaraNoM meM prayukta, (kisI ke bIca) pradhAna yA pramukha hone kA artha, pradhAna hone kA kathana - ne sapta. vi., e. va. - yasmA upa adhi iccete adhikissaravacane vattanti, sadda. 3.729; ... adhikavacane ca issaravacane ca sattamI vibhatti hoti, sadda. 3.729. issaravatA strI., bhAva. [IzvaravattA], adhipati yA samartha vyakti hone kA atyadhika ghamaNDa-bhAva, hekar3I, auddhatya - ya tR. vi., e. va. - senAsanatthAya niyamitaM kulasaGgahaNatthAya dadato dukkaTa issaravatAya thullaccayaM theyyacittena pArAjika pArA. aTTa, 1.307; issaravatAyAti "mayi dente ko nivAressati, ahamevettha pamANa"nti evaM attano issariyabhAvena, vi. vi. TI. 1.176; yopissaravatAyeva, dento thullaccayaM phuse, vina. vi. 441. issarasamaNaka pu., vya. saM., zrIlaGkA ke rAjA devAnaMpiya tissa dvArA 247-207 I. pU. meM anurAdhapura meM nirmANa karAyA gayA eka vihAra yA ArAma, issarasamaNavihAra nAma se bhI vikhyAta isa vihAra kA nirmANa mahendra se upasampadA prApta ariThTha Adi pAMca sau bhikSuoM ke vihAra karane ke sthAna para karAyA gayA thA - ko pra. vi., e. va. - paJcasatehissarehi, mahAtherassa santike, pabbajA vasitavAne issarasamaNako ahu, ma. vaM. 20.14; - ke sapta. vi., e. va. - so yevuposathAgAraM issarasamaNake idha, ma. vaM. 35.87; issarasamaNake idhA ti idha anurAdhapurasantike pubbavohArena pAkaTabhUte issarasamaNasaGghAte kacchapagirivihAre so vasabho yeva uposathAgAraM kAresI ti attho, ma. vaM. TI. 608 (nA.). issarasamaNavihAra pu., uparivat - raM dvi. vi., e. va. - athekadivasaM pAto yeva issarasamaNavihAraM gantvA ... sIla Avajento nisIdi, ma. vaM. TI. 561(nA.). issarasamaNavha tri., ba. sa., issara-samaNa nAma vAlA (vihAra)- ssa pu., Sa. vi., e. va. - issarasamaNavhassa, vihArassa adAsi so, ma. vaM. 35.47; - mhi sapta. vi., e. va. - issarasamaNavhamhi, tissavhe nAgadIpake, ma. vaM. 36.36. issarasamaNArAma pu., karma. sa., issarasamaNa nAmaka ArAma - me sapta. vi., e. va. - issarasamaNArAme, paThame, cetiyaGgaNe, ma. vaM. 19.61; -- maM dvi. vi., e. va. - issarasamaNArAma, kAretvA pubbavatthuto, cU. vaM. 39.10. issarA strI., [IzvarA], adhipatinI, ghara kI mAlakina, sarvazaktisampannA gRhasvAminI - rA pra. vi., e. va. - vijAyissati sabbassa kuTumbassa issarA bhavissati, pArA. 101; sA dAni sabbassa kulassa issarA, jA. aTTa. 3.377; tAya sakalAya pathaviyA sAva issarA hoti, jA. aTTha. 7.266. issarAdhipacca tri./na., karma. sa. [IzvarAdhipatya/ aizvaryAdhipatya], ka. napuM., aizvaryamaya Adhipatya, sampUrNa rUpa se prabhutva, cakravartI rAjA ke rUpa meM zAsana, kha. tri., For Private and Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issarAdhipati 364 issariyatta ekachatra prabhutva se yukta, sampUrNa Adhipatya vAlA- ccaM pu., ovAdakaro hoti, jA. aTTha. 3.231; - smiM/ye sapta. dvi. vi., e. va. - imasmi rAjakule khattiyakApi vi., e. va. - ... patto ti Adisu hi issariye dissati, brAhmaNakApi gahapatikApi, tAsAhaM issarAdhipaccaM sadda, 2.354; issariyasmiM Thapeti, taM parAbhavato mukhaM, . kAremi. a. ni. 1(2).235; - cce pu., sapta. vi., e. va. ni. 112: taM yo issariyasmiM Thapeti, laJchanamuddikAdIni -- mahApathaviyA pahUtarattaratanAya mAtApitaro issarAdhipacce datvA gharAvAse kammante vA vaNijjAdivohAresu vA tadeva rajje patidvApeyya, a. ni. 1(1).78; issarAdhipacce rajjeti vAvaTa kAreti, su. ni. aTTha. 1.137; sabbaM pissariye dAnaM, cakkavattirajja sandhAyevamAha, a. ni. aTTha. 2.28. na me hAseti mAnasaM, ma. vaM. 32.46%; raDe sake issariye issarAdhipati pu., [IzvarAdhipati], cakravartI rAjA, sampUrNa Thitena, jA. aTTha. 5.474; - yena tR. vi., e. va. - rUpa se Adhipatya rakhane vAlA - ti pra. vi., e. va. - AdhipaccenAti issariyena, pe. va. aTTha. 119; tavaNaova .... anekesaM hatthisahassAnaM issarAdhipati mahAnubhAvo yUthapati uppannasaMvegA sAmikaM yAcitvA mahantena issariyena ..... cariyA. aTTha. 111. paJcabalakattherInaM ..., dha. pa. aTTha. 2.308; 2. tri., aizvarya issarAparAdhika tri., [IzvarAparAdhika], apane svAmI ke se paripUrNa, mahatvapUrNa, bhavya - ye napuM., sapta. vi., e. va. sAtha aparAdha karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - - ... anurakkhA laddhayasA vissAsikA ThapitA mahati pariso issarAparAdhiko baddho saGghalikabandhanena gambhe pakkhitto issariye ThAne, mi. pa. 147; ... kujAtiko mahante issariye parimuccitukAmo assa, mi. pa. 150; -- ssa Sa. vi., e. ThAne attAnaM Thapesi, mi. pa. 323; sa. u. pa. ke rUpa meM va. - tassa issarAparAdhikassa parisassa ana., cAtuddIpa, cha-kAmasagga0, deva., brahma, bhoga., manussa., parimaccitukAmAssApi issarabhayA santAso uppajjati, mi. sakka., sabbattha., sabba. ke anta. draSTa.. pa. 150. issariya' pu., vya. saM., eka tamila-zAsaka kA nAma jise issarAyatana napuM., tatpu. sa. [IzvarAyatana], Izvara zrIlaGkA ke rAjA duTThagAmaNI ne hAlakola meM parAjita kiyA (ArAdhya deva mahezvara, ziva) kA nivAsasthAna (mandira)- - yaM dvi. vi., e. va. - hAlakole issariyaM nALisomamhi naM pra. vi., e. va. - tathA hi loke 'issarAyatanaM nALika, ma. vaM. 25.11. vAsudevAyatanAntiAdIsa nivAsaTTAnaM Ayatananti vuccati, issariyakamma napuM., tatpu. sa. [IzvarIyakarma], Adhipatya yA dha. sa. aTTha. 186; tathA hi loke "issarAyatanaM, prabhutva kA kAma, zAsana-kArya - mma pra. vi., e. va. - vAsudevAyatanAnti Adisu ..., sadda. 2.361; sadda0 nApi terasasu sammutIsa ekasammativasenApi issariyakamma 2.577. kAtabba, cULava. aTTha. 9. issariya' 1. napuM., bhAva. [aizvarya, bau. saM. IzvarIya], ghara issariyakAmakArikAdikathA strI., vya. saM., kathA. ke kI mAlikI, gRha Adi kA svAmitva yA adhipatitva, eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 502-504. atyanta ucca evaM prabhAvamayI sthiti, ucca pada para AsIna issariyaggahaNa napuM., tatpu. sa., 1. aizvaryamaya kA grahaNa, hone kI AnandamayI avasthA, dhanADhyatA, raIsI, zAna- 2. AdhipatyapUrNa grahaNa - Nena tR. vi., e. va. - tasmA zaukata - yaM pra. vi., e. va. - sace tumhe imasmiM gehe sabbaM issariyaggahaNena mahAnubhAve devamanusse saGgaNhAti, pe. va. issariyaM mayha detha jA. aTTha. 1.159; AvAsesu ca issariya, aTTha. 103. pUjA parakulesu ca, dha. pa. 73; kisuMissariyaM loke, kisuM issariyaTThAna napuM.. tatpu. sa. [aizvaryasthAna], prabhAvakSetra, bhaNDAnamuttama, sa. ni. 1(1).51; saba issariyaM sukhanti svAmitva yA prabhutva kA kSetra - naM pra. vi., e. va. - davidhaM issariyaM lokiyaM lokuttaraJca, udA. aTTha. 127; - phalasamApatti hi buddhAnaM issariyaTThAnaM nAma, udA. aTTha. yaM dvi. vi., e. va. - mAturakkhitA nAma mAtA rakkhati gopeti issariyaM kAreti vasaM vatteti, pArA. 205; issariyatta napuM0, issariya kA bhAva., kevala sa. u. pa. ke "manApakAyikAnAma devatA imesu tIsu ThAnesu issariyaM rUpa meM prApta, aizvaryabhAva, aizvaryamayI sthiti, sarvottama kArema, vasaM vattemA ti, a. ni. 3(1).92; mahantaM ThAnaM vipulaM avasthA, sa. u. pa. ke rUpa meM, jhAni.-tta napuM., issariyaM pattoti yasena anuddhato nIcavutti paNDitAnaM [dhyAnaizvaryatva, dhyAna ke pUrNa Adhipatya kI avasthA-ttaM pranupa 304. For Private and Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issariyapariyosAna 365 issariyasampatti dvi. vi., e. va. - jhAnissariyatampatto yo hi brahmA sahampati, saddhammo. 422. issariyapariyosAna tri., ba. sa. [aizvaryaparyavasAna], aizvarya yA prabhutva ko apanA antima lakSya mAnane vAlA, rAjyapada ko antima lakSya banAne vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - "khattiyA kho, brAhmaNa, bhogAdhippAyA paJjUpavicArA balAdhiTThAnA pathavIbhinivesA issariyapariyosAnA ti, a. ni. 2(2).75; issariyapariyosAnAti rajjAbhisekapariyosAnA, a. ni. aTTha. 3.121. issariyaparivAra pu., tatpu. sa., Adhipatya yA prabhutva kI pracuratA, bhavya yaza kA Adhikya - rena ta. vi., e. va. - pajjalatIti issariyaparivArena pajjalati, jA. aTTha. 6.17. issariyaparihAra pu., karma. sa., aizvaryamayI sAmagrI, bhavya upakaraNa, zAhI sAjo-sAmAna - rena tu pra. vi., e. va. - ... tassa mahantena issariyaparihArena nhAyantassa nhAnapariyosAnaM AgametvA ..., ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.199. issariyappamANa napuM., tatpu. sa. [aizvaryapramANa], aizvarya evaM dhana kI mAtrA - Nena tR. vi., e. va. -- issariyamattAyAti issariyappamANena .... dI. ni. TI.(lIna.) 2.123. issariyabala napuM., tatpu. sa. [aizvarya-bala], aizvarya yA prabhutva kA bala, ucca adhikAra kA bala, kuzalakarmoM kI pracuratA kA bala - lena tR. vi., e. va. - issariyabalena abhibhUtaM mAtugAma neva rUpabalaM tAyati, sa. ni. 2(2).241; adhippAyo panettha - nAhaM buddhoti issariyabalena vadAmi, khu. pA. aTTha. 134; - laM pra. vi., e. va. - "api ca, aTThasaTTi balAni - saddhAbalaM ... issariyabalaM ... dasatathAgatabalAni, paTi. ma. 343; katama issariyabalaM? ... kAmachandaM pajahanto nekkhammavasena cittaM vasaM vattetItiissariyabalaM, paTi. ma. 346; kusalesu bahubhAvo issariyabalaM, paTi. ma. aTTha. 2.211; kha. tri., ba. sa., aizvarya yA prabhutA ke bala se sampanna - lA pu., pra. vi., ba. va. - ruNNabalA, bhikkhave, dArakA ... issariyabalA rAjAno, a. ni. 3(1).58. issariyabhAva pu., [aizvaryabhAva], ahaMkAra, darpa, ghamaNDa - vaM dvi. vi., e. va. - iminA attano issariyabhAvaM dIpeti, jA. aTTha. 7.231; atha vA kantabhAvaM issariyabhAvaM nipphannabhAvaM patto, mahAni. aTTha. 65; sa. u. pa. ke rUpa meM, sabbaloki.pu., samasta lokoM para prabhutva kI avasthA - vaM dvi. vi., e.va.- abhiseko viya ruJo sabbalokissariyabhAvaM pArA. aTTha. 1.102. issariyamattA strI., tatpu. sa. [aizvaryamAtrA], aizvarya kI mAtrA, prabhutva kA pramANa, aizvarya - ya tR. vi., e. va. - magadharaDe vA mahAmattA mahatiyA issariyamattAya samannAgatAti magadhamahAmattA, dI. ni. aTTha. 2.116; issariyamattAyAti issariyappamANena, issariyena ceva vittUpakaraNena cAti evaM vA attho daTTabbo, dI. ni. TI. (lIna.) 2.123. issariyamada pu., tatpu. sa. [aizvaryamada], Adhipatya kA ghamaNDa, adhikArasampanna hone kA nazA - dena ta. vi., e. va. - rAjA pana khattiyamAnena issariyamadena matto hatvA ___..., jA. aTTha. 6.224. issariyamadamatta tri., tatpu. sa. [aizvaryamadamatta], aizvarya ke ahaMkAra se grasta, zakti yA adhikAra ke mada se unmatta - ttAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - aM khattiyAnaM muddhAvasittAnaM issariyamadamattAnaM kAmagedhapariyuTTitAnaM .... sa. ni. 1(1).119; - tto pu., pra. vi., e. va. - ekasmihi kAle rAjA issariyamadamatto kilesasukhanissito vinicchayampi na paTTapesi, jA. aTTha. 4.157. issariyaluddha tri., tatpu. sa. [aizvaryalubdha], aizvarya pAne ke prati lAlaca rakhane vAlA, prabhutva ke prati lolupa-ddho pu.. pra. vi., e. va. - na naM issariyaluddho purohito parittANaM kAtuM sakkhi , jA. aTTha. 3.139. issariyavosagga pu., tatpu. sa. [aizvaryavyavasarga], aizvarya yA prabhutva kA parityAga - ggena tR. vi., e. va. - ... sammAnanAya anavamAnanAya anaticariyAya issariyavossaggena alaGkArAnuppadAnena ..., dI. ni. 3.144; sa. pa. ke anta., ... sammA pariharanto bhariya issariyavossaggaalaGkAradAnasammAnanAdIhi ..., jA. aTTha. 5.234. issariyasaMvattaniya tri, tatpu. sa. [aizvaryasaMvartanika]. aizvarya yA prabhutva ko dene vAlA, aizvarya meM pariNata hone vAlA - yaM napuM., pra. vi., e. va. - nanu asthi issariyasaMvattaniyaM kammaM adhipaccasaMvattaniyaM kammanti? kathA. 294 issariyasampatti strI., tatpu. sa. [aizvaryasampatti, aizvarya kI sampadA, prabhutva yA adhikAra kA sukha, aizvarya se prApta sukhoM kI pracuratA, sa. u. pa. ke rUpa meM, - devarAjabhogasampattisadisa ... tiM dvi. vi., e. va., For Private and Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issariyasukha 366 issAdhamma devarAja indra kI sampadAoM ke samAna prabhutva yA adhikAra issariyAsA strI., tatpu. sa. [aizvaryAzA], Adhipatya yA rAjapada pAne kI AzA - saM dvi. vi., e. va. - Asa devarAjabhogasampattisadisaissariyasampattiM anubhavanto .... purakkhatvAti issariyAsaM purato katvA .... jA. aTTha. 5.397. cariyA. aTTa, 120. issasiGga napuM, tatpu. sa. [RSyazRGga], kRSNamRga kA vakra issariyasukha napuM., tatpu. sa. [aizvaryasukha], Adhipatya kA sIMga -Gga vivi., e. va. - vANijo viya vAcAsanthutiyo sukha, aizvarya kA sukha - khaM pra. vi., e. va. - ... issasiGgamiva viparivattAyo uragamiva dujivhAyo, jA. aTTha. yAnasukhaM sayanasukhaM, issariyasukhaM AdhipaccasukhaM gihisukhaM 5.421. ..., kathA. 177. issA strI., [IrSyA], IrSyA, DAha, dUsaroM ko Anandita evaM issariyAdhipacca napuM./tri., [aizvaryAdhipatya], 1. ekachatra samRddha dekhakara mana meM utpanna dAha - sA pra. vi., e. va. Adhipatya vAlA, pUrNa rUpa se apane hI prabhutva vAlA, 2. - issA issAyaM, sadda. 2.441; issA usUyA macchera, tu cakravartI ke rUpa meM Adhipatya, pradhAna rAjA yA Izvara ke macchariya macchara, abhi. pa. 168; yA rUpa meM rAjapada - cca' pu., dvi. vi., e. va. - ... rAjA paralAbhasakkAragarukAramAnanavandanapUjanAsu issA issAyanA pasenadi kosalo issariyAdhipaccaM rajjaM kAreti, ma. ni. issAyitattaM usUyA usUyanA usUyitattaM - ayaM vuccati 2.338; ... upajIvamAno devAnaM tAvatiMsAnaM "issA vibha. 413; yaM evarUpaM nivAriyaM nivariyakammaM issA issariyAdhipaccaM rajjaMkArento..., sa. ni. 1(1).251; rAjA issAyanA issAyitattaM ..., mahAni. 330; issAyanA issA, cakkavattI catunnaM dIpAnaM issariyAdhipaccaM rajjaM kAretvA sA parasampattInaM usUyanalakkhaNA, visuddhi. 2.97; ...., udA. aTTha. 85; - ccaM napuM., pra. vi., e. va. parasampattiusUyanalakkhaNA issA, visuddhi. mahATI. 1.78; - issariyAdhipaccanti issarabhAvena vA issariyameva vA - saM dvi. vi., e. va. - AdhipaccaM, na ettha sAhasikakammantipi issariyAdhipaccaM, paralAbhasakkAragarukAramAnanavandanapUjanAsu issati a. ni. aTTha. 2.192; - cce sapta. vi., e. va. - upadussati issaM bandhati, a. ni. 1(2).233; mayaha issarAdhipacce rajjeti cakkavattirajjaM sandhAyevamAha, a. upAsikA ti mAnaM vA issaM vA kAtuM na vaTTati, dha, pa. aTTha. ni. aTTha. 2.28. 1.292; issaM kariMsu tassa , rAjaputtassa sevakA, ma. vaM. issariyAdhipaccakAraka tri, aizvaryAdhipatyakAraka], ekachatra 23.36; - ya tR. vi., e. va. - sace koci issAya uddissa rAjya karane vAlA cakravartI, IzvarabhAva se athavA sampUrNa kataM upakkhaTaM paribhoga antarAyaM kareyya mi. pa. 155; sa. svAmitva ke rUpa meM Adhipatya-yukta-kA pu.. pra. vi., ba. u. pa. ke rUpa meM, mahi.- atyanta prabala IrSyA - ssayA va. - ettha catunnaM mahAdIpAnaM dvisahassAnaM parittadIpAnaJca tR. vi., e. va. - dinnaM mahApasAdaM taM asahanto mahissayA, issariyAdhipaccakArakA cakkavattI uppajjanti, khu. pA. cU. vaM. 72.76. aTTha. 106. issAkAra pu., [IrSyAkAra], IrSyA kA svarUpa, IrSyA kA issariyAnuppadAnasamattha tri., tatpu. sa. prakAra - ro pra. vi., e. va. - issAkAro issAyanA, [aizvaryAnupradAnasamartha]. ekachatra rAjya yA pUrNa Adhipatya dha. sa. aTTha. 398. ko pradAna karane meM sakSama - ttho pu., pra. vi., e. va. - issAcAra pu., [IrSyAcAra], IrSyA se bharA AcaraNa, IrSyAmaya yo cAyaM cakkaratanassa dvisahassadIpaparivAresu catUsu vyavahAra - rena tR. vi., e. va. - na cApi sotthi bhattAra mahAdIpesu issariyAnuppadAnasamattho mahAnubhAvo, ma. ni. issAcArena rosaye, a. ni. 2(1).33; "na cA pi sotthi aTTha. (upa.pa.) 3.87. bhattAraM issAcArena maJjatIti, sadda. 3.633. issariyAnubhAva tri., ba. sa. [aizvaryAnubhAva], Adhipatya ke issAjara tri., ba. sa., IrSyA ke jvara se pIr3ita - ro pu., prabhAva se yukta, rAjA ke prabhAva se yukta, rAjakIya zAna- pra. vi., e. va. - kandaM issAjaro mando viriyaM na karoti zaukata vAlA- vo pu, pra. vi., e. va. - tassissariyAnubhAvo so, cU. vaM. 72.77. "bhUtapubba, Ananda, rAjA mahAsudassano nAma ahosi .... issAdhamma pu., tatpu. sa. [IAdharma], eka (caitasika) dharma ke cariyA. aTTha. 40. rUpa meM IrSyA, IrSyA kA lakSaNa - mmo pra. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issAniddesa 367 issAsa tassa kAmarasaM atvA, issAdhammo ajAyatha, jA. aTTha. 4. 427. issAniddesa pu., IrSyA kI vyAkhyA - se sapta. vi., e. va. -issAniddese yA paralAbhasakkAragarukAramAnanavandanapUjanAsu issAti, dha. sa. aTTha. 398. issApakata tri., 1. svabhAva se hI IrSyAlu, IrSyAbharI prakRti vAlA, 2. IrSyA se abhibhUta - tA' strI., pra. vi., e. va. - sA issApakatA sapattiM aGgArakaTAhena okiri... pe. . .., pArA. 143; sa. ni. 1(2).236; - tA. pu., pra. vi., ba. va. - issApakatAti issAya apakatA: abhibhUtAti attho, pAci. aTTha. 199; - to pu., pra. vi., e. va. - so candimasUriye virocamAne disvA issApakato tesaMgamanavIthiM otaritvA mukhaM vivaritvA tiTThati, sa.ni. aTTha. 1.97-983; issApakato mAro pApimA paJcasAlake brAhmaNagahapatike anvAvisi, mi. pa. 154. issApakatiitthivatthu napuM., dha. pa. aTTha. ke eka kathAnaka kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.277. issApariyuTThAna napuM.. tatpu. sa. [IrSyAparyutthAna], IrSyA kA ubhAr3a, IrSyA kA dRr3hatA se Upara uThanA - naM pra. vi., e. va. - issApariyaTThAnaM kho pana tathAgatappavedite dhammavinaye parihAnametaM, a. ni. 3(2).131. issApariyuTThita tri., tatpu. sa. [IrSyAparyutthita], IrSyA se pUrI taraha se grasta, IrSyA se bharA huA - tena napuM.. ta. vi., e. va. - majjhanhikasamayaM issApariyahitena cetasA agAraM ajjhAvasati, sa. ni. 2(2).234; issApariyahitena cetasA bahulaM viharati, a. ni. 3(2).131. issApisAca pu.. [IrSyApizAca], IrSyA ke rUpa meM pizAca yA preta, DAha kA preta - co pra. vi., e. va. - issApisAco vihato assAso paramo kato, saddhammo. 313. issAbhibhUta tri., tatpu. sa. [IrSyAbhibhUta], IrSyA se burI taraha se grasta, DAha se pIr3ita - to pu., pra. vi., e. va. - na issukI hoti na issAbhibhUto, pari. 365. issAmacchariya napuM, dva. sa. [IrSyAmAtsarya], IA evaM AtmaguNa nigUhana kI manovRtti, IrSyA evaM svArthamayI manodazA - yaM pra. vi., e. va. - "issAmacchariyaM pana, mArisa, kinidAnaM kiMsamudayaM kiMjAtikaM kiMpabhavaM, dI. ni. 2.204; iti so issAmacchariyaM kulesu nuppAdetA hoti.... dI. ni. 3.34. issAmacchariyaphala napuM, tatpU. sa. [IAmAtsaryaphala], IrSyA karane evaM svArthaparatA kA phala, IrSyA evaM mAtsarya kA pariNAma - laM dvi. vi., e. va. - tirokuTTAdIsu Thite issAmacchariyaphalaM anubhavante ..., pe. va. aTTha. 21. issAmanaka tri., ba. sa., IrSyA-grasta mana vAlA, IrSyAlu mana se yukta - ko pu., pra. vi., e. va. - ekacco itthI vA puriso vA issAmanako hoti, ma. ni. 3.252; naroti ettakeneva kAraNena paralAbhAdIsu issAmanako paJcavidhena ....... dha. pa. aTTha. 2.224; - nikA strI., IrSyAlu nArI, IrSyA-grasta mana vAlI strI - kA pra. vi., e. va. - issAmanikA kho pana hoti, a. ni. 1(2).233. issAmala napuM., tatpu. sa. [IrSyAmala], IrSyA kI apavitratA, IrSyA kA maila -- laM pra. vi., e. va. - issAmalaJcassa appahInaM hoti, a. ni. 1(1).128; issukI ca hoti, issAmalaJcassa appahInaM hoti, tade; sa. pa. ke anta. - issAmalamaccharamalesupi eseva nayo, a. ni. aTTha. 2.75. issAmAna napuM., dva. sa. [IrSyAmAna], IrSyA evaM ahaMkAra - nena tR. vi., e. va. - na tAvAhaM paNipati, issAmAnena vaJcito, theragA. 375. issAyanA strI., issA ke nA. dhA. se vyu., IrSyAlutA, DAha kI manodazA, IrSyA bharI mAnasika sthiti - nA pra. vi., e. va. - paralAbhasakkAragarukAramAnanavandanapUjanAsu issA issAyanA issAyitattaM usUyA usUyanA usUyitattaM idaM vuccati issA, dha. sa. 1126; vibha. 412. issAyitatta napuM, issA ke nA. dhA. ke bhU. ka. kR. issAyita kA bhAva. [IrSyAyitattva], uparivat - taM pra. vi., e. va. - ... issA issAyanA issAyitattaM usUyA usUyanA usUyitattaM - idaM vuccati issA, dha. sa. 11263B vibha. 413; mahAni. 38. issAyitabhAva pu., IrSyAbhAva - vo pra. vi., e. va. - issAyitabhAvo issAyitattaM, dha. sa. aTTha. 398. issAluka tri., issAlu + ka ke yoga se vyu. [IrSyAlu, bau. saM., IrSyAluka], IrSyAlu, atyadhika IrSyAvRtti se grasta mana vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - issAlakA maccharino te petesUpajAyare, saddhammo. 97. issAvatiNNa tri., tatpu. sa. [IrSyAvatIrNa], IrSyAlu, IrSyAgrasta - NA strI., pra. vi., ba. va. - sace tuvaM vipule laddhabhoge, issAvatiNNA maraNaM upesi, jA. aTTha. 5.92. issAsa pu.. 1. dhanuSa - so pra. vi., e. va. - issAso dhanu kodaNDaM, cApo nitthI sarAsanaM, abhi. pa. 3883; cApetvissAsamasuno, issAso khepakamhi ca, abhi. pa. 922; For Private and Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir issAsaMyojana 368 2. tri., dhanurdharoM kA AcArya, dhanuSa dhAraNa karane vAlA - issAsAcariya pa., tatpa. sa. [iSvAsAcArya], dhanarvidyA kA so pu., pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena AyasmA AcArya, dhanurvidyA kA zikSaka - yAnaM Sa. vi., ba. va. - udAyI issAso hoti, pAci. 167; sappANakavaggassa dhanusattisulAdIti ettha issAsAcariyAnaM gAvIsa kataM paThamasikkhApade- issAso hotIti gihikAle dhanaggahAcariyo dhanulakkhaNaM, a. ni. TI. 3.340. hoti, pAci. aTTha. 120; dhanuggahoti issAso, a. ni. aTTha. issAsI pu., [iSvAsina, dhanurdhArI, dhanurgraha, dhanuSa ko dhAraNa 3.279; issAso vA issAsantevAsI vA tiNapurisarUpake vaa| karane vAlA yA usake prayoga meM kuzala yoddhA - no pu., mattikApuje vA yoggaM karitvA, a. ni. 3(1).230; tanhi pra. vi., ba. va. - issAsino katahatthApi vIrA, dUrepAtI issAso teja karoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.243; issAso akkhaNavedhinopi, jA. aTTha. 4.447; issAsinoti issAsA vA issAsantevAsI vA bahuke divase .... mi. pa. 218; - sA dhanuggahA, jA. aTTha. 4.450. ba. va. - issAsinoti issAsA dhanuggahA, jA. aTTha. 4. issita tri., [Iyita], ka. dUsaroM dvArA kI gaI IrSyA kA 450; - se dvi. vi., ba. va. - duve tINi sahassAni viSaya, kha. IrSyA se bharA huA - tA strI., pra. vi., e. va. issAsekkhaNavedhino, cU, vaM. 72.245; sa. u. pa. ke rUpa meM, - "sA issitA dukkhitA casmi ludda, uddhaJca sussAmi mahi.-sA pu., pra. vi., ba. va., mahAn dhanurdhara, mahAn zUravIra anussarantI, jA. aTTha. 5.39. - 'uggaputtA mahissAsA, sikkhitA daLahadhammino, theragA. issukitA strI., issukI kA bhAva. [I[katA], IrSyAlutA . 1219; te cintayiMsu-mayaM susikkhitA katahatthA katUpAsanA - ya tR. vi., e. va. - issukitAya parasampattiM na sahati, mahissAsA, dha, pa. aTTha. 1.201-202. a. ni. aTTha. 2.314. issAsaMyojana napuM., tatpu. sa. [IrSyAsaMyojana]. IrSyA kA issukI tri., [saM. IgraMka, bau. saM., IrSaka], IrSyAla, IrSyA bandhana, IrSyA kI ber3I yA zRMkhalA - naM pra. vi., e. va. - se pIr3ita - kI pu., pra. vi., e. va. - tapassI makkhI katamAni satta ? anunayasaMyojanaM ... issAsaMyojanaM. hoti paLAsI ... pe.... issukI hoti maccharI, dI. ni. macchariyasaMyojanaM, a. ni. 2(2).160; kattamAni dasa 3.32; yampAvuso, bhikkhu anissukI hoti amaccharI, ma. ni. saMyojanAni ? kAmarAgasaMyojanaM, ... issAsaMyojanaM ... 1.136; issukIti parassa sakkArAdIni issAyanalakkhaNAya dasasaMyojanAni, paTi. ma. aTTha. 2.29; issA issAyanA. issAya samannAgato, a. ni. aTTha. 3.110; makkhI thambhI .. idaM vuccati issAsaMyojana, dha. sa. 1126; - nena tR. paLAsI ca, issukI maccharI saTho, a. ni. 3(1).19; dha. pa. vi., e. va. - avijjAsaMyojana issAsaMyojanena 262; - kissa pu., Sa. vi., e. va. - issukissa saMyojanaJceva saMyojanasampayuttaJca, dha. sa. 1136; "aho parisapaggalassa anissakitA hoti parikkamanAya, ma. ni. 1.56. vata etaM rUpArammaNaM aJa na labheyyu nti usUyato iha a., sthAnabodhaka nipA., kri. vi. [iha], yahAM, isa sthAna issAsaMyojanaM uppajjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).298. para, isa sandarbha meM, isa viSaya meM - ihedhAtra tu etthAttha, issAsantevAsI pu., tatpu. sa. [iSvAsAntevAsin], kuzala atha sabbatra sabbadhi, abhi. pa. 1161; itthaM idAni iha ito dhanurdhara AcArya kA ziSya yA sahAyaka - sI pra. vi., e. idha, sadda. 3.676; iha idha-imasmi vA, sadda. 3.682; idha, va. - issAso vA issAsantevAsI vA tiNapurisarUpake vA bhante nAgasena, Acariyena antevAsimhi satataM samitaM ArakkhA mattikApuje vA yoggaM karitvA, a. ni. 3(1).230; issAso upaTTapetabbA, mi. pa. 105. vA issAsantevAsI vA bahuke divase saGgAmatthAya ..., mi. pa. ihalokika tri0, isa loka se sambandhita, pratyakSa dikhalAI 218. dene vAlA - kaM napuM, pra. vi., e. va. - sucarita matho issAsasippa napuM., tatpu. sa. [iSvAsazilpa], dhanurvidyA kA diThThadhammikaM cehalokika, abhi. pa. 85. zilpa, dhanurvedha-zilpa, dhanuSa-vANa calAne meM dakSatA sikhalAne vAlA zilpa - ppaM pra. vi., e. va. - dhanusippanti issAsasippa yo dhanubbedhoti vuccati, udA. aTTha. 165; - ppe sapta. vi., e. va. - ... tesa issAsasippe asadiso 36 se I devanAgarI lipi meM pAli varNamAlA kA cauthA akSara, ivarNa hutvA bArANasiM paccAgami, jA. aTTha. 2.72. kA dIIkRta rUpa, IkArarUpa meM bhI vyAkaraNa-granthoM meM For Private and Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IkAra 369 Iti/ItI ullikhita-te ca kho akkharA piakArAdayo ekacattAlIsaM suttantesu sopakArA honti, taM yathA- a A i I ..., ka. vyA. 2; ajhe dIghA - tattha aTThasu saresu rassehi aje paJca sarA dIghA nAma honti, taM yathA - A I U e o iti dIghA nAma, ka. vyA. 5; ekacattAlIsasaddA vaNNA nAma bhavanti, seyyathIdaM, a A i I..., sadda. 3.604. IkAra pu., [IkAra], varNamAlA kA caturtha akSara yA varNa, tAlusthAnIya ivarNa kA dIrgha mAtrA vAlA 'I' svara - ro pra. vi., e. va. - IkAro cettha upari vuccamAnanirodhapAdakatAya sAtisayAya jhAnasaAya asthibhAvajotako daTThabbo, dI. ni. abhi. TI. 2.334; - ssa Sa. vi., e. va. - so eva nIkAragatassa IkArassa rassattaM yakArassa ca dvittaM katvA, sadda. 3.84; ... IkArassa rassattaM ya-kArassa ca ka-kAraM katvA niyyAnikA, ma. ni. TI. (ma.pa.) 108; - re sapta. vi., e. va. - ntussa tamIkAre, sabbasseva ntuppaccayassa takAro hoti vA IkAre pare, guNavatI, guNavantI, kulavatI kulavantI, ka. vyA. 241; - UkAra pu., [IkArokAra], IkAra evaM UkAra (varNa) - rA pra. vi., ba. va. - atidesarahite visaye kapaccaye pare IkAra-UkArA rassaM papponti sukhuccAraNatthaM sadda. 3.775; - tta napuM., bhAva. [IkAratva], IkAra hone kI sthiti, IkAra kA svarUpa - ttaM dvi. vi., e. va. - ... iccevamAdInaM dhAtUnaM anto saro IkArattamApajjati ..., sadda. 3.833-34; - nta tri., ba. sa. [IkArAnta], IkAra meM anta hone vAlA - nto pu.. pra. vi., e. va. - ghusI kantikaraNe, IkArantoyaM tena ito na niggahItAgamo, ghasati, sadda. 2.449; - ntA pu., pra. vi., ba. va. - "khi ji ni iccAdayo ekassarA ikArantApi", iccAdayo ekassarA ikArantA, sadda. 2.572; "cakkhI" iccAdayo anekassarA IkArantA, sadda 2.572; sa. pa. ke rUpa meM, - patibhikkhurAjIkArantehi itthiyaM vattamAnehi liGgehi inIppaccayo hoti, gahapatAnI, bhikkhunI, rAjinI, ka. vyA. 240; IkArantavasena vuttattA asmA dhAtuto... esa nayo ajesu pi Adisesu anesu, sadda. 2.360; - lopa pu., [IkAralopa], I svara kA lopa - po pra. vi., e. va. - ayaM akArAdisu paresu IkAralopo, sadda. 3.612; - rAgama pu., [IkArAgama], IkAra (I svara) kA Agama - mo pra. vi., e. va. - IkArAgamo yathA sammukhIbhUto, kaddamIbhUtaM, ekodakIbhUtaM, saraNIbhUtaM bhasmIkataM, sadda. 3.875; brU iccetAya dhAtuyA IkArAgamo hoti timhi vibhattimhi, bravIti, ka. vyA. 522; - rAdesa pu., [IkArAdeza]. IkAra (I svara) kA Adeza - so pra. vi., e. va. - dhAtvantassa sarassa IkArAdeso ca daTTabbo, sadda. 2.421. Igha pu./napuM., [igha], dukha, rAga, dveSa Adi kleza- ssa Sa. vi., e. va. - ... yo bhikkhu kAmacchandAdIni paJca nIvaraNAni samantabhaddake vuttanayena sAmaJato visesato ca nIvaraNesu AdInavaM disvA tena tena maggena pahAya tesaJca pahInattA eva kilesadukkhasaGghAtassa IghassAbhAvena anIgho, su. ni. aTTha. 1.21; - virahita tri., rAga Adi klezoM se mukta, sa. u. pa. ke rUpa meM, - rAgAdi ... to pu., pra. vi., e. va. - anIghoti rAgAdiIghavirahito, su. ni. aTTha. 2.279-280; - saJita tri., Igha (dukha, kleza) saMjJA vAlA, dukha ke rUpa meM jJAta - tAya strI., Sa. vi., e. va. - ... visesato byApAdavirahato IghasaJjitAya ItiyA abhAvato, visuddhi. mahATI. 1.332; - sadda pu., karma. sa., Igha zabda - do pra. vi., e. va. - Igha-saddo dukkhapariyAyoti Aha niDhukkhassA ti, ma. ni. TI. (ma.pa.) 238. Ija gatyarthaka dhAtu [Ija],- Ija gatiyaM, Ijati, sadda. 2.346. Iti/ItI strI., [Iti], akasmAt AI huI ativRSTi, anAvRSTi jaisI vipatti, saMkaTa, dukha, saMkrAmaka rogoM se janita vipadA, pra. vi., e. va. - Iti vitthi ajajhaMca upasaggo upaddavo, abhi. pa. 401; ItI ca gaNDo ca upaddavo ca, rogo ca sallaJca bhayaJca metaM. su. ni. 51; tattha etIti Iti, AgantukAnaM akusalabhAgiyAnaM byasanahetUnaM etaM adhivacanaM, su. ni. aTTa. 1.79; - yo pra. vi., ba. va. - gAthAsu anItihanti Itiyo vuccanti upaddavA-diThThadhammikA ca samparAyikA ca, Itiyo hanati vinAseti pajahatIti itiha..., itivu. aTTha. 97; sabbItiyoti entIti Itiyo, sabbA Itiyo sabbItiyo, upaddavA, bu. vaM. aTTha. 134; - to pa. vi., e. va. - te taM amataM asitvA arogA dIghAyukA sabbItito parimucceyyu, mi. pa. 164; paJcakkhandhe aniccato ... Itito ... saMkilesikadhammato, paTi. ma. 4063 anekabyasanAvahanatAya itito, paTi. ma. aTTha. 2.292; yoginA yogAvacarena imasmiM kAye upAsitabbaM, aniccato upAsitabdha ..... itito ..., mi. pa. 392; sa. u. pa. ke rUpa meM, - yA Sa. vi., e. va. - kITakimiAdipANakaItiyA abhAvo ekA sampadA hoti, a. ni. aTTha. 3.228; - tiM dvi. vi., e. va. - Itinti pILa, upaddavanti tato adhikataraM pILa vi. vi. For Private and Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Itiha 370 Idisa TI. 1.195; - tIhi tR. vi., ba. va. - atha vA ItIhi anatthehi saddhi hananti gacchanti pavattantIti ItihA, taNhAdiupakkilesA, itivu. aTTha. 97; - gAthAvaNNanA strI., su. ni. ke khaggavisANasutta kI eka gAthA para likhI gaI aTThakathA yA vyAkhyA - ItigAthAvaNNanA samattA, su. ni.. aTTha. 1.80; - jAta pu., roga, saMkaTa yA dukha kI utpatti --- te sapta. vi., e. va. - ItijAteti rogappanne, cULani. aTTha. 71; - nipAta pu., tatpu. sa., Akasmika / saMkaTa athavA vipatti kA A par3anA, saMkaTa kA AkramaNa - tena ta. vi., e. va. - ItInipAtena advitAya vA, na kiJci vindanti tato phalAgama, jA. aTTha. 5.396%B ItInipAtenAtivisamavAtamUsikasalabhasukapANakaseta dvikarogAdInaM sassupaddavAnaM aJataranipAtena vA, jA. aTTha, 5.396; - pahAna/paTinissagga/paTippasaddhi strI., tatpu. sa. [Itipratiprazrabdhi], dukha yA Akasmika A par3I vipadA kA upazamana, saMkaTa kA upazamana - ddhiM dvi. vi., e. va. - anItikanti iti vaccanti kilesA ca khandhA ca abhisaGghArA ca, ItippahAnaM ItivUpasamaM ItipaTinissaggaM ItipaTippassaddhiM amataM nibbAnanti-taNhakkhayamanItika cULani. 195; - virahita tri., kleza Adi ke saMkaToM se rahita, sa. u. pa. ke rUpa meM, - taM napuM., pra. vi., e. va. - anItikanti kilesAdiItivirahitaM, cULani. aTTa, 79; - vUpasama tri., ba. sa., vipatti yA dukha ke upazamana se yukta - maM napuM.. pra. vi., e. va. - anItikanti ... itivUpasamaM... taNhakkhayamanItika, cULani. 195. Itiha tri., Iti (gatyarthaka) evaM sahana (hananArthaka) ke yoga se vyu.. 1. laukika evaM pAralaukika sabhI upadravoM ko naSTa kara dene vAlA yA unheM tyAga cukA (zAsanabrahmacarya evaM mArgabrahmacarya)- haM napuM.. pra. vi., e. va. - Itiyo vuccanti upaddavA, diTThadhammikA ca samparAyikA ca, Itiyo hanati vinAseti pajahatIti Itiha, itivu. aTTha. 97; 2. Iti + gatyarthaka bahana ke yoga se vya.. anarthoM yA pApa-dharmoM ke sAtha gamana karane vAlA upakleza (tRSNA Adi) athavA bauddhetara dhArmika mata - hA pu., pra. vi., ba. va. - atha vA ItIhi anatthehi saddhi hananti gacchanti pavattantIti ItihA, taNhAdiupakkilesA... ItihA vA yathAktenaTena titthiyasamayA, itivu. aTTha. 97. Idikkha tri., [IdRkSa], aisA, isa prakAra kA, isa pahalU kA, aise guNoM se yukta, isa prakAra se dikhane vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - Idikkho, yAdikkho, tAdikkho, mAdikkho, kIdikkho, edikkho, sAdikkho, ka. vyA. 6443; idikkho yAdikkho tAdikkho mAdikkho kIdikkho edikkho sAdikkho , sadda. 3.866. Idisa tri., [IdRz], uparivat - so pu., pra. vi., e. va. - imamiva naM passatIti idiso, ka. vyA. 644; idiso nirayo Asi, yattha dUsI apaccatha, ma. ni. 1.421; "nibbutA nUna sA nArI, yassAyaM Idiso patI ti, bu. vaM. aTTa, 323; acchariyaM vata abbhutaM vata, aJjalikammassa ayamIdiso vipAko, dha. pa. aTTha. 1.21; - saM' strI., vi. vi., e. va. - kassa tvaM dhammamAya, vAcaM bhAsasi Idisanti, sa. ni. 1(1).41; - saM napuM., dvi. vi., e. va. - IdisaM dAnaM upaparikkhitvA yuttahAne dAtuM vaTTatI ti, pArA. aTTa. 1.32; - saM napuM., pra. vi., e. va. - "vedesu IdisaM AgataM bhavissatIti evaM bhante ti, ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.29; tattha yA ayaM "IdisaM idisaJca sukhumatamavisayaggahaNasamatthaM cakkhu hotUti, abhi. ava. abhi. TI. 2.91; - se napuM.. sapta. vi., e. va. - Idise vipine ramme, ThitoyaM navayobbane, apa. 2.216; tathApi Idise ThAne pamANaM dassentena yAthAvatova niyametvA dassetabbanti, sArattha. TI. 1.91; -- sAni napuM., dvi. vi., ba. va. - 'aho vata re chekA AcariyA, idisAnipi nAma sippAni karissantIti, dha. sa. aTTha. 251; tipaTTAdInaJca bahupaTTacIvarAnaM antare IdisAni asArUppavaNNAni paTapilotikAni kAtabbAnIti daraseti, vinayA. TI. 2.278; IdisAnIti paccakkhato anubhUtapubbaparikappitarUpAdiArammaNAni ce va rAgAdisampayuttAni ca sArattha. TI. 2.277; IdisAnIti paccakkhAto anubhUtapubbaparikappitAgantukapaccuppannarUpanimittAdi- ArammaNAni rAgAdisampayuttAni cAti attho, vajira. TI. 158; - sesu sapta. vi., ba. va. - sabbatthAti Idisesu sabbaTThAnesa, sArattha. TI. 2.140; akkharacintakA hi idisesu ThAnesu kammadvayaM icchanti, pe. va. aTTha. 106; - sehi tR. vi., ba. va. - evaM-saddo idamattho, tena evaM pakArehIti, idaMpakArehi, IdisehIti attho, vibha. anuTI. 66; - sA pu., pra. vi., ba. va. - na manussesu IdisA, yAdisA no gharA idha, pe. va. 429; IdisA te mahAnAgA, atulA ca mahAyasA, apa. 2.65; - sI strI., pra. vi., e. va. - Arocesi kumArassa "vaLavetthedisI" iti, ma. vaM. 10.54; --- karaNa napuM., isa isa prakAra se karanA, For Private and Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Idisaka 371 aise karanA - NaM pra. vi., e. va. - vaTTatIti saAyAti idisakaraNaM saGghassa bhedAya na hotIti saAya ..., ma. ni. TI. (upa.pa.) 3.80; - rUpa tri., ba. sa., isa prakAra ke rUpa se yukta - po pu., pra. vi., e. va. - evaMrUpoti idisarUpo, sa. ni. TI. 2.187; - vacanapaTisaMyutta tri., isa prakAra ke vacanoM se yukta - tto pu., pra. vi., e. va. -idisavacanapaTisaMyutto purANakathAsaGghAto itihAso paJcamo etesanti itihAsapaJcamA, dI. ni. aTTha. 1.200; a. ni. aTTha.2.143. Idisaka tri., [IdRzaka, bau. saM. IdRzika], aisA, isa prakAra kA, aisA dikhane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - "santi IdisakA aJje jambudIpe yatI?" iti, ma. vaM. 14.13; --- kaM napuM., pra. vi., e. va. - celukkhepaM pavattiMsu, natthi idisakaM pure, dI. vaM. 13.38. VIdI' saMdIpana artha vAlI eka dhAtu - IdI sandIpane, Ideti, Idayati, sadda. 2.544. IdI/Idi tri., [IdRz], isa taraha kA, isa prakAra kA, aisA - IdI, yAdI, tAdI, mAdI, kIdI, edI, sAdI, ka. vyA. 644; IdI yAdI tAdI mAdI kIdI edI sAdI, sadda. 3.866; Idi udi ekodi paNDito, sadda. 2.315, Idha a., nipA., idha kA sandhi ke kAraNa viparivartita rUpa [idha], yahAM para - saddhIdha vittaM purisassa seTTa, su. ni. 184; buddhAnussati "saddhIdha, sadda. 3.614. Ira gati, kampana evaM pheMkane artha vAlI dhAtu -Ira vacane, gati kampanesa ca, Irati, iritaM eritaM, sadda. 2.428; Ira khepaNe, Irati Irayati, sadda. 2.560. IraNa napuM., VIra se vyu., kri. nA. [IraNa], prakampana, kaMpA denA, hilA denA, sa. u. pa. ke rUpa meM, - samI-No pu. pra. vi., e. va., hilA dene vAlA pavana - tattha samIraNo ti vAto, sohi samIrati vAyati samIreti ca.... sadda. 2.428. IriNa napuM.. [IriNa]. marusthala, vivikta sthala, baMjara bhUmi, draSTa. iriNa ke anta.. Irita tri., Ira se vyu., pU. kA. kR. [Irita], 1. vyA. evaM aTTha. meM pracAlita, calAyA gayA, hilAyA DulAyA gayA, kaMpAyA gayA, pheMkA gayA - nuNNo nattAttakhittA ceritAviddhA, abhi. pa. 744; - taM napuM., pra. vi., e. va. - Ira vacane, gati kampanesu ca, Irati, IritaM eritaM samIraNo, sadda. 2.428; vAteritaM sAlavanaM, AdhutaM dijasevitaM. vi. va. aTTha. 147; 2. udaghoSita, uccArita, kathita, udabodhita - to Isa pu., pra. vi., e. va. - tApaso tu isIrito, abhi. pa. 433; paTivAkyottarAGge sUttaraM uttaro tisu, seTe disAdibhede ca parasmimuparIrito, abhi. pa. 830; paraM na vyAkarissaM so sAsane Irito na hi, sadda. 2.341; - taM napuM., pra. vi., e. va.- sambhAvane ca garahApekkhAsu ca samuccaye, panhe saJcaraNe ceva AsaMsatthe apIritaM, abhi. pa. 1183; manodhAtattayaM tattha, paJcArammaNamIritaM, abhi. ava. 137; kAmAvacarapAkAna, channaM rAsInamIritaM, abhi. ava. 347; - tA strI., pra. vi., e. va. - AnApAnasaticcevaM, dasadhAnussatIritA, nA. rU. pa. 391; sa. u. pa. ke rUpa meM, jine, anile., mAlute., hadaye., vAte. ke anta., draSTa.. Iriyati iriyati ke anta. pAThA. ke rUpa meM draSTa.. Iriyana napuM., VIra se vyu., kri. nA., ceSTA karanA, caitanya yA jAgaruka honA, hilA DulA diyA jAnA - naM pra. vi., e. va. - AyUhanaM cetayanaM IriyanaM, visuddhi. mahATI. 2.132 Ireti Ira kA prera., varta., pra. pu., e. va. Irayati]. 1. hilA detA hai, pheMka detA hai, bheja detA hai, pravartita karatA hai yA sakriya karatA hai - Ira khepaNe, Irati Irayati, sadda. 2.560; -- rayitabbaM napuM., saM. kR., pra. vi., e. va. - vidhinA IrayitabbaM pavattetabbanti vA vIriyaM, udA. aTTha. 188; - yitabbato saM. kR., pa. vi., e. va. - vIrabhAvato, vidhinA Irayitabbato ca vIriyaM a. ni. aTTa, 1.377; 2. udaghoSita karatA hai, varNana karatA hai, AhavAna karatA hai, batalAtA hai - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - kasiNAni dasIrenti, Adikammikayogino, nA. rU. pa. 388. ILa stuti artha vAlI eka dhAtu [VIDa stutau], - ILa thutiyaM, ILati, sadda. 2.460; ILa thavane, ILeti ILayati, sadda. 2. 569. Isa' aizvarya athavA svAmitva artha vAlI eka dhAtu Iza aizvarye], - Isa issariye, issariyaM issarabhAvo, Isati, vaGgIso janapadeso manujeso, sadda. 2.451. Isa' hiMsA, gati evaM darzana artha vAlI eka dhAtu [ISa gatihiMsAdarzaneSu], - Isa hiMsA-gati-dassanesu, Isati, Iso, sadda. 2.446. Isa' pu.. [Iza], svAmI, prabhu, Izvara, pramukha, pradhAna, samartha - so pra. vi., e. va. - tatra vaGgIso ti vAcAya Iso issaro ti vaGgIso, sadda, 2.451; vAgIso vAdisUdanoti vAdInaM paNDitajanAnaM Iso padhAno "vAdIso ti vattabbe da-kArassa For Private and Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IsaM 372 Isadhara ga-kAraM katvA evaM vuttanti dahabbaM, apa, aTTha. 2.251; sabbavedavidU jAto, vAgIso vAdisUdano, apa. 2.147; suvaNNapILakAkiNNaM, maNidaNDavicittakaM ko so parisamogaraha, IsaM khaggaM pamuJcati, jA. aTTha. 7.64; sa. u. pa. ke rUpa meM, ariyadesI., osadhI., janapade., nakkhatte., manuje., laGke, loke., vaGgI., vAgI. ke anta. draSTa... IsaM a., nipA., kri. vi. [ISata], 1. AsAnI se, binA kisI prayAsa ke, saralatApUrvaka - Isa-du-su-sadAdIhi sabbadhAtUhi khappaccayo hoti bhAvakammesu IsaMsayanaM Isassayo, duvasayanaM dussayo, ... IsaM kammaM karIyatIti issakkara ka. vyA. 562; 2. thor3A sA, z2arA sA, apUrNa rUpa meM, halkephulke DhaGga se - Isa kiJci manaM appe, abhi. pa. 1148; Ato gamu IsamadhivAsane, Agameti .... sadda. 2.558; mhi IsaMhasane, mhayate umhayate vimhayate, sadda. 2.454; IsaM kAlaM vasantA te micchAdiTTikapApikA, cU, vaM. 96.24. IsakaM a., nipA., kri. vi. [ISatka], jarA sA, thor3A sA, kucha sImA taka, kucha mAtrA meM, AMzika rUpa meM, apUrNa rUpa meM - vaGka vA ujukaM atiujukaM vA IsakaM poNaM karoti, ubhopi na muccanti, pArA. aTTha. 2.51; yassa pana kiJci kiJci aGgapaccaGga IsakaM vaGka taM pabbAjetuM vaTTati, mahAva. aTTha. 293; IsakaM pana khaJjattA khaJjadevo ti taM vidu, ma. vaM. 23.78; pallaGkato IsakaMpAcInanissite uttaradisAbhAge ThatvA, jA. aTTha. 1.86; kAka-kulala-soNa-siGgAlAdIhi mukhatuNDakena vA dAThAya vA IsakaM phAlitamattenApi, pArA. aTTha. 1.302; ettha kvasaddena IsakaM samAnasutiko sattamiyanto ko saddo dissati, sadda. 1.128; karaNDamukhaM IsakaM vivaritvA pahAraM vA datvA, pArA. aTTha 1.291; accAdhAyAti atiAdhAya, IsakaM atikkamma ThapetvA. sa. ni. aTTha. 1.71- 72 dvArabAhaM phusitvA pihitamattepi vati, IsakaM aphusitepi vaTTati, pArA. aTTha. 1.225; tAni pana attano gamanahAnaM Isakampina vijahanti, sadda. 2.359; anolaggoti lobhavasena Isakampi alaggo, cariyA. aTTha. 23; anugghAtIti na ugghAti, attano upari nisinnAnaM Isakampi khobhaM akarontoti attho, vi. va. aTTha. 27; sIlakhaNDanabhayena Isakampi cittassa vikArAbhAvo, dhanaM labhApemIti, cariyA. aTTha. 119; - phukRtta napuM., bhAva., kevala vyAkaraNoM meM prayukta [ISatspRSTatva], apUrNa yA alpa sparza vAlA (ya, ra, la, va ke rUpa meM cAra antaHstha varNa) - ttaM dvi. vi., e. va. - saddasatthaviduno vaggAnaM phuTTataM ya-ra-la vAnaM IsakaMphaTTattaM vadanti, sadda. 3.607; - kaggapavellita tri., kinAroM para kucha kucha dhuMgharAlA (keza) - tA pu., pra. vi., ba. ka. - dIghassA kesA asitA, IsakaggapavellitA, jA. aTTha. 6.287; isakaggapavellitAti Isaka aggesa onatA, isakaggapavellitA vA nettiMsAya aggaM viya vinatA. jA. aTTha. 6.287; - katthavAcaka tri., apUrNatA yA alpatA ke artha ko kahane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - Adisu sakiMsaddo IsakatthavAcako appamattakatthavAcako ..., sadda. 3.868; - poNa tri., kucha kucha unnata, thor3A sA Upara kI ora uThA huA -- Ne napuM., sapta. vi., e. va. - seyyathApi, Ananda, IsakaMpoNe padumapalAse udakaphusitAni pavattanti, ma. ni. 3.362; IsakaMpoNeti rathIsA viya uTThahitvA Thite, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.264; - kAyatagIva tri., ba. sa., kucha kucha lambI gardana vAlA, thor3I sI lambI gardana vAlA - vo pu., pra. vi., e. va. - IsakAyatagIvoti ca, sabbeva atirocatI ti, jA. aTTha. 2.125; IsakAyatagIvo rathIsA viya AyatagIvo, jA. aTTha. 2.125-126. Isati' Isa kA varta., pra. pu., e. va. [ISTe], Adhipatya, svAmitva yA prabhutva sthApita karatA hai, IzvarabhAva darasAtA hai, abhibhUta yA vazIbhUta karatA hai, dUsare kA atikramaNa kara letA hai - Isa issariye, issariyaM issarabhAvo, Isati vaGgIso janapadeso manujeso, sadda. 2.451; sabbasatte vA guNehi Isati abhibhavatIti paramissaro bhagavA nAtho ti vuccatIti, sadda0 2.365; tatra suro ti surati Isati devissariyaM pApuNAti virocati cAti suro, sadda. 2.429. Isati Isa kA varta., pra. pu., e. va., hiMsA karatA hai, gati karatA hai-Isa hiMsA-gati-dassanesa. Isati, Iso, sadda. 2.446. Isatta napuM., bhAva. [Izattva], Adhipatya, svAmitva - ttaM pra. vi., e. va. - IsattaM nAma sayaMvasitA, vajira. TI. 38. Isadhara pu., vya. saM. [bau. saM., IsAdhAra], sineru (sumeru) parvata ke cAroM ora vidyamAna sAta parvatoM meM se eka - ro pra. vi., e. va. - yugandharo Isadharo karavIko sudassano, nemindharo vinatako assakaNNo kulAcalA, abhi. pa. 2627; sudussano karavIko, Isadharo yugandharo, nemindharo vinatako, assakaNNo girI brahma, jA. aTTha. 6.150; - to pa. vi., e. va. - Isadharassa anantare yugandharo nAma, so Isadharato uccataro, jA. aTTha. 6.150. For Private and Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IsasakkharapAsANa 373 IsikA IsasakkharapAsANa tri., ba. sa., thoDe se kaMkar3a-pattharoM se acalaM asithilaM, evaM hiripaTibaddhA .... sa. ni. aTTha. yukta - NA pu., pra. vi., ba. va. - IsasakkharapAsANA aTTha 1.222; - baddha tri., tatpu. sa., halaza ke sAtha jur3A huA aTThalikA silA, etAni bhUmikammAni kArApetvAna khattiyo, yA baMdhA huA-ddhaM napuM.. pra. vi., e. va. - yathA yugaM iMsAya dI. vaM. 19.3. upanirasayaM hoti, purato ca IsAbaddha hoti... hirippamukhAnaM IsA strI.. [ISA]. ratha-daNDa, hala kA daNDa, halaza, harIsa, dhammAnaM upanissayA hoti, sa. ni. aTTha. 1.222; - ddhA gAr3I kI phar3a - sA pra. vi., e. va. - IsA naGgaladaNDake, strI., pra. vi., e. va. - IsAbaddhA hotIti hirisavAtaIsAya abhi. pa. 449; hirI IsAti attanA saddhi adhividvena baddhA hoti, paJaAya kadAci appayogato manosIsena bahiddhAsamuTThAnena ottappena saddhiM ajjhattasamuThThAnA hirI yassa samAdhi idha vuttoti Aha ..., sa. ni. TI. 1.237; -ddho pu., maggarathassa IsA, sa. ni. aTTha. 3.158; IsAti yugandhArikA pra. vi., e. va. - hirivippayogena anuppattito pana IsAbaddho dAruyugaLA, sa. ni. TI. 2.106; - saM dvi. vi., e. va. -- hoti, sa. ni. aTTha. 1.222; - mukha napuM., tatpu. sa., IsaJca paTicca akkhaJca paTicca.... mi. pa.24; - ya ta. rathadaNDa yA halaza kA Upara vAlA agrabhAga - khaM pra. vi., vi., e. va. - atha kho ambapAlI gaNikA daharAnaM daharAnaM / e. va. - yathA kulAvake IsAmukhaM na saJcuNNeti, evaM licchavInaM IsAya IsaM yugena yugaM cakkena cakkaM akkhena iminA IsAmukhena te parivajjaya, sa. ni. aTTha. 1.300; - akkhaM paTivaTTesi, mahAva. 307; sa. pa. ke anta., - khena tR. vi., e. va. - kulAvakA mAtali simbalismi. akkhacakkaIsAdiavayavadhAtUhi..., vi. va. aTTha. 138; sa. IsAmukhena parivajjayassu. jA. aTTha. 1.201; IsAmukhena u. pa. ke rUpa meM, - hiriIse dvi. vi., ba. va., lajjA- parivajjayassUti ete etassa rathassa IsAmukhena yathA na rUpI harIsoM ko - tathA mayA hiriIse paJaAyuganaGgale haanti, evaM te parivajjayassu jA. aTTha.1.201; IsAmukhenAti manoyottena ekAbaddhe kate vIriyabalIbadde yojetvA, sa. ni. sthassa IsAmukhena, sa. ni. aTTha 1.300; - mUla napuM.. aTTha. 1.221; sa. u. pa. ke rUpa meM, jambonadI., naGgalI., tatpu. sa., rathadaNDa yA gAr3I kI phar3a kA AdhArabhUta rathI., hiri. ke anta. draSTa; - danta tri., ba. sa. (nicalA) bhAga - laM pra. vi., e. va. - urassAti uro [ISAdanta], gAr3I kI phar3a jaise dAMtoM vAlA -nto pu., assa, stharasa uroti ca IsAmUlaM vadati, vi. va. aTTha. 226; pra. vi., e. va. - hatthirAjA tadA AsiM IsAdanto uruLhavA, - yugabalIvadda pu., dva. sa., harIsa, juA evaM baila - dde apa. 2.22; varanAgo mayA dinno, IsAdanto uruLahavA, dvi. vi., ba. va. - yathA brAhmaNassa yottaM IsAyugabalIbadde theragA. aTTha. 2.246; seyyathApi, rAhula, rao nAgo IsAdanto ekAbaddhe katvA sakakicce paTipAdeti, sa. ni. aTTha. UruLahavA abhijAto saGgAmAvacaro... kammaM karoti, ma. ni. 1.222. 2.85; - ntaM pu., dvi. vi., e. va. - ratanaM deva yAcAma, IsAna pu., [IzAna], 1. dI. ni. ke tevijjasutta meM indra, sivInaM raTThavaDDana, dadAhi pavaraM nAga, IsAdantaM uruLahavAnti, soma, varuNa evaM pajApati ke sAtha ullikhita eka vaidika jA. aTTha. 7.236; - ntA pu., pra. vi., ba. va. - sataM devatA kA nAma - no pra. vi., e. va. - tathA varuNo hemavatA nAgA, IsAdantA uruLahavA, vi. va. aTTha. 82; IsAno ca, varuNo pana tatiyaM AsanaM labhati, IsAno IsAdantAti rathIsAsadisadantA, thokayeva avanatadantAti catutthaM sa. ni. aTTa, 1.298; - naM dvi. vi., e. va. - ye attho, vi. va. aTTha, 83; IsAdantAti rathIsAsadisadantA, dhammA abrAhmaNakArakA te dhamme samAdAya vattamAnA evamAhaMsa apa. aTTha. 1.322; IsAdantAti rathIsAya samAnadantA, jA. - indamavhayAma... IsAnamavhayAma... ti, dI. ni. 1.222; aTTha. 5.38; - ssa Sa. vi., e. va. - etaM nAgassa nAgena so taM paramatthabrAhmaNaM avhayeyya, ... IsAnamavhayAma, IsAdantassa hatthino, mahAva. 475; IsAdantassAti yAmamavhayAmAti idaM pana avhAnaM niratthaka, sa. ni. aTTha. sthaIsAsadisadantassa, mahAva. aTTha. 409; - nemiratha pu., 1.207; 2. yadA kadA devarAja (indra) ke Azaya meM bhI tatpu. sa., halaza evaM pahie ke ghere se yukta ratha -ssa prayukta, - ssa Sa. vi., e. va. - atha IsAnassa devarAjassa Sa. vi., e. va. - arAnaM cakkanAbhInaM IsAnemirathassa ca. dhajaggaM ullokeyyAtha, IsAnassa hi vo devarAjassa dhajaggaM jA. aTTha. 4.187; - paTibaddhayuganaGgala napuM, halaza ullokayataM yaM bhavissati ..., sa. ni. 1(1).253. (harIsa) ke sAtha baMdhA huA juA evaM hala - laM pra. vi., IsikA strI., [IzikA/ISikA], sarakaNDA, narakula, narakaTa __ - kA pra. vi., e. va. - IsikAti kaLIro, dI. ni. abhi. For Private and Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IsitA/Isatta 374 Ihita TI. 1.347; "pavAheyyA ti vacanato anto chitA eva IsikA va. -- paccayapaccayuppanne, yathAvatthuvavatthite, pahAtumIhamAnAnaM. adhippetAti dasseti "anto IsikA hotI"ti iminA, dI. niyyAnapaTipattito, nA. ru. pari. 1533; niSe0, - anIhamAna ni. abhi. TI. 2.129; "tassa evamassa ayaM mujo ayaM tri., prayAsa nahIM kara rahA - ssa pu., ca. vi., e. va. - IsikA, ao mujo aA IsikA, muJjamhAtveva IsikA tattha gharA nAnIhamAnassAti niccakAla pavALahA ti Adi, visuddhi. 2.34; ettha ca yathA IsikAdayo kasigorakkhAdikaraNena anIhamAnassa avAyamantassa gharA majAdIhi sadisA honti, evaM manomayarUpaM iddhimatAsadisameva nAma natthi , jA. aTTha. 2.195; - tha anu., ma. pu.. ba. va. hotIti, tade; - kaM dvi. vi., e. va. - "seyyathApi, - "paNNasAlaM amApetvA, uJchAcariyAya IhathA ti, jA. mahArAja, puriso muJjamhA isika pavAheyya, dI. ni. 1.68. aTTha. 7.279; ucchAcariyAya IhathAti atha tumhe, deva, IsitA/Isatta strI./napuM., bhAva. [IzitA/ Izitva], yogI uJchAcariyAya yApentA appamattA Ihatha, AraddhavIriyA hutvA kI ATha prakAra kI divya zaktiyoM meM se eka, aizvarya, prAkR vihareyyAthAti atthI, tade... tika zaktiyoM ko apane vaza meM rakhane kI alaukika zakti, Ihana/IhA napuM./strI., VIha se vyu., kri. nA. [IhA], pUrNa svAmitva yA Adhipatya, aNimA, mahimA Adi ATha prakAra prayatna, prayAsa, ceSTA, sakriyatA, adhyavasAya, kArya, kRtya, kI alaukika zaktiyoM meM anyatama - tA pra. vi., e. va. - vIrya, jIvita, jIvanavRtti -- hA strI., pra. vi., e. va. - sayaMvasitA issarabhAvo IsitA, visuddhi. mahATI. 1.241; vi. nAsA juNhA guhA IhA lasikA parisA dusA, sadda. 1.1983; vi. TI. 1.53; aNimAlaghimAdikanti Adi-saddena mahimA ptti| vAyama IhAyaM, vAyamati vAyAmo, sadda, 2.413; IhA cetAya, pAkammaIsitA vasitA yatthakAmAvasAyitAti ime chapi saGgahitA, Ihati, IhA, IhA vaccati viriyaM sadda. 2.457: dujjIvikA, visuddhi. mahATI. 1.241; - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - IsattaM IhitaM IhA iriyanaM pavattanaM jIvitantiAdIni padAni nAma sayaMvasitA, vajira. TI. 38. ekatthAni, pArA. aTTa, 1.132; IhitaM nAma iriyA dvidhA Iha ceSTA artha vAlI eka dhAtu [Iha ceSTAyAm]. - Iha pavattA-cittairiyA, cittaIhA, tade.; sa. pa. ke antaH, - cetAya, Ihati, IhA, IhA vuccati viriyaM, sadda. 2.457. anattAsassatantA ca, IhAbhogavivajjitA, nA. rU. pari. Ihati/ihati VIha kA varta, pra. pu., e. va. [Ihate], 1564; - bhAva pu., jIvita rahane kI sthiti, ceSTAyukta koziza karatA hai, ceSTA karatA hai, prayAsa karatA hai, svayaM honA, prayAsa karate rahane kI dazA - to pa. vi., e. va. ko sakriya karatA hai, jIvana dhAraNa karatA hai, icchA karatA - mananalakkhaNe sampayuttesu AdhipaccakaraNato pubbaGgamo hai, jAtA hai, gatizIla hotA hai, vIryavAn hokara vihAra IhAbhAvato nissattanijjIvadvena dhammA, netti. aTTha, 303; - karatA hai - AkAsamhi samIhatIti AkAse antalikkhe yutta tri., prayAsa yA ceSTA se yukta, sakriya - tto pu0, sammA Ihati, AruLhAnaM khobhaM akaronto carati gacchatIti pra. vi., e. va. - ussakko-IhAyutto, maNDite ussakke attho, vi. va. aTTha. 27; vedena Ihati ghaTati vAyamatIti ca tatiyA sattamI ca hoti, bAlA. 214(pR.); bauddhabhAratI. vedehI, dI. ni. aTTa, 1.117; dukkhA Ihiti ettha na sakkA Ihita tri., VIha kA bhU. ka. kR., ceSTA, jIvanavRtti, kArya, koci payogo sukhena kAtunti duhitikA, sa. ni. aTTha. kRtya, citta kI kriyAzIlatA, prayatna, prayAsa - taM napuM.. 3.143; duhitikoti ettha ihitIti iriyanA, dukkhA ihiti pra. vi., e. va. - dvIhitikAti dvidhA pavattaIhitikA, ihitaM etthAti, duhitiko, sa. ni. aTTha. 3.103; - hAmi u. pu., ' nAma iriyA dvidhA pavattA citta-iriyA, cittaIhA, pArA. e. va. - vehAsagamanayogge kAtaM IhAmIti attho, aTTha. 1.132; dvIhitikAti dujjIvikA, IhitaM IhA iriyana "patIhAmI tipi paThanti, tassattho - pAde pakkhe ca pati pavattanaM jIvitantiAdIni padAni ekatthAni, tasmA dukkhena visuM IhAmi, gamanatthaM vAyamAmi, cariyA. aTTa. 213; atha vA IhitaM ettha pavattatIti dvIhitikAti ayamettha padattho, pArA. na IhAmi na samIhAmi na ussahAmi na vAyamAmi ... na aTTha. 1.132; dvidhA pavattaM ihitaM etthAti dvIhitikAti vIriyaM karomi na chandaM janemi na saJjanemi... cULani. 84; majjhapadalopIbAhiratthasamAsoyamIti dassento Aha "dvidhA ---nti varta, pra. pu., ba. va. - na ca tAni viANuppAdanatthaM pavattaIhitikA ti, IhanaM Ihitanti IhitasaddoyaM dvArabhAvena vatthubhAvena ArammaNabhAvena vA Ihanti, na bhAvasAdhanoti Aha "IhitaM nA iriyAti, dukkhaM vA IhitaM vyApAramApajjanti, vibha. aTTa. 45; - mAna tri., varta ettha na sakkA koci payogo sukhena kAtunti duhitikA, kR., Atmane., koziza kara rahA - nAnaM pu., Sa. vi., ba. dukkarajIvitappayogAti attho, sArattha. TI. 1.372. For Private and Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Servin Jinshasan 140354 gyanmandingkobatirth.org For Private and Personal Use Only